28.07.2013 Views

Tagore - Dr. Harpal Singh Pannu

Tagore - Dr. Harpal Singh Pannu

Tagore - Dr. Harpal Singh Pannu

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

oftzdoBkE N?r'o - ihtB ns/ gqshfBZX ouBk<br />

Gkosh XowK dhnK d' Fq /DhnK jB, fJe nkohnk wZs, fi;Bz{ pqkjwD wZs iK<br />

t?fde wZs th fejk frnk j?l d{ik FoZwD wZs. FoZwD wZs ftu i?B wZs ns/ p[ZX<br />

wZs nkT[Id/ jB. u"Ek Xow r[owfs j? fi;Bz{ d'tK Fq /DhnK ftu'I fe;/ ftu BjhI<br />

oZfynk ik ;edk. t?fde wZs d/ nB[nkJh uko/ t/dK ftu ft;atk;, ;z;feqs Gk;ak dh<br />

T[swsk ftu ft;atk;, toD-nk;aow gqEk ftu ft;atk; ns/ Jh;ato ftu ft;atk; d/<br />

XkoBh jB. FoZwD wZs fJBQK ;ko/ ft;atk;K s'I w[Bfeo jB fi; eoe/ pqkjwDk B/<br />

i?BwZs ns/ p[ZXwZs Bz{ Bk;se wZs nkfynk. r[owfs fJBQK d' Fq/DhnK ftu'I fe; fe;<br />

Fq/Dh d/ fe; fj;/ d/ B/V/ j?, fJj fdbu;g ftuko uouk dk ft;ak j? go jEbh<br />

fbys ftu fJ;dk gq;zr BjhI i[Vdk. gkme ;'u<strong>Dr</strong>/ fe N?r'o d/ ihtB Bkb t?fde<br />

FoZwD Fq/DhnK dk eh ;pzX<<br />

w[rbK d/ Gkos ftu jwfbnK s'I gfjbK pqkjwD wZs ns/ FoZwD wZs dh<br />

;ys NZeo ojh. gfjbK i?BhnK B/ :Zr nkfde eoweKv d"okB j'D tkbhnK o;wK,<br />

yk; eoe/ pbh dh o;w dk vNe/ fto'X ehsk. fgS'I wjkswk p[ZX B/ Jh;ato ftu<br />

ft;atk; dk wiake T[vkfJnk. p[ZX B/ nkw p'bh gkbh ftu Xow T[gd/;a fds/ s/<br />

fbytkJ/, iksgks dh tor-tzv Bz{ s'fVnk. ;fji/ ;fji/ p'XhnK B/ oki;aesh gqkgs<br />

eo bJh. nF'e, efB;ae ns/ g'o; d/ ;fwnK ftu fJj nkgDh skes d/ f;yo<br />

T[Zgo ;h. t?fde wZs d/ nB[nkJh p'X Fesh Bz{ podk;as sK eod/ oj/ go fJ;<br />

fto[ZX T[BQK d/ wB ftu Bcaos ;h. nfijk th gqshs j[ zdk j? fit/I FoZwD wZs dqktV<br />

b'eK dk j't/ s/ t?fde wZs nkohnK dk. fJT[I fJj d' ;fGnsktK dk G/V ;h.<br />

;z aeokukohnk t?fde wZs Bz{ g[Bo ;[oihs eoBk ukj[zdk ;h. T[;B/ t?fde wZs bJh<br />

wiap{s cb;ck fdsk ns/ fjzd{ ;wki Bz{ ;zrfms ehsk. fJ; ;w/I s'I fjzd{ Xow dh<br />

F[ZXsk T[go nwb j'Dk F[o{ j'fJnk Gkt fe fijV/ Gkosh Bk;se wZsK ftu ub/<br />

rJ/ ;B, T[BQK Bz{ tkg; ;BksB Xow ftu fbnkT[D d/ T[gkT[ F[o{ j'J/. nZmthI ;dh<br />

sZe pzrkb ftu fjzd{ Xow w[V nkgDh geV wiap{s eo frnk.


fJ; ;w/I eB"i ftdtkB pqkjwDk dk e/ Ido ;h. eB"i ftu'I gzi ftdtkB<br />

pzrkb ftu ;Zd/ rJ/ fiBQK dhnK j[D sZe pz;ktbhnK dk pkekfJdk foekov fwbdk<br />

j?. fJBQK gzi ftdtkBK ftu'I fJe dk Bkw dZy (;z;feqs dZe;a) ;h i' N?r'o ykBdkB<br />

dk tv/ok ;h. fJBQK Bz{ pzrkbh b'e mke[o (Gkt jkew) fejk eod/ ;B. nzro/iaK Bz{<br />

mkeo bcaia T[ukoD eoBk Bk nkfJnk, T[j fJBQK Bz{ N?r'o efjD bZr gJ/.<br />

GkoshnK B/ fJj' bcaia ngDk fbnk.<br />

Gkt/I fe w[;bwkBk tZb'I jZb/ pj[s gfjbK, ;dh s'I jh F[o{ j' rJ/<br />

;B go pkjothI ;dh ftu pzrkb ;w/s ;kok fjzd[;skB w[;bwkBk d/ epia / ftu nk<br />

frnk. fJj' fijh jkbs ftu e[ZM b'e vod/ wko/, e[M bkbu t; Xow gfotosB<br />

eo fbnk eod/ jB. fJ;/ mke[o ykBdkB dk fJe i[nkB fJe w[;bwkB e[Vh d/<br />

fJ;ae ftu c; frnk s/ ftnkj eoB dh fJZSk gqrNkJh. e[Vh d/ wkfgnK tZb'I ;aos<br />

oZyh rJh fe fJ;bkw ep{b eo/Irk sK Bekj eo fdnKr/. nfijk j'fJnk. uzr/<br />

xokD/ dk s/ fsyk fJj p[ZXhtkB gho nbh ykB d/ Bkw Bkb ikfDnk frnk fi;B/<br />

dZyDh pzrkb d/ i?;"i fJbke/ d/ ;{p/dko gk;'I dhtkB dh e[o;h jk;b eo bJh.<br />

gho nbhykB d/ d' Gok Bkwd/t ns/ i?d/t ;B fiBQK B/ nkgD/ w[;bwkB Gok Bkb'I<br />

;pzX sK BjhI s'V/ go T[j nkgD/ fjzd{ fto;/ Bkb i[V/ oj/.<br />

ykB pkekfJdk Bwki gVQdk ns/ o'ia/ oydk. owiakB d/ fJe fdB<br />

Bkwd/t B/ d/fynk, gho nbh ykB fBzp{ Bz{ ;z[x fojk ;h. Bkwd/t p'fbnk - gozgok<br />

fJj j? ykB, fe ykD ghD tkbh t;s{ Bz{ ;[zxDk th r[Bkj j? feT[Ife wzfBnK iKdk<br />

j? fe fJj nZXk ykD d/ pokpo j[zdk j?. ;' s[jkvk o'iak Gzr j' frnk j?. ykB Bz{<br />

fJj tke p[ok bZfrnk go T[; e'b fJ;dk e'Jh itkp BjhI ;h.<br />

T[;B/ nkgD/ wfjbK ftu ;zrhs ;Gk p[bkJh, ykD/ dk gqpzX ehsk s/ nkgD/<br />

fjzd{ GoktK Bz{ ;Zdk fdZsk. ;o's/ ;zrhs ;[DB ftu wrB ;B. Bkb d/ ewo/ ftu<br />

w[;bwkBk bJh dknts tk;s/ T[BQK d/ g;zdhdk getkB pD oj/ ;B. ykD/ dh y[;ap{<br />

fJXo nkJh sK i?d/t B/ fejk - pVhnk bihia ;[rzXhnK nk ojhnK jB gho ykB.<br />

ykB B/ fejk - rT{ dk wk; foZM fojk j?, T[;/ dh y[;ap{ j? fJj. fJ;Bz{ ;z[x b?Dk<br />

2


ykD tork jh j[zdk j? fit/I s[jkvk ft;atk; j? i?d/t. s[jkvk Xow fGq;aN j' frnk.<br />

e[ ZM j'o fjzd{ ;o'fsnK ;w/s fJj d't/I Gok BZe pzd eoe/ ;Gk ftu'I T[m nkJ/. fJ;<br />

Bkb fJBQK d/ GkJhuko/ ftu d'jK GoktK dh j/mh j'Jh. mke[o GkJhukok Bcaos Bkb<br />

fJBQK Bz{ ghokbh mkeo (gho nbh s'I ghokbh) efjD bZrk.<br />

fi; fJbke/ ftu fJE/ T[BQK d/ pI}[or dZy Bz{ ;fseko Bkb ;Zfdnk frnk ;h<br />

T[D T[E/ fJBQK dk fsq;eko F[o{ j' frnk. gfjbK sK j";b/ Bkb fJj dV tZN<br />

iawkBk eZN dh Bhsh nB[;ko fdB eNh eod/ oj/ go B"ps fJj nk rJh fe pkeh<br />

mkeoK B/ fJBQK dhnK XhnK ftnkj[D ns/ nkgDhnK XhnK fJBQK Bz{ ftnkj[D s/ pzd;a<br />

bk fdsh. fJe fjzwsh nrKjtX{ i[nkB irB BkE e[;ako B/ GkJhuko/ dh fBzfdnK dh<br />

gqtkj Bk eofdnK ghokbh mkeoK dh e[Vh ftnkj bJh fi; d/ cb;o{g fJ; Bz{ th<br />

T[iVBk fgnk.<br />

e[;ako gfotko ns/ ghokbh gfotko B/ gqshs ehsk fe nfijk eoweKv i'<br />

Bcaos phidk j?, T[ikV fdzdk j?, T[; Gko s'I w[es j'fJnk ikt/. tZvh s'I tZvh ;ZN<br />

j'o eh j' ;edh j?< ;kps eohJ/ fe nkgK wB[ysk d/ Gb/ bJh fezB/ ;[fjod jK.<br />

fJeZbk pqkjwD GkJhukok Bkokia j' frnk j? sK eh< pkeh b'e fejVk gF{ jB<<br />

T[BQK d/ fdbK ftu nkgDh EK pDktKr/. T[uhnK e[bK gk;, d/D tk;s/ ngwkB s'I<br />

fJbktk j'o e[M BjhI fojk.<br />

;skoQthI ;dh d/ nyho sZe nzro/iaK B/ tgko ftu nkgDh wiap{s geV<br />

ekfJw eo bJh ;h. T[BQK dh uVQs dhnK ejkDhnK fjzd{ gfotkoK ftu sK s[ohnK<br />

jh, w[;bwkB th T[BQK pkps u"e; ofjD bZr/. nzro/iaK ftu Bk iks-nfGwkB ;h<br />

BK fjzd{nK torhnK ofjD ;fjD ghD ykD dhnK pzd;aK. fJ; ghokbh ykBdkB B/<br />

r'fpzdg[o Bkw dh p;sh ftu nkgDk v/ok bk fbnk. fJj EK pzdorkj d/ B/V/ ;h<br />

fiE'I nzro/ia nkgD/ ijkiaK okjhI wkb dh Y' Y[nkJh eod/ ;B. fJj rohp wS/fonK<br />

dh p;sh ;h. fJBQK ny"sh BhthI iks d/ b'eK Bz{ id'I gsk bZrk fe Bt/I nkJ/<br />

pkf;zad/ pqkjwD jB sK T[BQK d/ wB ftu dfJnk dh EK s/ nksw ;BwkB d/ Gkt<br />

g?dk j'J/ fe nfij/ pqkjwD th ;' ;ed/ jB i' wS/fonK Bz{ Bcaos BjhI eod/, T[BQK<br />

3


ftu ofjD bZr gJ/ jB. ;fseko Bkb wS/o/ fJBQK Bz{ @@mkeo ukuk## efj e/<br />

p[bkT[Id/. fJj th T[BQK d/ d[yK ;[ZyK ftu ;jkJh j[ zd/.<br />

oZp Bz{ fJj' rZb uzrh bZrh. fsq;eko/ j'J/ pqkjwD id'I wS/fonK ftu nk<br />

t;/, fJBQK dh fe;ws gbND bZr gJh. ;fji/ ;fji/ fJBQK gk; iawhdkohnK nkJhnK<br />

s/ fgqz; sZe d/ fyskp fwb/. i/ fes/ fJj gfotko GkJhuko/ tb'I S/fenk Bk iKdk,<br />

;zGt j? pkeh ihnK tKr fJj th nT[X fpsk fpsk wod/ izwd/ ofjzd/. Bcaos dh<br />

nZr ftu'I fBeb e/ fJj ;'Bk gfjbK Bkb'I tXhe yok j' frnk.<br />

oftzdo BkE d/ pkpk dtkoek BkE dh T[wo ni/ 13 ;kb dh ;h id'I fgsk<br />

ekb t; j' rJ/. dtkoek fJzBk tZvk T[Zdwh fBefbnk fe soZeh eofdnK Bhb d/<br />

ekoykB/ bkJ/, F'o/, uhBh dhnK c?eNohnK bkJhnK ns/ ykDk yohd e/ e'fJbk eZYDk<br />

nozfGnk. pzrkb ns/ T[Vh;k dhnK pzdorkjK T[go fe;ashnK dk wiap{s p/Vk<br />

fsnko ehsk. ;cbsk fwbdh rJh sK dtkoek BkE B/ Gkos dh okiXkBh ftu<br />

nkX[fBe p?Ie dh ;EkgBk ehsh fi;dk Bkw :{BhnB p?Ie oZfynk. fJ; ;ko/ eko'pko<br />

Bz{ nkgDh N?r'o n? Iv ezgBh d/ nXhB oZfynk.<br />

;fji/ ;fji/ fJe ;XkoB xo wfjb dk o{g b?D bZr fgnk fiE/ ftuko<br />

r';aNhnK j[ zdhnK, ;zrhs wifb;K ;idhnK ns/ r'fonK ;w/s j'o j[ewokBK Bz{ ft;eh<br />

;w/s ;akBdko ykfDnK dhnK dkntsK fdshnK iKdhnK. y[;ap{dko swke{ d/ j[Ze/ sK<br />

;kok fdB x[zwd/ ofjzd/. ebeZs/ d/ n?B ftuko i'Vk ;Ke' Bkw d/ fJbke/ ftu<br />

yb'sk wfjb nZi th fJ; ykBdkB d/ T[u/ woksp/ dh pekfJnk fB;akBh j?. j[D<br />

fJj ftfdnk dk e/Ido j? s/ ;akBdko fJfsjk;e :kdrko j?.<br />

T[j pV/ ft;akb fdb tkb/ dkBh ;B. e'Jh ;z;Ek nfijh BjhI i' efj ;edh<br />

fe T[;Bz{ dkB BjhI fwfbnk. ;kb 1816 ftu T[BQK B/ gfjbk fjzd{ ekbi ;Ekgs<br />

ehsk i' nzro/iah soia s/ ;?e{bo ;z;Ek ;h. gfjbK wdo;/ w[;bwkBk bJh s/<br />

gkm;akbktK fjzd{ ftfdnkoEhnK bJh tZy tZy ;B. pkd ftu fJ; dk Bkw gq?iahv?I;h<br />

ekbi oZfynk frnk. 1835 ftu T[BQK B/ ebes/ ftu gfjbk w?vheb ekbi ns/<br />

j;gskb y'fbQnk. b'Vtzd ftfdnkoEhnK Bz{ tihc/ fdzd/. w[odk fi;w Bkb S/V-SkV<br />

4


gkg j?, fjzd{nK dk fJj Gow d{o eoB bJh T[j b?pkoNohnK ftu ftfdnkoEhnK<br />

d/ Bkb fdB pshs eod/.<br />

1784 Jh;th ftu nzro/iaK B/ J/;ahnkNe ;';kfJNh nkca pzrkb ;Ekgs ehsh<br />

sK dtkoek BkE gfjb/ Gkosh w?Ipo bJ/ rJ/. fJ;/ ;';kfJNh ftu'I nkofenkb'ih<br />

;ot/ nkca fJzvhnk, i{nkb'iheb ;ot/ nkca fJzvhnk, pNkBheb n?Iv ihnkb'iheb<br />

;ot/ nkca fJzvhnk, nkX[fBe ftfrnkBe ;z;EktK g?dk j'JhnK. T[BQK Bz{ fJzrb?Iv fty/<br />

ps"o wfjwkB ;Zdk gqkgs j'fJnk. T[;B/ ;kro gko eoe/ fjzd{ gozgok dh T[bzxDk<br />

ehsh.<br />

T[j jo/e T[; edw Bkb nkgDk edw fwbk b?Id/ fijVk b'eK d/ Gb/ bJh<br />

s[fonk j't/. okik okww'jB okfJ Bz{ nkX[fBe pzrkb dk fBowksk fejk iKdk j? fiBQK<br />

B/ pzrkbh ;wki d/ fgSKj fyu{ tfjw g[ZND bJh fJe gqeko dk :[ZX S/fVnk. okik<br />

ih dh B/e Bhns d/ye/ dtkoek BkE T[BQK d/ fwZso j' rJ/ s/ GbkJh fjs dkB<br />

fdzd/ oj/. T[BQK dk fJj ft;atk; pD frnk ;h fe nzro/iah je{ws d"okB Gkos<br />

nkX[fBe ftfrnkBe :[Zr ftu gqt/;a eo ;e/rk. fJj th nzro/iaK dh pd"bs jh ;h<br />

fe fonk;sh N[efVnK ftu tzfvnk Gkos fJeZmk j' ;fenk.<br />

gfjbh tko 1842 s/ d{ih tko 1844 ftu fJzrb?Iv rJ/. T[E'I coK; dh<br />

:ksok ehsh. g?fo; ftu T[j B"itkB ftfdnkoEh co?vfoe w?e;w{bo Bz{ fwb/ i'<br />

gq'c?;o poB't nXhB fort/d dk nfXn?B eo fojk ;h. nkgDh ihtB ejkDh ftu<br />

w?e;w{bo B/ dtkoek BkE pkps y{p;{os tke fby/ jB, @@w/o/ wB ftu fJ;<br />

fjzd[;skBh ;ay; B/ ;EkJh :kd pDkJh j?. w?I T[; dknts ftu ;akwb j'fJnk<br />

fijVh coK; d/ pkd;akj b{Jh fcfbg d/ ;BwkB ftu dtkoek BkE B/ fdsh. tZvk<br />

wfjwkBxo o/;awh, ;akBdko e;awhoh ;akbK g;awhfBnK B/ fJT[I Ye ofynk ;h fit/I<br />

n;hI ;ko/ GtB ftu T[vd/ iKd/ j'JhJ/.<br />

nr;s 1846 ftu 52 ;kb dh T[wo ftu T[BQK dk bzdB ftu d/jKs j'fJnk<br />

sK nypko @d NkJhwia# B/ 3 nr;s 1846 ftu fbfynk, @@Gkos ftu T[; tork<br />

j'o e'Jh BjhI ;h i' nkgD/ fJod frod ofjzd/ b'eK dk ;dk Gbk b'u/, ;[oZfynk<br />

5


d/t/. Gkos ns/ fJzrb?Iv ftu nfij/ b'eK dh ewh BjhI fiBQK B/ dtkoek BkE okjhI<br />

;cabsk gqkgs ehsh s/ i' fJ; mkeo d/ eoiaJh Bk j'D.##<br />

dtkoek BkE d/ fszB p/N/ ;B fiBQK ftu ;G s'I tZvk dftzdo BkE ns/ jEb/<br />

BkfJe oftzdo BkE dk fgsk ;h. dftzdo BkE XBkv fgsk dk bkvbk p/Nk iao{o ;h<br />

go d[Bhnkth ;akB;a"es, XB, dkntsK nkfde s'I fBob/g. fgsk Bz{ b'e nkdo Bkb<br />

fgqz; fejk eoe/ ;B sK dftzdo BkE Bz{ fo;ah ih fejk ikD bZrk. fgsk dh EK<br />

nkswe s"o s/ T[j okik okww'jB okfJ d/ tXhe B/V/ ;B fi; eoe/ T[BQK Bz{ okik<br />

ih dk T[ZsokfXekoh wzfBnk frnk.<br />

d/ftzdo BkE dh T[wo 10 ;kb dh ;h id'I T[;dh dkdh dh w"s j'Jh. w"s<br />

s'I gfjbK dkdh Bz{ rzrk feBko/ fJe e[Nhnk ftu fbikfJnk frnk feT[Ife ft;atk;<br />

;h fe fJ; EK w[esh fwbdh j?. fszB fdB dkdh w"s Bkb x[bdh ojh s/ g'sk<br />

gfjok fdzdk fojk. nkgDhnK :kdK ftu d/ftzdo B/ fbfynk, @@w"s s'I gfjbh oks<br />

Bdh feBko/ id'I w?I fJeZbk p?mk ;K sK nukBe w?Bz{ e'Jh d?th nB[Gt j'fJnk. w?I<br />

p/j';ah fijh ftu r[ zw j' frnk. w?I gfjbK tork Bk fojk. XB d"bs Bkb'I w/ok w'j<br />

Gzr j' frnk. fijVh caNh g[okDh pK; dh uNkJh T[go w/ok nk;D ;h, w?Bz{ bZrk<br />

;G s'I ehwsh ns/ w/o/ bJh T[g:'rh fJj' j? pkeh dk ;kok fdyktk X'yk j?.## fJ;<br />

xNBk pkps n?ftfbB nzvofjZb B/ fbfynk, @@nkswk dh T[vkD d/ nfij/ ojZ;wJh<br />

gqwkD fJfsjk; ftu xZN fwbd/ jB.##<br />

fgsk ngD/ p/N/ d/ ;[Gkn ekoB go/;akB j' iKdk. fe;/ Bz{ th nfijk fynkb<br />

BjhI ;h fe dtkoekBkE 52 ;kb dh T[wo ftu uZb t;<strong>Dr</strong>/ go fJzrb?Iv ikD s'I<br />

gfjbK jh T[;B/ fJj ;'ue/ fe fes/ eko'pko spkj j' ikt/ s/ w/o/ pZu/ ;zeN dk<br />

f;aeko j' ikD, ekch iawhB nkgD/ fszB/ g[ZsoK tk;s/ yohd fdsh. d/jKs pkd fJj'<br />

j'fJnk. Gkoh wkbh xkNk fgnk, eko'pko pzd j' rJ/, gfotko Bz{ dhtkbhnk J/;<br />

eoe/ BjhI n?bkfBnk frnk feT[Ife b?Ddko ikDd/ ;B fe dtkoek nfsnzs fdnkb{<br />

fJB;kB ;h. g[ZsoK B/ b?DdkoK Bz{ fejk fe n;hI feT[Ife jZ; e/ eoiak T[skoB d/<br />

fJS[e jK, ;koh eko'pkoh ikfJdkd s[;hI nkgD/ Bkw spdhb wbehns eotk bt'.<br />

6


?DdkoK B/ fejk - BjhI s[;hI B/epys fJB;kB d/ pZu/ j'. nkgK ob fwb e/<br />

eko'pko bhjK T[go b? nktKr/ s/ s[jkBz{ nZSh sBykj fwbdh oj/rh.<br />

S/sh jh fco tgko ftu ;ws'b nk frnk. dftzdo BkE B/ Bk e/tb fw;afos<br />

ftnki ;w/s ;ko/ eoia / T[sko/ ;r'I n?bkB ehsk, @@bzvB ikD s'I gfjbK fiBQK<br />

;z;EktK Bkb fgsk ih B/ tkndk ehsk ;h fe dkB fdnKrk, w? I fgsk dh fJj fJSk<br />

g{osh th eoKrk.##<br />

T[j eJh eJh wjhfBnK tk;s/ fJeKstk; fjs fjwkbk ub/ iKd/ fiE/ fBozso<br />

pzdrh eod/. ;kb 1858 ftu T[BQK B/ d/fynk, fBowb MoBk ;tZS gkDh G/i fojk<br />

j?. T[; d/ tjkT[ d/ Bkb Bkb T[j j/mK T[sod/ rJ/. w?dkBk ftu nke/ T[;dk<br />

gkDh rzXbk j' frnk d/fynk, Bkb/ d/fynk, fe;kB T[; rzXb/ gkDh Bkb c;b dh<br />

T[gi tXk oj/ jB. T[dhI fynkb nkfJnk - w? I fezBh rbsh s/ ;K i' ;'udk ;K fe<br />

pzdrh eoB bJh fjwkbk dh T[ukD iao{oh j?. fJ; MoB/ tKr w? I b'eK ftu<br />

iktKrk, fi; Bz{ w?b ;wMdk fojk, T[jh g?dktko bJh b'VhIdh j?, fJj' ;kvh eow<br />

G{wh j?. d[BhnKdkoh fBGkT[IfdnK j'fJnK w?I oZp d/ Biadhe ofj ;eKrk. T[BQK B/<br />

eJh tko ;dhthI ;fBnk; b?D pko/ ;'funk, fynkb fsnkr fdsk s/ Xkofwe coia<br />

gfotko ftu ofjzfdnk fBGkJ/.<br />

7 wJh 1861 Bz{ oftzdo dk iBw j'fJnk. G?D Gok fizB/ r'o/ ;B T[BQK d/<br />

w[ekpb/ oth dk ozr eDetzBk ;h. tZvh G?D ;[dkwDh fejk eodh @@BjhI r'ok Bk<br />

;jh, w/o/ oth tho (;{oi) dhnK feoBk ft;at Bz{ g[oB{o eoBrhnK.## ;akodk d/th<br />

ft;akb gfotko dh nfsnzs XhoitkB wK ;h fi; d/ nkgD/ 14 pu/ sK ;B jh,<br />

uku/ ukuhnK d/ pu/ th, s/ nZr'I fotki nkg/ nfijk ;j/V fbnk fe XhnK s/ itkJh<br />

th fJE/ i'Vk;Keh d/ tv/ xo ftu ofjzd/.<br />

pkbe oftzdo Bz{ B"eoK dh fBrokBh ftZu oZfynk frnk. B"eoK ftueko T[j<br />

fuVfuVk s/ fiaZdh j' frnk. T[;d/ nkb/ d[nkb/ wzihnK dh ezX T[;ko e/ B"eo T[;Bz{<br />

szr nke/ fJ; fgzio/ ftu pzd eoe/ nkyd/ - i/ pkjo fBeb frnk sK wo<br />

7


ikJ/Irk. fJ; p/o[yh tkb/ wkj"b dk fiaeo T[j ngDh feskp w/ok pugB ftu<br />

eodk j?.<br />

tZvk Gok dfizdo BkE eth, ;zrhseko, fcbk;cao s/ rfDs ;ak;sqh ;h.<br />

oftzdo B/ fJ; Gok s'I eftsk i'VBh s/ b?n ftu T[ukoBh f;yh. d{ik Gok<br />

;fszdogkb nkJhH;hHn?;H eoB ftu ;cb fojk s/ ;koh T[wo ;Zsk dh e[o;h T[go<br />

fpokiwkB fojk. fJj seVk gVQke{ ns/ b/ye ;h. pzrkbh, ;z;feqs ns/ nzro/iah<br />

fszBk ftu T[j bkitkp ;h. T[;B/ rhsk ns/ w/xd{s dk pzrkbh eftsk ftu gfjbh<br />

tko T[Zsw nB[tkd ehsk. T[;B/ wokmh ebkf;e rqzEK d/ nB[tkd pzrbk ftu ehs/.<br />

fgsk dftzdo BkE dh ;t?-ihtBh T[;B/ nzro/iah ftu nB[tkd ehsh i' w?efwbB<br />

bzvB B/ Skgh. ;fszdo dh gsBh ;[jDh ;h. id'I Bzr/ wz{j sKr/ ftu fpmk e/<br />

;fszdo ;Ve T[go dh ;N/;aB ikD bJh bzfxnk sK g{o/ ebes/ ftu fJj ypo<br />

izrb dh nZr tKr c?bh. jo/e nky fojk ;h -n?Bk tZvk ebze fJj fet/I X'<strong>Dr</strong>/<<br />

go ;fszdo X[B dk nfijk gZek fe id'I fJzrb? Iv frnk sK gsBh Bz{ Bkb b?e/<br />

frnk. fJE/ jh 14 ;kb dh T[wo ftu gfjbh tko oftzdo gVQB tk;s/ ngD/ Gok<br />

d/ gfotko ftu fojk fiE/ T[;dk y{p fdb bZrk.<br />

fjfwzdo BkE shik Gok ;h i' 40 ;kb dh T[wo ftZu oZp Bz{ fgnkok j'<br />

frnk. oftzdo fJ; Gok dk pV/ ;fseko Bkb fiaeo eodk j?. fJ; B/ fejk ;h<br />

fe nozG ftu nzro/iah BjhI, pzrbk f;yDh j?. N?r'o B/ fbfynk j? - id'I pkeh pu/<br />

cob cob nzro/iah p'bd/ j[ zd/ T[d'I w? I ph J/ vh, p?v s/ n?w J/ vh, w?v Bz{ oZNk<br />

bkT[Idk fcodk. w/o/ Gok dk c?;bk, fpbe[b do[;s ;h. fgS'I fJ;/ gkfb;h Bz{ w?I<br />

nkg bkr{ eodk fojk i' ;cb f;ZX j'Jh.<br />

xo ftu ;kdrh dk wkj"b sK ;h go g?;/ Ne/ dh szrh BjhI ;h. oth B/<br />

pugB d/ fdB :kd eofdnK fbfynk j? - @@ykD-uhiK ftu tzB ;[tzBsk j[ zdh. eZgV/<br />

uzr/ j[ zd/, p/;ae nZi eZbQ d/ pZfunK Bz{ T[j uzr/ Bk bZrD. d;thI gk; eo b?D s'I<br />

gfjbK ;[jDh r[orkph BjhI fwb ;edh ;h. ;odhnK ftu w'Nk ;{sh e[Vsk j[ zdk.<br />

edh BjhI bfrnk ;h fe ;kv/ Bkb ftseok j'fJnk j?. T[d'I iao{o f;aekfJs eod/<br />

8


id'I p[ZYk doih e[Vs/ d/ i/p bkT[Dh G[Zb iKdk feT[Ife fJ; xo dk e'Jh pZuk J/Bk<br />

rohp BjhI ;h fe i/p ftu gkT[D bJh e[M g?;/ Bk j'D.<br />

oth dk pugB ozr ozr dh ebgDk Bkb fJ; edo Gog{o ;h fe T[;Bz{<br />

;Zuh rZb uzrh Bk brdh. npd[b wbkj wZShnK b?e/ nkfJnk eodk ;h. T[;B/<br />

pkbe oth Bz{ fJe xNBk ;[DkJh fe fJe t/o u/s d/ nyho ftu T[j wZShnK cVB<br />

bJh frnk sK B/oQh nk rJh. p/Vh go/ jh go/ ik ojh ;h. T[;B/ p/Vh dk oZ;k<br />

cfVnk s/ gkDh ftu e[ Zd fgnk. pVh w[;aeb Bkb x;hN e/ ezY/ T[go g[Zik. oth<br />

fbydk j?, @@fJj ejkDh w/o/ ;[Gkn d/ T[bN S/sh ysw j' rJh. p/Vh pu rJh,<br />

wbkj th ;bkws fojk. fJj eh ejkDh j'Jh< w?I pko pko g[Sdk - c/o eh j'fJnk<br />

< nZr/ dZ; eh j'fJnk< npd[bk eh d;dk id'I e[ ZM j'fJnk jh BjhI ;h. go w?I<br />

jfNnk BK sK T[j p'fbnk - nZr/ pVk e[M j'fJnk. w?I d/fynk s{ckB nkT[D t/b/<br />

fJe uhsk doys s/ uVQ frnk go id'I s/ia B/oQh Bkb doyas rzrk ftu fvr fgnk<br />

sK uhsk bZrk Bdh ftu r's/ ykD. v[pdk sodk T[j feBko/ nk bZrk. T[;Bz{ pVh<br />

G[Zy brh j'Jh ;h s/ w?Bz{ d/yD ;ko T[;dhnK nZyK uwe gJhnK s/ wz{j ftu'I okbK<br />

trD bZrhnK. T[;dh Bhns GKgD ;ko w? I oZ;/ Bz{ tZvh ;koh ;oethI rzY wko bJh<br />

:kBh fe cK;h dk czdk fijk pDk fbnk. id'I T[j nrb/ gzi/ u[Ze e/ w/o/ tZb<br />

GZfink w?I cNk cN czdk T[; tZb ;[ZN fdsk s/ rb ftu g?D ;ko oZ;h fyu fdsh.<br />

fiT[I fiT[I T[j czd/ ftu fBebD dk :sB eodk, czdk j'o ef;nk iKdk. nkyo<br />

T[jdh ihG pkjo nk rJh.##<br />

@@T[j wfonk BjhI


@@nZSk##, w?I fejk, @@ub' fJj sK uhs/ dh rZb j'Jh. j[D wrowZS dh e'Jh<br />

rZb th ;[DkT[. npd[b nkydk, @@w?I T[jd/ BZe dh eo{zpb gkDh ftu'I fBebh eJh<br />

tko d/yh j?. po/s/ ftu X[Zg/ b/Ne/ T[j pVk w[;eKdk j?. i/ pzd{e j't/ w?I T[jBz{<br />

dZ; jh fdnK fe w?I e"D jK go w/ok b;z; ysw j' frn?. c/o th fJe fdB dh<br />

rZb ;[DkBk. fJe nkiVh n"os Bdh feBko/ dksh Bkb pK; fSZb ojh ;h s/ T[jdh<br />

i[nkB pZeoh B/V/ xkj uo ojh ;h. wrowZS nkfJnk s/ X{n e/ peoh Bz{ dfonk<br />

ftu b? tfVnk. iBkBh B/ nZrk d/fynk Bk fgSk, MN dfonk ftu Skb wko e/<br />

wrowZS dh fgm T[go p?m rJh s/ dksh Bkb T[; tv/ ;ko/ feob/ dk rbk uhoB<br />

bZrh. wrowZS B/ pZeoh SZv fdsh s/ nkg gkDh ftu v[peh bk frnk.<br />

@@c/o< nr/


;Zuh j'Jh. edh th pkbe dk ;e{b ftu fdb Bk bZrk. nZm ;kb dh T[wo ftu<br />

T[;B/ s[epzdh eoBh F[o{ eo fdsh.<br />

ftjkoe fe;w dh ftfdnk T[;Bz{ nekT{ brdh. fbfynk j?, @@w? I feskp ftu<br />

gfVQnk fe nkdwh B/ ;G s'I tvh ekY T[d'I eZYh id'I T[;Bz{ nZr pkbDh nk rJh.<br />

w?Bz{ fJj rZb ;jh Bk bZrh. w?I ;'udk, fuVhnK Bz{ nZr pkbDh BjhI nkT[Idh c/o eh<br />

j' frnk< T[BQK d/ wkfgnK Bz{ okshI dhtk pkbD dh b'V th Bh. Bk ;e{b ikDk<br />

gt/. fijVk fJe gkm T[BQK Bz{ :kd j' frnk j?, ;t/o ;akw nBzd Bkb T[jh rkJh<br />

iKdhnK jB.##<br />

oth dk fgsk ne;o fjwkbk dh :ksok s/ iKdk s/ fJeKs ftu f;woB<br />

eodkl edh edkJh oth Bz{ Bkb b? iKdk. fJe tko fgT[ g[Zso fjwkbk ikD t/b/<br />

nzfwqs;o eJh fdB mfjo/ s/ jfowzdo ;kfjp d/ do;aB ehs/. d/o se ehosB<br />

;[Dd/, ;zrs rkT[Idh sK ;akwb j[ zd/.<br />

id'I gVQkJh ftu ;[;s fBefbnk sK wkfgnK B/ ;'funk fe ;e{b pdb e/<br />

d/yhJ/. ;/IN i/aftno ;e{b ftu dkyb eotk fdsk. fJE/ th e'Jh coe Bk bZfrnk,<br />

oth B/ fbfynk, @@fJj th j;gskb ns/ e?d ykB/ dk xkbkwkbk fijk ;h.##<br />

nfXnkgeK B/ d/y fbnk fe fJ; BbkfJe B/ edh BjhI gVQBk, nZe e/ fMVeDk<br />

cNekoBk th pzd eo fdsk. J/Bh rZb iao{o ;h fe id'I T[;B/ pzrbk gVQBh fbyDh<br />

f;Zy bJh sK T[j jo jZE nkfJnk toek, feskp gVQ e/ ;kj b?Idk. T[j nDEe<br />

gkme ;h. nZm ;kb dh T[wo ftu T[;B/ gfjbh eftsk fbyh go u"dK ;kb dh<br />

T[wo ftu T[;dh eftsk cotoh 1876 ftu nzfwqs pkiako gZfsqek ftu Sgh, sK<br />

;kps j' frnk fe T[; nzdobh skesto gqfsGk gqrN j'D bZr gJh j?.<br />

fJ;/ ;kb wkou ftu wK dk d/jKs j' frnk. oth d/ e'wb wB T[go vz{xh<br />

;ZN Bk tZi/, Gok ifszdo dh gsBh edzpoh B/ g{ok ;B/j fdZsk. pzfewuzdo u?Noih<br />

dk Bktb pzr do;aB Sfgnk sK pzrkb ftu fJe s{ckB fijk g?dk j' frnk. xo<br />

xo ftu fJj Bktb gfVQnk frnk. Gkph ukj[zdh sK y[d gVQ b?Idh, go T[j oth Bz{<br />

efjzdh - sz{ gVQ e/ ;[Dk. fpibh sK j? BjhI ;h, Gkph gZyh Mbdh s/ oth Bktb<br />

11


gVQ e/ ;[DkT[Idk d{i/ gk;/ Gok ifszdo BkE, i' ;zrhse gqfsGk dk wkbe ;h, fgnkB'<br />

u[e fbnkT[Idk, wjhB X[Bk tikT[Idk j'fJnk nkydk - oth, fJ; r[zr/ ;kia Bz{ p'b<br />

d/j. oth rhs i'Vdk, r[<strong>Dr</strong>[DkT[Idk s/ rhs d/ p'b g{o/ j[ zd/. fJ; Bkb oth d/<br />

nzdobh ebk sK gqitbZs j[ zdh jh, T[;Bz{ nfij/ ;fj:'rh GkJh Gkph fwb/ fe<br />

nkbkd[nkbk ngDZsg{oB j' iKdk, fgnko tkbk j' iKdk. fBeh ebh d/ fyVB tk;s/<br />

fi; gqeko dk ;ki'a;kwkB ukjhdk ;h, T[j ;kok w"i{d ;h. oth B/ fbfynk, @@Gok s/<br />

Gkph dh e?d u'I fBebD dk :sB BjhI ehsk feT[Ife fJ;dh iao{os BjhI ;h. fJ;<br />

e?d ftu'I id'I edh w?I ;[szso j'fJnk, sK d[y s'I fJbktk w?Bz{ j'o e[M BjhI<br />

fwfbnk.##<br />

Gok Bkb T[j nkgDh ikfJdkd dk d"ok eoB iKdk. Gok F/o dk f;aeko<br />

eoB iKdk sK oth Bz{ Bkb fbiKdk. ;a/o d/ f;aeko dh fJe xNBk pkps oth B/<br />

fbfynk, @@izrb ;zxDk ;h. X[Zg SK ftu fes/ F/o fdykJh Bk fdZsk. i'sh dkdk<br />

(ifszdo Gok) B/ pK;K dh fJe ezw ubkT{ g"VQh pDkJh s/ Goh j'Jh pzd{e b?e/ n;hI<br />

doys s/ ik uVQ/. w/o/ e'b sK F/o dh p/fJish eoB tk;s/ vzvk ;'Nk th BjhI ;h.<br />

pj[s d/o sZe nZyK gkV gkV e/ fXnkB Bkb d/yD pkd ;zxDhnK MkVhnK ftu'I<br />

nkT[Id/ T[;d/ g?o fd;/. Gok B/ r'bh dkr fdZsh. r'bh izrb d/ oki/ dh ohVQ dh<br />

jZvh ftu'I dh gko j' rJh s/ T[j w[V T[m Bk ;fenk. pV/ fGnkBe Yzr Bkb<br />

rZidk fojk s/ fiE/ fiE/ T[;d/ gzi/ ik ;ed/ ;B MkV MzykV T[go MgNdk fojk s/<br />

ia'o ia'o dh g{S Xosh s/ gNedk fojk. w?I ;wM frnk fe fJj wo frnk j?<br />

feT[Ife ;a/oK dk fJj ;[GkT[ BjhI j[ zdk fe T[j woB dh T[vhe Xhoi Bkb bzwk ;wK<br />

eoB. w?I fJj th ;'funk fe fgSbh oks eh gsk fJ;d/ ykD/ ftu fe;/ B/ nchw<br />

obk fdsh j't/.<br />

;fszdoBkE, i' fiabk ;?;aB iZi ;B B/ S[ ZNhnK eZND fJzrb?Iv ikDk ;h. T[;B/<br />

fgsk Bz{ fejk fe oth th Bkb ubk ikJ/ sK uzrk j't/. fJE/ gVQdk BjhI, T[E/ gVQ<br />

;edk j?. tehb dh fejVk xZN fJiZ as j?< fJj bkn eo bt/. fgsk ih wzB rJ/.<br />

Gok dk gfotko gfjbK otkBk j' u[Zek ;h. ;bkj fJj pDh fe ;fszdo gfjbK e[M<br />

12


;wK oth Bz{ nfjwdkpkd ngD/ pzrb/ ftu oZy e/ nzro/iah ns/ r'fonK d/ ofjD<br />

;fjD d/ s"o sohe/ f;ykt/. T[; fgS'I fJzrb?Iv otkBk j' ikDk. fi; jt/bh ftu<br />

iZi dk fBtk; ;h, T[j pkd;akj ;akjijkB dk pDtkfJnk j'fJnk wfjb ;h. fJ;<br />

ftu nzro/iah, pzrbk ns/ ;z;feqs dhnK nBw'b nB/e feskpK ;B. pkbe oth B/<br />

fJBQK T[go G[Zy/ F/o tKr jZbk p'b fdsk. T[;Bz{ fJE/ nzrq/iah ;kfjs dh nwhoh dk<br />

p'X j'fJnk, gfjbK sK wk;No ipoB gVQKd/ ;B, j[D y[d fJ; pkr ftu dkyb j'<br />

frnk. T[;B/ nzro/iah okjhI :'og d/ pkeh ;kfjs dk nfXn?B Gh fJE/ ehsk. Bkb<br />

Bkb B'N; b?Idk iKdk s/ bzw/ nkb'uBkswe b/y fbydk s/ SgD bJh G/idk. T[;d/<br />

fJBQK fdBK ftu fijV/ b/y Gkosh ftu Sg/ T[j ;B, d ;?e;zia n?Iv n?Irb' ;? a?e;B<br />

fbNo/uo, d Bkowzia n?Iv n?Irb' BkowB fbNo/uo, g?Nokoe n? Iv b'ok, dKs/ n?Iv<br />

fjia g'fJNqh, r/E/, u?NoNB nkfde. T[; ftu fBeh T[wo/ fynkbK dh gfenkJh gqrN<br />

j'D bZrh. T[dkjoD bJh e[M tke d/y' L<br />

@@nfij/ b'e xZN j[zd/ B/ fijV/ nwho jz[d/ j'J/ rohp fdykJh d/D. w? I J/Bk<br />

rohp jK fe e'N d/ fgsb d/ pNDK T[go ;'B/ d/ w[bzw/ eoe/ nkefVnk fcodk<br />

jK. w?Bz{ J/Bk nwho sK pDBk gJ/rk jh fJe fdB fe w? I dZ; fdnk eoKrk - fJj<br />

fgZsb d/ B/.##<br />

@@fejk iKd? fe fgnko nzBQk jz[d?. fJ;dk fJj wsbp sK fes/ BjhI fe<br />

finkdk d/yDk wkfJB/ nzBQk j'Dk j[ zd? feT[Ife gq/w fiE/ nZyK dh Xko s/ia eodk j?<br />

T[E/ neb xNk fdzdk j?.##<br />

@@fwsosk ns/ fgnko ftu fJj coe j? fe fwsosk ekoB d[BhnK dk p'X<br />

j[ zdk j? s/ fgnko ftu d' ;ay;K dk p'X j[ zdk j?. fwsosk ftu fJe iwk fJe<br />

pokpo j? fszB s/ fgnko ftu fJe iwQk fJe pokpo j? fJZe.##<br />

@@t/dBk, nkgD/ nkg ftu y' ikDk j?. fJjh ekoB j? fe ;[zdosk ;kBz{<br />

nkgD/ nkg/ ftu'I pkjo eZY e/ y[d gqt/;a eo iKdh j? s/ n;h nBzd ftG'o j' iKd/<br />

jK.##<br />

13


@@e[M b'eK dk fynkb j? n"os f;co tKr j? s/ wod fJe tKr. i/ f;co<br />

J/e/ d/ ;Zi/ gk;/ bk fdT[ sK d; dh frDsh j' iKdh j? i/ yZp/ bk fdT[ sK fJe,<br />

fJeZbk ofj iKdk j?.<br />

@@;kv/ p}[or fejk eod/ ;B fe ;aow fJ;sqhnK dk ;G s'I ;[jDk i/ato j?<br />

go n"osK nkgD/ nkg Bz{ rfjfDnK Bkb J/Bk bZd b?IdhnK jB fe bZi ;aow<br />

bNekT[D tk;s/ EK BjhI pudh.##<br />

nfjwdkpkd ftu T[j uko wjhB/ fojk. fJj uko wjhB/ e'Jh uwsekoh ;wK<br />

;h feT[Ife fJBQK jh fdBK ftu ;zrhs dhnK nfijhnK X[Bk dk oth ftu nkt/;a<br />

j'fJnk fe pkd ftu fJj' othIdo ;zrhs gZXsh pD rJh i' pzrbk ;zrhs gZXsh s'I<br />

tZyoh ;a?bh j?. edh rhs gfjbK T[Zsodk, ;zrhs ;[o pkd ftu nkT[Id/. edh d't/I<br />

fJeZm/ nk T[sod/, edh ;zrhs dhnK X[Bk gfjb'I gqrN j' iKdhnK s/ eth T[BQK Bz{<br />

p'b d/D tk;s/ p/u?B j' iKdk. fJE' I fJj f;bf;bk fJ; gqeko F[o{ j'fJnk fe ihtB<br />

ftu T[BQK B/ d' jiako rhs fby/. pzrbk s'I ikD{ b'e d;d/ jB fe T[;d/ rhs<br />

T[; dhnK eftsktK Bz{ fgS/ Sv rJ/ jB.<br />

Gok B/ ;'funk fe ni/ fJzrb?Iv ikD tk;s/ f;ybkJh dh fonkia nX{oh j?.<br />

fJe wokmh d';s w[ zpJh ftu vkeNo ;h i' nzro/iah ;fGnkuko ftu ozfrnk j'fJnk<br />

;wki ;[Xkoe ;h. vkeNo dh i[nkB Xh nzBk fJzrb?Iv ofj e/ nkJh ;h. T[; dh<br />

fvT[Nh bkJh rJh fe T[j oth Bz{ T[E/ d/ s"o sohe/ f;ykJ/ feT[Ife g/fJzr r?;N d/<br />

s"o s/ T[E/ T[;Bz{ fe;/ r'o/ d/ xo ofjDk gt/rk. fJj' fijh e'wb ;[GkT[ dh<br />

nfXnkgek Bz{ T[j ;koh T[wo G[b BjhI ;fenk. nkgDh T[wo d/ nyhob/ wjhfBnK<br />

ftu T[j fJ; nT[X pkps fbydk j?, @@w/o/ ftu T[d'I e'Jh r[D BjhI ;h fJ; eoe/<br />

i/ T[j w?Bz{ g{oB Biaonzdkia eo fdzdh sK th e;{o w/ok j[zdk go T[;B/ nfijk<br />

ehsk jh BjhI. w?I T[;Bz{ dZf;nk fe w? I eftsk fby ;edk jK p;, j'o e[M BjhI<br />

ikDdk. T[;B/ w/oh fJ; rZb s/ G'ok ;aZe Bk ehsk, s[os wzB rJh. e'Jh ;tkb Bk<br />

ehsk, fejk BjhI fe ;kps eo sz{ eth j?I. T[;B/ e/tb fJj wzr ehsh - w/ok fJe<br />

Bkw oZy. fijVk Bkw w?I T[;Bz{ fdsk, T[j gqkgs eoe/ T[j pj[s y[;a j'Jh s/ fejk<br />

14


- @@fizBk ;[jDk sz{ fJj ;apd u[fDnk j?, w? I fJ; torh BjhI jK. w? I ukj[zdk ;K<br />

;zrhs tKrz{ fJj Bkw th w/ohnK eftsktK dh o{j pD ikJ/. T[; tk;s/ w? I fJe<br />

rhs fbfynk s/ fJj Bkw T[; ftu go' fdsk. nzfws t/b/ w? I ;w/I d/ okr G?oth<br />

ftu T[;Bz{ fJj rhs ;[DkfJnk sK p'bh - dcBkJh ikD tk;s/ oZyh w/oh bk;a d/<br />

Biadhe fJj rhs rkfJnk iKdk sK w?I fiT[Idh yVh j' iKdh. e[VhnK ikDdhnK<br />

j[ zdhnK B/ fe j";bk nciakJh fet/I eohdh j?. pzd/ Bz{ fJj ;[D e/ y[;ah j'J/ Bk j'J/,<br />

T[j nfijk eoe/ g{ok nBzd b?IdhnK jB. T[;B/ fJe jdkfJs w?Bz{ fJj fdsh -<br />

edh dkjVh w[ ZSK Bk oZyh feT[Ife s/o/ fujo/ T[go fJe th beho nfijh BjhI<br />

fijVh S[gkJh ikt/. ;G ikDd/ B/ w?I T[;dh fJj rZb BjhI wzBh. T[; e[Vh B/<br />

;ekNb?Iv d/ fBtk;h Bkb ftnkj eo fbnk s/ E'V/ ;w/I pkd w"s j' rJh. oftzdo<br />

dhnK eftsktK ftu T[j fiT[Idh j?.<br />

;kb 1878 ftu Gok Bkb T[j fJzrb?Iv ftu bzvB g[Zik fi; d/ gfjb/ gqGkt<br />

pkps yas ftu fbfynk, @@nfijk wBj{; ;afjo w?I gfjbK BjhI d/fynk ;h. X{J/I Xz[d<br />

ftu fbgfNnk ;?bkfpnk HHHHjVpVh ftu Gi/ iKd/ fJe d{i/ dk w'Yk fSbd/ j'J/<br />

b'eHHHfJE/ feskpK dh d[ekB sK fes/ d{o d[okv/ jh fd;dh j?, ft;eh dk m/ek ;Ve<br />

dh jo/e B[ Zeo s/ j?.<br />

@@e[VhnK fgnkB' tiKdhnK jB, rkT[IdhnK jB. nZr B/V/ p?mhnK ofjzdhnK<br />

jB. wfjwkBk dk wB'oziB eodhnK B/ s/ nkgDh y[;ah tk;s/ u[jb eo b?IdhnK jB.<br />

fJE'I d/ b'eK dk fynkb j? fe id'I sZe w? I bzdB BjhI nkfJnk ;h, w?Bz{ gsk BjhI<br />

;h ;fGnsk eh j[ zdh j?. fJe GkJh B/ w?Bz{ pVh rzGhosk Bkb dZf;nk fe e?wok<br />

fe; fuVh dk Bkw j[zdk j?. fJe w?vw B/ w?Bz{ g[ZfSnk -- fJ; s'I gfjbK sz{ edh<br />

fgnkB' d/fynk ;h< ;t/o S/ ti/ T[m e/ w? I mzY/ gkDh Bkb BjkT[Idk jK, fi; fe;/<br />

Bz{ fJ; pko/ gsk brdk j? pVk j?okB j[zdk j?.<br />

E'Vh d/o pkd T[;B/ fJe r'o/ fw;No pkoeo d/ xo g/fJzr r?;ZN ti'I<br />

ofjDk F[o{ ehsk. gsh gsBh ftu pDdh BjhI ;h. pkoeo r[;/ ftu j[zdk sK gsBh<br />

dh EK ngD/ e[ Zs/ Bz{ cNekoK gkT[Idk. ykD d/ w/i s/ fe;/ ykD uhia dh b'V pko/<br />

15


pkoeo nkydk sK r'oh vKNdh - s[jkBz{ E'Vk fBwo j'Dk gt/rk fw;No. pkoeo<br />

nkydk - w? I nkgD/ tke Bkb @gbhia# ;apd bkfJnk sK ;h. r'oh efjzdh - w?Bz{ sK<br />

