SİZ NƏYƏ GÖRƏ AVROPA ŞURASININ MÖVCUDLUĞUNDA ...
SİZ NƏYƏ GÖRƏ AVROPA ŞURASININ MÖVCUDLUĞUNDA ...
SİZ NƏYƏ GÖRƏ AVROPA ŞURASININ MÖVCUDLUĞUNDA ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Sİz nəyə görə AvropA ŞurASının<br />
mövcudluğundA mArAqlı olmAlıSınız?<br />
ONA GЮRя Kи:<br />
Avropa Şurası Avropada insan<br />
hüquqlarını, demokratiyanı və<br />
qanunun aliliyini qorumaq üçün<br />
fəaliyyət göstərir. O, Avropanın uzun<br />
müddətdən bəri mövcud olan siyasi<br />
təşkilatıdır;<br />
O, dünyada yeganə məkandır<br />
ki, insan hüquqları barəsində<br />
məcburi qüvvəyə malik beynəlxalq<br />
konvensiya burada qəbul edilib;<br />
Avropa Şurası cəmiyyətimizin<br />
üzləşdiyi əsas problemlərin, o<br />
cümlədən aşağıdakıların həllini<br />
tapmağa çalışır: irqçilik, azlıqlara<br />
qarşı ayrı-seçkilik, uşaqların<br />
müdafiəsi, insanların cəmiyyət<br />
tərəfindən qəbul edilməməsi,<br />
terrorizmə, mütəşəkkil cinayətkarlığa<br />
və korrupsiyaya qarşı<br />
mübarizə, narkotik vasitələrə<br />
aludəçilik, qadınlara və uşaqlara<br />
qarşı zorakılıq, insan alveri, bioetika<br />
və klonlaşdırma, ətraf mühitin<br />
mühafizəsi, dərmanların və tibbi<br />
qulluğun keyfiyyəti. Yalnız bütün<br />
üzv dövlətlər arasında əməkdaşlıq<br />
vasitəsilə biz bütün əsas müasir<br />
problemlərə cavablar tapa bilərik.<br />
Siz müəllimlər üçün ümumavropa<br />
təlim seminarlarında iştirak etmək<br />
imkanlarına maliksiniz.<br />
<strong>AVROPA</strong> SиZиN<br />
DцшцNDцYцNцZDяN Dя ARTIQ<br />
BиR шEYDиR<br />
Bu məlumat materialları kimlər<br />
üçündür?<br />
Bu məlumat materialları 12 və daha<br />
yuxarı yaşlı şagirdlərin onlarla tanış<br />
olması üçün nəzərdə tutulub. Onlar<br />
mühüm və bəzən mürəkkəb mövzuları<br />
əks etdirir, amma aydın və jarqondan<br />
azad anlayışlarla ifadə edilib.<br />
Burada əks olunan problemlərə<br />
toxunmaqda şagirdlərə kömək<br />
etmək üçün bu tədris paketinə<br />
həmçinin mövzunun mahiyyətini<br />
açan təsvirlər və məşhur<br />
şəxsiyyətlərdən sitatlar daxil edilib.<br />
Bu məlumat materiallarından necə<br />
istifadə etməli?<br />
Bu məlumat materiallarının hər<br />
biri sizi konkret mövzu ilə və ya ona<br />
aid məlumatlarla tanış edir.<br />
Çalışma materialları burada əks<br />
olunan məsələləri sinifdə əlavə<br />
öyrənmək üçün ideyalar verir.<br />
Məlumat materiallarında müəyyən<br />
terminləri izah etmək üçün<br />
“lüğətlər” yer alıb.<br />
Müxtəlif məsələlər arasında<br />
əlaqəni göstərmək üçün məlumat<br />
materialları arasında linklər<br />
(əlaqələndiriclər) var.<br />
Avropa Şurasının müvafiq İnternet<br />
saytlarında əlavə informasiyaları və ya<br />
nəşrləri əldə etmək üçün bəzi məlumat<br />
materiallarında İnternet linkləri var.<br />
TяDRиS ишчиLяRи цчцN<br />
«PESTALOZZи» TяLиM PROQRAMI<br />
30 ildən artıqdır ki, Avropa Şurası<br />
ən müxtəlif prioritet mövzulara dair<br />
Avropa seminarları təklif edir. Bu<br />
seminarlar sizə imkan verir ki:<br />
Bütün Avropadan olan həmkarlarınızla<br />
görüşəsiniz və təcrübə mübadiləsi<br />
aparasınız;<br />
Tədrisdə yeni və ya innovativ<br />
inkişaflardan xəbər tutasınız;<br />
Avropa səviyyəsində təhsilin<br />
prioritetləri barədə müzakirədə<br />
iştirak edəsiniz.<br />
Hər il 2.000-ə yaxın avropalı<br />
müəllim seminarlarda iştirak edir,<br />
onlardan 500-ü nəqliyyat xərclərinin<br />
kompensasiyasından yararlanır.<br />
Mütəmadi olaraq təzələnən<br />
informasiyanı bu saytda tapmaq<br />
olar:<br />
www.coe.int/pestalozzi<br />
яLAVя MяLUMAT цчцN!<br />
Avropa Şurasının fəaliyyətləri barədə xəbərləri, gündəlik mövzuları, sorğuları öyrənmək<br />
üçün Avropa Şurasının İnternet saytını yoxlayın və özünüz üçün kəşf edin ki, nə üçün “Avropa<br />
sizin düşündüyünüzdən də artıq bir şeydir”! Avropa Şurasının nəşrlərini almaq üçün onlar<br />
haqqında əlavə məlumatları bu saytda tapın: www.book.coe.int<br />
www.coe.int www.coe.int/pestalozzi www.book.coe.int
BU<br />
SиMALAR KиMLяRDиR?<br />
UİNSTON ÇÖRÇİLL (WINSTON CHURCHILL) (30 noyabr 1874–24 yanvar 1965)<br />
Britaniya siyasətçisi və ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı. O, İkinci<br />
Dünya Müharibəsi zamanı 1940-cı ildən 1945-ci ilədək, sonra isə yenidən<br />
1951-ci ildən 1955-ci ilədək Birləşmiş Krallığın baş naziri vəzifəsində çalışıb.<br />
(material 1)<br />
ANDREY SAXAROV (ANDREI SAKHAROV) (21 may 1921–14 dekabr 1989)<br />
Sovet nüvə fiziki və insan hüquqlarının fəal müdafiəçisi. 1975-ci ildə Saxarova Nobel<br />
mükafatı verilib. 1988-ci ildə təsis edilən və özünü insan hüquqlarının və əsas<br />
azadlıqların müdafiəsinə həsr edən şəxslərə və təşkilatlara hər il Avropa Parlamenti<br />
tərəfindən verilən Saxarov mükafatı onun şərəfinə adlandırılıb. (material 2)<br />
SİMON VEYL (SIMONE VEIL) (13 iyul 1927)<br />
Fransa Akademiyasının üzvü olan Simon Veyl fransız hakimi və siyasətçisidir, o,<br />
Fransa hökumətində səhiyyə naziri, Avropa Parlamentinin sədri, yenə də Fransa<br />
hökumətində sosial, səhiyyə və şəhər məsələləri naziri vəzifələrində çalışıb.<br />
(material 3)<br />
PABLO PİKASSO (PABLO PICASSO) (25 oktyabr 1881 – 8 aprel 1973)<br />
Məşhur rəssam, heykəltəraş və qrafikaçı olan, Malaqada (İspaniya) doğulan Pikasso 20ci<br />
əsr incəsənətinin aparıcı qüvvəsi idi. (material 4)<br />
YOHAN VOLFQANQ FON HÖTE (JOHANN WOLFGANG VON GOETHE) (28 avqust 1749<br />
– 22 mart 1832)<br />
Alman yazıçısıdır, onun əsərləri poeziya, dramaturgiya və ədəbiyyatdan tutmuş teologiya,<br />
humanizm və elm sahələrinədək geniş çeşidlidir. Almaniyanın mədəniyyət təsisatı olan<br />
Höte İnstitutu onun adını daşıyır (material 5)<br />
KŞİŞTOF KİSLOVSKİ (KRZYSZTOF ‘ KIESLOWSKI) (27 iyun 1941 – 13 mart 1996)<br />
Aparıcı Polşa rejssoru və ssenaristidir, müasir dövrün ictimai və mənəviyyat mövzularını<br />
tədqiq edib. (material 6)<br />
KOFİ ANNAN (KOFI ANNAN) (8 aprel 1938)<br />
Qana diplomatıdır, 1 yanvar 1997-ci ildən 1 yanvar 2007-ci ilədək Birləşmiş Millətlər<br />
Təşkilatının beşinci Baş katibi vəzifəsində çalışıb. Kofi Annan və Birləşmiş Millətlər<br />
Təşkilatı 2003-cü ildə Nobel Mükafatının müştərək laureatı olublar (material 7)<br />
MARİYA KÜRİ (MARIE CURIE) (7 noyabr 1867 – 4 iyul 1934)<br />
Polşada yaşamış, sonradan Fransa vətəndaşı olmuş fizik və kimyaçı. O, fizika və<br />
kimya sahələrində Nobel mükafatı alıb və Paris Universitetinin ilk qadın professoru<br />
olub. (material 8)<br />
QRO HARLEM BRUNDTLAND (GRO HARLEM BRUNDTLAND) (20 aprel 1939)<br />
Norveç siyasətçisi, diplomatı və həkimi. O, Norveçin sabiq baş naziridir və Ümumdünya<br />
Səhiyyə Təşkilatının sabiq Baş direktoru vəzifəsində çalışıb. Hazırda Birləşmiş Millətlər<br />
Təşkilatında iqlim dəyişiklikləri üzrə xüsusi elçi vəzifəsində çalışır. (material 9)<br />
MİXAİL QORBAÇOV (MIKHAIL GORBACHEV) (2 mart 1931)<br />
Rusiya siyasətçisi, SSRİ dövlətinin sonuncu başçısı, 1985-ci ildən SSRİ<br />
dağılanadək bu vəzifədə çalışıb. 1990-cı ildə ona Nobel mükafatı verilib.<br />
(material 10)<br />
‘
-><br />
1<br />
ЧюRЧиLLDяN BAшLAYARAQ<br />
QORBAЧOVA Vя ONDAN<br />
SONRAKILARADяK...<br />
Müharibənin böyük paradokslarından<br />
biri ondan ibarətdir ki, o, siyasi və sosial<br />
dəyişikliklər üçün böyük hərəkətverici<br />
qüvvə ola bilər; təkcə elə Birinci<br />
Dünya Müharibəsindən sonra qadın<br />
hüquqlarının inkişafını yada salmaq<br />
kifayətdir.<br />
Avropa Şurasının yaradılması İkinci<br />
Dünya Müharibəsindən cəmiyyəti<br />
yaxşılaşdırmaq və uzunmüddətli sülh<br />
yaratmaq uğrunda xalq hərəkatlarının<br />
mühüm nəticəsi idi. 1946-cı ilin<br />
sentyabrında Sürixdəki nitqində<br />
Uinston Çörçillin olduqca əla ifadə etdiyi<br />
kimi:<br />
“Biz bir növ Avropa Birləşmiş<br />
Ştatlarını qurmalıyıq. Yalnız bu yolla<br />
yüz milyonlarla zəhmətkeşlər həyatı<br />
mənalı edən əsil sevinci və ümidi<br />
yenidən əldə edəcəklər… Bu coşğun və<br />
qüdrətli qitənin məyus xalqlarına geniş<br />
vətənpərvərlik və ümumi vətəndaşlıq<br />
hissi verən avropalılar qrupu niyə də<br />
MцHцM FAKTLAR<br />
olmasın?”<br />
Az sonra Avropa Şurası təsis edildi:<br />
digər ölkələr üçün təşkilata daxil<br />
olmaq imkanı saxlanılmaqla onun<br />
NİZAMNAMƏSİ 1 tərtib olundu və 5<br />
may 1949-cu ildə on dövlət tərəfindən<br />
imzalandı. 1989-cu ildə Berlin divarının<br />
yıxılmasından bəri Avropa Şurasının<br />
üzvlərinin sayı xeyli artdı (bax:<br />
çalışma materialı 10), yeni dövlətlər<br />
demokratiyaya, insan hüquqlarına və<br />
qanunun aliliyinə əsaslanan Avropa<br />
quruculuğu işinə sadiqliklərini nümayiş<br />
etdirmək üçün təşkilata daxil oldular.<br />
O dövrdə Sovet İttifaqının prezidenti<br />
olan Mixail Qorbaçov 1989-cu ilin<br />
iyulunda Parlament Assambleyasında<br />
çıxış etməyə gələndə nə qədər böyük<br />
dəyişikliklərin baş verdiyi aydınlaşdı.<br />
Hazırda Şuranın qərarlarının şamil<br />
olunduğu 800 milyona yaxın insan<br />
vardır. Qeyd etmək vacibdir ki, Avropa<br />
Şurası Avropa İttifaqı ilə bir sıra<br />
layihələrdə əməkdaşlıq etsə də, bu iki<br />
təşkilat tamamilə ayrı-ayrı təşkilatlardır<br />
(bax: məlumat materialı 10).<br />
Avropa Şurası DÖVLƏTLƏRARASI 2<br />
təşkilatdır, onun əsas məqsədləri<br />
aşağıdakılardır:<br />
İnsan hüquqlarını,<br />
demokratiyanı və<br />
qanunun aliliyini<br />
təmin etmək<br />
Sosial vəhdəti<br />
təşviq etmək<br />
Avropalıların<br />
rəngarəng mədəni<br />
mənsubiyyətlərini<br />
inkişaf etdirmək<br />
“Biz bir növ Avropa Birləşmiş Ştatlarını<br />
qurmalıyıq”.<br />
<strong>AVROPA</strong> шURASI: ONUN<br />
MяNшяYи Vя MяQSяDLяRи<br />
Avropa<br />
Şurasının əsas<br />
məqsədləri<br />
Uinston Çörçill<br />
Sosial problemlərin,<br />
o cümlədən bunların<br />
birgə həllini tapmaq:<br />
Mütəşəkkil<br />
cinayətkarlıq<br />
Qadın və uşaqlara<br />
qarşı zorakılıq<br />
Terrorizm<br />
Kibercinayətlər<br />
Bioetika və<br />
klonlaşdırma<br />
İnsan alveri<br />
İrqçilik və<br />
dözümsüzlüklə<br />
mübarizə
GENиш ЧEшиDLи<br />
FяALиYYяTLяR<br />
Avropa Şurası hərbi müdafiə məsələlərindən<br />
başqa Avropa cəmiyyətinin<br />
üzləşdiyi bütün əsas problemlərlə<br />
məşğul olur. Buraya aşağıdakılar<br />
daxildir: insan hüquqları,<br />
media, hüquqi əməkdaşlıq, sosial<br />
və iqtisadi məsələlər, səhiyyə,<br />
təhsil, mədəniyyət, mədəniyyətlərarası<br />
dialoq, Avropa irsi, idman,<br />
gənclərin problemləri, yerli və<br />
regional idarəetmə və ətraf mühit.<br />
яMяKDAшLIQ SиSTEMи<br />
Hökumətlər, milli parlamentlər və yerli<br />
və regional hakimiyyətlər təşkilatda<br />
ayrı-ayrı təmsil olunurlar.<br />
Nazirlər Komitəsi Avropa Şurasının<br />
qərarverici orqanıdır. O, Şuranın<br />
büdcəsini və iş planlarını hazırlayır.<br />
O, 47 üzv dövlətin xarici işlər<br />
nazirlərindən və ya onların daimi<br />
nümayəndələrindən – Strasburqda<br />
məskunlaşan səfirlərdən təşkil olunur.<br />
Parlament Assambleyası elə bir<br />
qurumdur ki, burada ən müxtəlif<br />
məsələlər üzrə tövsiyə və qətnamələr<br />
müzakirə olunur və qəbul edilir. Çox<br />
vaxt onu Şuranın hərəkətverici qüvvəsi<br />
adlandırırlar. O, üzv dövlətlərin milli<br />
parlamentlərinin üzvlərindən və ya<br />
onların əvəzedicilərindən ibarət olur.<br />
Konkret siyasi partiyadan olan üzvlərin<br />
sayı onların ölkəsinin parlamentindəki<br />
cari situasiyanı əks etdirir.<br />
Avropam Şurasının Yerli və Regional<br />
Hakimiyyətlər Konqressi Avropa<br />
regionlarının və bələdiyyələrinin<br />
adından çıxış edir. O, yerli və regional<br />
səviyyədə DEMOKRATİYANI 3<br />
müdafiə<br />
edir və gücləndirir. O, Avropanın<br />
яLAVя MяLUMAT цЧцN!<br />
<strong>AVROPA</strong> шURASI: ONUN<br />
MяNшяYи Vя MяQSяDLяRи<br />
bütün yerli və regional hakimiyyətlərini<br />
təmsil edir.<br />
İnsan Hüquqları Komissarının<br />
İdarəsi üzv dövlətlərdə insan<br />
hüquqlarına dair maarifləndirmənin,<br />
məlumatlılığın artırılmasının və insan<br />
hüquqlarına hörmətin təşviqinə<br />
və Avropa Şurasının konvensiya<br />
və tövsiyələrinə əməl olunmasının<br />
təmin edilməsinə görə cavabdeh olan<br />
müstəqil idarədir.<br />
BQHT Konfransı (Beynəlxalq Qeyri-<br />
Hökumət Təşkilatları Konfransı)<br />
siyasətçilərlə ictimaiyyət arasında<br />
mühüm əlaqələri təmin edir və<br />
vətəndaş cəmiyyətinin səsini Avropa<br />
Şurasına çatdırır.<br />
Beş ildən bir Parlament Assambleyası<br />
tərəfindən seçilən Baş Katib təşkilatın<br />
fəaliyyətlərinin idarə olunmasına və<br />
koordinasiyasına görə cavabdehdir.<br />
<strong>AVROPA</strong>NI GцNBяGцN<br />
QURMAQ<br />
Avropa Şurasının insanların<br />
gündəlik həyatına təsir edən əsas<br />
aləti “konvensiya” adı ilə tanınır:<br />
bu, beynəlxalq müqavilədir, onun<br />
vasitəsilə dövlətlər konkret məsələdə<br />
əməkdaşlıq etməyi vəd edirlər.<br />
Bunlar çox səmərəli, rəsmi sənədlərdir:<br />
Şura çərçivəsində tərtib edilmiş<br />
təxminən 200 konvensiyanı<br />
əvəz edə bilmək üçün dövlətlər<br />
arasında 130.000-dən artıq ikitərəfli<br />
müqavilə lazım gələrdi. Konvensiyanı<br />
imzalayan və ratifikasiya edən hər<br />
bir dövlət ona riayət etməyə və onu<br />
həyata keçirməyə hüquqi cəhətdən<br />
borcludur. Sonradan konvensiyanın<br />
müxtəlif tələblərinin yerinə yetirildiyinə<br />
əmin olmaq üçün Avropa<br />
Şurası konkret ölkənin fəaliyyətlərini<br />
monitorinq edə bilər.<br />
<strong>AVROPA</strong> BцDCяSиNDяN<br />
MALиYYяLяшDиRиLяN<br />
BEYNяLXALQ ишЧи HEYяTи<br />
Üzv dövlətlərdən cəlb olunmuş<br />
təxminən 2.000 beynəlxalq mülki<br />
qulluqçu Baş katib tərəfindən<br />
rəhbərlik edilən təşkilat katibliyinin<br />
daimi işçi heyətini təşkil edir.<br />
Avropa Şurası üzv dövlətlərin<br />
hökumətləri tərəfindən maliyyələşdirilir,<br />
təşkilatın büdcəsinə onların<br />
ödədiyi haqlar onların əhalisinin<br />
sayına və maddi durumuna görə<br />
hesablanır.<br />
Avropa Şurasının qərargahı Strasburqda<br />
(Fransa) Avropa İnsan<br />
Hüquqları Sarayında yerləşir.<br />
www.coe.int www.book.coe.int<br />
1<br />
Burada nəzərdə tutulan mənada<br />
“NİZAMNAMƏ” sözü 1949-cu<br />
ildə Avropa Şurasını təsis etmək<br />
üçün yazılmış rəsmi sənədi<br />
bildirir.<br />
2 “HÖKUMƏTLƏRARASI” sözü iki<br />
və ya daha artıq hökuməti əhatə<br />
edən bir şeyi bildirir.<br />
3 DEMOKRATİYANIN mövcud olması<br />
üçün cəmiyyətin bütün<br />
üzvləri hakimiyyətə gəlmək<br />
baxımından bərarbər imkanlara<br />
malik olmalıdırlar və hər kəsin<br />
insan hüquqlarına hörmət<br />
edilməlidir. Məhz buna görə azad<br />
və ədalətli seçkilər keçirmək və<br />
bütün fərdlərin insan hüquqlarını<br />
qorumaq önəmlidir.<br />
1
<strong>AVROPA</strong> шURASI: ONUN<br />
MяNшяYи Vя MяQSяDLяRи.<br />
ЧALIшMA MATERиALI<br />
Sizin məktəbin şagirdlərinə<br />
Avropa Şurası barədə məlumat<br />
vermək üçün bir çox üsullar<br />
vardır, siz onlara öncə ümumi<br />
anlayış vermək, sonra isə konkret<br />
məsələlər üzərində işləmək<br />
istəyində ola bilərsiniz, yaxud işə<br />
əsas konsepsiyalardan başlamağı<br />
daha uğurlu üsul hesab edə<br />
bilərsiniz.<br />
“<strong>AVROPA</strong> шURASI”<br />
HAQQINDA DцшцNMяK<br />
Şagirdləri qruplara bölün və<br />
onlardan soruşun ki, onların<br />
fikrincə nəyə görə “Avropa Şurası”<br />
mövcuddur?<br />
Kimlər onun üzvü ola bilərlər?<br />
O, hansı işləri görür?<br />
Hər bir qrup fikirlərini təqdim<br />
edir və nəticələr<br />
real həyatdakı<br />
göstəricilərlə<br />
müqayisə olunur.<br />
DяYяRLяR Vя<br />
PRиNSиPLяR<br />
Avropa bayrağı (göy fonda 12 qızıl<br />
ulduz) Şura tərəfindən 1955-ci<br />
ildə qəbul edilib: şagirdləriniz onu<br />
necə başa düşürlər?<br />
Avropa Şurası aşağıdakı əsas<br />
dəyərlərin və prinsiplərin əsasında<br />
qurulur: tolerantlıq, demokratiya,<br />
məlumatlılıq, müxtəlfilik, etika,<br />
həmrəylik, vətəndaşlıq, azadlıq,<br />
insan hüquqları, ədalət, etimad və<br />
bərabərlik.<br />
Bu dəyərləri və prinsipləri<br />
şagirdlərinizlə müzakirə edin.<br />
Onlar nə deməkdir?<br />
Onlar praktikada necə həyata<br />
keçirilə bilər?<br />
1<br />
SиYASи COьRAFиYA<br />
Avropa xəritəsinin surətini çıxarın<br />
və şagirdlərinizdən xahiş edin ki,<br />
Şuranın bütün üzvlərini tapsınlar<br />
və sonra rəngləsinlər.<br />
Üzv dövlətlərin bayraqlarını<br />
toplayın və qruplardan xahiş<br />
edin ki, onların hər birinin hansı<br />
ölkəyə məxsus olduğunu tapsınlar.<br />
Şagirdləriniz bu ölkələr haqqında<br />
daha nə bilirlər?<br />
SиZиN юLKяNиZ Vя<br />
<strong>AVROPA</strong> шURASI<br />
Ölkəniz Avropa Şurasına nə vaxt<br />
daxil olub?<br />
Həmin vaxt ölkənizdə nə baş verirdi?<br />
Şuranın Parlament Assambleyasında<br />
ölkənizi kimlər təmsil edir?<br />
Yerli və Regional Hakimiyyətlər<br />
Konqressində sizin regionu kimlər<br />
təmsil edir?<br />
TARиXиN MцHцM<br />
ишTиRAKЧISI<br />
Şagirdlərinizdən xahiş edin ki, zaman<br />
xəttinin köməyi ilə müəyyən tarixləri<br />
həmin dövrdəki tarixi kontekstlə<br />
əlaqələndirsinlər:<br />
10 təsisçi dövlət hansılardır?<br />
Nə üçün 1989-cu ildən sonra Şuraya<br />
bu qədər çox ölkə daxil oldu?<br />
BU SITAT KIMя Mя XSUSDUR?<br />
“Biz bir növ Avropa Birləşmiş Ştatlarını qurmalıyıq.”<br />
Cavabı sitatın arxasına yazın.<br />
*
*<br />
1<br />
1949 Avropa Şurasını yaradan London<br />
Müqaviləsinin imzalanması<br />
1950 İnsan hüquqları haqqında Avropa<br />
Konvensiyasının tərtib edilməsi<br />
1954 Avropa Mədəniyyət Konvensiyasının<br />
Hazırlanması<br />
1955 Avropa bayrağının yaradılması<br />
MяNBяLяR<br />
<strong>AVROPA</strong> шURASI: ONUN<br />
MяNшяYи Vя MяQSяDLяRи.<br />
ЧALIшMA MATERиALI<br />
1957 Avropa Yerli Hakimiyyətlər Konfransının<br />
yaradılması (1994-cü ildən “Yerli və Regional<br />
Hakimiyyətlər Konqressi” adlanır)<br />
1959 Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin təsis<br />
edilməsi<br />
1961 Avropa Sosial Xartiyasının imzalanması<br />
TARиXиMиZDя MцHцM DюVRLяR<br />
Uinston Çörçil: Uinston Çörçillin 19 sentyabr 1946-cı ildə Sürix Universitetindəki çıxışından parça;<br />
“Böyük Avropa vəzifələri”, Avropa Şurasının Nəşriyyatı, Strasburq, 1996 (“The challenges of a Greater<br />
Europe”, Council of Europe Publishing, Strasbourg, 1996).<br />
www.coe.int www.book.coe.int<br />
1964 Avropa Farmakopeyasının hazırlanması<br />
1972 İlk dəfə Avropa himninin səslənməsi<br />
1972 Strasburqda Avropa Gənclik Mərkəzinin açılması<br />
1980 “Pompidu Qrupu”nun yaradılması<br />
1987 İşgəncələrin qarşısının alınmasına dair Avropa<br />
Konvensiyasının qəbulu<br />
1988 “Avroimic”in yaradılması<br />
1989 Dopinq əleyhinə Konvensiyanın qəbulu<br />
1999 İnsan Hüquqları Komissarı İdarəsinin təsis edilməsi<br />
2005 İnsan alverinə qarşı tədbirlərə dair<br />
Konvensiyanın qəbulu<br />
2009 Avropa Şurasının 60-cı ildönümü<br />
BиRGя FяALиYYяT GюSTяRяN 47<br />
цZV DюVLяT!<br />
1949: Belçika Danimarka Fransa İrlandiya İtaliya Lüksemburq Niderland Norveç<br />
İsveç Birləşmiş Krallıq Yunanıstan Turkyə 1950: İslandiya Almaniya 1956: Avstriya<br />
1961: Kipr 1963: İsveçrə 1965: Malta 1976: Portuqaliya 1977: İspaniya<br />
1978: Lixtenşteyn 1988: San-Marino 1989: Finlandiya 1990: Macarıstan 1991: Polşa<br />
1992: Bolqarıstan 1993: Estoniya Litva Sloveniya Çexiya Respublikası Slovakiya<br />
Rumıniya 1994: Andorra 1995: Latviya Albaniya Moldova Ukrayna “Keçmiş Yuqoslav<br />
respublikası Makedoniya“ 1996: Rusiya Federasiyası Xorvatiya 1999: Gürcüstan 2001: Ermənistan<br />
Azərbaycan 2002: Bosniya və Herseqovina 2003: Serbiya 2004: Monako 2007: Çernoqoriya<br />
Bayraqlar: yalnız əyani nümayiş (illüstrasiya) məqsədləri üçün.
