Основна школа у Карану - Grad Užice

UŽICE NEKAD I SADUžice u obnovljenoj SrbijiOsnovna škola u Karanu do 1914.Osnovna škola u Karanu do 1914.dr Stevan IgnjićSretenjski ustav iz 1835. godine obavezao je vlast da se stara o školama i “vospitanijudece”. U svim većim mestima i seoskim opštinama u kojim postoje crkve otvaraju seprosvetni zavodi. U vezi s tim, na konferenciji stanovnika Karana rešeno je da počne saradom osnovna škola kod Bele crkve. Na predlog crnogorskog starešine Pavla Štula, užičkoOkružno načelstvo je potvrdilo odluku građana Karana.Početkom školske 1836/1837. godine u Karan je došao učitelj Pavle Janković, rodomiz Putnica u Sremu. On je, u saradnji sa članovima suda opštine upisao učenike u I razredosnovne škole, a zatim je počeo nastavu na osnovu “Smotrenija učebni predmet”. Premaovome upustvu, u mlađim normalnim školama, koje izdržavaju opštine iz mesnogsamodoprinosa, “junost se uči sricati, čitati i pisati”. Posle samo nepuna dva meseca rada,učitelj Pavle Janković, premešten je na lični zahtev, oktobra 1836. godine u šabačku nahiju.Umesto njega Ministarstvo prosvete postavilo je decenbra 1833. godine, za učitelja u Karanu,Jovana Popovića iz Niša. On je više godina slušio u karanskoj školi sa godišnjom platom od40 talira. Iz fragmentarnih arhivskih dokumenata saznajemo da je učitelj Popović imao sporsa užičkim Magistratom zbog nurednog primanja prinadležnosti. Ovaj sukob okončalo jeMinistarstvo prosvete i crkvenih poslova. Izdat je nalog okružnom načelstvu u Užicu daodmah isplati sva finansijska potraživanja karanskog učitelja “s koemu bilo strane”.Iz neutvrđenih razloga karanska škola prestala je sa radom krajem četrdesetih godinaXIX veka.Početkom 1866. godine ponovo je pokrenuta široka akcija u Karanu i Ribaševini da seotvori osnovna škola. O tom pitanju razgovarali su građani i na zboru kod Bele crkve 17.januara 1866. godine, a 22. januara, Ministarstvo prosvete je usvojilo njihov predlog zaizgradnju škole. Odmah zatim opštinski odbornici sa seoskim kmetovima prikupljajufinanskijska sredstva za izgradnju škole. Za nekoliko dana domađinstva su dala 80 dukata.Zahvaljujući ubrzanom radu, objekat je završen do početka septembra iste godine. Uarhitektonsku konpoziciju ukomponovana je školska zvonara. Počeo je upis učenika u školu,ali Ministarstvo prosvete nije imalo nijednog prosvetnog radnika, kog bi moglo postaviti ukaranskoj školi. Naredne godine, na osnovu rešenja Ministarstva prosvete, javio se nadužnost u Karanu učitelj Živojin Djedić iz Ribara u Mačvi. Na dekretu o njegovompostavljenju zapisan je datum 24. juli 1867. godine. Školsku 1867/1868. godinu karanskiučitelj je počeo bez učila za nastavu, pribora za rad, udžbenika. Zato je Okružno načelstvo uUžicu tražilo od Ministarstva prosvete finansijska sredstva da se škola obezbedi didaktičkimmaterijalom, školskim i administrativnim knjigama i “tablicama za krasopis”.Učitelj Živojin Djedić služio je u Karanu samo godinu dana, do 1. avgusta 1868.godine, a zatim je otišao odavde u osnovnu školu u Petkovici. Na upražnjeno učiteljsko mestou Karanu postavljen je svršeni bogoslov Jevrem Tucović. On se istakao u radu sa učenicima,ali i na narodnom prosvećivanju. Na njegovu inicijativu osnovana je u Karanu narodnaknjižnica i čitaonica.m u l t i s o f t . r s 1