;[fDnK BjhI fJj bcia. pkoeo nkydk - c/o fJbki eotk ezBk dk. w/ok fJ;<br />

ftu eh e;{o< w?I sK fejk ;h.## p; fJ;/ rZb s/ y{p oZcV fSVdk.<br />

T[;B/ fJj wekB pdb fbnk s/ vkH ;ekN d/ xo ofjDk F[o{ ehsk. fJ;<br />

vkeNo dhnK d' i[nkB XhnK fJ; rZb s/ GZi rJhnK fe xo T[go fJe ekb/<br />

fjzd[;skBh dk epik j'D bZrk j?. id'I T[BQK Bz{ g{ok :ehB j' frnk fe fJj pb?eh<br />

wkoyzvk BjhI j?, sd goshnK.<br />

d';sK fo;as/dkoK ns/ xofdnK Bz{ oth B/ i' ys fby/ T[BQK ftu r'ohnK dh<br />

nkiakdh dk toDB j[ zdk. wod ns/ n"os d/ nfXekoK ftu e'Jh coe BjhI. ;r'I<br />

pj[sh EK n"os Bz{ tXhe ;BwkB fwbdk j?. fJj ys gVQ e/ tv/o/ go/;akB j[ zd/ fe<br />

fJ; i[nkB Bz{ T[E/ fJeZbk SZv s/ ifszdo Bz{ Gkos BjhI nkT[Dk ukjhdk ;h. fJj<br />

ftrV ikt/rk. cb;o{g, gfotko dk c?;bk bzdB g[Zi frnk - ;kBz{ s/oh gVQkJh<br />

fbykJh dh e'Jh b'V BjhI HHHH s[os tkg; nk ik.<br />

oth Bz{ ukn uVQ frnk. T[j sK y[d gVQkJh fbykJh s'I Bmdk ;h, fB:fws<br />

ftjkoe ftfdnk s'I Gr"Vk j'e/, T[j fpBk e'Jh ;oNhfce/N jk;b eoB d/ d/;<br />

gofsnk, fbfynk - w/o/ d/; dh o";aBh, w/o/ d/; dk ;kca ykw';a n;wkB w?Bz{ ;Zd oj/<br />

jB.<br />

T[; dk BkN ekft N[ZNk fdb Sfgnk sK y{p uouk j'Jh. wjhB GktK, ;{yw<br />

X[B s'I fJbktk fJ; ftu dko;afBe S[jK th ;B. fJ; d/ ;ko/ gkso ftu d{i/ dk<br />

fdb s'VB d/ wkfjo jB. nkyoh gzeshnK jB - fi; e'b e[M BjhI j[ zdk, T[; e'b<br />

;G e[M j[zdk j?. fi;dk e'Jh d';s BjhI, T[j fe;/ bJh niBph BjhI. id'I w?Bz{<br />

fe;/ t;s{ dh fJZSk jh BjhI, fco th fJj fBok;sk feT[I j?< fe;/ B/ w/o/ T[go<br />

jwbk BjhI ehsk, fco fJj iayw fet/I j'fJnk<<br />

pzrbk ftu fJj BthI fe;w dk ekft gq:'r ;h. fso[gok d/ wjkoki/ B/<br />

nkgDk dhtkB G/i e/ oth Bz{ ;Zdk fdsk fe wjb ftu nke/ nkgDh fJj ouBk<br />

16


;[DkJ/. ;kfonK B/ fJ;dh Gog{o dkd fdsh. eth B/ fbfynk - j?okBh dh rZb fJj<br />

BjhI ;h fe nmkoK ;kb d/ S'eo/ B/ e'Jh uzrh uhia ;[DkJh, uwseko fJj j'fJnk<br />

fe T[E/ w"i{d ;G tv/o/ nmkoK nmkoK ;kb d/ S'eo/ j' rJ/ ;B.<br />

fJ; fgS'I sK rhsK dk MoBk c[ZN fgnk. eth pko pko oZp dk F[eo eodk<br />

fe bzdB s'I yfjVk S[fNnk sK rhs gos/. j[D T[;B/ rhs BkN pkbwhe gqfsGk<br />

fbfynk. nkozG ftu b/ye ;{fus eodk j? fe gVQB dh EK fJj BkNe d/yD:'r<br />

j?. w{b nkXko pkbwhe dk rq zE j? go fJ; ftu w"fbe ebk j?. vke{nK dk<br />

;odko eo"Iu gzSh d/ f;aeko s'I BjhI fJe i[nkB e[Vh dhnK uheK s'I dqfts j[ zdk j?<br />

fi;Bz{ pzdh pDk e/ wzdo tb pbh d/D tk;s/ fbikfJnk ik fojk j? sK fe d/th<br />

y[;a j't/.<br />

edh edkJh T[;dhnK gzeshnK dh T[dk;h fJ; soQK th gqrN j[ zdh, @@d{;o/ Bz{<br />

nkgD/ fgnko ftu ftzBQD dk fJokdk eodk jK sK d/ydk jK y[d ftzfBQnk frnk jK<br />

d{;ok w[es j?. d[BhnK Go d/ yiakB/ fJeZm/ eoe/ w?I nkgD/ bJh fJe e?d fsnko<br />

ehsh. p/nzs ykj;aK Bkb w? I ngDh fe;ash J/Bh Go bJh fe j[D v[pD jh tkbh<br />

j?.##<br />

fJe gZso ftu fbfynk, @@w? I ;[zdosk ;ak;so T[go nzro/iah dh feskp gVQdk<br />

gVQdk EZe frnk. feskp w/ia s/ gNeh ns/ w'wpZsh p[Mk e/ b/N frnk. BhId BK<br />

nkJh. fyVeh d/ o;s/ pkjo fyVh ukBDh nzdo bzx nkJh s/ fMbfwbk T[mh.<br />

pkjo d/fynk nkek;a fyfVnk fgnk ;h. w?Bz{ j?okBh j'Jh fe nkdwh dh pDkJh j'Jh<br />

S'Nh fijh w'wpZsh fet/I nkokw Bkb e[dos dh y{p;{osh Bz{ go/ XZe fdzdh j?.##<br />

d{ih tko eth id'I bzdB gVQB tk;s/ frnk T[d'I T[; dk fJe p/Nk S/ e[<br />

;kb dk s/ Xh uko e[ ;kb dh ;h. ;kok gfotko, B"eo ukeo, gsBh, ;G d/ ;G<br />

T[; dh fsnkoh ftu wrB ;B. e'Jh fJe uhia fbnk fojk j? sK e'Jh d{ih. iao{oh<br />

jdkfJsK fdshnK ik ojhnK jB. id'I d' NozeK ;w/s T[j ikD tk;s/ fBebD<br />

brdk j? sK eth dh Xh dotki/ ftu yb' e/ nkydh j? - gkgk w? I s[jkBz{ ikD BhI<br />

d/Dk. eth nkydk j? - w? I s/o/ bJh ;[jDhnK ;[rksK G/idk ojKrk, nkT[D t/b/<br />

17


pj[s ;[rksK Bkb th b? e/ nktKrk. Xh nkydh j? - w?Bz{ ukjhdhnK Jh Bh ;[rksK<br />

id'I. w? I s[jkBz{ ikD Bh d/Dk.<br />

e[Vh Bz{ fJj efje/, fe mhe j? BjhI iKdk, Nkfbnk frnk. pjkB/ Bkb fe;/<br />

gk;/ b? rJ/ sK T[j N?e;h ftu p?m e/ ik ;fenk. ;koh T[wo T[;Bz{ fJj xNBk<br />

BjhI G[bdh, fbydk j? - ;kok xo w?Bz{ s'o fojk ;h. gfotko d/ e/tb fJe w?Ipo<br />

B/ w?Bz{ nkfrnk BjhI fdsh ;h.<br />

fJj gzeshnK gVQfdnK w?Bz{ r[o{ BkBe d/t ih dk ;apd :kd nkfJnk -<br />

BdhnK j'tfj X/DtK ;[zw j'tfj d[X xhT[.<br />

;rbh Xosh ;eo j't? y[;h eo/ fBs ihT[.<br />

gops ;[fJBk o[gk j't? jho/ bkb iVkT[.<br />

Gh s{j? ;kbkjDk nkyD bj? B ukT[.<br />

wkM wH1, 141H<br />

(rktK BdhnK pD ikD. u;aw/ d[X fxT[ d/ j' ikD.<br />

;koh Xosh ;aZeo j' ikt/, b'e ;dk y[ a;a j'D. jho/<br />

bkb iV/ j'J/ uKdh ;'B/ d/ gjkV j'D, sK th w?I<br />

sK s/ohnK f;csK eoKrk wkbe, EZeKrk Jh Bh.<br />

s/ohnK uhiK w/ok fXnkB BjhI fyu ;edhnK fgsk.)<br />

wjKGkos dh g[okD eEk ftu'I fJe xNBk u[D e/ eth B/ fusqKrdk Bkw dk<br />

rhs BkN fbfynk i' pVk wep{b j'fJnk. d? IsK d/ nkukohnk F[eo nwokgd dk<br />

G/d ikDd/ ;B s/ fJZSk nB[;ko w[od/ Bz{ fiT[Idk eoB d/ ;woZE ;B. d/tK dh<br />

fJZSk ;h fe T[BQK Bz{ th fJj frnkB gqkgs j't/. T[BQK B/ nkgD/ nkukohnk pqfj;gs<br />

d/ ;[jD/ ns/ i[nkB p/N/ eZu Bz{ fJ; we;d bJh u[D e/ F[eo gk; G/fink. F[eo<br />

gk; ike/ T[;B/ ftfdnk jk;b eoBh F[o{ ehsh. F[eo dh Xh d/ftnkBh eZu Bz{<br />

fgnko eoB bZr gJh. F[o{ ftZu F[eo T[;Bz{ ftfdnkoEh ti'I ;theko eoB Bz{ th<br />

fsnko BjhI ;h. fJj th d/ftnkBh dh ;jkfJsk Bkb ;zGt j'fJnk. id'I T[j nwo<br />

j'D$eoB dh ftfdnk gqkgs eoe/ ikD bZrk sK d/ftnkBh B/ fejk-<br />

18


@@nkyo sz{ T[j ftfdnk jk;b eo bJh fi;dh s?Bz{ fJZSk ;h. fi; frnkB<br />

dh gqkgsh tk;s/ d/ts/ p/u?B jB, j[D s/o/ gk; j?. go fJj dZ;, f;tk ftdkfJrh<br />

wzrD s'I s/o/ e'b j'o e[M BjhI< e'Jh nfdy ezvk s/o/ fdb ftu u[Gdk BjhI<<br />

@@BjhI d/ftnkBh, nfijh sK e'Jh rZb BjhI.##<br />

@@sd sz{ fJ; f;q;aNh dk ;G s'I tXhe ;[yh pzdk j?I. ikj, ;[orb'e ftu<br />

ike/ ngDh fiZs d/ Brko/ tik, d/ts/ ;zyK s/ c[ ZbK Bkb s/ok ;[nkrs eoB fjs<br />

ekjb/ jB. j/ pqkjwD, ;Zu dZ;, fJ; p/o; Xosh Bz{ fe;/ B/ s/o/ tk;s/ wzrbwJh<br />

BjhI ehsk ;h


@@mhe j? ;y/. ikj j[D. s?Bz{ fJe ;okg bZr/rk. w/oh ;jkfJsk Bkb sz{<br />

ftfdnk gqkgs ehsh. w/ok fsq;eko eoe/ ikD bZrk j?I sK Bshik fJj j'J/rk fe sz{<br />

fJ; frnkB dk Gko sK Y'J/Irk, fJ; dh tos'I BjhI eo ;e/Irk. fJj nzfwqs eh<br />

j[ zdk j?, fJ; pkps s/o/ e'b bzw/ Gk;aD j'fJnk eoBr/ go T[j Gk;aD w[od/ ftu<br />

ikB BjhI gk ;e<strong>Dr</strong>/. j[D ikj.##<br />

1898 ftu nkiakdh dk nzd'bB Gfynk sK ;oeko B/ okiXq'j n?eN gk; eo<br />

fdsk fi; ftu pkrhnK bJh ;ys ;iaktK ;B. b'e wkBhnk fsbe B/ fJ; fybkc<br />

nktkia T[mkJh sK fsbe Bz{ frqcsko eo fbnk frnk. eth B/ fsbe d/ jZe ftu<br />

eqKsho'X BK dk bzwk b/y Skfgnk fi; ftu ;oekoh dwB dh ;yas nkb'uBk ehsh<br />

s/ fsbe d/ jZe ftu dkB fJeZmk eoBk F[o{ ehsk. J/B/ Bz{ ebeZs/ ftu gb/r c?b<br />

rJh. f;;No fBt/fdsk dh ;jkfJsk eofdnK XB th fJeZmk ehsk s/ wohiK dh<br />

;zGkb bJh th i[N rJ/.<br />

pkbe (r[o{) r'fpzd okfJ T[go fJe eftsk fbyh. fJj gNB/ dh ;kyh T[go<br />

nkXkfos j?. r[o{ ih Bdh feBko/ p?m/ ;B sK nwho f;Zy B/ T[BQK d/ uoBk ftu<br />

ezrDK dh i'Vh oZy e/ wZEk N/fenk. r[o{ ih B/ fJe ezrD u[fenk s/ ngDh T[Zrb<br />

ftu x[wkT[D bZr/. ezrD T[Zrb ftu'I fBeb e/ Bdh ftu fvr fgnk. ;aoXkb{ B/<br />

Bdh ftu Skb wkoh s/ ezrD bZGD bZrk, Bk fwfbnk sK pkjo nke/ g[fSnk - ih<br />

s[jkBz{ gsk j? ezrD feE/ fvfrnk, feqgk eoe/ dZ;'. r[o{ ih B/ d{ik ezrD Bdh<br />

ftu ;[NfdnK fejk - T[E/.<br />

fJt/I jh fJe p'X ;kyh T[go eftsk fbyh. p[ZX dk f;Zy T[gr[gs wEok<br />

;afjo dh ukodhtkoh s'I pkjo iawhB T[go ;[Zsk fgnk ;h fe T[; dh tZyh ftu ;ZN<br />

tZih. oki Boseh tk;pZsk nkgD/ gq/wh Bz{ fwbD oks Bz{ fBebh ;h fe jB/o/ ekoB<br />

fGy{ d/ m'jeo ti rJh. d/fynk, fJj sK i[nkB s/ ;[jDk T[gr[gs ;h. Boseh B/<br />

fejk - U ftdtkB s/ ;[jD/ fGZy{, fJj em'o iawhB s/o/ b/ND bJh BjhI. sz{ edh<br />

w/oh jt/bh nkJhI, s?Bz{ dZ;Krh ;[y nkokw eh j[zd/ B/.<br />

20


fGy{ B/ fejk - id'I s/o/ e'b nkT[D dk tes nkfJnk w?I nktKrk Boseh.<br />

jkb/, sz{ fiE/ ik ojh j? I, T[E/ ikj. T[j ubh rJh.<br />

;wK phsdk frnk. x[zwdk x[wKdk ;kbK pkd fGy{ c/o wEok ;afjo bkfrUI<br />

bzfxnk sK d/fynk, fJe fpwkoh rq;s bkuko n"os fJeZbh, iawhB T[go b/Nh sVg<br />

ojh j?. B/V/ frnk sK gSkDh, fJj sK T[jh Boseh j?. u/ue j'D T[gozs b'e<br />

T[; Bz{ pkjo ;[ ZN rJ/ fe fe;/ j'o Bz{ S{s o'r Bk bk dJ/. fGy{ B/ fpwko n"os<br />

dk f;o nkgDh r'd ftu oZfynk, gkDh fgbkfJnk, T[;d/ c'fVnK Bkb Go/ fi;w<br />

T[go dtkJhnK dk b/g ehsk T[; d/ szdo[;s j'D tk;s/ GiB gVQ/. fpwko fJ;soh<br />

B/ j';a nkT[D s/ g[ZfSnk - feogk fBXkB, e"D j' s[;hI<<br />

@@fGy{ T[gr[gs jK Boseh. tkdk ehsk ;h Bk fe nktKrk< tkndk fBGkT[D<br />

nk frnk d/y.##<br />

T[ZBhthI ;dh phsD s/ fJe bzwh eftsk, ;askpdh dh ;zfXnK fbyh. fJ; ftu<br />

do;kfJnk j? fe :{og ftub/ d/;K dh nkg;h Bcos dh nZr pbD bZrh j? fi;<br />

ftu ;z;ko ib ikJ/rk. @@fJ; ;askpdh dk nzsw ;{oi gZSw d/ y{Bh pZdbK ns/<br />

fxoDk ftueko T[bMdk j'fJnk v[fpnk j?.##<br />

d' g[Zso s/ fszB XhnK T[;dk gfotko ;h. nkgD/ pZfunK Bz{ T[j y[d jh<br />

gVQkfJnk eod/ ;B. fJeKstk; bJh T[j nkgD/ g[;as?Bh ckow jkT{; f;nkbdk ftu<br />

ub/ rJ/. T[;Bz{ nzro/iaK tb'I F[o{ ehsh soehp nB[;ko ftfdnk d/Dh wB}{o BjhI<br />

;h. pugB ftu i' i' e[M T[;Bz{ p[ok bZrk, T[j SZv fdsk. T[;Bz{ we?Beh gqeko<br />

dh ftfdnk d/Dh jw/;a p[oh bZrh. T[j ukj[zdk ;h g[oksB Gkosh wjKfo;ahnK tkbk<br />

izrbh sg'tD j't/, fiE/ e[dos ns/ nfXnkge, d't/I ftfdnk dh pko;a eoB. fJ;<br />

wB'oE dh g{osh tk;s/ T[;B/ 22 d;zpo 1901 Bz{ ;aKsh fBe/sB dh ;EkgBk gzi<br />

ftfdnkoEh dkyb eoe/ ehsh. fJBQK gzi gfjb/ ftfdnkoEhnK ftu fJe T[;dk i/mk<br />

g[Zso, fszB Gkosh Jh;kJh ;B s/ fJe nzro/ia. fJj T[j nzro/ia ;h i' eth d/<br />

pfunK Bz{ nzrq/iah gVQkT[D xo nkfJnk eodk ;h. eth B/ fbfynk - @@w?I ngD/<br />

;e{bhJ/ fdBK Bz{ G[b BjhI ;edk. pZfunK Bz{ w{oshnK tKr eskoK ftu ;ik e/ ;kv/<br />

21


T[go gkmK d/ r'b/ po;kJ/ iKd/. fpbe[b fJ; soQK fit/I prhuh T[go rV/wko<br />

j't/.## ;aKsh fBe/sB okjhI eth dk pugB ftu d/fynk ;[cBk ;keko j'fJnk. eth<br />

pzrbk ftu gVQkT[Dk ukj[zdk ;h go pzrbk ftu gkm g'EhnK BjhI ;B. pj[shnK<br />

nkg fbyhnK, e[M j'oK s'I fbytkJhnK. doysK j/m ebk;K brdhnK. ;ys fwjBs<br />

eofdnK j'fJnK ftu'I osk ftjb fwbdh sK rkT[D br iKd/.<br />

23 Btzpo 1902 Bz{ gsBh fwqDkbBh dk d/jKs j' frnk. T[; B/ thj ;kb<br />

eth dh ;/tk ehsh. Bk ehwsh eZgVk gfjBdh, Bk rfjD/ rZN/. ftnkj tes T[j<br />

gVQh fbyh BjhI ;h. eth B/ jh gVQBk fbyDk f;ykfJnk ;h. T[j J/Bh fwjBsh<br />

fBebh fe w{b ;z;feqs okwkfJD dk pzrbk ftu ;zy/g nB[tkd eo fdsk. T[;B/<br />

nzro/iah gVQBh s/ ;wMDh f;y bJh ;h. gsh d/ BkNeK ftu T[j ndkekoh eodh.<br />

d' wjhB/ T[j id'I wzi/ s/ gJh ojh, eth B/ B"eoK Bo;K dh pikfJ nkg fdB oks<br />

;/tk ehsh. eth B/ rhs fbfynk -<br />

@@d[y dh ;/i T[go w/oh oks phsh<br />

w/ohnK nZyK Ew e/ j[D ;[Ze rJhnK jB.<br />

T[;dh oks Bz{ gqGks gqkgs j' rJh j?<br />

s/ sz{ fgsk T[;Bz{ nkgDhnK pkjK ftu ;zGkb fbnk<br />

w?I s/ok F[eokBk eodk jK<br />

s/ T[j ;[rksK fijVhnK T[;Bz{ fdshnK, tkg; G/idK.<br />

w/ok xo S'Nk j?, i' fJe tko iKdk j? gosdk BjhI<br />

go wkbe s/oh feogk sK nBzs j? Bk<br />

T[; Bz{ bGdk bGdk w?I s/o/ dotki/ g[Zi frnk jK.<br />

gsBh dh w"s s'I e[M wjhB/ fgS' I T[;dh Xh o/D[ek fpwko j' rJh. wK pr?o<br />

;ko/ pZu/ Udo rJ/ ;B. eth T[BQK Bz{ fdbk;k d/D tk;s/ ngD/ fdb T[go ekp{ gk<br />

e/ oydk. pZfunK dhnK fiZdK g{ohnK eodk. T[BQK Bkb rZbK eodk ofjzdk. fJBQK<br />

fdBK ftu T[;B/ i' rhs, eftsktK fbyhnK T[BQK dk Bkw fFF{ (pZuk) j?. fJj S'Nk<br />

22


fijk ekft ;zrqfj nzro/iah ftu d efo;?IN w{B Bkw j/m Sfgnk sK gqf;X u?eZ<br />

ftdtkB gq'c?;o b?;Bh B/ fbfynk, @@pfunK pkps fbyhnK rJhnK fJjBK eftsktK<br />

dk ;z;ko ;kfjs ftu ftbZyD EK j?. pugB ftu ;[or t;dk j?, eftsk d/ e[M<br />

p'b jB -<br />

w'shnK dh sbk;a ftu r'sky'o v[peh bkT[Idk j?.<br />

tgko eoB tk;s/ tgkoh ;w[ zdo ftu p/V/ m/bQd/ jB.<br />

pZu/ ezeo u[D u[D ;[Nd/ ofjzd/ jB.<br />

nBzs ft;at d/ ;kro sNK T[go<br />

pZfunK dh wjK;Gk fpokiwkB j?.<br />

o/D[ek fJ; ;z;ko ftu'I ftdk j' rJh. fgsk th ;z;ko fsnkr rJ/. wjkswk rKXh<br />

nkiakdh nzd'bB Bz{ gquzv eo oj/ ;B go fJ;d/ T[bN oftzdo BkE B/ nkgD/ nkg<br />

Bz{ fJeKstk;h eo fbnk. fJ; rZb dh pVh nb'uBk j'Jh go eth B/ fejk -<br />

fijVk ezw eoB d/ w?I :'r BjhI, T[j feT[I eoK< w?I J/; soQK dk iiapksh pzdk BjhI<br />

jK. n?iaokgkT{Iv B/ fbfynk - oftzdo B/ pzrkb Bz{ ok;aNo wzB e/ T[;dk ;[zdo rhs<br />

rkfJnk.<br />

nkgD/ rhsK ftu eth pj[s tko nkgD/ nkg Bz{ oZp dh fGykoB wzBdk<br />

j'fJnk fbydk j? - w/o/ Biadhe dh oki e[wko bzfxnk s/ w?E'I Ghy wzrh. w?I T[;<br />

Bz{ eh d/ ;edh ;K< w/o/ gk; sKp/ dk fJe f;ek ;h i' w?I oki e[wko Bz{ d/ fdsk.<br />

tkg; M"gVh ftu ike/ d/fynk sK sKp/ dk f;ek fi; i/p'I eZfYnk ;h, T[E/ ;'B/ dh<br />

w[jo gJh fwbh. c/o w?I pVh gSskJh fe w?I nkgDk ;kok nkgk oki e[wko Bz{ feT[I<br />

BK ;"Ig fdsk<<br />

id'I 1914 ftu N?r'o Bz{ B'pb fJBkw fwb u[ek ;h se th ;e{bK d/<br />

nfXnkge ;wMd/ ;B fe T[;Bz{ pzrbk fbyDh BjhI nkT[Idh. d;thI d/ fJwfsjkBK<br />

ftu N?r'o dh fbys dk g?ok d/e/ fbfynk j[zdk ;h - fJ; gq;zr Bz{ F[ZX pzrbk ftu<br />

fby'. b'e nkgD/ pZfunK Bz{ T[;d/ ;e{b ftu Bk G/id/ s/ gouko eod/ fe d{i/ th<br />

Bk G/iD. T[; Bz{ ;oeko dk ;{jhnk th fejk frnk. fJBQK fdBK ftu T[;dk BkNe<br />

23


vkexo nkfJfo;a ozreowhnK B/ ;cabsk Bkb bzdB ftu y/fvnk s/ fJ; fgS' I iowB<br />

Gk;ak ftu nB[tkd eoe/ iowBh ftu y/fvnk frnk. tkJhHphH :/N; ns/<br />

;hHn?cHn?fvqT{ia B/ fJBQK BkNeK dh Gog{o ;okjBk ehsh.<br />

@@;Zu gqkgs eoB tk;s/ nkgDhnK ;aosK fwEhJ/ fe ;Zu dhnK ;aosK wzBhJ/<<br />

:kdK fJfsjk; BjhI pDdhnK. :kdK ns/ fJfsjk; ;wkBzso ubd/ jB, c/o th d't/I<br />

fGzB fGzB jB.##<br />

bzdB ftu ngDh Gshih fJzdok Bz{ fbfynk, @@rhsKibh d/ nzro/iah nB[tkd<br />

ftu w? I s/ok fiaeo ehsk j?. w?Bz{ j[D se gsk BjhI bZfrnk b'eK B/ fJ;Bz{ J/Bk<br />

g;zd feT[I eo fbnk. ;G Bz{ gsk j? w?I nzro/iah BjhI fby ;edk. fJ; ewi'oh<br />

ekoB w?Bz{ ;aofwzdrh th edh BjhI j'Jh. e'Jh pzdk ekria T[go nzro/iah ftu fby<br />

e/ w?Bz{ ukj ghD dk ;Zdk G/i/. w?Bz{ fJj th gsk BjhI fe fJ; dk itkp fet/I<br />

fdnK. nzro/iah ftu fbyD bZfrnK w?Bz{ nfj;k; j'fJnk fe w? I fe;/ Gow dk f;aeko<br />

j' frnk jK.<br />

27 wJh 1912 Bz{ ngD/ g[Zso ofEzdoBkE ns/ Bz{j gqfsGk ;w/s bzdB bJh<br />

otkBk j'J/. nzro/ia fusoeko ftbhnw o'fiaB;NkJhB B/ T[BQK dh ebk pkps :'og<br />

Bz{ ikD{ eotkfJnk. o'fiaB;NkJhB ;aKshfBe/sB nke/ eth gk; fojk eodk ;h s/<br />

eftsktK ;[Ddk j[zdk. rhsKibh dk nzro/iah nB[tkd N?r'o B/ T[;d/ ;g[od ehsk.<br />

o'fiaB;NkJhB B/ fbfynk - @@;akw sZe w? I ;koh feskp gVQ bJh. w?I ;'funk - fJj<br />

tZyoh fe;w dhnK Biawk jB - wjkB ojZ;tkdhnK dhnK fij' fijhnK owig{oB<br />

rZbK j'fJnk eodhnK jB, fpbe[b T[; soK dhnK. w?I fJj ekft ;zrqfj n? IfvqU{ia<br />

p?qvb/ Bz{ gVQB bJh fdsk i' w/o/ Bkb ;fjws j[ zfdnK efjD bZrk - brdk j? ;kv/<br />

ftueko e'Jh wjKeth w"i{d j?. w? I fJe ys :/N; Bz{ fbfynk, T[;B/ itkp BjhI<br />

fdsk, c/o d{ik ys fbfynk sK w?Bz{ eftsktK G/iD bJh fejk. eftsktK gVQe/ T[j<br />

th w/o/ tKr nBzd ftG'o j' frnk. T[j bzdB nkfJnk s/ pVh ;aKsh Bkb d[pkok<br />

gkm ehsk. fes/ fes/ ;[Mkn io{o fds/ go w{bgkm Bz{ BjhI S/fVnk. T[;B/ rhsKibh<br />

dh G{fwek ftu fbfynk, @@nB[tkds Biawk dk yoVk jZE ftu cVh w? I o/bt/ Nq/Bk,<br />

24


p;K ns/ j'NbK ftu p?mk gVQdk fJ; soQK r[ zw j' iKdk fe w?Bz{ d/ye/ niBph<br />

j?okB j' iKd/.## fJE/ jh N?r'o ;hHn?cH n? IfvqT{ia Bz{ fwfbnk. ;hHn?cHn? IfvqT{i pVk<br />

B/e fBogZy gkdoh ;h fi;B/ BBekDk ;kfjp s/ i?s' d/ w'ou/ ftu ;aKs nekbhnK Bz{<br />

r'fonK jZE' I vKrK r'bhnK yKd/ d/ye/ fejk ;h, @@;? IeV/ :;{ w;hj nkgDhnK nZyK<br />

Bkb w? I wko yKd/ d/y/.##<br />

n?iaok gkT{Iv, fi;Bz{ d/o pkd B'pb fJBkw fwfbnk ;h, B/ fbfynk, @@fJe<br />

wjhBk gfjbK w?I :/N; d/ ewo/ ftu frnk ;K. w?I d/fynk :/N; fe;/ wjKeth d/<br />

nkrwB ;dek nkBzfds jB, nfijk eth fi; tork ;kv/ ftu e'Jh BjhI,<br />

;wekbhnK ftu T[j Fq'wDh j?. w?Bz{ gsk BjhI brdk w?I rZb fet/I F[o{ eoK - w?Bz{<br />

brd? fit/I ;kBz{ BtK :{BkB fwb frnk j?. :'og d/ g[BoikrqD d/ d"o tork<br />

wkj"b pD frnk j?. we?Beh ;z;ko ftu fJ; soQK dh ;aKsh dk fwb ikDk ewkb<br />

j?. ekft fe;/ s{ckB iK nriaBh d/ wkj"b ftu'I g?dk BjhI j'fJnk. fJj nBzs ;fji<br />

dk ;[zdo gqrNktk j?. nkX[fBe gZSwh T[j Yzr fJBQK ftu BjhI fi; BkNeh Yzr<br />

okjhI ;kps ehsk iKdk j? fe nkdwh B/ e[dos T[go cfsj jk;b eo bJh j?.<br />

fJj T[; gqkuhB :{BkB torK ekft th BjhI fiE/ nkdwh d/tfsnK d/ jZEK ftu<br />

wfji fyv"Dk j?. id'I @N?r'o Bkb rZbK eoe/ w?I tkg; gofsnk, w?Bz{ brdk ;h,<br />

n;hI ni/ th T[jh pDwkD; jK fi; B/ gF{ dh yZb bZe d[nkb/ bg/Nh j'Jh j? s/<br />

jZE ftu gZEo dk w[dro u[eh woB wkoB Bz{ fsnko yVk j?. fJe d/ pjkB/ ukbh<br />

j'o t;sK gqkgs eoB tk;s/ :'og wjKBroK d/ F'o ftu tV frnk j?. nkdwh<br />

fJ;afsjkopkiah d/ Gow ftu T[bM frnk j?. N?r'o dk ekft nZi dh BthI nzihb<br />

j?. e[M b'e efj ;ed/ jB fe fJj BiawK fJ; bJh uzrhnK BjhI feT[Ife fJj<br />

Xow d/ ozr ftu ozrhnK j'JhnK jB go w?Bz{ brd? dKs/ dh pzdrh fpbe[b fJj'<br />

fijh ;h.##<br />

sz{ T[j b'e w/o/ whs pDkJ/ i' niBph ;B.<br />

w?Bz{ T[BQK xoK ftu ;BwkB fwfbnk i' w/o/ BjhI ;B.<br />

25


o'iaB;NkJhB B/ fbfynk, @@Gkos ftu rbs rZb c?bkJh ik ojh j? fe rhsKibh dh<br />

nzro/iah feT[Ife :/N; B/ mhe eo fdsh fJ; bJh fJj wFj{o j' rJh. fJj<br />

;ok;o petk; j?. w/o/ e'b N?r'o dh w{b fbys th gJh j? s/ T[j yoVk th fiE/<br />

:/N; B/ ;bkjK fdshnK. :/N; dhnK oktK BjhI wzBhnK rJhnK, n;hI N?r'o dk w{b<br />

gkm Skfgnk j?. FZe j't/ sK w/o/ e'b d/y bt'.<br />

rhsKibh dk ohthT{ eofdnK NkJhwia fbNo/oh ;gbhw?IN B/ fbfynk, @@fJj<br />

Biawk fe;/ niBph dh fbys BjhI ikgdhnK. fJT[I brd? fit/I fJj ekft d/ nkfd<br />

eEB j'D, i' fJE/ fJzrb?Iv ftu th fbyhnK ik ;edhnK j'D, i/ fes/ ;kv/ eth<br />

GktBktK ns/ ftukoK dk ;ws'b oZy ;ed/, T[j fby ;ed/ ;B fJ; soQK. go n;hI<br />

Xow ns/ do;aB d't/I m[eok fds/ jB. Bshik fJj j'fJnk fe m'jeoK ykXhnK. e[M<br />

nkb'ue efj<strong>Dr</strong>/ - fJj ftd/;ah do;aB j?, ;kvk BjhI. w?I g[Sdk jK - s[jkvk do;aB<br />

j? feE/< s[;hI g{oh soQK T[bM/ fcod/ j'. ;kv/ ethnK e'b efjD tk;s/ j? jh eh<<br />

e[M r'o/ nkb'ueK B/ fJj th ;a/yh wkoh fe nzro/iaK B/ Gkos Bz{ ijkbs<br />

ftu'I pkjo eZYD dk i' c?;bk fbnk ;h, N?r'o T[;/ dk Bshik j?. nwohek ftu<br />

fJe r'o/ B/ Gk;aD ftu id'I fJj fejk fe N?r'o fijk eth ;dhnK pkd g?dk j[ zdk<br />

j? sK T[E/ w"i{d e[M pzrkbh gqrshtkdh i[nkBk B/ T[uh T[uh fejk - petk;. N?r'o<br />

s'I gfjbK th s/ j[D th T[; s'I tXhnk eth ;kv/ e'b w"i{d jB. BthB ;/B ns/<br />

dfizdo bkb okfJ N?r'o s'I tZv/ jB. N?r'o e'b j? eh< T[;B/ g[okD/ t?;aBt GrsK<br />

dh Beb wkoh j? s/ T[;dk do;aB T[gfB;adK dk do;aB j?. ;fgfoN nkc Uohn?INb<br />

g'fJNoh ftu gq'c?;o g{oB f;zx B/ th fJ; soQK d/ fynkb doi ehs/ jB.<br />

N?r'o nwohek ftu frnk. T[; Bz{ EK EK s'I ;Zd/ fwbD bZr/. p;zs e[wko<br />

okfJ B/ fejk - fizBh ibdh ;zGt j' ;e/ nkgDh ;koh ouBk dk nzro/iah nB[tkd<br />

Skg'. s[jkBz{ B'pb gqkJhia fwb ;edk j?. Gkos sK eh, J/;ahnk ftu jkb sZe fe;/<br />

Bz{ fJj ;BwkB BjhI fwfbnk. N?r'o B/ g[ZfSnk - eh fe;/ J/;ahnB Bz{ J/; ekpb<br />

;wfMnk ik ;ed?


T[;B/ f;aekr' ns/ fBT{:koe dhnK :{Bhtof;NhnK ftu Gk;aD fds/. T[; dh<br />

gqf;Xh d[BhnK ftu fJzBh c?bh fe ;?IeV/ wod n"osK J/; eoe/ tkg; gos iKd/<br />

feT[Ife jkb ftu yb'D i'rh EK th Bk j[zdh. fJE' tkg; fJzrb?Iv nkJ/ sK r"o/<br />

T[BQK Bz{ ikD u[e/ ;B. EK EK Gk;aD j'J/. d rkovBo, d feq;?IN w{B ns/ BkNe<br />

fusok, nzro/iah ftu Sg e/ gkmeK d/ jZEK ftu g[Zi/.<br />

Btzpo 1913 Bz{ T[j r'o/ fwZso Bkb ;?o eod/ ;aKsh fBe/sB tb ik oj/<br />

;B sK o;s/ ftu vkeykBk g?Idk ;h. N?r'o Bz{ d/ye/ vkehnk d"fVnk nkfJnk s/ jZE<br />

ftu sko cVk fdsh. eth B/ sko i/p ftu gk bJh. E'VQh d/o pkd r'o/ B/ fejk<br />

- d/y' sK sko ftu eh fbfynk j?< eth B/ fejk - xo gZ[i e/ d/y btKr/. r'ok<br />

p'fbnk - fi; sohe/ vkehnk sko cVkT[D nkfJnk, w?Bz{ brd? e'Jh yk; ;[B/jk j?.<br />

gVQ'. d't/I iD/ o[e rJ/. N?r'o B/ sko y'bQ e/ gVQh. ;ft; nekdwh dk ;[B/jk ;h<br />

- s[jkBz{ B'pb gqkJhia bJh u[fDnk frnk j?. tXkJh j't/.<br />

;aKshfBe/sB ftu T[s;akjh gq;z a;eK dk jVQ nk frnk. jiakoK n"osK wod jko<br />

b? b? e/ nk oj/ ;B. gqkfJwoh ;e{b d/ pZu/ Bu oj/ ;B, rk oj/ ;B. nfij/<br />

w"e/ gq;z a;eK dk XzBtkd eofdnK N?r'o B/ fejk - fJj eh j' foj?< pZu/ i' BjhI<br />

ikDd/ B'pb gqkJhia fe; fuVh dk Bkw j?, BZu oj/ jB. fiBQK B/ w/oh fJe ;so<br />

edh BjhI gVQh, T[j th tXkJh s/ tXkJh d/ oj/ jB. fJj fJe soQK dh p[Zsg{ik<br />

j?. p[Zss'V w[;bwkB th fJ; fpwkoh s'I BjhI pu ;e/ - s[jkBz{ p[Zs g{i fjzd{nK Bz{<br />

sK pj[sk jh ;ktXkB ofjDk gt/rk. w/oh BjhI, fJj w?Bz{ fds/ fJBkw dh fJiZs j'<br />

ojh j?.<br />

Jh;kJh nypko p?gfN;N NkJhwia B/ fbfynk - Jh;kJh nB[GtK d/ gqSkt/I fjzd{<br />

wkBf;esk ftu ;kca fdZ; oj/ jB. p/;poh Bkb n;hI fi; wB[Zy dh T[vhe eo oj/<br />

;K T[j nk frnk j?. e[dos B/ fJj nkdwh fJ; bJh G/fink j? sK fe gqG{ d/<br />

oE nkT[D s'I gfjbK fJj T[;dk o;sk ;ztko ;e/.<br />

27


vhB fJzr/ B/ fejk - oftzdo BkE Jh;kJh BjhI go T[; B/ ;kps eo fdsk<br />

j? fe Gkos edh Jh;kJh fojk ;h. T[jh F[G ;wkuko dk ;wK ;h. fJT[I brd?<br />

fit/I N?r'o Jh;kJhnK s'I tXhe T[Zsw Jh;kJh j?.<br />

e[M nkb'ueK B/ fJj th fejk fe nkiakdh dk nzd'bB mzYk eoB bJh<br />

r'fonK dh ukb dk Bshik B'pb gqkJhia j?. fe;/ j'o B/ fejk - BjhI BjhI.<br />

;thfv;a nekdwh iowBk d/ jZE ftu j? s/ nzro/iaK d/ fybkc. iowB feT[Ife<br />

fJzrb?Iv dk d[;awD j? fJ; eoe/ nzro/iaK Bz{ fiZu eoB bJh nekdwh B/ fJj ukb<br />

uZbh j?.<br />

go f;bf;b/tko i' e[M fJBkw gqfeqnk d"okB j'fJnk T[j fJj ;h. ;G s'I<br />

gfjbK o;wh wsk nzro/iah eth ;Noia w{o B/ B'pb nekdwh d/ ;eZso Bz{ nekdwh<br />

w?Ipo dh j?;hns ftu fby e/ G/fink. fbfynk - wkB:'r ;eZso, :{BkJhfNv<br />

fezrvw dh okfJb ;';kfJNh dk w?Ipo j'D dh j?;hns ftu w?Bz{ fJ; rZb dk wkD<br />

j? fe oftzdo BkE N?y'o Bkw d/ fJe :'r ftnesh dh w?I f;ckfo;a eofdnK ;wMdk<br />

jK fe w/o/ fynkb nB[;ko fJ; Bz{ ;kfjs d/ B'pb fJBkw Bkb ;BwkfBs ehsk ik<br />

;edk j?. ;jh$- NhHn?;H w{o.<br />

toBo tkB jkJhdB;N/w B/ fJ; dh gq'VQsk ehsh. toBo Bz{ fszB ;kb pkd<br />

B'pb fJbkw fwfbnk. ;eZso g/o jkb;Nkow B/ fbfynk - o{jkBh ekft dk u;awk<br />

feE/ c[ ZN ;edk j? fe;/ Bz{ gsk BjhI. nkgD/ fBZist s'I go/ jNe/ n;hI fJj tvk<br />

c?;bk b?D bZr/ jK. fJ; fJBkw Bkb XBok;ah i'V e/ c/o e[M nzdki/ bkT[D/ s/<br />

c?;b/ b?D/ mhe BjhI. N?r'o ekft fBok Xowyzv j?, fpbe[b T[;/ soQK fit/I v/ftv d/<br />

pkJhpb ftub/ GiB iK ;zs coKf;; d/ rhs. fJBK ouBktK ;kjwD/ g?;k eh uhia<<br />

fJBkwh ew/Nh ftu r/N/ Bz{ :kd ehsk frnk fi;B/ pqkjwD ezfBnk T[go<br />

eftsk fbyh ;h - MoB/ d/ gkDh Bkb w[fNnko xVk Godh j? go id'I T[;dh Biao<br />

gkDh s/ g?Idh j?, gkDh gEok iKdk j? s/ fJ; soQK pko pko j[ zdk j?. fJe ew/Nh<br />

w?Ipo B/ fejk - r/E/ dh w"s 1832 ftu j' rJh ;h. j[D sZe, eh :'og ftu fJe<br />

28


th T[; tork eth j'fJnk< N?r'o ftu T[; torh ;woZEk d/y e/ wfj;{; ehsk fit/I<br />

w?I fJe Bt/I :[r Bkb Neok frnk j'tK.<br />

nkfJob?Iv d/ fJe r[wBkw e'B/ ftu p?m/ 15 ;kb d/ S'eo/ T[go fJ; dk i'<br />

gqGkt fgnk T[j fJT[I ;h - @@N?r'o Bz{ gVQfdnK w? I d{o nDd/yhnK ftbZyD tkdhnK<br />

ftu y' frnk ;K. N?r'o dk fJj oZp fe; soQK dk j?< ;yk, gq/wek, ewbc[Zb,<br />

wS/ok fijVk fJeZbk fe;ash ftu fJeskok cVh rkT[Idk ik fojk j?, fJE' I s'I b?e/<br />

T[E/ d{o d[w/b sZe. Bdh dh Xko d/ Bkb Bkb. edh fJT[I brdk j? w? I w"s d/<br />

;kjwD/ yb'sk jK. fJj o{jkBh :EkoE gZSwh wB ftu gqkuhB ekb dk n;uoi<br />

iBe ni{pk j?.## fJj ;apd jkbdko b?e;B?;Z d/ jB fi; Bz{ d/o pkd y[d th<br />

B'pb fJbkw fwfbnk.<br />

d/; ftd/; ftu fJe eftsk fijVh pj[s g;zd ehsh rJh T[j fJ;<br />

ygsekbh ;z;ko ftu yohd-t/u Bz{ o{ge pDk e/ fbyh rJh. fJe nkdwh nkgDh<br />

fgm T[Zgo vZrh u[Zeh ;[zdo t;sK t/udk fcodk j?. okik T[; Bz{ XwekT[ Idk j? - w?I<br />

;kok ;kwkB ipod;sh y'j ;edk jK. fJe nXyVk pzdk efjzdk j?, fizBk Gko vZrh<br />

dk j? T[ZBk ;'Bk b? b?, ;kwkB w?Bz{ d/ d/j. fJe y{p;{os w[fNnko T[; Bz{ nkgDh<br />

w[;ekB ftu c;k e/ ;wkB jk;b eoB dh fJS[ Ze j?. c/oh tkbk fe;/ Bz{ e[ ZM BjhI<br />

fdzdk, T[t/I Gko f;o T[go bZdh s[fonk iKdk j?. fJB/ Bz{ jZE ftZu e"vhnK cVh fJe<br />

fBek pkbe nke/ T[;dh pKj cVe/ efjzdk j? - fJj ;kohnK uhiaK w/ohnK B/. p'M<br />

s'I T[;Bz{ T[d'I okjs fwbdh j? id'I fpBK e[M fbnK T[j ;kok ;kwkB pZu/ ;kjwD/<br />

oZy fdzdk j? s/ pZuk uhiaK Bkb y/vD bZr iKdk j?.<br />

;aKshfBe/sB d/ fJe nfXnkge B/ g[ZfSnk - Jh;ato dk nB[Gt eh s[jkBz{<br />

fBih s"o s/ gqkgs j'fJnk<<br />

eth B/ T[Zso fdsk - fi; xVh nBzd ftG'o nt;Ek ftu rhs T[sod/ jB<br />

- T[d'I fJ; soQK e[ZM j[ zdk j? -<br />

w?I BjhI, w/o/ rhsK B/ s'o/ uoB S[j/.<br />

sz{ dfonk d/ gko w? I T[oko.<br />

29


w?Bz{ fwbDk, sz{ Nkbdk fojk.<br />

%%%<br />

fdb i/ fgnko eoB bJh BjhI pfDnk<br />

sK ;t/o/ nkek;a Bz{ sz{ rhsK Bkb feT[I Go fdzB?<<br />

Xosh c[ZbK Bkb feT[I fyV T[mdh j?<<br />

jtk ftu fwZmh r[<strong>Dr</strong>[DkjN feT[I s?odh ofjzdh j?<<br />

ezweki dh fiazw/tkoh ftu i/ J/Bk pzBQDk ;h<br />

c/o nBzs nBzd dh po;ks feT[I eodk j[ zB? w/o/ f;o T[go<<br />

i/ nkgD/ nkg Bz{ ;kV e/ ;[nkj eo fdnK sK uzrk<br />

feT[Ife fJ; fgS' I ib woB dk ysok Bk oj/.<br />

wjkswk rKXh Bkb T[BQK dk fgnko jw/;aK ekfJw fojk p/;ae d'tK ftu f;nk;h<br />

wZsG/d ;B. ;u sK fJj j? fe N?r'o Bz{ f;nk;s dk Bk gsk ;h Bk fJ; ftu<br />

T[;dh fdbu;gh ojh. T[j fejk th eodk ;h fe fijVk ezw Bk nkT[Idk j't/, T[;<br />

ftu Nzr BjhI c;kT[Dh ukjhdh ;h. rKXh dk fynkb ;h fe uoy/ dh ftnkge tos'I<br />

Bkb ;toki gqkgs j'J/rk feT[Ife uoyk nkdwh Bz{ nksw fBoGo j'D tZb fJe<br />

edw j?. N?r'o Bz{ fejk frnk fe i/ T[j th uoy/ dh tos'I F[o{ eo/ sK fJ;d/<br />

uzr/ ;ze/s ik<strong>Dr</strong>/. N?r'o B/ rKXh Bz{ fejk - i/ w? I rhs eZsh iktK sK mhe Bk oj/<<br />

fJj ezw w?Bz{ nkT[Idk j?. w? I s[jkBz{ rhs eZsD bJh BjhI efjzdk feT[Ife s[jkBz{ eZsD/<br />

BjhI nkT[Id/. w?Bz{ Bh uoyk eZsDk n"Idk.<br />

rKXh ih ;aKshfBe/sB nkJ/ N?r'o gk; oj/. d/;h fxT[ ftu pDkJhnK g{ohnK<br />

ns/ ;piah toskJhnK rJhnK. rKXh ih sbhnK uhiK s'I goj/ia eod/ ;B. efjD<br />

bZr/ - s[jkBz{ gsk BjhI, s[;hI fBok iafjo yk oj/ j'. N?r'o B/ fejk - nZXh ;dh s'I<br />

fJj iafjo yKdk nk fojk jK, wfonk BjhI, j[D th e[M Bh j'Dk.<br />

bkov ekowkJheb, pzrkb d/ rtoBo B/ N?r'o Bz{ B'pb fJBkw fdsk ;h.<br />

N?r'o B/ T[;Bz{ ;aKshfBe/sB nkT[D dk ;Zdk fdZsk. N?r'o B/ pj[s ;akBdko sohe/<br />

Bkb 20 wkou 1914 Bz{ T[;dk ;[nkrs ehsk. d/;aGrsK B/ N?r'o dh pj[s ;ys<br />

30


nkb'uBk ehsh. N?r'o B/ fejk - w?I s[jkv/ d/;aGrsh d/ Gow ns/ nzX-ft;tk; ftu<br />

;akwb BjhI j'tKrk. w?Bz{ s[jkvh e'Jh gotkj BjhI.<br />

N?r'o B/ fbfynk - GkoshU, id'I w?I ejK fe w?Bz{ s[jkvh e'Jh gqtkj BjhI sK<br />

w/oh rZb fes/ ;Zu Bk wzB ikfJT[.<br />

r'oh ;oeko B/ id'I T[; Bz{ @BkJhN# dk fyskp fdsk d/;a GrsK B/ T[;Bz{<br />

g{ok pdBkw ehsk s/ 1916 dh nwohek c/oh T[;d/ nekdfwe Gk;aD dh bVh ;h<br />

go nkb'ueK B/ d';a bkfJnk fe T[;Bz{ Gkos dh pdBkwh eoB dh wB;ak Bkb<br />

G/fink frnk j?. fJ;d/ T[bN nzro/iaK Bz{ T[;d/ :[ZX fto'Xh tfynkB Bkg;zd ;B.<br />

T[BQK Bz{ brdk ;h fe fJj iowB ikgkB d/ jZe ftu jB go nzro/ia fJ; eoe/<br />

u[Zg oj/ fe id'I T[;d/ ngD/ d/;atk;ah pdBkwh eoB bZr/ j'J/ jB nkgK fJ; MziN<br />

s'I eh b?Dk. id'I ikD rJ/ fe nzro/iaK Bz{ T[; dh Bhsh g;zd BjhI sK T[j<br />

nwohek dh :ksok nX{oh SZv e/ 1917 ftu igkB ubk frnk.<br />

ikgkB ike/ pj[s ;ko/ Gk;aD fds/. T[;d/ wB T[go jw/;aK skia/ gqGkt T[eo/<br />

iKd/. fbfynk - ikgkB ftu w? I fizB/ fdB fojk, fe;/ n"os wod iK pZu/ Bz{<br />

r[<strong>Dr</strong>[DkT[Id/ BjhI d/fynk. fJBQK b'eK d/ fdb MoB/ tKr BjhI tfjzd/. Mhb tKr<br />

;fEo jB. w?I fJBQK d/ rhs gVQ/ sK d/fynk fe fJj fuso-rhs jB, rkD-rhs<br />

BjhI.<br />

T[;B/ ikgkB pko/ i' fejk, ;z;ko :[ZX B/ T[j fNZgDh GftZypkDh ;kps eo<br />

fdykJh - fyv"Dk o/s/ ftu fvr e/ fbZpV frnk j? feT[Ife oZp B/ ;kps eoBk j?,<br />

o/sk s/o/ fyv"D/ s'I tXhe wjkB j?.<br />

T[j d/y fojk ;h fe Gkos ftu eJh tko ;ak;soK ekoB ihtB o[e iKdk<br />

j?, nfBnK j[zdk j?. fJ; ft;a/ s/ T[;B/ eJh ejkDhnK fbyhnK fiBQK ftu'I fJe<br />

@pzXBw[es# th j?. fJ;dh BkfJek ;[jDh e[Vh wzi[bh j? fi;dk ftnkj j'fJnk go<br />

ibdh ftXtk j' rJh. wzi[bh dh wK s'I nkgDh i[nkB Xh dk d[y ;jkfonk BjhI<br />

iKdk s/ fpwkohrq;s j'e/ dw s'V fdzdh j?. T[; dk p[ZYk fgsk jo tes j[Zek ghIdk<br />

ofjzdk j? s/ ;ak;so ftfdnk MkVdk ofjzdk j?. T[;Bz{ fJeZb ;skT[D brdh j?.<br />

31


p/;ae wzi[bh ngD/ fgsk dh jo/e b'V dk fXnkB oydh j? go T[j fJeZbsk s'I szr<br />

nke/ d{ik ftnkj eotk b?Idk j? feT[Ife nfijk eoBk ;ak;soK nB[;ko T[;dk jZe<br />

j?. fJj d/y e/ wzi[bk rtKYh vkeNo Bkb BZ; iKdh j? fi; Bz{ T[j fdb'I fgnko<br />

eodh ;h go wkfgnK dh woiah s/ c[ Zb uVQk e/ fiE/ T[BQK fejk ftnkj bJh wzB<br />

rJh. fgsk T[;Bz{ ;okg fdzdk j? feT[Ife n"os dk d[pkok ftnkj ;ak;soK nB[;ko<br />

tofis j?.<br />

ft;kyh 1919 Bz{ ifbQnK tkb/ pkr dk jfsnk eKv j'fJnk. ;koh d[BhnK ftu<br />

jkjkeko wu rJh. J/Bk tvk Bo-;zxko, x'o gkg. eth dk fdb ftdq'jh j' frnk.<br />

T[;d/ j'mK ftu'I fJj rhs Eofenk L<br />

vo/ j'J/, u[Zg ukg<br />

i/ T[j ezX tb o[y eoe/ yb's/ jB<br />

sK n? pdB;hp ;akfJo nkgDk wz{j y'bQ.<br />

i' nkyDk j? nky d/j j[D.<br />

T[;B/ fe;/ Bkb rZb BjhI ehsh, nkgD/ g[Zso ofEzdo BkE Bkb th ;bkj BjhI<br />

ehsh. 29 wJh dh oks Bz{ tkfJ;okfJ bkov u?w;c'ov Bz{ gZso fbfynk fi; ftu<br />

nkgDh BkJhNj[ Zv dh T[gkXh tkg; eoB dk n?bkB ehsk s/ wkBt-jZfsnk dh ;ys<br />

fBzfdnk ehsh. fJ; gZso dh Beb gq?;Z Bz{ fobhia eo fdsh i' nrb/ fdB nypkoK<br />

ftu Sgh. T[;B/ fbfynk, @@fJ; soQK dh eo{osk, ;oekoh dwB dh fJj fw;kb,<br />

;fGnsk d/ fJfsjk; ftu ftobh j?. ngD/ d/; tk;s/ i' eo ;fenk eoKrk s/<br />

fJ; dh fizw/tkoh w/o/ nkgD/ T[go j?. nkszfes Gkos ghV Bkb ftnke[b j? s/ w?I<br />

eo'VK d/;tk;hnK d/ jZe ftu ns/ ;oekoh dwB d/ fto'X ftu yb' frnk jK.<br />

;BwkB d/ fJj fuzBQ j[D ;kBz{ ;aow;ko eo oj/ jB s/ ;kps eo oj/ jB fe n;hI<br />

fezB/ f;Xo/ fezB/ ikjb jK. w? I j[D T[BQK b'eK d/ Bkb jK fiBQK Bz{ fiT[Id/ wB[Zy th<br />

