MedFiz@Online

MedFiz@Online
HATA AĞACI ANALİZİ
Fiz. Uzm. Çağatay ÖZBAY
Genellikle risk, olumsuz bir durum yani tehlike olarak
değerlendirilir. Risklerin olumsuz etkilerinden zarar
görmemek için olasılıklar göz önüne alınarak, önlemler
almaya yönelik, çalışma ve planlama faaliyetlerini içeren ve
risk yönetimi olarak anılan bir disiplin ortaya çıkmıştır.
Günümüzde risk değerlendirmesi yardımıyla kazaların,
hataların, kayıpların ya da bunlara sebebiyet verecek
herhangi bir olayın önüne önceden geçilebilmektedir.
Risk değerlendirmesi, yalnızca olumsuzlukların önüne
geçmez, ayrıca organizasyonun her bölümündeki çalışanlara
sağlıklı ve risk taşımayan bir iş sahasında güvenli bir şekilde
çalışma olanağı sağlar. Risklerin analiz edilmesi için
kullanılan yöntemlerinden biri hata ağacı analiz yöntemidir
(FTA) [1].
Hata ağacı analizi kavramı, 1962 yılında Bell Telefon
Laboratuvarlarında, Amerikan hava kuvvetleri tarafından her
an savaşa hazır tutulan sistemler için geliştirilmiştir [1]. Hata
ağacı metodolojisi, sistem hatalarını, sistem ve sistem
bileşenlerinin hatalarındaki sakıncalı noktaları ve
aralarındaki bağlantıyı gösteren mantıksal diyagramlardır.
Hata ağacı model veya grafik olarak nitelendirilebilir. Bu
model sistemdeki istenmeyen olaylara sebep olan sorumlu
Hata ağacının en iyi uygulama alanları şöyle sıralanabilir;
Sayısız ufak kazanın sorumlu olduğu sistemler
Kompleks ve birçok sistem elemanına sahip çalışma alanları
Önceden belirlenmiş istenmeyen olaylarda
Ayırt edilmesi zor ufak kazaların olduğu sistemlerde
Hata ağacı analiz sonucunda elde edilen veriler aşağıdaki gibidir;
olay ve hataların öngörülür olmasını sağlar. Nümerik olarak
olayların olasılıklarının sisteme girilmesi sayesinde
öngörülmek istenilen olumsuz olayın gerçekleşme olasılığı
belirlenebilir. Bu analiz adını, sistemin bozulmasına neden
olabilecek hatalara ulaşılmasına kılavuzluk eden ağaç
şeklindeki grafik yapısından almaktadır. FTA belirli bir kaza
üzerinde odaklanarak o kazanın nedenini belirlemek üzere
sistem geliştirmeyi amaçlayan bir yöntemdir. Uygulama
çalışmalarına kazadan veya istenmeyen olaydan başlanır ve
olayın sebepleri araştırılır. Bu nedenle bu yöntem
“tümdengelim” tekniği olarak bilinir [2].
FTA risk değerlendirmesi, risk seviyesini hesaplamak, kritik
güvenlik bileşenlerini, fonksiyonlarını tanımlamak ve
tasarlanan değişikliklerin etkisini ölçmeye yarar. Güvenlik
tasarımında amaç, gerekenlere uymayı göstermek, nerede
güvenlik gereksinimi ihtiyacı olduğunu göstermek, zayıf
noktaların veya hataların potansiyelini hesaplamaktır. Hata
ağacının kapsamında başarısızlıklar, hatalı olaylar, normal
olaylar, çevresel etkiler, sistemler, alt sistemler ve bileşenler,
sistem elemanları (yazılım, donanım, insan, talimatlaryönergeler)
bulunmaktadır [4]. Hata ağacı analizi her
tehlikenin varlığında uygulanmaz, yalnızca kritik olan
güvenlik tehlikeleri için yapılır.
Hataya sebep olan zincir olayları ve sebeplerini grafiksel olarak görmemizi sağlar
Kritik hatalardaki sorumlu elemanları ve potansiyel hataları görmemizi sağlar
Analiz içinden seçilen kaza veya hasar olayın iç yüzünü niceliksel veya niteliksel olarak
anlamaya yarar.
Risk kontrolünün optimize edilmesine rehberlik eder
Hata ağacı analizinde birçok sembol ve tanım kullanılmaktadır.
HATA(FAULT): Anormal veya istenmeyen sistem veya sistem elemanı durumu
ARIZA(FAILURE): Sistem elemanı veya sistemin bozulması
PRIMERY FAILURE: Çevre ya da sistemde direkt arızaya sebep olmayan olaylardır: malzeme dayanımı, valf sızdırması,
yayın esneklik özelliğinin değişmesi vs.
SECONDARY FAILURE: Çevre ya da sistemin etkilendiği durumlardır; Sistemdeki parçanın uygunsuz dizayn edilmiş
olması, yanlış kalibrasyon vs.
CUT SET: Bir “Cut set”, hepsi oluştuğu takdirde, zirve olayının (top event) meydana gelmesine neden olan herhangi bir
hata ağacı grubudur.
46