Delta Wisły poniżej i powyżej poziomu morza. - Żuławski Park ...

Tu, gdzie biegu Wisły koniecW artykule pt. „Tam, gdzie delty Wisły początek” (Jantarowe Szlaki, nr 1/2005)przedstawiłem Mątowski Cypel, czyli najbardziej na południe położony zakątekrówniny delty Wisty, który od dawna budzi zainteresowanie wśród turystówi krajoznawców, ze względu na jego specyficzne warunki fizycznogeograficzne.Niniejszym artykułem pragnę zainteresować czytelników innym, niezwykleważnym miejscem w delcie Wisły – Przekopem Wisły – największym ludzkimdziełem przeciwpowodziowym, którym było przekopanie Mierzei i utworzenienowego, sztucznego ujścia Wisły do morza pod Świbnem, gdzie „Królowa rzekpolskich” kończy swój bieg. W roku 2005 obchodziliśmy 110. Rocznicę tegowydarzenia.Będąc nad morzem, przy ujściu jakiejkolwiek rzeki, nie zastanawiamy się czyjej koryto jest naturalne czy sztuczne. Tym bardziej bylibyśmy zdziwieni, dowiadującsię, że ujściowy odcinek koryta rzeki jest nie tylko sztuczny, ale zostałwykopany na sucho, po czym skierowano do niego wody z innych naturalnychkoryt rzecznych z całego dorzecza wielkiej rzeki. A z takim właśnie niezwykłymprzypadkiem mamy do czynienia w ujściu Wisły do morza pod Świbnem.Warto więc to miejsce nie tylko zobaczyć, ale dowiedzieć się jak i dlaczegozostało ono utworzone.Przekop Wisły, wraz z jej stożkiem napływowym w Zatoce Gdańskiej, jestzwiązany ze zmaganiem się człowieka z żywiołem wodnym w delcie Wisły, odstrony lądu i morza. Celem jego wykonania było i jest nadal zabezpieczeniew Gdańsku i w delcie Wisły terenów położonych nieznacznie powyżej poziomumorza przed zalewem (powodzią) oraz terenów położonych poniżej poziomumorza przed ich zatopieniem (topielą). Zwracam uwagę, że są to dwa zupełnieodmienne zjawiska. Po powodzi woda sama odpływa, a po topieli trzeba jąwypompować, ponieważ z terenów depresyjnych sama nie odpłynie.W niniejszym artykule, dla porównania, odniosę się również do dwóch dziśjuż nieczynnych hydrologiczne ujść Wisły do Zatoki Gdańskiej: Wisłoujściaw Nowym Porcie i Przełomu Wisły między Górkami Wschodnimi i GórkamiZachodnimi. Na załączonej mapie widoczna jest sytuacja, która powstałana Mierzei w związku z trzema ujściami Wisły, w szczególności z PrzełomemWisły.Ujście Wisły do Zatoki Gdańskiej. Fot. M.OpitzPrzekop Wisły. Współczesna mapa topograficzna.W nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1840 roku, w czasie pochodu lodu na WiśleGdańskiej, powstał w pobliżu wsi Górki bardzo groźny zator. Spiętrzonewody z krą lodową przerwały wał wydmowy i wdarły się do morza. Zatorlodowy oparł się z lewej strony o wysoki wał wiślany, chroniący przed powodziąGdańsk i Żuławy Gdańskie oraz z prawej strony o wał wydmowy, któryrozdzielał przedwale lądowe od plaży. W miejscu przerwania istniało obniżeniew poprzek wydmy wydeptane przez plażowiczów. Rwący nurt rzeki wyżłobiłgłęboką rynnę, która rano osiągnęła szerokość 300 m, a następnie rozszerzyłasię do 750 m. Wisła wyniosła do zatoki duże ilości piasku, który osadzając się,utworzył rozległe płycizny i ławice w strefie przybrzeżnej. Koryto rzeki od Górekdo Wisłoujścia zostało zamknięte śluzą komorową i stało się martwą odnogąnazwaną Martwą Wisłą. W tym miejscu warto wspomnieć, że dwa lata po tymwydarzeniu przebywał tu Wincenty Pol – geograf, poeta oraz żołnierz i opisałje. Stwierdził również, że to nowe koryto Wisły nie ma dotąd nazwiska: a że sięnim Wista tak poczciwie i raźno ku morzu przebrała – nazwijmy ją tutaj ŚmiałąWisłą. W wyniku utworzenia się nowego ujścia Wisły skrócony został biegrzeki o około 14 km. Mechanizm przełomu Śmiałej Wisły został zapamiętanyi wykorzystany później przy wykonaniu Przekopu Wisły pod Świbnem.Przekop Wisły był częścią pruskiego kompleksowego planu regulacji Wisłyna wielką wodę w delcie rzeki, według projektu przygotowanego przez Alsenai Fahla z 1877 roku i zatwierdzonego do realizacji ustawą parlamentu pruskie-56