BjhI ;wfMnk iKdk.##<br />

32


pfofN;a nfXekoh T[;d/ fJ; c?;b/ Bz{ edh jiaw BjhI eo ;e/. T[BQK Bz{ fus<br />

u/sk th BjhI ;h fe N?r'o nfijk eo ;edk j?. go T[;d/ fJ; edw Bkb Gkos<br />

dhnK nZyK Bz{ o';aBh fwbh, fdb Bz{ Yko; fwbh.<br />

fJBQK fdBK ftu ;aKshfBe/sB ft;at Gkosh dk doik b? fojk ;h fi; ftu<br />

fjzd;skB dh g[oksB p"fXe nwhoh Bz{ w[V s'I ;[oihs eoBk ;h. nkX[fBe fe;w dh<br />

ftfdnk pko/ T[;B/ fNZgDh fdsh - nZi d/ ftdtkB fJe e{V/dkB Bz{ co'bd/ jB edh<br />

d{;o/ Bz{. i' euok fJeZmk j[ zdk j? T[; Bz{ nkgD/ Bkw j/m Sgtk e/ tkj tkj yNd/<br />

jB. T[;B/ @s'sk ejkDh# fbyh. fJe fuVh cVh rJh s/ fgzio/ ftu pzd eoe/<br />

ftfdnk d/D dk n?bkB ehsk frnk. y[;ah Bkb SkbK wkodh, T[vdh, rhs rkT[Idh<br />

fcoh ikt/, fJj n;ZfGne ezw pzd j'D/ iao{oh jB. nkyo eko T[; B/ ;fGn ;wki<br />

ftu fJis Bkb ofjDk j? fJ; eoe/ ftfdnk gqkgs eo/. T[j b'e th d/ye/ gq;zB<br />

j'J/ fijV/ Bk fuVh Bz{ ikDd/ ;B Bk ftfdnk Bz{. pqkjwDk dh fJe i[zvbh fgzio/ d/<br />

d[nkb/ p?m rJh s/ fdB oks fuVh Bz{ gVQkJh fbykJh f;ykT[D dk pzd'p;s j'fJnk.<br />

j'fJnk fJj fe fuVh fJe fdB wo rJh. ;G Bz{ d[y j'fJnk. okik nc;'; eoB<br />

nkfJnk. T[;B/ woh gJh fuVh Bz{ T[Irbh Bkb fjbkfJnk sK T[; nzdo'I feskpK d/<br />

tofenK dh ;o;okjm ;[DkJh fdsh.<br />

coK;h;h fuzse o'wk o'bK T[;d/ ftukoK Bkb g{oB ;fjws ;B s/ :[ZX d/<br />

fybkc. T[j d/;aGrsh d/ Mzv/ nzdobh ve?sh s'I tkec ;B. o'wk B/ fbfynk, @@;Zu<br />

;G ok;aNoK tk;s/ fJe j? s/ ;BwkB:'r go jo/e ok;aNo d/ nkgD/ nkgD/ M{m th<br />

j[ zd/ jB fiBQK Bz{ T[j nkdo;atkd dk Bkw fdzd/ jB. o'wk o'bK B/ ;[szsosk dk<br />

n?bkBBkwk fbfynk fi; T[go ;z;ko Go d/ fuzseK d/ d;ys eotkJ/. N?r'o B/ 26<br />

i{B 1919 Bz{ fJ; T[go d;yas ehs/. :'og d/ d"o/ d"okB T[;B/ fbfynk, @@r'o/<br />

uKjd/ jB fe :[ZX ftu T[BQK tk;s/ n;hI bVhJ/ s/ eZuk wkb G/id/ ojhJ/. go<br />

fJBQK B/ nkgD/ dotkia/ T[go syash Nzrh j'Jh j? - J/;ahnkJh b'eK dk nzdo nkT[Dk<br />

wBQk j?. cV/ ikD dh ;{os ftu ekBz{Bh ekotkJh j't/rh. w/ohnK GktBktK fJj<br />

33


;'ue/ ezpD bZr iKdhnK jB s/ w?Bz{ ngDk d/; :kd nkT[D brdk j?, yk; eoe/<br />

;aKshfBe/;asB dk X[Zg tkbk e'Bk, fijVk BQksk X'sk w?Bz{ T[vhe fojk j?.<br />

tkg;h t/b/ ijkia d/ jw;co nkrkykB T[BQK Bkb ;B fiBQK Bz{ jkfcia dk<br />

dhtkB pj[s :kd ;h s/ T[j ne;o N?r'o Bz{ dhtkB ftu'I e[M Bk e[M ;[DkT[Id/<br />

ofjzd/. jkfcia B/ fJe f;ano ftu ;woezd ns/ p[ykok ;afjo nkgDh wfjp{; dh<br />

rZbQ T[gob/ fsb T[s'I b[Nk d/D dh fJZSk gqrNkJh j?. N?r'o B/ fJj ;[De/ fNZgDh<br />

fdZsh, @@;aKshfBe/sB d/ fJe e'B/ T[go'I w? I th bzdB b[Nk d/Dk ukj[zdk jK go eh<br />

eoK, bzdB w/oh ikfJdkd jh BjhI. go ;woezd s/ p[ykok fejVk jkfcia dh<br />

ikfJdkd ;B< jkfcia dh ikfJdkd rZbQ T[gobk fsb ;h s/ w/oh ikfJdkd<br />

;aKshfBe/sB.##<br />

eth T[d'I :'og ftu jh ;h id'I bzdB dh gkobhw?IN B/ ifbnktkb/ pkr d/<br />

w[ Zy jfsnko/ iBob vkfJo Bz{ nkw wkch d/ fdsh. nypko ftu ypo gVQ e/ N?r'o<br />

B/ fejk - fJ; fywkdkB B/ poskBhnK dk eo{g fujok s/ em'o fdb fdyk fdsk<br />

j?.<br />

bzdB d/ d"o/ ;w/I T[j fJe B"i[nkB bkoz; nkca no/fpnk Bz{ fwfbnk. fJ;<br />

i[nkB B/ dZf;nk - w? I fJe x[wZeV fe;w dk ;[szso pzdk jK. j[D w?I nkgD/ d/;<br />

nop ftu BjhI iktKrk feT[Ife w/o/ efjD s/ nopK B/ nzro/iaK Bkb fijVk ;wM"sk<br />

;jhpzd ehsk ;h nzro/ia T[; s'I w[Zeo rJ/ jB. bkoz; B/ eth Bz{ fejk - nzro/iaK<br />

s'I fJZias jk;b eoB dk sohek fJj j? fe id'I T[j s[jkv/ ug/V wkoB, T[;s'I<br />

tXhe i'o Bkb T[BQK d/ ipkV/ s/ x;[zB iV'. fJ; soQK T[;dk ifwnk j'fJnk<br />

fdwkr ikr gJ/rk s/ GkJh nkgD/ GkJh Bz{ gSkD/rk.<br />

g?fo; ftu T[j por;K f;btK b/th Bz{ fwfbnk. ps"o ftfiafNzr gq'c?;o, b/th<br />

;aKshfBe/;sB th nkfJnk. jkb?Iv j[ zd/ j'J/ T[j p?bihnw frnk s/ pkd;akj B/ y[d<br />

T[;dk ;BwkB ehsk. fJE'I T[j fBT{ :koe nwohek frnk. T[;B/ :'og ns/<br />

nwohek s'I ;aKshfBe/sB bJh dkBok;ah wzrh go Bk fwbh. ;kok XB sK :[ZX dh G/N<br />

uVQ fojk ;h. T[j T[dk; BjhI j'fJnk, ;r'I fbfynk @@w? ;[iksk dh ;kyh gVQh.<br />

34


wjkswk p[ZX B/ T[; gk;' I ykDk BjhI wzfrnk ;h. T[j sK sgZf;nk ftu bhB ;h.<br />

;[iksk nkg/ yho dk eN'ok Go fbnkJh feT[Ife p[ZX dh sgZf;nk g{oh j' rJh ;h.<br />

id'I w/oh sgZf;nk g{oh j'Jh T[d'I nkg/ b'e g?;/ d/D nk ik<strong>Dr</strong>/. r'o/ fijV/ tvh<br />

wksok ftu Bo;zxko eoB br/ j'J/ jB, fJBQK gk;'I dkB wzrDk tkip jh BjhI<br />

;h.##<br />

;thfv;a nekdwh B/ sko G/ih - n;hI s[jkvk 60tK iBwfdB wBktKr/. feogk<br />

eoe/ ;thvB nkU. ;aKsh fBe/sB tk;s/ feskpK th fdnKr/. eth T[E/ g[Zik s/<br />

tfynkB fds/. nkoe fp;ag B/ Gk;aD ;[D e/ fejk - ;kfjs dk B'pb fJBkw T[;<br />

nkdwh tk;s/ j? fi; ftu f;woB ns/ f;oiDk d't/I j'D. N?r'o ftu d't/I jB. T[;<br />

s'I fJbktk j'o e'Jh fJ; ;aos s/ g{ok BjhI T[sfonk. ;Nkej'w s'I T[j pofbB<br />

frnk. fJzBh GhV fe eJh n"osK p/j';a j'e/ fvr gJhnK. ;?IefVnK Bz{ jkb nzdo<br />

nkT[D dh nkfrnk Bk fwbh fi; ekoB nrb/ fdB fco T[jh Gk;aD d[jokfJnk.<br />

fwT{fBy ftu NkZw; wkB T[; Bz{ fwfbnk. :[ZX ftu iowBh dh p[oh jkbs j' rJh<br />

;h. Gk;aDk okjhI fizBh oew T[;B/ fJeZmh ehsh, T[j fwT{fBy d/ iaywhnK ns/ G[y/<br />

pZfunK tk;s/ dkB d/ fdsh. iowB fuzse wkT{IN jowB e?;ofbzr B/ fbfynk -<br />

fizfBnK Bz{ nZi sZe fwfbnk jK, N?r'o ;G s'I tZvk j?. ;z;ko ftu'I fwbh gqf;ZXh ns/<br />

Gkos ftu fwb/ ;EkB s'I T[j pj[s T[uk j?. eJh ;askpdhnK s'I b?e/ T[; tork<br />

j'o e'Jh BjhI j?. w?I T[; ftu ;zg{oB wB[Zy d/fynk j?. tkg;h tes gqkr gj[ zu/<br />

fiE/ gq'c?;o thH b?;Bh Bkb w/b j'fJnk . b?;Bh B/ N?r'o dhnK eftsktK dk w{b<br />

pzrbk ftu'I nB[tkd ehsk s/ ihtBh th fbyh. eth dh fJj ihtBh pkd ftu<br />

nzro/iah ftu th Sgh. u?e';btkehnk ftu T[; dk g{o/ T[s;akj Bkb ;tkrs<br />

j'fJnk. i[bkJh 1921 T[j Gkos gofsnk.<br />

T[;B/ c?;bk ehsk fe T[j ;aKsh Bkb ;kfjs ouBk eo/rk. okiBhsh d/<br />

yZgykB/ s'I eh b?Dk. go nke/ T[;B/ d/fynk fe wjkswk rKXh dk nzd'bB jo/e<br />

dotkik yVek u[Zek ;h. fdwkr dh eh b'V, b'e, GktBk fgS/ s[od/ s[od/ fti/<br />

35


dtko se g[i oj/ ;B. feq;aB feqgbkBh dk eEB j? - @@fezBk e[ fuo jB/oh dk<br />

;[tkrs eod/ oj'r/< nZyK ftu eD nk tV/ c/o nkg/ uheK wko'r/.##<br />

rKXh gZek f;nk;sdkB ;h. nukBe BkNeh w'V eZNe/ j?okB eo fdzdk. edh<br />

edh pj[s tZvh xNBk Bz{ Biaonzdkia eo fdzdk fit/I fJj xNh BjhI, edh fBeh fijh<br />

xNBk s/ o"bk gke/ okJh dk gjkV pDk fdzdk feT[Ife fJ; dk f;nk;h bkG ;h.<br />

y[ Zs nZy Bz{ B?b;B tKr d{ophB d/ ;ah;a/ nr/ eoe/ nkydk - w?Bz{ sK e[ ZM fdykJh<br />

BjhI fdzdk fJ; ftu'I. go N?r'o dh pkia nZy ;kok e[M ;kc d/y e/ gq/;akB ;h. fJj'<br />

fijh nzBQh d/;aGrsh fto[ZX sK T[j nB/e Gk;aD ftd/;aK ftu d/e/ nkfJnk ;h fi;<br />

ftu jo/e ftd/;h t;s{ Bz{ fxoDk Bkb d/fynk ikt/. fJE/ feqgbkBh dh fNZgDh j? -<br />

nfXnkge i' d/Dk ukj[zdk j?, ftfdnkoEh ne;o T[j BjhI b?Id/, T[j T[jh b?Id/ jB<br />

i' T[j b?Dk ukj[D.<br />

d[ekBk ftu'I ipoB ftd/;h eZgVk eZY eZY e/ nZr ftu ;[Nh ikD d/ T[j<br />

;ys fybkc ;h. id'I rKXh B/ ftfdnkoEhnK Bz{ fejk fe gVQkJh SZv e/ nkiakdh d/<br />

nzd'bB ftu e[ Zd gt', T[j fJ; n?bkB d/ th fybkc ;h. uoyk eZsD Bkb d/; dh<br />

nkofEesk mhe j' ikJ/rh, T[;Bz{ fJj c}{b rZb brdh ;h. rKXh B/ eEkeko<br />

;aosuzdo u?Noih Bz{ nkgD/ d{s ti'I N?r'o gk; G/fink fe w/o/ okiBhse nzd'bB dk<br />

;woEB eo'. ;h n?cH n? IfvqT{ia th fJ; whfNzr ftu ;akwb j'fJnk. N?r'o B/ ;kc<br />

efj fdsk fe w? I rKXh ih Bkb ;fjws BjhI jK. id'I fJj rZbpks uZb ojh ;h sK<br />

rKXhGrsK B/ N?r'o dh neb fmekD/ eoB bJh d[ekBk ftu'I ftd/;ah eZgV/ d/ EkB<br />

ipoB u[e/ s/ N?r'o d/ ftjV/ ftu nZr bk fdsh. pko pko rKXh efj fojk ;h<br />

w/ok nzd'bB nfjz;e j?. N?r'o B/ fbfynk - y[d nke/ w/o/ xo ns/ toKv/ d/y' sK<br />

gsk bZr/ s[jkv/ ;aKshd{s fejV/ uzd ukVQ oj/ B/. fusg[o o'v d/ d[ekBdkoK s'I<br />

eZgV/ y'j e/ T[j w/o/ ftjV/ ftu X{Dh pkbe/ fJ; d/ nkb/ d[nkb/ gkrb ebzdoK<br />

tKr uheK wko oj/ jB. fJjh j? s[jkvh nfjz;k, s[jkvh ;aKsh<<br />

o'wk o'bK Bz{ d'tK dh wkBf;esk dh ;jh ;wM ;h. T[;B/ fbfynk - d't/I<br />

fJe d{i/ d/ edodkB jB go d'tK d/ o;s/ nv' nv jB. fit/I fcbk;co Xow<br />

36


gqukoe s'I tyok j[ zdk j?, fJt/I jB fJj d't/I. ;/INgkb bJh fJj iao{oh th j? fe<br />

T[j fe;/ ncbks{B s'I d{o oj/. rKXh, Nkb;NkfJ tork ;h fi; dh jo uhi<br />

fjz;e ;h. fJE'I se fe T[;dk nfjz;ktkdh f;XKs th fjz;e ;h. N?r'o J/;ahnk dk<br />

w;hjk j'e/ d[BhnK gk;'I o{jkBh ;fj:'r wzrdk fco fojk ;h, fJj ;wMe/ fe rb'p<br />

fJe tvk xo j?. T[E/ rKXh B/ n;fj:'r nzd'bB gquzv ehsk. N?r'o Bz{ rKXh dh<br />

;ay;hns dk gsk ;h go T[j ikDdk ;h fe T[;d/ u/b/ d/;aGrsh d/ iiap/ j/m e'Jh<br />

th nB?se ezw eo ;ed/ jB. T[j ftfdnkoEhnK Bz{ fejk eod/ - rKXh s[jkv/ s'I<br />

fej' fijk pbhdkB wzr fojk j?< ftfdnk dh pbh ! w?I s[jkv/ nr/ gqkoEBk eodk<br />

jK fe ftfdnk jk;b eoe/ ;zg{oB wB[y pD' sK fe gsk br/ s[jkvhnK fizw/tkohnK<br />

eh jB.<br />

eth B/ rKXh d/ nzd'bB ftubhnK ykwhnK T[go bzwk b/y fby e/ wkvoB<br />

ohthT{ ftu SgtkfJnk fi; dk f;ob/y ;h - d ekb nkca d No{E. wjkswk rKXh<br />

B/ fJ; u[D"sh Bz{ ep{bfdnK :zr fJzvhnk ftu nkgDk ;ys gqsheow Skfgnk. fJ;<br />

b/y ftu N?r'o Bz{ @wjkB ;zsoh# fejk frnk fi;d/ ;Ze fBokXko BjhI ;B go fJ;<br />

rb dh fBzfdnk ehsh rJh fe id'I xo Bz{ nZr bZrh j't/, u"eVh wko e/ ;aKs BjhI<br />

p?mhdk.<br />

rKXh B/ fbfynk, @@eth Gbe ftu fiT[Idk j? s/ ;kE'I th fJjh nk; eodk j?<br />

fe Gfty ftu ihthJ/. ;t/o/ ;t/o/ nkek;a ftu T[vdhnK fuVhnK d/y e/ T[j GiB<br />

rkT[Idk j?. fJj T[j gzSh B/ fiBQK B/ ebQ ykDk ykXk ;h s/ okshI T[j jiaw j'e/<br />

y{B ftu ob frnk. w?I nfij/ gzSh d/y fojk jK i' fgzio/ ftu pzd jB s/ yzGK<br />

ftu T[vD dh ;Zfsnk pkeh BjhI puh. Gkosh nkek;a ftu wB[Zy T[v BjhI ;edk<br />

j[D, T[j sK o'Nh sZe dk w[Eki j?. T[;Bz{ ezw fdT[ sK fe T[j g/N Go ;e/.<br />

epho d/ GiB rk b?D/ ;"yk ezw j?, o'rhnK Bz{ okjs g[ukT[Dk n"yk j?.##<br />

fJj gVQ e/ N?r'o B/ fejk, @@fJfsjk; d/ tv/ ;zeN ftu i{Md/ nkgD/ ;kEhnK<br />

d/ edw Bkb edw fwbk e/ i/ BjhI uZb ;ed/ sK fJj th Bk ej' fe w?I mhe jK,<br />

T[j rbs jB.##<br />

37


iowB ;akfJo jhB B/ fbfynk, @@T[j ;kv/ :[r dk nfijk ;zrhseko j? i'<br />

ekb d/ yzvoK s/ p?mk rk fojk j?. T[j ekb dh nBzssk ftu Usg's j? go<br />

toswkB Bz{ th Biaonzdkia BjhI eodk.##<br />

B'pb gqkJhia dh oew sK gfjbK jh eth B/ ;aKshfBe/sB Bz{ d/ fdsh ;h.<br />

1921 ftu nkgDhnK ;kohnK ouBktK d/ ekghokJhN nfXeko th d/ fds/. eth edh<br />

edh T[dk; j' iKdk fe d[BhnKdkoh ftu T[;B/ fezBk ;kok ;wK B;aN eo fdsk,<br />

edh nkydk, ;aKshfBe/;asB dk J/vk tZvk gzrk yVQk eoB dh eh s[e ;h< fbfynk,<br />

@@id'I w?I d[BhnK ftu nkfJnk w/o/ e'b fJe pz;oh s'I fJbktk e[M BjhI ;h. w?I<br />

;e{b SZv fdsk, d[BhnKdkoh ftu ;cb Bk j'fJnk go w/oh pz;oh w/o/ e'b ojh.<br />

w/ok fJe ;yk w/o/ ;zrhs ftu ;akwb j[ zdk. T[;dk ;zrhs gZfsnK ftu, trd/ gkDh<br />

ftu, skfonK dh ykw';ah ftu, jzM{nK, w[;ekBk, d[yK s/ ;[yK ftu sozfrs j' iKdk.<br />

w?I ngD/ ;y/ dh wK p'bh ikDdk ;K fJ;/ eoe/ ib ns/ g"D w/oh pz;oh d/ ftueko<br />

nke/ yb' rJ/. w/ I p/te{cK tKr T[BQK dhnK rZbK wzBh frnk. pz;oh fes/ oZye/ w?I<br />

G[Zb frnk. gb ftu jh w? I p[ZYk j' frnk s/ p[ZXh dk Gko fgZm s/ bZdh dodo<br />

j'ek fdzdk fojk. fJj ;kok e[M w?Bz{ vokT[D/ ;[cB/ tKr brdk j? s/ nZXh nZXh<br />

oks G?Ghs j'e/ ikr g?Idk jK s/ ngD/ nkg Bz{ g[Sdk jK - w/ok ;zrhs feE/<br />

frnk


fBGk ojh j?. eth dh T[wo 63 ;kb j' rJh ;h go gq/w rhs fco g{oh fBoSbsk<br />

Bkb T[soB bZr/ L<br />

jzM{nK Bkb v[pv[pkJhnK nZyK Bkb id'I sz{ w/o/ tZb d/fynk<br />

w?I fejk ;h edh BjhI G[ZbKrk s?Bz{<br />

fywk eohI, w? I G[Zb frnk.<br />

w[ds j' rJh J/; rZb Bz{<br />

w/oh o{j T[go SghnK j'JhnK jB s/ohnK ekbhnK nZyK<br />

gq/w dk gfjbk yas, ;zrdk s/ vodk<br />

T[; T[go s/o/ fdb d/ d;ys<br />

;w/I dh e{uh fco rJh ;h X[Zg SK T[go dh<br />

w/o/ d[y dh bkN i/ u[gukg ftdkn j' rJh ;h<br />

sK w?Bz{ fywk eohI<br />

w?I J/Bk ikDdk jK fe sz{ w/o/ ihtB ftu nkJh<br />

sK rhsK dh Gog{o c;b T[Zrh.<br />

eth gho{ dh :ksok s/ fBefbnk sK o;s/ ftu J/Bk fpwko j' frnk fe d"ok oZd<br />

eoe/ ;kB fJ;hdo' T[Zso frnk. T[j fJE/ fe;/ Bz{ BjhI ikDdk ;h go fJe Gbh<br />

n"os fteN'ohnk UeKg' T[; pkps nypkoK okjhI ikDdh ;h. T[j eth Bz{ nkgD/<br />

y{p;{os pzrb/ ftu b? rJh. xo d/ Biadhe dh Bdh bzxdh ;h i' pkbe'Bh ftu'I<br />

pj[s wBw'je bZrdh. fJE/ i' eftsktK fbyhnK T[BQK d/ ;zrqfj dk Bkw g[oth (;akw<br />

dk fJe okr) oZfynk. fJj feskp T[;B/ nkgDh fJ; fwjopkB w/iapkB Bz{ ;wofgs<br />

ehsh j?. vke okjhI feskp T[;Bz{ G/ih sK fbfynk, @@ukj[zdk sK fJjh ;h fe nkgD/<br />

jZEhI s[jkBz{ fJj feskp ;"Igdk go vke okjhI G/idk jK. s?Bz{ br/rk fe fJ; ftu<br />

sK e[M th BjhI. p; fJjh fe fizBk ;wK w?I s/o/ xo fojk, w/oh feskp T[; Bkb'I<br />

tXhe ;wK s/o/ e'b fpskJ/rh.## fJ; B/e phph Bz{ :kd eofdnK eth fbydk j?,<br />

@@j;dh j'Jh, y[;ah d/ c[ Zb b?e/ T[j w/o/ e'b nkJh. pdb/ ftu d/D tk;s/ d[y d/<br />

cb s'I fJbktk w/o/ e'b e[M BjhI ;h. w?I g[ZfSnk, @@e"D jko/rk i/ nkgK fJj d't/I<br />

39


uhiaK nkg; ftu pdb bJhJ/


eth fijVk ngD/ Bt/I Be'o rhsK Bkb ;kvk ;[nkrs efonk eodk ;h, feE/ j?<br />

T[j


o{; s'I iowBh d/ o;s/ gosd/ j'J/ T[j nwohek rJ/. EK EK T[BQK dk<br />

;BwkB j'fJnk s/ Gk;aDk dhnK bVhnK uZbhnK. ok;aNogsh j{to T[BQK Bz{ p';NB<br />

b?e/ nkg rJ/. nwohek th poskBhnK dhnK rsh-ftXhnK s/ y[;a BjhI ;h. fJE/<br />

T[j gqf;ZX fcbk;co ftb v{oK Bz{ fwb/. ftb v{oK B/ Gkos d/ fjZsK dk gZy<br />

g{ofdnK feskp fbyh, d e/; cko fJzvhnk fi; T[go nzro/ia ;oeko B/ gkpzdh bk<br />

fdZsh ;h. fJj feskp N?r'o Bz{ ;wofgs eofdnK v{oK B/ fejk, @@e/tb N?r'o eoe/<br />

jh nzro/iaK Bz{ Gkos ftu'I ub/ ikDk ukjhdk j?.##<br />

eth B/ @;akjijkB# BK dh bzwh eftsk fbyh fi; ftu T[j fJ;d/ fBowksk<br />

dh fJ; fJSk dk edodkB j? fe ;z;ko ftu ;dhnK g;zd nkT[D tkbh :kdrkoh<br />

;[zdosk SZvh ikt/. fco th eth ;'udk j? fe fpjsohB ;[zdo epo ftu p?m e/<br />

;'uh ikD Bkb'I pZu/ dk fBek gzx{Vk skiwjZb s'I tXhe w[ ZbtkB j? feT[Ife fJE/<br />

wB[ysk dh t/b nZr/ tX ojh j?.<br />

4 iBtoh 1932 Bz{ T[BQK dk iBw-fdB tZvh gZXo s/ ebeZs/ wBkT[D dk<br />

c?;bk j'fJnk go T[d'I jh rKXh ih dh frqcskoh dh ypo Sgh. eth B/ fJj<br />

;wko'j S'Nh gZXo dk eo fdsk. ni/ fJe jcask gfjbK T[j :'og s'I tkg; gos/<br />

;B. T[BQK B/ bzdB gqXkB wzsoh o?wi/ w?ev'Bkbv Bz{ bzwh sko G/ih fe GkoshnK<br />

T[go J/Bk tXhe dwB F[o{ j' frnk j? fe T[j ;EkJh o{g ftu poskBhnK d/<br />

fybkc j' ik<strong>Dr</strong>/. 26 iBtoh Bz{ fpnkB th ikoh ehsk i' ;oeko B/ ;? I;o eoe/<br />

S'Nk eoe/ Skfgnk. eth B/ fJ; ftu nkgDh p/fJZiash d/yh s/ @gq;aB# BK dh eftsk<br />

fbyh fi; ftu fbfynk fe j/ gowkswk sz{ nkgDk d{s G/i fdzdk j? i' s/ok ;[B/jk<br />

d;dk j?. nZi T[j ;[B/jk (i' :;{ w;hj okjhI nkfJnk) wiake pD frnk j?. sz{<br />

fJBQK b'eK Bz{ fywk fet/I eo/Irk j[D< s/ok o';aB o;sk nzXekowJh j' frnk j?, eh<br />

sz{ T[BQk Bz{ gq/w eo/Irk fiBQK B/ s/oh Xosh iafjohbh eo fdsh j?<<br />

T[wo tXD eoe/ ewia'oh j'D bZrh s/ eth B/ c?;bk ehsk fe j'o ftd/;ah<br />

d"ok BjhI eoBk, f;js nkfrnk BjhI fdzdh ;h. JhokB d/ pkd;akj oiak ;akj<br />

gfjbth dk ;Zdk gZso nk frnk. eth B/ vkfJoh ftu fbfynk, @@nkgD/ fwZso d/;<br />

42


d/ ;ot[Zu okigqw[ Zy dk ;Zdk fet/I w'V ;edk jK


fdZsh fi; c?;b/ fto[ZX fJj tos oZfynk frnk. ;G s'I gfjbK ys T[BQK B/ N?r'o<br />

Bz{ fbfynk, @@fgnko/ r[o{d/t, nZi wzrbtko j?. ;t/o d/ fszB tZi/ jB. d[gfjo Bz{<br />

w?I nrBh dotki/ ftu dkyb j'tKrk. fJ; :sB tk;s/ s[jkvh n;h; dh b'V j?.<br />

s[;hI w/o/ ;Zu/ fwso j' feT[Ife jo/r rZb w/o/ e'b s[;hI fB;azr fB;aegN j'e/ ehsh.<br />

i/ fdb'I w/o/ fJokd/ dk ;woEB eod/ j' sK w?Bz{ n;ahotkd fdT[. w?Bz{ fJ; Bkb<br />

;aesh fwb/rh.##<br />

ni/ ys vke ftu gkfJnk BjhI ;h fe T[BQK Bz{ eth dh sko fwbh, @@Gkos<br />

dh J/esk ns/ ;wkie fJei[Nsk Bz{ ekfJw oZyD fjs ngDk nBw'b ihtB e[opkB<br />

eoBk ;jh c?;bk j?. s[jkvh wjkB sgZf;nk dk ;BwkB eofdnK gq/wg{ote n;hI<br />

s[jkv/ o;s/ s/ uZbKr/.##<br />

eth dk e'wb fdb sko d/ e/ ;aKs BjhI j'fJnk. T[j 24 ;szpo Bz{ :otdk<br />

i/bQ g{B/ wjkswk Bkb w[bkeks eoB bJh otkBk j' rJ/. go ysok GKgfdnK<br />

;oeko B/ 26 ;szpo Bz{ nkgDk c?;bk tkg; b? fbnk sK rKXh ih B/ tos ysw<br />

eo fdZsk. fJ; tes eth rKXh ih e'b p?m/ ;B. rKXh B/ fbfynk, @@Jh;ato dk<br />

Bkw b?e/ tos F[o{ ehsk ;h. r[o{d/t d/ ;kjwD/ Jh;ato dk Bkw b?e/ fJ; Bz{ ysw<br />

eoB bZrk jK. fJ; w"e/ eth B/ rhs rkfJnk L<br />

ihtB iyB F[ekJ/ ikJ/<br />

eo[Dk Xkok: J/;'HHHHH<br />

(id'I ihtB ;[Ze ikJ/ sK gqG ih dfJnk dh Xkok ftu nkU.<br />

id'I ;koh fwmk; w[Ze ikJ/ sK gqG ih nzfwqs rhs dh pko;a eo'.)<br />

15 iBtoh 1934 Bz{ T[soh Gkos ftu fGnkBe G[ukb nkfJnk fi; Bkb<br />

p/nzs ikBh s/ wkfJe B[e;kB j'fJnk. mzY d/ fdBh b'e n;wkB j/m ;"D bZr/.<br />

wjkswk rKXh dk fpnkB nkfJnk, @@iks gks d/ nkXko s/ wB[Zy wB[Zy Bz{ Bcaos<br />

eodk j?. fJj G{ukb fJ;/ gkg dh oZp tb'I fdsh ;iak j?. w?Bz{ gZek ft;atk; j? fe<br />

S{s nS{s Bkb fJ; G{ukb dk nfdy ;pzX i[fVnk j'fJnk j?.##<br />

44


fJj gVQe/ N?r'o j?okB th j'J/, d[yh th. T[BQK fejk, @@w?Bz{ fJ; rZb dk<br />

;ys nc;'; j? fe rKXh ih G{ukb dk ekoB Jh;atoh ;iak d;d/ jB. fJ; s'I<br />

tXhe d[y fJ; rZb dk j? fJ; soQK dhnK r?o ftfrnkBe rZbK Bz{ Gkos tk;h ;Zu<br />

wzB b?Id/ jB.##<br />

eth dh fJj fNgDh gVQe/ johiB ftu fco rKXh B/ d[jokfJnk, @@w/o/ tk;s/<br />

fJ; G{ukb dk ekoB Jh;ato tb'I fdsh ;iak j?, fJj w/ok e'Jh nzX ft;atk; BjhI.<br />

Jh;ato dhnK BhshnK, fB:wK s/ ekoiftXh dk fe;/ Bz{ e'Jh gsk BjhI. w/ok fJj'<br />

ft;atk; j? fe fJj Jh;atoh gqe'g j?.##<br />

fJ; pko/ itkjo bkb Bfjo{ dh fNZgDh j?, @@id'I w?I G{ukb ghVs y/soK dk<br />

d"ok eo fojk ;K sK rKXh ih dk fpnkB gVQe/ w?I j?okB ofj frnk fe fJj<br />

Jh;ato tb'I fdsh ;iak j?. fJj pVk fBok;akiBe fynkb j?. w?I oftzdo BkE N?r'o<br />

d/ fpnkB Bkb g{oh soQK ;fjws jK.##<br />

rKXh ih jo/e xNBk$d[oxNBk ftu'I f;nk;h ;wheoD bZG b?Id/ ;B s/ fJBQK<br />

ftu'I wB ukfjnk bkG gqkgs eod/ ;B. fJj mhe j? fe ;G fBZih BjhI j[ zdk ;h,<br />

d/; d/ Gb/ bJh j[ zdk ;h. fjzd[;skBhnK dh wkBf;esk Bz{ rKXh s'I tXhe Bk N?r'o<br />

Bz{ gsk ;h Bk Bfjo{ Bz{. fJjh ekoB j? fe b'e N?r'o ns/ Bfjo{ s'I tXhe rKXh<br />

ih ftu ft;atk; eod/ ;B. e/tb eEBk eoe/ BjhI, rKXh dk ihtB th nkw rohp<br />

g/Iv{ tork ;kdk ;h id'I fe N?r'o ns/ Bfjo{ dk ofjD ;fjD e[bhB tor tkbk<br />

;h.<br />

;aKshfBe/sB N?r'o dk T[j ;[cBk ;h i' ;keko j'fJnk. ;keko sK j' frnk,<br />

go youk pj[sk, nkwdB fBr{Dh. fiBQK b'eK d/ pZfunK dk GftZy ;ztkoB tk;s/<br />

T[;B/ y[d dh ;koh gz{ih bk fdsh, T[; d/; d/ t;Bhe fJ; ft;at ftfdnkb/ dh<br />

wkfJe wdd eoB tk;s/ fsnko BjhI ;B. Gkos tk;hnK dk nzro/iaK t/b/ s'I b? e/<br />

j[D sZe fJj' o[MkD s[fonk nk fojk j? fe T[j iK Xow d/ Bkw s/ g?;/ d/ fdzd/<br />

;B iK fco okiBhshtkBk Bz{. ftfdnkfbnK dk fXnkB fe;/ Bz{ BjhI. w/oh gzikph<br />

:{Bhtof;Nh ftu w? I nfijk o[MkD d/fynk. b'e ;wMd/ jB fe :{Bhtof;Nh Bz{ i/<br />

45


dkB ftu XBok;ah fdsh rJh fJ; dk d[oT[g:'r j't/rk. G{sg{ot tkJh;-uK;bo<br />

;toB f;zx p'gkokfJ dh ;ay;hns ;tZS d/yfdnK, id'I T[j r[o{ ek;ah e?Ig; tk;s/<br />

ftd/;aK ftu g?;k wzrD rJ/ sK T[BQK Bz{ GotK j[ zrkok fwfbnk s/ eo'VK o[gJ/<br />

fJeZso eo e/ fbnKd/.<br />

N?r'o tes d/; r[bkw ;h, rohp ;h. fco th fijV/ XBh b'eK gk; g?;k<br />

j'D dh ;woZEk ;h T[j th fjueukT[Id/ feT[Ife T[BQK dh d';sh rKXh ih Bkb ;h.<br />

ifbQnKtkbk eKv 1919 dh ft;kyh Bz{ tkgfonk sK @;o# dk fyskp tkg; eo fdsk.<br />

XBtkB pzd/ ;oeko Bz{ Bokia BjhI eo ;ed/ j[ zd/.<br />

jZE ftu m{mk cV e/ wzrD s[o g?Dk th N?r'o d/ ;[Gkn ftu BjhI ;h. fJe<br />

ftT[Is xVh rJh. EK EK fgzvK ;afjoK ftu x[zw e/ N?r'o dh ouBk Bz{ wzu T[s/<br />

gq;s[s ehsk ikt/. Gkt/I fe T[wo dk nyhobk fjZ;k gj[ zu frnk ;h s/ chbv ftu<br />

ezw eoBk ;"yk BjhI ;h go T[; Bz{ d' rZbK B/ T[s;akfjs eoh oZfynk. fJe sK<br />

;aKshfBe/sB fiT[Idk ofjDk ukjhdk ;h, d{i/ fJ; gqdo;aB Bkb T[; dh ebk<br />

GkoshnK d/ wB ftu g[ZiDh ;h. T[BQK d/ fdbK ftu th T[soBh ;h i' gVQ/ fby/<br />

BjhI ;B, T[BQK d/ th i' pzrbk BjhI ikDd/ ;B. T[BQK B/ ;kfizad/, rtZJhJ/ ns/<br />

nfGB/sk fJeZm/ ehs/. y[d fBod/;ae j[zdk.<br />

;kb 1932 s'I 1936 sZe gzi ;kb Gkos d/ ty tZy EktK s/ fJj ezw ubdk<br />

fojk. T[;B/ JhokB dh :ksok th ehsh. id'I w?I ngq?b 2008 ftu JhokB d/ d"o/ s/<br />

frnk T[E/ N?r'o Bkb nkfJs[Zbk wkok;ah dh c'N' d/yh. wkok;ah B/ ft;at gqf;ZX<br />

bkfJpo/oh e[ zw ;afjo ftu ;Ekgs ehsh j? fi; dk ft;Eko Bkb fiaeo w?I nkgDh<br />

fe;/ j'o fbys ftu ehsk j?. nkgDhnK :ksoktK d"okB N?r'o dh ;kfjs ouBk th<br />

Bkb' Bkb ubdh ojh.<br />

T[;dhnK nyhobhnK ouBktK ftu j'o fwmk;, j'o tXhe ;aKsh dk gqt/;a j[ zdk<br />

j?. ;aKshfBe/sB d/ bkfrUI e'gkJh Bdh bzxdh j?. pugB s'I p[Y/g/ se T[j e'gkJh<br />

d/ nzr ;zr fojk. fBe/ j[ zfdnK wbkj s'I Bdh Bkb ;pzXs ejkDhnK ;[DfdnK<br />

46


;[DfdnK ns/ Bdh d/ nkb/ d[nkb/ x[zwd/ b'eK Bz{ d/yfdnK T[; d/ fdb nzdo<br />

;EkJh :kdK ekfJw j' rJhnK. fJe tzBrh d/y', @@T[;dhnK rZbK ftdtkBk torhnK<br />

BjhI, ;r'I nkw pzfdnK tKr f;ZXhnK ;kdhnK jB. w'Y/ T[go sho ewkB bNekJh<br />

id'I e'Jh ;fBnk;h pkbe fJ; d/ feBko/ feBko/ s[odk j? sK bfjoK G? Ghs BjhI<br />

j[ zdhnK. pbd ;fji/ ;fji/ rZvk fyud/ s[oh iKd/ jB. nkgD/ M[e/ j'J/ w'Y/ T[go<br />

x[fwnko posDk dh tfjzrh u[eh, N[Nd/ i[Vd/ ;kjK Bkb s[fonk ik fojk j?. fgzv<br />

dk gkbs{ e[Zsk T[;dh SK d/ Bkb Bkb s[fonk ik fojk j? e[M d{o sZe. nkgDk<br />

;wK T[;B/ fJ; soQK pzBQ fbnk j? fit/I fgzv d/ ;e{b d/ wk;No Bz{ fszB o[gJ/ wjhB/<br />

dh sBykj B/ pzBQ fbnk j?, nkgD/ jZE ftu p'dh g[okDh Ssoh cVh j"bh j"bh<br />

gVQkT[D ik fojk j?.## fJj ;soK @e'gkJh# eftsk ftu'I jB.<br />

eth bJh ;[or fes/ d{o n;wkB ftu BjhI, Xosh T[go j?. T[;dk eEB j?,<br />

@@w? I fgnko ehsk. gsk BjhI fezBk ns/ fe; soQK dk. w? I Xosh Bz{ fgnko ehsk. d/o<br />

se w/ohnK nZyK brksko Xosh Bz{ d/ydhnK ofjzdhnK jB. G[Zy ns/ so/j ftu th<br />

w?I fgnko dk nzfwqs Sfenk. fJ; d/ o/s/ ftu w?Bz{ nkgD/ ihtB dh ;Zuh ;koEesk<br />

fwbh. d[oeko/ j'fJnK p/fJias j'fJnK b'eK ftu w?Bz{ nkgDh w[esh fwbh j?.##<br />

@g[B;au# Bkw dh fJe eftsk ftu eth B/ fJe xNBk fuso fdsh j?.<br />

nwhBk w[;bwkB bbkoh dh Xh j?. ftdtkB pqkjwD Fzeo bkb Bz{ nkgD/ gzvskT{gD<br />

T[go Gkoh cyo ;h. T[;B/ fe;/ j'o ftdtkB Bkb NZeo b?D tk;s/ ikDk ;h. T[BQK<br />

fdBK ftu fJj' fijhnK p"fXe e[;ashnK nkw j'fJnk eodhnK ;B. T[;B/ d/fynk fe<br />

d;sko w?bh j' rJh j?. bbkoh B{z X'D ns/ ozrD tk;s/ d/ fdsh. bbkoh B/<br />

nkgDh Xh nwhBk Bz{ fejk - ikj, Bdh T[go ike/ gZr X' fbnk. id'I e[Vh gZr X'<br />

e/ ;[eD/ gkD bZrh sK T[;B/ d;sko d/ fJe e'B/ ftu eftsk dh gzesh Xkr/ Bkb<br />

fbyh j'Jh d/yh. fbfynk ;h L<br />

s'wko Fqhgd w'o bbkN/ fpoki/..<br />

(s[jkv/ gftso uoB w/o/ f;o T[go F[F'fGs jB.)<br />

47


nwhBk nkgDh M'IgVh ftu rJh. ;{Jh ftu Xkrk go'fJnk s/ fJj gzesh fby e/<br />

eftsk dk pzd g{ok eo fdsk L<br />

go;a gkJhB/ skJh jod:/o wkM/..<br />

(fJ; tk;s/ fdb T[BQK dh Ekj gk jh BjhI ;fenk.)<br />

gzfvs B/ d{ih ;so gVQ e/ fejk - e[VhJ/, j[D w?I okidopko ftu pfj; eoB eh<br />

ikDk< sz{ w/o/ x[wzv Bz{ fdb d/ frnkB ftu pdb fdsk i' j[D se f;o ftu ;h.<br />

j[D w/ok o;sk e'Jh j'o j?.<br />

fJe ;akw eth ngD/ ewo/ ftu fJeZbk p?mk ;h. T[;Bz{ fJe e[Vh :kd nkJh<br />

fi; Bkb T[j pugB ftu y/fvnk eodk ;h. T[; Bz{ eftsk ftu T[skofdnK fbydk<br />

j? - nukBe fit/I e'Jh ;o;okjN w/o/ B/V/ nk rJh. w?I T[;d/ ;kjK dh wfje<br />

gSkD frnk, T[;d/ nkT[D dk nfj;k; j'fJnk. w?I g[ZfSnk - d{ih d[BhnK ftu'I sz{<br />

tkg; gos nkJh j?I e[VhJ/< e[Vh p'bh - fe; e'b nktK tkg;< eth B/ g[fSnk eh<br />

w?I fJE/ BjhI< eh s?Bz{ w? I fdykJh BjhI fdzdk< fco nktkia nkJh - Xosh T[go fijVk<br />

w/ok ;h, T[j w/o/ pugB dk ;kEh ;h fJe fBek fijk. fJ; ewo/ ftu T[j sK<br />

fes/ BjhI. w?I g[ZfSnk - eh T[j fes/ BjhI< fJe jbeh nktkia fco ;[Dh - T[j T[E/<br />

j? fiE/ w? I jK. j'o fes/ BjhI fdZf;nk.<br />

eth gfotko d/ ;ko/ ih fJe fJe eoe/ ftSV rJ/. fJe Xh puh ;h e/tb,<br />

fJ; Xh dk fJeb"sk g[Zso iowBh ftu w"s Bkb x[b fojk ;h. wK f;ojkD/ p?mh<br />

;h. g[Zso dh w"s j'Jh, nrb/ fdB T[;dh wK th ub t;h. fJj ;kok e[M oth<br />

bJh ;fjB eoBk w[;eb pD fojk ;h. T[; B/ nkgDh fojkfJ;a pdbDh F[o{ eo<br />

fdsh. nZi fJE/, eZbQ T[E/, fi; EK nZi ;[Zsk, eZb T[E/ BjhI oj/rk. nkyao c?;bk<br />

ehsk fe fwZNh dk eZuk ewok T[;ko e/ T[; ftu ofjDk j?. id'I fwNh Bkb fwNh<br />

j'D dk w"ek nk jh fojk j? B/V/, c/o/ gfjb'I feT[I Bk fwZNh d/ ftueko fxo<br />

ikJhJ/. p;, p/u?Bh s'I w[es j'D d/ o;s/ ;B ;ko/.<br />

ebeZs/ s'I rhs BkNeK dh :ksok T[so tb tXdh tXdh fdbh sZe g[Zih.<br />

T[BQh fdBh rKXh ih fdbh ftu ;B. T[BQK Bz{ d[y j'fJnk fe J/Bh tZvh T[wo/ N?r'o<br />

48


Bz{ ;aKshfBe/sB tk;s/ XB fJeZmk eoB dk e;aN MZbDk g? fojk j?. T[BQK B/ ;Zm<br />

jiako dk u?e d/ e/ fejk - @@j[D nkokw eoB dh T[wo j? r[od/t. tkg; ikT[.##<br />

go T[BQK Bz{ feskpK ftu'I fBeb e/ wzu T[go s[odk fcodk nkoN d/yDk uzrk<br />

bZrD bZr fgnk ;h. ;aKs fus fJe gk;/ p?m/ d/yd/ ofjzd/, Bk do;ae tKr, Bk<br />

nkb'ue tKr, fJT[I brdk j[ zdk fit/I fJe gk;/ ouBk, ;kfynks j?, d{i/ gk;/ ouBk<br />

dk d;sys p?mk j?.<br />

;kb 1937, ;odh B/V/ B/V/ ;oedh nk ojh ;h. d; ;szpo dh ;akw, e[o;h<br />

s/ p?m/ p?m/ p/j';a j' rJ/. T[d'I N?bhc'Bk dh ;[ftXk BjhI ;h. ebes/ vkeNoK sZe<br />

ypo eofdnK eofdnK d/o j' rJh. e'Jh fpwkoh BjhI ;h, mhe fbyd/ gVQd/ ;B.<br />

eh j' frnk nukBe< ;'bK gfjo p/j';ah d"okB w"s ns/ ihtB ftueko bNed/ oj/.<br />

c/o ;fji/ ;fji/ j';a nkJh. fJ; xNBk fgS'I nmkoK eftsktK dh wkbk SgtkJh<br />

fi;dk Bkw @gqKfse# oZfynk. fJBQK eftsktK ftu t?okr iK d[y BjhI j?. eth fit/I<br />

jo/e nB[Gt s'I ;[szso j' frnk j't/, fbfynk, @@wzu T[go godk T[fmnk, wzu T[go<br />

e[M BjhI ;h. godk frfonk, c/o th e[M BjhI ;h, Bk f;azrko, Bk f;a zrko eoB<br />

tkb/.<br />

eth Bz{ edh edkJhI p/u?B eoB tkb/ ;[cB/ nkT[Id/. fbfynk - @@fJe tko w? I<br />

d/fynk, ebeZsk bVyVKd/ edwk Bkb fe;/ gk;/ ikD tk;s/ s[o fgnk. jiakoK<br />

o";aBhnK fJe d{ih Bz{ nZr/ XedhnK ik ojhnK ;B. fJNK dhnK ft;akb fJwkosK<br />

r?IfvnK tKr s[o gJhnK, fyVehnK s/ dotki/ cVcVkD bZr/. rbhnK ;okbK tKr<br />

s[o gJhnK fiBQK ftueko pZ;K, ekoK, NokwK fvrD bZrhnK. piko dhnK d[ekBk B;a/<br />

ftu NZbh ;aokph tKr ;a'o eodhnK, bVdhnK d/yhnK. j?oh;B ;Ve Bz{ ngD/ wro<br />

wro Xoz{jdk j'fJnk jktVk g[b tv/ fpS{ tKr fdZf;nk. gkrb j'fJnk ;kvk ;e{b<br />

;G s'I nr/ GZiD bZrk, rfDs s/ ftnkeoD dhnK feskpK T[; s'I th nZr/ fBeb<br />

rJhnK. eo'VK b'e uhe/ - fJ; gkrbgB Bz{ o'e'. T[J/ ebeZs/, sz{ d; sK d/j<br />

feXo uZfbn?I< ocasko d/ B;a/ ftu u{o ebes/ d/ ezBk sZe ntkiK g[ZihnK Jh BK.<br />

T[; dh BZuD dh fJSk ekoB yzG/ ns/ ezXK p/u?B j' rJhnK. w?I ;'uD bZrk,<br />

49


ebeZs/ B/ i/ fdbh nkro/ iK bkj"o ikDk j? c/o fJ; Bz{ gZr pzBQDh s/ i[ Zs/ gfjBD/<br />

ukjhd/ B/. i/ fJ; dk c?;bk fJzrb?Iv ikD dk j? c/o N'g, ;{N s/ p{N gfjB bt/.<br />

c/o fJe Xwkek j'fJnk. w/oh nZy y[ ZbQ rJh. ebesk jw/;a tKr ebeZs/ ftu ;h.##<br />

gzi ngq?b 1940 Bz{ ;hHn?cHn? IfvqT{ia dk ebeZs/ ftu d/jKs j' frnk. eth d/<br />

fdb T[go fJe j'o ;ZN. ;aoXKibh fdzfdnK fejk - fe;/ j'o pzd/ ftu fJ; soQK<br />

dh ;ao/;aN Jh;kJhns w? I BjhI d/yh. n?IfvqT{ia fejk eodk ;h - wjkswk, nzro/iaK Bz{<br />

rkbK d/D dh s[jkBz{ e'Jh b'V BjhI. s[jkvh EK fJj ezw w? I eodk ojKrk.<br />

N?r'o B/ nzro/iah ftu ;G s'I tXhe yas n? IfvqT{i Bz{ fby/ jB. n? IfvqT{i B/<br />

y[d fJBQK dk ;zrqfj nkgD/ fiT[Id/ ih Sgtk fdsk ;h fi;dk NkJhNb j? - b?Noia<br />

N{ J/ co?Iv. fJT[I gqshs j[ zdk j? fit/I N?r'o Bz{ fJe nfijk fwZso fwb frnk ;h<br />

fi; nr/ T[j fdb d/ ;ko/ ojZ; gqrN eo ;edk ;h. n?IfvqT{i dk fdb nBzs<br />

fwjopkBhnK Bkb bpo/ia ;h fi; ekoB Gkos ftu T[;dk Bkw dhBpzX{ g? frnk<br />

;h. n?IfvqT{i dh w"s fgS'I eth ih ne;o efjD br gJ/ ;B - w? I j[D xkN dhnK<br />

g"VhnK T[go p?mk jK, wbkj Bz{ T[vhe fojK fe nrb/ gko w?Bz{ th b? uZb j[D.<br />

nke;c'ov :{Bhtof;Nh B/ 7 nr;s 1940 Bz{ eth Bz{ nkBo/oh vhH fbNH dh<br />

fvroh d/D dk c?;bk ehsk. Gkos dh ;[gohw e'oN d/ T[; tes d/ iZi ;o w"fo;<br />

rt/no, vkH okXk feq;aBB ns/ ebeZsk jkJh e'oN d/ iZi B/ nke;c'ov dh<br />

gqshfBXsk ehsh. fJj ;BwkB ;aKshfBe/sB ftu gqdkB ehsk frnk. fJ; ;zdoG ftu<br />

o'iaB;NhB dh fJj fNgDh fdbu;g j?, @@cke; ;N/Bt/ia dk ftuko ;h fe<br />

nke;c'ov iK e?Ipfoi, d'tK ftu'I e'Jh :{Bhtof;Nh N?r'o Bz{ ;BwkfBs eo/. id'I<br />

T[;B/ fJ; pkps bkov eoiaB dh ;bkj bJh sK tkfJ;okfJ eoiaB B/ fejk -<br />

Gkos ftu N?r'o Bkb'I tZv/ pzd/ w"i{d jB. w?I j?okB ofj frnk fe T[; s'I tZvk j'o<br />

e'D j' ;edk j?. n?r'o dh ;kfjs f;oiDk s'I fJzrb?Iv fJT[I w[eo ikJ/rk, fJj<br />

ikDe/ d[y j'fJnk. j[D w?I ;wM frnk fe fJzrb?Iv B/ nkgD/ nkg Bz{ gokfJnk<br />

w[be ;wM fbnk j?.##<br />

50


26 ;szpo Bz{ T[j fpwko j' rJ/. fJ; tes T[j efbzgKr gjkVh T[go<br />

nkokw eo oj/ ;B. id'I sZe ebeZs/ s'I vkeNo BjhI nkT[Id/, T[d'I se dkoihfbzr<br />

d/ f;ftb ;oiB e'b p/Bsh ehsh fe T[j wjKeth dh iKu eoe/ dtkJh d/t/. T[j<br />

pVh p/o[yh Bkb g/;a nkfJnk. s[o sK fgnk, go nke/ g[fSnk - fJ; Bz{ nzro/iah<br />

nkT[Idh j? wkVh w'Nh< fJj ;kok e[M do;k fojk ;h fe nzro/ia GkoshnK Bkb'I<br />

y[dpy[d fezB/ d{o j' u[Ze/ jB. iKu eoe/ fejk fe fevBh yokp j?. tvk nkgq/;aB<br />

eoBk gt/rk. eth d/ ;/teK B/ nkgq/;aB BjhI eoB fdsk. fJzB/ Bz{ ebeZfsUI vkeNoK<br />

dh Nhw g[Zi rJh.<br />

wjkswk rKXh tb'I T[BQK dk ;eZso wjKd/t fpwko g[o;ah bJh nkfJnk s/<br />

df;nk fe rKXh ih d[y ftu rq;s jB s/ s[jkvh f;js tk;s/ gqkoEBk eod/ jB.<br />

eth Bz{ T[uk ;[DB bZrk ;h s/ iapkB v'b ojh ;h. bkuko T[j d/;kJh tb d/yd/<br />

oj/, rZb Bk j'Jh, nZyK ftu'I jzM{ Nge gJ/. T[BQK dh Bz{j i' fJ; t/b/ T[E/ ;/tk<br />

ftu jkiao ;h fbydh j?, @@ihtB ftu w?I gfjbh tkoh eth dhnK nZyK ftu nEo{<br />

d/y/. T[BQK dk nkgD/ fdb T[go J/vk ipod;s ekp{ ;h fe tZvhnK tZvhnK ;ZNK<br />

MZbD tes jzM{ BjhI v/frnk. nZi T[BQK Bz{ d/ye/ fJT[I bZrk fe pzBQ N[ZN u[Zek j? s/<br />

dfonk wBwoiah bkb fiXo ukj/rk ikJ/rk.##<br />

Btzpo d/ F[o{ ftu T[j fco s'I szdo[;s j' rJ/ s/ fBehnK fBehnK xNBktK<br />

Bz{ T[;/ soQK d/yD bZr/ fit/I jw/;a s'I d/yd/ nkJ/ ;B. frnkoK Btzpo Bz{ @@u{edh<br />

fuVh## eftsk fbyh. fJj fuVh fyVeh Bkb orVe/ uz[i ;kc eodh, fJXo T[Xo<br />

s/iah Bkb c[dedh, nkgDh frZbh g{S fjbk fjbk ufjujkT[Idh s/ eth Bz{ g[fSnk<br />

eodh - w/o/ tk;s/ eh ypo j? s[jkv/ e'b <<br />

oks dk e;aN dkfJe iroksk<br />

bzwk j' iKdk j?<br />

w?I s/oh gfjbh ufjujkN T[vhedk ofjzBk<br />

51


sz{ w/o/ bJh F[G ;zd/;a ns/<br />

fdB dk ukBD b?e/ nkJ/Irh fgnkohJ/ fuVhJ/<br />

U w/ohJ/ u{edhJ/ fuVhJ/.<br />

fp;so/ T[go b/N/ eth Bz{ T[BQK dh ;/tk ftu bZrhnK e[VhnK id'I nkydhnK, @@;aKs<br />

b/N/ oj', fiankdk rZbK BjhI, E'Vk e[ ykDk j'o ykDk gt/rk,@@ sK jZ; g?Id/. fijVhnK<br />

e[VhnK nZi jdkfJsK ikoh eo ojhnK jB ni/ eZbQ sK w/o/ xo d/ e'B/ ftu<br />

r[ ZvhnK gN'fbnK Bkb y/fvnk eodhnK ;B.<br />

nkgD/ e'b pZfunK tk;s/ fwZmhnK r'bhnK dh ;ah;ah iK ukeb/N iao{o oyd/.<br />

e'Jh pZuk pr?o rZbK ehfsnK, pr?o e[M ykfJnK ubk ikJ/, eth Bz{ g;zd BjhI ;h.<br />

fJZe fdB ntkok e[Zsk eth dh e[o;h j/m nk p?mk. i'o bk fbnk, pkjo fBebD<br />

s'I fJBekoh j' frnk. xo dk w?Ipo pD frnk. eth d/ B/V/ nk e/ yb' iKdk, id'I<br />

f;o gb'; fdzd/, c/o e[o;h j/mK u[g eoe/ p?m iKdk. fJ; w;skB/ e[s/ T[go eftsk<br />

fby fdsh @ykbh e[o;h#.<br />

ewia'oh d"okB T[BQK Bz{ rb?e;' dh y[oke fdsh iKdh i' S'N/ pfunK bJh j[zdh<br />

j?. y[oke J/Bh d/Dh j[ zdh ;h fizBh d' wjhfBnK d/ pZu/ Bz{. dtkJh ykD pkd g[Sd/<br />