-><br />
2<br />
иNSAN HцQUQLARI<br />
HAQQINDA <strong>AVROPA</strong><br />
KONVENSиYASI<br />
Əgər siz əvvəllər Avropa Şurası<br />
haqqında eşitmisinizsə, onda güman<br />
ki, eşitdikləriniz insan hüquqları<br />
mövzusu barədə olub. Şura bizim<br />
hüquq və azadlıqlarımızın müdafiəsi<br />
üçün müxtəlif alətlərə malikdir. 1948ci<br />
ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının<br />
Baş Assambleyası tərəfindən qəbul<br />
edilmiş İNSAN HÜQUQLARI 1<br />
haqqında<br />
Ümumi Bəyannamə İnsan<br />
hüquqları haqqında <strong>AVROPA</strong> KON-<br />
VENSİYASI 2 üçün əsas (baza) kimi<br />
istifadə edilib, İHAK 1950-ci ildə<br />
Şuranın üzvü olmaq istəyən dövlətlər<br />
tərəfindən imzalanmaq üçün açıq elan<br />
edilib. Bu, üç əsas səbəbə görə önəmli<br />
idi (aşağıdakı diaqrama bax).<br />
www.coe.int/justice<br />
VAHиD иNSAN<br />
HцQUQLARI MяHKяMяSи<br />
1998-ci ildə İnsan hüquqları haqqında<br />
Avropa Konvensiyasında müəyyən<br />
dəyişikliklərdən sonra Konvensiyanın<br />
iki əvvəlki təsisatını əvəzləmək üçün<br />
daimi fəaliyyət göstərən vahid Avropa<br />
İnsan Hüquqları Məhkəməsi təşkil<br />
edildi. Fərdlər Avropa Məhkəməsinə<br />
birbaşa müraciət edə bilərlər, onun<br />
hüquqi səlahiyyəti üzv dövlətlərdəki<br />
Milli parlamentlər və hüquq sistemləri<br />
qanunların qəbulunda və şərhində<br />
onlara yardımçı ola biləcək insan<br />
hüquqlarına dair sanballı istinad<br />
mənbəyi əldə etdilər<br />
иNSAN HцQUQLARININ QORUNMASI<br />
“Bu, insan şəxsiyyətinin müstəqilliyinə<br />
və dəyərinə, insan həyatının mənasına<br />
təhlükədir.”<br />
Vя BAшA DцшцLMяSи<br />
Andrey Saxarov<br />
İHAK-ın<br />
əhəmiyyəti<br />
bütün insanlara məcburi qaydada<br />
şamil olunur. Strasburqda yerləşən<br />
Məhkəmə Konvensiyanın iştirakçısı<br />
olan dövlətlərin sayı qədər hakimdən<br />
təşkil olunur. Hakimlər Avropa<br />
Şurasının Parlament Assambleyası<br />
tərəfindən seçilir. Onlar öz vəzifələrinin<br />
icrasında tam müstəqildirlər və onların<br />
namizədliyini irəli sürmüş dövlətləri<br />
təmsil etmirlər.<br />
иNSAN HцQUQLARININ<br />
POZULMASININ QARшISININ<br />
ALINMASI<br />
Avropa Şurasının insan hüquqlarını<br />
təmin etməyə yönələn səylərində<br />
insan hüquqlarının pozulması<br />
hallarının qarşısının alınması daha çox<br />
vurğulanaraq önə çəkilir. 1987-ci ildə<br />
hazırlanmış İşgəncələrin və qeyriinsani<br />
və ya ləyaqəti alçaldan rəftar<br />
və ya cəzanın qarşısının alınmasına<br />
dair Avropa Konvensiyası azadlıqdan<br />
məhrum edilən insanlara qarşı pis<br />
rəftarın qarşısının alınması məqsədini<br />
daşıyır. Müstəqil ekspertlərdən<br />
ibarət xüsusi komitə (İşgəncələr<br />
Əleyhinə Komitə – CPT) saxlanma<br />
yerlərinə, məsələn, həbsxanalara, polis<br />
bölmələrinə, hərbi kazarmalara, və<br />
psixiatriya xəstəxanalarına səfərlər<br />
edir və vəziyyətin yaxşılaşdırılması<br />
üçün tövsiyələr verir. Sözügedən<br />
Konvensiyaya əsasən, CPT-nin<br />
Hər bir fərdin hüquq və azadlıqlarına<br />
iştirakçı dövlətlər adlandırılan dövlətlər<br />
tərəfindən təminat verildi<br />
İcrası məcburi olan qərarlar qəbul<br />
edən məhkəmə insan hüquqlarına dair<br />
beynəlxalq müqavilə vasitəsilə ilk dəfə<br />
təsis edildi
nümayəndə heyətləri saxlanma yerlərinə<br />
məhdudiyyətsiz daxil olmaq və həmin<br />
yerlərin daxilində sərbəst hərəkət etmək<br />
hüququna malikdirlər. Onlar tutulmuş<br />
şəxslərlə şahidlərin iştirakı olmadan<br />
söhbət edirlər və informasiya verə<br />
bilən hər kəslə görüşə bilərlər. Onların<br />
tövsiyələri (əgər onlar varsa) müvafiq<br />
dövlətlə dialoq üçün baza qismində<br />
istifadə edilən hesabata daxil edilir.<br />
иNSAN HцQUQLARININ<br />
AZAD TяMSиLЧиSи<br />
1999-cu ildə bu təsisat yaradılandan bəri<br />
İnsan Hüquqları Komissarının İdarəsi<br />
Avropa Şurasının insan hüquqları<br />
standartlarının praktikada həyata<br />
keçirilməsində fəal rol oynayır. Komissar<br />
üzv dövlətlərlə açıq dialoqdan istifadə<br />
edir, tematik sahələrə dair hesabatlar<br />
hazırlayır, digər beynəlxalq təşkilatlarla<br />
əməkdaşlıq edir və başqalarının bəzən<br />
getməyə ehtiyat etdiyi yerlərə getmək və<br />
orada sözünü demək azadlığına malikdir.<br />
Komissar terrorizmə qarşı mübarizədə<br />
hansı tədbirlərə haqq qazandırmağın<br />
mümkün olduğunu anlamaqda digər<br />
şəxslərə fəal surətdə kömək edir.<br />
SOSиAL HцQUQLAR<br />
İnsan hüquqları haqqında bizim<br />
düşüncələrimiz zaman keçdikcə dəyişir.<br />
Mülki və siyasi hüquqlar, məsələn,<br />
yaşamaq hüququ, işgəncəyə məruz<br />
qalmamaq hüququ, sığınacaq hüququ və<br />
ifadə azadlığı İnsan hüquqları haqqında<br />
Avropa Konvensiyasının təməlini təşkil<br />
edir. Bəs iqtisadi və sosial hüquqlar<br />
necə?<br />
Bu məqamda Avropa Sosial Xartiyasına<br />
müraciət etmək lazım gəlir. O, aşağıdakı<br />
sahələrə aid hüquqları təsbit edir:<br />
яLAVя MяLUMAT цЧцN!<br />
www.coe.int/justice<br />
www.echr.coe.int<br />
www.coe.int/t/commissioner<br />
иNSAN HцQUQLARININ QORUNMASI<br />
Vя BAшA DцшцLMяSи<br />
Mənzil təminatı<br />
Səhiyyə<br />
Təhsil<br />
Məşğulluq<br />
Sosial təminat<br />
İnsanların sərbəst<br />
yerdəyişməsi<br />
Ayrı-seçkiliyin olmaması<br />
Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi<br />
Sosial Xartiyanın tətbiq dairəsinə düşən<br />
məsələlərlə bağlı yurisdiksiyaya malik<br />
olmasa da, nəzarət sistemi qurulmuşdur<br />
ki, onun vasitəsilə Avropa Sosial Hüquqlar<br />
Komitəsi Xartiya pozuntularını müəyyən<br />
edir və Nazirlər Komitəsi vəziyyəti<br />
düzəltmək üçün tədbir görməyən<br />
dövlətlərə tövsiyələr verir.<br />
QADINLAR Vя KишиLяR<br />
ARASINDA BяRABяRLиK<br />
İnsan hüquqlarının nə olduğunu<br />
və praktikada necə işlədiyini heç<br />
kim bilməsəydi, insan hüquqlarının<br />
qorunması üçün bütün bu imkanların<br />
mövcudluğu mənasız olardı. İnsan<br />
hüquqlarının müdafiəsinin ön<br />
cəbhəsində çalışanlar, məsələn,<br />
hakimlər, polislər, həbsxana<br />
əməkdaşları, həkimlər, sosial işçilər və<br />
qeyri-hökumət təşkilatları üçün təlim<br />
proqramları hazırlanmışdır. Geniş<br />
ictimaiyyət və xüsusən də gənclər<br />
arasında məlumatlılığın artırılması<br />
üçün maarifləndirmə və informasiya<br />
materialları buraxılır. Əlverişsiz<br />
vəziyyətdə olan, insan hüquqları daha<br />
çox təhlükəyə məruz qalan qruplarla,<br />
məsələn, QAÇQINLARLA 3<br />
və sığınacaq<br />
istəyənlərlə bu işi aparmaq üçün böyük<br />
səylər göstərilir.<br />
2<br />
1 İNSAN HÜQUQLARI o şeyləri bildirir ki,<br />
bizim hər birimiz ləyaqətli həyat sürmək<br />
üçün onlara malik olmalıyıq: məsələn,<br />
yaşamaq hüququ, ədalətli məhkəmə<br />
araşdırması hüququ, yaxud işgəncəyə<br />
məruz qalmamaq hüququ. Bu hüquqlar<br />
cinsindən, irqindən, dini və ya mədəni<br />
mənsubiyyətindən asılı olmayaraq<br />
planetdəki hər bir fərd üçündür. Bu o<br />
deməkdir ki, sizə şamil olunan hüquqlar<br />
başqalarına da şamil olunur və bununla da<br />
həmin hüquqlar müvafiq vəzifələr doğurur.<br />
2 KONVENSİYA iki və ya daha artıq dövlət<br />
arasında bağlanan, onların orada qeyd<br />
edilənlərə əməl etmək niyyətində olduqlarını<br />
göstərən hüquqi müqavilədir, sonradan onlar<br />
bu niyyətlərini yerinə yetirməyə qadir<br />
olduqlarına əmin olduqda onu “ratifikasiya”<br />
edə bilərlər, bu o deməkdir ki, onlar həmin<br />
müqavilədəki dəyərlərə və göstərişlərə əməl<br />
etməyi öhdələrinə götürürlər.<br />
3 QAÇQIN o şəxsdir ki, irqinə, dininə,<br />
milliyyətinə və ya siyasi rəyinə görə təqibə<br />
məruz qalacağından qorxduğu üçün və ya<br />
məruz qaldığı üçün yaşamağa təhlükəsiz yer<br />
tapmaqdan ötrü öz ölkəsini tərk edir.
иNSAN HцQUQLARININ QORUNMASI<br />
Vя BAшA DцшцLMяSи<br />
ЧALIшMA MATERиALLARI<br />
İnsan hüquqları haqqında<br />
şagirdlərinizlə söhbət edə bilmək<br />
üçün insan hüquqları sahəsində vəkil<br />
və ya ekspert olmağınız vacib deyil;<br />
insan hüquqları hər kəsə məxsusdur<br />
və hər kəsin başa düşə biləcəyi<br />
prinsiplərə əsaslanır.<br />
иNSAN HцQUQLARI NяDиR?<br />
Şagirdlərinizdən xahiş edin ki,<br />
insan hüquqları barədə fikirlərində<br />
tutduqları misalları gətirsinlər və<br />
çalışın ki, onların misalları mümkün<br />
qədər konkret olsun, məsələn, su<br />
ilə təchiz edilmək hüququ, musiqi<br />
dinləmək hüququ, yaxud istədiyin hər<br />
bir şeyi demək hüququ.<br />
Onları siyasi və mülki hüquqlar<br />
haqqında (bu hüquqlar İnsan<br />
hüquqları haqqında Avropa<br />
Konvensiyasında təsbit edilib) və<br />
“iqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar”<br />
haqqında (bu hüquqlar 1961-ci il<br />
tarixli Avropa Sosial Xartiyasında<br />
təsbit edilib) fərqli şəkildə düşünməyə<br />
sövq etməyiniz faydalı olardı.<br />
QAдINLAR Vя KишиLяR<br />
ARASINDA BяRABяRLиK<br />
Qadınlar və kişilər arasında<br />
bərabərliyin müdafiəsi Avropa<br />
Şurasının fəalyyət sahələrindən<br />
biridir. Bu məsələnin dərki ölkədən,<br />
mədəniyyətdən və mühitdən asılı<br />
olaraq olduqca fərqlidir.<br />
Şagirdlərinizdən xahiş edin ki, gender<br />
bərabərliyinin nə demək olduğunu,<br />
bərabərsizliyin səbəblərini və<br />
bərabərliyin təşviqi üçün mümkün<br />
tədbirləri müzakirə etsinlər.<br />
Sinfinizdə işçi qrupları təşkil edin və<br />
onların hər birindən xahiş edin ki,<br />
gender bərabərsizliyi ilə mübarizə<br />
üçün Avropanın müxtəlif ölkələrində<br />
görülmüş tədbirləri nəzərdən<br />
keçirsinlər. Təşəbbüsləri müqayisə<br />
edin və şagirdlərdən xahiş edin ki,<br />
tədbirlər və onların təsirləri barədə<br />
fikirlərini bildirsinlər.<br />
ZиDDиYYяTя GиRяN<br />
HцQUQLAR<br />
Şagirdləri cütlüklərə bölüb xahiş<br />
edin ki, gündəlik həyatlarında (evdə,<br />
məktəbdə, kollecdə, gənclər qrupunda<br />
və ya başqa yerlərdə) baş verən elə<br />
situasiyaları müzakirə etsinlər ki, bu<br />
zaman onların hüquqları başqalarının<br />
hüquqları ilə ziddiyyətə girir, məsələn,<br />
onlar qonaqlıq keçirmək, qonşuları<br />
isə erkən yatmaq istəyirlər, yaxud<br />
onlar elə bir rəydədirlər ki, həmin rəy<br />
başqa birisini təhqir edə bilər. Onlar<br />
bu situasiyanı necə həll edəcəklər?<br />
HцQUQLAR Vя VяZиFяLяR<br />
Yadda saxlayın ki, hüquqlar müvafiq<br />
vəzifələr doğurur; hüquqa malik olan<br />
hər bir şəxs həmin hüququ müşayiət<br />
edən vəzifə daşıyır. Şagirdləri qruplara<br />
bölüb xahiş edin ki, konkret hüquqların<br />
hansı vəzifələri doğurduğu barədə<br />
düşünsünlər, məsələn, əgər sənin<br />
yaşamaq hüququn varsa, bu hüquq<br />
öz növbəsində hansı vəzifələri doğura<br />
bilər?<br />
Hüququn ikili xarakterinin başa<br />
düşülməsi hüquqların ziddiyyətə<br />
girməsinə yol verməməyə əhəmiyyətli<br />
yardım göstərə bilər.<br />
SиZиN SиNиF Vя YA MяKTяB<br />
цЧцN иNSAN HцQUQLARI<br />
XARTиYASI<br />
Şagirdlər mövzunu dərk edən kimi,<br />
onlarla birlikdə çalışaraq sizin sinif<br />
və ya məktəb üçün İnsan hüquqları<br />
Xartiyası tərtib edin. Xartiyadan<br />
irəli gələn fərdi və qrup<br />
“Bu, insan şəxsiyyətinin müstəqilliyinə və dəyərinə, insan həyatının mənasına<br />
təhlükədir.”<br />
2<br />
BU Sи TAT Kи Mя Mя XSUSDUR?<br />
Cavabı sitatın arxasına yazın<br />
*
*<br />
2<br />
vəzifələrini sadalayın. Şagirdlərin<br />
və müəllim heyətinin Xartiya ilə<br />
bağlı rəylərini toplayın və altı<br />
aydan sonra şagirdlərin davranışına<br />
Xartiyanın təsirini qiymətləndirin.<br />
иNSAN HцQUQLARININ<br />
TARиXи<br />
İnsan hüquqları ilə bağlı hər bir ölkənin<br />
öz tarixi var. Məsələn, Macarıstan<br />
tarixində kölələrin qiyamları baş<br />
vermiş (1514/1710) və 1848-ci<br />
ildə özünün kulminasiya nöqtəsinə<br />
çataraq köləliyi qanunsuz elan edən və<br />
mətbuat azadlığını tətbiq edən qanunun<br />
qəbulu ilə nəticələnmişdir. Qruplar<br />
halında işləməklə bir qrup şagirdə<br />
belə bir araşdırma tapşırığı verin ki,<br />
öz ölkələrində insan hüquqlarının<br />
inkişafına kömək etmiş insanları,<br />
nəşrləri, hadisələri və hərəkatları<br />
öyrənsinlər. Digər şagirdlər üçün bu<br />
mövzuda sərgiyə baxış təşkil edin.<br />
Sizin ölkəniz İnsan hüquqları haqqında<br />
Avropa Konvensiyasını nə vaxt imzalayıb<br />
və ratifikasiya edib? Bu sizin ölkəyə<br />
hansı dəyişiklikləri gətirib (əgər onlar<br />
varsa)?<br />
Əlbəttə, bu fəaliyyəti mövzulara<br />
(məsələn, uşaq hüquqları mövzusuna)<br />
və ya dünyanın digər ölkələrinin tarixinə<br />
uyğunlaşdırmaq da mümkündür.<br />
QEYRи-HюKUMяT<br />
TяшKиLATLARININ (QHT-<br />
LяRIN) MцHцMLцYц<br />
QHT-lər insan hüquqlarına hörmət<br />
edilməsi və insan hüquqlarının<br />
pozuntuları barədə ictimaiyyətin<br />
məlumatlandırılması üçün hökumətlərə<br />
təzyiq göstərməkdə çox mühüm rol<br />
oynayırlar. Sizin regionda hansı QHTlər<br />
aktivdir? Hazırkı məqamda onların<br />
MяNBяLяR<br />
иNSAN HцQUQLARININ QORUNMASI<br />
Vя BAшA DцшцLMяSи<br />
ЧALIшMA MATERиALI<br />
əsas layihələri hansılardır? Şagird<br />
qrupları onlarla təmasa girə və əldə<br />
etdikləri məlumatları öz yaşıdlarına<br />
çatdıra bilərlər. Həmçinin onların<br />
nümayəndələrini şagirdlərinizlə söhbətə<br />
dəvət etmək mümkündür.<br />
İlk dəfə 2002-ci ildə<br />
nəşr olunmuş “Kompas<br />
– gənclərin insan<br />
hüquqları sahəsində<br />
maarifləndirilməsi<br />
üçün məlumat kitabı”<br />
Avropa Şurasının<br />
“Gənclər üçün isan hüquqları<br />
sahəsində maarifləndirmə<br />
proqramı” üçün tez bir zamanda<br />
sanballı vəsait və yardım vasitəsi<br />
kimi tanındı. O, ən azı 16 dildə<br />
nəşr olundu və əlavə nəşrlər<br />
planlaşdırılır. Təcrübəyə və qeyri-formal<br />
tədris yanaşmalarına<br />
əsaslanan bu kitab gənclərə aid<br />
məsələləri və onları əhatə edən<br />
mühiti önə çəkir. “Uşaqlar” mövzusundan<br />
tutmuş “ətraf mühit” və<br />
“ksenofobiya” mövzularına qədər<br />
on beş mövzunu prioritetlər üzrə<br />
sıralayan “Kompas” kitabında<br />
gənclər, gənc işçilər və müəllimlər<br />
üçün əsas məsələlər əks olunur<br />
və məlumatlılığın artırılmasına<br />
və praktiki addımlara gətirib<br />
çıxaran fəaliyyətlərin təşkili üçün<br />
yetərincə məlumat materialı<br />
təqdim edilir. Hazırda ərəb, ingilis<br />
və fransız dillərində “Kompas”<br />
İnternet saytı (www.coe.<br />
int/compass) təşkil edilib,<br />
sayta kitabın çap versiyasında<br />
yer almayan fəaliyyətlər<br />
daxil edilib və sayt linklər<br />
(əlaqələndiricilər) vasitəsilə<br />
digər nəşrlərlə əlaqələndirilib.<br />
Andrey Saxarov: : “Tərəqqi, birgə yaşayış və intellektual azadlıq” kitabından parçalar. Naşir: “W W Norton &<br />
Co. Inc”. “Nyu-York Tayms” tərəfindən tərcümə olunub (1968) (“Progress, Coexistence, and Intellectual Freedom”,<br />
Andrei Sakharov, Publisher W W Norton & Co. Inc, translated by New York Times (1968))<br />
www.coe.int/justice www.echr.coe.int www.coe.int/t/commissioner
-><br />
3<br />
Məktəb bilik öyrənmək üçün<br />
təhlükəsiz bir yer olmalıdır; o,<br />
sizə dünyadakı mühüm şeyləri,<br />
o cümlədən keçmişdəki səhvləri<br />
öyrətməlidir ki, siz eyni səhvləri<br />
təkrarlamayasınız; siz dünya<br />
haqqında daha çox şeylər<br />
öyrəndikcə və söyləməyə daha çox<br />
sözünüz olduqca məktəb həmçinin<br />
sizin səsinizin eşidilməsi yollarını<br />
tapmağa çalışmalıdır!<br />
MяKTяBDя TяHLцKяSиZ<br />
MцHиTDя OLMAQ<br />
Avropa Şurası məktəbi hamı üçün<br />
təhlükəsiz mühitə çevirmək istəyir:<br />
