Pompownia sztormowa przy wrotach i moście na Rozwójce przy ul. Sztutowskiej.Fot. M.OpitzTrzeci obiekt przeciwpowodziowy w postaci wrót przeciwsztormowych i pompownisztormowej jest zlokalizowany przy moście nad Rozwójką (niem. Rosywoyke).Wrota mają tu długi żywot. Zostały zbudowane prawdopodobniew 1619 roku. Działały dwustronnie, to znaczy piętrzyły wodę od strony <strong>morza</strong>(<strong>Wisły</strong> Gdańskiej) i lądu. Były wielokrotnie przebudowywane. Przez dawnąśluzę odwadniany był, do czasu Przełomu <strong>Wisły</strong> (Śmiała Wisła – 1840 r.), całyteren tak zwanej dolnej kwatery, łącznie z dawnymi Żuławami Steblewskimi.Zdjęcie tej śluzy z opisem znajduje się w materiałach jubileuszowych systemuwodno-melioracyjnego z 1906 roku. Decyzja o zainstalowaniu przy wrotachdwóch pomp pomocniczych została podjęta po wezbraniu sztormowym w styczniu1983 roku. Na Żuławach Elbląskich wystąpiła wówczas powódź sztormowa.Aktualnie przy wrotach znajduje się stacjonarna pompownia sztormowa.Bardzo ciekawym przeciwsztormowym węzłem hydrotechnicznym jest systemwodny tak zwanych Trójkanałów, który tworzą powiązane ze sobą kanały:Piaskowy, Śledziowy i Gołębi (niem. Dreivorilutenverband: Elselake,Heringslake, Taube Vorflut). Obejmuje on obecnie: wrota przeciwsztormowez pompownią sztormową o wydajności 3 razy po 1 m 3 (zastąpiła ona 6 pompprowizorycznie zainstalowanych po 1983 roku), która znajduje się przy mościenad Kanałem Piaskowym oraz wrota przeciwsztormowe przy moście nadKanałem Śledziowym. Węzeł wodny Trójkanałów jest położony przy szosiena odcinku między Wiślinką i Błotnikiem, u brzegu Martwej <strong>Wisły</strong>. Zostałon zbudowany w 1896 roku po zamknięciu <strong>Wisły</strong> Gdańskiej w Przegalinie(dawna nazwa Łożysko, niem. Einlage) i uruchomieniu Przekopu <strong>Wisły</strong>31 marca 1895 roku.Lokalizacja węzła nie jest przypadkowa. Jego historia wiąże się bowiem z przerwaniemlewego wału <strong>Wisły</strong> (21 marca 1784 r.), na skutek zatoru lodowego,który utworzył się przy Śledziowej Karczmie (niem. Herings-Krug). W tymmiejscu trzeba dodać, że stare karczmy przyrzeczne były w owym czasie strażnicamiwałowymi. Wówczas to dwa cieki (aktualny Kanał Piaskowy i KanałŚledziowy) nie miały połączenia z Wisłą. Wody powierzchniowe odprowadzałasieć kanałów w kierunku śluzy przy Rozwójce.Obecnie przez ujścia kanałów: Piaskowego i Śledziowego odprowadzana jestwoda z polderowego systemu wodno-melioracyjnego Trójkanałów. Składa się onz 13 pompowni, które przepompowują wodę z depresji polderowych i terenówprzydepresyjnych o powierzchni około 10 260 ha, do wymienionych wyżejkanałów i Kanału Wysokiego łączącego się z Kanałem Piaskowym. Strukturapolderowego systemu Trójkanałów pokazana jest na załączonym szkicu.Na zakończenie trzeba powiedzieć, że Żuławy Gdańskie, położone na południeod Martwej <strong>Wisły</strong>, są chronione przed sztormem liniową osłoną przeciwpowodziową,której ogniwami są: wały, wrota przeciwsztormowe i pompowniesztormowe. Po zainstalowaniu przy wrotach pompowni, w znakomity sposóbzwiększono ochronę tych obszarów delty <strong>Wisły</strong> przed sztormami. Zwiedzaniewymienionych obiektów jest bardzo łatwe, ponieważ znajdują się one przydrogach, w miejscach ogólnie dostępnych.Węzeł hydrotechniczny polderowego systemu Trójkanałów w TrzciniskuFot. arch. Gminy Cedry Wielkie.System polderowy Trójkanałów.29
Chłodniewo – polder i pompownia w delcie <strong>Wisły</strong>Będąc w Gdańsku nad Zatoką Gdańską, warto zwiedzić deltę <strong>Wisły</strong>. Chcąc siędowiedzieć jak najwięcej o Żuławach, depresjach i polderach, trzeba pojechaćdo Nowego Dworu Gdańskiego – stolicy tego regionu. Tam zwiedzić Muzeum<strong>Żuławski</strong>e i koniecznie pompownię Chłodniewo, gdzie można się dowiedziećczym jest polder.Żuławy Wiślane. Mapa Hipsometryczna.