- j[D w? I fezB/ wjhfBnK dk j' frnK< nkJ/ rJ/ Bz{ ne;o g[Sd/ - eh s[jkv/ xo<br />

d/ ftjV/ ftu wj{J/ dk doyas j?< i/ BjhI sK p{Nk bk b?. id'I tZvk j'fJnk, d/yhI,<br />

;[v"b ;zEkb n"osK fJ; d/ c[b u[D e/ e/jh riap dh ;aokp fsnko eoBrhnK.<br />

w/oh p/oh d/ izp{ p/o yk e/ d/y/< wzrtkT[IBk. d/fyU fezB/ o;hb/. fbfynk L<br />

w?I ikD frnK ;Zu pkps.<br />

;Zu em'o j?.<br />

fJ; em'osk Bz{ eodk jK fgnko<br />

feT[Ife fJj X'yk BjhI fdzdh.<br />

52


T[;dhnK eftsktK rfjohnK sK j[ zdhnK rJhnK go ifNb BjhI. t/d tkeK fijh<br />

;kdrh d/y' L<br />

gfjb/ fdB d/ ;{oi B/ g[fSnk -<br />

BthI f;q;aNh dh p[Zeb ftu e"D j? sz{<<br />

e'Jh T[Zso BjhI fwfbnk.<br />

:[r phs/, nyhob/ fdB d/ nkyoh ;{oi B/ ;akwh g[ZfSnkL<br />

e"D j?I sz{<<br />

e'Jh T[Zso BjhI.<br />

;Zs nr;s 1941 Bz{ d[gfjo T[;/ xo ftu eth B/ gqkD fsnkr/ fiE/ T[;dk nZ;h<br />

;kb gfjbK iBw j'fJnk ;h. ;"D wjhB/ dh g{oBwk;h dk fdB ;h. ni/ e[M fdB<br />

gfjbK fJj rhs oue/ fejk ;h - fJ; Bz{ w/o/ ub/ ikD fgS' I rkfJU L<br />

;kjwD/ ;aKs fuZs ;w[zdo fpokiwkB j?.<br />

j/ wbkj, fe;ash s'o<br />

sz{ jh sK j? w/ok fJe' fJe ;zrh.<br />

%%%<br />

53


---------------------<br />

Gh;aw ;kjBh dk eEB j? - @@fJe fdB ;t/o ;ko w?I nkgD/ nB[tkde ;kEhnK ;D/<br />

nkgDh fojkfJ;a tkb/ j'Nb tb ik fojk ;K. n;hI eht;eh w/No' ;N/;aB go T[so/<br />

;K. ;kjwftT[I tv/oh T[wo dh o{;h n"os nkT[Idh d/yh. ;kv/ B/V/ nke/ o[eh s/<br />

g[ZfSnk - eh s[;hI Gkosh j'< i' ;kEh o{;h ikDdk ;h B/ fejk - ih n;hI Gkosh<br />

jK. o{;h n"os B/ ;fji/ M[e e/ iawhB S[jh s/ fejk - s[;hI N?r'o d/ d/; d/ j'.<br />

s[jkvk ;tkrs j?. w[;ejKdh j'Jh n;h;K fdzdh fdzdh T[j ubh rJh.## (Gh;aw<br />

;kjBh, nki e/ nshs (fjzdh), okiewb, BthI fdbh 2003, gzBk 187).<br />

N?r'o ouBktbh<br />

N?r'o ouBktbh ftu'I ;G s'I gfjbK gkmeK tk;s/ d/ oj/ jK @pkbe# ftu'I<br />

e[M fjZ;/. fJj ouBk T[wo d/ nyho ftu nkJh fi;dk pzrbk ftu Bkw oZfynk<br />

fFF{ s/ nzro/iah ftu The Crescent Moon fBe/ fBe/ fJj pkbrhs e/tb pZfunK<br />

ftu BjhI, jo T[wo d/ b'eK ftu fgnko/ j'J/.<br />

xo<br />

id'I ezi{; pkDhJ/ tKr ;{oi nkgDk ;'Bk S[gkT[D ftu o[fMnk j'fJnk ;h,<br />

;akwh w? I y/s ftu'I dh bzfxnk.<br />

ukBD j"bh j"bh jB/o/ dh p[Zeb ftu vz{xk T[sodk frnk s/ eZNh c;b<br />

j/mbh ftXtk Xosh ykw';a gJh ojh.<br />

nukBe fJe y[;a pZu/ dh febekoh n;wkB tZb iKdh rz{ih. nBzs jB/o<br />

ftu, T[dk; ;akw tes fJj o";aBh dh beho ;h fJZe.<br />

;kro ezY/<br />

54


nBzs ;z;koK d/ pZu/ ;w[zdo feBko/ fwbd/ jB. T[Zgo ;aKs fBowb nkek;a,<br />

j/mK p/u?B skesto rZidk j'fJnk ;kro. nBzs ;z;koK d/ pZu/ ;kro feBko/ fwbe/<br />

BZud/ jB, febekohnK wkod/ jB.<br />

o/s d/ xo T[;ko e/ T[j f;ZghnK Bkb y/vd/ jB. fpyo/ gZs/ i'V i'V T[j<br />

fe;ashnK pDke/ ;w[zdo ftu SZv fdzd/ jB. ;kro ezY/ y/vD tk;s/ pZfunK dhnK<br />

nkgDhnK y/vK jB.<br />

T[BQK Bz{ s?oBk BjhI nkT[Idk. ikb ;[ZND/ BjhI nkT[Id/. w'shnK dh sbk;a ftu<br />

r'sky'o j/mK vz{xkD ftu v[peh bkT[Id/ jB. ;"dkro ijkia m/b fdzd/ jB go pZu/<br />

ezeo fJeZm/ eod/ ofjzd/ jB s/ fJeZm/ ehs/ ezeoK Bz{ fco o/s ftu trkj wkod/<br />

jB. T[BQK Bz{ yiakfBnK dh sbk;a BjhI. T[BQK Bz{ ikb ;[ZNDk BjhI nkT[Idk.<br />

jZ;dk jZ;dk ;kro T[uk T[mdk j?. T[;dk jk;k feBkfonK Bz{ Sz[jdk j?. wK<br />

fit/I pZu/ d/ gzx{V/ bkr/ b'ohnK rkT[Idh j?, y{Bh bfjoK pZfunK Bz{ p/wkfJB/ rhs<br />

;[DkT[IdhnK jB.<br />

nBzs ;z;koK d/ pZu/ ;kro ezY/ fwbd/ jB. s{ckB p/brkw j?, ijkia v[Zp<br />

oj/ jB. w"s M{wdh fco ojh j? s/ pZu/ y/vd/ jB. nBzs ;z;ko ;kroK feBko/<br />

pZfunK dh pj[s tvh wifb; i[Vh j?.<br />

pZu/ dk okj<br />

i/ ukj/ sK nZy d/ gbeko/ ftu pZuk T[ve/ n;wkB sZe g[Zi ;edk j?. e'Jh<br />

rZb j? fi; eoe/ T[j ;kE' d{o BjhI iKdk.<br />

wK dh Sksh T[go f;o oZye/ ;"Dk T[;Bz{ uzrk brdk j?, wK nZyK s'I go/<br />

j'J/, fJBQk th podk;as BjhI eodk.<br />

pZu/ Bz{ ;G ;[jD/ s/ f;nkD/ ;apdK dk gsk j? go E'V/ e[ jB fJ; Xosh<br />

T[go fijV/ T[;d/ p'bK d/ noE ikDd/ jB. e'Jh rZb j? fi; eoe/ T[j xZN<br />

p'bdk j?.<br />

55


j?.<br />

nkfJnk.<br />

wK d/ p'b T[j wK d/ p[ZbQK s'I f;ZyDk ukj[zdk j?. fJ;/ eoe/ T[j fJzBk wk;{w<br />

pZu/ e'b ;'B/ ns/ w'shnK d/ p'jb jB go Xosh T[go T[j wzrs/ tKr<br />

e'Jh rZb sK j? fi; eoe/ T[;B/ G/; pdfbnk. fBek, BzrXVzr fJj i'rh<br />

fpbe[b bkuko j'D dk fdyktk eodk j? sK fe wK d/ fgnko dh d"bs jk;b eo<br />

;e/.<br />

uzdowk d/ d/; ftu pZuk jo/e pzXB s'I w[es ;h go e'Jh rZb j? fi;<br />

;dek T[;B/ nkiakdh SZv fdZsh.<br />

T[; Bz{ gsk j? wK d/ fdb ftu T[; tk;s/ nBzs y[;ahnK jB, nkiakdh Bkb'I<br />

sK uzrk j? wK GZie/ T[; Bz{ cV bt/ s/ nkgDhnK pkjtK ftu x[ZN bt/.<br />

pZu/ Bz{ gsk BjhI o'D X'D eh j[ zdk j?. T[j nBzs y/fVnK dh tkdh ftu<br />

t;dk j?. e'Jh rZb j? fco th fi; eoe/ T[j jzM{ v/rdk j?.<br />

T[;d/ fgnko/ j'mK dh w[;ekD tZb wK fyZuh s[oh nkT[Idh j?. sK th fpBk<br />

fe;/ rZb d/ id'I T[j o'Idk j? sK T[j ukj[zdk j? fe wK dk fgnko ns/ jwdodh<br />

dk skDk g/Nk T[; d[nkb/ tfbnk oj/.<br />

foj?I<<br />

s/ oZy fdnK<<br />

U wzrs/, wK dh rodD d[nkb/ pkjtK uw/Vh, d'jK jZEK Bkb sz{ eh wzr<br />

U bkbuh fdb, n;wkB ftu'I ;z;ko Bkw dk cb s'V e/ w? I s/oh fBeh jE/bh<br />

BhId u[okD tkbk<br />

w/o/ pZu/ dhnK nZyK ftu'I BhId fe;B/ u[okJh< w?Bz{ gsk sK bZr/. Yke s/ xVk<br />

oZyh wK y{j s'I gkDh GoB uZbh.<br />

d[gfjo dk ;wK. pZfunK dhnK y/vK yasw. pZseK ;aKs.<br />

uotkjk p'jV d/ o[Zy j/m ;[Zsk fgnk.<br />

56


fJB/ Bz{ BhIdo-u'o nkfJnk s/ pZu/ dh BhId u[ok e/ d"V frnk.<br />

wK nkJh sK d/fynk, pZuk ftjV/ ftu foVQ fojk ;h.<br />

fe; B/ w/o/ bkb dh BhId u[okJh< w?Bz{ dZ;' sK ;jh. w? I ;zrb<br />

Bkb pzBQ fdnKrh.<br />

vz{xh jB/oh r[ck d/yhJ/ fiE' I dh fBeh Bdh bzxh.<br />

pkrK ftu uZbhJ/ fiE/ ep{so r[Norz{ r[Norz{ eod/ jB.<br />

fiE/ gohnK dhnK MKioK dh nktkia yDedh j?.<br />

okshI w? I pK;K dk izrb SkDkrh fiE/ gNphiD/ T[vd/ fcod/ B/<br />

jo/e Bz{ g[ZSKrh, d;' feE/ ofjzdk j? BhIdoK dk u'o.<br />

w?Bz{ gsk sK bZr/ w/o/ bkb dh BhId e"D b? frnk<<br />

i/ fJe tkoh cfVnk ikt/ c/o dZ;K fe w? I e"D jz z[Bh nK.<br />

w?I T[;d/ xo Skgk wko e/ d/yK T[;B/ fezBh e[ BhId iwQK<br />

eo bJh j?.<br />

EZpk Go e/ ;koh BhId w?I y'j fbnktK T[; s'I.<br />

w?I T[;d/ d't/I yzG x[N e/ pzBQ fdnK s/ dfonk feBko/<br />

SZv e/ g[ZSK - j[D fe;dh BhId u[okJ/Irk sz{ <<br />

nkozG<br />

w?I feE' I nkfJnK < wK sz{ w?Bz{ feE'I u[Zfenk ;h<<br />

jZ;dh, Sksh Bkb x[ZN e/ T[j nkydh -<br />

fJSktK tKr sz{ fdb ftu dZfpnk fgnk ;? I w/o/ bkb.<br />

id'I w? I pkbVh ;K, sz{ w/ohnK r[ ZvhnK gN'fbnK ftu j[zdk ;h.<br />

id'I rko/ dk d/tsk pDkT[Idh, T[d'I pko pko w?I s/o/ Be;a jh<br />

pDkfJnk eodh.<br />

id'I xo ftu d/ts/ dh g{ik j[zdh T[d'I w? I s?Bz{ g{fink eodh<br />

don;b.<br />

57


w/o/ fgnkoK, w/ohnK nk;K s/ s/oh BkBh dhnK nk;K ftu sz{<br />

jh sK j[ zdk ;h.<br />

fijVh nwo o{j ;kv/ xoK s/ oki eodh j?, :[ZrK sZe<br />

gkbdh ojh s?Bz{.<br />

uVQdh T[wo/ id'I w/o/ fdb dhnK gzyVhnK y[ZbQD bZrhnK,<br />

y[;ap{ pDe/ sz{ fJ; d[nkb/ uZeo eNdk j[zdk ;? I.<br />

w?I i[nkB j'Jh, s/oh Biakes w/o/ nzrK ftu fJT[I wubh fit/I<br />

gj[ c[Nkb/ s'I gfjbK g{op ftu ;{oi wubdk j?.<br />

sz{ s/ ;{oi d't/I i"V/ Gok j'I w/o/ bkb, s[;hI fJeZm/ izw/.<br />

s/ok wz{j d/ye/ w? I ft;wkfds j' ikBhnK, sz{ fijVk ;ko/ ijkB<br />

dk yiakBk ;h, w/ok fet/I j' frnk sz{ fJeZbh dk<<br />

fes/ r[nku Bk ikJ/I, skjhI Sksh Bkb x[ZNh oydh nK.<br />

fe; soQK dk ikd{ ;h fJj fi;B/ d[BhnK d/ yiakB/ Bz{ oZ;/<br />

ftu tb e/ w/ohnK Bkiae pkjK ftu fbnk oZfynk<<br />

w/oh fJSk j? w? I T[BQK okjK s/ s[oK fijV/ w/o/ bkb d/ fdb<br />

ftu'I fBebd/ B/.<br />

fJfsjk; ftu fijV/ oki/ edh BjhI j'J/,<br />

T[BQK dhnK okiXkBhnK ftu'I okid{s d"V/ nk oj/ jB ik oj/<br />

jB, s/o/ ;[B/j/ fbikD fbnkD tk;s/ bkb.<br />

dbhbK nkgD/ sohe/ fiE/ nkgD/ ozrK d/ gszr T[vkT[IdhnK<br />

jB, fiE/ fgzio/ ftu pzd dbhbK Bz{ ;Zu nkiakd eo fdzd?,<br />

sz{ T[E'I nkfJn? I w/o/ bkb.<br />

pdBkwh<br />

s/ohnK nZyK ftu jzM{ feT{I w/o/ bkb<<br />

fpBk rZb s'I s?Bz{ fe; B/ fMVfenk<<br />

58


s/ok wz{j s/ jZE f;nkjh Bkb fbpV rJ/ sK T[BQK s?Bz{<br />

rzdk fejk<<br />

uzd B/ ngDk ;kok wz{j f;nkjh Bkb Go oZfyn?,<br />

fco T[j uzrk Bh brdk<<br />

fpBk rZb s'I fMVed/ B/ w/o/ bkb Bz{ p/te{c.<br />

y/vfdnK i/ ewhia gVtk nkfJn? I, c/o eh j'fJnk<<br />

c/o T[j gsMV dh o[Zs Bz{ eh efj<strong>Dr</strong>/ fijVh uhEfVnK<br />

ftu'I dh jZ;dh j?<<br />

s?Bz{ eh eh efjzd/ B/ b'e, fXnkB Bk d/j T[BQK tZb.<br />

;G Bz{ gs? s?Bz{ fwmhnK uhiK g;zd B/, eh fJ; bJh s?Bz{<br />

bkbuh efjzd/ B/ T[j<<br />

fco ;kBz{ eh efj<strong>Dr</strong>/ T[j< n;hI fejVk nkgD/ fwZm/ bkb Bz{<br />

fgnko eoB' jNd/ nK<<br />

iZi<br />

s[;hI w/o/ bkb pkps i' woih ej', w? I ikDdh nK T[jBz{.<br />

T[j uzr?, J/; bJh E'VQk eodhnK w? I fgnko,<br />

fJ; eoe/ eodhnK T[j w/ok pZuk j?.<br />

s[;hI T[jd/ r[D n"rD s'bd/ j', w?I T[jdk fgnko.<br />

id'I T[;d/ jzM{ trd/ B/, w/ok fdb Bkb' Bkb trd?.<br />

T[; T[s/ d';a T[j bkJ/, ;iak T[j dJ/ fijVk T[jBz{<br />

fgnko eod?.<br />

s[;hI iZi fet/I pD/ T[;d/<<br />

y/vK<br />

o/s/ ftu p?mk, N[ZNhnK NkjDhnK Bkb y/vdk<br />

59


fJ; gqGks sz{ fezBk y[;a j? I.<br />

w?I nkgD/ b/y/ i'fynK ftu T[bMh j'Jh jK.<br />

edh edh sz{ w/o/ tb d/yd? I sK w?I ikD ikBh nK<br />

fe w/o/ b/y/ s?Bz{ fezB/ c}{b brd/ B/.<br />

NkjDhnK s/ mheohnK Bkb y/vDk w?I G[b rJh jK w/o/ bkb.<br />

w?Bz{ wfjzrhnK y/vK, ;'B/ uKdh d/ fyv"D/ uzr/ brd/ B/.<br />

s?Bz{ i' bZG ikJ/ T[;/ dh y/v pDk b?B?.<br />

w?I ;kok ;wK ;koh skes T[BQK T[s/ brkJh i' gjz[u s'I<br />

pkjo ;B.<br />

nBzs ;kro ftu w/oh ewia'o fe;ash v'b ojh j?<br />

w?I G[b rJh fe w? I th y/vK y/vdh nK.<br />

dkdk<br />

w?I fejk, @@;akwh uzd id'I edzp d/ doyas dhnK NkjDhnK<br />

ftueko nke/ c; iKd?, e'Jh cV BjhI fJ;Bz{ ;edk dkdk


pZdb ns/ bfjoK<br />

pZdbK B/ w?Bz{ fejk wK - n;hI fdB oks y/vd/ ofjB/ nK. fdB Bz{ ;{oi<br />

Bkb okshI uzd Bkb.<br />

w?I g[ZfSnk - w? I s[jkv/ Bkb y/vD fet/I nktK<<br />

T[j p'b/ - Xosh d/ feBko/ s/ yb', n;wkB tZb jZE c?bkn, n;hI s?Bz{ u[ee/<br />

T[vk fbiktKr/.<br />

w?I fejk - go wK xo T[vhedh n?. w? I T[jBz{ Sv e/ fet/I iktK<<br />

T[j j;d/ j'J/ T[v iKd/ jB.<br />

go w/o/ e'b fJ; s'I th tXhnk y/v j? wK.<br />

sz{ uzd j? I, w? I pZdb.<br />

w?I s/ok wz{j nkgD/ jZEK Bkb Ye btKrk, ;kvh SZs ;kvk nkek;a j?.<br />

;wz[do dhnK bfjoK B/ w?Bz{ fejk - fdB oks n;hI s[odhnK ofjzdhnK jK,<br />

nDikD/ okj gko eodhnK j'JhnK, rhs rkT[IdhnK j'JhnK.<br />

w?I g[ZfSnk - w? I s[jkv/ Bkb fet/I obK<<br />

T[BQK fejk - Xosh d/ feBko/ nke/ yb'ik, nZyK pzd eo, n;hI nkgD/ Bkb<br />

tjk e/ s?Bz{ th b? iktKrhnK.<br />

w?I fejk - go wK ukj[zdh j? w?I ;akw sZe xo g[Zi ikfJnk eoK. w?I T[jBz{<br />

SZv e/ fet/I iktK<<br />

T[j j;dhnK j'JhnK BZudhnK j'JhnK s[o iKdhnK jB.<br />

go w?Bz{ fJjd/ s'I th tXhnk y/v y/vDh nkT[Idh n?.<br />

w?I bfjo pDKrk s/ sz{ feBkok pD wK.<br />

s/oh r'd ftu w?I b'NDhnK yKdk foVQdk iktKrk<br />

d[BhnK Bz{ gsk Jh Bh bZrDk n;hI d't/I feE/ jK.<br />

uw/bh<br />

61


coia eo w?I uw/bh dk c[Zb j[ zdk, T[; NfjDh s/ bZrk j[ zdk,<br />

jtk ubdh sK M{wdk j'fJnk w?I y{p j;dk. eh sz{ w?Bz{ gSkD<br />

b?Idh wK<<br />

sz{ tki wkodh - feE/ j? I sz{ w/o/ bkb< w? I fdb nzdo j;dk,<br />

pkjo'I u[g ofjzdk, gzyvhnK y'bQ y'bQ s?Bz{ d/ydk.<br />

fJ;aBkB eoe/ frb/ e/;hI id'I sz{ uw/bh d/ p{N/ j/m gqkoEBk eoB nkT[Idh sK<br />

w/oh y[;ap{ sK s/o/ sZe nZgVdh go w/ok s?Bz{ gsk BhI ;h bZrDk fe w?I feE/<br />

jK.<br />

fdB Yb/ skeh ftu p?m e/ id'I sz{ owkfJD dk gkm eodh, uw/bh dh<br />

SK s/oh M'bh ftu p?mdh sK w/o/ tkbh fBeh fijh SK owkfJD dh T[; gzesh<br />

T[go g?Idh fiE'I sz{ gVQ ojh j[ zdh. eh s?Bz{ gsk brdk fe fJj s/o/ bkb dh<br />

SK j?<<br />

;akwh id'I sz{ bkbN?D b?e/ gF{nK d/ tkV/ tZb iKdh sK uw/bh dh<br />

Nkjbh Bkb'I N[ZN e/ w?I Xosh s/ T[so iKdk s/ s/oh T[Irb cV e/ nkydk -<br />

wK ejkDh ;[Dk.<br />

sz{ nkydh- T[J/ BNyN pZu/, feE/ fojk ;h sz{ ;kok fdB<<br />

w?I nkydk - w? I Bh s?Bz{ dZ;Dk wK, fpbe[b BjhI.<br />

nkgK d'tK B/ fJj' rZb eoBh ;h c/o.<br />

goh d/;<br />

oki/ dk wfjb feE/ n?, i/ b'eK Bz{ gsk bZr ikJ/,<br />

wfjb T[dhI b'g j' ikJ/rk.<br />

uKdh dhnK ezXK s/ ;'B/ dh SZs.<br />

;Zs pkrK tkb/ wfjb ftu okDh ofjzdh.<br />

okDh d/ rfjD/ J/B/ ehwsh fizBk ;Zs d/;K dk XB.<br />

w?I j"bh d/e/ wK d/ ezB ftu nkydk jK - w?Bz{ gs? wK J/;<br />

62


wfjb dk, w?Bz{ gs?.<br />

;kv/ ftjV/ d/ e'B/ ftu fijVk s[b;h dk p{Nk j? Bk,<br />

T[E/ j? wfjb.<br />

;Zs ;w[zdoK s'I gko oki e[wkoh nkgD/ wfjb ftu ;[Zsh gJh j?.<br />

w/o/ s'I fJbktk d[BhnK ftu j'o e'Jh T[; Bz{ bZG Bh ;edk.<br />

jZEK ftu rio/, ezBk ftu w'sh s/ co;a Bz{ Sz[jd/<br />

x;od/ T[jd/ e/;.<br />

nkgDh ikd{ dh SNh id'I w?I S[jkJh, oki e[wkoh ikr e/ jZ;/rh, T[jd/ j'mK<br />

ftu'I w'sh feoBr/.<br />

w?I j"bh d/ e/ wK d/ ezB ftu d;dK - w?Bz{ gs? wK, oki e[wkoh dk wfjb<br />

nkgDh s[b;h d/ p{N/ j/mK j?.<br />

id'I sz{ fJ;aBkB eoB dfonk e'b ikDk j't/, w? I nkgDh gVSZsh ftu p?mKrk.<br />

fco w? I T[E/ ik p?mKrk fiE/ ezX dk goSktK j?.<br />

w?I wkD' s'I fpBk fe;/ Bz{ nkgD/ Bkb BjhI fbikDk feT[Ife e/tb wkD' ikDdh<br />

j? ejkDh ftubk BkJh feE/ j?.<br />

BkJh T[E/ Jh n?, ftjV/ d/ e'B/ ftu, s[b;h d/ p{N/ j/m.<br />

pDtk;<br />

nkb/ d[nkb/ jB/ok g;oB bZrk j? wK, gsk BjhI fezB/ ti/<br />

B/ j[D.<br />

j[D y/v y/vDh ysw, nZi S[ZNh j?, w?I s/o/ e'b nkT[Bk.<br />

ezw eki SZv, nke/ pkoh ftu p?m e/ ejkDh ;[Dk s/<br />

dZ; goh ejkDh tkbk s/gzso wko{Eb feE/ j?.<br />

pko;a d/ goSkt/I B/ ;koh d[BhnK Ye bJh.<br />

r[;?bh fpibh Bj[zdoK Bkb n;wkB Bz{ xo{N/ tZY ojh j?.<br />

pZdb Neok e/ id'I rZid/ jB, w?I ukj[zBk voe/ s/oh r'd ftu b[e iktK.<br />

63


pK; d/ gZfsnK T[go id'I gfjoK sZe tkSVK g?IdhnK jB,<br />

w?I s/o/ Bkb fJeZbh Bkb ewo/ ftu p?mDk ukj[zBk sK fe s?E' I<br />

gsk bZr/ fe s/gzso wko{Eb feZE/ j?.<br />

fJj feE/ j? wK< fejV/ ;kro feBko/< fe; gops d/ g?oK j/m< fe;<br />

oki/ d/ d/; ftu<<br />

g/Iv{ b'e y/sK ftu'I xoK tZb s[o/ nk oj/ B/, e'Jh xkj dh gzv u[eh,<br />

e'Jh pkbD dhnK bZeVK T[mkJh. ghb/ xkj ftueko fiE/ doys j?, T[go<br />

f;nkD/ gzShnK d/ i'V/ dk nkjbDk j?, T[jh j? Bk s/gzso wko{Eb<<br />

nBikD/ ;kro'I gko, fdT[ B/ fiE/ okie[wkoh e?d eo oZyh j?, T[;Bz{<br />

S[vkT[D tk;s/ fJj' fij/ jh pko;a tkb/ fdB oki/ dk :[toki x'V/ s/ ;tko<br />

j'e/ fBefbnk j?.<br />

oko;a s/ X[zd id'I n;wkB' j/mK T[sodh j? sK fpibh fJT[I eVedh j?<br />

fit/I nukBe dod F[o{ j' frnk j't/. fdT[ B/ fijVh oki e[wkoh e?d eo<br />

oZyh j?, s/gzso wko{Eb ftu T[j rktK dk r'jk u[e ojh j? s/ jzM{ iawhB s/<br />

feo oj/ jB. d/y wK jB/ok vz{xk j' frn?, e'Jh pzdk pkjo fcodk BjhI<br />

fd;dk. uotkj/ ibdh uoKdK SV e/ xo ub/ rJ/, y/sK ftu'I nke/ pzd/<br />

nkgDh nkgDh M"IgVh ftu p?m/ pZdbK tb d/y oj/ B/.<br />

w?I nkgDhnK feskpK nbwkoh ftu oZy fdshnK B/ wK. j[D w?Bz{ fes/<br />

fJj Bk nky d/JhI fe gVQ. id'I w? I fgsk ih fivk tZvk j' frnk, T[d'I i' e[M<br />

gVQB dh b'V gJh w? I gVQ btKrk. jkb/ sK w?Bz{ gVQkJh dh b'V Jh Bh.<br />

j? feE/<<br />

y?o, wK nZi sK w?Bz{ fJjh dZ; fe goh ejkDh ftubk s/gzso wko{Eb<br />

po;ksh fdB<br />

izrb T[go ekb/ pZdb fxo nkJ/ jB.<br />

pkjo BK ikJhI w/o/ bkb.<br />

64


doys n;wkB Bkb f;o wko oj/ jB.<br />

u[Zg eoe/ eK NkjDhnK Bkb uzwV/ M{b oj/ jB.<br />

dfonk N[ZND Bz{ fcodk j?.<br />

feb/ pzBQh rK ozwQ ojh j?.<br />

o[e w/o/ bkb, w?I rK Bz{ nzdobh y[obh s/ pzBQ fdnK.<br />

N'G/ T[Sb rJ/ s/ y/sK ftu nk rJhnK wZShnK b'e cV oj/ B/. rbhnK<br />

ftu'I dh gkDh fJT[I s/ia d"V fojk j? fit/I fuVkT[D bJh wK dh geV ftu'I<br />

S[N e/ pZuk jZ;dk jZ;dk d"V iKdk j?.<br />

;[D, xkN s/ e'Jh wbkj Bz{ tkiK wko fojk j?.<br />

fdB fSg frnk j? w/o/ bkb, fe;ash pzBQ e/ wbkj ubk frn?.<br />

pkjo Bk ikJhI w/o/ bkb. ;Ve ;z[Bh j?, o;sk fsbeDk j?. pK;K Bkb<br />

Neok Neok jtk fJT[I rZi ojh j? fit/I izrbh ikBto ikb ftu c; frnk<br />

j't/. xo' I Bk ikj w/o/ bkb.<br />

ekriah fe;ashnK<br />

jo o'i trdh Bdh ftu ekria dhnK fe;ashnK s'odK. T[go nkgDk<br />

Bkw ns/ nkgD/ fgzv dk Bkw fbydK. w?Bz{ gs?, fe;/ nBikD/ d/; ftu id'I<br />

w/oh fe;ash g[Zi/rh, e'Jh Bk e'Jh w?Bz{ ikD ikJ/rk w?I e"D jK. prhu/ ftu'I<br />

s'V e/ ebh th oZy fdzBk, id'I fe;ash nrb/ d/; ftu g[Zi/rh, c[ Zb fyfVnk<br />

j't/rk.<br />

fJXo"I w?I fe;ash SZvdK, T[Xo n;wkB ftub/ pZdb th T[Xo Bz{ s[o<br />

gJ/ jB fiXo fe;ash ik ojh j?. w?I n;wkB ftu p?m/ nkgD/ d';s Bz{<br />

ikDdk jK fijVk w/ohnK fe;ashnK pokpo pZdbK dh d"V b[nkT[Idk j?. oks<br />

g?D s/ id'I w? I ;"I ikBk, skfonK d/ j/m j/m w?Bz{ w/ohnK fe;ashnK fd;dhnK<br />

ofjzdhnK B/, BhId dhnK gohnK w/ohnK fe;ashnK ftu ;[ZshnK gJhnK ;co<br />

eo ojhnK B/, T[BQK dhnK N'eohnK ;[cfBnK Bkb GohnK j'JhnK B/.<br />

65


wbkj<br />

wX{ wbkj B/ okirzi xkN T[go nkgDh fe;ash pzBQ oZyh j?.<br />

w'N/ oZ;/ Bkb pzBQh j'Jh fJj fe;ash w[ ZdsK s'I fJt/I p/eko gJh j?. i/ w?Bz{<br />

T[j fJj fe;ash d/ d/t/, w? I fJ; Bz{ ;" uZg{nK Bkb ubktK, gzi, S/ iK ;Zs<br />

pkdpkB pzBQK. p/eko piakoK tZb fpbe[b Bk fbiktK. gohnK d/ ;Zs ;w[zdo<br />

s/ s/oK dfonK gko eoK.<br />

w?Bz{ :kd eoe/, e'B/ ftu p?m e/ o'JhI BK wK.<br />

okwuzdo tKr w? I e'Jh u"dK ;kb pDtk; eZND E'VQk uZfbnK.<br />

w?I sK ejkDh ftubk okie[wko j'tKrk. i' woiah fe;ash ftu Godk ikT{Irk.<br />

ngD/ d';s nF{ Bz{ th fbikT{Irk. w"iK Bkb n;hI ;Zs ;w[zdo s/ s/oK dfonk<br />

gko eoKr/. ;t/o/ iok ibdh fe;ash m/bKr/. id'I d[gfjo t/b/ sz{ Mhb<br />

feBko/ fJ;aBkB eodh j'J/Irh, T[d'I sK n;hI niBph oki/ d/ d/; ftu gj[ zu<br />

th ikD?. fsog[oBh dk xkN bzxe/ n;hI s/gzso wko{Eb NZg iKr/.<br />

tkg;h tes B/oQk g? ;ed?, w? I s?Bz{ ;co dhnK ;G rZbK ;[DktKrk<br />

wK. ;Zs ;w[zdoK s/ s/oK dfonktK d/ ;cao dhnK rZbK.<br />

c[ ZbK dk ;e{b<br />

id'I B/oQhnK n;wkB S[jD s/ i{B wjhB/ pZdb fSVekn eo ikD g{op<br />

tZb'I f;ZbQh jtk pK;K d/ izrb ftu'I pz;ohnK tikT[Idh nkT[Idh j?. nukBe<br />

c[ ZbK dh GhV iwQK j' iKdh j?, gsk BhI feE'I nkT[Id/ jB, nkT[D ;ko BZuD<br />

bZr g?Id/ B/.<br />

wK w?Bz{ brd? Xosh j/m c[ ZbK dk ;e{b n?. p{j/ pzd eoe/ T[j ngD/<br />

gkm :kd eoh iKd/ B/ s/ i/ e'Jh c[ Zb S[Nh j'D s'I gfjbK GZi ikt/, wk;No<br />

T[;Bz{ e'B/ ftu yVk j'D dh ;iak fdzdk j?.<br />

po;ks d/ fdBh c[ZbK Bz{ S[ZNhnK j[zdhnK B/.<br />

66


izrbh NkjDhnK nkg' ftu NeokT[IdhnK B/, gZs/ M{wd/ B/,<br />

pZdb skVhnK wkod/ B/ s/ r[bkph, ghbhnK, ;c?d todhnK gfjB e/ c[ Zb-pZu/<br />

BZm/ nkT[Id/ B/.<br />

s?Bz{ gs? wK, T[BQK dk xo n;wkB ftu T[E/ j? fiE/ sko/ B/, sz{<br />

d/fynk BhI nkgD/ xo ikD tk;s/ T[j fezB/ ekjb/ B/< s?Bz{ Bh gsk J/Bh<br />

ekjbh ek; dh j? T[BQK Bz{<<br />

ngDhnK pkjtK T[j T[go n;wkB tZb feT[I T[bkod/ B/, gs? s?Bz{<<br />

fit/I w/oh wK j?, T[BQK dh th sK wK j? fJe.<br />

eoBk gt/.<br />

;[dkro<br />

fJj ;'u wK fe s?Bz{ xo ofjDk gt/ s/ w?Bz{ niBph d/;aK ftu ;cao<br />

;'u fe w/oh ;wkB Bkb Goh fe;ash feBko/ s'I s[oB tkbh j?. ;'u e/<br />

dZ; wK, w?I s/o/ bJh eh fbnktKrk.<br />

s?Bz{ ;'B/ d/ p'jb ukjhd/ B/ Bk wK<<br />

;[Bfjoh BdhnK d/ feBko/, ;'B/ Bkb y/s Go/ sK gJ/ jB g{o/. izrbh vzvhnK<br />

T[go uzgk d/ c[ Zb fybo/ j'J/ jB.<br />

eJh ;" N'eohnK c[ZbK dhnK Goe/ w? I fe;ash ftu oZy bKrk.<br />

eDhnK fiZv/<<br />

wK s?Bz{ tv/ tZv/ w'sh th ukjhd/ B/ Bk< gsMV dh o[ Zs dhnK w'NhnK<br />

w?I w'shnK tkb/ Nkg{ T[go T[soKrk. nzfwqs t/b/ uorkjK ftu T[E/<br />

c[ ZbK T[go w'sh BZud/ jB, c/o w'sh xkj s/ fvr g?Id/ B/, s/ ;w[zdo d/<br />

feBko/ o/s T[go sK nzsK d/ w'sh gJ/ B/.<br />

nkgD/ Gok tk;s/ fbnktKrk yzGK tkbk x'Vk fi; s/ p?m e/ T[j<br />

pZdbK s'I T[go dh T[v/rk. fgsk tk;s/ fbnktKrk ikd{ dk g?ZB, fgsk<br />

67


Bz{ gsk th Bh bZfrnk eoBk, g?ZB nkgD/ nkg fbyh ikfJnk eo/rk T[j ;kok<br />

e[ ZM i' fgsk B/ fbyDk ;h y[d.<br />

s/o/ tk;s/ fbnktKrk wK itkjoks dh Goh ;zd{eVh, ehwsh J/Bh fe<br />

;Zs okfinK dhnK okiXkBhnK pokpo.<br />

dfJnk<br />

s/ok g[Zso BK j'e/ i/ w?I fBZek es{ok j[zdk s/ Ekbh ftu puh gJh s/oh<br />

i{mh p[oeh ykD brdk, eh sz{ c/o fMVe fdzdh w?Bz{< @@dck j' ik es{fonk##,<br />

fJj efje/ eh Gik fdzdh sz{ w?Bz{<<br />

sK c/o ikj wK, w? I th id'I p[bkJ/Irh BjhI nktKrk. w?Bz{ ykD Bz{ e[M<br />

dJ/Irh BjhI yktKrk.<br />

s/ok pZuk Bk j'e/ i/ w?I fBZek jok s'sk j[ zdk, c/o wK sz{ w?Bz{ pzd<br />

eoe/ oydh fe fes/ w? I T[v Bk iktK d{o<<br />

ngDh T[Irb w/o/ eoe/ eh sz{ fJj nkydh, @@e/jk BkF[eok Yhm s'sk<br />

j?, ;kok fdB uz[i Bkb fgzio/ dhnK ;hyK eZND dk :sB eodk ofjzd?.##<br />

mhe n? c/o wK. w?I izrb tZb GZi iktKrk. s/ohnK pkjtK ftu w[Ve/<br />

nktKrk Jh Bh c/o w? I.<br />

S[ ZNh<br />

;t/o dk xfVnkb d; tikT[Idk j? sK w?I ;e{b tb s[o g?Bk. jo<br />

o'ia tDikok o;s/ ftu j'ek fdzdk fd;dk j?, @@u{VhnK, b? bT[ fb;aeko/<br />

wkodhnK u[VhnK.##<br />

j? ikt/.<br />

T[;Bz{ e'Jh ekjbh BjhI, fiZE/ fizBk fuo woiah o[e/, fijVh rbh woiah<br />

;akw uko ti/ id'I w?I xo tb nkT[Bk, T[; tZv/ xo ftu wkbh ezw<br />

eo fojk j[ zd?. ejh Bkb i' T[;dh woiah j[ zdh j?, eodk j?. fwZNh Bkb T[j<br />

68


eZgV/ bp/V b?Id?, fGT[I b?Id?, X[Zg/ yVk ofjzd?, T[jBz{ e'Jh Bh fMVedk. w/ok<br />

wkbh pDB Bz{ ih eod?. p; r'vh eoh iktK, e'Jh Bk jNkJ/, Bk fMVe/.<br />

oks g?D s/ wK id'I w?Bz{ ;"I ikD bJh efjzdh j?, w? I skeh ftu'I<br />

u"ehdko iKdk d/ydK. ;Ve ;z[Bh j?, jB/oh th, bkb pbp tkbk yzGk fJT[I<br />

brd? fit/I fJe nZy tkbk d? Is j't/. jZE ftu bkbN?D cVh ;koh ;koh oks<br />

u"ehdko fcoh s[oh iKd?, edh BhI ;"Idk.<br />

uzrk j[ zdk w? I u"ehdko j[ zdk, ;koh oks nkgDh bkbN?D cVh rbhnK<br />

ftu r/V/ eYdk ofjzdk, e'Jh w?Bz{ ;"D tk;s/ BK efjzdk.<br />

tZvk S'Nk<br />

wK s/oh S'Nh Xh fpbe[b p/te{c n?. T[jBz{ e'Jh gsk BhI fe rbhnK<br />

ftubh o";aBh skfonK tkbh o";aBh torh BjhI j[ zdh. id'I n;hI T[j y/v y/vd/<br />

nk id'I ezeo ;kvhnK foT[VhnK j[zd/ B/, T[j fJBQK Bz{ n;bh foT[VhnK ;wM<br />

e/ ykD brdh n?. id'I feskp y'bQ e/ w? I T[jBz{ T{Vk nkVk gVQkT[D brdK,<br />

fpBk rZb s'I MZgNk wko e/ T[j toek gkV fdzdh j? s/ fcao j;dh j?. gkm<br />

:kd eoB dk fJj sohe? T[jdk.<br />

id'I w?I r[ Z;/ Bkb f;o fjbkBk, T[jBz{ fMVedK, T[jBz{ efjBk fe<br />

;aokosK pzd eo, T[j j;dh j? s/ fJj T[; bJh p; y/v j? fJe. ;G Bz{<br />

gs? fgsk ih d{o B/, go id'I w? I nukBe T[uh d/Dh efj fdzBk @@fgsk ih!##<br />

T[j fJXo T[Xo d/yD brdh j? fit/I fgsk ih J/E/ Jh B/.<br />

X'ph eZgV/ b?D nkT[Idk j? sK ngD/ Bkb d' pKdo fbnkT[Id?. w?I<br />

pkdoK dh ebk; bk b?Bk. w? I fJjBz{ pko pko d;dK fe w? I ;e{b wk;No<br />

nK, go fJj w{oyK tKr w?Bz{ efjzdh j? - thok.<br />

s/oh Xh uzd Bz{ cVBk ukj[zdh n?. rD/;a Bz{ T[j rD{;a efjzdhn?. fJj'<br />

fijh p/te{c e[Vh j'o e"D j'J/rh, feE/ j'fJrh wK<<br />

tZvk nkdwh<br />

69


jkb/ w?I S'Nk jK feT[Ife jkb/ sK w?I pZuk jK. id'I w?I fgsk fiZvk j'<br />

frnk, T[d'I w? I tZvk j' iktKrk.<br />

wk;No nk e/ ej/rk - fbnk, ;b/N s/ feskpK b? e/ nk. nZr/ Jh<br />

pVh d/o j' rJh n?.<br />

w?I T[jBz{ dZ;Krk - s?Bz{ fd;dk BhI j[D w? I fgsk ih fiZvk j' frnK<<br />

j[D w?Bz{ gVQB dh G'ok b'V BhI.<br />

j?okB j'fJnk wk;No p[Vp[V eo/rk - jK, j[D sK i/ fJj feskpK go/<br />

oZy d/t/ sK th mhe n?. j[D fJj tZvk j' frn? Bk.<br />

nkg/ ngD/ eZgV/ gfjB e/ w?I GhV Go/ w/b/ ftu ubk iktKrk. GZik<br />

GZik ukuk nkJ/rk s/ ej/rk - T[J/ fJj eh eo foj?I sz{< r[ zw j' ikJ/Irk GhV<br />

ftZu feXo/. w?I s/o/ Bkb uZbz{rk.<br />

w?I ejKrk - s?Bz{ fd;dk BhI ukuk< w? I fgsk fivk tZvk j' frnK, j[D<br />

w?I fJeZbk iktKrk w/b/ ftu.<br />

ukuk ej/rk - jK pJh rZb sK mhe Jh n?. tZvk j' frn? j[D fJj,<br />

fJeZbk th ik ;ed? fiE/ fdb eo/.<br />

cVkT[D bZrK.<br />

r[;bykB/ ftu'I nkT[Idh wK d/y/rh fe pN{nk y'bQ e/ w? I fyvkth Bz{ g?;/<br />

wK ej/rh - T[J/ fJj eh ;aokosh bVe/<<br />

w?I ejKrk - w?I tZvk j' frnK, fd;dk Bh wK< j[D w? I ihjBz{ woiah<br />

fizB/ woiah uKdh d/ o[gJhJ/ fdnK.<br />

wK ej/rh - rZb sK mhe j?. id'I j' Jh frnk tZvk, c/o woih Bkb<br />

g?;/ sK d/D/ Jh j'J/ fJjB/.<br />

nes{po dhnK S[ ZNhnK ftu gkgk id'I fwbD nkT[<strong>Dr</strong>/, w/o/ bJh fBe/<br />

fBe/ fyv"D/, fBe/ p{N ns/ fBehnK o/;awh cokeK fbnkT[<strong>Dr</strong>/. w?I ejKrk -<br />

gkgk fJj fe;/ j'o Bz{ d/ fdT[, w?I sK s[jkv/ fivk tZvk j' frnK.<br />

70


gkgk efj<strong>Dr</strong>/ - fJj sK nkgD/ eZgV/ ukj/ sK j[D nkg yohd ;ed?.<br />

tZvk j' sK frn? fJj j[D.<br />

G?Vk vkehnk<br />

co;a s/ pkoh e'b u[gukg feT[I p?mh n?I wK sz{< uko tZi rJ/ B/,<br />

pkoh ftu'I dh eDhnK nzdo bzx e/ s?Bz{ fGT[I ojhnK B/ go s?Bz{ gotkj Jh<br />

Bh.<br />

s?Bz{ j'fJnk eh n? i' nZi J/Bh nihp fijh bZr ojh n?I< fgsk dk<br />

ys BhI nkfJnk J/; eoe/< w?I d/ydK jo/e tk;s/ jo o'ia vkehnk fuZmhnK b?<br />

e/ nkT[Id?. fgsk d/ ys ngD/ e'b oZy b?Id? gVQB tk;s/. vkehnK G?Vk j?<br />

pVk.<br />

go fJ; rZb dk fceo feT[I eoBk j'fJnk< sz{ B"eokDh Bz{ efj d/<br />

fe ekri ns/ g?BZ yohd e/ fbnkJ/. fgsk tkb/ ;ko/ yas w? I fby fdnk<br />

eoKrk. w?Bz{ ;koh g?Ish nkT[Idh n?. fJe rbsh BhI eoKrk. gfjbK ekria s/<br />

behoK wkoKrk. s?Bz{ :ehB Bh nkJ/rk fJj w?I fbfyn?. fuZmh fby e/ s/ok<br />

fynkb n? w?I b?Nope; ftu gk fdnKrk< J/Bk w{oy Bh w?I fizB/ gkgk B/.<br />

vkehnk sK w/ok ys gVQB tk;s/ nkgD/ e'b Jh oZy bJ/rk< w? I f;Xk s?Bz{ Jh<br />

fdnKrk ys. w?Bz{ gZek gs? uzrhnK uzrhnK ;kohnK fuZmhnK vkehnk nkgD/<br />

e'b oZy b?Id?.<br />

nzs<br />

ikD dk ;wK j' frn?. j[D w? I ikD? wK. wzih T[go'I w?Bz{ u[ZeD bJh id'I sz{<br />

pkjtK c?bkJ/Irh, w? I ejKrk - s/ok bkb j? Bh fJE/ wK, w?I uZfbnK. w?I jtk<br />

dk fJe p[Zbk pDe/ s?Bz{ S[jKrk. Bdh s/ fJ;aBkB eoB ikJ/Irh sK w? I bfjoK<br />

pD e/ pko pko s?Bz{ uz[wKrk. oks Bz{ id'I sV sV gZfsnK T[go eDhnK<br />

71


fvr<strong>Dr</strong>hnK, j;dk j'fJnk fpibhnK Bkb w? I s/o/ e'b pkoh EkDh dh nk<br />

iktKrk.<br />

nkgD/ bkb Bz{ T[vhedh Bz{ i/ s?Bz{ BhId Bk nkJh, w?I skfonK ftu<br />

p?mk rhs rktKrk - ;"' ik wK ;'ik. fgnkoh wK ;' ik. uzd dhnK fo;awK<br />

EkDh T[so e/ w? I s/oh Sksh s/ b/N iktKrk, id'I ;[Zsh Bz{ s?Bz{ gsk th Bk<br />

br/rk. ;[cBk pDe/ w?I j"bh d/e/ s/ohnK gbeK ftu dh s/o/ nzdo ubk<br />

iktKrk wK. ikrD ;ko id'I sz{ fJXo T[Xo BiaoK okjhI w/oh sbk;a eo/Irh<br />

T[d'I i[rBz{ pD e/ w?I T[v th u[fenk j'tKrk, rtKY d/ pu/ id'I BZu<strong>Dr</strong>/<br />

rkT[<strong>Dr</strong>/, w?I ;zrhs pD e/ s/o/ fdb nzdo T[soKrk. g{ik ;wZroh b?e/ ukuh<br />

nkJ/rh s/ g[ZS/rh - feE/ j? s/ok bkb< Xhwh nktkia ftu sz{ ej/Irh - w/ohnK<br />

nZyK dhnK g[sbhnK ftu. w/o/ fi;w ns/ w/oh o{j ftu.<br />

tkg;h<br />

jB/oh oks. wK ubh rJh. ;G ;" rJ/. nZi th oks T[t/I jB/oh j?. w? I p'b<br />

wkodK - nkik wK. d[BhnK ;" rJh j?. gb d' gb bJh i/ sz{ nk ikJ/I fe;/<br />

Bz{ gsk Bk br/rk. skfonK Bz{ th BjhI. sko/ j/mK Bz{ nkgD/ tZb BjhI fJe<br />

d{i/ tZb d/yd/ B/.<br />

phi T[r/ BjhI ;B ni/, p;zs nkT[D jh tkbh ;h id'I T[j ubh<br />

rJh. go j[D p;zs i'pB s/ j?, c[ZbK d/ jVQ nk rJ/ B/. pZu/ c[ Zb fJeZm/<br />

eod/ B/ - c/o yb/o fdzd/ B/, y/v j? p; T[BQK dh, nke/ fJe nZX c[Zb sz{<br />

th u[Ze bJ/I sK fe; B/ p[ok wBkDk j'fJnk< y/vD tkfbnK B/ sK y/vh ikDk<br />

j?. ihtB ngD/ nkg Bz{ b[Nk fojk j?. w?I y/vd/ pZfunK Bz{ o'e e/ nkyKrk -<br />

nkU fwso' nkU. wK dk fdb Go/ ;w[zdo i/vk j?. fJe fJe fwmh s[;hI th<br />

b? ikU sK wK p[ok E'Vk wBkJ/rh<<br />

n"osK Mhb ftu'I gkDh d/ xV/ GoB ik<strong>Dr</strong>hnK. gkDh ftu s/ok<br />

goSktK fJT[I ezp/rk fit/I BhId j[D ikrD dhnK e'f;a;aK eodh j't/.<br />

72


;[rks<br />

w?I s?Bz{ fJe ;[rks d/Dh n? I w/o/ bkb feT[Ife ;w/I dh s/ia Bdh ;kBz{ fJe d{i/<br />

s'I d{o o'VQh bJh iKdh j?.<br />

ihtB tZy' tZy j' ik<strong>Dr</strong>/ fJe fdB s/ ;kvk fgnko G[b G[bk fdsk ikt/rk.<br />

nkgDhnK ;[rksK Bkb w?I s/ok fdb yohd bKrh, J/Bh w{oy BjhI w? I w/o/ pZu/<br />

fe fJj rZb ;'uK.<br />

i[nkB j?I sz{, o;sk bzwk j? s/ok. ihtB d/ fJe wko{Eb s'I b?e/ d{i/ wko{Eb<br />

sZe g[ZiD tk;s/ sz{ ;kv/ gq/w dk gkDh ghIdk j?. fgnk; p[Mk e/ sz{ ;kv/ e'b'I<br />