buraya təkcə şagirdlər arasında<br />
zorakılığa, o cümlədən təhdidlərə<br />
qarşı mübarizə deyil, həm də<br />
müəllimlərə və ya məktəb işçilərinə<br />
qarşı hücumların və digər zərərli<br />
davranışların qarşısının alınması<br />
daxildir. O, bu məsələlərə dair praktiki<br />
məlumat kitabları buraxmışdır və<br />
məktəblərdə irqçiliklə daha yaxşı<br />
mübarizə aparmaq kimi məsələlərin<br />
həllinə səy göstərir.<br />
www.coe.int/children<br />
иNTERNETDя TяHLцKяSиZ<br />
MцHиTDя OLMAQ<br />
İnternet bilik öyrənmək və ya sadəcə<br />
əylənmək üçün çoxlu imkanlar yaradır.<br />
Lakin o, müəyyən risklər də doğurur,<br />
əsasən ona görə ki, siz İnternetdə<br />
ünsiyyətdə olduğunuz şəxslərin<br />
həqiqətən özlərini təqdim etdikləri<br />
şəxslər olduqlarına heç vaxt əmin<br />
ola bilməzsiniz. Avropa Şurasının<br />
“İnternet savadlılığı” adlı məlumat<br />
kitabında MySpace, Facebook və ya<br />
Friendster kimi on-layn sosial şəbəkə<br />
saytlarından istifadə üçün praktiki<br />
təhlükəsizlik tövsiyələri verilir.<br />
“Təhsil insan hüquqlarına və onların<br />
kökündə duran vətəndaşlıq dəyərlərinə<br />
hörmət etməyi bizə öyrədə bilər.”<br />
MяSULиYYяTLи VяTяNDAшA<br />
Simon Veyl<br />
ЧEVRиLMяK<br />
www.coe.int/internet-literacyhandbook<br />
Yaşca daha kiçik şagirdlərinizə bu<br />
mövzu barədə məlumat verərkən<br />
Avropa Şurasının Wild Web Woods<br />
oyunun olduğu sayta girin.<br />
Bu sayt bütün yaş qrupları üçün<br />
əyləncəlidir!<br />
www.wildwebwoods.org<br />
BиZиM QиTяNиN<br />
TARиXиNиN TяDRиSи<br />
Biz məktəblərdə tarixi nə üçün<br />
öyrədirik? Avropa tarixinin tədrisinin<br />
nə kimi xüsusiyyətləri var? Ənənəvi<br />
olaraq, məktəbdə ölkə tarixinin<br />
tədrisi milli perspektivlər ətrafında<br />
qurulur və udulmuş və ya uduzulmuş<br />
döyüşlər, habelə milli qəhrəmanlar<br />
və nailiyyətlər önə çəkilir. Amma bu<br />
məsələyə baxış üçün bəzi alternativ<br />
yollar da var.<br />
Avropa Şurası “20-ci əsrdə Avropa<br />
tarixinin öyrənilməsi və öyrədilməsi”<br />
layihəsini həyata keçirmiş, layihə<br />
orta məktəblər üçün innovativ tədris<br />
resurslarını ortaya qoymuşdur.<br />
O, həmçinin mühüm araşdırma<br />
bacarıqlarını inkişaf etdirməkdə<br />
müəllim və şagirdlərə kömək etmək<br />
məqsədini daşımışdır, sonradan<br />
onlar həmin bacarıqlardan sadəcə<br />
ardıcıl qaydada faktlar, şəxsiyyətlər<br />
və döyüşlər barədə məlumat almaq<br />
üçün deyil, tarixi öyrənmək üçün<br />
istifadə edə bilərlər. Bu, keçmişlə bu<br />
gün arasındakı əlaqələri və bu gün<br />
Avropanın üzləşdiyi münaqişələrin<br />
xarakterini şagirdlərin daha yaxşı<br />
başa düşməsinə imkan verəcək.<br />
Mövcud fəaliyyətlər göstərir ki, tarixi<br />
hadisələrə dair insanların şərhi<br />
olduqca fərqlənə bilər və insanların<br />
böyük əksəriyyəti tarixi hadisələrdə
oyunçu olmaqdan daha çox, qurban<br />
olurlar.<br />
Əlavə məlumatı bu saytdan əldə etmək<br />
olar:<br />
www.coe.int/Culture<br />
TARиXи YADDAшIN TяDRиSи<br />
BƏŞƏRİYYƏTƏ QARŞI CİNAYƏTLƏRİN<br />
QARŞISININ ALINMASININ TƏDRİSİ<br />
2002-ci ildə Avropanın təhsil nazirləri<br />
“Holokost 1 Xatirəsi və Bəşəriyyətə<br />
Qarşı Cinayətlərin Qarşısının Alınması<br />
Günü”nün məktəblərdə qeyd edilməsini<br />
öhdələrinə götürdülər. Avropa Şurası<br />
tədris materiallarını təqdim etmək<br />
və “SOYQIRIMI” 2<br />
və “bəşəriyyətə<br />
qarşı cinayətlər” mövzularını tədqiq<br />
etmək vasitəsilə Holokost Xatirəsi<br />
hazırlıqlarında müəllimlərə kömək<br />
etməklə bu təşəbbüsdə öz rolunu<br />
oynayır, bunda məqsəd xalqlar arasında<br />
belə halların qarşısının alınmasını,<br />
anlayış və dostluğu, habelə irqlər və<br />
dinlər arasında tolerantlığı təşviq<br />
etməkdir. (bax: məlumat materialı 7)<br />
www.coe.int/Holocauste<br />
www.coe.int/t/e/cultural_<br />
co-operation/education/Remembrance<br />
яLAVя MяLUMAT цЧцN!<br />
www.coe.int/internet-literacy-handbook<br />
www.coe.int/children<br />
www.wildwebwoods.org<br />
www.coe.int/Culture<br />
MяSULиYYяTLи VяTяNDAшA<br />
ЧEVRиLMяK<br />
HцQUQLARINIZI BиLиN Vя<br />
яLA VяTяNDAш OLUN!<br />
“Demokratik vətəndaşlıq naminə<br />
maariflənmə” layihəsi (EDC) demokratik<br />
həyatda fəal iştirak etməkdə və<br />
cəmiyyətdə öz hüquq və vəzifələrini<br />
həyata keçirməkdə yeniyetmələrə<br />
və böyüklərə kömək etmək məqsədi<br />
daşıyan bir sıra praktiki təcrübələrin<br />
və fəaliyyətlərin toplusudur.<br />
EDC layihəsinə xüsusən insan<br />
hüquqları, cəmiyyətşünaslıq, sülh və<br />
mədəniyyətlərarası münasibətlər kimi<br />
sahələrdə maariflənmə daxildir. EDC<br />
layihəsinin məqsədləri aşağıdakılardır:<br />
İndiki və gələcək demokratik cəmiyyətləri<br />
zəngin mədəniyyət vasitəsilə<br />
daha güclü etmək;<br />
Vətəndaşlarda özlərini həqiqətən bu<br />
demokratik cəmiyyətlərin tərkib hissəsi<br />
saymaq hissinin və onlara kömək etmək<br />
istəyinin yaranmasına şərait yaratmaq;<br />
Bütün Avropa vətəndaşlığının paylaşdığı<br />
mühüm dəyərlər barədə insanların daha<br />
çox məlumatlı olmasına şərait yaratmaq<br />
və daha azad, ədalətli və tolerant<br />
Avropa cəmiyyəti qurmaq.<br />
www.coe.int/edc<br />
www.coe.int/Holocauste<br />
3<br />
1 Adətən HOLOKOST İkinci<br />
Dünya Müharibəsi zamanı<br />
təxminən altı milyon<br />
yəhudinin qətlə yetirildiyini<br />
ifadə etmək üçün istifadə<br />
edilən termindir.<br />
2 SOYQIRIMI elə bir termindir<br />
ki, onun mənası ilə bağlı çoxlu<br />
mübahisələr vardır, çünki<br />
bu, ciddi məsələdir. Ümumi<br />
şəkildə desək, soyqırımı<br />
o zaman baş verir ki, bir<br />
qrup insan vətəndaşlığına,<br />
milliyyətinə, irqinə və ya<br />
dini əqidələrinə görə digər<br />
bir qrup tərəfindən təqib<br />
olunur. Bu təqib ölümlə,<br />
ciddi xəsarətlə, yaxud<br />
körpələrin doğulmasının<br />
qarşısının alınması cəhdi<br />
ilə nəticələnə bilər.<br />
www.coe.int/t/e/cultural_co-operation/education/Remembrance<br />
www.coe.int/edc
MяSULиYYяTLи VяTяNDAшA<br />
ЧEVRиLMяK<br />
ЧALIшMA MATERиALI<br />
Burada uşaqların hüquqları,<br />
təhlükəsizliyi və şagirdlərin<br />
məruz qaldığı təsirlər (onların<br />
məsuliyyətləri) barədə bəzi<br />
çalışmalar vardır.<br />
юZ HцQUQLARINI BиLMяK<br />
Uşaqların və yeniyetmələrin hüquqları<br />
böyüklərin hüquqlarından heç də<br />
az deyil – bizim hamımızın eyni<br />
hüquqlarımız var. “Bədən cəzası<br />
hüquq pozuntusudur –böyüklər kimi<br />
uşaqlar da döyülməmək hüququna<br />
malikdirlər”: şagirdlərinizdən soruşun<br />
ki, onlar bu fikirlə razıdırlarmı? Əgər<br />
razı deyillərsə, nə üçün?<br />
Eyni hüquqların hər kəsə şamil<br />
olunduğunu vurğulamaq üçün<br />
şagirdlərinizdən soruşun ki, onların<br />
fikrincə İnsan hüquqları haqqında<br />
Avropa Konvensiyasındakı hər hansı<br />
konkret hüquq onlara şamil olunurmu:<br />
Məsələn, onların fikrincə onlar təhsil<br />
hüququna malikdirlərmi?<br />
Bəs nikah hüququna?<br />
Yaxud öz ölkələri daxilində istədikləri<br />
Siz bilirsinizmi ki…<br />
İsveç dünyada bədən cəzasını ləğv<br />
etmiş ilk ölkədir, bu 1979-cu ildə<br />
baş verib.<br />
yerə getmək hüququna (“hərəkət<br />
azadlığı”)?<br />
Bu hüquqların hansı konkret olaraq<br />
məktəbdə tətbiq edilə bilər?<br />
DEMOKRATиK VяTяNDAшLIQ<br />
“Demokratik vətəndaşlıq naminə<br />
3<br />
maariflənmə” proqramı şagirdlərin<br />
demokratik cəmiyyətin həyatında<br />
iştirak barədə daha çox məlumat əldə<br />
etməsi üçün müəllimlər tərəfindən<br />
sinifdə istifadə edilməkdən ötrü<br />
material buraxıb. Aşağıdakı məlumat<br />
kitabları sizin üçün maraqlı ola bilər<br />
və onları İnternet vasitəsilə (on-layn)<br />
sifariş verə bilərsiniz:<br />
1) “Demokratiya шяraitindя<br />
yaшamaq”<br />
Bu, “Demokratik vətəndaşlıq naminə<br />
maariflənmə” (EDC) və “İnsan hüquqları<br />
sahəsində maariflənmə” (HRE)<br />
proqramlarını icra edən müəllimlər,<br />
EDC/HRE üzrə tədris kitablarının<br />
redaktorları və tədris proqramlarının<br />
(kurrikulum) tərtibçiləri üçün məlumat<br />
kitabıdır, kitabın hədəf qrupu 8 və<br />
ya 9-cu sinif şagirdləridir. Təxminən<br />
dörd dərsi əhatə edən doqquz tədris<br />
mövzusunun hər birində EDC/HRE üzrə<br />
əsas konsepsiyalar önə çəkilir. EDC/HRE<br />
proqramlarının məqsədi demokratik<br />
cəmiyyətin həyatında iştirak etmək<br />
istəyində və iqtidarında olan aktiv<br />
vətəndaş yetişdirməkdir.<br />
2) Mяktяblяrdя demokratik<br />
idarяetmя<br />
Demokratik idarəetmə nədir və<br />
gəncləri idarəetmədə iştirak edən<br />
yetkin demokratik vətəndaş olmağa<br />
hazırlamaqda məktəblər ondan<br />
necə yararlana bilər? Məktəblər və<br />
digər təhsil müəssisələri demokratik<br />
vətəndaş ola bilmək üçün şagirdlərin<br />
maariflənməsinə nə cür yardım edə<br />
biləcəklərini necə qiymətləndirə<br />
bilərlər?<br />
Hər ikisi orta məktəb direktoru olan<br />
bu məlumat kitabının iki müəllifi<br />
öz məktəblərinin günbəgün necə<br />
fəaliyyət göstərdiyinə nəzər salaraq,<br />
demokratiyaya aparan cığırın necə<br />
BU SиTAT KиMя MяXSUSDUR?<br />
“Təhsil insan hüquqlarına və onların kökündə duran vətəndaşlıq dəyərlərinə<br />
hörmət etməyi bizə öyrədə bilər.”<br />
Cavabı sitatın arxasına yazın<br />
*
*<br />
3<br />
formalaşdığını təsvir edir, məktəblərinin<br />
bu yolda nə qədər uzağa getdiyini<br />
qiymətləndirməkdə oxuculara kömək<br />
edir və bu yolda səfərə başlamağa, onu<br />
davam etdirməyə və qiymətləndirməyə<br />
dair praktiki məsləhətlər verirlər.<br />
www.coe.int/edc<br />
иNTERNETDя TяHLцKяYя<br />
MяRUZ QALMAMAQ<br />
Siz İnternetdə təhlükəyə necə məruz<br />
qalmamaq barədə müzakirəyə başlaya<br />
bilərsiniz. Məsələn, “söhbətləşmə<br />
otağında” (“çatda”) hansı məlumatları<br />
verməyiniz yaxşı olar? Sevimli musiqi<br />
qrupunuzun adını? Bəlkə məktəbinizin<br />
adını? Ümumiyyətlə əvvəllər heç<br />
vaxt rastlaşmadığınız insanlarla<br />
İnternetdə söhbət etməlisinizmi?<br />
Öz İnternet saytları və ya “bloqları”<br />
olan şagirdlərin oraya hansı<br />
informasiyaları qoyması təhlükəsiz<br />
olar? Onlar hansı informasiyaları oraya<br />
buraxmamalıdırlar?<br />
MySpace, Facebook və ya Friendster<br />
kimi sosial şəbəkə saytlarında təhlükəyə<br />
necə məruz qalmamaq barədə<br />
məsləhətləri “İnternet savadlılığı” adlı<br />
məlumat kitabında və ya saytda tapa<br />
bilərsiniz.<br />
Bilirsinizmi ki, 10 fevral “İnternet<br />
Təhlükəsizliyi Günü”dür?<br />
Məlumat üçün bu saytlara gir:<br />
www.saferinternet.org<br />
www.coe.int/internet-literacyhandbook<br />
MяNBяLяR<br />
MяSULиYYяTLи VяTяNDAшA<br />
ЧEVRиLMяK<br />
ЧALIшMA MATERиALI<br />
www.wildwebwoods.org<br />
Yaşca daha kiçik şagirdləriniz üçün<br />
Wild Web Woods oyunu İnternetdən<br />
təhlükəsiz qaydada necə istifadə etməyi<br />
öyrənməkdən ötrü əyləncəli və xoş<br />
üsuldur.<br />
Simon Veyl: Fransanın sosial, səhiyyə və şəhər məsələləri üzrə dövlət naziri Simone Veylin Sosial İnkişafa dair<br />
Ümumdünya Sammitindəki (Kopenhagen, 6 mart, 1995) nitqindən parça<br />
www.coe.int/edc www.coe.int/internet-literacy-handbook<br />
www.wildwebwoods.org
-><br />
4<br />
Bəzən sizdə elə hiss yarana bilər ki,<br />
gənc olduğunuza görə sizin rəyinizə<br />
heç kim qulaq asmır və siz heç vaxt<br />
nəyisə dəyişə bilməyəcəksiniz. Amma<br />
Avropanın gələcəkdə necə olacağını<br />
sizin hərəkətləriniz müəyyən edəcək.<br />
Siz sülhə, ədalətə və bərabərliyə<br />
əsaslanan Avropa istəyirsinizmi? Əgər<br />
belədirsə, onda elə etməlisiniz ki,<br />
səsinizi eşitsinlər!<br />
Avropa Şurası İkinci Dünya<br />
Müharibəsindən sonra Avropanın<br />
yenidən qurulmasının tərkib hissəsi<br />
olan bu məqsədlərə nail olmaq<br />
istiqamətində çalışmaq üçün yaradılıb<br />
– əgər əldə olunmuş bu tərəqqi davam<br />
etdirilməlidirsə, bizim hamımızın<br />
birgə çalışmağımız önəmlidir, bu isə<br />
o deməkdir ki, prosesə gənclər də<br />
qatılmalıdırlar.<br />
Sizin rəyiniz daha yaşlı insanların<br />
rəyindən heç də az əhəmiyyətli deyil:<br />
“kiçik hüquqları” olan “kiçik insanlar”<br />
yoxdur. Avropa Şurası onun üçün çalışır<br />
ki, gənclərin rəyləri nəzərə alınsın,<br />
onlar qərarların qəbulu prosesinə<br />
cəlb olunsunlar və hüquq və vəzifələri<br />
barədə məlumatlandırılsınlar. Odur ki,<br />
prosesə qatılın və aktiv olun!<br />
шURA GяNCLяRя Nя<br />
TяKLиF EDиR?<br />
Şuranın həyata keçirdiyi fəaliyyətlər<br />
gəncləri onların və icmalarının<br />
üzləşdiyi problemləri istər təlimlər,<br />
istər araşdırmalar, istərsə də<br />
qərarların qəbuluna cəlb olunma<br />
vasitəsilə həll etmək üçün alətlərlə<br />
təmin etməkdən ibarətdir. Artıq<br />
Avropada 150 milyondan artıq gənc<br />
vardır; Şura Avropadakı hər bir gənclə<br />
birbaşa iş apara bilməz. Buna görə də<br />
o, gənclərin yaşadığı ərazilərdən olan,<br />
onların baxışlarını təmsil edən və<br />
sonradan Şuranın mesajlarını gənclərə<br />
“Gənc olmaq üçün uzun vaxt gərəkdir.“<br />
VяTяNDAшLARIN YENи NяSLиNиN<br />
Pablo Picasso<br />
RUHLANDIRILMASI<br />
çatdıra bilən qruplarla və ya fərdlərlə<br />
işləyir.<br />
FяALиYYяT SAHяLяRи:<br />
Avropa Şurası gənclərlə aşağıdakı<br />
sahələrdə çalışır:<br />
İnsan hüquqları sahəsində<br />
maarifləndirmə və mədəniyyətlərarası<br />
dialoq (bax: məlumat materialı 2);<br />
Cəmiyyətin həyatında gənclərin<br />
iştirakı və demokratik vətəndaşlıq<br />
(bax: məlumat materialı 3);<br />
Sosial vəhdət və gənclərin də bu<br />
prosesə qatılması;<br />
Hökumətlərin gənclərə dair<br />
siyasətlərinin inkişaf etdirilməsi<br />
və həmin siyasətlərdə gənclərin<br />
səfərlərə çıxması, məktəbdənkənar<br />
təhsili, könüllü xidmətləri,<br />
məlumatlandırılması və cəmiyyətin<br />
həyatında iştirakı kimi məsələlərin<br />
önə çəkilməsi.<br />
Gənclərin bu işə cəlb olunmasını<br />
təmin etmək üçün qərarlar müştərək<br />
idarəetmə sistemi vasitəsilə qəbul<br />
edilir, bu sistem Şuranın komitələrinin<br />
işində gənclərin qeyri-hökumət<br />
təşkilatlarının (QHT-lərinin) iştirakını<br />
nəzərdə tutur.<br />
Bundan əlavə, Şura ixtisaslaşmış<br />
qurumlar yaradıb ki, onlar gənclərlə<br />
işi diqqət mərkəzində saxlasınlar və<br />
gəncləri dəstəkləsinlər. Aşağıdakılar<br />
buna aid bəzi nümunələrdir:<br />
BUDAPEшTDяKи Vя<br />
STRASBURQDAKI <strong>AVROPA</strong><br />
GяNCLиK MяRKяZLяRи<br />
Bunlar beynəlxalq təlim, görüş və<br />
tədris mərkəzləridir. Onlar təlim<br />
kurslarına müxtəlif gənc liderləri<br />
qəbul edirlər, həmin kurslarda<br />
gənclər müzakirələr aparmaq,
təcrübələrini paylaşmaq və<br />
müxtəliflik barədə öyrənmək<br />
imkanına malik olurlar.<br />
www.coe.int/youthcentres<br />
<strong>AVROPA</strong> GяNCLиK FONDU<br />
Gənclik Fondu avropalı gənclərin<br />
fəaliyyətləri üçün maliyyə dəstəyini<br />
təmin edir. Onun maliyyələşdirməsi<br />
sayəsində 330.000-dən artıq gənc<br />
bütün Avropada keçirilən beynəlxalq<br />
görüşlərdə təlim almaq imkanı əldə edib.<br />
www.eyf.coe.int/fej<br />
GяNCLяRиN TяRяFDAшLIьI<br />
1998-ci ildə start götürmüş “Gənclərin<br />
tərəfdaşlığı” (Youth Partnership)<br />
proqramı gənc işçilərə və liderlərə<br />
təlim keçmək, habelə tədqiqatlara və<br />
əməkdaşlığa şərait yaratmaq üçün<br />
Avropa Şurası ilə Avropa Komissiyasının<br />
tərəfdaşlığını nəzərdə tutur.<br />
www.youth-partnership.net/<br />
youth-partnership/about/objectives.<br />
html<br />
