คู่มือการส ารวจท าแผนที่ธรณีวิทยา 

ส ำนักธรณีวิทยำ กรมทรัพยำกรธรณี

2 

1 

3 

4 

คําบรรยายภาพหนาปก 

1 การสลับชั้นของหินทรายและหินโคลนของหมูหินหวยประคอง หมวดหินหวยบอโขง 

บริเวณหวยประคอง อําเภอน้ําปาด จังหวัดอุตรดิตถ 

2 ซากดึกดําบรรพ bivalve และ ammonite ที่พบในหินโคลนของกลุมหินหัวฝาย 

อําเภอแมสอด จังหวัดตาก 

3 การศึกษาธรณีวิทยาโครงสรางจากภาพดาวเทียม 

4 การคดโคงรูปประทุนของหินทรายและหินทรายแปง กลุมหินโคราช 

บริเวณอําเภอดานซาย จังหวัดเลย

อธิบดีกรมทรัพยากรธรณี 

นายนิทัศน ภูวัฒนกุล 

ผูอํานวยการสํานักธรณีวิทยา 

นายมนตรี เหลืองอิงคสุต 

ผูอํานวยการสวนมาตรฐานธรณีวิทยา นายสันต อัศวพัชระ 

จัดพิมพโดย 

สํานักธรณีวิทยา กรมทรัพยากรธรณี 

ถนนพระรามที่ 6 เขตราชเทวี กรุงเทพฯ 

10400 

โทรศัพท 0 2621 9664 

พิมพครั้งที่ 1 กันยายน 2555 

จํานวน 200 เลม 

ขอมูลการลงรายการบรรณานุกรม 

สํานักธรณีวิทยา 

คูมือการสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยา โดย สํานักธรณีวิทยา กรมทรัพยากรธรณี กรุงเทพฯ : 

2555. 

100 หนา : ภาพประกอบ 29 ภาพ

สารบัญ 

บทที่ 1 หลักเกณฑทั่วไปในการสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยา...................................... 1 

1.1 วัตถุประสงคของการสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยา…………………………… 1 

1.2 การสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยา …………………………………………..……… 1 

1.3 ขั้นตอนหลักของงานสํารวจ……………………………………………………….. 2 

1.3.1 การเตรียมการออกสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยา………………….. 2 

1.3.2 การสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยาในสนาม………………………. 3 

1.3.3 การวิเคราะหวิจัยตัวอยางหิน.................................................. 4 

1.3.4 การทําแผนที่ธรณีวิทยาตนฉบับ.............................................. 5 

1.3.5 การทําแผนที่ธรณีวิทยาตนฉบับพิมพ...................................... 6 

1.4 ขอมูลที่ควรมีบนแผนที่ธรณีวิทยาตามเกณฑมาตรฐาน…………………. 6 

1.5 การเก็บตัวอยางและขนาด………………………………………………………… 7 

1.6 สัญลักษณ ตัวยอและรูปแบบ…………………………………………………….. 9 

1.7 เทคนิคการศึกษาธรณีวิทยาในภาคสนาม…………………………………….. 12 

บทที่ 2 การสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยาบริเวณหินตะกอน........................................ 14 

2.1 การเรียกชื่อหินตะกอน……………………………………………………………… 14 

2.1.1 เรียกชื่อหินตามขนาดของตะกอนที่แตกตางกัน...................... 15 

2.1.2 เรียกชื่อหินตามสวนประกอบของหิน..................................... 15 

2.1.3 เรียกชื่อหินตามลักษณะของเนื้อหิน....................................... 15 

2.2 การบรรยายลักษณะของหิน............................................................... 19 

2.2.1 ลักษณะของหิน....................................................................... 19 

2.2.2 โครงสรางหินตะกอน............................................................... 22 

2.2.3 กระแสน้ําโบราณ..................................................................... 27 

2.2.4 รูปทรงเรขาคณิต..................................................................... 28 

2.2.5 ซากดึกดําบรรพ……………………………………………………………… 29 

2.3 การวัดลําดับชั้นหิน............................................................................. 30 