j'o d{o j' ikB?.<br />

s/ohnK nkgDhnK y/vK s/o/ nkgD/ ;zrh. ;kv/ tb fXnkB d/D dk i/<br />

s/o/ e'b ;wK BjhI sK eh j'fJnk<<br />

fJ; nkyoh T[wo/ nkokw Bkb n;hI phs u[Ze/ fdBK dh frDsh eod/<br />

ofjzd/ jK. ;kv/ jZEK ftZu'I fBeb fBeb eh eh r[nkuk, T[; pko/ rZbK eoe/<br />

y[;a j[ zd/ jK.<br />

rhs rkT[Idh j'Jh Bdh Bmdh iKdh gops s'I d{o ubh j? ;ko/ pzXB<br />

s'V e/. go o[fenk j'fJnk gops T[jBz{ G[b BjhI ;edk, nkgDhnK :kdK<br />

okjhI T[j Bdh dk fgSk eoB' jN BhI ;edk.<br />

w/ok rhs<br />

w/ok rhs s/o/ d[nkb/ fJT[I fbgN ikJ/rk w/o/ bkb fit/I w/ohnK pkjtK s?Bz{<br />

tb fbnk eodhnK ;B.<br />

w/ok rhs s/o/ wZE/ Bz{ fJT[I u[w/ Irk fit/I n;h; d/D t/b/ u[whdk j?.<br />

id'I sz{ fJeZbk p?mk j'J/Irk, w/ok rhs pj[s wZXw nktkia okjhI s/o/ ezB se<br />

nZgV/rk ngD/ nkg. id'I sz{ GhVK ftu j'J/Irk, w/ok rhs s/o/ d[nkb/ febk<br />

pD/rk.<br />

73


w/ok rhs s/o/ ;[cB/ d/ yzGK dk i'Vk pD/rk sK s/ok fdb nBzs d{ohnK<br />

nkokw Bkb s?n eo/rk pr?o EZeD s'I.<br />

f;o T[go jB/oh oks SkJh j't/, o;s/ dk gsk Bk bZr/, w/ok rhs tckdko<br />

Xo{ sko/ tKr s?Bz{ fd;ak dZ;/rk w/o/ bkb.<br />

w/ok rhs id'I s/ohnK nZyhnK ftu p?m/rk T[d'I sz{ jo/e d/ fdb nzdobhnK<br />

rZbK p[M fbnk eo/Irk.<br />

w"s B/ id'I w/o/ s'I w/o/ p'b y'j bJ/, T[d'I s/o/ Bkb w/ok rhs w/ohnK rZbK<br />

eo/rk w/o/ bkb.<br />

nkyoh ;"dk<br />

;t/o tes gZEohbh ;Ve/ s[ofdnK w?I fejk - yohd/ e'Jh w?Bz{. w?I fteD<br />

bJh fsnko jK.<br />

jZE ftu sbtko, oE ftu p?m e/ okik nkfJnk, efjD bZrk-<br />

w?I nkgDh skes Bkb s?Bz{ yohdKrk.<br />

w?Bz{ jk;k nk frnk, T[; dh skes c}{b ;h.<br />

d[gfjo dh rowh tes b'eK B/ p{j/ Y' bJ/ sK rbh ftu x'V/ s/ ;tko<br />

fJe XBh ;/m fwfbnk fi; dk M'bk n;aochnK Bkb Gfonk j'fJnk ;h.<br />

T[;B/ fejk - w?I s?Bz{ ;'B/ Bkb yohdrk.<br />

fJe fJe eoe/ w[joK frDd/ Bz{ SZv e/ w? I d{o ubh rJh.<br />

;akw Ybh. pkr dh tkV c[ZbK Bkb bZdh j'Jh ;h.<br />

fJe goh nkJh, efjD bZrh, fJe w[;ekB pdb/ w? I s?Bz{ yohd<br />

bKrh. go fJj efjzfdnK efjzfdnK T[;dh w[;ekB ghbh j'e/<br />

nZyK EkDh tr rJh s/ goh jB/o/ ftu b'g j' rJh.<br />

;t/o ;ko ;{oi ;w[zdo d/ o/s s/ fb;afenk, bfjoK B/ feBko/ Bkb NZeoK<br />

wkoBhnK F[o{ ehshnK.<br />

74


feBko/ p?mk pZuk f;ghnK Bkb y/v fojk ;h.<br />

T[;B/ iwhB s'I fBrkjK T[go w/o/ tb ehshnK, fJT[I sZeD bZrk fit/I w?Bz{<br />

ikDdk j't/, fco p'fbnk - w? I s?Bz{ yohdDk ;h go pdb/ ftu d/D tk;s/ w/o/<br />

e'b e[M th BjhI.<br />

y/vd/ pZu/ Bkb ;"dk s?n j'fJnk. pZuk ns/ w? I d't/I ;[szso j' rJ/.<br />

2H ntko/ gzSh<br />

rowhnK dh o[s/ ntko/ gzSh w/ohnK pkohnK ftu p?m e/ rhs rkT[Id/ jB s/<br />

fco T[v iKd/ jB. gsMV d/ ghb/ gZfsnK e'b rhs BjhI j[ zd/, T[j jT[ek<br />

b?e/ MV iKd/ jB.<br />

%%%<br />

n? ykBkpd';a ;z;ko, w/o/ ;apdK T[go ngD/ edwk d/ fB;akB SZv ikj.<br />

%%%<br />

nkgD/ fgnko/ ;kjwD/ ;z;ko id'I nkgDk Bekp T[sko fdzdk j? sK fco fJj<br />

rhs fizBk S'Nk ns/ uz[wD fivk nBzs j' ikdk j?.<br />

%%%<br />

Xosh d/ jzM{nK ;dek c[bK dh w[;ekB ekfJw j?.<br />

%%%<br />

ft;akb wko{Eb, xkj dh fJe gZsh d/ fgnko ftu pb fojk j?. gZsh BKj<br />

ftu f;o fjbke/ jZ;dh j? s/ T[v iKdh j?.<br />

%%%<br />

;{oi v[pD t/b/ i/ s[;hI jzM{ tjkT[D br/, fco s[jkBz{ sko/ th BjhI fdZ;D/.<br />

%%%<br />

75


s[jkv/ okjK dk o/sk s[jkE'I rhs wzrdk j?, Budk j'fJnk gkDh s[jkE'I s/ia<br />

ukb wzrdk j?. eh s[;hI fJjBk ngkjiK dk Gko u[e bT[r/ /<<br />

%%%<br />

T[;dk T[s;[e fujok oks dh po;ks tKr w/o/ ;[cfBnK dk fgZSk eodk j?.<br />

%%%<br />

fJe oks ;[cBk nkfJnk fit/I n;hI niBph j'JhJ/. ikr nkT[D s/ gsk brk<br />

n;hI sK fJe d{i/ Bz{ fgnko eoB tkb/ jK.<br />

%%%<br />

;akw, fit/I doysK dh ykw';ah ftu S[g iKdh j?, T[dk;h T[t/I w/o/ fdb dh<br />

;aKsh ftu S[gh p?mh j?.<br />

%%%<br />

r?aph T[IrbK w/o/ fdb dhnK skoK fJT[I fjbk ojhnK jB fit/I jtktK bfjoK<br />

Bz{ nkr/ s'odhnK jB.<br />

%%%<br />

- s/ok ;a'o eh nkydk j? U ;kro<<br />

- nBzs gq;aB.<br />

- s/ok eh itkp j? n? n;wkB<<br />

- nBzs ykw';ah.<br />

%%%<br />

T[sgsh dk ojZ; oks d/ jB/o/ tKr wjkB j?.<br />

frnkB d/ G[b/y/ ;t/o dh X[zd tKr T[bM/ j'J/ jB.<br />

%%%<br />

fJ; ;t/o nkgDh pkoh ftu'I pkjo d/y fojK. w[;kcao tKr ;z;ko w/o/ e'b<br />

osk e[ o[e e/ f;o M[ekT[Idk j? s/ s[o iKdk j?.<br />

%%%<br />

76


s[jkBz{ nkgDk nkgk fdykJh BjhI fdzdk, i' s[jkBz{ fd; foj? fJj sK s[jkvk<br />

goSktK j?.<br />

%%%<br />

w/ohnK gkrb fJSktK w/o/ rhsK ftu th uheK wkoh iKdhnK jB wkbe. sK<br />

th, w?Bz{ ;[DBhnK sK g?<strong>Dr</strong>hnK jh.<br />

%%%<br />

w?I fpjsohB dh u'D BjhI eodk. fpjsohB B/ w?Bz{ u[D fbnk j?.<br />

%%%<br />

fiBQK B/ fgm fgS/ bkbN?D oZyh, T[BQK dh nrtkJh goSktK eo/rk.<br />

%%%<br />

w?I jK - fJj j? fBozso j?okBh fi; dk Bkw fiazdrh j?.<br />

%%%<br />

n;hI yVyV eod/ gZs/ jK fijV/ jB/ohnK d/ ;tkbK d/ itkp jK. s[;hI e"D<br />

j' i' rZb Jh BjhI eod/<<br />

## - n;hI sK fBwkD/ c[b jK p;.##<br />

%%%<br />

ezw tk;s/ nkokw T[t/I j? fit/I nZyK tk;s/ gbeK.<br />

%%%<br />

jo o'ia skia/ c[b G/i e/ oZp nk; eodk j? n;hI F[eokBk eohJ/. ;{oi uzd<br />

G/i e/ T[j ;kE'I e'Jh nk; BjhI eodk.<br />

%%%<br />

gZfsnK ftueko Bzr/ pZu/ tKr y[;a y/vdh o";aBh ;'u BjhI ;edh fe nkdwh<br />

M{m p'b fdzd?.<br />

%%%<br />

U ;z[dosk, nkgD/ nkgBz{ fgnko ftu sbk;a eo, ;ha;a/ dh y[;akwd s'I pu e/<br />

ofj.<br />

77


%%%<br />

- sz{ fe; dh T[vhe eo foj? uzdowK<<br />

- ;{oi Bz{ Bw;eko eoe/ T[; bJh o;sk SZvDk j?I w? I.<br />

%%%<br />

doys w/o/ u[pko/ dh pkoh sZe fJT[I T[u/ T[m oj/ jB<br />

fit/I rz[rh Xosh dhnK dphnK ykj;aK.<br />

%%%<br />

oZp nkgDh BthI ;t/o d/y e/ j?okB j' iKdk j? jo o'ia.<br />

%%%<br />

;[ Zek dfonk nkgD/ G{sekb dk F[eokBk BjhI efonk eodk.<br />

%%%<br />

gzSh dk ih eodk j? w?I pZdb j'tK. pZdb ukj[zdk j? w? I gzSh pDk.<br />

%%%<br />

MoBk rkT[Idk j? - id'I w?Bz{ nkiakdh fwbh, p; T[dhI w?Bz{ rhs bZG frnk.<br />

%%%<br />

ezw eki eodh n"os id'I xo ftu s[oh fcodh j?, fJT[ brdk j? fit/I<br />

gZEo rhfNnK ftu'I dh Bdh s[oh fcodh j't/.<br />

%%%<br />

gZSw ftu n;s j'D s'I gfjbK ;{oi, g{op Bz{ ;bkw eoBk BjhI G[Zbdk.<br />

%%%<br />

i/ G[y BjhI sK ykD/ ftu feT[I B[e; eYd/ j'<<br />

%%%<br />

sz{ rZb sK e'Jh BjhI ehsh, p; w[;ekJh ;h osk e[. fJ;/ dk w?Bz{ w[ Zds s'I<br />

fJzsiako ;h.<br />

%%%<br />

78


wZSh ;w[zdo ftZu ;aKs j?. gF{ Xosh T[go eb'b eo oj/ jB. gzSh nkek;a<br />

ftu T[vd/ rhs rk oj/ jB.<br />

wB[y ftu ;kro dh ;aKsh, Xosh d/ eb'b ns/ nkek;a dk ;zrhs j?.<br />

%%%<br />

jfEnkoK Bz{ T[;B/ d/ts/ wzB fbnk j?.<br />

jfEnko ftiJh j[zd/ jB sK y[d T[j jko iKdk j?.<br />

%%%<br />

sko/ i/ s[jkBz{ i[rB{nK tKr brd/ jB sK skfonK Bz{ fJ; rZb dh e'Jh<br />

fuzsk BjhI.<br />

%%%<br />

F[eokBk j? s/ok wkbe fe w? I ;aesh d/ gjhnK ftu'I BjhI, T[BQK ftu'I jK<br />

fijV/ fJjBK gjhnK j/m e[ub/ rJ/.<br />

%%%<br />

wB fsZyk j? go tZvk BjhI fJ; eoe/ EK EK y[G iKdk j?, s[odk jh BjhI<br />

nZr/.<br />

%%%<br />

s/ok p[Zs N[ZN e/ o/s ftu fpyfonk sK ;kps j'fJnk oZp dk o/sk s/o/ p[Zs s'I<br />

wjkB j?.<br />

%%%<br />

fJfsjk; ftu nkdwh nkgD/ nkg Bz{ gqrN BjhI eo ;edk, T[j e/tb<br />

;zxo;a eodk j?.<br />

%%%<br />

;ah;a/ d/ b?Ig Bz{ w'wpZsh B/ id'I Gok fejk sK b?Ig r[ Z;/ j' frnk. id'I uzd<br />

uVQ nkfJnk sK b?Ig T[; Bz{ efjD bZrk - G?D, w/oh fgnkoh G?D.<br />

%%%<br />

79


;w[zdoh gzSh bfjoK Bz{ fwbe/ T[go T[v iKd/ B/ s/ bfjoK fgS/ jN iKdhnK<br />

B/, T[t/I nkgK fwb/ ftSV/.<br />

%%%<br />

w/ok fdB phs frnk. xkN ezY/ pzBh fe;ash tKr j[D w?I bfjoK dk Bku<br />

d/ydk jK.<br />

%%%<br />

ihtB ;kBz{ fwb frnk. ewkJh T[;Bz{ ejKr/ id'I fsnkr fdZsk.<br />

%%%<br />

fuVh Bz{ fJ; rZb dk pVk d[y j? fe w'o Bz{ g{S dk fezBk Gko u[ZeDk g?Id?.<br />

%%%<br />

gbK s'I voBk BjhI - nBzs nwosk dk rhs fJj p'b d[jokT[Idk j?.<br />

%%%<br />

s{cakB ibdh s'I ibdh S'N/ s'I S'N/ okj sbk;adk d"Vdk j? s/ fiE/ ik g[Zidk<br />

j? T[E/ ik e/ ;'udk j? fe fJE/ sK T[;B/ nkT[Dk Jh Bh ;h.<br />

%%%<br />

w/oh ;aokp w/o/ fgnkb/ ftu'I gh fwZso. id'I fJj fe;/ d{i/ fgnkb/ ftu T[bN<br />

fdzB/ nK sK MZr dh ezrDh N[ZN iKdh j?.<br />

%%%<br />

nkgD/ nkgBz{ g{oh soQK f;azrko e/, ;zg{oBsk nX{o/ Bz{ fgnko eodh j?.<br />

%%%<br />

oZp pzd/ Bz{ nkydk j? - s/ok fJbki eoBk ;h fJ; bJh d[y fdZsk. w? s?Bz{<br />

fgnko eodK fJ; eoe/ ;iak fdZsh.<br />

%%%<br />

w;akb dk XzBtkd eoBk mhe j? fe o";aBh fwbh. w;akbuh dk XzBtkd eoBk<br />

Bk G[b' fijVk f;o T[go u[Zeh d/o se ;aKs yb'sk fojk.<br />

%%%<br />

80


xkj d/ fBe/ p{N/, s/o/ g?o sK fBe/ fBe/ jB go sz{ ;koh Xosh nkgD/ edwk<br />

j/m Ye bJh j?.<br />

%%%<br />

fyVB ;ko ebh y[;ah ftu febekoh wko e/ nkydh j? - w[oMk Bk fes/ ikJhI<br />

fgnko/ ;z;ko.<br />

%%%<br />

tZvhnK tZvhnK ;bsBsK ;Ekgs eodk eodk oZp EZe iKdk j?. jo o'ia Bt/I<br />

Bt/I fBe/ fBe/ c[Zb G/idk fpbe[b BjhI Eedk.<br />

%%%<br />

@rbs# s'I nkgDh jko podk;as BjhI j[ zdh, @mhe# podk;as eo b?Idk j?.<br />

%%%<br />

MoBk rkT[Idk j? - fgnk;/ Bz{ p/;ae E'V/ e[ gkDh dh b'V j? go y[;ah Bkb w?I<br />

;ko/ dk ;kok fdnKrk.<br />

%%%<br />

nBzs nBzd dk T[j c[jkok feE/ j? fiE' I c[ ZbK d/ dfonk tr s[o/<<br />

%%%<br />

beVjko/ B/ nkgD/ e[jkV/ d/ d;s/ tk;s/ oZ[y s'I bZeV wzrh.<br />

o[y B/ gq;zBsk Bkb bZeV d/ fdsh.<br />

%%%<br />

Xz[d dk x[zv eZYh, pko;a ftu iKdh ftXtk ;akw dk jT[ek w?I nkgD/ fdb dh<br />

fJeKs ftu ;kca ;[fDnk.<br />

%%%<br />

d[BhnK Bz{ rbs wbs gVQB fgS' I n;hI nkyd/ jK fJj E'y/pkia j?.<br />

%%%<br />

;w[zdo feBko/, Bdh izrbK ftu, eth nkgDh nktkia bGdk fcodk j?.<br />

%%%<br />

81


jo pZu/ dk iBw ;kps eodk j? fe oZp nkdwh s'I ni/ fBok; BjhI<br />

j'fJnk.<br />

%%%<br />

xkj Xosh T[go nkgDh GhV bGdk j?. doys nkek;a ftu ngDh fJeKs<br />

Gkbdk j?.<br />

%%%<br />

r?aph nZr feE/ pb ojh j? fi; ftu'I skfonK d/ uzfrnkV/ fybo/ <<br />

%%%<br />

B/eh eoB dk fJS[e dotki/ s/ d;se fdzdk j?. fgnko eoB tkfbnK tk;s/<br />

dotki/ y[ZbQ/ jB.<br />

%%%<br />

w"s ftu nB/e, fJe j' iKd/ jB. ihtB fJe s'I nB/e pDdk j?. id'I oZp<br />

wo frnk Xow fJe j' ikt/rk.<br />

- sz{ feE/ j? I cb<<br />

%%%<br />

- w?I s/o/ fdb ftu jK c[Zb.<br />

%%%<br />

w?Bz{ T[;dh sbk;a j? fijVk jB/o/ ftu sK wfj;[; j[ zdk j? go fdB t/b/ BjhI<br />

fd;dk.<br />

%%%<br />

so/b pz{d B/ Mhb Bz{ fejk - sz{ w/o/ s'I tvh so/b pz{d j? I G?D. w? I eztb d/<br />

gZs/ T[go M{N/ b? ojh jK, sz{ gZs/ Bkb bNe ojh j? I.<br />

%%%<br />

ebkeko e[dos dk nk;ae j? fJ; eoe/ T[j e[dos dk wkbe th j? r[bkw<br />

th.<br />

%%%<br />

82


fwnkB y[zYk j?, fJ;/ eoe/ sbtko dh s/ia Xko puh ofjzdh j?.<br />

%%%<br />

gZfsnK dk iBw s/ w"s dk s/i x/ok T[; tZv/ uZeo dk fjZ;k jB. fijVk<br />

j"bh j"bh skfonK Bkb x[zwdk j?.<br />

%%%<br />

gb dk ;a'o nBzs ;zrhs tZb BZe ukVQdk j?.<br />

%%%<br />

w/oh o{j dh T[dk;h d[bjB dk x[zv j? i' oks g?D dh T[vhe ftu j? id'I<br />

e'Jh fJ; x[zv Bz{ u[e dJ/rk.<br />

%%%<br />

ekb/ ozr dk pZdb ;aofwzdrh Bkb n;wkB d/ e'B/ ftu ik yb'sk. uVQd/<br />

;{oi B/ ngDk ;[Bfjoh w[eN T[;/ d/ f;o s/ oZfynk.<br />

%%%<br />

p/fJiash eotk e/ pdb/ ftu fwZNh c[ Zb fdzdh j?.<br />

%%%<br />

s[od/ ikT[, c[b u[rD bJh o[e' Bk, fiXo ikUr/ skia/ c[ Zb o;s/ ftu fyVd/<br />

ik<strong>Dr</strong>/.<br />

%%%<br />

iVQK Xosh ftu c?bhnK NkjDhnK jB. NkjDhnK jtk ftu bfjokT[IdhnK iVQk<br />

jB.<br />

%%%<br />

gsMV d/ d[nkb/ p;zs dk ;zrhs nkgDk g[okDk nkbQDk bGdk fcodk j?.<br />

%%%<br />

G[Zb/ ft;o/ fdBk dhnK :kdK w/o/ d[nkb/ fJT[I fbgNhnK j'JhnK jB fit/I<br />

g[okD/ o[y d[nkb/ t/bK.<br />

%%%<br />

83


z{{i gfjbh nktkia dk wz{j fuVke/ nkydh j? - n;bh w? I jK.<br />

%%%<br />

e[M pzd/ oZp dhnK nfijhnK fwjopkBhnK dk fiaeo eod/ jB fe oZp<br />

;aofwzdk j' idk j?.<br />

%%%<br />

;{oi e'b o";aBh dk ;kdk fbpk; j?. pZdb nkgD/ nkg Bz{ ;akjkBk fbpk;<br />

ftu bg/Nd/ ofjzd/ jB.<br />

%%%<br />

gjkVhnK pZfunK dhnK febekohnK tKr jB fijV/ skfonK Bz{ cVB tk;s/<br />

pkjtK T[go c?bkT[Id/ jB.<br />

%%%<br />

GhV ftubh ;Ve fJeZbh j? feT[Ife e'Jh fJ;Bz{ fgnko BjhI eodk.<br />

%%%<br />

;[cBk gsBh tKr j? i' rZbK iao{o eo/rk.<br />

BhId gsh tKr ykw';a d[y T[mkJ/rh.<br />

%%%<br />

v[pd/ fdB Bz{ uz[w e/ oks T[;d/ ezB ftu nkydh j? -<br />

w?I w"s jK s/oh wK. s?Bz{ BtK iBw fdnKrh.<br />

%%%<br />

ekbh oks, w?I s/oh ;[zdosk T[;/ soQK wfj;{; eodk jK fit/I fgnko eoB<br />

tes n"os dhtk p[Mk fdzdh j?.<br />

%%%<br />

pkia ;'udk j? i/ wZSh Bz{ gkDh ftu'I pkjo eZY e/ fdyktK fe w?dkB fezB/<br />

;[jD/ jB sK T[j pj[s y[;a j't/rh.<br />

%%%<br />

oks B/ ;{oi Bz{ fejk - uzd okjhI sz{ w/o/ e'b gq/w gZso G/idk j? I.<br />

84


xkj T[go ftS/ jzM{nK okjhI w? I T[BQK ysK dk itkp fdzdh jK.<br />

%%%<br />

Btiks pZuk wjkB j[zdk j?, id'I T[j wodk j?, d[BhnK Bz{ nkgDk wjkB<br />

pugB d/ e/ iKdk j?.<br />

%%%<br />

jE"fVnK dhnK ;ZNk BjhI, Bud/ gkDhnK dk ;zrhs gZEo rhfNnK Bz{ r'b ns/<br />

w[bkfJw pDkT[Idk j?.<br />

%%%<br />

;afjd dh wZyh c[Zb dk o; u{;e/ XzBtkd eoB bJh T[; d[nkb/ gfoeowk<br />

eodh j?. jzekoh fssbh ukj[zdh j? c[Zb w/ok XzBtkd eoB.<br />

%%%<br />

id'I s[;hI ;zg{oB ;Zu p'bD tk;s/ fJzsiako Bk eo ;e' sK pVp'b/ j' ikDk<br />

pj[s nk;kB ezw j?.<br />

%%%<br />

;zGt B/ n;zGt Bz{ g[ZfSnk - sz{ feE/ ofjzB?<<br />

n;zGt B/ fejk - BkwodK d/ ;[cfBnK ftu.<br />

%%%<br />

gZsk id'I fgnko eoB bZr/, c[b pD iKdk j?.<br />

c[b id'I pzdrh eoB br ikJ/, cb j' iKdk j?.<br />

%%%<br />

iVK doys dhnK NkjDhnK Bz{ cbK Bkb Go fdzdhnK jB<br />

go NkjDhnK Bz{ fJj BjhI efjzdhnK fe ;kvk F[eokBk eo'.<br />

%%%<br />

nZXh oks tes s{ckB fJT[I brdk j? fit/I fe;/ d? Is dk pZuk p/tesk ikr e/<br />

y/vD bZr ikJ/.<br />

%%%<br />

85


cai B/ ezw Bz{ fejk - s?Bz{ d/ye/ w?I ngD/ ;ZyD/gD s/ ;aofwzdk j' ikBk.<br />

ezw B/ bcia Bz{ fejk - s/o/ pr?o w? I fezBk rohp jK.<br />

%%%<br />

;ZukJh d/ fbpk; ftu e'Jh B[e; BjhI j[ zdk go ebgDk nkgD/ fbpk; ftu<br />

nkokw Bkb s[odh fcodh j?.<br />

%%%<br />

w?Bz{ fJ; rZb s/ gZek :ehB j? fe n;wkB ftub/ skfonK ftu'I fJe nfijk<br />

j? fijVk w/oh fe;ws fB;afus eodk j?, w/oh nrtkJh eodk j?.<br />

%%%<br />

;dhnK d/ T[dk; yzvoK ftu'I fJj fJe nktkia, fNeh oks w?Bz{ ne;o ;[DkJh<br />

fdzdh j? - @@w?I s?Bz{ fgnko ehsk ;h.##<br />

%%%<br />

nZr dhnK bkNK d/ fb;aeko/ w?Bz{ puD dh skVBk th eod/ jB s/ nZr w/o/<br />

nr/ fwzBsK th eodh j? - oky j/m dp/ nzfrnko wo oj/ jB, p[M oj/<br />

jB, puk bJ/Irk w?Bz{<<br />

%%%<br />

n;wkB ftu w/o/ nkgD/ sko/ jB.<br />

T[j' ! nkgD/ xo nzdo dhtk pkbDk sK w? I G[Zb jh frnk.<br />

%%%<br />

jbeh y[;ap{ fGzBh g"D s'I oZp dh skes dk gsk brdk j?, jB/ohnK s'I<br />

s{ckBk s'I BjhI.<br />

%%%<br />

;[cB/ ftu uhiK fJXo T[Xo fybohnK gJhnK jB.<br />

id'I ikr fgnk T[d'I fJBQK Bz{ fJeZmhnK eoe/ ;[o ftu eo fdnKrk.<br />

%%%<br />

n;s j[zd/ ;{oi B/ jT[ek b? e/ fejk - w/o/ fgS'I o";aBh e"D eo/rk j[D<<br />

86


fBe/ fNwfNwKd/ dht/ B/ fejk - i' j' ;fenk w? I eoKrk j}{o.<br />

%%%<br />

ykw';ah ftu s[jkvh nktkia ;[oZfyns j? fit/I nkjbD/ ftu ;[Zs/ gzShnK d/ rhs<br />

;[oZfyns jB.<br />

%%%<br />

wjkBsk, S'N/ d/ Bkb Bkb nkokw Bkb s[odh iKdh j?. ftuekobk fJeZbk<br />

ofj ikdk j?.<br />

%%%<br />

oks u[g u[ghs/ c[Zb fyVk iKdh j? s/ fdB, tXkJhnK, F[eokB/ ep{bdk j?.<br />

%%%<br />

e[ub/ b'eK dhnK fbysK gVQe/ je{ws nkydh j? - fJj b'e BkF[eo/ jB.<br />

%%%<br />

;zg{oDsk d/ nkBzd ftu jh n;hI y[;ah Bkb nkgD/ cb tzv ;ed/ jK.<br />

%%%<br />

toyk dhnK pz{dk B/ Xosh Bz{ u[zfwnk s/ j"bh d/ e/ fejk - n;hI s/o/ s'I<br />

ftZSVhnK s/ohnK pZuhnK jK s/ ;[orK s'I tkg; nkJhnK jK. ;kBz{ nkgDh r'd<br />

ftu ;wk b? wK.<br />

%%%<br />

fdyktk sK eodk j? fe w?I so/b pz{dk cVB tk;s/ jK go ikbk cVdk<br />

wZyhnK j?.<br />

%%%<br />

NNfjD/ B/ skfonK Bz{ fejk - ftdtkB d;d/ jB fe fJe fdB s[jkvh o";aBh<br />

p[M ikDh j?. skfonK B/ e'Jh itkp BjhI fdZsk.<br />

%%%<br />

Bfjo Bz{ fJj fynkb uzrk brdk j? fe dfonk fJ; eoe/ trdk j? feT[Ife<br />

T[; dh fJj fizw/tkoh j? fe w?Bz{ gkDh d/t/.<br />

87


%%%<br />

i' w?Bz{ wip{o eo ojh j?, eh fJj w/oh nkswk j? i' pkjo nkT[Dk ukj[zdh<br />

j? iK fe fJj ft;at-nkswk j? fijVh nzdo nkT[D bJh dotki/ s/ d;se<br />

d/ ojh j?<<br />

%%%<br />

ftuko nkgD/ ;apd yk yk e/ tXdk c[bdk tZvk j[ zdk j?.<br />

%%%<br />

s[;hI e'Jh ezw eod/ j' iK BjhI eod/. id'I s[jkBz{ fJj efjDk gJ/ - ;kBz{<br />

e[M eoBk ukjhd?l T[d'I s[;hI ;aokos eod/ j'.<br />

%%%<br />

S'N' posB ftu fgnk gkDh fb;aedk j? go ;w[zdo dk gkDh jB/ok j?. fBe/<br />

fBe/ ;Zu ;kca fd;d/ jB, tZvk ;Zu nBzs ykw';ah j?.<br />

%%%<br />

nkgD/ fgnkfonK ftu tzvD tk;s/ ;kv/ e'b fBehnK fBehnK uhiK jB.<br />

tZvhnK uhiaK sK ;ko/ ijkB bJh jB.<br />

%%%<br />

fit/I ;w[zdo B/ Xosh x/o oZyh j?, n"os d/ jzM{nK B/ ;z;ko x/fonk j'fJnk<br />

j?.<br />

%%%<br />

jZ; e/ XZ[g w/ok ;[nkrs eodh j?.<br />

T[; dh T[dk; G?D pko;a w/o/ Bkb fdb dhnK rZbK eodh j?.<br />

%%%<br />

fdB ftu w/o/ c[ Zb B/ gZshnK fybko fdshnK.<br />

oks Bz{ fJj :kdK dk ;[Bfjoh cb pD frnk.<br />

%%%<br />

88


fijVk pzdk B/ehnK eoB ftu ;kok fdB o[Mk ofjzdk j?, B/e pDB tk;s/<br />

T[; e'b ;wK BjhI j[ zdk.<br />

%%%<br />

gkbs{ e[ Zsk ;wMdk j? fe ;kok ;z;ko T[; s'I T[;dh EK y'jD dhnK ftT[IsK<br />

xVdk ofjzdk j?.<br />

%%%<br />

sD/ j'J/ XB[y Bz{ sho B/ fejk - w?Bz{ nkiakd eo fdT[ j}{o.<br />

w/oh nkiakdh ftu s[jkvh nkiakdh th j?.<br />

%%%<br />

fBok soe d' Xko/ uke[ tork j? fi;dk w[Zmk Bk j't/.<br />

fJ; Bz{ tosD tkbk jZE bj{ b[jkD j't/rk.<br />

%%%<br />

;z;ko, ;[zdosk d/ ;zrhs Bkb ;kfXnk j'fJnk s[ckB j?.<br />

%%%<br />

S[j e/ j' ;ed? s[;hI wko fdT[. d{o ofjD Bkb j' ;ed? s[;hI jk;b eo<br />

bt'I.<br />

%%%<br />

fi; n;wkB B/ ;t/o ;ko ;G sko/ r[nk bJ/, c[ Zb T[; Bz{ o' o' e/ d;dk<br />

j? fe w/ok so/b s[gek r[nku frnk.<br />

%%%<br />

;{oi ;akw Bz{ id'I gZSw ftu v[Zp fojk j[ zdk j?, g{op dk ;t/ok ;po eoe/<br />

d/ydk ofjzdk j?.<br />

%%%<br />

gq;z a;k w?Bz{ ;aofwzdk eo fdzdh j? feT[Ife fJ; nZr/ w? I wzrsk jK.<br />

%%%<br />

89


;op'sw fJeZbk BjhI nkT[Idk. ;ko/ T[; Bkb nkT[Id/ jB.<br />

%%%<br />

oZp dk ;Zik jZE fdnkb{ j?, yZpk ysoBke.<br />

%%%<br />

w/o/ T[dk; fynkb, w/o/ s'I nkgD/ Bkw g[S g[S e/ w?Bz{ szr eod/ jB.<br />

%%%<br />

MZyV T[; d[yh d/ts/ dk o[dB j? Xosh B/ fi; dk fgnko ep{b BjhI ehsk.<br />

%%%<br />

uzd nkgDk ukBD ;ko/ ;z;ko ftu tzvdk j? go ngD/ dkr ;hB/ Bkb bk e/<br />

oydk j?.<br />

%%%<br />

X{nK n;wkB s/ uVQ e/, ;[nkj Xosh s/ fvr e/ ;a/yh wkod/ jB - n;hI nZr<br />

d/ G?D Gok jK.<br />

%%%<br />

bVyVkT[Id/ ewia'o fynkb', w/o/ s'I vo' I Bk. w? I ;akfJo jK.<br />

%%%<br />

fJj gops Gbk c[ Zb tork BjhI< nkb/ d[nkb/ gjkVhnK dhnK gzyVhnK X[Zg<br />

gh ojhnK fd;dhnK jB.<br />

%%%<br />

fBZek c[ Zb fwZNh ftu o[fbnk fgnk j?.<br />

fssbh d/ fgS/ fgS/ T[vD bZrk ;h.<br />

%%%<br />

ihtB Bkb fizBk ;pzX iBw dk j?, T[Bk w"s dk j?.<br />

s[oB tk;s/ gfjbK edw T[go T[mkDk j?, c/o j/mK oZyDk j?.<br />

%%%<br />

X[ZgK ns/ c[ZbK dh p'bh sK w?I ;wM iKdk jK, w?Bz{ d[y d/<br />

90


ns/ w"s d/ p'b ;wMD dh ;Zfsnk th sK fwb/ !<br />

%%%<br />

fijVk c[ Zb okshI gfjbK jh fyV fgnk ;h, ;t/o/ B/ id'I T[; dh fwZmh bJh,<br />

c[ Zb B/ jT[ek fbnk, ezfpnk, iawhB T[s/ fvr fgnk.<br />

%%%<br />

s/o/ feBko/ w?I niBph tKr T[sfonk, s/o/ xo wfjwkB tKr fojk, s/ok do<br />

j[D fwZso tKr SZv e/ uZfbnK w/ohJ/ XoshJ/.<br />

%%%<br />

fdB dk ezw w[ek fbnk j?. nkgDhnK pkjK Bkb w/ok fujok Ye wK. w?Bz{<br />

;[cB/ b?D d/.<br />

%%%<br />

fJ; ;z;ko d/ t;Bhe n;hI T[Bk e[ fuo j[ zd/ jK fizBk fuo n;hI fJ;Bz{<br />

fgnko eod/ jK.<br />

%%%<br />

wo u[fenK Bz{ nwo gqf;ZXh fwb/.<br />

fiT[IfdnK Bz{ nwo fgnko fwb/.<br />

%%%<br />

w?I s?Bz{ fJT[I d/fynk fit/I ;[sBhIdk pZuk ;t/o t/b/ gb e[ Go wK tZb d/y/,<br />

c/o ;"I ikJ/.<br />

%%%<br />

ihtB ed/ BjhI Eedk, fJj ikDB bJh w?Bz{ pko pko woBk gt/rk.<br />

%%%<br />

;t/o ;ko ufjed/ gzSh fit/I nBzd wrB j' j' s/ok BK b?Id/ B/, g[ikoh T[;<br />

soQK s/ok Bkw BjhI b? ;edk.<br />

%%%<br />

nBzs ykw';ah ftu fbik e/ w/ok fdb rhsK Bkb Go d/.<br />

91


%%%<br />

id'I fdb eo/ dhtk p[Mk d/JhI.<br />

c/o w? I s/o/ jB/o/ Bz{ ikDBk ns/ fgnko eoBk f;ZyKrk.<br />

%%%<br />

iayw fwb/, iayw okih j'J/, fdB Yb/ s?Bz{ nkgD/ fi;w T[gob/ dkr<br />

fdyktKrk.<br />

%%%<br />

;Zu, ngD/ fto[ZX fJ; eoe/ s[ckB ykVQk eo b?Idk j? feT[Ife ngD/ phi fJ;<br />

B/ d{o d{o se fybkoB/ j[ zd/ B/.<br />

%%%<br />

;Zu nzsw ;apd p'b e/ u[Zg j' frnk. j[D fJj ;apd nrb/ ;apdK Bz{ iBw<br />

dJ/rk.<br />

%%%<br />

y[;aB;hp j? T[j fi; dh gqf;ZXh ;Zu Bkb'I tXhe BjhI fb;aedh. ykw';a oks wK<br />

torh ;[jDh, fdB pZu/ tork u[b p[bk.<br />

%%%<br />

nkdwh w[;ekT[Idk j? sK ;z;ko T[;Bz{ fgnko eodk j?.<br />

nkdwh jZ;dk j?, ;z;ko T[; s'I vo iKdk j?.<br />

%%%<br />

oZp fJzsiako ftu j? fe nkdwh nkgD/ pugB fizBk f;nkDk ed j'J/rk <<br />

%%%<br />

w/o/ fdb dh gsMV T[go id'I s/oh X[Zg w[;ekT[Idh j? w?Bz{ p;zs T[go T[d'I<br />

e'Jh ;aZe BjhI ofjzdk.<br />

%%%<br />

fgnko eoB t/b/ op, Bk;atkB Bz{ u[zwdk j?, nkdwh nfpBk;ah Bz{.<br />

%%%<br />

92


nkgDhnK nBzs ;akBk sz{ pZfunK ftu'I dh fdyk fdshnK,<br />

w?I th s?Bz{ ;aofwzdk BjhI eoKrk j[D.<br />

%%%<br />

fdB T[dk; j?, pZdb fJT[I ik oj/ jB fit/I fM;VdK yke/ rZbQk T[go jzM{<br />

bNekJh pZu/ s[o/ iKd/ j'D. jtk iaywh ;z;ko tKr eokj ojh j?. go ngD/<br />

;y/ Bz{ fwbD sK ikDk jh gJ/rk.<br />

%%%<br />

fgnko ftu edh fe;/ B/ xkNk gkXk j?, w? I BhI wzBdk fJj rZb.<br />

%%%<br />

w?Bz{ J/Bk ;jh ihtB fiT[D d/j wkbe fe w"s ;jh j' ikt/.<br />

%%%<br />

p/fJZias nkdwh ftiJh j'J/rk, ;po dh fJ; T[vhe dk Bkw ;fGnsktK dk<br />

fJfsjk; j?.<br />

%%%<br />

s/oh sZeDh J/; soQK dh j? fit/I gZeh c;b Bkb Go/ y/s T[go ykw';a<br />

;[Bfjoh X[Zg g?Idh j't/.<br />

%%%<br />

d[y d/y/, w"s dk gsk bZrk, y[;a jK fe w? I wjkB ;z;ko ftu fojk.<br />

%%%<br />

@@w? I s/o/ fgnko T[go fJspko ehsk##, w/ok nkyoh p'b fJj' j't/.<br />

%%%<br />

93


B'pb gqkJhia ;thfeqsh Gk;aD<br />

w?I y[;a jK fe s[jkv/ d/; ftu nke/ F[eokBk eoBk dk w"ek fwfbnk feT[Ii[<br />

w/o/ ezw dh edo gk e/ s[;hI w?Bz{ B'pb gqkJhia d/D dk c?;bk ehsk j?.<br />

w?Bz{ T[j ;akw :kd j? id'I w/o/ fJzrb?Iv d/ gqek;ae B/ sko G/i e/ w?Bz{ fJ;<br />

ypo dh ;{uBk fdsh. w? I ;aKsh fBe/sB ftu ofj fojk ;K. n;hI izrb ftu e[M<br />

ykD-ghD dk gq'rokw s?n ehsk ;h, T[j fBp/V e/ tkg; ik fojk ;K fe vkeykB/<br />

ftu'I GZik GZik vkehnk w?Bz{ sko cVk frnk. sKr/ ftu w/o/ Bkb fJe nzro/ia p?mk<br />

;h. w?Bz{ sko ;zd/;a e'Jh yk; Bk bZrk s/ w? I ekria d{jok eoe/ i/p ftu gk fbnk<br />

fe xo g[Zi e/ gVQKr/. r'o/ Bz{ fJ; ftu yk; rZb fbyh wfj;{; j'Jh, T[;B/ w?Bz{<br />

fejk fe fJ; Bz{ gVQK. ekria y'bQ e/ gfVQnk sK w?Bz{ :ehB Bk nkfJnk. gfjbK sK<br />

w?Bz{ bZrk fit/I sko dh Gk;ak ;jh BjhI, w? I fJjd/ noE ;jh BjhI ehs/ ;akfJd, fco<br />

w?Bz{ ft;atk; j' frnk. s[;hI e/tb nzdkia / bk ;ed/ j' fe w/o/ ftfdnkoEhnK ns/<br />

nfXnkgeK Bz{ fezBh y[;ah j'Jh ;h. w/o/ ftfdnkoEh w?Bz{ fgnko eod/ jB s/ T[BQK Bz{<br />

fJT[I bZrk fit/I fJj fJBkw T[BQK Bz{ fwfbnk j?. w?Bz{ brd? w/o/ ;ko/ d/; tk;hnK Bz{<br />

fJt/I jh bZr/rk.<br />

fJ; sohe/ ;akw phs rJh, oks g?D s/ gVSZsh T[go w? I fJeZbk p?m frnk,<br />

nkgD/ nkg Bz{ g[ZfSnk - gZSw tb'I w/ohnK eftsktK ;thekoB ;fsekoB fgS/ eh<br />

ekoB j' ;edk j?< tZyoh B;b dk pzdk, gZSw dh t;'I s'I p/nzs d{o, w?I gjkVK<br />

;w[zdoK s'I gko p?mK jK, fco fJj ;G fet/I j'fJnk< fpBK fe;/ T[s/iBk d/ w?I nkgD/<br />

nkg s'I id'I e[M ;tkb g[S/ sK y[d Bz{ fBwkDk s/ fBr{Dk ;wfMnk.<br />

w?Bz{ :kd nkfJnk pugB dk T[j ;wK id'I w/ok ezw ftef;s j'Dk F[o{<br />

j'fJnk. gZuh ;kb dh T[wo, pzrkb d/ rzrk feBko/ d{o d[okv/ fJe fgzv, w?I fe;ash<br />

d/ xo ftu fJeZbk ofj fojk ;K, ;odhnK d/ fdBh fjwkbhnk tb'I izrbh pZseK<br />

dfonk ftu nkD T[sodhnK ;B, fJjh w/ohnK ;kEDk j[ zdhnK. X[Zg w?BzP ;aokp tKr<br />

nkgD/ T[go v[bQdh brdh, dfonk dh eb eb w?Bz{ e[dos d/ G/s d;dh. fJeKs<br />

ftu nkgD/ ;[cfBnK Bz{ eftsktK ftu T[sko T[sko w? I nypkoK fo;kfbnK okjhI<br />

94


ebes/ d/ gkmeK sZe g[ukT[Idk. s[;hI ;wM ;ed/ j' fe gZSw d/ ihtB Bkb'I fJj<br />

fizdrh fpbe[b tZy fe;w dh ;h. w?Bz{ BjhI gsk gZSwh ;akfJo s/ b/ye ngDh<br />

i[nkBh d/ fdB fJ; soQK nfrnkstk; ftu fpsKT[Id/ j'<strong>Dr</strong>/. w?Bz{ gsk j? gZSwh<br />

d[BhnK ftu fJ; soQK d/ pDtk; dh G'ok ;zGktBk BjhI.<br />

fJ; soQK ihtB s[odk fojk. nkgD/ d/; tk;hnK tk;s/ th w? I g{ok niBph<br />

;h. w/o/ nkb/ d[nkb/ d/ w/o/ g/Iv{ t;BheK s'I fJbktk e'Jh Bh ;h w?Bz{ ikDdk. w?I<br />

fJ; jkbs ftu ;sz[;aN ;K, GhVK dh T[s;[esk s'I w[es.<br />

fco T[j ;wK nkfJnk id'I w?I ;'funk, j[D fJ; pDtk; ftu'I fBeb e/ nkgD/<br />

GoktK G?Dk bJh e[M eoK. e/tb ihtB dhnK ;wZf;nktK s/ fXnkB e/ Idos Bk eoK<br />

iK ngD/ ;[cafBnK Bz{ ekri s/ T[skodk Bk fcoK ;r'I e[M m'; eoK, nkgD/ fynkbK<br />

Bz{ nwb ftu fbnktK.<br />

w/o/ fdwkr ftu e/tb fJe rb p?mh fe w?I pZfunK Bz{ gVQktK. fJj rb<br />

BjhI fe w? I :'r nfXnkge ;K, w?I sK y[d mhe Yzr Bkb ftfdnk jk;b BjhI eo<br />

;fenk. ekcah ;wK fMiedk fojk, fco ;'funk - w?I e[dos Bz{ fgnko eoB tkbk<br />

pzdk jK fJ; eoe/ pZfunK Bz{ :ehBB fgnko eodk jK. w/ok fB;akBk fJe nfijh<br />

;z;Ek yVQh eoB dk ;h fiE/ pZu/ ihtB dh y[;ah ns/ ;[szsosk wkDB, e[dos Bkb<br />

fJe o; j'D. w?I T[; d"o ftu ngDk pugB bzxkfJnk ;h id'I ftfdnk ;kj x[ND<br />

tkb/ wkj"b ftu w;ahBh sohe/ Bkb fdsh iKdh ;h i' pZfunK dk T[s;akj wko<br />

fdzdh. pZu/ ftu sK ikDB dh nBzs fgnk; j[ zdh j? go T[j wo iKdh j? feT[Ife<br />

f;ykD dk sohek mhe BjhI.<br />

w/o/ nkb/ d[nkb/ e[M wz[v/ ;B, w?I T[BQK Bz{ gVQkT[Dk F[o{ eo fdZsk, T[BQK Bz{<br />

y[;a oZyD dh e'f;a;a eodk. w?I T[BQK dk ;kEh ;K, T[BQK Bkb y/vdk th j;dk th.<br />

S'fNnK S'fNnK ftu w? I E'Vk tZvk pZuk ;K. fJ; nkiakd fciak ftu n;hI ;ko/<br />

ftef;s j'D bZr/. pZfunK dh y[;ah, i';a, rZbK ns/ rhs, jtktK ftu y[;ahnK dh<br />

wfje x'b fdzd/, fJj ;aops w?I jo o'ia ghIdk. ;{oi fSgD t/b/ fJeKs ftu w?I<br />

fJeZbk p?m e/ doys s/ doysK dhnK d{o sZe bzwhnK SktK d/ydk. w?Bz{ fJBQK ftu'I<br />

95


th T[j' nktkiK ;[DkJh fdzdhnK i' fdB/ ;[DhnK ;B. doys Xosh dh fje ftu'I<br />

fBeb/ nBzs nek;a tZb T[md/ ihtB d/ c[jko/ brd/. wB[ysk d/ fdb ftubhnK<br />

;kohnK y[;ahnK s/ ;ko/ jT[e/ Xosh s'I T[Zm e/ n;wkB tZb iKd/ ;kca fdykJh fdzd/.<br />

w?I ;'udk w/o/ tor/ tZvh T[wo d/ pZu/ th nkgDh t/dBk nkek;a sZe g[uk ;ed/<br />

jB. fJj' rZb pko pko wfj;{; j[ zdh.<br />

nfij/ wkj"b ftu rhsKibh ftub/ rhs fby/. Gkosh n;wkB d/ skfonK dh<br />

;akB j/m nZXh nZXh oks sZe w? I nkgD/ rhs rkT[Idk. c/o nzfwqs t/bk j[ zdk, ;akw<br />

dhnK ;[Bfjoh X[ZgK j[zdhnK, w?I fbyh iKdk, fJT[I eofdnK w?Bz{ brk fJe tko c/o w?I<br />

pkjo fBebK s/ tvh d[BhnK d/ fdb Bz{ fwbK.<br />

w?I d/y fojk ;K fe nkgD/ ftfdnkoEhnK Bz{ fwbfdnK tk;st ftu w? I tv/<br />

;z;ko Bz{ fwbD dh fsnkoh eo fojK. fJ;/ ;w/I w?Bz{ fynkb nkfJnk fe w?I gZSw d/<br />

ijkB Bz{ th fwbK. w? I fJ; rZb'I u/szB ;K fe toswkB ;dh gZSwh wB[y dh j? fi;<br />

ftu p/nzs ;aesh j?. T[; e'b d[BhnK dh skes j?, T[; dk ihtB ;kohnK jZdK<br />

s'V e/ pkjo c?b fojk j? s/ Gfty tk;s/ ;zd/;a f;oi fojk j?. w?I ;'funk woB s'I<br />

gfjbK gZSw ftu iktK s/ T[; r[gs fJpkdsrkj ftu fwbK fiE/ o{jkBhns dk<br />

tk;k j?. w?I ;'funk nkgDh ;koh ;aesh ns/ ihtB dhnK gqfsGktK tkbk o{jkBh<br />

nkdwh gZSw ftu w"i{d j?.<br />

fJ; soQK w? I pkjo nkfJnk. rhsKibh dhnK pzrbk eftsktK Bz{ w? I nzro/iah<br />

ftu nB[tkdDk F[o{ eo fdsk. fJ; iapkB dk wkfjo Bk j'D ekoB w? I ni/ fJ;<br />

nB[tkd Bz{ SgtkT[D pko/ BjhI ;h ;'funk. p; yoVk b?e/ gZSw ftu g[Zi frnk. w?I<br />

nzro/iaK Bz{ fJj eftsktK ;[DkJhnK th gVQkJhnK th. T[BQK Bz{ uzrhnK bZrhnK, :kBh<br />

fe w?Bz{ gqtkB eo fbnk frnk. pr?o fJzsiako eotkfJnK gZSw B/ w/o/ tk;s/ nkgDk<br />

fdb y'bQ fdZsk.<br />

w?I, fijVk nZXh ;dh pDtk;h fojk, gZSw s'I d{o, w?Bz{ fJe dw gqtkB eo<br />

fbnk ikt/rk, fit/I w? I gZSw dk th eth j'tK fJj w/o/ bJh eokwks ;h. w? I j?okB<br />

j'fJnk go wfj;{; ehsk fe fijV/ ;kb w? I pDtk; ftu r[iko/ s/ T[E'I i' ;aKsh w?Bz{<br />

96


jk;b j'Jh T[; dh sK pj[sh b'V gZSw Bz{ ;h i' tXhe rsh;ahb j'D eoe/ ;aKsh<br />

bJh fgnk;k j?. rzrk feBko/ pugB d/ fijV/ fJeKs fdB r[iako/ T[BQK B/ w?Bz{<br />

:'rsk fdsh. fJBQK tfoQnK dh ;aKsh w/o/ fdb ftu iwQK j' rJh. w? I gZSwh pzd/ nr/<br />

fJ; Bz{ oZfynk sK y[;ah y[;ah T[;B/ wB}{o eo fbnk.<br />

fijVh gq;z a;k fwbh, T[j w?Bz{ fJe pzd/ Bz{ BjhI fwbh. w/o/ nzdobk g{op,<br />

gZSw sZe g[Zik. g{op eh wkBtsk dh wK BjhI< j;d/ y/vd/ gZSwh pZu/ id'I ;ZNK yk<br />

p?mD, id'I bkuko j' ikD, id'I G[Zy brh j'J/, T[d'I eh T[j g{oph wK tZb BjhI<br />

Mked/< fJ; wK s'I T[BQK Bz{ y[oke fwbdh j?, oks dk u?B fwbdk j?. eh edh T[j<br />

fBok; j'J/ jB fJ; wK tZb'I <<br />

uzrh fe;ws Bz{ w?I T[d'I s[jkv/ e'b nkfJnk id'I s[;hI g{op tZb d/yD br/<br />

;h fe e[M fwb/rk T[Xo'I. g{op dk gqshfBX j'D dk fJBkw nkgD/ g{oph fwZsoK s'I<br />

w?Bz{ gfjb'I jh fwb u[Zek j?.<br />

w?I s[jkBz{ ft;atk; d[nkT[Idk jK fe fijVk fJBkw s[;hI w?Bz{ fdsk j? fJj w?I<br />

nkgD/ nkg T[go you e/ iakfJnk BjhI eoKrk. w?Bz{, fJe pzd/ Bz{ Bk fJj fJBkw<br />

fwfbnk j? Bk w? I fJeZbk fJ; Bz{ ;theko eoB dk jZedko jK fJ; eoe/ w? I fJj<br />

j'oBk tk;s/ tosKrk. fJj w? I g{op d/ pZfunK BfwZs oZyKrk. fJj fJe phi tKr<br />

j?, id'I fJ;Bz{ phi fdzd/ jK, p{Nk T[Zr e/ oZ[y pDdk j?. phiD tkb/ Bz{ j'o phi<br />

th fdzdk j?, cb th fdzdk j?. w?I fJe ft;atftfdnkbk ;Ekgs eoKrk, fJj nfijh<br />

EK j'J/rh fiE/ gZSwh pZu/ nkgD/ g{oph GoktK Bkb fwb e/ ;Zu dh sbk;a eoBr/.<br />

fJE'I T[BQK Bz{ T[j<br />

yiakB/ fwb<strong>Dr</strong>/ fiBQK Bkb ;koh wB[ysk nwho j'J/rh.<br />

w?I s[jkBz{ :kd eotktK, Gkos dh ;akBkwZsh ;fGnsk ftu edh wjkB<br />

:{Bhtof;Nh j'fJnk eodh ;h. dhtk pkb fdzd/ jK sK fJ; dh o";aBh wBwoiah Bkb<br />

pzBQ BjhI ;ed/ fco nkgK. fJj d[BhnK sZe g[idh j?. Gkos dh ;fGnsk ftu ;akB<br />

;h, f;nkDg ;h s/ nwhoh ;h. fJj yiakB/ Gkos B/ nkgD/ pZfunK tk;s/ izdfonK<br />

nzdo pzd BjhI ehs/. uhBh, ikgkBh, JhokBh ;G e"wK d/ b'e nkT[Id/ s/ Gkos ftu<br />

97


i' fpjsohB j[ zdk, b?e/ tkg; iKd/. s[jkBz{ gsk j'J/rk ;akfJd fe Gkos ftu g?;/<br />

b?e/ ftfdnk d/D dh gozgok BjhI ;h. fJj ;wfMnk iKdk ;h fe fi; gk; ftfdnk<br />

j? T[;dh fJj fiazw/tkoh j? fe T[j ftfdnkoEhnK ftu tzv/. ftfdnkoEh nfXnkge d/<br />

fgS/ wzrfsnK tKr fcod/ ofjD, fJT[I BjhI j[ zdk ;h, nfXnkge dk y[d fJj fw;aB<br />