Digər təşəbbüslər aşağıdakıları özündə<br />
ehtiva edir:<br />
GяNCLяR цЧцN KARTLAR:<br />
GяNCLяRиN SяFяRLяRи<br />
цЧцN KART-BLANш<br />
Əgər sizin yaşınız 26-dan azdırsa,<br />
siz gənclər üçün kart əldə edə<br />
bilərsiniz, o sizi aşağıdakı sahələrə aid<br />
məlumatlarla, ödəniş güzəştləri ilə və<br />
məsləhətlərlə təmin edir: mədəniyyət<br />
(muzeylər, teatrlar, kino-teatrlar),<br />
nəqliyyat (avtobuslar, qatarlar, təyyarə<br />
səfərləri), səyahətlər (dil kursları,<br />
yerləşmə), xidmətlər (sığorta) və alışveriş.<br />
www.eyca.org<br />
яLAVя MяLUMAT цЧцN!<br />
www.coe.int/youthcentres<br />
www.eyf.coe.int/fej<br />
www.youth-partnership.net<br />
VяTяNDAшLARIN YENи NяSLиNиN<br />
SяFяRLяR VASиTяSиLя<br />
VяSAиT YIьIMI<br />
Avropa Şurası və Beynəlxalq Dəmiryolları<br />
İttifaqı (UIC) Gənclərin Səfərlərə Çıxması<br />
üçün Həmrəylik Fondu təsis etməkdən<br />
ötrü qüvvələrini birləşdirmişlər, bu fond<br />
imkansız gənclərin səfərlərini nəzərdə<br />
tutan layihələri dəstəkləyir. Hər bir<br />
beynəlxalq dəmiryol kartından (Inter<br />
Rail Card) fonda təxminən bir avro<br />
ianə ayrılır ki, bu da gənc avropalıların<br />
digər mədəniyyətlərlə təmasda olmaq<br />
və onları kəşf etmək üçün beynəlxalq<br />
fəaliyyətlərdə iştirak etmələrinə imkan<br />
verir. 1995-ci ildə yaradıldığı vaxtdan bəri<br />
fond təxminən 300 layihəni dəstəkləyib<br />
və 5.000-dən artıq gəncin beynəlxalq<br />
görüşlərdə və layihələrdə iştirak üçün<br />
Avropa boyunca səfərlər etməsinə imkan<br />
yaradıb.<br />
www.eyf.coe.int/fsmj<br />
www.eyca.org<br />
www.eyf.coe.int/fsmj<br />
RUHLANDIRILMASI<br />
4
VяTяNDAшLARIN YENи NяSLиNиN<br />
RUHLANDIRILMASI<br />
ЧALIшMA MATERиALI<br />
GяNC OLMAQ Nя<br />
DEMяKDиR?<br />
Gənclik barədə bizim təsəvvürlərimiz<br />
zaman keçdikcə dəyişir və<br />
mədəniyyətdən mədəniyyətə<br />
fərqlənir. Bəzi mədəniyyətlərdə<br />
gənclik anlayışı ümumiyyətlə yoxdur:<br />
uşaqlar yetkinliyə keçid mərasimi<br />
keçirilənə qədər uşaq olaraq qalırlar.<br />
Bəzi cəmiyyətlərdə siz 40 yaşınadək<br />
gənc sayılırsınız.<br />
Sinifdəki şagirdlərinizdən xahiş<br />
edin ki, “gənc” olmağın əsas<br />
xüsusiyyətlərini müəyyən etsinlər.<br />
Avropa Şurası və Avropa İttifaqı<br />
gənclik layihələrini maliyyələşdirirlər:<br />
bu zaman onlar hansı yaş hədlərini<br />
qoyurlar? Bu cür yaş hədlərinin<br />
arxasında dayanan səbəblər nədir?<br />
VяTяNDAшLIQ<br />
Vətəndaş cəmiyyətinin üçbucaqlı<br />
modelindən istifadə etməklə<br />
vətəndaşlıq anlayışını şagirdlərinizlə<br />
birlikdə tədqiq edin.<br />
Vətəndaşın hansı hüquqları və<br />
vəzifələri var?<br />
Plüralist demokratiyada aktiv<br />
vətəndaşların olması nə üçün bu qədər<br />
önəmlidir?<br />
“Avropa vətəndaşı” nə deməkdir?<br />
GяNCLяRиN YERLи<br />
SяVиYYяDя CяMиYYяTиN<br />
HяYATINDA ишTиRAKI<br />
Yerli və Regional Hakimiyyətlər<br />
Konqressinin “Bələdiyyə işlərində və<br />
regional işlərdə gənclərin iştirakına<br />
dair Xartiya” adlı nəşrinin bir nüsxəsini<br />
əldə edin.<br />
Sinifdəki şagirdləriniz Xartiyada yer<br />
alan ideyalar barədə nə düşünürlər?<br />
4<br />
Xartiyanı həyata keçirmək üçün (əgər<br />
bunu hələ etməyiblərsə) planlarının<br />
olub-olmadığını öyrənməkdən ötrü<br />
yerli bələdiyyə şurası ilə təmasa girin.<br />
Əgər onu hələ həyata keçirməyiblərsə,<br />
onlar gəncləri yerli səviyyədə<br />
cəmiyyətin həyatında iştiraka cəlb<br />
etmək üçün hazırda nə edirlər?<br />
YERLи GяNCLяR<br />
TяшKиLATLARI<br />
Cəmiyyətin həyatında gənclərin<br />
iştirak etməsinin yollarından biri<br />
bunu gənclər təşkilatlarına üzv olmaq<br />
vasitəsilə etməkdir.<br />
Yerli gənclər təşkilatlarını araşdırın:<br />
Bunlar hansı növ təşkilatlardır? Onların<br />
üzvləri kimlərdir? Onların milli və (və<br />
ya) beynəlxalq təşkilatlarla əlaqələri<br />
varmı? Onlardan Şura ilə əməkdaşlıq<br />
edəni varmı?<br />
Sinfinizdəki şagirdlərdən kimlər<br />
gənclər təşkilatının üzvləridir?<br />
Əgər onlar bunu istəyirlərsə, xahiş edin<br />
ki, sinfə öz təşkilatları barədə məlumat<br />
verməklə təşkilatlarını təqdim etsinlər.<br />
<strong>AVROPA</strong>LI GяNCLяRиN<br />
SяFяRLяRя ЧIXMASI<br />
Avropada getdikcə daha çox gənc başqa<br />
ölkələri ziyarət etmək, orada təhsil<br />
almaq və işləmək üçün səfərlər edir.<br />
Sinfinizdəki şagirdlər özlərini nə<br />
dərəcədə gənc avropalı hiss edirlər?<br />
Sinfinizdəki şagirdlər haraya getmək<br />
istərdilər?<br />
Onlar orada nə etmək istərdilər və nə<br />
üçün?<br />
Bütün sinfi əhatə edən səfər layihəsini<br />
təsəvvür edin: bu necə mümkün ola<br />
bilər? Siz maliyyə vəsaitini haradan<br />
əldə edə bilərsiniz?<br />
BU SиTAT KиMя MяXSUSDUR?<br />
“Gənc olmaq üçün uzun vaxt gərəkdir.“<br />
Cavabı sitatın arxasına yazın<br />
*
4<br />
Fərdlərin digər Avropa ölkəsində oxuması və<br />
ya işləməsi üçün hansı imkanların olduğunu<br />
öyrənin. Şagirdlərinizdən soruşun ki,<br />
onlar bu növ səfərlərin asanlaşdırılması və<br />
həvəsləndirilməsi üçün Avropada hər hansı<br />
praktiki tədbirlərdən xəbərdardırlarmı?<br />
*<br />
MяNBяLяR<br />
VяTяNDAшLARIN YENи NяSLиNиN<br />
RUHLANDIRILMASI<br />
ЧALIшMA MATERиALI<br />
Pablo Picasso: Məşhur ispan rəssamı Pablo Pikassoya (1881-1973) məxsus olduğu bildirilən sitat<br />
www.coe.int/youth www.coe.int/congress
-><br />
5<br />
Avropa elə bir qitədir ki, burada bir çox<br />
müxtəlif dillərdə danışırlar və insanlar<br />
ölkələr arasında daha çox səfərlər<br />
etdikcə dillərin qatışığı da heyrətamiz<br />
dərəcədə artır. Ola bilər ki, siz yalnız<br />
öz ölkənizin “rəsmi” dilini bilirsiniz,<br />
amma sizin şansınız var ki, yaxınlıqdakı<br />
qəsəbədə və ya şəhərdə çoxlu sayda<br />
müxtəlif dillərdə danışıqları eşidəsiniz.<br />
Avropanın bir çox yerlərindəki<br />
müxtəlif radiostansiyaları tutun və<br />
siz çoxlu sayda müxtəlif dilləri eşidə<br />
bilərsiniz.<br />
Yeni dili öyrənmək istər səfərlər<br />
etmək, istərsə də yeni dostlar tapmaq,<br />
digər mədəniyyətləri kəşf etmək və ya<br />
başqa ölkədə iş axtarmaq baxımından<br />
maraqlı və faydalı ola bilər.<br />
MцASиR DиL TяDRиSи<br />
Sabahkı avropalılar üçün ən mühüm<br />
bacarıqlardan biri birdən artıq<br />
dildə danışa bilməkdir. Ötən illər<br />
ərzində Şura Avropa Mədəniyyət<br />
Konvensiyasının prinsipləri əsasında<br />
əməkdaşlığı inkişaf etdirmək və<br />
dillərin tədrisindəki təcrübəsini<br />
paylaşmaq üçün ideal imkanlara<br />
malik olub. İnsanları digər dilləri<br />
və mədəniyyətləri bilməyə<br />
həvəsləndirmək onların bir-biri<br />
ilə ünsiyyətinin yaxşılaşmasına və<br />
bir-birini başa düşmələrinə kömək<br />
edəcək, bu həm də dözümsüzlüyə<br />
qarşı mübarizəyə kömək edəcək<br />
(bax: məlumat materialı 7). Birbaşa<br />
ünsiyyətə girməyi bacarmaq həm də<br />
mədəni və iqtisadi faydalar gətirə bilər.<br />
«BU SюZ SиZиN DиLDя NECя<br />
DEYиLиR: …?”<br />
Dillərin tədrisi sadə iş deyil, buna<br />
görə də Avropa Şurasında “Müasir<br />
dillər” layihələri vasitəsilə tədris<br />
“Xarici dillər barədə heç nə bilməyənlər öz dili<br />
barədə də heç nə bilmirlər.”<br />
DиLLяRи юYRяNMяK Vя HяMиN<br />
Yohann Volfqanq fon Höte<br />
DиLLяRDя DANIшMAQ<br />
metodları hazırlanır. Həmçinin ekspert<br />
qruplarının, dil təlimi üzrə məşğələ<br />
və seminarların vasitəsilə tədris<br />
materiallarının və bilik və təcrübələrin<br />
mübadiləsi aparılır. Bunların çoxu<br />
Qratsda (Avstriya) yerləşən Avropa<br />
Müasir Dillər Mərkəzində (ECML)<br />
həyata keçirilir, onun missiyası<br />
dillərin tədrisində əla keyfiyyəti və<br />
innovasiyaları həvəsləndirməkdən<br />
və dilləri daha effektiv öyrənməkdə<br />
avropalılara kömək etməkdən<br />
ibarətdir. ECML-in proqramları<br />
Şuranın Strasburqdakı qərargahında<br />
yerləşən Dil Siyasəti Bölməsinin<br />
proqramları ilə dolğunlaşdırılır.<br />
www.ecml.at<br />
AZLIQLARIN DиLLяRиNиN<br />
Vя YA REGиONAL DиLLяRиN<br />
QORUNMASI Vя иNKишAF<br />
ETDиRиLMяSи<br />
Bir çox ölkələrdə çoxlu sayda insanlar<br />
birdən artıq dildə danışırlar, amma<br />
getdikcə bu dillərin bəzilərində<br />
danışan insanların sayı azalır və ya<br />
digər insanlar həmin dilləri yetərincə<br />
qəbul etmirlər. Nəticədə onlar<br />
“məhv olub itirlər”. Avropa Şurası<br />
bu dilləri qorumaq üçün çalışır və<br />
bunun üçün Regional və ya azlıqların<br />
dillərinə dair Avropa Xartiyası<br />
tərtib etmişdir. (Həmçinin bax: Milli<br />
azlıqların müdafiəsinə dair Çərçivə<br />
Konvensiyası.) Xartiyanın məqsədi<br />
Avropada tarixi və regional dilləri və<br />
ya azlıqların dillərini qorumaq, mədəni<br />
ənənələri və irsi inkişaf etdirməkdir.<br />
“Siz Sámi dilində danışırsınızmı?”<br />
Sámi dillərində Finlandiyada,<br />
Norveçdə, İsveçdə və Rusiyanın bir<br />
hissəsində danışırlar.
Bu istər məktəblərdə, istərsə də ictimai<br />
həyatda həmin dillərdən istifadəyə<br />
hörmətlə yanaşmaq və onları təşviq<br />
etmək deməkdir.<br />
www.coe.int/minlang<br />
DиLLяRиN QEYD EDиLMяSи<br />
GцNц: <strong>AVROPA</strong>DA DиLLяR<br />
GцNц, 26 SENTYABR<br />
Avropada Dillər Günü dil müxtəlifliyini<br />
qeyd etmək üçün təsis edilmiş gündür –<br />
bu, danışdığımız bir çox müxtəlif dillərlə<br />
və onların mədəniyyətimizə gətirdiyi<br />
zənginliklə qürur duymaq deməkdir.<br />
Həmin günün qeyd edilməsi sizin<br />
dillər haqqında daha çox şeylər kəşf<br />
etməyinizə və onların hansı imkanları<br />
yaratdığını öyrənməyinizə, habelə<br />
aşağıdakılara şərait yaradır:<br />
Dilləri öyrənməyin vacibliyi barədə<br />
cəmiyyətə xəbərdarlıq edilməsi və<br />
çoxdilliliyi və mədəniyyətlərarası<br />
anlaşmanı artırmaq üçün öyrənilən<br />
dillərin müxtəlifliyinin təmin edilməsi;<br />
Avropada zəngin linqvistik və mədəni<br />
müxtəlifliyin təşviq edilməsi;<br />
Məktəbdə və məktəbdən kənarda<br />
insanların daim dilləri öyrənməyə<br />
həvəsləndirilməsi.<br />
www.coe.int/EDL<br />
DиL BиLиKLяRиNиZиN<br />
NцMAYиши: “<strong>AVROPA</strong> DиLLяR<br />
PORTFELи “<br />
Birdən artıq dil bilmək faydalı bacarıqdır.<br />
Əgər siz dil öyrənirsinizsə, onda “Avropa<br />
Dillər Portfeli” (ELP) təşəbbüsü məhz<br />
sizin üçündür! Öyrəndikləriniz barədə<br />
yazmaq və düşünmək əladır, bununla<br />
siz nələri bildiyini və hansı səviyyədə<br />
olduğunu insanlara göstərə bilərsən. Bu<br />
яLAVя MяLUMAT цЧцN!<br />
www.ecml.at<br />
www.coe.int/minlang/<br />
DиLLяRи юYRяNMяK Vя HяMиN<br />
DиLLяRDя DANIшMAQ<br />
sayta girərək proqramın sizə nələri təklif<br />
etdiyini öyrənin:<br />
www.coe.int/portfolio/<br />
www.coe.int/EDL<br />
www.coe.int/portfolio<br />
5
DиLLяRи юYRяNMяK Vя HяMиN<br />
DиLLяRDя DANIшMAQ<br />
ЧALIшMA MATERиALI<br />
İnsanın öz dili ilə qürur duyması<br />
təbiidir, bəs biz başqa dildə<br />
danışanlarla ünsiyyətə girmək<br />
istədikdə nə baş verir? Onlar bizim dili<br />
öyrənmək məcburiyyətindədirlərmi?<br />
Hamımız eyni dildə danışsaq daha<br />
yaxşı olmazmı? Burada biz dil<br />
müxtəlifliyinə nəzər salacaq və<br />
birgə yaşayışımıza onun təsirlərini<br />
qiymətləndirməyə çalışacağıq.<br />
SиZиN REGиONDA<br />
иNSANLAR HANSI<br />
DиLLяRDя DANIшIRLAR?<br />
Bir çox ölkələrin bir və ya daha artıq<br />
rəsmi dili var, lakin regionların çoxunda<br />
elə insanlar da var ki, başqa dialektdə<br />
(ləhcədə) və ya hətta başqa dildə<br />
danışırlar. Şagirdlərinizdən xahiş edin<br />
ki, evdə qohumları ilə və ya dostları ilə<br />
bəzi araşdırmalar aparsınlar.<br />
Onlar neçə müxtəlif dil və (və ya)<br />
dialekt aşkar edə bilərlər?<br />
Onlardan hansıları rəsmən tanınıb?<br />
Sizin regionda insanlar bu dillərdə<br />
çoxdanmı danışırlar?<br />
Bu dillər haradan gəlib? Onların<br />
gələcəyi varmı? Onlar hələ də çoxlu<br />
insanlar tərəfindən öyrənilirmi?<br />
MяKTяBDя DиLLяRиN<br />
юYRяNиLMяSи<br />
Hazırkı dövrdə məktəblərdə dillərin<br />
tədrisinə daha artıq önəm verilir. Bəs<br />
sizin məktəbdə vəziyyət necədir?<br />
Şagirdlərinizlə aşağıdakı sualları<br />
araşdırın:<br />
Sizin məktəbinizdə bu sahədə hansı<br />
imkanlar var?<br />
Orada hansı dilləri öyrənmək olar<br />
və məhz bu dillərin seçilməsinin<br />
səbəbləri nədən ibarətdir?<br />
Şagirdləriniz neçə dil öyrənmək<br />
istəyirlər və nə üçün?<br />
Həmin dillə məşğul olduqlarına görə<br />
5<br />
onlar hansı imkanları əldə edəcəklər?<br />
ЧALIшIN Kи, SиZи BAшA<br />
DцшSцNLяR<br />
Bəzən insanlar başqa ölkəyə tətilə<br />
gedərkən getməmişdən əvvəl<br />
onun dilini öyrənməyə çox da səy<br />
göstərmirlər. Siz həmin dildə çox şey<br />
öyrənməyə borclu deyilsiniz, amma<br />
bəzi sözlər, xüsusən daha hörmətli<br />
və nəzakətli görünmək baxımından,<br />
işinizə yaraya bilər.<br />
Şagirdləri cütlüklərə bölüb xahiş<br />
edin təsəvvür etsinlər ki, sizin dilin<br />
danışılmadığı bir yerdədirlər və<br />
fikirləşsinlər ki, hansı situasiyalarda<br />
bəzi mühüm ifadələri bilməyə<br />
ehtiyac duya bilərlər. Bəlkə onlar<br />
mehmanxanaya getmək istəyərkən<br />
azıblar? Yaxud bəlkə müəyyən köməyə<br />
ehtiyacları var? Şagirdlərinizdən xahiş<br />
edin ki, həqiqətən sözləri bilməyin<br />
zəruri olduğu situasiyanı görə bilmək<br />
üçün müəyyən ssenari seçsinlər və<br />
mümkündürsə rola girərək əl jestləri<br />
ilə fikirlərini çatdırmağı nə dərəcədə<br />
bacardıqlarını yoxlasınlar.<br />
BAшQA юLKяDяKи<br />
MяKTяBLя яLAQя<br />
Təcrübə göstərir ki, şagirdlərin<br />
həqiqətən başqa dildən istifadə etmək<br />
imkanı olarsa, onlar onu öyrənmək<br />
üçün böyük motivasiya əldə edə<br />
bilərlər.<br />
Başqa ölkələrdəki məktəblərlə<br />
əməkdaşlıq etmək üçün bir çox ideya<br />
və üsullar var:<br />
Digər məktəbdəki siniflə birlikdə<br />
birgə layihə üzərində işləmək;<br />
Məktublar və elektron məktublar<br />
(e-mail) yazmaq və birgə İnternet saytı<br />
hazırlamaq üçün birlikdə işləmək;<br />
Konkret mövzu ətrafında videofilm<br />
hazırlamaq.<br />
BU SиTAT KиMя Mя XSUSDUR?<br />
“Xarici dillər barədə heç nə bilməyənlər öz dili barədə də heç nə bilmirlər.”<br />
Cavabı sitatın arxasına yazın<br />
*
*<br />
5<br />
Regional və ya azlıqların dillərinin<br />
mühafizəsi və müdafiəsi<br />
Regional və ya azlıqların dillərinə<br />
dair Avropa Xartiyası rəsmi<br />
dildən və ya dillərdən fərqlənən<br />
“yerli” (aborigen) dilləri və<br />
onların müxtəlif dialektlərini<br />
müdafiə edir.<br />
Xartiya miqrantların danışdıqları<br />
dillərə şamil olunmur, amma<br />
“qeyri-ərazi dillərini”, başqa<br />
sözlə, konkret coğrafi ərazi ilə<br />
bağlılığı olmayan vətəndaşların<br />
istifadə etdiyi dilləri də müəyyən<br />
məhdudiyyətlərlə müdafiə edir.<br />
Bu, Avropada konkret olaraq idiş<br />
və qaraçı dillərinə şamil olunur.<br />
MяNBяLяR<br />
DиLLяRи юYRяNMяK Vя HяMиN<br />
DиLLяRDя DANIшMAQ<br />
ЧALIшMA MATERиALI<br />
Yohann Volfqanq fon Höte: Hikmətli sözlər və aforizmlər (Johann Wolfgang von Goethe: Maxims and<br />
Reflections (Maximen und Reflexionen), Goethe, Rivages, rivages / poche).<br />
www.ecml.at www.coe.int/portfolio
-><br />
6<br />
Bizim mədəniyyət və ətraf mühit<br />
yüksək keyfiyyətli həyat sürməyimizdə<br />
mühüm amillərdir, əgər onlara<br />
ziyan dəyərsə, nəticədə həyatımızın<br />
keyfiyyəti pisləşər.<br />
<strong>AVROPA</strong> MяDяNиYYяTи?<br />
Mədəniyyət həyatımızın bütün<br />
aspektlərində vardır – onun vasitəsilə<br />
biz insan olaraq nəyə dəyər verdiyimizi<br />
və öz fərdiyyətimizi ifadə edirik.<br />