2.4 การจําแนกลําดับชั้นหินและการตั้งชื่อหนวยหิน................................ 31 

2.4.1 การจําแนกลําดับชั้นหิน.......................................................... 31 

2.4.2 ชื่อและการตั้งชื่อหนวยหิน...................................................... 31 

2.5 ขอแนะนําสําหรับการสํารวจซากดึกดําบรรพ..................................... 34 

2.6 ขอแนะนําสําหรับการศึกษาหินมหายุคซีโนโซอิก............................... 35 

2.7 ขอแนะนําในการสํารวจทําแผนที่ทรัพยากรหินคารบอเนต................ 35 

2.8 ขอแนะนําในการสํารวจเพื่อประเมินแหลงหินออนและหินประดับ.... 36 

2.9 ขอแนะนําการศึกษาหินตะกอนในภาคสนาม..................................... 37

สารบัญ(ตอ) 

บทที่ 3 การสํารวจธรณีวิทยาควอเทอรนารี…………………………………………………………. 44 

3.1 วัตถุประสงค......................................................................................... 44 

3.2 ขอบเขตของงาน................................................................................... 44 

3.3 ขั้นตอนการปฏิบัติงาน.......................................................................... 44 

3.3.1 การเตรียมการออกสํารวจ......................................................... 44 

3.3.2 การสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยาในสนาม………………………… 44 

3.3.3 การทําแผนที่ธรณีวิทยาควอเทอรนารีตนฉบับ........................... 45 

3.3.4. การบันทึกและนําเขาขอมูล...................................................... 45 

บทที่ 4 การสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยาบริเวณหินอัคนี................................................. 52 

4.1 การสํารวจธรณีวิทยาบริเวณหินอัคนีระดับลึก...................................... 52 

4.1.1 ขอสังเกตทั่วไป......................................................................... 52 

4.1.2 ลักษณะการเกิด....................................................................... 52 

4.1.3 เนื้อหินและโครงสรางในหินอัคนีระดับลึก................................. 53 

4.1.4 การจําแนกหินอัคนีระดับลึก..................................................... 53 

4.1.5 Collecting sheet for granitic rocks………………………………. 54 

4.2 การสํารวจธรณีวิทยาบริเวณหินภูเขาไฟ………………………………………… 55 

4.2.1 ลักษณะการสัมผัสกับหินขางเคียง............................................. 55 

4.2.2 ลักษณะการเกิด......................................................................... 56 

4.2.3 เนื้อหินและโครงสรางขนาดเล็ก…………………………………………. 57 

4.2.4 การจําแนกหินภูเขาไฟ............................................................... 57 

4.2.5 การเก็บตัวอยางหินภูเขาไฟ……………………………………………….. 57 

บทที่ 5 การสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยาบริเวณหินแปร.................................................. 59 

5.1 หินแปรสภาพบริเวณไพศาล (Regional metamorphic rocks)……… 59 

5.1.1 Regional dynamothermal metamorphic rocks.............. 59 

5.1.2 ขอแนะแนวการสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยาบริเวณ 

หินแปรบริเวณไพศาล............................................................... 60 

5.1.3 Regional burial metamorphic rocks…………………………… 60 


หินแปร Regional burial metamorphic rocks……….......... 61 

5.2 หินแปรสัมผัส (Contact metamorphic rocks)………………………….. 61 


หินแปรสัมผัส............................................................................ 61 

5.3 หินแปรบดอัด (Cataclastic metamorphic rocks)……………………… 62 

5.3.1 ขอแนะแนวการสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยาหินแปรบดอัด… 62


บทที่ 6 การสํารวจธรณีวิทยาโครงสราง........................................................................ 63 

6.1 ชั้นหิน (bed)......................................................................................... 63 