;h fe tzvDk gftso coia j?. Gkos d/ ty ty gqKsK ftu fJ;/ T[d/;a dh g{osh<br />

tk;s/ r[o{e[bK uZbhnK.<br />

w?Bz{ brdk j? wB[ysk gk; j[D T[j jwdodh, dfonkfdbh BjhI ojh. gZSwh<br />

B;bK d/ Gkos ftu nkT[D Bkb ;kvk nkgDh ;fGnsk ftu'I ft;atk; N[ZN frnk j?.<br />

gdkoEe gqG[sk jkth j' rJh j?. fJe ;dh s'I Gkosh ftfdnkoEh G{sekb dh nkgDh<br />

;fGnsk pkps nDikD, nfrnkBh j' rJ/ jB. e/tb n;hI fJ; s'I tzfus BjhI j'J/,<br />

T[j th tzfus j' rJ/ jB fiBQK ftu n;hI nkgDh ;BksBh ftfdnk tzvDh ;h.<br />

;wK nk frnk j? fe n;hI nkgDhnK ;zGktBktK iakfJnk Bk eohJ/. i' ;o/;aN<br />

j? T[j eohJ/, nkgDh ezrkbh Bk fdykJhJ/. i' ;kBz{ tv/fonK s'I fwfbnk, T[; T[go<br />

;koh wB[ysk dk jZe j?. fJj' ekoB j? fi; ;dek w? I fdqVQ j'e/ c?;bk ehsk fe<br />

fJe nzso ok;aNoh ;z;Ek pD/ fiE/ g{oph s/ gZSwh pZu/ fJeZm/ o{jkBh y[oke gqkgs<br />

eoB.<br />

fJj d;fdnK w? I cyao wfj;{; eodk jK fe s[jkv/ fJBkw dh ok;ah Bkb T[;<br />

tv/ ;[cB/ dh e[M g{osh j' ;e/rh fijVk w/o/ fdb ftu j?. s[jkBz{ ;Zdk d/D<br />

nkfJnK w?I, nkT[ pj[s tXhnk gqhshG'i j?, ;theko eo'. w?Bz{ nk; j? w/ok ;Zdk<br />

gZso s[;hI ;theko eo'r/. :'og d/ eJh d/;K ftu frnk jK w?I, T[BQK B/ w/ok g[oi'o<br />

;tkrs ehsk. fJ; ;tkrs dk wkfJBk j? gZSw Bz{ g{op dh iao{os j?, T[t/I, fit/I<br />

g{op Bz{ gZSw dh iao{os j?. fwbkgK dk ;wK nk frnk j?.<br />

w?I y[;a jK i' fJ; ;w/I s[jkv/ ftueko jK, w/o/ e'b d/D tk;s/ e[M ;wkB j?.<br />

g{op s/ gZSw fwbe/ GftZy dh wjkB ;z;feqsh f;oi<strong>Dr</strong>/. nB[tkd okjhI n;g;aN<br />

fijk ;jh, g{op, gZSw sZe g[Zi frnk fiE/ fJ;Bz{ ;aKsh fwbh, fJjBz{ bZrk, fJj th<br />

w/ok xo j?. ;w/I dh iapkB s[jkv/ sZe g[Zih, w/oh uzrh fe;ws fe w/o/ okjhI g[Zih.<br />

98


;thvB d/ ;Zd/ B/ w?Bz{ d{o d{o se g[uk fdsk, fJj sK uzrk j'fJnk go fJ; dk<br />

B[e;kB fJj j'fJnk fe w/oh fJeKstk; ftu ftxB g? frnk. w?Bz{ T[BQK b'eK<br />

ftueko yb'Dk gt/rk fiBQK ftu yb'D dk w?I nkdh BjhI. gZSw dh ft;akb d[BhnK<br />

;kjwD/ id'I yb'Idk jK sK w/o/ fdb ftu v'p g?D brdk j?. s[jkv/ tb'I fdsk<br />

;BwkB, gq;az;k ns/ ;[rksK ;theko eoB dh ni/ w?Bz{ nkds BjhI gJh. s[jkv/<br />

;kjwD/ yb'sk sK jK go w?Bz{ ;zr bZr ojh j?. w?I gow/;ao dk F[eor[iako jK<br />

fi;B/ w?Bz{ g{op ns/ gZSw ftueko g[b pDkfJnk. T[wo Go w?I fJj ezw eodk<br />

ojKrk. i' eo ;edk jK eoBk gt/rk. fJ;/ ;[caB/ dh g{osh ykso w? I ;aKshfBe/sB<br />

dh BhIj oZyh. fe;/ t;s{ Bz{ oZd eoBk Gkos dk ;[Gkn BjhI. fwbtosD dk ;[Gkn<br />

fe;/ B;b iK ;fGnkuko Bz{ oZd BjhI eodk. jwdodh ns/ fgnko okjhI ;G fwb<br />

id/ jB. f;nk;h jZb uZb d"okB Gkosh pZu/ gZSw Bz{ oZd eoB bZr/ d/ye/ w?Bz{ d[y<br />

j[ zdk j?. w?Bz{ brd? oZd eoB dk gkm T[BQK Bz{ gZSw B/ gVQkfJnk j?. n;hI fJ;<br />

soQK d/ BjhI ;K. doktV, w[;bwkB, fjzd{ Gkos ftu ;G tZ; oj/ jB. Bebh<br />

f;nk;h oZ;h Bkb ;kBz{ e'Jh BjhI pzBQ ;edk. ;kBz{ vz{x/ T[soBk gt/rk. ;kv/ e'b<br />

tv/fonK dhnK ;akBdko fbysK gJhnK jB. fijVk ;G Bz{ nkgD/ tork ikD frnk<br />

T[j ;Zu sZe g[Zi frnk. fJj rZb gZSw Bz{ th gsk br/rh. ikBtoK tKr bVBk<br />

fGVBk fe; tk;s/ <<br />

w/oh :{Bhtof;Nh ftu nkU s/ d/y' fJ; ftu eh eh j?. s[jkv/ ftdtkB ns/<br />

ftfdnkoEh nkT[D, nDtzvh wB[ysk tKr ofjD. fJ; we;d tk;s/ w?I s[jkv/ e'b<br />

nkfJnK. gow/;ao d/ Bkw T[go w?I s[jkBz{ ;Zdk fdzdk jK.<br />

26 wJh 1921, ;Nkejkw, ;thvB.<br />

99


fJZe ;h okik HHH<br />

@@pj[s ;wK gfjbK fJe okik j[ zdk ;h.##<br />

100<br />

pugB ftu ;kBz{ fJj ikDB dh e'Jh b'V BjhI j[ zdh ;h fe fJ; goh-eEk ftu okik<br />

fejVk ;h. T[;dk Bkw f;abkihs ;h fe ;akbhpkB, T[j ek;ah ftu ofjzdk ;h fe<br />

eB"i ftu. ;Zs ;kbK d/ pZu/ d/ fdb dh EVeD T[;/ tes tX iKdh id'I T[j fJj<br />

fJe tke ;[Ddk - pj[s ;wK gfjbK fJe okik j[ zdk ;h. p;, ;kohnK ;ukJhnK dk<br />

tZvk ;Zu fJj' fJe tke j'fJnk eodk ;h.<br />

go ni'e/ iawkB/ d/ gkme sZEK dh ;jh ikDekoh ukj[zd/ jB. id'I T[j<br />

ejkDh dk T[es gfjbk tke ;[Dd/ jB, s[ozs T[BQK Bz{ ;Z ae j' iKdk j? s/ nkb'uBk<br />

F[o{ j' iKdh j?. ejkDhnK dh X[zd T[go T[j ftfrnkB dh ;oubkJhN wko e/ g[Sd/<br />

jB - fejVk okik <<br />

fJj' fij/ ;tkbK dk ;kjwDk eod/ eod/ eEkeko th wkvoB j' rJ/ jB,<br />

T[j sZEK d/ B/V/ ofjD dk :sB eod/ jB. pj[s ;wK gfjbK fJe okik j[ zdk ;h<br />

- fJj efjD dh EK T[j nkyd/ jB - fJe ;h okik fi;dk Bkw ;h niks;aZso{.<br />

go nkX[fBe ;o's/ dh ifrnk;k fJ; Bkb th ;zs[;aN BjhI j[ zdh. ;o'sk nZyK<br />

Mgedk j?, nkgDh n?Be mhe eodk j? s/ g[Sdk j? - fejVk niks;aZso{ <<br />

eEkeko nkydk j? - ;e{bhJ/ S'eo/ th ikDd/ jB fe fszB niks;aZso{ j'J/.<br />

gfjbk w;hjh ;zws s'I d' jiko ;kb gfjbK izfwnK, d' ;kb nZm wjhB/ dh S'Nh<br />

T[wo ftu gob'e f;Xko frnk. nc;'; T[; dh je{ws d/ ft;fsqs sZE gqkgs BjhI<br />

jB. d{i/ niks;aZso{ dk fJfsjk;ekoK Bz{ tXhe gsk j?. i/ s[;hI fJfsjk; dk<br />

ft;ate';a y'jb' sKHHH.<br />

fJ; ;w/I sZe nkX[fBe ;o's/ d/ ;aZe fwN iKd/ jB. T[;Bz{ brdk j? fe<br />

ejkDheko ;Zuh rZb ;[Dk fojk j?, :ehB eoBk pDdk j?. T[j nkgD/ fdb nzdo<br />

;'udk j? - j[D ;kvh ejkDh ;zto rJh j? s/ f;fynkdkfJe th j' rJh j?.<br />

go ;kBz{ G[b/fynK ftu ojh ikDk fezBk fgnkok brdk j?. n;hI voh iKd/ jK<br />

fe fes/ ;kBz{ e'Jh nBkVh Bk ;wM bt/. go id'I rZb ysw j' iKdh j? T[d'I th


n;hI nBkVh d/ nBkVh ;kps j[ zd/ jK. coe fJzBk j? fe fJ; sohe/ n;hI pVh d{o<br />

dk ck;bk s?n eoe/, r'b uZeo s'I dh w[Ve/ T[E/ jh nk iKd/ jK fiE'I s[o/ ;K.<br />

101<br />

nzro/iah dk w[jktok j? - i/ s[;hI w?Bz{ ;tkb Bk g[ZS'I sK w? I th M{m BK p'bK.<br />

;Zs ;kb d/ pZu/ Bz{ fJ; w[jkto/ dh ;wM j?, fJ; eoe/ id'I ejkDh ;[Ddk j't/,<br />

;tkb BjhI eodk. y{p;{os, Bzrk G[b/yk wk;{w pZu/ tKr y/vdk ofjzdk j?, fJj ;Zu<br />

tork gkodo;ah G[b/yk j?, p;zs o[ Zs dh gfjbh Mbe tork fBowb. go nZi dk<br />

ftdtkB nkgDh nfrnkBsk Bz{ gfjbK ;[zdo fbpk; gfjBkT[Idk j?, c/o x[zv<br />

eYtkT[Idk j?. go i/ fes/ gkme ;o's/ Bz{ wkVk w'Nk X'yk fJ; ftu'I bZG ikt/ sK<br />

y[d d[yh j[ zdk j? s/ eEkeko Bz{ e';dk j?.<br />

id'I n;hI fBe/ j[ zd/ ;K ;kBz{ ;kohnK fwZmhnK rZbK dh ;wM j[zdh. goh<br />

ejkDhnK ftu'I fpBk fe;/ rbsh d/ n;hI ;kohnK ;jh rZbK bZG b?Id/, pugB dk<br />

nkgDk jh fJe ftfrnkB j[zdk j?, T[j ;kv/ ezw nkT[Idk. sZE ns/ nzeV/ ;kBz{ fBo/<br />

petk; brd/. ;kvk f;ZXk tkj ;Zu Bkb g?Idk s/ n;hI s[os fJ; Bz{ gSkD b?Id/.<br />

;kv/ fBe/ fBe/ fdbK Bz{ gsk j[ zdk fe jhfonK ifVnk wfjb feE/ j? s/ T[;Bz{ iKdk<br />

o;sk fejVk j?. j[D gzfBnK d/ gzB/ f;nkjh Bkb GoB/ g?Id/ jB id'I fe f;X gZXok<br />

;Zu fJj' j? - g[okD/ tes fJe okik j[ zdk ;h.<br />

ebZes/ dh T[j ;akw w?Bz{ :kd j? id'I goh ejkDh F[o{ j'Jh. whIj g? fojk<br />

;h, MZyV M[Zb fojk ;h. ;afjo ftu r'v/ r'v/ gkDh fco fojk ;h. w?Bz{ nk; pZM<br />

rJh fe fJ; jkbs ftu wk;No gVQkT[D BjhI nkJ/rk. toKv/ d/ d{o tkb/ e'B/ s/<br />

p?m e/ w?I trdk gkDh d/yD bZrk. id'I pko;a e[M xZN j[ zdh d/ydk sK w?I nodk;<br />

eoB bZr iKdk - j/ ;Zu/ gks;akj ;kY/ ;Zs ti/ sZe ipod;s whIj gkJh ikj.<br />

whIj dh b'V j'o fe;/ Bz{ ;h fe BjhI, gsk BjhI, go ebeZs/ ;afjo ftu fJe fBek<br />

pZuk vokT[D/ wk;No dh ebk; s'I puDk ukj[zdk ;h.<br />

fJj sK gsk BjhI fe w/oh nodk; eoe/ iK fe;/ j'o ekoB eoe/ whIj sK<br />

BjhI xfNnk go nc;'; wk;No th nkT[D' BjhI jfNnk ! n?B ;w/I f;o w? I T[;dh<br />

Ssoh d/yh. nk; dk p[bp[bk c[ ZN frnk s/ fdb ftu v'p g?D bZrk. i/ fes/ oZp


d/ xo fJB;kc j'fJnk, nrb/ iBw ftu oZp w?Bz{ wk;No pDkJ/rk s/ fJj wk;No<br />

w/ok ftfdnkoEh j't/rk.<br />

102<br />

Ssoh d/yD ;ko w? I F{N tZN e/ wK d/ ewo/ ftu frnk. wK ns/ dkdh dht/<br />

d/ ukBD ftu nkjw' ;kjwD/ p?mhnK sk;a y/v ojhnK ;B. w?I sobk wkfonk -<br />

fgnkoh wK, wk;No nk frnk. w/ok f;o pj[s d[yd?. nZi w? I gVQ BhI ;edk.<br />

w/oh fJj rZb fBe/ pZfunK Bz{ BjhI gVQkT[Dh ukjhdh feT[Ife i' w?I fejk s/<br />

ehsk T[j rbs ;h s/ w?Bz{ fJ; dh e'Jh ;iak BjhI fwbh. ;r'I w?I NbD ftu<br />

ekw:kp j' frnk. wK B/ fejk - mhe n?. c/o B"eo Bz{ fejk, wk;No ih Bz{ efj<br />

d/ nZi BhI gVQBk. ikt/.<br />

;kca rZb ;h, T[;Bz{ gek gsk ;h w?I fpwko BjhI fJ; eoe/ sk;a y/vdh ojh.<br />

w{Xk fgnk, f;ojkD/ ftu f;o x;'Jh w? I nkgDh ;cabsk s/ j;dk fojk. w?I wK Bz{,<br />

wK w?Bz{ uzrh soQK ikDd/ p[Md/ ;K.<br />

s[;hI ikDd/ Jh j' fe fJe fBek pZuk fezBk e[ fuo fpwko j'D dk pjkBk<br />

eo ;ed?. fwzN e[ fgS' I w?I dkdh dh pKj cV e/ fejk - nzwk ejkDh ;[Dk. w?Bz{<br />

eJh tko fJj fJe' rZb eoBh gJh. d't/I iDhnK sk;a y/vD ftu wrB ojhnK.<br />

nyho wK p'bh - pZu/, ;kBz{ y/v w[ek sK b?D d/j. go w?I fid eodk fojk - nzwK<br />

ejkDh ;[Dk. w? I wK Bz{ fejk, y/v sK eZbQ Bz{ th yasw ehsh ik ;edh j?. w?Bz{ j[D/<br />

s[os ejkDh ;[DkT[.<br />

nkayo wK B/ gZs/ trkj fds/, fejk - fJj fiZdh w?E'I ;{s BjhI j[ zdk, s[;hI d/y'<br />

eh eoB?. uzrk j[ zdk i/ wk;No fJjd/ Bkb wZEk wkodk ofjzdk. wK T[m rJh sK w?I<br />

dkdh dk jZE cVe/ nkgD/ wzi/ s/ b? frnk fiE/ wZSodkBh sDh j'Jh ;h. gfjbK sK<br />

wzi/ s/ y[;ah Bkb e[ Zfdnk, c/o nzwk Bz{ ejkDh ;[DkT[D bJh fejk.<br />

dkdh B/ ejkDh F[o{ ehsh - fJe ;h okik. T[; oki/ dh fJe okDh ;h.<br />

fJe' okDh ;h. ejkDh ftu oki/ dhnK d' okDhnK ;[DB ;ko n;hI d[yh j' iKd/<br />

feT[Ife gZek gsk j[ zdk, d'tK ftu'I fJe okDh Bz{ T[dk; ofjDk g?IDk ;h. dkdh dh<br />

ejkDh ftu'I fJj ysok fBeb frnk, fJE/ fJe okDh ;h p;. fco nzwk B/ dZf;nk


- oki/ d/ wfjb ftu g[so g?dk Bk j'fJnk. i/ g[Zso BjhI sK eh < ;kBz{ fBZfenK Bz{<br />

T[d'I fJ; rZb dk e'Jh gsk BjhI ;h. i/ BjhI j'fJnk sK j' ikJ/rk.<br />

g[Zso gqkgsh dh ekwBk g{oh eoB okik izrb ftu sgZf;nk eoB ubk<br />

frnk. fJj rZb th e'Jh yk; BjhI. w?Bz{ i/ izrb ftu edh ikDk fgnk sK w? I J/;<br />

eoe/ iktKrk sK fe wk;No s'I yfjVk S[N/. okik nkgDh okDh s/ fBeh Xh,<br />

;afjiakdh Bz{ wfjb ftu SZv frnk.<br />

pkoK ;kb okik sg eodk fojk, nkgDh okDh ns/ ;[jDh Xh dk T[;Bz{ edh<br />

fynkb Bk nkfJnk. oki e[wkoh i'pB dhnK f;yoK S[jD bZrh. ftnkj dh T[wo<br />

phsdh ik ojh ;h go okik tkg; nkfJnk jh BjhI. d[yh j'e/ okDh nkydh - w/oh<br />

;[jDh e[Vh ftnkj pr?o jh wo ikJ/rh < eh fe;ws b? e/ izwh ;h fJj.<br />

okDh B/ izrb ftu d{s G/i/ fe fJe oks oki/ Bz{ wfjb ftu tkg; p[bk e/<br />

fbnkT[, fJeZm/ ykDk yktKr/. okik wzB frnk.<br />

nkgD/ jZEK Bkb okDh B/ u'jm goeko d/ getkB pDkJ/, T[; tk;s/ ;zdb<br />

dk f;zxk;B pDtkfJnk, ;'B/ dhnK EkbhnK s/ uKdh dhnK e"bhnK ftu G'iB<br />

go'f;nk. jZE ftu w'o yzGK dk gZyk b?e/ okie[wkoh f;zxk;B d/ fgS/ yb' rJh.<br />

pkoK ;kbK pkd okik wfjb ftu nkfJnk s/ d/fynk, okie[wkoh gZyk MZb ojh j?,<br />

T[;d/ ;[jjZgD dk ukBD uko/ gk;/ c?b fojk j?. oki/ B/ T[;d/ fujo/ tb d/fynk<br />

sK ykDk ykDk G[Zb frnk.<br />

103<br />

nkyo T[;B/ okDh Bz{ g[fSnk - e"D j? fJj e[Vh fijVh ;[Bfjoh d/thnK<br />

torh j?< fe;dh Xh j? fJj<<br />

d[y ftu okDh B/ nkgD/ wZE/ s/ jZE wkfonk - j/ oZpk w/oh fe;ws J/Bh<br />

wkVh < s[;hI nkgDh Xh Bz{ th BjhI ikDd/ <<br />

okik y[;ah ftu T[s/is j' frnk, fejk - ewkb n?, w/oh fBeh fijh Xh J/vh<br />

tZvh j' rJh <<br />

##j'o eh


@@go s[;hI fJ;dk ftnkj feT[I BjhI ehsk


;' w/oh gqkoEBk fJj j? fe w/oh dkdh id'I d[pkok iBw bt/ sK T[j w/oh<br />

dkdh jh oj/, w/o/ tork pdfe;ws w[zvk Bk pD/. XVed/ y[;a fdb Bkb w? I nzwK Bz{<br />

g[ZfSnk - c/o eh j'fJnk <<br />

105<br />

dkdh d;dh rJh - T[dk; okie[wkoh nkgD/ fBe/ gsh Bz{ d{o b? rJh fiE/<br />

T[;B/ ;Zs pkrK ftueko fJe BtK wfjb T[;kfonk. T[E/ T[j ngD/ gsh Bz{ jo<br />

jhb/ y[;a oydh.<br />

T[s/iBk Gog{o p'bK Bkb w? I g[ZfSnk - c/o<<br />

nzwk B/ fejk - pZuk ;e{b ftu dkyab eotkfJnk frnk fiE/ T[j wk;NoK s'I<br />

gkm f;ydk. id'I T[j tZvk j'fJnk, T[;d/ iwksh g[Sd/ - ;Zs pkrK tkb/ wfjb ftu<br />

T[j ;[jDh fJ;soh e"D s/o/ Bkb ofjzdh j? <<br />

pqkjwD g[Zso Bz{ th gsk BjhI ;h. T[j y[d fJj' ikDB dk fJS[Ze ;h. T[jBz{<br />

p; J/Bk gsk ;h fe bZeVK u[rD rJ/ fJj rVpV tkgo rJh. go J/Bk bzwK ;wK<br />

phs frnk ;h. e'Jh yk; rZb T[;Bz{ th :kd BjhI ;h. fJ; sohe/ uko gzi ;kb<br />

phs rJ/. iwksh c/o fJj' ;tkb g[Sd/. xo nke/ pqkjwD g[so okie[wkoh Bz{<br />

g[Sdk - w/o/ iwksh w?Bz{ g[Sd/ B/ ;Zs pkrK tkb/ fJ; wfjb ftu s/o/ Bkb e"D<br />

ofjzdh j?, w? I e'Jh T[so BjhI d/ ;edk. sz{ dZ; sz{ j? I e"D <<br />

okie[wkoh nky fdzdh - nZi BjhI. fe;/ fdB c/o dZ;Krh, jo o'i T[j g[Sdk<br />

- e"D j? I sz{ < okie[wkoh nky fdzdh - nZi BhI. c/o fe;/ fdB dZ;Krh. fJ; sohe/<br />

GkJh uko gzi ;kb j'o phs rJ/. nkyao pqkjwD g[Zso dk ;po yasw j' frnk,<br />

efjD bZrk - U ;[jDh fJ;soh, i/ sz{ nZi w?Bz{ Bk dZf;nk fe ;Zs pkrK tkb/ fJ;<br />

wfjb ftu ofjD tkbh sz{ e"D j? I, c/o w?I fJj wfjb SZv e/ ubk iktKrk.<br />

okie[wkoh B/ fejk - mhe j?. eZbQ Bz{ s?Bz{ ;G dZ; fdnKrh.<br />

nrb/ fdB ;e{b'I tkg; nke/ pqkjwD g[Zso B/ T[jh ;tkb d[jokfJnk - j[D<br />

dZ; e"D j? I sz{.<br />

okie[wkoh B/ fejk - nZi oks dk ykDk ykD pkd dZ;Krh s?Bz{ ;G e[M.<br />

mhe j? - pqkjwD g[Zso B/ fejk - oks fejVk pVh d{o j?. okie[wkoh B/ ;'B/ d/


gbzr s/ ;c?d c[ Zb ftSkJ/, nkgD/ tkb ;ikJ/, Bhb/ ozr dk ;[jDk fbpk; gfjfBnk,<br />

;'B/ dk dhtk pkfbnk, dht/ ftu y[;ap{dko s/b gkfJnk s/ oks dk fJzsiako eoB<br />

bZrh.<br />

106<br />

ykDk yke/ pqkjwD g[Zso fp;so tZb iKfdnK ;'uD bZrk - nZi ;ko/ G/d y[ ZbQ<br />

ik<strong>Dr</strong>/. nZi gsk bZr/rk ;Zs pkrK ftueko pD/ wfjb ftu ofjD tkbh fJj e"D<br />

j?.<br />

gsh s'I pfunk G'iB yke/ okie[wkoh ;"D ewo/ nzdo ikD bZrh. nZi T[;Bz{<br />

itkp d/Dk gt/rk fe w? I e"D jK. id'I T[j ewo/ nzdo dkyb j'Jh T[;B/ fJe<br />

;g'bhnk s/iah Bkb pkjo fBebdk d/fynk. c[ ZbK dh N'eoh ftu fJj nzdo nk<br />

frnk ;h s/ pqkjwD g[Zso Bz{ vzr e/ tkg; fBebdk okie[wkoh B/ d/fynk. c[ZbK dh<br />

;/i T[go T[;d/ gsh dh bk;a gJh ;h.<br />

w/o/ fdb dh XVeD o[e rJh, w?I g[ZfSnk - c/o eh j'fJnk nzwk < dkdh B/<br />

fejk - c/o HHH c/o HHHH.<br />

go j[D ejkDh Bz{ nr/ s'oB dk eh ckfJdk ;h< nZr/ sK fJe w[;aeb s'I<br />

pkd d{ih w[;aeb nk yb'Dh ;h. w"s fgS'I eh j[ zdk j?. ;Zs ;kb d/ pZu/ Bz{ sK eh,<br />

fJj sK dkdh dh dkdh Bz{ th BjhI gsk. c/o T[j eh dZ;/ <<br />

go pZu/ dk ft;atk; jkoB tk;s/ pfDnK Jh BjhI. pZuK sK w"s Bz{ go/ XZe<br />

e/ wo/ i[nkB Bz{ c/o fiT[Idk eo ;ed?. fJj sK yokp rZb j'Jh. wk;No e'b<br />

gVQBk BjhI fgnk, fJj sK wia/dko rZb j'Jh go pqkjwD g[Zso Bz{ fJ; y[;ah d/ w"e/<br />

woBk BjhI ukjhdk ;h. ejkDh rbs EK s/ ysw j'Jh. nzwK Bz{ pqkjwD g[Zso dh<br />

ejkDh nr/ s'oBh gt/rh. pV/ nkokw Bkb T[j ejkDh nr/ s'o b?Idh j?. e/fbnK<br />

d/ w'fSnK T[go B"i[nkB dh bk;a fNeke/, e[M wzso gVQe/ dfonk ftu m/b fdsh.<br />

fJ; po;ksh oks dh wZXw o";aBh ftu pZu/ Bz{ w"s dk ;fjw BjhI. T[; dhnK gbeK<br />

Gkoh j' ojhnK jB, BhId nk ojh j?, w"s th BhId torh uhia j[ zdh j? e'Jh. n;hI<br />

pZu/ dk fBek ;oho BhId T[go fpmk e/ ;w/I d/ dfonk ftu m/b fdsk j?. ;t/o/ e[M


wzso gVQe/ ib fSVe fdnKr/. ;[Zsk pZuk w[Ve/ ihtB ns/ o";aBh ftu tkg; gos<br />

nkJ/rk.<br />

nZy dh oVe<br />

nZy dh oVe N?r'o dk Bktb j? s/ pzrbk ftu Bkw j? i'y/o pkbh . fJ; feskp<br />

ftu gfjbK eth tb'I fbyh G{fwek fdnKr/ fco Bktb dk gfjbk nfXnkfJ. G{fwek<br />

dk Bkw b/ye B/ ;{uBk oZfynk j?.<br />

;{uBk<br />

107<br />

w/o/ ;kjfse ;cao d/ fgS'eV s'I gsk br/rk fe nZy dh oVe Bktb<br />

nukBe nk T[sfonk, w/o/ nzdo BjhI e/tb, pzrbk ;kfjs d/ y/so ftu th. wB<br />

ftu fejVk fJ;akok nkfJnk, gsk BjhI. ;"yk itkp fJj j? fe pzr-do;aB wkf;e<br />

gZso Bt/I f;o/ s'I Fqh;a uzdo B/ F[o{ ehsk sK T[; B/ fejk fJe bVhtko eEk<br />

SkgDh j?, fby'. w? I jK sK eo fdsh go go;zBsk Bkb BjhI. fe;/ fgSbh w;aj{oh<br />

dk tko; j'Dk ;zeN g?dk eodk j?, wB ftu ;ze'u ;h. id'I edh w/o/ wB ftu<br />

bkbu ns/ fsnkr nkg' ftu MrVB br ikD T[d'I w/ok fsnkr fis BjhI ;fenk.<br />

T[j' rZb fJE/ j'Jh.<br />

pzr-do;aB ftu n;hI ft;a tfoy (pzfew uzdo u?Noih dk Bktb) dk nBzd<br />

wkfDnK ;h. T[; tes T[j BtK o; ;h. T[;/ pzr-do;aB Bz{ BtK o{g fdsk ik ;e/<br />

go d[jokfJnk BK ikt/. T[d'I tkbh wifb; sK fyzv rJh j?, ;zgkde Bz{ ;Ve s'I<br />

BtK w'V eZNDk gt/rk. ;zgkde dk ft;atk; ;h fe fJ; o;kb/ d/ G'iB bJh d'<br />

;kb sZe w?I ejkDhnK d/ ;edk jK. ;' ewoe;/ eoB/ g?<strong>Dr</strong>/. fJe sohe/ dhtkBh<br />

ftXkB nB[;ko ;zgkde e'b'I ykD ghD dk jZe wzrDk th ;akwb ;h. pkjo'I cowkfJ;a<br />

th nkJh ;h. gfjbK ed/ bzwh ejkDh Bz{ jZE BjhI gkfJnk ;h. N[ZN/ skfonK tKr<br />

S'NhnK ejkDhnK dh pko;a j'Jh ;h. fJ; i[r d/ ekoykB/ ftu bzwh ejkDh pDkT[D<br />

dk c?;bk eoBk g? frnk. iafjo d/ doys dh y/sh ;?skB T[d'I th eodk ;h nZi<br />

th eodk j?. go T[; dk dkfJok ejkDh d/ dkfJo/ ftu ;[zrV frnk j?. j[D dk


fuZso ;kc j?, jko f;azrko d/ nbzekoK ftu Ye e/ T[; Bz{ X[zdbk eo fdzd/ jB s/<br />

T[;dk BtK ;[Gkn yasw j' iKdk j?. ejkDh fiad Bz{ Nkb Bk ;fenk s/ fdb d/<br />

T[; ekoykB/ ftu T[soBk fgnk fiE/ ;ys b'jk nZr ftu'I pkjo eZY e/ jE"fVnK<br />

Bkb e[NfdnK e[NfdnK T[; ftu'I s;tho ikr g?Idh j?. p/feoe ;z;ko uZeo d/<br />

fBowksk wB[y B/ pzrbk ftu fJ; soQK dk tfynkB gfjbK fdZsk BjhI ;h. god/ d/<br />

pkjo j"bh j"bh ;akjokj T[go r'ok, xo/ pkJho/ ns/ us[ozr s[od/ fdykJh fds/.<br />

fBeh ejkDh dh :'iBk pDkT[D t/b/ w?I ;z;ko dh g[oksB S[j Bz{ Biaonzdkia<br />

BjhI ehsk. B;aN BhV (T[ifVnk nkjbDk) ns/ ;ak;sh (;iak) p/dod ;kfjs dh<br />

frDsh ftu jh ofj<strong>Dr</strong>hnK. fJ; fgS'I gbksek ekft ;zrqfj ftu th d[BhnK Bkb<br />

T[;/ w[ekpb/ dh uouk uZbh. T[BQh fdBh pzr-do;aB d/ Bt/I o{g B/ fJe gk;/ w/o/<br />

fdb Bz{ e"wh f;nk;h fceo d/ x/o/ ftu fbnk oZfynk ;h, d{i/ gk;/ ejkDh tZb,<br />

108<br />

ekft ns/ wB[yh nkuoD dh fpyVh S[j ftu th. E'Vh pj[sh F[o{nks ;kXBk d/ i[ Zr<br />

s'I jh j' rJh ;h s/ ofjzdh e;o ;pi-gZso B/ g{oh eo fdZsh. wK dh Jhoyk B/<br />

nzdo'I XZek d/e/ u'y/o pkbh dh ejkDh Bz{ fGnkBe pDk fdZsk. fJ;/ Jhoyk B/<br />

wfjzdo d/ d[;awDk Bz{ (ekw, eq'X, w'j, b'G, jzeko) uzdoh ftjb d/ fdsh i' nkw<br />

jkbks ftu dzd Bjz[ Bk wkod/. vzroK dk ckNe y'bQD s/ tfj;ah xNBktK p/ekp{ j'<br />

j' pkjo GidhnK jB. ;kfjs d/ Bt/I d"o dh ftXk, xNBk gozgok d/ ft;Eko ftu<br />

BjhI g?Idh, nkg w[jko/ rZbk pkjo nkT[D. u'y/o pkbh dh ;a?bh fJj' j?.<br />

pzrkbh ;zws t;ky 1347 othIdq BkE mke[o<br />

nfXnkfJ gfjbk<br />

wfjzdo dh wK oki bZSwh e'b ftB'dBh dh wK johwsh XoBk wko e/ p?m<br />

rJh. fJe' fgzv dhnK XhnK s/ pugB dhnK ;j/bhnK ;B, d't/I fJeZmhnK y/vhnK.<br />

oki bZSwh B/ wfjzdo Bz{ fejk - wfjzdo ekek rohp dh Xh j?, okyh eoBh<br />

gt/rh. e[Vh pVh ;[jDh ;[DhIdh n?. w/w e'b'I gVQh j?. s/oh nZi eZbQ dh g;zd Bkb<br />

w/b yKdh n?.


wfjzdo p'fbnk - wK w/o/ s'I fpBk j'o th sK pE/o/ wz[v/ B/.<br />

wK -J/jh B[e; n? s/o/ ftu. s/o/ Bkb ftnkj dh rZb Jh Bh j' ;edh.<br />

wfjzdo - J/; fJe rZb Bz{ Sv e/ ;z;ko ftu j'o rZbK dk th xkNk BjhI.<br />

;' fJj e'Jh wko{ d';a BjhI.<br />

109<br />

pugB ftu wfjzdo dk fgsk ub tf;nk ;h. wK pko/ T[;dk ftjko nkw<br />

tork BjhI ;h. T[wo pkJh ;kb j?, n?wHJ/H eoe/ nr/ j'o gVQkJh F[o{ eo fdsh j?<br />

c/o th wK d/ bkv fgnko ekoB fiaZdK, ByfonK dk e'Jh xkNk BjhI. ezrko{ d/ pZu/<br />

tKr wK d/ g/N ftu'I pkjo sK nk frnk, ni/ g/N d/ pkjobh E?bh ftu ofjD dh<br />

nkds gJh j'Jh ;h. wK dh ;jkfJsk s'I pr?o T[;dk ykD-ghD, tos'I ftjko ;G<br />

nX{ok ;h.<br />

ftB'dBh dh wK fiad eoB bZrh sK wK B/ th i'o Bkb wfjzdo Bz{ efj<br />

fdsk. wfjzdo B/ fejk - uzrk e[Vh d/y sK bJhJ/ gfjbK.<br />

fi; fdB d/yD ikDk ;h, efjD bZrk - d/y e/ eh eoz{rk. s[jkvh y[;ah<br />

tk;s/ ftnkj eoBk j?, c/o wzdk eh s/ uzrk eh.<br />

T[; dh rZb ftu r[;/ dk ;/e ;h go wK B/ ;'funk, gfjbh Biao gJ/rh sK<br />

wfjzdo dk ;[o Bow j' ikJ/rk.<br />

fB;fus wB Bkb wK B/ ftnkj dk fdB fwE fbnk. fiT[I fiT[I fJj sohe<br />

B/V/ nkT[Idh rJh, wfjzdo dh p/u?Bh tXdh rJh. d' uko fdB gfjbK efj jh fdsk<br />

- Bk wK, w?I Bh eok ;edk fJj ftnkj.<br />

wfjzdo Bz{ F[o{ s'I oZp ns/ wB[yK dh J/Bh wZdd fwbh ;h fe T[j p/brkw j'<br />

frnk. d{i/ dh fJfSnk iK dpkT[ podk;as eoB dh nkds BjhI. wip{oh t;<br />

ftnkj eoB dh wBi{oh d/e/ T[j nZe frnk s/ nkyo prkts eo fdsh.<br />

fpjkoh T[;dk firoh d';s ;h. wfjzdo dh wksk Bz{ wK s/ wfjzdo Bz{ Gkn<br />

nkydk. ;Nhw w'No p'N d/ fgS/ Gko bZdD tk;s/ fit/I ykbh fe;ash pzBQ fdzd/ jB,<br />

wK fpjkoh Bz{ T[;/ soQK ;wM e/ fgnko eodh. wK B/ fpjkoh Bz{ fejk - g[Zs s?Bz{<br />

eoBk gT{rk fJj ezw j[D sK, BjhI sK rohp dh XhHHHH.


110<br />

jZE i'VfdnK fpjkoh B/ fejk - w?E' I Bh j[ zdk wK fJj ezw. p/;[nkdh fijVh<br />

wfmnkJh wfjzdo ykD s'I fJBeko eo fdzdk, s[jkv/ nkyD s/ w?I yk b?Idk. e[Vh dk<br />

c?;bk eoB t/b/ fJj rZb bkr{ Bh w/o/ s/ j'Dh.<br />

ftB'dBh dk fgsk yk; nwho BjhI ;h go nkgDh fJeb"sh Xh Bz{ pV/ :sBk<br />

Bkb w/w e'b'I gVQBk fbyDk f;ykfJnk, fco f;bkJh eYkJh f;ykJh. e[Vh dh T[wo<br />

tXdh ik ojh ;h go fgT[ dk T[; d/ ftnkj tZb fXnkB jh BjhI ;h. fgT[<br />

nukBe wo frnk sK ftB'dBh dh wK pj[sh p/u?B j' rJh. g?;/ Ne/ dk sK ezw<br />

fit/I fet/I ;ko bJ/rh go e[Vh dh T[wo dk eh eo/ fijVh tXD' jNdh jh BjhI.<br />

oki bZSwh B/ so; eofdnK fJj e[Vh fo;as/ ftu'I fJe Gshi/ Bkb ftnkj<br />

fdsh. E'V/ ;w/I pkd e[Vh ftXtk j' rJh.<br />

wfjzdo B/ jZ; e/ fejk - uzrh fe;ws Bz{ w?I ftnkj BjhI eotkfJnk. i/<br />

w/oh gsBh ftXtk j' iKdh, w? I sK fJe fwzN tk;s/ th BjhI ;h pu ;eDk.<br />

fszB e[ ;kb phsD fgS' I wK g[Zs ftueko c/o rZb pks j'D bZrh. wK B/<br />

fejk - e[ ZS b'e w?Bz{ e';d/ B/.<br />

- feT[I wK, s[;hI eh p[ok ehsk <<br />

- ftnkj fgS' I w[ zvk p/rkBk j' ikJ/rk, fJ; vo eoe/ s/ok<br />

ftnkj BhI eodh. fJj rZbK j' ojhnK B/.<br />

wfjzdo B/ fejk - fJj vo sK j? Jh. w? I wK j[ zdh sK jofria w[ zv/ dk ftnkj Bk<br />

eodh. b'eK dh fBzfdnK fyV/ wZE/ podk;as eodh.<br />

wK B/ jZ; e/ fejk - rZbK ;[ZD' J/; w[ zv/ dhnK.<br />

wfjzdo B/ fejk - tj[Nh B/ w[zv/ Bz{ iZck wkoBk Jh wkoB?. fi;B/ J/B/ d[y Mb/ j'D,<br />

fJzBk fgnko ehsk j'J/, T[j wK fes/ ubh ikJ/, s[jkBz{ uzrh brdh j'Dh fJj rZb,<br />

w?Bz{ BhI.<br />

wB jh wB ftu fyM e/ j[D/ nkJh ngDh ftXtk dokDh Bz{ wK B/ fejk -<br />

;[fDnk G?D < eh efjzd? fJj. tj[Nh fes/ wK s'I y'j Bk bt/, sK BhI ftnkj<br />

eotkT[Idk. J/; soQK dh rZb ;[Dh ed/


ukuh p'bh - fJj sK s/oh fiankdsh n? pZu/. j[D wK dk yfjVk SZv s/<br />

tj[Nh Bkb rqfj;s Xow fBGk. j[D pZfunK tork s/ok ftjko d/y e/ ;aow nkT[Idh<br />

n?.<br />

wK Bz{ fJj rZb fwZmh Bk bZrh fJ; eoe/ fijV/ tke dokDh Bz{ ej/ T[j<br />

;afjd tor/ fwZm/ BjhI ;B. fejk - w/ok g[Zs i/ d{finK d/ g[ZsoK Bkb'I wK Bz{ tZX<br />

fgnko eod? sK fJ; Bkb fe;/ Bz{ ;aow feT[I nkt/ < i/ s/ok e'Jh g[Zs j[ zdk c/o<br />

gsk brdk g[Zs d/ eh noE B/.<br />

wK B/ ;'funk, Bg[Zsh Jhoyk eodh n? ;g[Zsh Bkb.<br />

111<br />

dokDh B/ fejk - sz{ jh rZb S/Vh ;h, w? I eo fdsh, w/ok eh i'o. wK B/<br />

fejk - w/ok g[Zs pj[ fbnkJ/ Bk fbnkJ/, s/o/ ekbi/ dod feT[I j't/ < izfwnk,<br />

gkfbnk, j[D d/y Gkb th eo bz{rh.<br />

u[g ukg nEo{ ;[ ZNdh dokDh ubh rJh. wfjzdo Bz{ d[y j'fJnk. ekbi'I<br />

w[fVnk sK gfjbK ukuh d/ ewo/ ftu ik tfVnk. T[jBz{ gsk ;h ukuh B/ i' rZb<br />

ehsh ;h T[; ftu fgnko s'I fpBk j'o e[ ZM j? Jh BhI ;h. T[j fJj th ikDdk ;h<br />

fe ukuh dh fJe :shw GkDih j?. ukuh, y[d fBo;zskB ftXtk, nkgDh GkDih Bz{<br />

wfjzdo Bkb ftnkj e/ nkgDh fJeZbsk s'I yfjVk S[vkT[Dk ukj[zdh ;h.<br />

wfjzdo T[;d/ ewo/ ftu frnk sK fdB Yb u[ek ;h. nkgD/ ewo/ dh pkoh<br />

dhnK ;hyK T[go f;o fNekJh T[j T[dk; p?mh ;h. ni/ ykDk BjhI ;h ykXk. S'Nh<br />

fijh rZb s/ th wfjzdo dhnK nZyK Sbe g?IdhnK ;B, T[jh j[D j'fJnk. B/V/ nke/<br />

e'wb p'b Bkb fejk - ukuh.<br />

jZ;D dk isB eofdnK ukuh B/ fejk - pfj ik.<br />

wfjzdo B/ fejk - G[y brh n?. ykD Bz{ d/j.<br />

wfjzdo dh ubkeh ;wMfdnK j'fJnK ukuh B/ nEo{nK Bz{ w[;aeb Bkb<br />

o'fenk. nkg th ykXk wfjzdo Bz{ th y[nkfJnk. ukuh Bz{ Xotk; d/D tk;s/ ykDk<br />

ykD fgS' I fco fejk - ukuh fJe tkoh sz{ nkgDh GkDih dh rZb eodh ;h,<br />

fdykJ/Irh T[;Bz{


eo sK bJh go T[j ;fjw frnk.<br />

ukuh B/ jZ; e/ fejk - sz{ c/o T[jh rZb S/V bJh ftnkj tkbh.<br />

wfjzdo B/ fejk - BjhI BjhI ukuh, ngD/ bJh BjhI, w?I fpjkoh Bz{ wBk fbn?.<br />

sz{ d/yD fdykD dh rZb eo.<br />

eh ukjhd? <<br />

112<br />

ukuh p'bh - fJj' fij/ Gkr feE/ T[jd/ < fpjkoh tork w[zvk fwb ikJ/ j'o<br />

ukuh d/ ewo/ ftu'I fBeb e/ p{j/ ftu tVd/ Bz{ wK B/ g[ZfSnk - feT[I pJh,<br />

eh ;bkjK j[ zdhnK ojhnK J/Bk fuo < eh efjzdh ;h s/oh ukuh <<br />

wfjzdo B/ fejk - ;bkjK eh eoBhnK ;B < gkB b?D frnk ;h.<br />

wK - s/ok gkB s/o/ ewo/ ftu fgn? .<br />

wfjzdo B/ e'Jh itkp BjhI fdZsk s/ ubk frnk.<br />

dokDh dhnK o'D jkehnK ;[ZBhnK nZyK d/y e/ wK p'bh - feT[I Bh, eh ;hysK<br />

fdshnK w/o/ g[Zs Bz{ <<br />

;tkb dk itkp ;[DB s'I gfjbK Jh T[m e/ ubh rJh wK.


vke pkp{<br />

oftzdoBkE N?r'o<br />

vke pkp{ B/ nkgDh B"eoh T[bkg[o fgzv ftu F[o{ ehsh. fgzv sK fBek fijk<br />

;h go fJe r'o/ B/ bkito (Bhb) dk ekoykBk bk fbnk fi; tk;s/ vkeykB/ dk<br />

gqpzX j' frnk.<br />

113<br />

ngDk fJj pkp{ ebeZs/ dk ;h. d{o d/ fJ; fgzv ftu T[; dh jkbs gkDh<br />

ftu'I fBebh wZSh torh ;h. T[;dk dcaso ns/ ofjD tkbk ewok c{; dh SZs<br />

tkbh jB/oh SzB fijh ;h. B/V/ jo/ ozr d/ gkDh tkbk SZgV, SZgV d[nkb/ ;zxDhnK<br />

MkVhnK, t/bK, p{N/.<br />

bkito ekoykB/ d/ w[bkiawK tk;s/ wB'oziB Bkw dh e'Jh uhia BjhI ;h.<br />

wiad{oK Bkb rbpks th eh j' ;edh j?. ebes/ dk fJj w[ zvk niBphnK Bkb<br />

x[bDk fwbDk ikDdk th BjhI ;h. nDikD/ pzfdnK ftu iK sK T[j ngD/ nkg Bz{<br />

T[BQK s'I tXhnk ;wMD brdk iK p/u?B j' iKdk. Bk sK finkdk e'Jh ezw j[ zdk fe<br />

o[fMnk oj/, Bk T[; dk e'Jh w/bh r/bh ;h.<br />

ed/ ed/ s[epzdh eoB bZr iKdk. gZfsnK dh ;o ;okjN ns/ pdbK dh s'o<br />

ihtB ftu y/V/ fbnkT[D tk;s/ ekch jB, T[; dhnK eftsktK ftub/ fynkb e[M<br />

fJ; soQK d/ j[ zd/. go ed/ ed/ T[jd/ fdb ftu nkT[Idk fe goh ejkDhnK ftubk<br />

fizB fJe' j[Me/ Bkb doys, gZs/ ;kok e[M jz{M e/ b? ikt/ s/ gZehnK ;VeK d[nkb/<br />

n?BhnK T[uhnK T[uhnK fJwkosK pDk dJ/ fe pZdb T[BQK dh UN ftu fd;D jh<br />

BK. wiak nk ikJ/ c/o sK.<br />

sBykj E'Vh ;h. ngDk ykDk nkg gekT[Idk, ftu'I pudk osBh Bz{ d/ fdzdk.<br />

fgzv dh fJj :shw e[Vh osBh T[;d/ fBe/ w'N/ ezw eo fdzdh.<br />

;akwh gF{-tkfVnK ftu'I id'I X{J/I d/ e[ zvb T[go T[mD brd/ s/ phIv/ jo/e<br />

MkVh ftu rkT[D brd/, nkiVhnK d/ rhsK dhnK nihp fsyhnK X[Bk ;[DdhnK sK


pK;K d/ gZfsnK dh ;o;okjN ;[Ddk j'fJnk e'Jh pzdk y"ciadk th j' ;edk ;h.<br />

vke pkp{ nkgDk fBek dhtk pkb e/ tki wkodk - osBh !<br />

114<br />

fJj nktkia ;[DB tk;s/ osBh pkjo ezX Bkb bZrh p?mh j[ zdh s/ T[m e/<br />

s[os nzdo ikD dh EK g[Sdh - s[;hI w?Bz{ p[bkfJnk dkdk <<br />

- eh eodh ;h < pkp{ g[Sdk.<br />

- w?I u[bQ/ ftu nZr pkb d/tK - osBh nky fdzdh.<br />

- u[bQk osk mfjo e/ pkbhI, gfjbK w/oh fubw Gyk iok.<br />

e'fJbk fubw ftu gk e/ T[; T[go szpke{ d/ gZfsnK dh u[Neh oye/ osBh<br />

id'I fubw GykT[D brdh sK pkp{ e[M fJ; soQK rZb s'odk - s?Bz{ ngDh wK pko/<br />

:kd j? e[M < rZb F[o{ eoB tk;s/ fJj' sohek mhe ;h. fgsk T[;Bz{ tXhe fgnko<br />

eodk ;h fJ; bJh T[; dhnK rZbK e[M fiankdk :kd ;B. fdB Go ezw w[ek e/<br />

T[;dk fgsk soekbK gJhnK s'I xo gosdk, s;thoK tKrz{ fJe d' soekbK pkehnK<br />

Bkb'I tXhe ;kc fd;dhnK. pkp{ d/ edwk B/V/ T[j u"eVh wko e/ p?m iKdh, :kdK<br />

d/ ekcb/ s[od/ nkT[Id/. T[jdk fJe fBek fijk Gok th ;h s/ pZdbtkJh d/ fdB<br />

SZgV d/ ezY/ p?m e/ T[j d't/I iD/ wZShnK cVB dh M{mh w{mh y/v y/fvnk eod/.<br />

fBehnK fBehnK xNBktK ftu'I tvhnK tvhnK :kdK fBZebh iKdhnK. rZbK eofdnK<br />

eofdnK ed/ sK J/Bh d/o j' iKdh fe ykDk pDkT[D dh x"b j' iKdh. osBh<br />

ekjbh ekjbh nZr pkb e/ ;t/o dhnK puhnK gJhnK o'NhnK row eoe/, wZyD oZy<br />

e/ pkp{ Bz{ cVk fdzdh, e[M nkg yk b?Idh.<br />

fJ; tZvh ;koh SzB d/ e'B/ ftu gJ/ p?Iu T[go p?mk pkp{ th edh edkJhI<br />

ebeZs/ nkgD/ xo g[Zi iKdk, wK, G?Dk fJ; pDtk; ftu :kd nkT[IdhnK. fdb<br />

T[dk; j' iKdk. fJBQK pko/ fJ; fBeh e[Vh Bkb sK rZbK nkokw Bkb eo ;edk<br />

;h go c?eNoh d/ wiad{oK Bkb e'Jh rZb BjhI j' ;edh. T[jBz{ fJT[I G[b/yk g?Idk<br />

fit/I fJj e[Vh w/o/ xo d/ ;ko/ ihnK Bz{ ikDdh j?. fJj rZb j? th ;Zu ;h, ;[D<br />

;[D e/ e[Vh d/ fBe/ fdb ftu pkp{ d/ xo d/ ihnK dhnK s;thoK pD rJhnK<br />

;B.


pko;a o[eh sK fJe d[gfjo mzYh jtk tr ojh ;h go edh edh gZfsnK<br />

ns/ ;zxD/ xkj ftu'I dh jtk dk row p[Zbk EZeh j'Jh Xosh dk jT[ek brdk.<br />

fJe gzSh d/o sZe brksko e[dos d/ ezB ftu nkgDh fBeh u[zi okjhI f;aekfJsK<br />

bkT[Idk fojk.<br />

pkp{ e'b eoB tk;s/ e[M BjhI ;h. skia/ X'J/ j'J/ gZfsnK dh ;o;okjN ns/<br />

ykbh j'J/ pZdbK dh tkg;h, d/yD tkb/ Biako/ ;B. vke pkp{ d/y fojk ;h s/ ;'u<br />

fojk ;h - ek;a, e'Jh nkgDk, e'Jh fdb dh rZb eoB ;[DB tkbk, B/V/ s/V/ j[ zdk.<br />

p[V p[V eod/ gzSh dk ns/ ;o ;o eod/ gZfsnK dk jkb th fJj' ;h. S'Nh B"eoh<br />

eod/ pkp{ dh t/dBk ikDB ;[DB tkbk e'Jh BjhI ;h.<br />

115<br />

jT[ek b? e/ pkp{ B/ tki wkoh - osBh. nwo{d d/ doys j/m bZsK<br />

fB;kbh p?mh osBh, eZu/ nwo{d ykD ftu wrB ;h. pkp{ dh nktkia ;[D e/ cNkcN<br />

T[mh s/ fejk - w?Bz{ p[bkfJn? dkdk<<br />

- ;'u fojk ;h s?Bz{ gVQBk f;yk fdnk eoK.<br />

d[gfjo pkd ;kok ;wK T[j nZyoK dh gSkD eotkT[Idk fojk. E'V/ fdBK ftu<br />

T[j d' d' nZyo i'VB/ f;y rJh.<br />

brdk ;h MVh w[eD BjhI bZrh. BfjoK, SZgV N'J/ ;G BZe' BZe Go/ j'J/.<br />

fdB oks eDhnK dh sV sV s/ vZv{nK dh rV?I rV?I ;[DkJh fdzdh. okj pzd j'<br />

rJ/ ;B s/ e[ ZM yohdD bJh ikDk g? iKdk sK N/Y/ w/Y/ j'e/ SkbK wko wko gkDh<br />

T[go'I bzxDk g?Idk.<br />

;t/o dh ;zxDh pZdbtkJh j/m fJj fBeh ftfdnkoED dotki/ d/ pkjo<br />

T[vhedh ojh fe tki ;[D/rh, go d/o sZe e'Jh nktkia BK ;[Dh sK ngDk cfNnk<br />

g[okDk ekfJdk cVh j"bh d/Dh nzdo bzx nkJh. wk;No Bz{ uNkJh s/ b/fNnk<br />

j'fJnk d/y e/ gZpK Gko, fpBk yVke eoB d/ tkg; ikD bZrh sK tki nkJh -<br />

osBh.<br />

- ;"I oj/ ;h dkdk<<br />

- w?I mhe BjhI nZi. d/y w/ok wZEk fet/I sg foj?.