Avropadakı mədəniyyətlərin nə<br />
qədər fərqli olduğunu nəzərə alsaq,<br />
“Avropa mədəniyyətinə mənsubluq”<br />
barədə danışmaq qeyri-adi fikir<br />
kimi görünə bilər. Bu fikri deməkdə<br />
məqsəd mədəniyyətlərin bir-birinə<br />
daha çox bənzədiyini söyləməkdən<br />
ibarət deyil, onların arasındakı<br />
fərqləri alqışlamaqdan və onların<br />
müxtəlifliyində güclü cəhətlər<br />
tapmaqdan ibarətdir.<br />
www.coe.int/culture<br />
RяSMи ишLяR…<br />
Avropa Şurasının üzvü olan dövlətlər<br />
1955-ci ildə Avropa Mədəniyyət<br />
Konvensiyasını tərtib ediblər, onun<br />
məqsədi həmin dövlətlərin bir-birini<br />
başa düşmələrini və mədəniyyətlərini<br />
paylaşmalarını asanlaşdırmaqdan,<br />
habelə araşdırma və fəaliyyətlər<br />
vasitəsilə onların inkişafına imkan<br />
yaratmaqdan ibarətdir.<br />
www.coe.int/T/E/Cultural_<br />
Co-operation/<br />
Konvensiya Avropa Gənclik Mərkəzinin<br />
(bax: material 4) və Qratsda Avropa<br />
Müasir Dillər Mərkəzinin (bax: material<br />
5) yaradılmasını, habelə bir çox<br />
başqa layihələri nəzərdə tutur, onların<br />
bəziləri aşağıda sadalanır:<br />
«Hər kəs hər dəfə nəsə etməyə cəhd<br />
göstərdikdə dünyanı dəyişmək istəyir.”<br />
Kşiştof Kislovski<br />
MяDяNи Vя TяBии SяRVяTLяRиN<br />
‘<br />
QORUNMASI<br />
ишIQ! KAMERA! START!<br />
“Avroimic” (“Eurimages”) Avropa<br />
filmlərinin müştərək istehsalını<br />
dəstəkləmək üçün yaradılmış Avropa<br />
Şurası Fondudur. 1989-cu ildə təsis<br />
ediləndən bəri “Avroimic” 1.200-dən<br />
artıq tam metrajlı cizgi filmlərinin və<br />
sənədli filmlərin müştərək istehsalını<br />
dəstəkləyib və müxtəlif ölkələrdə bir<br />
sıra kinofilmləri dəstəkləyir.<br />
www.coe.int/eurimages<br />
MяDяNиYYяT<br />
MARшRUTLARI<br />
Avropada bəşər tarixi ərzində insanlar<br />
ticarət üçün, mədəni və dini məqsədlər<br />
üçün qitə boyunca səfərlər etmişlər.<br />
Mədəniyyət marşrutları bizim coğrafi<br />
torpaqlarda keçmişdə baş vermiş<br />
macəraları və cəsarətli təşəbbüsləri<br />
üzə çıxarmaqla avropalıların ümumi<br />
mədəni mənsubiyyətini onların yadına<br />
salır. Şura Motsartın yaşadığı yerin<br />
öyrənilməsindən tutmuş vikinqlərin<br />
izi ilə getməyə qədər geniş çeşidli<br />
marşrutların təşkilinə yönələn səyləri<br />
koordinasiya edir.<br />
www.coe.int/routes<br />
PULSUZ ZиYARяT!<br />
Bütün avropalılar qitənin zəngin<br />
mədəni ənənələrinin olduğu kimi<br />
qalmasının və gələcək nəsillərə<br />
ötürülməsinin təmin edilməsi üçün<br />
bərabər məsuliyyət daşıyırlar. Mədəni<br />
irs mədəni mənsubluq hissini yaradır<br />
və qloballaşma mühitində müxtəlif<br />
icmalar arasındakı fərqlərdən<br />
xəbərdar olmaqda sizə kömək edir. O,<br />
həmçinin müxtəlif mədəniyyətlərdən<br />
olan insanlara bir-birini daha yaxşı<br />
tanımaqda kömək edir. Avropa Şurası<br />
müxtəlif layihə və proqramlar vasitəsilə<br />
qitənin bir çox milli mədəniyyətlərini
təşviq etməklə bu missiyaya öz töhfəsini<br />
verir.<br />
www.ehd.coe.int/<br />
SиZиN иRSиNиZ<br />
Bütün avropalılar qitənin zəngin mədəni<br />
ənənələrinin olduğu kimi qalmasının və<br />
gələcək nəsillərə ötürülməsinin təmin<br />
edilməsi üçün bərabər məsuliyyət<br />
daşıyırlar. Mədəni irs mədəni mənsubluq<br />
hissini yaradır və qloballaşma mühitində<br />
müxtəlif icmalar arasındakı fərqlərdən<br />
xəbərdar olmaqda sizə kömək edir. O,<br />
həmçinin müxtəlif mədəniyyətlərdən<br />
olan insanlara bir-birini daha yaxşı<br />
tanımaqda kömək edir. Avropa Şurası<br />
müxtəlif layihə və proqramlar vasitəsilə<br />
qitənin bir çox milli mədəniyyətlərini<br />
təşviq etməklə bu missiyaya öz töhfəsini<br />
verir.<br />
www.coe.int/EuropeanLandscape<br />
Convention<br />
яTRAF MцHиT<br />
Sağlam ətraf mühit bizim rahat və<br />
sağlam yaşamağımızı təmin edir. Bizim<br />
yaşadığımız planet hamımızın paylaşdığı<br />
məkandır və onun bizə yanacaq və<br />
enerji vermək imkanları müxtəlif<br />
amillərin olduqca kövrək balansına<br />
əsaslanır. Məsələn, bir qrupun və ya<br />
fərdin hərəkətlərinin nəticələri dünyanın<br />
başqa tərəfindəki insanlara təsir göstərə<br />
bilər. Buna görə də yerli, milli, regional<br />
və beynəlxalq səviyyədə ətraf mühiti<br />
qorumaq üçün əməkdaşlıq və səylərin<br />
koordinasiyası önəmlidir.<br />
Şura Avropada təbii ətraf mühiti mühafizə<br />
və idarə etməyə və insanları əhatə<br />
edən mühiti və əraziləri olduğu kimi<br />
saxlamağa və ya daha da yaxşılaşdırmağa<br />
hökumətləri həvəsləndirmək üçün bir sıra<br />
яLAVя MяLUMAT цЧцN!<br />
www.coe.int/culture<br />
www.coe.int/T/E/Cultural_Co-operation/<br />
www.coe.int/eurimages<br />
MяDяNи Vя TяBии SяRVяTLяRиN<br />
üsullar irəli sürüb.<br />
QORUNMASI<br />
BцTцN DиGяR CANLILARIN<br />
QORUNMASI: BERN<br />
KONVENSиYASI<br />
Avropada vəhşi flora və faunanın<br />
və təbii ətraf mühitin mühafizəsinə<br />
dair Konvensiyanın (o həm də Bern<br />
Konvensiyası kimi tanınır) əsas<br />
məqsədləri bunlarıdr:<br />
Nadir və TƏHLÜKƏ ALTINDA OLAN 1<br />
növlərin, habelə onların təbii mühitinin<br />
mühafizəsi;<br />
MÜHAFİZƏ OLUNAN NÖVLƏRİN 2<br />
yo-xa çıxmasının qarşısının alınması;<br />
Heyvanların QANUNSUZ TİCARƏTİ-<br />
NƏ 3 son qoyulması.<br />
LANDшAFT SADяCя OT, DAш<br />
Vя LиL YIьINI DEYиL<br />
Avropa Landşaft Konvensiyasında sosial<br />
mühitin DAVAMLI İNKİŞAFINA 4<br />
nail olmaq üçün bütün Avropada<br />
landşaftların qorunması, idarə olunması<br />
və planlaşdırılması üsulları nəzərdə<br />
tutulur.<br />
www.coe.int/routes<br />
www.ehd.coe.int/<br />
www.coe.int/EuropeanLandscapeConvention<br />
6<br />
1 “TƏHLÜKƏ ALTINDA OLAN”<br />
ifadəsi o deməkdir ki, növün<br />
bütün fərdləri ölüb getmək<br />
riski altındadır, çünki artım<br />
səviyyəsi ölüm səviyyəsindən<br />
geri qalır.<br />
2 “MÜHAFIZƏ OLUNAN<br />
NÖVLƏR” sayları azalmaqda<br />
olduğuna görə qanunla<br />
qorunur. Adətən bu o<br />
deməkdir ki, onları tələ<br />
vasitəsilə tutmaq və ya<br />
ovlamaq olmaz.<br />
3 “QANUNSUZ TİCARƏT” o<br />
halda baş verir ki, siz nəyi isə<br />
qanuna zidd olaraq alır və ya<br />
satırsınız.<br />
4 “DAVAMLI İNKİŞAF”<br />
dünya resurslarından<br />
bizim elə tərzdə istifadə<br />
etməyimizi bildirir ki,<br />
insanlar gələcəkdə bizim<br />
kimi onlardan faydalana<br />
bilsinlər. Buna görə də,<br />
əgər meşə qırılıbsa yenisi<br />
salınmalıdır ki, gələcək<br />
nəsillər də meşəyə və təmiz<br />
havaya malik olsunlar.future<br />
generations will also have
MяDяNи Vя TяBии SяRVяTLяRиN<br />
MяDяNиYYяT<br />
QORUNMASI<br />
ЧALIшMA MATERиALI<br />
“Mədəniyyət” anlayışının hüdudları<br />
çox genişdir və daim dəyişir. Gənclərlə<br />
mədəniyyət məsələləri ilə bağlı<br />
işləmək labüd olaraq müəyyən bir<br />
seçimi nəzərdə tutur, çünki biz hər<br />
şeyi əhatə edəcəyimizə ümid edə<br />
bilmərik. Biz əsas komponentləri başa<br />
düşməkdə və labirintdə öz yollarını<br />
tapmaqda onlara kömək etməyi hədəfə<br />
ala bilərik.<br />
MяNиM MяDяNиYYяTиM,<br />
SяNиN MяDяNиYYяTиN,<br />
BиZиM MяDяNиYYяTиMиZ<br />
Mədəniyyət kifayət qədər mücərrəd<br />
termindir və onun nə demək<br />
olduğunu başa<br />
düşməyə başlamağın<br />
yollarından biri<br />
“aysberq” adlandırılan<br />
modeldir.<br />
Mədəniyyətdə sizin görə bildiyiniz<br />
bütün əşyalar, davranışlar və s.<br />
aysberqin görünən hissəsidir (üzdə<br />
olan .şeylərdir); sizin görə bilmədiyiniz<br />
şeylər isə gördyünüz bütün şeylərin<br />
kökündə durur: bunlar dəyərlər,<br />
prinsiplər, estetika və ənənələrdir.<br />
Sadə nümunə gətirək: bir çox<br />
mədəniyyətlərdə insanlar bir-birini<br />
əllərini sıxmaqla salamlayırlar.<br />
Görəsən nə üçün? Yüz illər öncə bu,<br />
insanların qılınclarından istifadə<br />
etməyəcəyini bildirən işarə idi.<br />
Hər bir şagird fərdi qaydada işləməklə<br />
aysberq formasında izah etməlidir ki,<br />
mənsub olduğu mədəniyyət nədən<br />
ibarətdir – müxtəlif ənənələrin və<br />
adətlərin altında nələr var. Ümumi<br />
və fərqli məqamları tapmaq üçün<br />
aysberqləri müqayisə edin.<br />
6<br />
BиZиM MяDяNи<br />
MARшRUTUMUZ<br />
Bütün Avropada insanlar öz mədəni<br />
irslərini yenidən kəşf edir və<br />
canlandırırlar.<br />
Şagirdlərinizdən xahiş edin ki, sizin<br />
məktəbin yaxınlığındakı ərazidə<br />
mühüm tarixi abidələri və ənənələri<br />
aşkara çıxarsınlar. Onlardan<br />
hansıların digər Avropa ölkələri ilə<br />
əlaqəli olduğunu müəyyən edin.<br />
Mədəni Marşrutlardan nümunə kimi<br />
istifadə etməklə sizin regionun da<br />
daxil olduğu yeni mədəni marşrut<br />
fikirləşin.<br />
яTRAF MцHиT: BиZ NиYя<br />
NARAHAT OLURUQ?<br />
Planetimizin tarixi ərzində milyonlarla<br />
həyat formaları sadəcə olaraq<br />
mövcudluğunu başa vurub yox<br />
olmuşdur. Daha onlar yoxdur. Bəziləri<br />
bu prosesi “təbii seçmə və ya mühitə<br />
daha çox uyğunlaşanların yaşamaq<br />
qabiliyyəti” adlandırır. Bu gün biz təbii<br />
qoruqlar, zooparklar və digər layihələr<br />
görə bilərik ki, onların hamısının<br />
məqsədi ətraf mühiti “mühafizə<br />
etmək” və ya “qorumaqdır”.<br />
Dinozavrları (!) nəzərə almasaq,<br />
sizin şagirdləriniz yox olmuş hansı<br />
həyat formalarını həyata qaytarmaq<br />
istərdilər?<br />
Canlıların mühafizəsinin səbəblərini<br />
müzakirə edin: məhz hansı canlılar<br />
seçilir? Biz yalnız “yaraşıqlı” heyvanlar<br />
və bitkilər barədə narahat olmalıyıqmı?<br />
YERLи TяBии SяRVяTLяR<br />
Sizin əraziyə ən yaxın olan vəhşi təbiət<br />
ərazisi və ya təbii qoruq haradadır?<br />
Şagirdlərinizlə<br />
planlaşdırın.<br />
oraya səfər etməyi<br />
BU Sи TAT KиMя Mя XSUSDUR?<br />
« Hər kəs hər dəfə nəsə etməyə cəhd göstərdikdə dünyanı dəyişmək istəyir.»<br />
Cavabı sitatın arxasına yazın<br />
*
*<br />
6<br />
Nələrin aşkar edilməsi onlar üçün maraqlı<br />
olar?<br />
Nə üçün təbii qoruq yaratmaq üçün bu<br />
ərazi seçilib?<br />
O, Avropanın “biogenetik” ehtiyatlar<br />
şəbəkəsinin bir hissəsidirmi?<br />
LOKAL TяDBиRLяR<br />
Şagirdlərinizlə birlikdə bilavasitə<br />
məktəbinizin yaxınlığında olan vəhşi<br />
təbiəti müşahidə edin.<br />
Onlar orada nə qədər canlı aşkar edə<br />
bilərlər?<br />
Sizin şagirdləriniz bilirlərmi ki,<br />
qurbağalar lokal ərazidə ətraf mühitin<br />
sağlam olduğunun göstəriciləridir?<br />
Vəhşi təbiətin qorunması üçün yerli<br />
hakimiyyət orqanları tərəfindən hansı<br />
tədbirlər görülür?<br />
Ətraf mühit məsələləri ilə məşğul olan<br />
yerli qeyri-hökumət təşkilatları ilə<br />
təmasa girin: onlar nə edirlər?<br />
Şagirdlərinizlə müzakirə edin ki,<br />
onlar hansı tədbirləri görmək<br />
istərdilər. Təkliflər arasında bunlar<br />
ola bilər: ətraf mühitin çirklənmə<br />
səviyyələrinin ölçülməsi və bu<br />
məlumatların məktəbdəki qalan<br />
şagirdlərlə paylaşılması; ağacların<br />
əkilməsi; gölməçə yaradılması; havanın<br />
çirklənmə dərəcəsinin ölçülməsi; təkrar<br />
sirkulyasiya üçün müvafiq materialların<br />
toplanması; lokal ərazidə ətraf<br />
mühitin qorunması üçün kampaniyaya<br />
başlanılması.<br />
Əgər sizin məktəbiniz başqa ölkədəki<br />
məktəblə təmasdadırsa, onlardakı ətraf<br />
mühitin vəziyyətini sizinki ilə müqayisə<br />
edin.<br />
MяNBяLяR<br />
MяDяNи Vя TяBии SяRVяTLяRиN<br />
QORUNMASI<br />
ЧALIшMA MATERиALI<br />
FяLAKяTLяR<br />
Şagirdləriniz təbii və (və ya) texnoloji<br />
(texnogen) fəlakətlərin hansı<br />
nümunələrini göstərə bilərlər?<br />
Onlar ümummilli sərhədləri əhatə edən<br />
təsirlərə malik fəlakət nümunələri<br />
göstərə bilərlərmi?<br />
Fəlakət baş verəcəyi təqdirdə əhalini<br />
məlumatlandırmaq üçün yerli səviyyədə<br />
hansı sistemlər qurulub?<br />
Kşiştof Kislovski: Stanislas Zavislinskinin Kşiştof Kislovski ilə müsahibəsindən parça<br />
www.coe.int/culture
-><br />
7<br />
MцXTяLиFLиKDя VяHDяT<br />
Avropa son yüzillikdə əhəmiyyətli<br />
dərəcədə dəyişib: sərhədlər dəyişikliyə<br />
uğrayıb və insanlar ətraf yerlərə<br />
daha çox səfərlər edirlər, buna görə<br />
də müxtəlif mədəniyyətlər arasında<br />
balanslar dəyişib. Mədəniyyət dedikdə<br />
hər hansı insan qrupunun eyni<br />
ənənələri və yaşayış tərzini paylaşması<br />
başa düşülür. Bütün dünyada insanlar<br />
müxtəlif tərzdə xörək bişirir, paltar<br />
geyinir, danışır, musiqi ifa edir və s.<br />
Bu fərqləri kəşf edərkən MƏDƏNİ<br />
MÜXTƏLİFLİYİN 1<br />
alqışlanması<br />
önəmlidir. Təəssüf ki, bəzi insanlar<br />
yeni mədəniyyətin gəlişinə təhlükə<br />
kimi baxırlar.<br />
Avropa Şurasının bütün bunlara<br />
reaksiyası müxtəlif mədəniyyətləri<br />
harmoniya halında birgə yaşamağa<br />
sövq etməyə çalışmaqdan ibarətdir.<br />
Şura buna kampaniyaların təşkili və<br />
hökumətlər və yerli hakimiyyətlər<br />
tərəfindən yerinə yetirilməli olan<br />
rəsmi sənədlərin qəbulu vasitəsilə,<br />
habelə tədris proqramları vasitəsilə<br />
nail olmağa ümid edir. Burada biz bir<br />
neçə mühüm sahəni qeyd edəcəyik.<br />
SцLH Vя ANLAYIш!<br />
Mədəniyyətlərarası maarifləndirmə<br />
insanların öz mədəniyyətini və<br />
dünyadakı başqa mədəniyyətləri daha<br />
yaxşı başa düşə bilməsi üçün istifadə<br />
olunur, bunda məqsəd insanları daha<br />
çox tolerantlığa və anlayışa sövq<br />
etməkdir. Bu, xüsusilə müxtəlif<br />
mədəniyyətlər arasında münaqişənin<br />
olduğu yerlərdə önəmlidir. Avropa<br />
Şurası mədəniyyətlər arasında<br />
ünsiyyəti asanlaşdırmaqla, təlimlər<br />
təşkil etməklə və informativ materiallar<br />
təqdim etməklə mədəniy-yətlər<br />
arasında harmoniyanı yaxşılaşdırmağı<br />
hədəfə alır. Şura mədəniyyətlərarası<br />
maarifləndirmənin<br />
“Bizim fərqli dinlərimiz, fərqli dillərimiz<br />
ola bilər, dərimizin rəngi fərqli ola bilər,<br />
amma biz hamımız vahid insan irqinə<br />
mənsubuq.”<br />
HAMIMIZ EYNи иRQиN – иNSAN<br />
иRQиNиN BиR HиSSяSиYиK<br />
Kofi Annan<br />
təkcə əməkçi miqrantların ailələri<br />
ilə məhdudlaşmaması məsələsinə<br />
(əvvəllər belə bir tendensiya vardı)<br />
yardım göstərilməsində mühüm rol<br />
oynayıb, o göstərib ki, bunun üçün bütün<br />
tərəflər səy göstərməlidirlər. 2002-ci<br />
ildən bəri Şuranın mədəniyyətlərarası<br />
maarifləndirməyə dair proqramlarında<br />
həmçinin dini müxtəlifliklər sahəsində<br />
işdə xüsusi vurğulanıb.<br />
www.coe.int/dialogue<br />
иRQЧиLиYя Vя<br />
DюZцMSцZLцYя YOX!<br />
İrqçilik və dözümsüzlük fərdlər və<br />
cəmiyyət üçün zərərlidir. İnsanlar<br />
irqçilik və ya dözümsüzlük nümayiş<br />
etdirdikdə, bunun nəticəsi işdə və ya<br />
məktəbdə ayrı-seçkilikdən tutmuş<br />
zorakılığa və ya münaqişələrə qədər<br />
müxtəlif hallardan ibarət ola bilər.<br />
Avropa Şurası hər cür irqçilik və<br />
dözümsüzlüklə mübarizə aparmağa<br />
çalışır. 1993-cü ildə xüsusi sammit<br />
zamanı irqçiliyə, ksenofobiyaya,<br />
antisemitizmə və dözümsüzlüyə<br />
qarşı tədbirlər planı üzv dövlətlər<br />
arasında razılaşdırıldı. Buraya “Hər<br />
kəs fərqlidir – hər kəs bərabərdir”<br />
gənclik kampaniyası daxil idi, bu<br />
kampaniya bütün Avropada minlərlə<br />
insanı hərəkət etməyə həvəsləndirdi<br />
və nümayişlərin təşkili, azlıqlar üçün<br />
təlim kurslarının keçirilməsi və<br />
tədris materiallarının buraxılışı ilə<br />
nəticələndi. Bunun ardınca keçirilən<br />
kampaniya gəncləri sülh şəraitində<br />
yaşayan, müxtəlifliyə, inklüzivliyə<br />
və hörmətə əsaslanan cəmiyyətlər<br />
qurmaqda fəal iştirak etməyə<br />
həvəsləndirdi.