6.1.1 การอานคาการวางตัวของชั้นหิน………………………………………… 65 

6.2 โครงสรางริ้วขนาน (foliation)…………………………………………………….. 66 

6.2.1 ริ้วขนานในหินตะกอน หรือหิน แปรเกรดต่ํา............................. 66 

6.2.1.1 แนวแตกเรียบประชิด (fracture cleavage)…………… 66 

6.2.1.2 แนวแตกเรียบรอยหยัก (crenulation cleavage)…… 66 

6.2.1.3 แนวแตกเรียบแบบหินชนวน (slaty cleavage)......... 66 

6.2.1.4 แนวแตกเรียบระนาบแกน (axial plane cleavage).. 66 

6.2.2 ริ้วขนานในหินแปรขั้นกลางและขั้นสูง....................................... 67 

6.2.2.1 การเรียงตัวแบบหินชีสต (schistosity)…………………… 67 

6.2.2.2 การเรียงตัวแบบหินไนส(gneissosity)……………………. 67 

6.2.3 ริ้วขนานกับรอยคดโคง.............................................................. 67 

6.3 โครงสรางลายเสน (lineation)…………………………………………………….. 67 

6.3.1 แนวรอยไถล (slickenside striae)…………………………………… 67 

6.3.2 แนวการคดโคง (folds as lineations)……………………………… 68 

6.3.3 แนวเสนที่เกิดจากการเรียงตัวของแร (mineral lineations)… 68 

6.3.4 การเรียงตัวของเม็ดตะกอนในชั้นหิน (detrital grains)............ 68 

6.3.5 โครงสรางเชิงเสนที่เกิดจาก boudins และ mullions…………. 68 

6.4 ชั้นหินคดโคง (fold)............................................................................. 69 

6.4.1 ชนิดการคดโคงตามขนาดของมุมระหวางสวนขาง 

(Inter limb angle)................................................................. 70 

6.4.2 ชนิดการคดโคงตามทิศทางแนวระนาบแกน (Axial plane)….. 71 

6.4.3 การคดโคงตามแกนการคดโคง (Fold axis)………………………… 72 

6.4.4 สมมาตรของการคดโคง (Fold symmetry)……………………….. 72 

6.4.5 รูปรางการคดโคง (fold form)................................................. 73 

6.4.6 ชนิดของการคดโคงตามแนวภาพตัดขวาง................................. 73 

6.5 รอยเลื่อนและรอยแตก (fault และ joint)…………………………………….. 74 

6.5.1 รอยเลื่อน(Fault)....................................................................... 76 

6.6 รอยชั้นไมตอเนื่อง(Unconformity)..................................................... 77 

บทที่ 7 การสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยาบริเวณแหลงทรัพยากรธรณีที่มีคุณคาทาง 

เศรษฐกิจและแหลงอันควรอนุรักษทางธรณีวิทยา…………………………………… 78 

7.1 คํานิยาม…………………………………………………………………………………… 78 

7.2 การจําแนกชนิดแหลงแร....................................................................... 78


7.2.1 แหลงแรที่มีกําเนิดเกี่ยวของกับกระบวนการทางธรณีวิทยาบน 

ผิวโลก.............................................................................................................. 79 

7.2.1.1 แหลงแรแบบลานแร (placer deposits)...................... 79 

7.2.1.2 แหลงแรตกคางสะสม (residual deposits)................ 79 

7.2.1.3 แหลงแรชะละลายสะสม (Supergene deposits)....... 79 

7.2.1.4 แหลงแรแบบชั้น (Sedimentary deposit).................. 79 

7.2.2 แหลงแรที่มีกําเนิดสัมพันธกับกระบวนการทางธรณีวิทยา 

ภายใตผิวโลก................................................................................................... 80 

7.2.2.1 แหลงแรที่มีกําเนิดสัมพันธกับหินอัคนีชนิดเมฟก 

และอัลตราเมฟก.............................................................................................. 80 

7.2.2.2 แหลงแรที่มีกําเนิดสัมพันธกับหินชนิดเฟลซิก……………. 80 

7.2.2.3 แหลงแรที่มีกําเนิดจากสารละลายน้ํารอน...................... 80 

7.3 ขอแนะแนวการสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยาบริเวณแหลงแร........... 81 

7.4 การสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยาบริเวณแหลงหิน ดิน ทราย และ 

กรวด.................................................................................................... 81 

7.5 การสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยาบริเวณแหลงอันควรอนุรักษทาง 