UŽICE NEKAD I SADUžice u obnovljenoj SrbijiOsnovna škola u Karanu do 1914.Stanovnici Karana, Ribaševine, Lelića, Trnave i Dobrodola pokazuju sve veći interesza školovanje svoje dece. Tu činovnici ilustruju konparativni brojni podaci. Školske1878/1879. godine učitelj Antonije Vitezović izvodi nastavu sa 17 učenika I razreda, 3učenika II razreda i 3 učenika III razreda. Dve godine docnije, prema izveštaju učiteljaStevana Popovića, u ovaj prosvetni zavod upisano je 86 učenika. Tada je škola radila uopštinskoj sudnici.Karan, oko 1960Stara opštinska sudnica(Istorijski arhiv - Užice)Ministarstvo prosvete, ističe nepovoljne materijalne uslove pod kojim karanska školaradi. S obzirom na to, školski odbor je 1883. godine doneo rešenje da se podigne nova zgradau skladu sa pravilima koja propisuje Zakon o osnovnim školama iz 1882. godine. Škola jeimala četiri prostrane učionice, kancelariju, ostavu i dva jednosobna stana za učitelje: koštalaje 45.000 dinara. Sredstva su obezbedili stanovnici kroz prirez i dobrotvorne priloge. Školskiinspektor Ljubomir Ćirić zapisao je u izveštaju o školskim zgradama u okrugu užičkom: da jeu srezu užičkom “najlepša i najbolja” škola u Karanu, i da je “veoma lepa i prostrana zgrada”sa četiri “vidne” učionice.U osnovnoj školi u Karnu radili su istaknuti prosvetni radnici: Tadija Kostić,književnik, socijalisti: Sreten Lazarević, Dmitar Jovičić, Mileta Stanojević, prota MilanSmiljanić i drugi. Zahvaljujući njihovoj delatnosti, škola postaje središte kulturno -prosvetnog života. U školskoj čitaonici bilo je razgovora i o društveno -ekonomskimproblemima. Školski inspektor Mihailo Đurović kaže za učitelja u Karanu Miletu Stanojevićada je uključen u politiku, “u crkvu ne ide, iako je uz školu”. Dmitar Jovičić rastura “u svet”socijalističku literaturu, u prvom redu zabranjene knjige Vase Pelagića. Paznati socijalistaSreten Lazarević radio je u Karanu od 1901. do 1903. godine. Istakao se u redu “kao dobarstručnjak i pedagog”. On je širio socijalističke ideje, žigosao socijalnu nepravdu, kritikovaona izborima policijski i birokratski režim Obrenovića. Zato ga policijska vlast čestoproganjala i osuđivala.m u l t i s o f t . r s 2

UŽICE NEKAD I SADUžice u obnovljenoj SrbijiOsnovna škola u Karanu do 1914.Užice, 1920Tadija Kostić (1863 - 1927) je bioplodan realistički pisac. Rođen je u seluTrnavi kod Karana. Završio jebogosloviju u Beogradu i četiri godineradio kao učitelj u užičkom ipožarevačkom kraju.(Multisoft)Prema nepotpunim podacima, u Karanskoj školi su do prvog svedskog rata radiliučitelji:Živojin Djedić, 1867-1868.Jevrem Tucović, 1868-1870.David Petrović, 1871-1872.Milivoje Smiljanić, 1873.Antonije Vitezović, 1874-1879.Srevan Popović, 1881.Mihailo Radović, 1882.Marko Marković, 1883.Mileta Stanojević, 1883-1884.Gligorije Jovanović, 1885-1886, 1889-1892.Tadija Kostić, 1886-1887.Julijana Živanović, 1886-1889.Dionisije Kovačević, 1886-1889.Bogosav Todorović, 1886-1890, 1900.Mileva Popović, 1890.Božo Popović, 1904-1910.Persida Kovačević, 1905-1911.Miloje Milošević, 1911-1920.Stevan Popović, 1914-1920.Jelena Petrović, 1890-1893.Milica Marić, 1892Strahinja Ljubić, 1892, 1914-1920.Vladimir S. Popović, 1893-1897.Ljubica Cvijić, 1893-1896.m u l t i s o f t . r s 3

UŽICE NEKAD I SADUžice u obnovljenoj SrbijiOsnovna škola u Karanu do 1914.Živojin Toković, 1894.Jevto Radović, 1895-1912.Višeslava Petronijević, 1897.Dmitar Jovičić, 1898-1899.Stana Jovičić, 1898-1900.Sreten Lazarević, 1901-1903.Dušica Dušanović, 1901-1902.Milan Smiljanić, 1903.Vitomir Vidanović, 1903.Jelisaveta Živković, 1904.Simo Popović, 1905-1911.Marija Nikolić, 1912.m u l t i s o f t . r s 4