Źródło: Opracowanie „Program <strong>Żuławski</strong> – 2030”Polder Chłodniewo jest położony w północno-zachodniej części Wielkiej Żuławy– największej wyspy międzyrzecznej w delcie <strong>Wisły</strong> otoczonej obwałowanymirzekami: Wisłą od zachodu, Nogatem od wschodu i Szkarpawą odpółnocy. Północna część Wielkiej Żuławy jest odwadniana mechanicznie doSzkarpawy, a południowa grawitacyjnie do Tugi-Świętej głównej arterii wodnej,(nazywane również polderem Linawa) o powierzchni około 21 000 ha, obejmuje:tereny depresyjne położone do 1,70 m <strong>poniżej</strong> <strong>poziomu</strong> <strong>morza</strong>, zajmujące8 100 ha i tereny przydepresyjne położone do 2,50 m <strong>powyżej</strong> <strong>poziomu</strong> <strong>morza</strong>o powierzchni około 13 600 ha. Obszar tego polderu jest odwadniany przezpompownię Chłodniewo. Bardzo liczna jest sieć kanałów i rowów o łącznejdługości 2 720 km, w tym kanałów 220 km z głównym kanałem pompowymLinawą długości 30 km. Sieć wodna w polderze pełni funkcję odwadniającą,częściowo również nawadniającą.Pompownia Chłodniewo spełnia dwie ważne funkcje: pierwotną i fundamentalną(egzystencjalną), która ujawnia się wówczas, kiedy obszar depresyjny jestzatopiony i trzeba z niego wodę wypompować oraz funkcję wtórną, melioracyjną,polegającą na przepompowywaniu wody z polderu (już odwodnionego)na zewnątrz do Szkarpawy – do <strong>poziomu</strong> wynikającego z potrzeb rolniczegoużytkowania terenu. Pompownia, nazywana również stacją pomp, wyposażonajest w trzy agregaty pompowe: dwa o napędzie elektrycznym i jeden o napędziespalinowym. Wydajność każdego agregatu wynosi około 7 m 3 na sekundę.Pompownia Chłodniewo jest zlokalizowana na końcu Linawy. Jest to szczególnemiejsce w terenie, gdzie człowiek wymusza przepływ wody w sieci polderowejprzez pompowanie, z dołu do góry, bo w naturze woda płynie przecież zawszez góry do dołu. Pompownię łatwo odnaleźć jadąc po drodze z Nowego DworuGdańskiego do Stegny. Przed mostem zwodzonym nad Szkarpawą w Rybinietrzeba skręcić w lewo. W odległości około 150 m znajduje się budynek, głębokoosadzony w prawym wale Szkarpawy, który odbiega swoją architekturąw krajobrazie żuławskim od innych zabudowań. Na zewnętrznych ścianachwidoczne są trzy tablice: dwie informacyjne o technicznym znaczeniu i trzeciapamiątkowa.Pierwsza tablica z napisem „Stacja pomp Nr 1 Chłodniewo” informuje,że budynek jest obiektem hydrotechnicznym na Wielkiej Żuławie (1 W),w którym znajdują się zespoły pompowe, gdzie woda spływająca z całegopolderu zatrzymuje się i jest przepompowywana na zewnątrz do Szkarpawy.Pompownia Chłodniewo jest jedną z dwóch największych (Chłodniewo,Osłonka) spośród 105 pompowni w delcie <strong>Wisły</strong>, porównywalna wielkościądo największych pompowni w Holandii. Pompownia Chłodniewo zawdzięczaswoją nazwę wsi Świerznica, blisko położonej, która po niemiecku nazywałasię „Kaltenherberge”, co oznacza „Zimny Przytułek”. Rzeczywiście, w halipomp w czasie upałów jest chłodno i można się odświeżyć. Na drugiej tablicy,na bocznej ścianie budynku, zapisano najważniejsze parametry hydrotechnicznezwiązane z gospodarowaniem wodą w polderze. Trzecia tablica zdobiącafrontową elewację pompowni z inskrypcją Tu się odrodziła przyszłość,od nowa... – po odwodnieniu zatopionego lądu (1945-1948) – upamiętniai symbolizuje największe, tragiczne wydarzenie w dziejach delty <strong>Wisły</strong>: zagładęprzez zatopienie całego terytorium depresyjnego już pod koniec drugiejwojny światowej i jego odrodzenie. W dniu 27 marca 1945 roku na rozkazWehrmachtu został przerwany prawy wał wiślany (tak zwany wielkożuławski)w Czerwonych Budach i zatopiony polder Chłodniewo (podobnieinne wały i wszystkie poldery na równinie deltowej). Decyzję podjęto, abyprzedłużyć obronę Mierzei Wiślanej przed Czerwoną Armią i umożliwićewakuację wojska i cywilów przez morze na Zachód. Budynek pompownizostał poważnie uszkodzony przez ostrzał z niemieckiego okrętu „Lützow”(pompownię mimo prób nie zdążono wysadzić w powietrze). Ląd pozostałpod wodą przez prawie trzy lata. Jego odrodzenie następowało sukcesywniepo zasypaniu wyrwy w wale, odbudowie pompowni i agregatów pompowychoraz po wielomiesięcznym wypompowywaniu wody (rozpoczęto w dniu 5sierpnia 1946 roku uroczystym otwarciem pompowni przez wicepremierai ministra rolnictwa Stanisława Mikołajczyka, w obecności pełnomocnika30
Change language