İrqçiliyə və Dözümsüzlüyə qarşı Avropa<br />
Komissiyasının (ECRI) işi əsasən<br />
irqçilik və dözümsüzlüklə mübarizə<br />
üçün hüquqi bazanın tədqiqindən və<br />
ən əsası, milli hökumətlərə bu sahədə<br />
öz qanunvericilik və praktikalarını<br />
yaxşılaşdırmaq barədə tövsiyələr<br />
verməkdən ibarətdir.<br />
www.alldifferent-allequal.info<br />
www.coe.int/ecri<br />
MиLLи AZLIQLARIN<br />
MцDAFияSи!<br />
1949-cu ildə yaradıldığı vaxtdan<br />
bəri Avropa Şurası “milli azlıqların”<br />
vəziyyətini araşdırıb. 1994-cü ildə<br />
Qaraçı xalqı<br />
2006-cı ilin martında milli azlıqların<br />
hüquqlarının qorunmasına yönələn<br />
səyləri çərçivəsində Avropa Şurası<br />
məlumatlılığın artırılmasına dair<br />
“Dosta!” (bu söz “Yetər!” mənasını verən<br />
QARAÇI sözüdür) kampaniyasına<br />
başladı, kampaniyanın məqsədi təkcə<br />
qərəzli fikirləri və stereotipləri pisləmək<br />
deyil, həm də qeyri-qaraçı xalqlarını<br />
qaraçı xalqı ilə daha da yaxınlaşdırmaq<br />
idi (bax: məlumat materialı 9).<br />
www.dosta.org/<br />
2<br />
onun üzvü olan dövlətlər milli<br />
azlıqları müdafiə etmək üçün çərçivə<br />
konvensiyasının qəbulu barədə razılığa<br />
gəldilər. Bu konvensiya onu imzalayan<br />
və ratifikasiya edən dövlətlərin üzərinə<br />
belə bir öhdəlik qoyur ki, milli azlıqların<br />
öz kimliklərinin mühüm elementlərini,<br />
xüsusən dinlərini, dillərini, ənənələrini<br />
və mədəni irslərini mühafizə etmələrinə<br />
яLAVя MяLUMAT цЧцN!<br />
www.coe.int/dialogue<br />
www.alldifferent-allequal.info<br />
www.coe.int/ecri<br />
HAMIMIZ EYNи иRQиN – иNSAN иRQиNиN<br />
imkan yaratsınlar (bax: məlumat<br />
materialı 6).<br />
www.coe.int/Minorities<br />
1 MƏDƏNİ MÜXTƏLİFLİK<br />
insanların müxtəlif köklərini,<br />
həyat təcrübələrini, həyat<br />
tərzini, həyat qavrayışlarını,<br />
dəyərlərini və əqidələrini bildirir.<br />
2<br />
BиR HиSSяSиYиK<br />
QARAÇI DİLİ 4-5 milyona<br />
qədər insanın danışdığı dildir.<br />
Onun çoxlu sayda müxtəlif<br />
variantları mövcuddur.<br />
www.coe.int/Minorities<br />
www.dosta.org/<br />
www.coe.int/antidiscrimination<br />
7
HAMIMIZ EYNи иRQиN – иNSAN<br />
иRQиNиN BиR HиSSяSиYиK<br />
ЧALIшMA MATERиALI<br />
Uşaqların və gənclərin mədəniyyətlərarası<br />
maarifləndirilməsi iki əsas<br />
üsulla həyata keçirilir:<br />
Bərabərsizliyin, haqsızlığın, irqçiliyin,<br />
stereotiplərin və qərəzli<br />
fikirlərin mövcudluğunu etiraf etməyi<br />
bacarmaqda onlara kömək etməklə;<br />
Cəmiyyətdə bu mexanizmlərlə<br />
üzləşdikləri bütün hallarda bu<br />
mexanizmlərə etiraz etmələrinə<br />
kömək edəcək bilik və bacarıqları<br />
onlara verməklə.<br />
Mədəniyyətlərarası maarifləndirmə<br />
insan təbiətinin yanaşmalar, hisslər,<br />
qavrayışlar, dəyərlər və təcrübələr<br />
kimi müxtəlif aspektləri ilə bağlı işi<br />
özündə ehtiva edir. Bu aspektləri<br />
yalnız intellektual (zehni) yanaşma<br />
vasitəsilə dərk etmək olmaz, onlar<br />
həmçinin eksperimental amilləri<br />
də tələb edir. Şura bu məsələlərə<br />
dair gələcək işinizdə sizə kömək<br />
edə biləcək bir sıra müvafiq nəşrlər<br />
buraxıb.<br />
BиZиM KюKLяRиMиZ<br />
HARADAN GяLиR?<br />
“Başqalarını kəşf etmək maneələri deyil,<br />
münasibətləri kəşf etmək deməkdir.”<br />
Klod Levi-Strauss (Claude Lévi-Strauss)<br />
Həqiqətən o insana çox nadir hallarda<br />
rast gəlmək olar ki, onun dörd nəsil<br />
əvvələ gedib çıxan qohumlarının<br />
hamısı eyni şəhərdə və ya kənddə<br />
doğulmuş və orada qalmış olsun. Bu<br />
cür araşdırma sinif şagirdlərinə öz<br />
mədəni köklərini tədqiq etməkdə və<br />
paylaşmaqda kömək edir və əcnəbilərə<br />
və azlıqlara qarşı şəfqətli münasibəti<br />
təşviq etmək məqsədini daşıyır.<br />
Sinfinizdəki şagirdlərdən xahiş edin ki,<br />
üç və ya dörd nəsil əvvələ gedib çıxan<br />
ailə şəcərəsini hazırlasınlar və oraya<br />
mümkün qədər çoxlu qohumlarını<br />
7<br />
daxil etsinlər. Onlar başqa ölkəyə və<br />
ya onların indi yaşadıqları ölkəyə<br />
mühacirət etmiş qohumlarını xüsusilə<br />
nəzərə almalıdırlar.<br />
Sinifdəki şagirdlərin sayından asılı<br />
olaraq, şagirdlər gəldikləri nəticələri<br />
qruplar daxilində və ya bütövlükdə<br />
sinif çərçivəsində bir-biri ilə paylaşa<br />
bilərlər. Bu, həssas tapşırıqdır və<br />
diqqətli olmaq lazımdır ki, sinif<br />
şagirdlər yalnız onlar üçün üzücü<br />
olmayan faktları açıqlasınlar.<br />
Müzakirə üçün suallara aşağıdakılar<br />
daxil edilə bilər:<br />
Nə üçün bəzi qohumlar mühacirətə<br />
gediblər (və ya gəliblər)?<br />
Onlar başqa ölkəyə gələrkən nə ilə<br />
üzləşdilər?<br />
Onlar özləri ilə nə götürmüşdülər?<br />
Siz xaricə köçmək barədə nə vaxtsa<br />
düşünmüsünüzmü?<br />
Orada sizinlə necə rəftar edilməsini<br />
istərdiniz?<br />
SиZиN REGиON Nя<br />
DяRяCяDя<br />
ЧOXMяDяNиYYяTLиDиR?<br />
Sizn regionda nə qədər müxtəlif<br />
mədəniyyətlər olduğunu sinif<br />
şagirdlərinizlə birlikdə araşdırın.<br />
Müxtəlif mədəniyyətlərdən olan<br />
insanların yerli ərazidə necə həyat<br />
sürdüklərini müzakirə edin. Müxtəlif<br />
mədəniyyətlərdən olan insanlar<br />
arasında təmasları və dialoqu təşviq<br />
etmək üçün nə kimi səylər göstərilir?<br />
ЧOXLUQLAR Vя AZLIQLAR<br />
Bir çox demokratik sistemlərdə belə<br />
qəbul edilib ki, çoxluğun səsi daha<br />
güclü olmalıdır, amma bu şərtlə ki, bu<br />
səsdən sui-istifadə edilməsin.<br />
BU Sи TAT KиMя Mя XSUSDUR?<br />
“Bizim fərqli dinlərimiz, fərqli dillərimiz ola bilər, dərimizin rəngi fərqli ola bilər,<br />
amma biz hamımız vahid insan irqinə mənsubuq.”<br />
Cavabı sitatın arxasına yazın<br />
*
*<br />
7<br />
HAMIMIZ EYNи иRQиN – иNSAN иRQиNиN<br />
Sinfinizdəki şagirdlərdən xahiş edin<br />
ki, aşağıdakı situasiyalar barədə<br />
düşünsünlər: a) onlar çoxluğa<br />
mənsubdurlar; b) onlar azlığa<br />
mənsubdurlar. Bu situasiyalarda onlar<br />
özlərini necə hiss edərlər?<br />
Onlar öz cəmiyyətlərində hansı növ<br />
azlıqları göstərə bilərlər?<br />
Milli azlıqların müdafiəsinə dair<br />
Çərçivə Konvensiyasını öyrənin və onun<br />
müddəalarını sizin ölkənizdəki azlıqların<br />
hüquqları ilə müqayisə edin.<br />
MяNBяLяR<br />
BиR HиSSяSиYиK<br />
ЧALIшMA MATERиALI<br />
Kofi Annan: 24 iyun 2000-ci ildə Bazeldə (İsveçrə) Ümumdünya Uşaq Festivalında Birləşmiş Millətlər Təşkilatının<br />
7-ci Baş katibi (1997-2006) Kofi Annanın çıxışından parça<br />
www.coe.int/ ecri www.coe.int/antidiscrimination
-><br />
8<br />
Sağlam demokratik cəmiyyət tibbi<br />
yardımla və təhlükəsiz dərmanlarla<br />
təmin olunan əhali tərəfindən idarə<br />
olunmalıdır.<br />
SAьLAMLIQ MяSяLяLяRи!<br />
Siz sağlamlıq hüququna maliksiniz –<br />
Avropa Şurasının Sosial Xartiyasında<br />
belə deyilir. Üstəlik, Avropa Şurası<br />
ona üzv olan dövlətləri öz səhiyyə<br />
siyasətlərini məhz buna uyğun<br />
olaraq qurmağa, təhsil sahəsində<br />
maarifləndirməni inkişaf etdirməyə<br />
və səhiyyə xidmətlərinə insanların<br />
bərabər çıxışını təşviq etməyə<br />
həvəsləndirir. Aşağıdakılar Şuranın iş<br />
apardığı bəzi başqa sahələrdir:<br />
XяSTяLиK Vя DяRMANLAR:<br />
FARMAKOPEYA NяDиR?<br />
Əgər siz xəstələnmisinizsə, harada<br />
olmağınızdan asılı olmayaraq<br />
aldığınız dərmanlara sizdə inam<br />
olmalıdır. Avropa Farmakopeyası<br />
məhz bu məsələlər barədə təlimatlar<br />
toplusudur – o, bütün Avropada<br />
dərmanların eyni standartlar əsasında<br />
hazırlanmasını təmin etmək işini<br />
yerinə yetirir. Əgər siz başqa bir Avropa<br />
ölkəsindən dərman almısınızsa,<br />
onda bilirsiniz ki, o, öz ölkənizdə ala<br />
biləcəyiniz dərmanla eyni keyfiyyətə<br />
malik olacaq. Avropa Farmakopeyası<br />
Dərmanların Keyfiyyəti üzrə Avropa<br />
Direktorluğunun (EDQM) fəaliyyətinin<br />
bir hissəsidir, sonuncu həmçinin<br />
qan köçürülməsi və orqanların<br />
transplantasiyası üzrə məlumat<br />
bazalarına malikdir.<br />
www.edqm.eu<br />
MцRяKKяB MяSяLяLяR<br />
BİOETİKA 1 mübahisəli mövzudur,<br />
məsələn, bəziləri düşünə bilər ki,<br />
GÖVDƏ HÜCEYRƏLƏRİNİN TƏDQİ-<br />
“Həyatda heç nədən qorxmaq lazım<br />
deyil, sadəcə bunu başa düşməliyik. İndi<br />
daha az qorxmağımız üçün daha çox<br />
şeyləri öyrənməyin vaxtıdır.”<br />
TяHLцKяSиZLиYиNиZиN Vя<br />
SAьLAMLIьINIZIN MцHAFиZяSи<br />
Mariya Küri<br />
Qİ, 2 GENETİK TESTLƏR 3 və KLON-<br />
LAŞDIRMA 4<br />
heyrətamiz potensiala<br />
malikdir, amma hələ də belə fikirlər ki,<br />
onlar ciddi etik məsələləri meydana<br />
çıxarır. Biotibbi tədqiqatlar səhiyyədə<br />
diqqətçəkən irəliləyişlərə səbəb oldu,<br />
məsələn, qızılca və poliomielitə qarşı<br />
peyvəndlər hazırlanıb, QİÇS-in (AIDS)<br />
müalicəsi təkmilləşdirilib. Digər<br />
nailiyyətlər daha heyrətamiz nəticələrə<br />
səbəb ola bilər, amma önəmli olan budur<br />
ki, müvafiq müalicə və ya tədqiqatlar<br />
insanların hüquqlarına və insan<br />
ləyaqətinə müdaxilə etməsin. Bu sahədə<br />
Avropa Şurasının işinin məqsədi elmi<br />
tərəqqi ilə insanların müdafiəsi arasında<br />
düzgün balansı təyin etməkdir.<br />
Məhz buna görə Avropa Şurası İnsan<br />
hüquqları və biotəbabət haqqında<br />
Konvensiya tərtib edib. Bu Konvensiya<br />
tədqiqat üçün insan rüşeymlərinin<br />
(embrionlarının) yaradılmasını qadağan<br />
edir və müəyyən müalicəni istəmək<br />
barədə sizin qərar vermək iqtidarında<br />
olub-olmadığınıza, nə zaman genetik<br />
testin aparılmalı olduğuna və bu kimi<br />
məsələlərə dair ciddi standartlar<br />
hazırlayıb. İndi konvensiyanın yeni<br />
tərkib hissəsi olan sənəd (protokol)<br />
insan varlığının klonlaşdırılması üçün<br />
hər cür gen mühəndisliyinin də qadağan<br />
olunmasını nəzərdə tutur. Bir çox<br />
məsələlər vardır ki, onlar biotekinanın<br />
tərkib hissələridir, onlarla tanış olmaq<br />
üçün bu sayta girin:<br />
www.coe.int/Bioethics<br />
XOшAGяLMяZ MяSяLяLяR<br />
Narkotik vasitələrdən sui-istifadə və<br />
narkotik vasitələrin qaçaqmalçılığı<br />
cəmiyyətlərə, ailələrə və fərdlərə təsir<br />
göstərir. Bu problemləri həll etmək<br />
üçün işləyən qrup Fransa prezidentinin<br />
təklifindən sonra yaradılmış Narkotik<br />
vasitələrdən sui-istifadə və narkotik<br />
vasitələrin qaçaqmalçılığı üzrə<br />
Əməkdaşlıq Qrupudur, o, həmçinin
“Pompidu Qrupu” adı ilə tanınır. Bu<br />
qrup müxtəlif hökumətlərin üzvlərindən<br />
təşkil edilib, qrupun məqsədi ondan<br />
ibarətdir ki, qrupda iştirak edən ölkələr<br />
narkotik vasitələrdən sui-istifadə ilə və<br />
narkotik vasitələrin qaçaqmalçılığı ilə<br />
mübarizə təcrübələrini paylaşsınlar və<br />
narkotik vasitələrlə mübarizə sahəsində<br />
daha səmərəli və innovativ siyasətlər<br />
hazırlasınlar.<br />
www.coe.int/pompidou<br />
иDMAN MяSяLяLяRи<br />
Bədəninizi məşq etdirməyiniz vacibdir –<br />
bu, sizin sağlam və xoşbəxt qalmağınıza<br />
kömək edir, belə ki, fiziki hərəkətlər<br />
ENDORFİN ifrazına səbəb olur. Konkret<br />
idman növü ilə məşğul olmaq yeni<br />
insanlarla görüşməyin həqiqətən xoş və<br />
faydalı üsulu ola bilər. İnsanlar həmçinin<br />
idmana baxmaqdan da zövq alır, peşəkar<br />
və həvəskar oyunçuları dəstəkləmək<br />
üçün bir araya gəlirlər. Avropa Şurası<br />
bütün bunları dəyərli hesab edir və bütün<br />
idman növlərinin ədalətli və təhlükəsiz<br />
olmasına çalışaraq hamı üçün idmanı<br />
təşviq etmək istəyir.<br />
Avropa İdman Xartiyası 1992-ci ildə<br />
qəbul edilmiş sənəddir, hökumətlər onu<br />
imzalaya və onun prinsiplərinə riayət<br />
edəcəkləri barədə razılığa gələ bilərlər.<br />
Onu imzalamış hökumətlər təmin<br />
etməlidirlər ki, idmanla məşğul olmaq:<br />
maddi imkanından asılı olmayaraq hər<br />
kəs üçün əlçatan olmalı;<br />
sağlam, təhlükəsiz, ədalətli və tolerant<br />
şəraitdə baş verməli;<br />
ətraf mühitin qaydalarına hörmət edilməklə<br />
həyata keçirilməli;<br />
idmanla məşğul olanların hər cür<br />
istismarına qarşı yönəlməlidir ki,<br />
insanlar ədalətsiz və ya təhlükəli şərtlər<br />
яLAVя MяLUMAT цЧцN!<br />
www.edqm.eu<br />
www.coe.int/Bioethics<br />
www.coe.int/pompidou<br />
TяHLцKяSиZLиYиNиZиN Vя<br />
SAьLAMLIьINIZIN MцHAFиZяSи<br />
altında olmasınlar (bax: Antidopinq<br />
Konvensiyası).<br />
Xartiya barədə əlavə məlumat üçün bu<br />
sayta bax:<br />
www.coe.int/t/dg4/sport/<br />
sportinEurope/charter_en.asp<br />
ANTиDOPиNQ<br />
KONVENSиYASI<br />
İdmandakı göstəricilərini yaxşılaşdırmaq<br />
üçün dopinq” adı ilə tanınan dərmanlar<br />
qəbul edən insanlar sağlamlıqlarını<br />
təhlükə altında qoyur və başqalarının<br />
idman fəaliyyətlərinə ziyan vururlar, çünki<br />
daha yaxşı nəticələr əldə etmək üçün<br />
fırıldaqçılığa əl atırlar. Şura insanların<br />
bunu etməsini dayandırmaqda Konvensiya<br />
vasitəsilə hökumətlərə kömək edir.<br />
TAMAшAЧI ZORAKILIьINA<br />
DAиR <strong>AVROPA</strong><br />
KONVENSиYASI<br />
1980-ci illərdə idman tədbirlərində<br />
bir sıra faciəli insidentlər baş verdi ki,<br />
bu da siyasətçilərin idmanda tamaşaçı<br />
zorakılığına qarşı mübarizə üçün<br />
yollar axtarmasına səbəb oldu. 1985ci<br />
ildə Avropa Şurası buna son qoymaq<br />
üçün Konvensiya tərtib etdi. Bunun<br />
nəticələrindən biri ondan ibarət oldu ki,<br />
insanların potensial təhlükəli əşyaları<br />
oyunlara gətirməsinə icazə verilmir.<br />
Həmçinin idman tədbirlərində irqçilik<br />
və ksenofobiya ilə mübarizəyə daha çox<br />
diqqət yetirilir.<br />
«EPAS» – иDMANLA BAьLI<br />
POZиTиV ADDIM<br />
EPAS Avropada İdman haqqında<br />
NATAMAM TƏRKİBLİ MÜQAVİLƏ 6<br />
deməkdir, onun adı çox da cəlbedici<br />
olmasa da məqsədləri yetərincə<br />
aydındır: idmanı təşviq etmək və onun<br />
8<br />
müsbət dəyərlərini önə çəkmək; bunları<br />
necə etmək barədə hökumətlər arasında<br />
razılaşmalara nail olmaq; idmanın daha<br />
sağlam və ədalətli olması və daha yaxşı<br />
idarə olunması üçün müxtəlif qruplara<br />
kömək etmək. EPAS həmçinin idmanda<br />
irqçiliyə və ayrı-seçkiliyə qarşı mübarizə<br />
sahəsində də aktiv rola malikdir.<br />
Əlavə məlumatları bu İnternet saytında<br />
tapa bilərsiniz: www.coe.int/epas<br />
1 BİOETİKA: tibbi və bioloji<br />
tədqiqat etikası.<br />
2 GÖVDƏ HÜCEYRƏLƏRİNİN<br />
TƏDQİQİ gövdə hüceyrələrinin<br />
tibbi məqsədlərdən ötrü istifadə<br />
edilmək üçün tədqiq edilməsini<br />
bildirir, bunlar elə hüceyrələrdir<br />
ki, bədənin müxtəlif toxuma-ları<br />
üçün ixtisaslaşmış (differensiasiya<br />
olunmuş) hüceyrələr yarada<br />
bilirlər.<br />
3 GENETİK TEST elə bir tibbi test<br />
növüdür ki, xromosomlardakı,<br />
genlərdəki və ya zülallardakı<br />
dəyişiklikləri müəyyən edir,<br />
o, hər hansı şəxsin konkret<br />
xəstəliyə meylli olub-olmadığını<br />
təyin etmək üçün istifadə edilə<br />
bilər.<br />
4 KLONLAŞDIRMA nəyinsə dəqiq<br />
surətini yaratmaq deməkdir.<br />
Buradakı kontekstdə o, genetik<br />
səviyyədə eyni (identik) olan bir<br />
şeyi bildirir.<br />
5 ENDORFİNLƏR beyin nahiyəsində<br />
bədənimizin ifraz etdiyi<br />
hormonlardır, onlar əhvalımızı<br />
təbii surətdə yüksəldir.<br />
6 “NATAMAM TƏRKİBLİ<br />
MÜQAVİLƏ” termini Avropa<br />
Şurası tərəfindən təşkil edilən,<br />
amma onun üzvü olan<br />
dövlətlərin hamısını əhatə<br />
etməyən Avropa əməkdaşlığı<br />
fəaliyyətinin əsas növünü<br />
bildirir.<br />
www.coe.int/t/dg3/health<br />
www.coe.int/t/dg4/sport/sportinEurope/charter_en.asp<br />
www.coe.int/EPAS
TяHLцKяSиZLиYиNиZиN Vя<br />
SAьLAMLIьINIZIN MцHAFиZяSи<br />
ЧALIшMA MATERиALI<br />
KLON YARATMAQ<br />
Dolli adlı qoyun artıq tarixə çevrilib<br />
– bu gün getdikcə daha çox canlıları<br />
klonlaşdırmaq mümkündür.<br />
Sinfinizdəki şagirdlər klonlaşdırma<br />
barədə nə düşünürlər?<br />
İnsanın klonlaşdırılmasının mümkün<br />
nəticələrini araşdırın.<br />
Avropa Şurası insanların klonlaşdırılmasını<br />
qadağan edən birinci<br />
beynəlxalq müqaviləni nə üçün tərtib<br />
edib?<br />
Sinfinizdəki şagirdlər tibbi tədqiqatlar<br />
sahəsində növbəti mühüm irəliləyişin<br />
nədən ibarət olacağı barədə nə<br />
düşünürlər?<br />
QANLA BAьLI MяSяLяLяR<br />
Hamımızın damarlarında qan axır,<br />
amma əlavə qana ehtiyacımız olanda<br />
müxtəlif ölkələrdə vəziyyət müxtəlif<br />
cür olur.<br />
Sizin şagirdlərinizin qanları hansı qan<br />
qruplarına aiddir?<br />
Əgər qanköçürməyə ehtiyacları olarsa,<br />
onlar nə etməlidirlər?<br />
Sinfinizdəki şagirdlərdən xahiş edin<br />
ki, sizin şəhərdə qan banklarının necə<br />
təşkil edildiyini müəyyən etsinlər.<br />
İnsanlar qan verərkən bunu ödənişsiz<br />
qaydada könüllü olaraq edirlərmi?<br />
Kimlərin qan verməsinə icazə verilir?<br />
NARKOTиK MADDяLяR Nя<br />
VAXT QANUNи SAYILIR?<br />
Sinfinizdəki şagirdlərlə birlikdə<br />
təsəvvür edin ki, siqaretlər və alkoqol<br />
yenicə ixtira edilsəydi nə baş verərdi?<br />
Onların fikrincə hökumətin reaksiyası<br />
necə olardı: bu cür “narkotik<br />
maddələrin” dükanlarda sərbəst<br />
8<br />
satışına icazə verilərdimi?<br />
Bu düşüncə narkotik maddələr və<br />
dərmanlar üzərində nəzarət barədə<br />
daha geniş müzakirə üçün imkanlar aça<br />
bilər: nəyin qanuni və nəyin qanunsuz<br />
olduğunu kim müəyyən edir?<br />
Sinifdəki şagirdlərin “yumşaq<br />
narkotiklər” adlandırılan dərmanlar<br />
barədə rəyləri nədən ibarətdir?<br />
Gəncləri narkotik maddələrin qəbulu<br />
barəsində maarifləndirmək üçün sizin<br />
ölkənizdə nə edilir?<br />
иDMANDA NARKOTиK<br />
MADDяLяR<br />
Sinfinizdəki şagirdlərin fikrincə idman<br />
sahəsində narkotik dərmanların<br />
qəbuluna nə vaxt haqq qazandırmaq<br />
olar?<br />
Bu nə zaman “fırıldaqçılıq” sayılır?<br />
Bunun idmana nə kimi təsiri ola bilər?<br />
Sizin ölkənizdə idman sahəsində<br />
narkotiklərə<br />
görülür?<br />
qarşı hansı tədbirlər<br />
яDALяTLи OYUN<br />
İdmanla məşğul olarkən insanların<br />
bunu ədalətli və təhlükəsiz qaydada<br />
etməsi önəmlidir. Bu həm də çox<br />
maraqlı ola bilər.<br />
Şagirdlərinizdən soruşun ki, onların<br />
sevimli idman növü hansıdır və nə<br />
üçün məhz odur? İdmanın müsbət<br />
tərəfləri hansılardır?<br />
Onun hər hansı mənfi tərəfləri varmı?<br />
Əgər varsa, onları təsvir edin. Sizin<br />
şagirdləriniz konkret idman növü<br />
ilə məşğul olmağın fiziki, əqli və<br />
emosional effektlərini öyrənmək<br />
istəyə bilərlər.<br />
BU Sи TAT KиMя Mя XSUSDUR?<br />
“Həyatda heç nədən qorxmaq lazım deyil, sadəcə bunu başa düşməliyik. İndi daha<br />
az qorxmağımız üçün daha çox şeyləri öyrənməyin vaxtıdır.”<br />
Cavabı sitatın arxasına yazın<br />
*
*<br />
8<br />
Onların sevimli idman ulduzu varmı?<br />
Həmin şəxsin hansı xüsusi cəhətləri var?<br />
İdmanda nümunə kimi gördüyünüz<br />
şəxslərin idmanda ədalətli olması,<br />
məsələn, öz göstəricilərini yaxşılaşdırmaq<br />
üçün narkotik maddələr qəbul<br />
etməməsi önəmlidirmi?<br />
DцNYA MиQYASINDA иDMAN<br />
Şagirdlərinizdən soruşun ki, onların<br />