pDtk; ftu, T[dk; pZdbtkJh ftu T[jBz{ Bkiae jZEK dh S[j ukjhdh ;h. e'Jh wZEk<br />

x[ZN/ s/ u{VhnK dh yDeko ;[DkJh d/t/, wK, G?D iK fe;/ th n"os dk ;kE ukjhdk<br />

;h. pDtk; wzrbwJh j' frnk id'I osBh fBeh S'eoh Bk ojh. nukBe fit/I T[j<br />

tZvh ;koh j' rJh j't/, fgzv d/ t?d e'b'I dtkJh b? nkJh, fi; t/b/ i' r'bh d/Dh<br />

j?, d/D tk;s/ oks Go ;oQkD/ B/V/ p?mh ikrdh ojh. E'Vh E'Vh d/o pkd g[Sdh -<br />

e[;a nkokw nkfJnk dkdk< coe fgnk<<br />

116<br />

ewia'o fi;w wzi/ s'I T[mD bZrk, p'fbnk - jZd Jh j' rJh. p; j[D pdbh<br />

eokT[Dh j? fJE'I. T[;B/ nkgDk c?;bk ;[DkfJnk. ebes/ dcaso G/iD bJh T[;B/<br />

p?m e/ noih fbyh s/ f;jswzd EK Bk j'D d/ nkXko s/ pdbh tk;s/ p/Bsh ehsh.<br />

phwko g[o;ah dh nkgDh fvT{Nh fBGk e/ fJj fBeh Bo; fco dotki/ d/<br />

pkjo ngD/ fNekD/ s/ gos nkJh. go T[;B/ ;ZdD tkbh tki BjhI ;[Dh. MhsK<br />

ftu'I d/ydh, ed/ pkp{ w/i e[o;h vkjh e[M fbyD bZrk j?, edh uNkJh s/ b/fNnk<br />

fgn? s/ ykbh ykbh nZyK Bkb fJXo T[Xo d/yd?. g[okD/ gkmK Bz{ oZNk bkJh rJh,<br />

id'I tki gJh s'I nzdo ikJ/rh sK d' d' nyo i'V e/ ;[DkD/ j'<strong>Dr</strong>/ Bk. jcas/ pkd<br />

fJe ;akw nktkia ;[Dh. y[;a y[;a osBh ewo/ nzdo rJh - w?Bz{ tki wkoh dk <<br />

pkp{ B/ fejk - ;t/o w? I ubk iktKrk osBh.<br />

- feE/ ikUr/ dk <<br />

- xo ikT{Irk. ebeZs/.<br />

- s/ w[V'r/ ed' <<br />

- j[D Bh w? I nkT[Dk.<br />

osBh B/ nrbk ;tkb BjhI g[fSnk. pkp{ B/ y[d jh dZf;nk fe pdbh tkbh T[jdh<br />

noiah wBi{o BjhI j'Jh, n;shck d/ fdsk j?. j[D xo ikDk j?.<br />

d/o sZe d't/I u[g oj/. dhtk Xhwk Xhwk pbdk fojk. u'Idh SZs ftu'I j/mK oZy/<br />

xV/ ftu fvrdh pz{d dh nktkia o[e o[e e/ nkT[Idh ojh. NZg NZg, NZg NZg.


osBh T[mh, u[bQ/ ftu nZr pkbD tk;s/ o;'Jh tb rJh. T[; d/ jZEK ftu<br />

gfjbK tKr c[osh BjhI nZi. T[;d/ fBe/ fij/ f;o ftu eJh fe;w d/ Bt/I fynkbK<br />

117<br />

dh nktkikJh j[ zdh ojh. pkp{ B/ ykDk yk fbnk sK nukBe e[Vh B/ fejk - w?Bz{ th<br />

ngD/ Bkb b? ikU dkdk.<br />

pkp{ jZ; fgnk - s?Bz{ fbiktK < ewkb n? !<br />

gfjbK ikrfdnK, fco ;[cfBnK ftu T[;Bz{ j;d/ pkp{ dk fJe tke brksko<br />

;[DkJh d/Jh frnk - ewkb n? !<br />

;t/o t/b/ pkp{ T[fmnk, fJ;aBkB tk;s/ gkDh dk xVk Gfonk fgnk ;h.<br />

g/Iv{nK tKr dfonk ftu Skb wkoB dh EK T[j ;afjohnK tKr xV/ d/ gkDh Bkb<br />

BjkT[Idk ;h. e[Vh g[S Bk ;eh ed'I e[ ikDk j?, fJ; eoe/ ;{oi uVQB s'I gfjbK<br />

jh T[;B/ xV/ Go fds/. eh gsk dkdk Bz{ ed'I b'V g? ikt/. BjkT[D s'I pkd tki<br />

nkJh - osBh.<br />

fpBk yVke eoB d/ bzx nkJh. pkp{ d/ wz{j tb ykw';a d/ydh ojh fe eh<br />

j[ew j?. pkp{ B/ fejk - w/o/ ikD fgS'I xpokJhI Bk osBh. w/oh EkT[I fijVk pzdk<br />

nkt/rk, w? I T[jBz{ ejz{rk s/ok fynkb oZy/.<br />

fJj ;apd fdnkb{ brd/ jB, go e[Vh d/ fdb dhnK e"D ikD/.<br />

osBh B/ pVh tko nkgD/ pkp{ s'I fMVeK ykXhnK ;B go T[;B/ p[ok BjhI<br />

wBkfJnk ;h. pkp{ d/ fJj fdnkb{ bcaiK Bz{ T[j podk;as Bk eo ;eh, c[N c[N e/<br />

o'Jh - BjhIHHHHBjhI. fe;/ e'b w/oh rZb eoB dh b'V BhI. w?I fJE/ ofjDk Jh Bh<br />

j[D.<br />

pkp{ ;z[B j' frnk. fJ; soQK dh osBh sK T[;B/ edh d/yh BjhI ;h.<br />

BtK w[bkiaw nk frnk s/ T[;Bz{ ukoi d/ fdZsk. s[oB s'I gfjbK osBh Bz{<br />

p'b wkfonk - s/o/ tk;s/ E'Vk e[ fJj. s/o/ ezw nkJ/rk. fJj efje/ T[;B/ ;co<br />

tk;s/ E'V/ g?;/ oZy e/ pkeh wjhB/ dh ;koh sBykj i/p ftu'I eZY e/ osBh tZb jZE<br />

tXkfJnk.<br />

- U dkdk w?I jZE i'VdhnK. w?Bz{ Bh ukjhdk e[M. w/ok G'ok


fceo Bk eo. fJj efje/ T[j d"Ve/ Biao'I T[jb/ j' rJh.<br />

jT[ek b? e/ pkp{ B/ p?r u[fenk, w'Y/ s/ Ssoh fNekJh, fJe nkdwh Bz{ ozr<br />

pozrk Noze u[ek e/ xkN tb s[o fgnk.<br />

118<br />

id'I p?m frnk, p/Vh fmbQ gJh, Xosh d/ jzM{nK tKr Bdh trdh d/yh, ug{nK<br />

dhnK f;;ehnK ;[DhnK sK fdb p?mD bZrk. d[y Bkb ghVs g/Iv{ e[Vh dk fujok<br />

T[;Bz{ ykw';a Xosh d/ wz{j tork bZrk. fJe tkoh T[jB/ ;'funk tkg; ike/ ;z;ko<br />

tb'I fsnkr/ fJ; nzpoh nzv/ Bz{ b? nktK. go pkdpkBk ftu sK jtk Go u[eh ;h.<br />

p/Vh sK wzMXko se nZgV rJh ;h. fgzv d{o fgS/ ofj frnk ;h, X[Zg/ ibd/ y/s<br />

;kca fdZ; oj/ ;B.<br />

s/ia trd/ dfonk dh Sksh T[go'I dh bzxd/ pkp{ d/ fdb ftu Xosh T[go<br />

tkgod/ fwbkg ns/ fti'r pkps, w"s pkps nDfrDs dko;afBe fynkb nkJ/, fiE'I,<br />

rJ/ w[;kco tkg; BjhI gosd/.<br />

go osBh e'b e'Jh cb;ck BjhI ;h. jzM{nK d/ jVQ nZyK ftu u[eh T[j<br />

vkeykB/ d[nkb/ fcodh ojh. T[jd/ fdb ftu ni/ th nk; nVh p?mh ;h - ;akfJd<br />

dkdk tkg; nk Jh ikJ/, nk; T[;dk fo;ask vkeykB/ Bkb'I N[ZND BjhI ;h fdzdh.<br />

nc;';, U w{oy wB[yh fdb !


X[zdK d/ fgZS/<br />

YmhnK MZrhnK ftu<br />

T[iVhnK SzBK ftu oZpk sz{ fd;d?I.<br />

nzfwqs t/b/ T[me/, rzrk ftu BjkfJnk<br />

wzdoK ftu ik vzv"sK ehshnK<br />

go g[i Bk ;fenk s/o/ sZe.<br />

fiE/ jb tKjd/ fe;kB,<br />

p'ohnK u[ed/ gKvh<br />

tZYK ftu'I f;ZN/ u[rd/ uzxV<br />

gzShnK tKr ezw eod/<br />

w'Nh m[bh p'bh ftu fyZbo/ GktK Bkb<br />

fbpV/ jZEK Bkb s?Bz{ fgnkod/.<br />

jzeko whBkoK s/ p?mdk j?.<br />

Bht/I EK fBowb gkDh fNed/ jB<br />

T[j okj d{o j? HHHH sfjihpK d/ B/V/ BjhI<br />

T[; okj T[s/ fJybke d/ g?o s[o ;e/<br />

w?I T[; grvzrh s'I d{o p?mk jK<br />

T[j okj w/ohnK nZyK s'I T[jb/ j?<br />

X[zdK d/ fgZS/.<br />

thDk XoB i'rk EK<br />

okrh pDe/ nkfJnk<br />

%%%<br />

w?I fJ; eb;K tkb/ wzdo ftu.<br />

rhsKibh ftu'I<br />

119


e'B/ ftu, fJe gk;/ fij/<br />

p?mD bJh iK yb'D bJh<br />

s/ thDk XoB tk;s/ E'Vh fijh EK d/ d/j.<br />

d[BhnK ftu ezwK d/ ekoykB/<br />

w?I BhI e'Jh ezw e[ zw eoBk<br />

w/o/ p/eko ihtB ftu'I edh edh fBeb/ e'Jh skB<br />

fit/I pK; d/ izrb ftu'I rkT[Idh bzxdh jtk.<br />

nZXh oks, g{ik dk gfjbk ;zy tZi/<br />

w?Bz{ th rkT[D dk ;wK d/Dk ngD/ ;kjwD/<br />

nkg/ ezpdhnK jB w/oh thDk dhnK skoK.<br />

gqGks d/ gofdnK Bz{ fjbkD tkbh jtk uZbD t/b/.<br />

w/o/ bkb<br />

xo' I fBefbnk fJeZbk<br />

%%%<br />

b[e b[e s[oK S[g S[g, e'Jh d/y Bk bJ/.<br />

ekb/ nzXeko ftu g?oK dh nkjN nkJ/ e'Jh, fgS/ fgS/.<br />

w?I s[oK sK s[o/<br />

p?mK sK p?m ikJ/<br />

p'bK ftu p'b/.<br />

eJh tko fdZshnK MekBhnK<br />

T[j ;kE BK SZv/.<br />

fwZNh T[vKdk w/o/ fgS/ fgS/ s[fonk nkJ/.<br />

T[j w/oh ewia'o nkswk j? gqG ih<br />

Bkb b?e/ T[;Bz{ s/o/ do s/ nktK<br />

w?Bz{ ;zr brdh.<br />

%%%<br />

120


E'VQh fijh<br />

wzwsk ofjD d/ w/o/ ftu E'VQh e[<br />

efj ;eK fi; Bkb e/tb - sz{ j? I w/ok ;G e[M.<br />

ekwBk ofjD d/ E'VQh e[<br />

eo ;eK nB[Gt jo fd;ak ftu.<br />

d/y ;eK ;G t;sK u'I<br />

uVQk ;eK gq;akd jo xVh, jo EK.<br />

jzeko sK ofjD d/ wkVk e[<br />

sK fe S[gk Bk ;eK s?Bz{ nzX/o/ gofdnK ftu ;dk bJh.<br />

E'Vh e[ iziho sK ofjD Jh d/<br />

pZXk ojK sK fe j[ew ftu.<br />

w?I Gh jZE tNktK s/o/ ezwK ftu<br />

p/;ae iziahoK gk d/ rb ftu ngD/ gq/w dhnK.<br />

;a;soXkoh<br />

%%%<br />

121<br />

s/o/ rb ftu bNedk c[bK dk jko wzr btKrk, w? I ;'funk, go w/ok j";bk Bk<br />

fgnk. fJ; nk; Bkb p?mk fojk ;koh oks fe id'I ikJ/Irk s/oh ;/i T[go'I fJe d'<br />

c[ Zb fwb ik<strong>Dr</strong>/. pj[s e[M ;'funk w? I, fJe fGykoh tKr, go id'I sbk;a ehsh sK<br />

w[oMkJhnK gzyVhnK fpBk e[M Bk fwfbnk.<br />

fJj w?I eh d/y fojK gqG{< fej' fijh gq/w fB;akBh SZv frn?I < Bk Nfjedk<br />

c[ Zb Bk c[ ZbdkB. itkbk w[yh tKr wxdh, fJzdo XB[y torh Gkoh fJj sK s/oh<br />

fGnkBe feogkB j?. gqGks dh BthI ;[zdosk d/ Mo'y/ okjhI nkJh s/ s/oh ;/i s/ ;"I<br />

rJh.<br />

eb'b eod/ j'J/ gqGks d/ gzSh g[Sd/ jB - eh fwfbnk s?Bz{< Bk c[ Zb, Bk<br />

c[ ZbdkB, fJj sK y"cBke feogkB j?.


p?m iKdk jK s/ j?okB j'fJnk ;'udk jK, fe; soQK dk gq;akd G/fink sz{ w/o/<br />

bJh < e'Jh EK BjhI bGdh fiE/ fJ;Bz{ b[e' ;eK. fBopb j'D eoe/ gfjBD s'I<br />

;aowkT[Idk jK. s/oh ;[rks Bz{ Sksh Bkb bkT[Idk jK sK ekbi/ ftu uh; T[mdh j?.<br />

122<br />

sK th s/oh fB;akBh, s/ok fJj wkD w? I nkgD/ fdb ftu ;zGkb e/ oZyKrk. nZi s'I<br />

pkd vo Bkw dh e'Jh uhia BjhI oj/rh w/o/ B/V/ s/V/. ;ko/ ihtB ;zrqkwK ftu i?<br />

i?eko j't/rh s/oh. w"s Bz{ sz{ w/oh i'pBtzash pDk fdsk, nkgD/ ihtB d/ ski Bkb<br />

fJ; ;ZiBh Bz{ f;azrkoKrk. ;ko/ pzXB eZND bJh s/oh fdsh feogkB w/o/ e'b j?,<br />

;z;ko dk e'Jh G[b/yk w?Bz{ vok BjhI ;e/rk.<br />

;ko/ j'S/ s/ s[ZS f;a zrko SZv/ j[D. j/ w/o/ fdb d/ wkbe, fJeZbk pfj e/ Bk<br />

o'tKrk Bk T[vheKrk. bki s/ ;ze'u dk th G'r g? frnk j[D. ngDh ;[jDh<br />

feogkB sz{ w?Bz{ f;azrkoB bJh fdsh j?. r[ ZvhnK gN'fbnK Bkb y/vdk j[D w?I uzrk<br />

BjhI brdk.<br />

yVr<br />

%%%<br />

u{Vh fezBh ;[jDh j?, nB/e ozrK s/ nebK dh whBkekoh fssbh d/ yzGK tKr j?.<br />

go s/oh fpibh dh fb;aeko torh dwedh yVr, u{Vh s'I fes/ tXhe ;[jDh j? -<br />

ro[V d/ c?b/ j'J/ yzG torh s/ ;{oi dh bkbh Bkb ozrh f;azrkoh j'Jh.<br />

ekb d/ nkyoh gqtkj Bkb T[gih shpo t/dBk d/ x/o/ ftu ihtB d/ S/eVb/<br />

;tk; tKr ezpdh feogkB T[; nkswK dh i's tKr boiadh j? fi; B/ nkgDh nZr<br />

dh fGnkBe bkN Bkb gZEo j'J/ nfj;k;K Bz{ ;[nkj dk Y/o pDk fdZsk.<br />

s/oh u{Vh fezBh ;[jDh j?, skfonK Bkb wVQh j'Jh, go s/oh yVr, j/ shoK<br />

tkfbnK, T[; ;[zdosk Bkb Usg's j? fi; Bz{ d/ye/, fi; pko/ ;'ue/ vo nkJ/.<br />

fgnk;k w[;kco<br />

%%%<br />

w?I s/o/ e'b' Bk e[M wzfrnk, Bk nkgDk Bkw dZf;nk. id'I sz{ s[oB bZrk w? I u[g ukg<br />

yb'sk d/ydk fojk. fiE' I w[fNnkoK Sbed/ xV/ f;oK s/ u[Zeh nrzwh b?n s/ skb


ftu xoK Bz{ ik ojhnK ;B fggb tkb/ y{j s/ w? I fJeZbk yb'sk ;K. T[BQK B/ T[uh<br />

d/Dh fejk -<br />

;kv/ Bkb ob', gqGks bzx rJh j?, d[gfjo f;o s/ j?. nkb; eoe/ w?I fMie<br />

frnk, fynkbK dh T[X/V p[D ftu fJT[I v[p frnk fit/I w[fNnko dh pkbNh v[p ikJ/<br />

y{j ftu.<br />

123<br />

sz{ nkfJnk, s/o/ g?oK dk yVke BjhI ;[fDnK. s/oh Biao w/o/ s/ gJh sK w? I<br />

d/yh s/o/ B?DK ftu T[dk;h. wZXw nktkia ftu id'I sz{ fejk - fsjkfJnk w[;kcao jK,<br />

i[nkBk gkDh fgbk. s/ok rbk EZfenk j'fJnk ;h, y[;ae ;h, bzw/ gzX s/ fwZNh xZN/<br />

ekoB. s/oh Ue ftu ngD/ xV/ ftu'I gkDh gkT[IfdnK w/o/ f;o Bz{ fgZgb dhnK<br />

gZshnK S[j ojhnK ;B, ;[e/ gZs/ yV yV eo oj/ ;B. gZfsnK T[jfbUI e'fJb<br />

rkT[D bZr gJh - e{ T{ e{ e{ T{ e{. gj/ d/ w'V s'I ;[rzXh Gfonk mzYk p[bk<br />

nkfJnk - wfjek e/ bzx frnk, ;w/I tKr.<br />

sz{ w/ok Bkw g[ZfSnk, ;aowkT[Idk j'fJnk w?I u[Zg ofj frnk. w?I eh wZb wko<br />

bJh ;h J/vh fe sz{ w?Bz{ :kd oZy/I < w?Bz{ :kd j? fJj xNBk. gkDh fgnke/ s/oh<br />

fgnk; d{o ehsh id'I, fJj :kd wB ftu T[;/ soQK fyVh oj/rh fit/I fwmk; ns/<br />

;[rzXh gqkgs eoB fgS' I ebh fyVdh j?.<br />

j[ew? nzdo<br />

T[; nBzd dhnK ;kohnK ;[oK w/o/ rhs ftu nk e/ fwb ikD fi;d/ t; j' e/ ;koh<br />

Xosh nkgD/ T[go ;zxD/ xkj dh ukdo g{oh f;nkDg Bkb ftSk fdzdh j?. T[j<br />

nBzd fijVk ihtB w"s d/ i"V/ pZfunK Bz{ tZvh d[BhnK d/ jo/e e'B/ ftu BukT[Idk<br />

j? ns/ febebh gk e/ ;ko/ ijkB Bz{ M{Ddk s/ irkT[Idk j?. d[yK d/ fyV/ bkb<br />

ewbK T[go nkgD/ jzM{nK Bkb ;aKs j'e/ nkokw eodk j?, i' nkgDk ;kok e[ ZM fwZNh<br />

xZN/ ftu ;[ZN d/ Idk j?, ;h sZe BjhI eodk.<br />

nbftdk<br />

%%%


S[ ZNh fwb rJh j? GkJhU.<br />

w?Bz{ ftdk eo'.<br />

;GBz{ wZEk N/edK w? I, ubdK j[D.<br />

nkj cV' xo dhnK e[zihnK,<br />

xo d/ ;ko/ jZe fsnkrdK.<br />

fJ; ;G pdb/ wzrdK s[jkv/ e'b'I fwZm/ p'b.<br />

d/o se s[jkvk rtKY wkfDnK.<br />

fizBk s[jkE'I jk;b ehsk, tkg; BjhI eo ;fenk T[ZBk.<br />

fdB uVQ/ dht/ B/ p[MDk Jh j[ zd?.<br />

fJ; dht/ B/ jB/o/ yz{i/ o";aB ehs/ ;B edh.<br />

dorkj'I ;Zdk nk frnk j?.<br />

w?I ikD bJh fsnko jK.<br />

ftdkfJrh tes<br />

ikD t/b/ w?Bz{ F[G fJSktK fdT[ fwZso'.<br />

e[nkoh ezfBnK tKr nek;a dh g{oph rZbQ r[bkph j' rJh j?.<br />

w/o/ o;s/ ftu fezB/ ;[jD/ Biako/ jB.<br />

;tkb Bk g[ZS' fe eh b?e/ iktKrk T[E/.<br />

jZE ykbh jB go fjodk T[whdK Bkb Gog{o j?.<br />

;kX{nK tor/ r/o{J/ t;so BjhI gfjB/ w? I<br />

rb ftu towkbk gktKrk.<br />

o;s/ dhnK sebhcK dk s"ybk BjhI.<br />

id'I ;zfXnk dk skok fBefbnk,<br />

id'I oki-d[nko s/ fwmhnK okrDhnK rz{ihnK<br />

;wM ikDk w?I g[Zi frnk jK.<br />

w"s ns/ wK dh r'd<br />

%%%<br />

124


;z;ko ftu id'I gfjbk edw Xfonk<br />

T[; gb dk w?Bz{ e'Jh gsk BjhI.<br />

nZXh oks izrb ftu fyVB tkbh ebh<br />

BjhI ikDdh T[;Bz{ fe;B/ fyVkfJnk.<br />

id'I gqGks dk ukBD fdf;nk<br />

T[Idh gsk bZrk w?I nDikD t;s{ BjhI.<br />

Bk w/ok Bkw ;h e'Jh Bk o{g,<br />

wK dk o{g Xko e/ fe;/ ;aaesh B/ w?Bz{ nkgDh r'd ftu ;zGkfbnk.<br />

w"s tes fco T[jh ;aesh gqrN/rh i' nkfd s'I w/oh tkec j?.<br />

ihtB Bz{ fgnko ehsk,<br />

w"s Bz{ fgnko eoKrk.<br />

pZu/ s'I wK ;Zik wzwk S[vkT[Idh j?, T[j o'D brdk j?.<br />

d{i/ gb yZpk d[X Bkb Gfonk wzwK p[ZbK ftu d/ Idh j?<br />

sK puk ;wM iKdk j?, wK jw/;a fgnko eodh j?.<br />

y/vK<br />

s/o/ Bkb y/vfdnK<br />

%%%<br />

edh BjhI g[ZfSnk ;h sz{ j? I e"D.<br />

Bk vo ;h fdb ftu Bk ;ze'u.<br />

fwZm/ e"seK dk ihtB.<br />

;t/o tes sz{ fwZsoK tKr BhIdo' I irkfJnk<br />

nkgK d{o d{o y/sK ftu d"Vd/ rJ/.<br />

s/o/ rhsK d/ noEK dk gsk BjhI ;h<br />

go s/o/ ;[o Bkb ;[o fwbk b?Idk.<br />

T[go j/m nkT[IdhnK iKdhnK ;[oK Bkb fwbe/<br />

w/ok fdb M{wdk.<br />

125


y/v ysw.<br />

j[D nB'yk fdqZ;a j?.<br />

;kok skfoek wzvb B?D M[ekJh<br />

w/o/ edwK tb d/y fojk j?, j?okB ns/ ykw';a.<br />

w"s ns/ w"s pkd<br />

nkgDh fiZs d/ swfrnK<br />

%%%<br />

ns/ nkgDh jko d/ jkoK Bkb f;azrkoKrk s?Bz{.<br />

fyvkoh dh EK e/tb do;ae pDBk w?Bz{ g;zd BjhI.<br />

id'I w/ok jzeko N[ZN/rk<br />

w/o/ pzXB eZN/ ik<strong>Dr</strong>/.<br />

w?I ikDdK eztb gZshnK jw/;a tk;s/ pzd BjhI j'<strong>Dr</strong>hnK<br />

;afjd dk b[fenk e'Bk gqrN j'J/rk.<br />

Bhb/ nkek;a ftu'I fJe nZy w/o/ tZb d/y/rh<br />

s/ ngD/ tb p[bkT[D dk fJ;akok eo/rh<br />

ihtB dk uZg{ SZvKrk sK w?Bz{ gs? sz{ nkg/ uZg{ cV bJ/Irk.<br />

GZi BZm Bk eo', i' j'Dk j? S/sh j'J/rk.<br />

jtk d/ jb'fonK Bkb dht/ p[M ikD/ jB.<br />

pko pko irkT[D d/ :sBk ftu pkeh ;G G[Zb iKdk jK.<br />

j[D w?Bz{ gs? w?I eh eoB?.<br />

jB/o/ ftu ukdo ftSk e/ T[vheKrk.<br />

j/ gqG{ id'I fdb eo/ nk ikJhI. bkr/ p?mh.<br />

nkyoh ;bkw<br />

%%%<br />

;"D wjhB/ gkDh Bkb Gfonk pZdb<br />

Gko Bkb j/mK M[e iKdk j?<br />

126


fJt/I w/ok wB s/o/ do s/ ;bkw eo/ BhtK j'e/.<br />

w/o/ rhsK d/ okrK Bz{ fJe ;[o eod/<br />

s/ ;kro ftu m/bQd/.<br />

ftS'V/ Bkb p/u?B ez{iK d/ ekcb/<br />

oksK d/ gzX wkoe/<br />

ngD/ gjkVh nkjbfDnK tZb uZb gJhnK.<br />

id'I w? I ;bkw eoK<br />

w?Bz{ nkgD/ xo ikD d/thI.<br />

%%%<br />

vkeykBk<br />

Mkeh gfjbh<br />

(wkX' dk xo)<br />

wkX' L w? I fejVh fpgsk ftu c; frnk. id'I fJj BjhI ;h nkfJnk<br />

sK rZb Jh e'Jh BjhI ;h. w? I nkiakd ;K. go j[D id'I fJj<br />

nk frnk J/, sK oZp ikD/ feT[I w/ok fdb T[; d/ fgnko Bkb<br />

127<br />

Gfonk Gfonk ofjzdk J/. i/ fes/ ufbnk frnk sK w/ok xo ;[zB ;oK pD<br />

ikt/rk. t?d ih, s[jkvk eh fynkb J/ fe HHHH<br />

t?d L i/ tXh j'Jh sK pu ikt/rk. go nk:[ot/d dhnK g[;seK nB[;ko sK HHH<br />

wkX' L j/ oZpk, eh <<br />

t?d L ;ak;soK ftu fbfyn? -


fwqrh nzr -- p[yko nzr<br />

yK;h nzr -- sgzr<br />

wkX' L Sv' ih ;ak;soK Bz{. fJBQK rZbK Bkb sK w/ok ihn j'o th yokp j[zd?. w?Bz{<br />

fJj dZ;', w?I eoK eh <<br />

t?d L (B;tko dh uz{Yh b? e/) fpwko Bz{ pVh d/y Gkb dh b'V J/.<br />

wkX' L fJj sK mhe j?, go d;' fe; soQK <<br />

t?d L fit/I w? I gfjbK nkfyn?, T[; Bz{ pkjo T[Zek Bk fBebD fdU.<br />

wkX' L ftukok ! T[jBz{ ;kok fdB nzdo vZeh oyDk pVk w[;aeb J/.<br />

t?d L j'o s[;hI eo th eh ;ed/ U< eZse dh X[Zg s/ jtk d't/I T[jd/ bJh wkVhnK<br />

B/.<br />

wkX' L sK rZb fJj j'Jh fe n;hI T[;Bz{ nzdo skVh oyhJ/. j'o e'Jh fJbki BhI<br />

<<br />

t?d L e'Jh BjhI, feT[Ife -- gtBzw, ;{o:zw HHH<br />

wkX' L ofjD fdU nkgD/ @@gtBzw, ;{o:zw## Bz{ ! s[;hI fJBQK rZbK Bz{<br />

128<br />

SZv e/ f;ZXh rZb feT[I BjhI eod/. eohJ/ eh fJj d;'. s[jkvh dtkJh pVh<br />

e"Vh J/. ftukok w[ zvk fJ; dk x[N fet/I Go/rk< id'I T[j x[N Go e/ wz{j<br />

tNd? sK w/ok ekbik gkNd?.<br />

t?d L fizBk wz{j tZN/ T[Bh jh n";aXh ;cb ;wM'.<br />

wkX' L p[o/ c;/, T[j mkeo dkdk s[fonk nkT[Id?.<br />

mkeo dkdk L feT[I < feT[I < w?I s?Bz{ yk sK BjhI iktKrk.<br />

(iKdk j?)<br />

(mke[o dkdk dk gqt/;a.)<br />

wkX' L BjhI. go sz{ fBZe/ pkbK Bz{ fJZbs f;ykT[D ftu T[;skd J/I.<br />

mkeo dkdk L sz{ fejVk pkb J/I< s/ s/o/ fejVk e'Jh fBZek fBnkDk J/I < sz{ feT[I<br />

xkpodk JI/<<br />

wkX' L go w?I fJe w[ zvk i' nkgD/ xo b? nKdk J/.


mkeo dkdk L T[j fet/I <<br />

wkX' L s?Bz{ gsk sK j?. w/oh tj[Nh fe;/ pZu/ Bz{ r'd b?D bJh fet/I ;fjedh ojh<br />

;h.<br />

mkeo dkdk L jK, fJj sK pV/ fuo s'I ;[D fojk jK. go sz{ sK ed/ th BjhI ;?I<br />

wzfBnK.<br />

wkX' L sz{ sK ikDdk Jh J/I Goktk w?I fe; fpgsk Bkb d' dwV/ i'V/ B/. w?I BjhI ;h<br />

129<br />

ukj[zdk fe;/ j'o dk fBnkDk n?t/I feXo'I foVQdk fyVdk nk ikt/ s/ w/ok nzsK<br />

dk XB y/j yokp eo d/t/, go fJ; pkb B/ sK w?Bz{ nfijk w'j fbnk J/<br />

fe -<br />

mkeo dkdk L o[gJhnK d/ Gkr ikr gJ/ ! j[D fizBk you eo/I T[Bk Jh g[zB !<br />

wkX' L gfjbK w? I ewkJh dk ehVk ;K. p; o[gJ/ bJh jh ezw eodk ;K. j[D ;G<br />

e[M fJ; w[zv/ bJh ewkT[Bk, sK ewkT[Dk nkBzd pD frnk J/.<br />

mkeo dkdk L uzrk J/ GkJh, uzrk J/ ! go fJj w[ zvk s?Bz{ feE' I fwb frnk J/ <<br />

wkX' L w/oh xo tkbh d/ g/feUI ;ke'I Gshik J/. izwfdnK jh fJ; dh wK wo rJh<br />

;h. j[D E'V/ fdB j'J/ fJ; dk fgT[ th r[io frnk J/<<br />

mkeo dkdk L c/o sK fJ; Bz{ w/oh pVh b'V J/.<br />

wkX' L t?d ih nkyd/ B/ fe fJ; fBZeh fijh fizd Bz{ tks, fgZs s/ pbrw @eZm/ jh<br />

uzpV rJ/ B/. puD dh e'Jh nk; BjhI, p; fJe' fJbki J/ fe fJ; Bz{<br />

eZse dh jtk s/ X[g s'I puk e/ e'm/ nzdo ofynk ikt/. go sz{ J/I fe pZY/<br />

tko/ s/ok fdb Jh BjhI goudk id she sz{ fBZfenk pkbK Bz{ xo'I Bk eZY<br />

bt/I. J/;/ eoe/ s?E'I vodK.<br />

mkeo dkdk L sz{ M{m BjhI nkydk. eZse dh jtk s/ X[Zg tKr w?I th yasoBke jK !<br />

go w?Bz{ nfijhnK y/vK th nkT[IdhnK B/ fiBQK Bkb pZuk xo jh oj/. uzrk<br />

ezw w[ek nktK, c/o nk e/ s/o/ w[ zv/ Bkb d';sh rzYKrk.<br />

(iKdk j?)


130


nwb L c[ZcV !<br />

wkX' L eh n? nwb <<br />

Mkeh d{ih<br />

(nwb r[gs nkT[Idk j?)<br />

nwb L w?I T[; ftjV/ she th BjhI ik ;edk <<br />

wkX' L Bk w/ok bkb !<br />

131<br />

nwb L t/y B c[ ZcV, T[j fiE/ G{nk uZeh ftu dkb dbdh J/, ekN' nkgDh g{Sb<br />

T[s/ p?mh d'jK jZEK Bkb S'fbnK dhnK fSbsoK eso e[so ykJh iKdh<br />

J/ - eh T[E/ th BjhI ik ;edk <<br />

wkX' L Bk w/ok g[Zs, Bk .<br />

nwb L jkJ/, i/ w?I fes/ ekN' jh j[zdk sK w"iK pD iKdhnK ! go c[ZcV sz{ w?Bz{<br />

feT[I BjhI pkjo ikD d/Idk <<br />

wkX' L t?d ih B/ i' nkfyn? fe pkjo ikDk s/o/ bJh wkVk J/.<br />

nwb L t?d ih Bz{ fet/I gsk brk <<br />

wkX' L rZbK eh eod? I < t?d ih Bz{ BjhI gsk, T[; B/ n?BhnK tZvhnK tZvhnK<br />

g'EhnK i' gVQhnK B/ -<br />

nwb L b? g'EhnK gVQ e/ eh ;kok e[M jh gsk br iKdk J/ <<br />

wkX' L tkj tkj ! s?Bz{ n?Bk th BjhI gsk <<br />

nwb L (jT[ek b? e/) w? I e'Jh g'Eh BjhI BK gVQh - fJ; bJh BjhI ikDdk.<br />

wkX' L t/y, tZv/ tZv/ ;ko/ gzvs s/o/ tKr jh B/. T[j p?m/ p?m/ ;kok fdB<br />

g'EhnK gVQd/ B/. fe;/ gk;/ BjhI Mked/. w/o/ bkb, tZvk j' e/ sz{ th<br />

ftdtkB pD/Irk - c/o sz{ th p?mk p?mk tZvhnK g'EhnK gVQ/Irk. b'e t/y<br />

t/y e/ j?okB j'<strong>Dr</strong>/.<br />

nwb L Bk Bk c[ ZcV, w?I s/o/ g?ohI g?BK, w?I ftdtkB BjhI pDBk!<br />

c[ ZcV, w? I ftdtkB BjhI pDBk !


wkX' L fJj sz{ eh nkyd?I < i/ fes/ w? I gVQ fby iKdk sK nkgD/ GkrK Bz{<br />

;bkj[ zdk .<br />

nwb L w?I sK pkjo x[zwdk fcoKrk s/ ;G e[M d/yKrk.<br />

wkX' L rZb ;[D, nkyo fejVh uhia d/y/Irk < d/yD Bz{ n?vk j? Jh eh <<br />

nwb L T[j t/y - nkgDh pkoh s'I d{o fd;dh gjkVh ! w/ok pVk ihn eod? fe<br />

T[BQK gjkVhnK s'I gko ubk iktK.<br />

wkX' L ewbk B j't/ sK ! ezw BjhI, eki BjhI. yakjwyakj gjkVhnK s'I gko<br />

132<br />

ufbnk iktK ! gsk BjhI eh ntk stk p'bh ikB?I. rZb ;[D, fJj gjkV<br />

i' T[Zuh ezX tKr o;sk o'eh yVk J/ - fJ; dk noE fJj j? fe fJ;<br />

s'I nrKj BjhI ikDk. BjhI sK eh b'V ;h oZp Bz{ gZEoK dk n?vk tZvk<br />

Y/o eZmk eoB dh <<br />

nwb L c[ ZcV, s?Bz{ ikgdk J/ fe fJj okj o'eD bJh yVk J/. w?Bz{ sK n?T[I<br />

brd? fit/I Xosh p'b BjhI ;edh s/ Bhb/ n;wkB tZb fJj pkjtK u[Zeh<br />

p[bk ojh J/. i' b'e d[gfjoK t/b/ d{o nkgDhnK skehnK ftu p?m/<br />

ofjzd/ B/, T[j th fJ; d/ p[bkt/ Bz{ ;wMd/ B/. eh ftdtkB fJ; d/<br />

fJ;ako/ Bz{ BjhI ;wM ;ed/ <<br />

wkX' L BjhI. T[j e'Jh s/o/ tKr MZb/ E'VQk Jh B/.<br />

nwbk L c[ ZcV, ebQ w? I fpbe[b nkgD/ tor/ fJe MZb/ nkdwh Bz{ t/fynk ;h.<br />

wkX' L ;u w[u<<br />

nwb L T[; d/ w'Y/ T[s/ vKr ;h s/ vKr d/ f;o/ T[Zs/ fBZeh fijh g'Nbh. yZp/ jZE<br />

ftu rVtk s/ g?ohI g[okDh i[Zsh. T[j fJ;/ uoKd Bz{ bzx e/ f;ZXk T[BQK<br />

gjkVhnK tZb s[fonk iKdk ;h. w? I T[; Bz{ jke wko e/ g[ZfSnk, @@sz{<br />

feXo ikD?I


nwb L nkjk ih ! w?I th T[BQK tKr ezw Gkbdk fcoKrk.<br />

wkX' L i/ s?Bz{ Bk bZGk - c/o <<br />

nwb L i/ Bk bfGnk sK c/o bGKrk. w? I T[; nkdwh Bz{ fi; g[okDh i[ Zsh gkJh<br />

133<br />

;h, t/ydk fojK - T[j fiZE/ nziho d/ EfbT[I MoD/I dk gkDh trdk J/,<br />

T[; nkgDh vKr oZy e/ j"bh j"bh gkDh ftu g?o X's/. fco T[j g'Nbh<br />

@u'I ;Zs{ eZY e/ gkDh ftu x'b e/ ghD bZrk. ;Zs{ gh e/ T[; w[V<br />

g'Nbh pzBQ bJh s/ w'Y/ @s/ ;[ZN bJh, X'sh Bz{ y[uK she uVQk fbnk, s/<br />

tZrd/ gkDh ftu'I dh gko bzx frnk. w?I G{nk Bz{ nky Sfvn? fe;/ fdB<br />

w?I th T[; MoB/ d/ ezY/ ik e/ ;Zs{ ghtKrk.<br />

wkX' L s/ s/oh G{nk B/ eh nkfynk <<br />

nwb L G{nk B/ nkfynk, gfjbK okiah j' b? c/o w?I s?Bz{ T[; MoB/ @s/ fbik e/<br />

;Zs{ fgnk fbnktKrh. c[ ZcV, w?I ed'I okiah j'tKrk<<br />

wkX' L j[D fejVh d/o J/.<br />

nwb L d/o BjhI < go w? I okiah j[ zfdnK Jh ub/ ikD?I.<br />

wkX' L feE/ ikJ/Irk <<br />

nwb L fJBQK tb ftzr yKd/ MofBnK fdnK gkDhnK ftu g?o Xodk Xodk w?I<br />

gko ubk iktKrk. d[gfjoK dh rowh ftu jo e'Jh p{j/ G/Vh ;[Zsk<br />

fgnk j't/rk, sK w? I ezw bGdk j'fJnk xz[wdk fcoKrk.<br />

wkX' L nZSk, gfjbK sz{ okiah j' b? c/o sz{ HHHH<br />

nwb L go c/o sz{ w?Bz{ ftdtkB pDB bJh sK BjhI nky/ Irk <<br />

wkX' L sK c/o sz{ eh pD/Irk <<br />

nwb L jkb sK w? I e[M BjhI nky ;edk. ;'u e/ d;Krk.<br />

wkX' L sz{ fe;/ Ugo/ pzd/ Bz{ ;Zd e/ rZbK Bk eoB br gthI.<br />

nwb L Ugo/ b'e w?Bz{ sK pV/ uzr/ brd/ B/.<br />

wkX' L i/ s?Bz{ cV e/ b? rJ/


nwb L ;[nkd Jh nk ikt/ ! go w?Bz{ sK e'Jh cV e/ th BjhI fbiKdk. ;ko/<br />

fJj' ukj[zd/ B/ fe nzdo vZfenk ojtK.<br />

wkX' L w?Bz{ ezw J/, w? I ubdk jK j[D, go p/Nk t/yhI, pkjo Bk<br />

ikJhI.<br />

nwb L BjhI iKdk. c[ZcV, w? I ftjh tkb/ ewo/ ftu p?mk ojtKrk.<br />

djhI tkbk L djhI b? bT[ djhI ! fwZmk ;'jDk djhI.<br />

nwb L djhI tkb/ ! T[j djhI tkb/ !<br />

djhI tkbk L tkiK feT[I wkoB?I ! djhI b?D?I <<br />

nwb L fet/I btK < w/o/ e'b sK g?;/ BjhI.<br />

134<br />

(wkX' ubk iKdk J/.)<br />

(rbh ftu'I djh tkbk bzxdk J/.)<br />

djhI tkbk L MZbk Bk j't/ sK ! i/ e[M b?Dk BjhI sK w/ok tes feT[I yaokp eod?I<br />

<<br />

nwb L w? I s/o/ Bkb ubdk i/ ikD i'rk j[zdk.<br />

djhI tkbk L w/o/ Bkb <<br />

nwb L jK. id w?I s?Bz{ j'e/ bkT[IfdnK, s[o/ iKfdnK ;[DdK sK w/o/ ihn Bz<br />

e[M e[M j[zdk J/.<br />

djhI tkbk L (tfjzrh bkj e/) g[Zs, sz{ n?E/ p?mk eh eod?I <<br />

nwb L t?d ih B/ nkfyn? pkjo Bk fBebhI fJ;/ bJh w? I ;kok<br />

fdB fJE/ p?mk ofjzBk.<br />

djhI tkbk L s?Bz{ j'fJnk eh J/ ekek <<br />

nwb L gsk BjhI w?I sK e[M gfVQnk j'fJnk th BjhI. fJ;/ bJh w?Bz{ gsk<br />

djhI tkbk L nkgD/ fgzv'I.<br />

BjhI w?Bz{ eh j'fJnk J/. GkJh djhI tkfbnk sz{ feE'I nk fojk J/I <<br />

nwb L s/ok fgzv < pVh Jh d{o J/ s/ok fgzv


djhI tkbk L w/ok fgzv U; gKu-w[Vk gjkVh dh e[ Zy ftu j? -;akwbh Bdh d/ ezY/.<br />

nwb L gKu-w[Vk gjkVh HHHH ;akwbh Bdh HHH eh gsk w?I s/ok fgzv t/fynk Jh<br />

j't/. ed'I - fJj w?Bz{ :kd BjhI nk fojk.<br />

djhI tkbk L sz{ t/fyn? < frnk J/I ed/ T[; gjkVh tb <<br />

nwb L Bk ed/ BjhI frnk. go w?Bz{ fJzi ikgd? fit/I w?I t/fynk J/. tZv/ tZv/<br />

o[ ZyK ftueko s/ok fgzv n? Bk HHH ;{jh ;Ve d/ bkr/<<br />

djh tkbk L sz{ mhe nkyB? ekek.<br />

nwb L T[E/ gjkV d/ fgzv/ T[s/ rT{nK uodhnK fcodhnK B/<<br />

djhI tkbk L n;ae/ s/o/ ! mhe nkyB?I. ;kv/ fgzv rT{nK eh, tZr uod/ B/.<br />

nwb L s/ e[VhnK Bdh s'I gkDh dhnK rkroK Go e/ b? iKdhnK B/ bkb<br />

;kVQhnK tkbhnK e[VhnK.<br />

djhI tkbk L pb/ pb/ ! fpbe[b mhe. ;kv/ fgzv'I r[iohnK gkDh Go e/ sK<br />

135<br />

fbiKdhnK B/, go ;kohnK d/ bkb ;kVQh BjhI j[ zdh. ekek sz{ iao{o<br />

ed/ T[E/ frnk j't/Irk.<br />

nwb L BjhI. ;Zu nkyBK w?I T[E/ ed/ th BjhI frnk. t?d fi; fdB w?Bz{<br />

pkjo ikD bJh nky/rk - T[d'I sz{ w?Bz{ nkgD/ fgzv b? ikt/Irk <<br />

djhI tkbk L ;Zs tkoh ekek. w? I s?Bz{ iao{o Bkb b? ubKrk.<br />

nwb L s/ w?Bz{ nkgD/ tKr j'ek bkT[Dk th f;ykJ/Irk< djhI b? b' djhI ! fwZmk<br />

;[jDk djhI ! fJ;/ soQK tfjzrh w'Y/ @s/ oy e/ d{o d[o/v/ okjK T[s/<br />

j'e/ bKdk iktKrk w? I.<br />

djh tkbk L ;[yh ;Kdh sz{ djhI ekjBz{ t/u/Irk g[Zs < sz{ sK pj[shnK ;kohnK g'EhnK<br />

gVQ e/ ftdtkB pD/Irk.<br />

nwb L BjhI w?I ed/ ftdtkB BjhI pDBk. w? I s[jkvh ;{jh ;Ve bkrb/ p[ZY/ p'jV<br />

tkb/ fgzv'I djhI b? e/ EK EK djhI t/dk fcoKrk. Gbk Bz{ fet/I j'ek<br />

bkT[d? I. djhI b? b" djhI, fwmk ;[jDk djhIHHH w?Bz{ #tki bkT[Dh<br />

f;yk d/ yK!


djhI tkbk L #tki bkT[Dh f;yk d/ ! c[ZN/ Gkr !<br />

nwb L BjhI BjhI fJj #tki w?Bz{ pVh uzrh brdh J/. fit/I T[u/ nkek;a ftu<br />

136<br />

T[Zvd/ gzSh dh nktkia ;[DfdnK wB T[dk; j' iKd? - fJ;/ soQK<br />

;Ve d/ w'V s'I o[ ZyK dh gkb ftu'I dh s/oh #tki nk ojh ;h.<br />

w?Bz{ ikgdk ;h HHHHgsk BjhI eh ikgdk ;h.<br />

djhI tkbk L ekek, b? fJe v'Bk djhI dk yk b?.<br />

nwb L w/o/ e'b sK g?;/ e'Jh BjhI.<br />

djhI tkbk L Bk - Bk - Bk - g?f;nK dh rZb Bk eo. i/ sz{ E'Vk fijk djhI yk<br />

bt/I sK w?I pj[s y[ a;a j'tKrk.<br />

nwb L s?Bz{ pj[s fuo j' frnk J/ Bk <<br />

djhI tkbk L e'Jh fuo u[o BjhI j'fJnkHHHphpk w/ok e'Jh joik BjhI j'fJnk. djhI<br />

t/uD ftu fezBk nBzd nkT[Idk J/ - fJj w? I s?E'I f;y fbnk J/.<br />

(ubk iKdk J/)<br />

nwb L (j/e bk e/) djhI b? b"' djhI. fwZmk ;[jDk djhI. gKu-w[Vk gjkVh dk<br />

djhI ! ;akwbh Bdh d/ ezY/ t;d/ r[ioK d/ fgzv dk djhI ! sVe/<br />

Jh T[j o[ ZyK EZb/ rktK yfbQnko e/ d[ZX u'Id/ B/. soekbK t/b/<br />

shthnK djhI iwkT[IdhnK B/. T[jh djhI. fwZmk djhI ! T[j ;Ve<br />

T[s/ gfjo/dko x[zwdk fcodk j?. gfjo/dko ! T[j gfjo/dko ! iaok<br />

rZb s/ ;[D ik.<br />

gfjo/dko L feT[I vzv gkJh ikB?I s?Bz{ w/ok e'Jh vo BjhI <<br />

nwb L feT[I s?E' I w? I feT[I voK <<br />

gfjo/dko L i/ w? I s?Bz{ cV e/ b? frnk <<br />

nwb L feE/ cV e/ b? ikt/Irk < pVh d{o < T[; gjkV s'I gko <<br />

(gfjo/dko dk nkT[Dk)


gfjo/dko L i/ f;ZXk Jh oki/ e'b b? iktK <<br />

nwb L oki/ e'b < b? ub Bk fco. go HHH w?Bz{ sK t?d ih B/ pkjo ikD'I<br />

137<br />

o'fenk j'fJnk j?, w?Bz{ e'Jh fes/ th cV e/ BjhI fbik ;edk.<br />

fdB oks fJE/ jh p?m/ ofjDk gt/rk.<br />

gfjo/dko L t?d ih B/ o'fenk J/ < mhe. sKjhT[I s/ok wz{j g{Dh tKr pZrk j'<br />

frnk J/, nZyK j/m ekb'I fco rJh J/, s/ohnK pkjtK dhnK BkVk<br />

fd;D br gJhnK B/.<br />

nwb L gfjo/ tkb/ ! sz{ j[D xfVnkb BjhI tikT[Dk <<br />

gfjo/dko L jkb/ t/bk BjhI j'fJnk.<br />

nwb L e'Jh nkyd? @t/bk bzxdk iKd?. e'Jh nkyd? @t/bk j'fJnk BjhI. i/ sz{<br />

xfVnkb tikt/I sK Jh sK t/bk j't/ !<br />

gfjo/dko L fJj fet/I j' ;ed?. t/bk j't/ sK Jh w? I xfVnkb tiktK.<br />

nwb L jK. w?Bz{ s/ok xfVnkb pVk uzrk brdk J/. ;[DB ftu pVk Jh ;[nkd<br />

nkT[Idk J/. d[gfjo t/b/ id ;kv/ xo ;G iD/ yk gh u[ed/ B/ s/<br />

c[ ZcV fes/ ezw T[s/ ubk iKd?, s/ G{nk okwkfJD gVQdh gVQdh<br />

T{IxD br g?Idh j?, s/ ftjV/ ftu T[; g/V dh Skt/I ;kvk es{ok<br />

g{S ftu wz{j s[B e/ ;' I iKdk J/ - T[d'I s/ok xfVnkb yVed? -<br />

NB NB NB ! NB NB NB ! s/ok xfVnkb feT[I tidk J/ <<br />

gfjo/dko L xfVnkb ;kfonK Bz{ fJj rZb nkydk J/ @@;wK yb'sk BjhI ofjzdk.<br />

;wK tfrnk s[fonk iKdk j?.##<br />

nwb L feE/ N[fonk iKd? < fejV/ d/; <<br />

gfjo/dko L fJj rZb e'Jh BjhI ikDdk.<br />

nwb L sK eh e'Jh th T[; d/; s'I BjhI w[fVnk < w/ok pVk ih eod? ;w/I<br />

Bkb ufbnk iktK T[; d/; - fiE' I dh rZb e'Jh BjhI ikDdk -<br />

T[E/ pVh d{oHHHHH.<br />

gfjo/dko L T[; d/; ;GBK Bz{ ikDk g?D?, pZfbnk.


nwb L w?Bz{ th ikDk gt/rk HHH<<br />

gfjo/dko L jK. fJj th e'Jh g[ZSD dh rZb j?<<br />

nwb L goHHHgoHHH t?d B/ w?Bz{ pkjo ikD'I o'fenk j'fJnk j?.<br />

gfjo/dko L fe;/ fdB yato/ t?d s?Bz{ nkg/ jZE cV e/ T[E/ b? ikt/.<br />

nwb L Bk Bk, sz{ T[; Bz{ BjhI ikDdk. T[;B/ sK w?Bz{ nzdo jh vZeh oyD?.<br />

gfjo/dko L go T[; s'I th tZvk fJe t?d j? i' nk e/ ;GBK Bz{ w[es eo d/ Idk<br />

J/.<br />

nwb L fJj tZvk t?d ed'I nkt/rk < w?Bz{ j[D p?m/ ofjDk uzrk BjhI brdk.<br />

gfjo/dko L fJj' fijh rZb BjhI nkyhdh, phpk !<br />

nwb L Bk - w?I sK p?mk jh jK - fiE/ w?Bz{ fpmk rJ/ B/ T[E'I fjZbdk BjhI.<br />

gfjo/dko L feT[I uzfBnK <<br />

138<br />

go id s/ok xfVnkb tZidk J/ - NB NB NB ! w/o/ ihn ftu<br />

e[M e[M j[zd? ! nZSk gfjo/ tkfbnk !<br />

nwb L Gbk fJ; ;Ve d/ gko T[; tZv/ xo ftu eh j[ zd? fi; T[s/ Mzvk<br />

bfrnk j'fJnk j?, s/ fi; ftu b'e jo t/b/ nzdo pkjo fBebd/<br />

tVd/ B/ <<br />

gfjo/dko L T[jHHH T[E/ BtK vkeykBk pfDnk j'fJnk j?.<br />

nwb L vkeykBk < ekjdk vkeykBk <<br />

gfjo/dko L vkeykBk j'o fejdk j'D? - oki/ dk vkexo. sz{ th pVk wia/dko w[ zvk<br />

J/I.<br />

nwb L oki/ d/ vkexo ftu ;G fuZmhnK oki/ tb'I nkT[IdhnK B/ <<br />

gfjo/dko L j'o eh. t/yhI fe;/ fdB s/oh th fuZmh nkt/rh.<br />

nwb L w/oh fuZmh < go w? I sK jkb/ fBZek fijk w[zvk Jh nK.<br />

gfjo/dko L fBZe/ fBZe/ w[zfvnK Bz{ okik fBZehnK fBZehnK fuZmhnK fbydk J/.<br />

nwb L c/o sK w"i pD ikT{. w?Bz{ ed'I fuZmh fwb/rh < s?Bz{ feeD gsk bZrk<br />

i[ T[j w?Bz{ th fuZmh xZb/rk


gfjo/dko L BjhI sK T[j s/oh y[bQh skeh d/ ;kjwD/ Jh ;[Bfjoh Mzv/ tkbk<br />

vkeykBk feT[I y'bQdk< fJj w[ zvk w?Bz{ pVk uzrk brd?.<br />

nwb L nZSk, id oki/ dh fuZmh nkJh sK e"D b? e/ nkt/rk<<br />

gfjo/dko L oki/ e'b pj[s ;ko/ vkehJ/ B/. t/y/ BjhI, T[BQK dh Sksh T[Zs/ ;'B/ d/<br />

r'b r'b fpZb/ bZr/ j'J/ - s/ T[j fJXo T[Xo x[zwd/ fcod/ B/ <<br />

nwb L jZSk, T[j feXo iKd/ B/ <<br />

gfjo/dko L xo xo, fgzv fgzv. fJ; w[ zv/ dhnK rZbK ;[D e/ w/ok fYZv jZ;dk J/.<br />

nwb L tZvk j' e/ w? I oki/ dk vkehnk pDKrk.<br />

gfjo/dko L jk jk jk. vkehnk ! tZvk ezw ! X[Zg j't/ Gkt/I whIj, nwho j't/ Gkt/I<br />

raohp - ;GBK d/ xo fuZmhnK tzvd/ fcoBk - pVk n"yk ezw J/ !<br />

nwb L sz{ jZ;dk feT[I J/I < w?Bz{ fJj' ezw ;G s'I uzrk brdk J/. Bk Bk, s/ok<br />

139<br />

ezw th pVk uzr? - id d[gfjo ;K ;K eodh j?, T[d'I xfVnkb<br />

tid? - NB NB NB ! c/o eJh tko oks Bz{ id ukBue jh w/oh<br />

ikr y[bQ iKdh j? sK t/yBk, dhtk p[ZM frnk J/ s/ pkjo jB/o/<br />

ftu'I dh xfVnkb yVe T[mdk j? - NB NB NB !<br />

gfjo/dko L T[j w[yhnk s[fonk nkT[d?. w?I j[D fy;eK. i/ w?Bz{ T[; s/o/ Bkb rZgK<br />

wkod/ t/y fbnk sK fpgsk yVh eo d/t/rk.<br />

nwb L e"D w[yhnk < w[yhnk e"D <<br />

gfjo/dko L T[j d{o ;ko/ - f;o T[s/ skV d/ gZfsnK dh tZvh ;koh SZsoh j? T[;<br />

d/.<br />

nwb L w/oh iku/, oki/ B/ jh w[yhnk pDkfJnk J/ T[; Bz{ <<br />

gfjo/dko L BjhI T[j nkg/ jh u"Xo g[Dk SKNdk fcodk J/. fijVk T[; dh u"Xo<br />

BjhI wzBdk, T[j pZ; T[; d/ fgZS/ jh g? iKdk J/ ! T[; s'I ;ko/ jh<br />

ubd/ B/. jo fJe Bkb bVkJh w[ Zb b?Dh - fJj' T[; dk Xzdk J/.<br />

w?I ikBk nK j[D, ezw dk joi j[ zdk J/. ebQ ;kiQo/ Jh fco nktKrk<br />

s/ s?Bz{ ;ko/ Bro dhnK yapoK ;[DktKrk.


