Delta Wisły poniżej i powyżej poziomu morza. - Żuławski Park ...

Zabudowa polderowa delty Nogatu– na przekór prawom naturyNa początku pragnę odnieść się do tytułu mojego artykułu, mam bowiem świadomość,że może on budzić pewne zdziwienie. Dlatego najpierw kilka ogólnychuwag i refleksji. Według Leonarda da Vinci natura nie łamie swych praw. Od siebienatomiast dodam: Co bliższe przyrody, to lepsze i na stałe bardziej bezpieczne,ekonomiczne i ekologiczne. Proponuję przeto, aby w tym kontekście rozpatrywaćzjawisko i działania będące przedmiotem niniejszego artykułu. Przytoczę tustanowisko wybitnego znawcy problematyki deltowej Hugo Bertrama, nadradcyGdańskiego Związku Wałowego z 1936 roku, zawarte w „Memorialedotyczącym zagrożenia miasta Gdańska, portu gdańskiego i Żuław Gdańskichna skutek przerwania wału wiślanego między Tczewem i Błotnikiem”, któregotreść można odnieść do całej delty Wisły, w tym również do delty Nogatu.Ten naturalny stan rzeczy został w XIV wieku z gruntu zmieniony przez wyżejwymienione obwałowanie głównego koryta rzeki. Ręka ludzka w sposób bezwzględnyzadała gwałt przyrodzie. Aby uzyskać tereny osiedleńcze na tych tak cennych,z uwagi na niewyczerpalną urodzajność ziemi, musiano zrezygnować z naturalnegospływu rzeki. Znaczna liczba odgałęzień Wisły została obwałowana, a wysoka wodaujęta w trzy wielkie ujściowe odnogi, a mianowicie w Wisłę Gdańską, Wisłę Elbląskąi Nogat. Wynikło stąd, jak wyżej opisano, że wysoka woda, która dotychczasmogła się rozlewać równomiernie po całym obszarze, zmuszona została do spływuw międzywalu. W związku z tym wysokie stany wody między wałami wzrosły natyle, że miejscami przewyższały one o 7 do 8 m poziom zaplecza wałów.„O polderze wyspowym Grochowo w delcie Wisły nad Zalewem Wiślanym”.Przedstawiłem tam historię tego polderu z odniesieniem się do genezy delty Szkarpawy,której rozwój następował w zasadzie bez udziału człowieka. Natomiast co dopolderyzacji delty powstrzymałem się od oceny zjawiska wobec przyrody. W delcieNogatu mamy bowiem do czynienia z całkiem odmienną sytuacją ekologicznąi historyczną. W procesie deltotwórczym człowiek brał tu czynny udział. Interesującymprzykładem tego, jaką rolę odegrała zabudowa polderowa delty Nogatuw kształtowaniu sztucznego środowiska, jest historia wyżej wymienionych dwóchbliźniaczych polderów: Nowakowo i Nowotki. Najbardziej reprezentatywny jestpolder Nowakowo i nim w szczególności zająłem się w niniejszym artykule.Fragment delty Nogatu nad Zalewem Wiślanym po częściowej polderyzacji (wg niemieckiejmapy topograficznej).Rozwój wschodniej części delty Wisły (XVI-XX w.) wg Nordmanna z uzupełnieniami.Delta Wisły graniczy z Zalewem Wiślanym poprzez zespół pięciu polderów– dwóch przylądowych: Kobyla Kępa, przylegająca do Mierzei Wiślanej i Rubnou podnóża Wysoczyzny Elbląskiej oraz trzech wyspowych: Grochowo, Nowakowoi Nowotki. Polder wyspowy Grochowo w delcie Szkarpawy opisałem w artykulezamieszczonym w pierwszym numerze „Jantarowych Szlaków” z 2007 roku pt.Najpierw jednak ogólna refleksja, bardziej uniwersalna, dotycząca specyficznychuwarunkowań i zjawisk fizycznogeograficznych w deltach innych rzekz polderami na przykładzie Holandii, gdzie ziemie obiektów polderowych,szczególnie położonych poniżej poziomu morza, określa się mianem Man madeLand. Wynika z niego, że to człowiek jest ich twórcą i użytkownikiem. Lądowykrajobraz depresji powstał z denaturalizacji wodnego środowiska. Z tym,że jest to zgodne z biblijną przypowieścią, że człowiek panuje na ziemi i jestw pewnym sensie osobą rozgrywającą z przyrodą i od niego zależy byt i niebytdepresji polderowych.Podobnie jest w delcie Wisły pod względem fizycznogeograficznym. Aż dwietrzecie jej terytorium (z 170 tysięcy ha) to są poldery, a połowa tego obszarujest położona poniżej poziomu morza. Panuje tam pompowy ustrój wodny. Jakz powyższego stwierdzenia wynika, tylko jedna trzecia terytorium delty Wisłyma naturalny (grawitacyjny) ustrój wodny. Odnosząc się teraz do całej strefyprzygranicznej Zalewu Wiślanego, to trzeba podkreślić, że w całości panuje tampolderowy – pompowy ustrój wodny. Tereny w polderze Nowakowo na mapachniemieckich są oznaczone jako Terra Nova, czyli „ziemia nowa”. Tą nazwą była46