fikrincə onların sevimli idman növü ilk<br />
dəfə harada yaranıb və ya ixtira edilib?<br />
Bu, onların sevimli idman növünün<br />
mənşələrini və necə inkişaf etdiyini<br />
tədqiq etmək üçün yaxşı layihə ola bilər.<br />
Onlar yeni idman növü ilə məşğul olmağı<br />
sınaqdan keçirmək istərdilərmi?<br />
Onların fikrincə Avropanın digər<br />
ölkələrində hansı idman növləri<br />
populyardır?<br />
Onlar Avropadan kənarda populyar olan<br />
hansı idman növlərini tanıyırlar?<br />
BIOETиKA MяSяLяLяRиNя<br />
DAиR MAARиFLяNDиRиCи<br />
MяLUMAT MATERиALLARI<br />
Bu saytda müəllimlər guşəsini tapın:<br />
www.coe.int/teachers-corner<br />
Bioetika məsələləri barədə məlumatlı<br />
və çoxsahəli müzakirə təşkil etməklə<br />
şagirdlərinizə onları ictimai həyatda<br />
iştiraka sövq edən yanaşmanı<br />
aşılayın (bu, vətəndaşlıq sahəsində<br />
maarifləndirmə üçün önəmlidir).<br />
Bu saytdakı yardımçı tədris materialı<br />
xüsusən 4-6-cı siniflərin biologiya,<br />
MяNBяLяR<br />
TяHLцKяSиZLиYиNиZиN Vя<br />
SAьLAMLIьINIZIN MцHAFиZяSи<br />
ЧALIшMA MATERиALI<br />
təbiətşünaslıq və cəmiyyətşünaslıq<br />
müəllimləri üçün nəzərdə tutulub.<br />
Orada nəzərdən keçirilən birinci<br />
üç mövzu bunlardır: orqanların<br />
bağışlanması; tibbi yardım vasitəsilə<br />
nəsilartırma; genetik test.<br />
Mariya Küri: Fizika (1903) və kimya (1911) sahəsində Nobel mükafatı laureatı Mariya Küri tərəfindən<br />
deyildiyi bildirilən sitat<br />
www.book.coe.int www.coe.int/t/dg3/health www.coe.int/sport www.edqm.eu www.coe.int/epas
-><br />
9<br />
KAMPANиYALARA<br />
QATILMAQ<br />
Avropa Şurasının kampaniyaları elə<br />
tədbirlərdir ki, siz onlara həqiqətən<br />
qatıla biləsiniz! İndiyədək bu<br />
kampaniyalarda insan hüquqlarına,<br />
xüsusən yaşamaq hüququna (yəqin<br />
razılaşarsınız ki, bu, kifayət qədər<br />
önəmli hüquqdur) böyük diqqət<br />
yetirilib, amma eyni zamanda bu<br />
kampaniyalarda digər hüquqlar,<br />
məsələn sosial və mədəni hüquqlar<br />
da önə çəkilir (misal üçün “Dosta!”<br />
kampaniyası – aşağıya bax).<br />
Bu kampaniyaların bəziləri hazırda<br />
başa çatıb, amma bu o demək deyil<br />
ki, iş bitib –belə hesab etmək olar<br />
ki, iş təzəcə başlayıb! İnsanların<br />
hərəkətə keçməsini tələb edən mühüm<br />
məsələlər hələ də var. Bəlkə də hazırkı<br />
məqamda sizin ölkədə milli və ya hətta<br />
yerli (lokal) səviyyədə kampaniya<br />
aparılır?! Bu barədə öyrənin və siz də<br />
dəyişikliklərə qatılın!<br />
“AYRI-SEЧKиLиYя QARшI<br />
SяSиNиZи UCALDIN”<br />
KAMPANиYASI<br />
Media (televiziya, qəzetlər, radiolar<br />
və s.) insanların başqalarına qarşı<br />
mövqelərinə mühüm təsir göstərə<br />
bilər. Avropa Şurasının “Ayrı-seçkiliyə<br />
qarşı səsinizi ucaldın” adlı yeni<br />
kampaniyası ayrı-seçkilik qurbanı<br />
ola biləcək müxtəlif fərdlərin və<br />
qrupların hüquqları barədə insanları<br />
məlumatlandırmaq üçün media<br />
ilə birgə və medianın vasitəsilə iş<br />
aparılmasını nəzərdə tutur.<br />
Kampaniya həmçinin mediada<br />
çalışan və müxtəlifliyi təşviq edən<br />
insanlar üçün təlim materiallarının<br />
hazırlanmasını özündə ehtiva edir.<br />
Kampaniya barədə əlavə məlumat<br />
“İrqçiliyə göz yumanlar qərəzliliyin<br />
və zorakılığın yardımçılarına<br />
çevrilirlər və bundan bütövlükdə<br />
cəmiyyət əziyyət çəkir.”<br />
HяRяKяTя KEЧMяK! <strong>AVROPA</strong><br />
шURASININ KAMPANиYALARINDA<br />
ишTиRAK<br />
Qro Harlem Brundtland<br />
üçün onun interaktiv İnternet saytına<br />
bax:<br />
www.coe.int/antidiscrimination<br />
QADINLARA QARшI<br />
ZORAKILIьI DAYANDIRIN<br />
Hər gün qadınlara qarşı zorakılığın baş<br />
verməsi və onu dayandırmaq üçün heç<br />
nə edilməməsi çox pis haldır. Statistika<br />
göstərir ki, Avropada qadınların 12-<br />
15%-i hər gün evdə zorakılıqla üzləşir<br />
– bu, təxminən hər səkkiz qadından<br />
biri deməkdir! “Qadınlara qarşı<br />
zorakılığı dayandırın” kampaniyası<br />
qadınlara qarşı zorakılığın qadınların<br />
insan hüquqlarını pozduğuna və onu<br />
dayandırmaq tələb olunduğuna dair<br />
məlumatlılığın artırılması məqsədini<br />
daşıyır.<br />
Ailədaxili zorakılığın ölkələr<br />
tərəfindən kriminallaşdırılması<br />
(cinayət əməli sayılması), qurbanlara<br />
yardım göstərilməsi və bütövlükdə<br />
mövqelərdə dəyişiklik yaradılması<br />
üçün kampaniya başlanılıb, məqsəd<br />
ondan ibarətdir ki, insanlar daha evdə<br />
qadınlara qarşı zorakılığa dözümlü<br />
yanaşmasınlar.<br />
Əlavə məlumatları bu saytda tapın:<br />
www.coe.int/StopViolence<br />
DOSTA!<br />
“Yetər!” mənasını verən qaraçı<br />
sözü “Dosta!” qeyri-qaraçıları<br />
QARAÇI 1<br />
vətəndaşlarla daha da<br />
yaxınlaşdırmaq üçün nəzərdə<br />
tutulan kampaniyanın adıdır (bax:<br />
məlumat materialı 7). Kampaniyaya<br />
2006-cı ildə Şuranın milli azlıqların<br />
hüquqlarının qorunmasına yönələn<br />
səylərinin tərkib hissəsi qismində<br />
başlanılıb. Qaraçı xalqı barədə daha<br />
çox məlumatlar əldə edin – bu xalqa,<br />
demək olar ki, Avropanın hər bir
ölkəsində rast gəlmək olar, onların<br />
çoxu hələ də ayrı-seçkiliklə və qərəzli<br />
münasibətlə üzləşirlər.<br />
www.coe.int/RomaTravellers<br />
www.dosta.org<br />
иNSAN SATILMIR!<br />
иNSAN ALVERиNи<br />
DAYANDIRIN<br />
Yanvar 2006 – Yanvar 2008<br />
Əgər köləliyə son qoyulduğunu<br />
fikirləşirsinizsə, bu barədə yenidən<br />
fikirləşin. Üstəlik, bu hal bizim öz<br />
ölkələrimizdə baş verir – insanlar hər<br />
gün başqa ölkələrdəki insanlara satılır,<br />
əməklərinin istismar edildiyi şəraitdə<br />
işləməli olurlar.<br />
Avropa Şurasının “İnsan alverinə qarşı<br />
mübarizə” kampaniyası “İnsan satış<br />
üçün deyil” şüarı altında 2006-cı ildə<br />
başlanılıb. İnsan alveri qanunsuzdur<br />
və çox vaxt mütəşəkkil cinayətkar<br />
dəstələrin üzvləri vasitəsilə idarə<br />
olunur. Alver qurbanı olan qadınlar və<br />
uşaqlar zorakılığa, pis rəftara və seksual<br />
istismara məruz qala bilərlər.<br />
Kampaniyanın məqsədi insan alverinin<br />
bu gün Avropada nə qədər böyük<br />
problem olduğu barədə məlumatlılığı<br />
artırmaqdır. Kampaniya hökumətlərə,<br />
yerli və regional hakimiyyət orqanlarına<br />
və cəmiyyətin qalan hissəsinə<br />
ünvanlanıb. Kampaniya bu yeni köləlik<br />
formasının qarşısını almaq üçün həyata<br />
keçilə bilən, habelə qurbanların insan<br />
hüquqlarının qorunmasına və insan<br />
alverçilərinin cinayət təqibinə məruz<br />
qalmasına yönələn müxtəlif tədbirləri<br />
önə çəkir.<br />
www.coe.int/Trafficking<br />
www.coe.int/HumanTrafficking<br />
яLAVя MяLUMAT цЧцN!<br />
www.coe.int/antidiscrimination<br />
www.coe.int/StopViolence/<br />
www.coe.int/RomaTravellers/<br />
www.dosta.org<br />
HяRяKяTя KEЧMяK! <strong>AVROPA</strong><br />
шURASININ KAMPANиYALARINDA<br />
ишTиRAK<br />
юLцM CяZASI яLEYHиNя<br />
<strong>AVROPA</strong> GцNц<br />
Ölüm cəzası bir çox insanların, o<br />
cümlədən Avropa Şurasının əleyhinə<br />
çıxdığı cəzadır və bu mövqeyin səbəbini<br />
anlamaq önəmlidir.<br />
Kimsə dəhşətli bir cinayət, məsələn, qətl<br />
törədirsə, əvəzində ona qarşı dəhşətli bir<br />
əməl törətmək vəziyyəti yaxşılaşdırmır.<br />
Əgər bunu etsəniz, özünüzü onun<br />
səviyyəsinə endirmiş olarsınız. Bundan<br />
başqa, hər kəsin yaşamaq hüququ var<br />
(bax: məlumat materialı 2).<br />
Avropa Şurası ölüm cəzasının ləğvi<br />
uğrunda mübarizədə aparıcı rol<br />
oynayaraq belə hesab edir ki, demokratik<br />
cəmiyyətlərdə ölüm cəzasına yer<br />
olmamalıdır. Bu gün Avropa dünyada<br />
yeganə regioundur ki, orada ölüm<br />
cəzası daha tətbiq edilmir. “Ölüm cəzası<br />
əleyhinə Avropa günü”nün keçirilməsi<br />
barədə qərar 2007-ci ildə qəbul edilib<br />
və bu tədbir hər il oktyabrın 10-da<br />
keçirilir. Bu, mühüm bir dəyərə dəstəyin<br />
əlamətidir və eyni addımı atmaları üçün<br />
digər ölkələrə güclü mesajdır.<br />
MяNBяLяR<br />
Bu mənbəni Şuranın İnternet saytında<br />
tapmaq olar: “Ölüm ədalət mühakiməsi<br />
deyil” – Avropada ölüm cəzasına dair 50<br />
səhifəlik buklet.<br />
www.book.coe.int/en<br />
Həmçinin bax:<br />
www.coe.int/notodeathpenalty/<br />
www.coe.int/Trafficking/<br />
www.coe.int/HumanTrafficking/<br />
www.coe.int/notodeathpenalty/<br />
www.coe.int/children/<br />
9<br />
<strong>AVROPA</strong>NI UшAQLAR цЧцN<br />
Vя ONLARLA BиRLиKDя<br />
QURAQ<br />
Bu, uşaq hüquqlarının təşviqi və<br />
uşaqların zorakılıqdan müdafiəsi üçün<br />
Avropa Şurasının proqramıdır. Biz<br />
hamımız yadda saxlamalıyıq ki, uşaqlar<br />
“kiçik hüquqları” olan “kiçik insanlar”<br />
deyil. Faktiki olaraq, uşaqlar böyüklərdən<br />
daha əlverişsiz vəziyyətdədirlər və<br />
buna görə də daha çox müdafiəyə<br />
ehtiyacları var. Avropa Şurası uşaqlara<br />
qarşı zorakılığı sadəcə pisləmir, həm də<br />
deyir ki, bu zorakılığın qarşısı tamamilə<br />
alınmalıdır. Uşaq hüquqlarına hörmət<br />
bizim yaşadığımız Avropa adlı məkanın<br />
inkişafı üçün önəmlidir, çünki uşaqlar<br />
onun gələcəyidir. Bu proqram uşaq<br />
hüquqlarının qorunmasını təşviq etmək<br />
və uşaqları zorakılıqdan qorumaq<br />
məqsədini daşıyır və bunun üçün hər bir<br />
üzv dövləti öz ölkəsində daha çox işlər<br />
görməyə, habelə digər üzv dövlətlərlə<br />
əməkdaşlıq etməyə həvəsləndirir.<br />
www.coe.int/children/<br />
1 QARAÇI xalqına, demək olar<br />
ki, Avropanın hər bir ölkəsində<br />
rast gəlmək olar. Onların<br />
əcdadlarının mənşəyinin<br />
Şimali Hindistandan olduğu<br />
güman edilir, onlar ilk dəfə<br />
Avropaya 14-cü əsrdə gəliblər.<br />
O vaxtdan bəri qaraçı xalqı<br />
çoxsaylı inkarolunma və ayrıseçkilik<br />
halları ilə və hətta<br />
təqiblərlə üzləşib.
HяRяKяTя KEЧMяK! <strong>AVROPA</strong><br />
шURASININ KAMPANиYALARINDA<br />
ишTиRAK<br />
ЧALIшMA MATERиALI<br />
Kampaniyalara qatılmaq faydalı,<br />
informativ və maraqlı ola bilər! Çox<br />
zaman gənclərdə kampaniyaya yeni<br />
rəng qata biləcək çoxlu entuziazm və<br />
yeni ideyalar olur. Bunun əvəzində<br />
gənclər çox şey öyrənə, bəzən onlar<br />
üçün tamamilə yeni olan mövzu<br />
haqqında məlumat əldə bilərlər,<br />
həmçinin kollektivdə çalışmaq,<br />
ictimaiyyət qarşısında danışmaq,<br />
yaxud sadəcə olaraq işləri təyin<br />
olunmuş vaxtadək yerinə yetirmək<br />
kimi bacarıqlar əldə edə bilərlər.<br />
Avropa Şurasının kampaniyalarının<br />
bəziləri olduqca həssas məsələlərlə,<br />
məsələn, ölüm cəzası ilə və ya qadınlara<br />
qarşı zorakılıqla əlaqədar olur. Bununla<br />
belə, əgər siz bunun faydalı olacağına<br />
əminsinizsə, kampaniyalardan biri<br />
haqqında şagirdlərinizə oxumağınız<br />
və oradakı məsələləri sinifdəki<br />
şagirdlərlə müzakirə etməyiniz<br />
maraqlı olar. Siz həmçinin oxşar<br />
məsələ ilə bağlı fəaliyyət göstərən yerli<br />
təşkilatın olub-olmadığını və təşkilatın<br />
hər hansı könüllü nümayəndəsinin<br />
(volontyorun) sizin dərs keçdiyiniz<br />
yerə gəlib həmin məsələ barədə<br />
danışmasının mümkün olubolmadığını<br />
öyrənə bilərsiniz.<br />
Eyni zamanda, aşağıdakılar adı<br />
çəkilən kampaniyalarla bağlı hərəkətə<br />
başlamağınız üçün bəzi ideyalardır:<br />
QADINLARA QARшI<br />
ZORAKILIьI DAYANDIRIN<br />
Bu kampaniya xüsusən ailədaxili<br />
zorakılığı önə çəksə də, siz bu<br />
məsələdən bütövlükdə qadın<br />
hüquqlarını müzakirə etmək üçün<br />
istifadə edərək kişi və qadınların<br />
bərabər hüquqlara malik olduğunu<br />
və buna görə də onlarla eyni cür<br />
rəftarın zəruri olduğunu xüsusi<br />
vurğulaya bilərsiniz.<br />
9<br />
иNSAN HцQUQLARI HяM Dя<br />
QADINLARIN HцQUQLARIDIR<br />
Avropa Şurasının üzvü olan bütün<br />
dövlətlər qadın hüquqları ilə bağlı<br />
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının iki<br />
mühüm sənədini ratifikasiya ediblər:<br />
-Qadınların və kişilərin bərabər<br />
hüquqlara malik olduğunu təsdiq edən<br />
İnsan hüquqları haqqında Ümumi<br />
Bəyannamə (1948);<br />
-Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün<br />
formlarının ləğvinə dair Konvensiya<br />
(1979).<br />
Öz növbəsində Avropa Şurası hazırda<br />
qadınlara qarşı zorakılığın və ailədaxili<br />
zorakılığın qarşısının alınması və<br />
onlarla mübarizə barədə hüquqi sənəd<br />
hazırlayır.<br />
Bəs sizin ölkədə vəziyyət necədir? 20ci<br />
əsrdə və ondan sonra qadınlarla<br />
bağlı hansı mühüm dəyişikliklərin<br />
baş verdiyini göstərmək üçün<br />
şagirdlərinizlə birlikdə xronoloji cədvəl<br />
tərtib etməyə çalışın.<br />
Məsələn, qadınların boşanmaq hüququ<br />
varmı? Əgər varsa, bu barədə qərar nə<br />
zaman qəbul edilib?<br />
Sizin ölkə 1979-cu il Konvensiyasını nə<br />
vaxt ratifikasiya edib?<br />
Qadınların idarəetmədə və ya işdə<br />
bərabər təmsilçiliyinə dair hər hansı<br />
qanunlar varmı?<br />
AиLяDAXиLи ZORAKILIQ: BU<br />
QяTиYYяN YAXшI HAL DEYиL<br />
Əgər şagirdlərinizlə ailədaxili zorakılıq<br />
məsələsini müzakirə edirsinizsə, bunu<br />
vurğulamaq vacibdir ki, ailədaxili<br />
zorakılıq əsla qurbanın “günahı” deyil,<br />
o, qətiyyən yaxşı hal deyil. Ailədaxili<br />
zorakılıq bir çox formalarda təzahür<br />
edir, yəni həmişə fiziki zorakılıq<br />
formasında olmaya da bilər. Əgər bu<br />
məsələni şagirdlərinizlə müzakirə<br />
etmək hər hansı narahatçılıq yaratmırsa,<br />
BU Sи TAT KиMя Mя XSUSDUR?<br />
“İrqçiliyə göz yumanlar qərəzliliyin və zorakılığın yardımçılarına çevrilirlər və<br />
bundan bütövlükdə cəmiyyət əziyyət çəkir.”<br />
Cavabı sitatın arxasına yazın<br />
*
*<br />
9<br />
məsləhətdir ki, dərs dediyiniz yerdə hüquq<br />
məsləhətçisi ilə (vəkillə) əlaqə yaradasınız,<br />
əvvəlcə öyrənin ki, şagirdlərinizdən hər<br />
hansı birinin məsləhətə ehtiyacı olsa, yerli<br />
səviyyədə nə kimi köməklik göstərilə<br />
bilər. Mövzunu müzakirə edərkən<br />
şagirdlərinizin bu məlumatı bilməsinə<br />
imkan yaradın.<br />
DOSTA!<br />
Qaraçı xalqı azlıq kimi tanınaraq<br />
qorunur. Avropa Şurası ilə Avropa<br />
İttifaqının birgə kampaniyası olan<br />
“Dosta!” bu barədə mesajı ölkələrə<br />
çatdırmaq məqsədini daşıyır. Əgər siz<br />
müxtəlif etnik qruplardan olan, birlikdə<br />
harmoniya halında yaşayan insanların<br />
məsələsini şagirdlərinizlə müzakirə<br />
etmək istəyirsinizsə, “Hər kəs fərqlidir<br />
– hər kəs bərabərdir” maarifləndirmə<br />
toplusu fantastik mənbədir, onu bu<br />
saytdan köçürmək olar:<br />
eycb.coe.int/edupack/<br />
иNSAN SATIш цЧцN<br />
DEYиL! иNSAN ALVERиNи<br />
DAYANDIRIN<br />
İnsan alveri məsələsini müzakirə<br />
edərkən nəzərə alın ki, bir çox insanlar<br />
cinsi istismar üçün satılır, buna görə də<br />
əvvəlcə qrupun yaşını və yetkinliyini<br />
nəzərə almaqla bu mövzu barədə<br />
danışmağın məqsədəuyğun olubolmadığı<br />
barədə qərar verin.<br />
Siz bu mövzunun tədqiqinə şagirdlərinizə<br />
belə bir sual verməklə başlamalısınız:<br />
onlar insan alveri haqqında eşidiblərmi?<br />
Onlar bilirlərmi ki, təxminən 1,2 milyon<br />
uşaq hər il insan alverinə məruz qalır?<br />
Bu rəqəm onları təəccübləndirirmi?<br />
Onlar fikrincə insanlar nəyə görə insan<br />
alverçisinə çevrilirlər? Bəs onların aldığı<br />
və satdığı insanlar bu vəziyyətə necə<br />
düşürlər?<br />
Siz insan alveri faktını aşkara çıxardıqdan<br />
MяNBяLяR<br />
HяRяKяTя KEЧMяK! <strong>AVROPA</strong><br />
шURASININ KAMPANиYALARINDA<br />
ишTиRAK<br />
ЧALIшMA MATERиALI<br />
sonra (ola bilər ki, bunu yerli təşkilatdan<br />
öyrənmisiniz) sizin dairəni təmsil edən<br />
parlament üzvünə birgə məktub yaza<br />
və bu cinayətə qarşı mübarizədə ondan<br />
yardım istəyə bilərsiniz.<br />
«юLцM CяZASINA QARшI<br />
<strong>AVROPA</strong> GцNц»<br />
Siz debat təşkil etmək üçün bu məsələdən<br />
fürsət kimi istifadə edə bilərsiniz.<br />
Şagirdləri iki qrupa bölün, amma bölgü<br />
onların bu məsələ barədə faktiki rəyinə<br />
əsaslanmamalıdır. Hansı mövqedə<br />
olmalarından asılı olaraq, onlardan xahiş<br />
edin ki, ölümün tətbiq edilməli olduğunu<br />
və ya olmadığını əsaslandıran çoxsaylı<br />
səbəblər barədə düşünsünlər. Minidebat<br />
keçirərək onların öz mövqelərini<br />
növbə ilə bildirmələrinə imkan<br />
yaradın. Daha sonra hər kəsin yaşamaq<br />
hüququ olduğunu və kiminsə əlindən<br />
bu hüququn alınmasının mümkün<br />
olmadığını nəzərə almaqla müəyyən<br />
mülahizələrin həqiqətən düzgün olubolmadığını<br />
nəzərdən keçirin.<br />
Debatı davam etdirmək üçün siz ölüm<br />
cəzasının hansı alternativlərinin olması<br />
və onlara necə nail olunması məsələsini<br />
misallar gətirməklə nəzərdən keçirə<br />
bilərsiniz.<br />
AYRI-SEЧKиLиYя QARшI<br />
SяSяNиZи UCALDIN<br />
Sizin şagirdləriniz nə vaxtsa mediada<br />
işləmək barədə düşünüblərmi?<br />
Bəlkə onlar futbol oyunlarında idman<br />
jurnalisti olmaq, yaxud günlərin birində<br />
xəbərləri insanlara təqdim etmək<br />
istəyirlər?<br />
Onlar media işinin çətin peşə olduğunu<br />
düşünürlərmi, yaxud düşünürlərmi<br />
ki, bu iş onların mənsub olduğu etnik<br />
qrupdan və ya mədəniyyətdən olan<br />
birisi üçün çətindir?<br />
Ola bilər ki, siz və ya şagirdləriniz<br />
müəyyən azlıq qruplarına qarşı sizə<br />
təəccüblü gələn müəyyən ayrı-seçkilik<br />
hallarını hiss etmisiniz.<br />
Kampaniyanın İnternet saytı resurs<br />
mərkəzini özündə ehtiva edir, siz oradan<br />
vərəqələri, broşürləri və posterləri<br />
kompüterinizə köçürə bilərsiniz, yaxud<br />
hətta həmin saytdan bəzi vebkastları<br />
(webcast) seyr edə bilərsiniz.<br />
Əgər siz şagirdlərinizin öz hüquqları<br />
barədə daha çox şeylər öyrənməsini<br />
istəyirsinizsə, kampaniyanın xəbər<br />
məktublarına (newsletter) niyə də<br />
abunə yazılmayasınız? Sizin iştirakınız<br />
bu kampaniyada nəzərə alınır.<br />
<strong>AVROPA</strong>NI UшAQLAR цЧцN<br />
Vя ONLARLA BиRLиKDя<br />
QURAQ<br />
Bu, uşaq hüquqlarını təşviq etmək və<br />
uşaqları zorakılıqdan qorumaq üçün<br />
proqramdır. Bədən cəzası uşaqlara qarşı<br />
ən geniş yayılmış zorakılıq formasıdır<br />
və insan varlığı olaraq uşaqların<br />
hüquqlarının pozuntusudur. Avropa<br />
Şurası “Əlinizi kötəklənmə əleyhinə<br />
qaldırın” kampaniyası vasitəsilə<br />
Avropanı bədən cəzasından tamamilə<br />
azad olan qitəyə çevirməyə çalışır,<br />
kampaniya 47 üzv dövlətin hamısında<br />
pozitiv və qeyri-zorakı valideynliyi<br />
təşviq edir.<br />
Neçə ölkədə bədən cəzası qanunsuz elan<br />
edilib?<br />
Bəs sizin ölkədə?<br />
www.coe.int/children/<br />
Qro Harlem Brundtland: 4 fevral 1993-cü ildə Avropa Şurasının Parlament Assambleyasında Norveçin baş<br />
naziri Qro Harlem Brundtlandın çıxışından parça. Avropa Şurasının mətbəəsində “Avropanın səsi” nəşrində<br />
dərc olunub (“Voices of Europe“, Council of Europe Publishing<br />
www.eycb.coe.int/edupack/ www.book.coe.int<br />
http://www.coe.int/t/dg3/<br />
corporalpunishment/presentation_<br />
EN.asp?