140<br />

(gfjo/dko ubk iKdk j?)<br />

nwb L oki/ tb'I i/ o'ia fJe fuZmh nk ikJ/ sK w"i jh pD ikJ/ ! w? I skeh e'b<br />

p?mk gVQdk ojtK. go w?Bz{ sK gVQBk BjhI nkT[Idk. e"D gVQ e/<br />

;[DkJ/rk< G{nk okwkfJD gVQdh J/. eh T[j oki/ dk fbfynk gVQ<br />

;e/rh < i/ fe;/ B/ gVQ e/ Bk ;[DkfJnk sK w?I T[BQK Bz{ ;KG e/<br />

oyKrk s/ tZvk j' e/ gVQKrk. go i/ vkehJ/ B/ w?Bz{ Bk gSkfDnK <<br />

u"Xoh ih ! J/ u"Xoh ih ! fJe rZb sK ;[D ikU.<br />

(w[yhnk nkT[Idk j?)<br />

w[yhnk L e"D n? I T[J/ sz{ < okj ftu w?Bz{ #tkiK wkoh ikB? I. w;fsnk j'fJnk<br />

pKdo !<br />

nwb L s[;hI u"Xoh U - s[jkBz{ sK ;ko/ Jh wzBd/ B/.<br />

w[yhnk L (y[;a j' e/) jK jK wzBd/ B/ - nkgDh r"I Bz{ wzBd/ B/.<br />

nwb L oki/ dk vkehnk s[jkvh rZb wzBdk J/ <<br />

w[yhnk L wzB/ fet/I Bk. T[; Bz{ ikB BjhI b'Vhdh nkgDh < T[; dh eh wikb !<br />

nwb L s[;hI vkehJ/ Bz{ nky fdU fe fJ; w[ zv/ dk BK Jh nwb j?. w?I fJ;<br />

skeh e'b p?mk ofjBK.<br />

w[yhnk L d; yK feT[I <<br />

nwb L i/ w/o/ BK dh fuZmh nkt/ HHHH<br />

w[yhnk L s/o/ BK dh fuZmh ! s?Bz{ fe; B/ fuZmh fbyDh J/ <<br />

nwb L i/ oki/ B/ fuZmh fbyh sK HHH<br />

w[yhnk L jk jk jk jk ! fJj w[zvk th fBok ni{pk J/ jk jk jk jk ! oki/ B/<br />

s?Bz{ Jh fuZmh fbyDh J/ < sz{ T[; dk firoh d';s i' j'fJnk ! s/o/<br />

fwb/ pkM'I oki/ dhnK pkjtK nkeVhnK iKdhnK B/ ! UJ/, w?Bz{ gsk<br />

br frn? fe j[D S/sh Jh s?Bz{ fuZmh nkJh ;wM - nZi iK Gbe/!


nwb L u"Xoh ih, s[;hI fJzi n"y/ n"y/ feT[I p'bd/ U < e[M r[Z;k frbk J/ <<br />

w[yhnk L UJ/ ! s/o/ T[s/ r[ Z;k eoK w/oh wikb J/ < oki/ Bkb s/oh fuZmh gZsoh<br />

141<br />

J/ ! w?I t/yDk J/, wkX' dZs d/ e[ Zs/ ni ebQ n;wkBh G"Ied/ B/ ! d'<br />

g?;/ eh ewk bJ/, okfinK wjkokfinK s'I T[o/ fJ; d/ xo rZb Jh<br />

BjhI j[ zdh. w?I uykT{Irk fJ;Bz{ wiak. UJ/ mhIrfDnK ! w?I eodk fJnK<br />

pzd'p;s fi; Bkb S/sh Jh s[jkv/ xo ;oeko fuZmh gkt/ !<br />

nwb L B Bk, s[jkBz{ y/ub eoB dh b'V BjhI.<br />

w[yhnk L w?I s/oh rZb oki/ Bkb s'oKrk. T[j fYZb BjhI eo/rk. s[jkvh yapo<br />

b?D bJh S/sh Jh fgnkdk xb d/t/rk.<br />

jz{j ! wkX' dZs dh j? IeV ! i/ fJe tko oki/ d/ ezBhI ;{j th g?<br />

rJh sK f;ZXk j' ikt/rk !<br />

(ubk iKdk j?)<br />

nwb L e"D J/I sz{ e[V/ < SD SD eodh s[oh ikBh J/I ! yb' s/ ik iaok !<br />

e[Vh L w/o/ e'b yV'D dh ftjb feE/ < nZr/ Jh e[t/bk j' frn?.<br />

(e[Vh nkT[Idh j?)<br />

nwb L s/ok yV'D Bz{ ihn BjhI eodk < w/ok th J/E/ p?m/ ofjD Bz{ ihn BjhI<br />

eodk.<br />

e[Vh L s?Bz{ t/y e/ fJzi brd? fit/I ;t/o dk skok j't/I. s?Bz{ j'fJnk eh J/ <<br />

dZ; yK.<br />

nwb L gsk BjhI eh j'fJnk J/. t?d B/ w?Bz{ pkjo ikD'I o'e fdsk J/.<br />

e[Vh L jkJ/, c/o Bk ik yK. t?d dh rZb wzBDh ukjhdh J/. nVh BjhI eohdh,<br />

BjhI sK b'ehI nky<strong>Dr</strong>/ sz{ fJZbsh J/I. pkjo MkeD Bkb s/ok wB<br />

v'bd?, b? w? I, osk e[ skeh GhV fdnK.


nwb L Bk Bk, GhVhI Bk ! p; fJj' skeh jh y[bQh J/. pkeh ;G e[M pzd J/.<br />

e[Vh L w?I ;[Xk jK.<br />

nwb L ;[Xk <<br />

sz{ e"D J/I < dZ; yK, w? I s?Bz{ gSkfDnk BjhI.<br />

;[Xk L s?Bz{ BjhI gsk < fJE' I d/ wkbh dh Xh.<br />

nwb L sz{ eh eodh j[ zBh n? I <<br />

;[Xk L w?I nkgDh uzr/o ftu c[ Zb s'V e/ fbnkT[IBh nK s/ jko go'Bh nK. j[D<br />

c[ Zb s'VB uZbh nK.<br />

nwb L c[ Zb s'VB uZbh J/I < fJ; bJh s/o/ g?o ya[;ah Bkb BZud/ B/, s/ s[oB<br />

142<br />

bZr/ s/ohnK gzi/pK SDedhnK B/ - SD SD SD! jkJ/ i/ w?I fes/<br />

s/o/ Bkb ik ;edk sK T[Zuh NfjDh s'I fiZE/ Biao BjhI g[Zidh, T[E'I<br />

s?Bz{ c[Zb s'V e/ d/ Idk.<br />

;[Xk L ;uh w[uhI < c[ZbK dk s?Bz{ w/o/ Bkb'I tX/o/ gsk J/ !<br />

nwb L gsk J/. pj[s gsk J/. w?I uzgk c[ Zb s/ T[jd/ ;Zs GoktK dh<br />

ejkDh th ikDdk nK. w?Bz{ ikgd? i/ w?Bz{ xo d/ b'e ikD d/D sK<br />

w?I ik ;edK - pV/ ;zxD/ izrb ftueko fiE/ okj BjhI bZGd/, fiE/<br />

gsbhnK NfjDhnK T[s/ wBtk gzSh p?mk M{bd?. w?I T[E/ uzgk c[ Zb pD<br />

e/ fyV ;edK. sz{ pD/Irh w/oh gko[b G?D <<br />

;[Xk L sz{ sK MZbk J/I ! Gbk w?I feeD gko[b pD ;eDh nK < w? I sK ;[Xk nK<br />

-- ;a;ah wkbD dh Xh. w?Bz{ fBZs n?B/ ;ko/ jko go'D/ g?Id/ B/. w?I i/<br />

s/o/ tKr fJE/ p?mh ofj ;edh. fezBh w"i j[zdh !<br />

nwb L sK sz{ ;kok fdB eh eodh <<br />

;[Xk L c/o w?I r[ Zvh Bkb y/vdh s/ T[; dk ftnkj oukT[Idh s/ w/oh wkD'I fpZbh<br />

J/ Bk T[; Bkb th y/vdh. nZSk ubK j[D. pVk fuo j' frn? i/<br />

t/bk yz[M frnk sK c[Zb BjhI ofjD/.


nwb L w/o/ Bkb E'VQhnK fijhnK rZbK j'o eo. w?Bz{ pVhnK uzrhnK brdhnK<br />

B/.<br />

;[Xk L mhe. go sz{ fJZbsK Bk eo. phpk okDk pD e/ fJE/ p?mk ofj. c[Zb<br />

s'V e/ w[Vdh tko s/o/ Bkb rZbK eo e/ iktKrh.<br />

nwb L w?Bz{ fJe c[Zb d/ ikt/Irh <<br />

;[Xk L c[Zb - w[cs fet/I d/ iktK < g?;/ brd/ B/.<br />

nwb L id tZvk j'tKrk s/ ezw bGD bJh T[; MoB/ s'I gko iktKrk sK s/o/<br />

g?;/ d/ d/tKrk.<br />

;[Xk L jZSk ! mhe J/.<br />

nwb L sK sz{ c[Zb s'V e/ fbnkt/Irh Bk <<br />

;[Xk L nktKrh.<br />

nwb L nkt/Irh <<br />

;[Xk L jK, nktKrh.<br />

nwb L G[Zb/Irh sK BjhI < w/ok BK nwb J/. s?Bz{ :kd oj/rk Bk<<br />

;[Xk L :kd otQ/rk. G[ZbKrh BjhI.<br />

(ubh iKdh j?. w[ zfvnK dh N'bh nkT[Idh j?)<br />

nwb L GokU ! s[;hI feXo uZb/ U< osk w/o/ e'b yV' ikU.<br />

w[ zv/ L n;hI y/vD ub/ nK.<br />

nwb L eh y/v'r/ s[;hI GokU <<br />

w[ zv/ L n;hI jkbh jkbh pDB y/vKr/.<br />

gfjbk w[ zvk L (;'Nh ftyk e/) fJj ;kvk jb.<br />

d{ik L n;hI d't/I pbdK dh i'Vh nK.<br />

nwb L ;kok fdB y/v'r/ <<br />

w[ zv/ L jK, ;kok fdB.<br />

nwb L c/o soekbhI Bdh d/ ezY/ ezY/ xo w[V'r/ <<br />

143


w[ zv/ L jK, soekbhI w[VKr/.<br />

nwb L w/oh fJ; skeh nr'I dh bzfxU.<br />

fJe w[ zvk L sz{ pkjo nk ik Bk. ub ob e/ y/vhJ/.<br />

nwb L t?d B/ w?Bz{ pkjo ikD'I o'fenk J/.<br />

fJe w[ zvk L t?d ! eh sz{ t?d d/ nky/ ubd?I < ub' pJh ub', ;kBz{ fuo j[zd?.<br />

nwb L Bk GkJh . s[;hI w/oh fJ; skeh ;kjwD/ E'Vk fuo y/v'. w? I s[jkBz{<br />

t/yKrk.<br />

fJe w[ zvk L J/E/ ek;d/ Bkb y/vhJ/ <<br />

nwb L fJj t/y yK, w/o/ yv"D/ gJ/ B/. fJj ;ko/ s[;hI b? bT[. ewo/ ftu<br />

144<br />

fJeZfbnK y/vDk w?Bz{ uzrk BjhI brdk. J/E/ gJ/ gJ/ fJBQK yv"fDnK<br />

T[s/ X{V Jh g?Idh J/ Bk - w/o/ fe; ezw d/ <<br />

w[ zv/ L tkj pJh tkj ! feZv/ ;'jD/ fyv"D/ B/ ! fJj ijkia J/! s/ fJj p[ZYh<br />

wkJh ! s/ fJj pKek ;agkjh ! sz{ fJj ;ko/ ;kBz{ d/ fds/ B/ < s/ok<br />

ihn sK BjhI xNdk <<br />

nwb L BjhI e[M BjhI j[ zdk w?Bz{. ;G s[jkBz{ d/ fds/ !<br />

fJe w[ zvk L go n;K w'V e/ BjhI d/D/.<br />

nwb L BjhI w'VB dh b'V BjhI.<br />

fJe w[ zvk L nZSk, e'Jh fMVe/rk sK BjhI <<br />

nwb L w?Bz{ e'Jh BjhI fMVedk. go o'ia ;t/o/ s[jkBz{ fJBQK fyv"fDnK Bkb w/oh<br />

skeh nr/ E'Vk fuo y/vDk gJ/rk. c/o id'I fJj g[okD/ j' rJ/ w?I<br />

s[jkBz{ Bt/I fyv"D/ fbnk d/tKrk.<br />

w[ zv/ L uzrk GkJh n;hI fBZs J/E/ y/fvnk eoKr/. T[J/ ! fJBQK ;agkjhnK Bz{ fJe<br />

gkb ftu yVk eo fdT[ - n;hI bVkJh bVkJh y/vKr/. pzd{e feE'I<br />

bJhJ/ < T[j - fJe tZvk ekBK fgnk J/, fJ; Bz{ s'V e/ pzd{e<br />

pDk b?B/ nK. go GkJh, sz{ s/ ;"Idk ikBk J/I .


nwb L jK, w?Bz{ pVh BhIdo nkJh J/. gsk BjhI feT[I w?Bz{ xVh w[Vh x{eh<br />

145<br />

fijh uVQ iKdh J/. w?I pV/ fuo s'I p?mK nK. j[D p?fmnk BjhI<br />

iKdk. w/oh fgZm nzp rJh J/.<br />

fJe w[vk L jkb/ sK w;K gfjo fdB ufVQnk J/ - j[D/ s?Bz{ BhId feT[I nkT[D br<br />

gJh < ;[D ! gfjb/ gfjo dk xfVnkb tZi fojk J/.<br />

nwb L jK, fJj tZidk J/, NB NB NB ! w?Bz{ ;"I ikD bJh nky fojk J/.<br />

fJe w[vk L sK n;hI ubd/ nK . eZbQ ;t/o/ c/o nktKr/.<br />

nwb L ikD s'I gfjbK s[jkBz{ fJe rZb g[ZSBK Gokt'. s[;hI s/ pkjo ofjzd/ U<br />

w[ zvk L jK, uzrh soQK.<br />

- s[;hI oki/ d/ vke xo d/ vkehnK Bz{ gSkDd/ U <<br />

nwb L T[j e"D B/ < T[BQK d/ BK eh B/ <<br />

fJe w[ zvk L fJe dk BK J/ pkdb. fJe dk BK J/ ;aos. j'o th fezB/ ;ko/ B/.<br />

nwb L nZSk, i/ w/o/ BK dh fuZmh nkt/ - eh T[j w?Bz{ f;nkD b?<strong>Dr</strong>/ <<br />

w[ zvk L feT[I BjhI < fuZmh T[s/ s/ok BK t/yfdnK Jh T[j s?Bz{ gSkD b?<strong>Dr</strong>/.<br />

nwb L eZbQ ;t/o/ id'I nkT[, T[BQK ftu'I fe;/ fJe Bz{ nkgD/ Bkb fbnk e/ w/oh<br />

f;nkD eok fdT[r/ Bk <<br />

w[ zv/ L nZSk, eok fdnKr/.<br />

(godk)


Mkeh shih<br />

(nwb fp;so/ ftu)<br />

nwb L c[ ZcV, nZi eh w?I T[; skeh e'b th BjhI ik ;edk < t?d B/ o'e<br />

fdsk J/ eh <<br />

wkX' L jK, g[Zs ! T[E/ o'ia p?m p?m e/ Jh sK s/ok o'r tZX frnk J/.<br />

nwb L BjhI c[ ZcV, nkgD/ o'r dk w?Bz{ e[M BjhI gsk, go fJj gsk J/ fe T[E/<br />

p?m e/ w?Bz{ pVk ;tkd nkT[Idk J/.<br />

wkX' L T[E/ p?fmnK p?fmnK sz{ Bro d/ ;GBK p[ZfYnK BZfYnK Bkb :koh rzY<br />

146<br />

bJh J/ ! ;kv/ p{j/ nr' o'ia w/bk Jh bfrnk ofjzdk J/. fBZeh<br />

fijh fizd s'I fJj Gko MZfbnk iKdk J/ fes/ < t/y sK ;jh s/ok<br />

wz{j fet/I pZrk j' frnk J/ HHH!<br />

nwb L c[ ZcV, nZi w/ok T[j ;kJhI pkpk w?Bz{ skeh e'b Bk p?fmnK t/y e/ fes/<br />

w[V Bk ikt/.<br />

wkX' L fJj s/ok BtK ;kJhI pkpk fejVk J/ <<br />

nwb L T[jh fijVk o'ia w/o/ e'b nk e/ d{o d/;K dhnK rZbK ;[Dk iKdk J/.<br />

w?Bz{ T[; dhnK rZbK pVhnK uzrhnK brdhnK B/.<br />

wkX' L fejVk < w? I sK fe;/ ;kJhI pkp/ Bz{ BjhI ikDdk.<br />

nwb L p; j[D T[; d/ nkT[D dk t/bk J/. jkV/ c[ ZcV, fJe tko nky nk Bk<br />

T[jBz{ ik e/ fe T[j w/o/ e'b nzdo nk e/ p?m/.<br />

(;kJhI pkp/ d/ G/; ftu mkeo dkdk dk gqt/;a)<br />

nkj t/y, nk frnk J/ T[j ! ;kJhI pkpk T[o/ w/oh wzih T[s/ nk e/<br />

p?m ik.<br />

wkX' L fJj eh ! fJj sK --<br />

mkeo dkdk L (nZy wko e/) nkj', w? I nK ;kJhI pkpk.


wkX' L eh oh;K B/ s/ohnK ! sz{ eh e[M BjhI !<br />

nwb L fJ; tko sz{ feE/ frnk ;?I, ;kJhI pkpk <<br />

mkeo dkdk L s'fsnK d/ Nkg{ ftu frnk ;K. p; s[fonk Jh nkT[BK.<br />

wkX' L s'fsnK d/ Nkg{ ftu <<br />

mkeo dkdk L fJ; ftu fejVk nuoi J/ < w?I s/o/ tKr BjhI fe fes/ nkT[D<br />

ikD bJh g?;/ youK. J/E/ sK fiXo woiah j'Jh, s[o gJ/.<br />

nwb L (skVh tik e/) w"i J/ s?Bz{ . :kd J/ ;kJhI pkpk sz{ nkfynk ;h, id'I<br />

w?I okiah j'tKrk, sz{ w?Bz{ u/bk pDk bt/Irk.<br />

mkeo dkdk L jK jK, uzrh soQK :kd J/. x[zwD fcoB d/ nfij/ wzso f;yk d/tKrk<br />

147<br />

fe s/o/ okj ftu Bk ;w[zdo, Bk izrb, Bk gjkV - e'Jh uhia th<br />

BjhI yV' ;e/rh.<br />

wkX' L fejhnK gkrbK torhnK rZbK eod/ U<<br />

mkeo dkdk L nwb pZuk, gjkV, gops, ;w[zdo s'I w?I BjhI vodk. go i/ s/o/ fJ;<br />

c[ ZcV Bkb t?d ih nk ob/, sK w/o/ ;ko/ wzso Xo/ ofj ik<strong>Dr</strong>/.<br />

nwb L Bk Bk c[ZcV, sz{ t?d Bz{ e[M Bk d;hI. j[D w?I fJE/ jh fgnk otQKrk.<br />

e[M BjhI eoKrk. go fi; fdB okiah j'fJnk, T[;/ fdB ;kJhI pkp/<br />

dk wzso b? e/ ubk iktKrk, fco Bk ;w[zdo, Bk gops, Bk gjkV<br />

- e'Jh th w?Bz{ o'e BjhI ;e/rk.<br />

wkX' L Bk Bk w/ok ;'jDk g[Zs. p; jo t/b/ ub/ ikD dh Jh w[jkoBh BjhI<br />

oNhdh. s/ohnK fJBQK rZbK Bkb w/ok ihn v[Zpdk J/.<br />

nwb L w?Bz{ d; yK ;kJhI pkpk, s'fsnK dk Nkg{ fej' fijk J/<<br />

mkeo dkdk L n;uoiK Goh Xosh ! gzShnK dk d/; - fiE/ e'Jh nkdwh BjhI. T[j<br />

rZbK BjhI eod/, s[od/ fcod/ BjhI. p; rhs rkT[Id/ B/ s/ T[Zvd/<br />

B/.<br />

nwb L nkjk, w"i J/ ! ;w[zdo d/ ezY/ Jh J/ Bk <<br />

mkeo dkdk L j'o eh, ;w[zdo d/ ezY/ Jh J/.


nwb L s/ T[E'I d/ ;G gjkV Bhb/ B/ <<br />

mkeo dkdk L Bhb/ gjkVK T[s/ Jh sK T[j ofjzd/ B/. soekbhI id v[Zpd/ ;{oi dh<br />

148<br />

bkbh gjkV T[s/ fyzv iKdh J/, s/ ;kt/ s'fsnK dhnK vkoK nkgD/<br />

nkgD/ nkbQfDnK Bz{ w[VdhnK B/ - T[; t/b/ n;wkB d/ ozr,<br />

s'fsnK d/ ozr, gjkVK d/ ozr - p; fJe Biakok j[ zdk J/ !<br />

nwb L gjkV T[s/ MoB/ th j'<strong>Dr</strong>/.<br />

mkeo dkdk L tkj ! MoB/ s'I fpBK gjkV j'J/ B/ ed/ < gzxo/ j'J/ jhfonK tKr<br />

uwed/ B/ MoB/ Mw Mw eod/. gZEo rhfNnK Bz{ yD-yDkT[Id/, eb<br />

eb eod/, Sb Sb eod/ fJj MoB/ ;w[zdo ftu ik fvZrd/ B/.<br />

fe;/ t?d ih d/ fgT[ dh th wikb BjhI i[ fJBQK MofBnK Bz{ fJe<br />

fwzN bJh th fes/ o'e ;e/. i/ T[E'I d/ gzSh w?Bz{ T[Zek Jh s[ZS Bk<br />

;wMd/ - fJe gzy-jhB pzdk - sK w?I th T[BQK d/ nDfrDs<br />

nkjbfDnK d/ bkr/ MofBnK d/ ezY/ M[Zrh gk b?Idk s/ ;kok fdB<br />

;wz[do dhnK SZbK t/ydk ofjzdk.<br />

nwb L i/ w? I gzSh j[zdk sK HHHH<br />

mkeo dkdk L sK fpgsk yVh j' iKdh. ;[fDnK J/, sz{ djhI tkb/ Bkb ;kJh bkJh J/<br />

fe tZvk j' e/ sz{ djh t/funk eo/Irk < s'fsnK d/ Nkg{ ftu s/ok<br />

fJj tgko BjhI ubDk. s?Bz{ e[M xkNk Jh gT{.<br />

wkX' L p; p;, pj[s j' rJh ! ikgd? s[;hI d't/I w?Bz{ F[dkJh pDk e/ Sv'r/.<br />

w?I uZbK j[D.<br />

nwb L c[ ZcV, djhI tkbk nk e/ ubk frn? <<br />

wkX' L j'o eh, ufbnk Jh frn?. s/o/ J/; ;kJhI pkp/ d/ ;[B/j/ I bJh T[j<br />

s'fsnK d/ Nkg{ ftu Jh x[zwdk fco/ sK T[; dk r[iakok feE'I j't/.<br />

T[j s/o/ bJh djhI dk fJe eN'ok SZv frnk J/. nky frnk J/,<br />

fgzv ftu T[; dh GD/thI dk ftnkj J/. ewbh wjZb/ ftu T[; p?Iv<br />

tki/ dk gqpzX eoB ikD?I. fJ;/ bJh T[j pj[s ekjbh ftu ;h.


nwb L T[; B/ sK nkfynk ;h fe nkgDh fBZeh GD/thI dk ftnkj w/o/ Bkb<br />

eo/rk.<br />

mkeo dk; L sK s/ pVh w[;aeb j'Jh.<br />

nwb L nkydk ;h, T[j w/oh fBZeh ;'jDh tj[Nh pD/rh. BZe ftu BZE j't/rh,<br />

149<br />

s/ bkb gZb/ tkbh ;kVh. ;t/o t/b/ T[j nkgD/ jZEhI ekbh rT{ dh<br />

Xko eZY e/ fwZNh d/ Bt/I e[ Zi/ ftu MZr tkbk d[ ZX fbnkt/rh s/<br />

w?Bz{ fgnkt/rh. s/ soekbhI tkV/ ftu, dhtk pkb e/ w/o/ e'b nk<br />

p?m/rh s/ uzgk c[ Zb d/ ;Zs GoktK dh ejkDh ;[DkJ/rh.<br />

mkeo dkdk L pZb/ pZb/ ! eh efjDk J/ s/oh fBZeh tj[Nh dk ! w/o/ tor/ ;kJhI pkpk<br />

dk th ihn eo nkfJnk J/, ftnkj Bz{ ! e'Jh rZb BjhI T[; dk<br />

ftnkj j' Jh ikD d/. w?I s?Bz{ dZ; d/tK, id sz{ ftnkj[D i'rk<br />

j'fJnk sK T[jd/ xo GD/thnK dk ekb BjhI g?D brk.<br />

wkX' L ik ik ! w/o/ e'b'I BjhI j'o fJj' fijhnK rZbK ;[D j[ zdhnK !<br />

(ubk iKdk j?)<br />

nwb L ;kJhI pkpk, c[ ZcV sK ubk frnk. j[D sz{ w?Bz{ j"bh j"bh dZ;, vkeykB/<br />

ftu w/o/ BK oki/ dh e'Jh fuZmh nkJh J/ <<br />

mkeo dkdk L ;[fDnK J/, fuZmh s[o sK gJh J/. p; okj ftu Jh j'Dh J/ fes/.<br />

nwb L okj ftu < fejV/ okj ftu < eh T[; d{o izrb d/ okj ftu fiZE/<br />

whIj g?D fgS' I n;wkB fBZyo nkT[Id? <<br />

mkeo dkdk L sz{ s/ nZr/ Jh ;G e[M ikBD?I. T[; okj #s/ Jh.<br />

nwb L w?I ;G e[M ikDBK ;kJhI pkpk.<br />

mkeo dkdk L fJjh sK t/yDk J/I - fet/I ikDBk J/I sz{ <<br />

nwb L fJj BjhI w?Bz{ gsk. go fJT[I brd? ;G e[M nZyK ;kjwD/ t/y fojk<br />

j'tK. ikgd?, fit/I w?I pVh tkoh t/fyn? - pVk fuo gfjbK. fezBk<br />

fuo gfjbK - fJj w?Bz{ :kd BjhI nkT[Idk. dZ;K < w? I t/y fojK


150<br />

oki/ dk vkehnk gjkV s'I #eZbk T[sodk nk fojk J/ - T[; d/ yZp/<br />

jZE bkbN?B, w'Y/ T[s/ vke dk E?bk . fezB/ fdBK s'< fezBhnK<br />

oksK s'I T[j pZ; T[so Jh fojk J/. gjkV d/ g?oK e'b fiZE/ MoBk<br />

tb yKdh Bdh dk o{g Xko b?Idk J/ - T[j s[fonk Jh nk fojk<br />

J/. Bdh d/ ezY/ itko d/ y/s B/, y/sK ftu'I vzvhU vzvh T[j<br />

ufbnk nk fojk J/ - T[; fgS'I ewkd d/ y/s nkT[Id/ B/. fJBQK<br />

y/sK d/ Bkb'I dh T[Zuh nkb bzxdh J/. T[; nkb d/ e'b'I dh T[j<br />

s[fonk Jh nk fojk J/ - fJeZbk - okshI th s/ fdB/ th. y/sK<br />

ftu phIv/ p'bd/ B/. Bdh ezY/ e'Jh th nkdwh BjhI. uZehokj/ g{S<br />

fjbk fjbk rko/ ftu m[zr/ wkod/ fcod/ B/, w? I ;G e[M t/y ;eBk.<br />

fiT[I fiT[I T[; Bz{ B/V/ nkT[Id/ t/yBk, w/ok wB y[;ah Bkb T[Sb<br />

T[Sb g?Idk J/.<br />

mkeo dkdk Lw/ohnK p[ZYhnK nZyK ftu s/o/ torh i's feE/ < c/o th fit/I s/o/ eo<br />

e/ - w?Bz{ th ;G e[M fd; fojk j't/.<br />

nwb L Gbk ;kJhI pkpk, sz{ T[; oki/ Bz{ ikDB? I fi; dk fJj vkeykBk J/.<br />

mkeo dkdkL jK, ikDdk eh, w? I sK o'ia T[; e'b fGZfynk b?D ikBK.<br />

nwb L pVh uzrh rZb J/, id okiah j' frnk w? I th T[; e'b fGZfynk b?D<br />

iktK. ik ;eKrk w? I <<br />

mkeo dkdk L p/Nk, s?Bz{ fGZfynk dh b'V BjhI gt/rh. oki/ i' s?Bz{ d/Dk J/ T[Ii Jh<br />

d/ d/t/rk.<br />

nwb L Bk Bk, w?I T[; d/ p{j/ nZr/ ;Ve ezY/ yb' e/ @@i? j', i? j'## dh<br />

nby irk e/ fGZfynk wzrKrkHHH w? I yzioh tik e/ BZuKrk. mhe J/<br />

Bk <<br />

mkeo dkdk L fpbe[b mhe ! s/o/ Bkb yb'fsnK w?Bz{ th oithI fGZfynk fwb ikt/rh.<br />

eh wzr/ Irk sz{ T[; s'I


nwb L w?I nkyKrk w?Bz{ nkgDk vkehnk pDk b?. w?I fJ;/ soQK jZE ftu bkbN?B<br />

151<br />

cVh xo xo s/ohnK fuZmhnK tzvdk fcoKrk. ikBD? ;kJhI < w?Bz{<br />

fJe nkdwh B/ nkfynk J/ fe w/o/ okih j'D T[s/ T[j w?Bz{ fGZfynk<br />

wzrDh f;yk d/t/rk. w?I fJ; d/ Bkb fiZE/ ihn eo/ fGZfynk wzrdk<br />

fcoKrk.<br />

mkeo dkdk L e"D J/ T[j <<br />

nwb L f;adkw.<br />

mkeo dkdk L e"D f;adkw <<br />

nwb L T[jh fijVk nzBQK s/ bzrVk J/. T[j o'ia w/oh skeh e'b nkT[Id?. w/o/<br />

tork fJe w[ zvk T[; Bz{ o/VQh #s/ fpmk e/ bJh fcod?. w?I T[; Bz{<br />

nkfynk, w? I okiah j' btK sK s?Bz{ b? e/ fcfonk eoKrk.<br />

mkeo dkdk L c/o sK pVk ;tkd nkt/rk.<br />

nwb L U; w?Bz{ nkfynk J/ fe fGZfynk wzrBh f;yk d/t/rk. w?I c[ZcV Bz{ nky<br />

fdsk J/ fe T[; Bz{ Ghy d/t/. c[ ZcV nkyd? fe T[j M{m w{m dk<br />

ekDk J/, M{m w{m dk bzrVk J/. jZSk T[j M{m w{m dk ekDk Jh<br />

;jh - go T[; Bz{ nZy'I BjhI fd;dk, fJj sK ;Zu J/ Bk <<br />

mkeo dkdk L mhe nkydk J/I p/Nk. fJ; rZb ftu ;Zu fJsBk Jh J/ fe T[jBz{<br />

nZyhT[I BjhI fd;dk. T[; Bz{ ekDk nky' Gkt/I e[M j'o nky'. T[jBz{<br />

fGZfynk BjhI fwbdh sK T[j s/o/ e'b ekjd/ bJh p?mk ofjzd? <<br />

nwb L T[jBz{ w?I d;dk i[ nK fe cbkDh uhia feE/ J/ s/ cabkDh uhia feE/.<br />

ftuko/ Bz{ fd;dk BjhI. sz{ fijV/ d/;K dhnK rZbK w?Bz{ d;d?I, T[j<br />

;kohnK w? I T[; Bz{ ;[Dk d/Bk nK. sz{ T[; fdB w?Bz{ T[j fijV/ j"b/<br />

c[ Zb d/; dh rZb ;[DkJh ;h fiE/ fe;/ uhia dk e'Jh Gko BjhI<br />

j[ zdk, fiE/ osk e[ Skb wkfonK gjkV NZg ikJhdk J/, T[; j"b/<br />

d/; dh pks ;[D e/ T[; Bz{ pVh y[;ah j'Jh ;h. nZSk ;kJhI T[;<br />

d/; ftu fejV/ gkf;T[I dh ikJhdk J/


mkeo dkdk L nzdob/ gkf;T[I dh fJe okj J/ ! fJ; Bz{ bGDk e[M n"yk J/.<br />

nwb L T[j ftukok sK nzBQk J/ T[jBz{ sK fdZ;/ Jh Bk. T[jBz{ sK p; fGZfynk<br />

152<br />

Jh wzrd/ fcoBK gt/rk. J/;/ rZb dk T[jBz{ d[ Zy ;h. w?I T[; Bz{<br />

nkfynk. fGZfynk wzrfdnK fcofdnK fizBk sz{ s[o fco b?Bk J/I,<br />

n?Bk jo e'Jh s/ BjhI fco ;edk.<br />

mkeo dkdk L pZuk, xo p?m/ ofjD ftu th n?vk ekjdk d[Zy n?.<br />

nwb L Bk Bk, e'Jh d[Zy BjhI. gfjbK gfjbK id w?Bz{ ewo/ nzdo vZe fdsk,<br />

sK w?Bz{ ikfgnk ;h, fit/I fdB w[edk Jh BjhI. j[D id'I dk oki/<br />

dk vke ykBk t/fynk J/, T[d'I s'I J/E/ p?m/ ofjDk w?Bz{ uzrk brdk<br />

J/. fJe fdB w/oh fuZmh nk gj[ zu/rh - fJj rZb ;'ufdnK w? I y[;ah<br />

Bkb u[Zg ehsk p?mk ofj ;edK. go oki/ dh fuZmh ftu eh<br />

fbfynk j't/rk, fJj w?Bz{ gsk BjhI.<br />

mkeo dkdk L Bk gsk ;Jh, s/ok BK sK fbfynk j't/rk - n?Bk Jh pE/ok J/.<br />

wkX' L s[;hI d'jK ifDnK ob e/ fJj eh ca;kd yVk eo fdsk <<br />

mkeo dkdk L feT[I, j'fJnk eh <<br />

(wkX' dZs dk nkT[Dk)<br />

wkX' L ;[fDnK J/ s[;K ;akfJd fJj rZb X[wk SZvh J/ fe oki/ B/ s[jkBz{ fuZmh<br />

fbyD bJh fJj vkeykBk y'fbQnk J/.<br />

mkeo dkdk L fJ; ftu rbs eh J/ <<br />

wkX' L ;kv/ gzukBD w[yhJ/ B/ r[zwBkw fuZmh fby e/ fJj rZb oki/ skJhI g[uk<br />

fdsh J/.<br />

mkeo dkdk L ;kBz{ BjhI gsk fe ;kohnK rZbK oki/ she gj[ zu iKdhnK B/.<br />

wkX' L sK c/o ;zGb e/ feT[I BjhI ubd/ < oki/ d/ BK Bkb rZbK i'V i'V<br />

e/ s[;hI w?Bz{ c;kT[r/.<br />

nwb L ;kJhI, okik r[Z;k eo/rk fJ; rZb dk


mkeo dkdk L r[Z;k - T[j s/o/ tor/ nkb/ G'b/ pkb s/ w/o/ tor/ ;kJhI dot/;a T[s/<br />

153<br />

r[ Z;k eo/rk ! r[Z;k eoe/ T[j ;kv/ T[s/ oki fet/I eo/rk - t/yKr/<br />

fco.<br />

nwb L ;kJhI pkpk ni ;t/o s'I Jh w/ohnK nZyK nr/ ofj ofj e/ jB/ok<br />

nkT[Idk J/, ikgdk J/ fit/I ;G e[M ;[gBk j't/. u[Zg ofjD Bz{ ihn<br />

eodk J/. rZb eoB Bz{ j[D T[Zek ihn BjhI eodk. oki/ dh fuZmh<br />

nkt/rh BK < j[D/ i/ d/yd/ d/yd/ fJj ewok nb'g j' ikJ/ sK -<br />

i/ - .<br />

mkeo dkdk L (nwb Bz{ gZyh Mbd/ j'J/) nkt/rh, fuZmh nZi jh nkt/rh.<br />

t?d L ni fus fej' fijk J/ <<br />

(t?d ih dk gqt/;a)<br />

nwb L t?d ih, ni pVk uzrk brd? ;G e[M, ikgd? fit/I ;koh ghV jN<br />

rJh j't/.<br />

t?d L (wkX' Bz{ fJe gk;/ fbik e/) w?Bz{ fJ; dh fJj w[;eDh uzrh BjhI<br />

ikgdh. fJj fijVk @@uzrk uzrk## nkyh iKdk J/, wkV/ bZSD<br />

fd;d/ B/. ueo Xo nkydk J/HHHHH.<br />

wkX' L d[jkJh i/ ! t?d ih ueo Xo fdZs dh eEk ofjD fdT[ f;ZXh rZb<br />

d;', wkwbk eh J/.<br />

t?d L ikgd?, j[D fJ; Bz{ cV e/ BjhI ofynk ikDk ! w? I s/ wBQk eo frnk<br />

;K, go ikgd? pkjo dh jtk br rJh J/.<br />

wkX' L BjhI t?d ih, w? I sK fJ; Bz{ pVh uzrh soQK d'jK gkf;nK s'I tbQ/N<br />

tbQkN e/ ofynk j'fJnk J/, fJ; Bz{ pkjo BjhI ikD fdsk. p{jk s/<br />

nkw s"o @s/ pzd jh oyBk.<br />

t?d L nZi nihp fe;w dh jtk ub ojh J/. w?I t/fynk J/ s[jkv/ pkjob/<br />

p{j/ d/ ftu'I dh jtk j{ j{ eo e/ bzx ojh ;h. fJj n;b'I wkVh


154<br />

j?, fJ; p{j/ Bz{ uzrh soQK GhV e/ izdok iV fdT[. i/ d' uko<br />

fdB s[jkv/ fwbD frbD tkb/ Bk nkT[D sK eh joi J/ < e/<br />

e'Jh nk Jh ikJ/ sK fgSbk p{jk i' j?. fJj fyVeh th pzd eok<br />

fdU. fJ; ftu'I v[Zpd/ ;{oi dh o';aBh nkT[Idh J/ s/ fJ; Bz{ ;"ID<br />

BjhI d/Idh.<br />

wkX' L nwb B/ nZyK whNhnK j'JhnK B/, ikgd? ;"I frnk J/. fJjd/ wz{j tb<br />

t/y e/ fJT[I brd?, t?d ih, fijVk nkgDk BjhI ;h T[; Bz{ xo<br />

fbnk e/ ofynk, T[; Bz{ fgnko ehsk, fJT[I brd? fe j[D fJ; B/<br />

w/o/ e'b BjhI ofjDk.<br />

t?d L fJj eh < s/o/ xo s/ w[yhnk nk fojk J/! fJj eh w[;hps< w?I uZbK<br />

w[yhnk L feT[I T[J/ pKdok !<br />

GkJh. go sz{ ikj s/ ik e/ uzrh soQK j[D/ p{jk pzd eo d/. w?I<br />

xo iKfdnK jh fJe g[Vh xb d/ IdK. T[j y[nk e/ t/y'. i/ puDk<br />

j'fJnk sK fJj g[Vh jh fJ; Bz{ puk ;e/rh.<br />

mkeo dkdk L (MN gN yVk j'e/) ;ahHHH ;ahHHH ! u[Zg !<br />

(wkX'' dZs s/ t?d ih dk ikDk)<br />

(w[yhnk dk gqt/;a)<br />

nwb L Bk ;kJhI pkpk . sz{ ;'ud?I w? I ;[Zsk j'fJnK ! w? I ;[Zsk BjhI, w?I ;G e[M<br />

;[D fojK. fit/I pVh d{o dhnK rZbk ;[D fojk j'tK. fJT[I ikgd?<br />

fit/I w/oh wK, w/ok pkg{ w/o/ ;oQKdh p?m/ rZbK eo oj/ j'D.<br />

(wkX' dZs dk gqt/;a)<br />

w[yhnk L UJ/ wkX' dZs, ni ebQ sK s/ok tZv/ tZv/ b'eK Bkb w/b r/b J/.<br />

wkX' L eh nkyd/ U u"Xoh ih < ;kv/ Bkb wya"b Bk eo'. n;hI sK ;XkoB<br />

b'e nK.<br />

w[yhnk L go s/ok fJj w[ zvk sK oki/ dh T[vhe ftu p?m?.


wkX' L fBnkDk J/, gkrb J/, fJ; dhnK rZbK #s/ Bk ikT[.<br />

w[yhnk L BjhI BjhI, fJ; ftu uoi dh eh rZb J/ < Gbk oki/ Bz{ s[jkv/<br />

nwb L (sqZGe e/) ;Zu <<br />

155<br />

tork :'r xo feE' I bGD? < t/ydk BjhI fJ;/ eo e/ sK T[jB/<br />

nkgDk BtK vkeyakBk n?B s/o/ xo ;kjwD/ y'fbQnk J/. UJ/ w[ zfvnk<br />

s/o/ BK #s/ oki/ dh fuZmh nkJh gJh J/.<br />

w[yhnk L j'o BjhI sK eh M{m. s/o/ Bkb oki/ dh :koh ! (fJe fbfynk ekria<br />

cVk e/) jk jk jk jk. fJj n? T[jdh fuZmh.<br />

nwb L w/o/ Bkb mZmk Bk eo'. ;kJhI pkpk, ;kJhI pkpk < sz{ d; sK eh<br />

;Zu w[u oki/ dh fuZmh nkJh J/ <<br />

nwb L go w?Bz{ sK fJ; T[s/ e[M th BjhI fd;dk . ni w?Bz{ jo uhia yakbh<br />

yakbh fd;dh J/. u"Xoh ih dZ;' yK fJ; fuZmh ftu eh e[M fbfynk<br />

j'fJnk J/ <<br />

w[yhnk L oki/ B/ fbfynk J/ @@w?I ni ebQ ftu s[jkv/ xo nk fojk jK, w/o/<br />

bJh fyZbK dk G'r fsnko eoe/ oyDk. oki GtB w?Bz{ uzrk BjhI<br />

brdk.## jk jk jk jk !<br />

wkX' L (jZE i'V e/) u"Xoh ih d[jkJh oZp dh. fJj' fij/ wya'b Bk eo'.<br />

mkeo dkdk L wya"b ! fJ; dh eh wikb J/ wya"b eo/.<br />

wkX' L mkeo dkdk s/ok th f;o fco frnk J/ <<br />

mkeo dkdk L jK w/ok f;o fco frnk J/. sK jh ni fJ; fuZN/ ekria T[s/ nZyo<br />

t/y fojk jK. okik fbydk J/, @T[j nkg nwb Bz{ t/yD nk fojk<br />

j? s/ nkgD/ Bkb oki t?d ih Bz{ fbnk fojk j?.##<br />

nwb L ;kJhI pkpk, n"j t/y ! n"j ;[D ! T[; dk Bof;zCk ti fojk J/. ;[Dd?I<br />

Bk <<br />

w[yhnk L jk jk jk jk ! E'Vk fijk T[; dk f;o j'o fco ikt/ sK T[j uzrh<br />

soQK ;[D ;e/rk.


nwb L u"Xoh ih, w?I ;wMdk ;K s[;hI w/o/ Bkb r[ Z;/ U, w?Bz{ fgnko BjhI<br />

156<br />

eod/. s[;hI ;Zu w[u jh oki/ dh fuZmh fbnkT[r/ - w?I ;'funk th<br />

BjhI ;h. fbnkT[, w?Bz{ nkgD/ uoBK dh fwZNh b?D fdT[.<br />

w[yhnk L Bk, fJ; w[zv/ ftu ;aoXk Grsh sK j?. T[Zi Gkt/I MZbk J/. go fdb<br />

dk uzrk J/.<br />

nwb L ikgd?, uko gfjo phs rJ/ B/ n"j xfVnkb tZi foj? NB NB NB -<br />

NB NB NB ! ;zM dk skok fBeb nkfJn? ;kJhI. w?Bz{ feT[I BjhI<br />

fd;dk <<br />

mkeo dkdk L fJBQK skeh i[ pzd eo fdsh J/ w?I y'bQ d/tK.<br />

wkX' L fJj eh ! fJj eh ! fJj eh fpgsk J/ !<br />

fJe nktkia L (pkjo' I) p{jk y'bQ'.<br />

wkX' L s[;hI e"D j' <<br />

nktkia L p{jk y'bQ'.<br />

wkX' L u"Xoh ih fJj fes/ vke{ s/ HHH<br />

(pkjob/ p{j/ T[s/ me me)<br />

w[yhnk L e"D n? UJ/ w?I gzukBD w[yhnk p'bdK. s[jkBz{ vo BjhI brdk w/o/<br />

BK s'I < d/y' fJe tko nktkia pzd j' rJh J/. gzukBD dh nktkia<br />

;[DB ;ko p; u[Zg j' rJ/, feZvk th tZvk vke{ j't/, T[j th HH.<br />

wkX' L (skeh ftu'I wz{j eY e/) p{jk s'V fdsk J/, fJ;/ eoe/ j[D nktkia BjhI<br />

nkT[Idh.<br />

okid{s L wjkoki ni oks Bz{ nkT[<strong>Dr</strong>/.<br />

w[yhnk L j/ oZpk !<br />

nwb L oks Bz{ fe; t/b/ <<br />

(okid{s dk gqt/;a)


d{s L ni oks d/ d{i/ gfjo.<br />

nwb L id'I w/ok fwZso gfjo/dko Bro d/ ;akjh dotkia/ T[s/ xfVnkb tikJ/rk<br />

- NB NB NB, NB NB NB ! T[d'I <<br />

d{s L jK T[d'I. oki/ B/ nkgD/ pkbe fwZso Bz{ t/yD bJh nkgD/ ;G s'I tZv/<br />

okit?d Bz{ xfbnk J/.<br />

(okit?d dk gqt/;a)<br />

oki t?d L fJj eh ! u"jhI gk;hI p{j/ pkohnK pzd. y'bQ fdT[ ! fizB/ p{j/ pkohnK B/<br />

157<br />

;G y'bQ fdT[. (nwb d/ fgzv/ Bz{ jZE bk e/) g[Zs eh jkb J/ s/ok<br />

<<br />

nwb L pVk uzrk J/ oki t?d ih. w?Bz{ j[D e'Jh o'r BjhI, e'Jh ghV BjhI.<br />

nkj, ;G p{j/ y'bQ fds/ B/. ;ko/ sko/ t/y ;eDk - jB/o/ s'I gob/<br />

gko she uwed/ skfonK Bz{ HHH.<br />

oki t?d L nZXh oks Bz{ id wjkoki nkT[<strong>Dr</strong>/ T[d'I sz{ fp;so/ s'I T[m e/ T[BQK<br />

Bkb pkjo ik ;e/Irk <<br />

nwb L ik ;eKrk. w?I ik ;eKrk. i/ pkjo ik ;eK sK pu iktK. w?I wjkoki<br />

Bz{ nkyKrk, fJ; jB/o/ nkek;a #s/ w?Bz{ Xo{ skok ftykU. ikgd?, w?I<br />

fJj skok eJh tko t/fynk J/, go fJj fejVk J/, fJj w? I ikDdk<br />

BjhI.<br />

oki t?d L T[j ;kfonK dh gSkD eok d/<strong>Dr</strong>/. (wkX' Bz{) fJ; ewo/ Bz{ wjkoki d/<br />

nkrwB bJh ;kca eoe/ c[ ZbK Bkb ;ik oy' (w[yhJ/ tb fJ;akok<br />

eoe/) fJ; nkdwh Bz{ fJ; ewo/ ftu ofjD dh nkfrnk BjhI.<br />

nwb L Bk Bk, oki t?d ih, fJj w/o/ fwZso B/. s[;hI id'I ni/ nkJ/ BjhI ;h<br />

fJBQK B/ jh w?Bz{ oki/ dh fuZmh fbnk e/ fdsh ;h.<br />

oki t?d L jZSk, i/ fJj s/ok fwZso j? sK fJj th fJ; ewo/ ftu ofj ;ed?.


wkX' L (nwb d/ ezB ftu) p/Nk, wjkoki s?Bz{ fgnko eod/ B/. T[j ni nkg<br />

158<br />

jh nk oj/ B/. T[BQK nr/ ni p/Bsh eohI - ;kvh jkbs e[M uzrh<br />

BjhI. sz{ sK ;G e[M ikDdk Jh J/I.<br />

nwb L fJj w? I ca?;bk eo fbn? c[ZcV sz{ e'Jh fuzsk Bk eo.<br />

wkX' L eh c?;bk ehsk J/ g[Zs <<br />

nwb L w?I T[BQK nr/ noia eoKrk w?Bz{ nkgD/ vkeykB/ dk joekok pDk b?D. w? I<br />

d/; d/;, xo xo T[BK dhnK fuZmhnK tzvdk fcoKrk.<br />

wkX' L (wZE/ T[s/ jZE wko e/) jkJ/ w/o/ Gkr.<br />

nwb L c[ ZcV, wjkoki nkT[<strong>Dr</strong>/ sK T[BQK d/ ykD bJh eh pDk e/ oy/Irk HHH<<br />

okid{s L T[BQK nky fdsk J/ s[jkv/ xo T[j fyZbK dk G'iB eoBr/.<br />

nwb L fyZbK < u"Xoh ih s[;hI sK gfjbK Jh dZ; fdsk ;h. wjkoki dhnK ;G<br />

rZbK s[;hI ikDd/ U. n;hI sK e[M th BjhI ;K ikDd/.<br />

w[yhnk L w/o/ xo i/ nkdwh xZb fdT[ sK oki/ bJh e'Jh uzrk uzrk HHH.<br />

oki t?d L e'Jh b'V BjhI, j[D s[;hI ;ko/ u[Zg eoe/ pfj ikT[. fJ; Bz{ BhId nk<br />

ojh J/. w?I fJ; d/ ;oQkD/ p?mKrk. fJ; Bz{ BhId nk ojh J/.<br />

dhtk p[Mk fdT[. p; nkek;a d/ skfonK dh b'n nkt/. ;a ;a ;aHHH<br />

;"I frnk J/.<br />

wkX' L (mkeo dkdk Bz{) sz{ T[E/ p[Zs pfDnK feT[I yVk J/I fJ; soQK jZE i'Vh<br />

< w?Bz{ vo fijk brdk J/. fJj i' e[M t/y fojk jK eh fJj<br />

uzrk ;arB J/< ewo/ Bz{ jB/ok feT[I eo oj/ B/< skfonK dh b'n<br />

B/ eh eoB?<<br />

mkeo dkdk L u[Zg eo, Bk;sek ! rZbK Bk eo.<br />

;[Xk L nwb !<br />

oki t?d L T[j ;"I frnk J/.<br />

(;[Xk dk gqt/;a)


;[Xk L w?I T[; bJh c[ Zb fbnKd/ B/. eh w?I T[; d/ jZE ftu c[ Zb BjhI d/<br />

;edh <<br />

oki t?d L jZSk, fbnk d/j nkgD/ c[ Zb.<br />

;[Xk L T[j ikr/rk ed <<br />

oki t?d L j[D/ id'I wjkoki nk e/ T[; Bz{ p[bkT[<strong>Dr</strong>/.<br />

;[Xk L T[d'I eh s[;hI fJe rZb T[jd/ ezBK ftu j"bh d/ e/ nky fdT[r/ <<br />

oki t?d L eh nkyhJ/ <<br />

;[Xk L nkyDk, ;[Xk s?Bz{ c[Zb d/Dk G[Zbh BjhI.<br />

%%%<br />

(godk)<br />

159

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!