Forum A+P 10

EDITORIAL
Seria e figurave 17
“aksi kozmik” i Brasinit: qyteti që
“solli qiellin”
tit se sa me rendin politik apo ekonomik.
Sipas Lynch-it, Modeli Kozmik, ose “qyteti
manifestimit të shpirtit lokal përmes arkitekturës,
në se “arkitekturën” do ta kup-
stencës” që ishte Mali i Dajtit, një lloj “axis
mundi” 32 për fushën e Tiranës. Ai vizuali-
edhe e vlerave ekszistenciale. Kjo thekson
edhe më shumë tipologjinë “kozmike” të tij
i shenjtë”, është interpretimi në planimetri
tojmë si konkretizimin e vendeve artificia-
zoi drejtimin dhe raportet që vendi kishte
në se i referohemi K. Lynch-it.
i universit ose i zotërve: akse monumentale,
leMe “arkitekturë kozmike” Schoulz-i ka
me malin, si edhe shtrirjen e “pafund” të
Projekti i kompleksit ceremonial
mbyllje dhe porta mbrojtëse, shenja dhe
parasysh mjedise që transmetojnë vendosjen
fushës, së lexuar nga disa lumenj drejt detit.
qendror, “stacion” përgjatë këtij itinerari,
sinjale që dominojnë, zhvillimi sipas rrjeta-
e një rregulli të përgjithshëm abstrakt, të ka-
Kjo i jepte atij karakteristikat e një linje që
reflektonte gjithashtu “tipologjinë hyjno-
ve të rregullta dhe organizimi hapësinor hie-
rakterizuar nga rregulli absolut. Për sa kohë
shkonte drejt “pafundësisë” (seria e figurave
re” në Tiranë. Pamja kryesore e fasadave të
rarkik. Ky model përfshin edhe qytetet idea-
“tejkalon” një situatë konkrete, “hapësira
17). “Bulevardi pa qytet” i ngjasonte një “ae-
kompleksit të ministrive ne raport me pei-
le të Rilindjes dhe të Barokut të zhvilluara si
kozmike” është rreptësisht gjeometrike dhe
roporti” absurd pasi në mungesë të referen-
saizhin dhe me aksin qendror ngjasonte me
një shprehje e fuqisë. Ndërsa, Ch. Norberg
konkretizohet përgjithësisht përmes rrjetave
cave anësore dialogonte vetëm me qiellin.
një utopi të realizuar në “fushën e Tiranes”.
Shoulz në librin Genius Loci 31 na ndihmon
të rregullta, ose kryqëzimit të akseve orto
Edhe pse në fillesat e tij ai ishte jashtë shkal
17.1 Sheshi i ministrive, fillimi i aksit të Brasinit dhe raportet e tyre me “pazarin e vjetër” dhe qytetin, 1937
17.2 Puna për ndërtimin e bulevardit, në sfond zyrat e komandës Italiane dhe kompleksi “dopo lavoro”, 1939
17.4
17.3
17.3 - 17.4
Konceptime dhe analiza në
lidhje me strukturimin e Tiranës
në formim. Ideograma për “linja
gravitacinale” të reja, arritja e balancave
midis fragmentimit dhe
vazhdimësisë; nga studimi “Tirana
metropolis research report”, Instituti
Berlage 2004 (projekt nga
J Declerck dhe M Ryan)
në lexueshmerinë më të mirë të shpirtit
lokal kur argumenton se si njeriu “ndërtoi”
gjërat dhe si ai “rikrijoi” e përktheu
në hapësire elementet e njohjes (Norberg-
Schulz, Ch. 1992).
Nga mënyra se si njerëzit vizualizojne,
plotësojnë, simbolizojnë dhe grupojnë varet
edhe “genius loci” i mjedisit të ndërtuar. Ai
përdor disa kategori abstrakte, ndër të cilat
edhe “peisazh kozmik” dhe “arkitekturë
kozmike” për të shprehur një tendence të
gonale (cardo-decumanus), është uniforme
dhe izotrope, mund të duket dhe racionale
dhe “abstrakte”. Këto abstraksione kanë të
bëjnë me faktorë njerëzorë të rëndësishëm
që influencojnë në strukturën e vendit dhe
raportet e tij me mjedisin natyral.
Në këtë kuptim aksi fillestar i Brasinit
mund të konsiderohet si leximi dhe
interpretimi abstrakt në shkallë gjeografike
i “vendit te shenjtë”: “kërthizës” natyrale ku
u ndërtua më pas Tirana. Kështu ky aks, i
le, më vonë do të shndërrohej në “aksin”
gjenerator kryesor të Tiranës duke u bërë
“drejtuesi” i linjave kryesore të rakordimit
të qytetit që do të “sillej” rreth tij (ilustro).
“Aksi kozmik” fillestar gjeneroi energji edhe
sepse përfaqëson “pikëprerjen” midis ideales
dhe reales, midis kaosit dhe rregullit;
tentativën e tejkalimit të së zakonshmes
drejt më shumë mundësive. Këto efekte u
zgjatën në kohë dhe ende janë të paezauruara
si nga pikëpamja e hapësirës fizike, ashtu
cili në fillimet e tij krijonte raporte vetëm
31 Norberg-Schulz, Christian (1992)
me shkallën territoriale (akoma jo me nje
32 Termi është përdorur në mënyrë të ngjashme
nga Norberg-Schulz, Christian (1992),
17.5 Influenca e aksit të bulevardit në
“Genius Loci”, Paessaggio ambiente, architettura;
fq. 6-22, 42-45, 69-76, Nga seria Docu-
qytet që mungonte), lexoi “paralelin e ekzi-
vepra e cituar më sipër; fq. 6-22, 23-76, 189-
“pëlhurat e reja” të Tiranës
32 menti di Architettura. Electa Milano 1992.
202, (Electa, Milano).
33
17.5