-><br />
10<br />
Avropa Şurası öz məqsədlərini həyata<br />
keçirmək üçün digər təşkilatlarla birlikdə,<br />
xüsusən İNSAN HÜQUQLARI, 1<br />
DEMOKRATİYA 2 və QANUNUN ALİ-<br />
LİYİ 3<br />
mövzuları ilə bağlı fəaliyyət<br />
göstərir (hətta onlar Avropadankənar<br />
təşkilatlar olsa belə).<br />
<strong>AVROPA</strong> SяRHяDLяRи:<br />
HANSI SяRHяDLяR HANSI<br />
DюVLяTLяRиNDиR?<br />
Bir çox insanlar Avropa Şurasını<br />
Avropa İttifaqı (Aİ) ilə qarışıq salırlar!<br />
Bunu başa düşmək olar, çünki onlar<br />
eyni rəmzlərdən istifadə edirlər,<br />
amma əslində tamamilə ayrı və fərqli<br />
təsisatlardır.<br />
Avropa Şurasına üzv olan<br />
47 dövlət var və o, özünün<br />
800 milyon vətəndaşı üçün<br />
demokratiyanı, insan hüquqlarını və<br />
qanunun aliliyini qorumaq və təşviq<br />
etmək uğrunda çalışır.<br />
www.coe.int<br />
Digər tərəfdən, Avropa<br />
İttifaqına (Aİ) üzv olan 27<br />
dövlət var və o, üzv dövlətlərin unikal<br />
iqtisadi və siyasi tərəfdaşlıq təşkilatıdır,<br />
onlar təşkilatın 495 milyon vətəndaşı<br />
üçün daha zəngin və təhlükəsiz Avropa<br />
qurmaq uğrunda birgə fəaliyyət<br />
göstərirlər.<br />
www.europa.eu<br />
Heç bir ölkə əvvəlcə Avrpa Şurasına<br />
üzv olmadan Aİ-yə daxil olmayıb.<br />
“Biz əminik ki, ehtiyac duyduğumuz şey<br />
dünyanın qalan hissəsinə əl uzadan dinc<br />
və demokratik… bir Avropadır.”<br />
<strong>AVROPA</strong> шURASININ Vя DиGяR<br />
TяSиSATLARIN MAHиYYяTиNи<br />
ANLAMAQ<br />
Mixail Qorbaçov<br />
<strong>AVROPA</strong> шURASI Vя<br />
<strong>AVROPA</strong> иTTиFAQI eyni<br />
rяmzlяri paylaшan ayrы-ayrы<br />
tяsisatlar!<br />
Avropa Şurası həmçinin bir sıra digər<br />
beynəlxalq təşkilatlarla, xüsusən<br />
aşağıdakılarla əməkdaşlıq edir:<br />
Avropada Təhlükəsizlik və<br />
Əməkdaşlıq Təşkilatı (ATƏT) ilə<br />
– terrorizmə qarşı mübarizə, milli<br />
azlıqların müdafiəsi və insan alverinə<br />
qarşı mübarizə kimi sahələrdə;<br />
Birləşmiş Millətlər Təşkilatı<br />
ilə – uşaq hüquqlarının təşviqi və<br />
müdafiəsi, qadınlara qarşı zorakılığın<br />
dayandırılması və işgəncələrin<br />
qarşısının alınması da daxil olmaqla<br />
ən müxtəlif sahələrdə;<br />
www.un.org<br />
Avropa Şurasının müşahidəçi<br />
statuslu beş üzvü (Kanada, Vatikan,<br />
Yaponiya, Meksika və Amerika<br />
Birləşmiş Ştatları) ilə əməkdaşlıq<br />
bir sıra mühüm sahələrdə<br />
təşkilatın fəaliyyətinin hüdudlarını<br />
genişləndirmək üçün unikal imkan<br />
yaradır – beləliklə, siz görürsünüz ki,<br />
bu, əsil beynəlxalq təşkilatdır!
FяRQLяRи BиLMяK<br />
Müxtəlif qurumların olduqca oxşar<br />
adları var ki, bu da onların daha çox<br />
qarışdırılmasına səbəb olur!<br />
Avropa Şurası: Avropanın 47<br />
demokratik ölkəsindən təşkil<br />
olunmuş, Strasburqda yerləşən<br />
beynəlxalq.<br />
Avropa İttifaqının Şurası:<br />
Avropa İttifaqının Şurası Aİ-nin<br />
əsas qərarverici orqanıdır. O, mütəmadi<br />
olaraq üzv dövlətlərin nazirlərini bir<br />
araya gətirir.<br />
Avropa Komissiyası (Avropa<br />
İttifaqı qurumu): Avropa<br />
İttifaqının icra hakimiyyəti orqanıdır,<br />
Brüsseldə yerləşir, Aİ müqavilələrinin və<br />
Aİ təsisatlarının qərarlarının dürüst<br />
yerinə yetirilməsini təmin etmir. O,<br />
Avropa İttifaqında böyük həcmdə<br />
gündəlik işi yerinə yetirir.<br />
Avropa Şurasının Parlament<br />
Assambleyası: Burada Avropa<br />
Şurasının 318 nümayəndəsi (və eyni<br />
sayda əvəzedicilər) mühüm mövzüları<br />
müzakirə edir və üzv dövlətlərə<br />
tövsiyələr qəbul edirlər. Onlar üzv<br />
dövlətlərin milli parlamentləri tərəfindən<br />
təyin olunurlar.<br />
Avropa Parlamenti (Avropa<br />
İttifaqı qurumu): Bu, Avropa<br />
İttifaqının parlament qurumudur,<br />
Avropa İttifaqının 27 ölkəsindən olan,<br />
ÜMUMİ SEÇKİ HÜQUQU 4<br />
əsasında<br />
seçilən 785 üzvdən ibarətdir.<br />
<strong>AVROPA</strong> шURASININ Vя DиGяR<br />
TяSиSATLARIN MAHиYYяTиNи<br />
ANLAMAQ<br />
İslaslarını Srasburqda<br />
keçirən Avropa İnsan<br />
Hü-quqları Məhkəməsi Avropa<br />
Şurasının daimi məhkəmə orqanıdır,<br />
o, İn-san hüquqları haqqında Avropa<br />
Konvensiyasına riayət edilməsinə<br />
görə cavabdehdir.<br />
Avropa Birliyinin Ədalət<br />
Məhkəməsi iclaslarını Lüksemburqda<br />
keçirir və Avropa İttifaqı<br />
müqavilələrinin şərhi və tətbiqi<br />
zamanı Avropa İttifaqı qanunlarına<br />
riayət edilməsini təmin edir.<br />
Beynəlxalq Ədalət<br />
Məhkəməsi (BMT qurumu):<br />
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının<br />
məhkəmə orqanıdır, Haaqada<br />
(Niderland) yerləşir.<br />
İnsan hüquqları haqqında<br />
Avropa Konvensiyası: dövlətlərarası<br />
müqavilədir, Avropa Şurasının<br />
üzvü olan dövlətlər onun vasitəsilə əsas<br />
hüquq və azadlıqlara hörmət etməyi<br />
öhdələrinə götürüblər.<br />
İnsan hüquqları haqqında<br />
Ümumi Bəyannamə (BMT<br />
sənədi): beynəlxalq səviyyədə insan<br />
hüquqlarının müdafiəsini gücləndirmək<br />
üçün 1948-ci ildə Birləşmiş<br />
Millətlər Təşkilatı tərəfindən qəbul<br />
edilmiş sənəddir.<br />
Əsas hüquqlar haqqında<br />
Xartiya (Avropa İttifaqı<br />
sənədi): İnsan hüquqları və əsas<br />
azadlıqlar haqqında Avropa İttifaqının<br />
sənədi, 2000-ci ildə qəbul edilib.<br />
Avropa İttifaqının Əsas<br />
Hüquqlar Agentliyi (FRA):<br />
Avropa İttifaqının Vyanada yerləşən<br />
qurumudur, 2007-ci ildə təsis edilib.<br />
яLAVя MяLUMATLARI BU иNTERNET SAYTLARINA GиRMяKLя TAPIN!<br />
www.coe.int – Council of Europe<br />
www.europa.eu – European Union (EU)<br />
www.osce.org – Organization for Security and Co-operation in Europe (OSCE)<br />
www.un.org – United Nations (UN)<br />
10<br />
1 İNSAN HÜQUQLARI elə<br />
hüquqlardır ki, layiqli həyat<br />
sürmək üçün hər birimiz onlara<br />
malik olmalıyıq: məsələn,<br />
yaşamaq hüququ, ədalətli<br />
məhkəmə araşdırması hüququ<br />
və ya işgəncəyə məruz qalmamaq<br />
hüququ. Bu hüquqlar cinsindən,<br />
irqindən, dinindən və ya<br />
mədəni mənsubiyyətindən asılı<br />
olmayaraq planetdəki hər bir<br />
fərdə məxsus olan hüquqlardır.<br />
2 DEMOKRATİYANIN mövcud<br />
ol-ması üçün cəmiyyətin bütün<br />
üzvləri hakimiyyətə gəlmək<br />
üçün bərabər imkanlara malik<br />
olmalıdırlar və hər kəsin insan<br />
hüquqlarına hörmət edilməlidir.<br />
Məhz buna görə azad və ədalətli<br />
seçkilər keçirmək və bütün<br />
fərdlərin insan hüquqlarını<br />
qorumaq önəmlidir.<br />
3 Çox sadə şəkildə desək,<br />
QANUNUN ALİLİYİ o deməkdir<br />
ki, heç kim qanunun fövqündə<br />
deyil və qanun hamı üçün eynidir.<br />
Qanunun aliliyi aşağıdakıları<br />
nəzərdə tutur: hakimiyyətlər<br />
bölgüsü, səmərəli və müstəqil<br />
məhkəmə hakimiyyətinin mövcudluğu<br />
və əlçatan olması;<br />
hərcmərcliyə yol verməyən<br />
hüquqi müəyyənlik; ayrı-seçkiliyə<br />
yol verilmədən qanun qarşısında<br />
bərabərlik; və ədalətli<br />
məhkəmə araşdırması hüququ, o<br />
cümlədən məhkəmə qərarlarının<br />
kağız üzərində qalmasına yol<br />
verilmədən səmərəli icrası.<br />
4 ÜMUMİ SEÇKİ HÜQUQU<br />
irqindən, cinsindən, əqidəsindən,<br />
intellek-tual səviyyəsindən,<br />
iqtisadi və ya sosial vəziyyətindən<br />
asılı olmayaraq yetkinlik yaşına<br />
çatmış bütün vətəndaşlara<br />
səsvermə hüququ verir.<br />
Bayraqlar: yalnız illüstrasiya məqsədləri üçün.
<strong>AVROPA</strong> шURASININ Vя DиGяR<br />
TяSиSATLARIN MAHиYYяTиNи<br />
ANLAMAQ<br />
ЧALIшMA MATERIALI<br />
Avropandakı və dünyanın qalan<br />
hissəsindəki müxtəlif təsisatların<br />
mahiyyətini anlamaq önəmlidir, çünki<br />
onlar, hətta ola bilsin biz bunu dərk<br />
etməsək belə, bizim həyatımızda<br />
böyük rol oynayırlar.<br />
Şagirdləriniz, məsələn, Avropa İttifaqı<br />
(məlumat materialı 10), Avropada<br />
Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq<br />
Təşkilatı (ATƏT) və ya Birləşmiş<br />
Millətlər Təşkilatı barədə məlumata<br />
malikdirlərmi, onlar Avropada<br />
daha hansı beynəlxalq təşkilatları<br />
tanıyırlar? Onları xəritədə təyin etmək<br />
üçün müxtəlif rənglərdən istifadə edin.<br />
Üzvlüyün şərtlərini və məqsədlərini<br />
müqayisə edin.<br />
Şagirdləriniz siyahıya baxmadan<br />
Avropa Şurasının üzvü olan neçə<br />
dövlətin adını çəkə bilərlər. Onlar<br />
həmin dövlətləri xəritədə tapa<br />
bilərlərmi? Onlar dövlətin paytaxtını<br />
da tapsalar, onlara mükafat olaraq<br />
əlavə xal verin!<br />
Avropa Şurası digər təşkilatlarla hansı<br />
başqa sahələrdə əməkdaşlıq edir?<br />
<strong>AVROPA</strong> шURASI Vя DиGяR<br />
TяшKиLATLAR: DцNYANI<br />
DяYишMяK цЧцN BиRGя<br />
ЧALIшMAQ!<br />
Avropa Şurası kimi Birləşmiş Millətlər<br />
Təşkilatı (BMT) da insan hüquqlarının<br />
müdafiəsi üçün çalışır.<br />
Avropa Şurası kimi əsasən Avropa<br />
səviyyəsində fəaliyyət göstərən<br />
təşkilata malik olmağın nə kimi<br />
əhəmiyyəti var? Bu iki təşkilatın<br />
arasında nə kimi fərqlər var?<br />
Avropa Şurası və BMT uşaq hüquqlarını<br />
necə müdafiə edirlər? Bir neçə konkret<br />
misal göstərin.<br />
Şagirdlərinizi hər qitəyə bir qrup<br />
düşməklə altı qrupa bölün və müxtəlif<br />
10<br />
ölkələrdəki gənclərin gündəlik həyatı<br />
və mühüm məsələləri barədə fikir<br />
bildirmələrinə imkan yaradın.<br />
Şagirdlərinizin bütün avropalılar<br />
üçün mühüm hesab etdikləri<br />
konkret mövzuya dair konfrans<br />
təşkil etmələrinə imkan yaradın.<br />
Seçilmiş mövzunu müdafiə etmək<br />
(əsaslandırmaq) üçün şagirdlərinizi<br />
qruplara bölün.<br />
FяRQLяRи TяYиN ETMяK!<br />
Şagirdləriniz aşağıdakı iki Avropa<br />
təşkilatı arasında hansı fərqlərin<br />
olduğunu bilirlərmi?<br />
<strong>AVROPA</strong> шURASI<br />
Bu, qərargahı Strasburqda<br />
(Fransa) olan dövlətlərarası<br />
siyasi təşkilatdır, Avropa Şurası ona<br />
üzv olan 47 dövlətin hamısında<br />
demokratiyanı, insan hüquqlarını və<br />
qanunun aliliyini təşviq etməyə çalışır.<br />
<strong>AVROPA</strong> иTTиFAQININ<br />
шURASI<br />
Avropa İttifaqının Şurası Aİnin<br />
əsas qərarverici orqanıdır.<br />
O, mütəmadi olaraq 27 üzv dövlətin<br />
nazirlərini bir araya gətirir.<br />
PARLAMENT ASSAMBLEYASI<br />
Bu, Avropa Şurasının<br />
məşvərət orqanıdır, üzv<br />
dövlətlərin milli parlamentləri<br />
tərəfindən təyin olunan 318<br />
nümayəndədən (və eyni sayda<br />
əvəzedicilərdən) ibarətdir.<br />
və<br />
<strong>AVROPA</strong> PARLAMENTи<br />
Bu, Avropa İttifaqının<br />
parlament orqanıdır, Avropa<br />
İttifaqının 27 ölkəsindən olan, ümumi<br />
səsvermə hüququ əsasında seçilən<br />
785 üzvdən (parlament üzvlərindən)<br />
ibarətdir.<br />
BU SиTAT KиMя MяXSUSDUR?<br />
“Biz əminik ki, ehtiyac duyduğumuz şey dünyanın qalan hissəsinə əl uzadan dinc və<br />
demokratik… bir Avropadır.”<br />
Cavabı sitatın arxasına yazın<br />
*
*<br />
10<br />
яLAVя MяLUMAT цЧцN!<br />
<strong>AVROPA</strong> шURASININ Vя DиGяR<br />
TяSиSATLARIN MAHиYYяTиNи<br />
ANLAMAQ<br />
ЧALIшMA MATERиALI<br />
<strong>AVROPA</strong> шURASININ цзVц OLAN 47 DюVLяT<br />
Onlar daha hansı beynəlxalq təşkilatların üzvüdürlər?<br />
AŞ-nın üzv dövlətləri Aİ ATƏT BMT<br />
Albaniya * *<br />
Ermənistan * *<br />
Azərbaycan * *<br />
Bosniya<br />
və Herseqovina * *<br />
Xorvatiya * *<br />
Çexiya Respublikası * * *<br />
Estoniya * * *<br />
Fransa * * *<br />
Almaniya * * *<br />
Macarıstan * * *<br />
İrlandiya * * *<br />
Latviya * * *<br />
Litva * * *<br />
Malta * * *<br />
Monako * *<br />
Niderland * * *<br />
Polşa * * *<br />
Rumıniya * * *<br />
San Marino * *<br />
Slovakiya * * *<br />
İspaniya * * *<br />
İsveçrə * *<br />
Türkiyə * *<br />
Birləşmiş Krallıq * * *<br />
MцшAHиDяЧиLяR: Kanada, Vatikan, Yaponiya, Meksika və ABŞ<br />
цZVLцYя NAMиZяD DюVLяT: Belarus (12.03.1993)<br />
AŞ-nın üzv dövlətləri Aİ ATƏT BMT<br />
Andorra * *<br />
Avstriya * * *<br />
Belçika * * *<br />
Bolqarıstan * * *<br />
Kipr * * *<br />
Danimarka * * *<br />
Finlandiya * * *<br />
Gürcüstan * *<br />
Yunanıstan * * *<br />
İslandiya * *<br />
İtaliya * * *<br />
Lixtenşteyn * *<br />
Lüksemburq * * *<br />
Moldova * *<br />
Çernoqoriya * *<br />
Norveç * *<br />
Portuqaliya * * *<br />
Rasiya Federasiyası * *<br />
Serbiya * *<br />
Sloveniya * * *<br />
İsveç * * *<br />
“Keçmiş Yuqoslav<br />
Respublikası<br />
Makedoniya”<br />
Mixail Qorbaçov: Mizail Qorbaçovun 6 iyul 1989-cu ildə Avropa Şurasındakı çıxışından parça; nəşr olunduğu mənbə:<br />
“Böyük Avropa vəzifələri”, Avropa Şurasının Nəşriyyatı, Council of Europe Publishing, La Nuée Bleue, Strasburq, 1996<br />
(“The challenges of a Greater Europe“. Council of Europe Publishing, La Nuée Bleue, Strasbourg, 1996)<br />
www.coe.int europa.eu www.osce.org www.un.org<br />
* *<br />
Ukrayna * *<br />
Cədvəldə biz yalnız Avropa Şurasının üzvü olan ölkələri sadaladıq. Avropa İttifaqının bütün üzvləri əvvəlcədən Avropa Şurasının üzvüdürlər.
Change language