Vademecum Historii Najnowszej w Polsce. Przewodnik po ...

Przedmowa __________________________________________________
W drugiej połowie lat osiemdziesiątych zaczęto obserwować pewne rozluźnienie
cenzury, co było związane z powolną destrukcją systemu komunistycznego w Polsce i
daremnymi próbami pozyskania społeczeństwa ze strony reżimu. W prasie oficjalnej
ukazywały się artykuły, a w telewizji programy na tematy historyczne, które nie były
dotąd podejmowane albo przemilczano je (np. obchody w 1988 roku 70 rocznicy
odzyskania przez Polskę niepodległości). Przełom lat osiemdziesiątych i
dziewięćdziesiątych stał już pod znakiem przemian demokratycznych w całym bloku
wschodnim.
W odróżnieniu od innych państw zdominowanych przez ZSRR, w Polsce nie
przeprowadzono lustracji środowisk akademickich po 1989 roku, gdyż w zasadzie były
one ośrodkami myśli opozycyjnej, a naukowcy i studenci brali udział w wystąpieniach
antyrządowych w okresie komunizmu. Natomiast zlikwidowano instytuty historyczne
zarządzane przez PZPR i zwolniono ich pracowników. Dyskusje w Polsce odbywały się
na początku lat dziewięćdziesiątych pod hasłem likwidacji tzw. białych plam. Pojęciem
tym określano problemy z historii Polski, a zwłaszcza historii najnowszej, których
rządzący komuniści nie podejmowali lub przedstawiali je w zafałszowany sposób. Ich
odkrywanie prowadziło do konfrontacji z istniejącym dotychczas oficjalnym obrazem
historii. Już w pierwszych miesiącach po 1989 roku można było kupić w księgarniach po
raz pierwszy legalnie i bez ograniczeń przedruki literatury emigracyjnej; niektóre były
do tej pory znane jedynie z „drugiego obiegu”. Wielu czytelników zyskały także
czasopisma takie, jak paryska „Kultura” i „Zeszyty Historyczne”. Sporą popularnością
cieszyła się warszawska „KARTA”, która ukazuje się do dzisiaj, podobnie jak „Zeszyty
Historyczne”. „KARTA” to założone przez środowisko opozycyjnych historyków w
1982 r. czasopismo, które podejmowało na swych łamach trudne tematy z dziejów
historii najnowszej, jak np. represje radzieckie wobec obywateli polskich i
popularyzowało je w przystępnej formie.
Impulsem do weryfikacji już istniejących wyników badań i podjęcia nowych było
otwarcie archiwów. Następowało to etapami. Największy problem stanowiło
udostępnienie akt ministerstwa bezpieczeństwa publicznego. Nie są one w pełni
udostępniane także obecnie, choć po utworzeniu Instytutu Pamięci Narodowej ta
niekorzystna sytuacja zmieniła się znacznie.
Likwidacja barier politycznych, zniesienie cenzury oraz otwarcie archiwów dla badaczy
zaowocowało znaczną ilością nowych prac tak szczegółowych, jak i syntetycznych. Ich
publikacja wywoływała niejednokrotnie ożywione polemiki. Warto wspomnieć w tym
miejscu o najważniejszych debatach historycznych lat dziewięćdziesiątych:
XII |