ธรณีวิทยา............................................................................................. 82 

เอกสารอางอิง.................................................................................................. 98 

สารบัญรูป 

รูปที่ 2.1 การจําแนกหินตะกอน………………………………………………………………….……… 15 

รูปที่ 2.2 ก) การเรียกชื่อหินทราย ตาม Pettijohn (1975)………………………………….. 17 

ข) การเรียกชื่อหินทราย ตาม Folk (1974).................................................. 17 

ค) การเรียกชื่อของหินตะกอนภูเขาไฟ…………………………………………….…….. 18 

รูปที่ 2.3 การเรียกชื่อหินปูน (ดัดแปลงจาก Dunham, 1962 and Folk, 1962)….…. 18 

รูปที่ 2.4 แผนภาพแสดงการเรียกชื่อตามการคัดขนาด………………..………………………… 19 

รูปที่ 2.5 แสดงการเรียกชื่อความมน (roundness) และความกลม (sphericity) ของ 

เม็ดตะกอน……………………………………………………..…………………………………. 20 

รูปที่ 2.6 ภาพประมาณจํานวนเปอรเซ็นตของแรในหิน……………………………………… 20 

รูปที่ 2.7 แสดงชนิดและคุณลักษณะของ Textural maturity (จาก Murray, 

1981)……………………………………………………………….………………………………. 21

สารบัญรูป(ตอ) 

รูปที่ 2.8 ศัพทที่ใชเรียกชื่อของชั้นหิน และ laminae (จาก Reineck and Singh, 

1975)……………………………………………………………………………………………… 21 

รูปที่ 2.9 ภาพแสดงรูปรางแบบตางๆของชั้นหินและชื่อที่ใชเรียก(ดัดแปลงจาก 

Reineck and Singh, 1975)………………………………………………………….…… 22 

รูปที่ 2.10 ก) ภาพแสดงลําดับชั้นของ Bouma sequence และการแปลความหมาย 

(จาก Pickering et al., 1989)……………………………………………….……………. 23 

ข) ภาพถาย Bouma sequence จาก Ta ถึง Te บริเวณหวยประคอง 

จังหวัดอุตรดิตถ …………………………………………………………………………….….. 23 

ค) แสดงการเปลี่ยนแปลงลักษณะของชั้นหินที่เกิดจากตะกอนขุนขนตาม 

ระยะทางที่เคลื่อนไป………………………………………………………………………..… 24 

รูปที่ 2.11 ภาพแสดงโครงสรางหินตะกอนกับการบอกการวางตัวบน/ลางของชั้นหิน 

(ดัดแปลงจาก Roberts, 1982)…………………………………………………….……… 24 

รูปที่ 2.12 ภาพแสดงการวางตัวของกอนกรวดที่เกิดจากกระบวนการ Fluvial 

process (กระแสน้ําปกติ)และ Resedimented process (กระแสน้ํา 

รุนแรง) ซึ่งแกนยาวของกอนกรวดจะสัมพันธกับทิศทางไหลของกระแสน้ํา 

(จาก Walker, 1984)………………………………………………………………………… 25 

รูปที่ 2.13 ภาพแสดงสันของโครงสรางหินตะกอนแบบ cross stratification ที่รูปราง 

เปลี่ยนเมื่อความเร็วของกระแสและความลึกของน้ําเพิ่มขึ้น 

A) มีขนาดเล็กเปนเซนติเมตร B) มีขนาดใหญ เปนสิบๆเซนติเมตร………..… 25 

รูปที่ 2.14 Hummocky Cross Stratification…………………………………………………….. 26 

รูปที่ 2.15 ภาพแสดงความสัมพันธระหวาง marine ichnofacies กับระดับความลึก 

ของน้ําทะเล………………………………………………………………………………..…….. 26 

รูปที่ 2.16 ภาพสามมิติของ cross bedding ลูกศรชี้ทิศทางการเคลื่อนที่ของกระแสน้ํา 

หรือลม A) Straight crest, B) sinuous crest, C) linguoid crest และ 

D) asymmetric wave ripples (จาก Chamley, 1990)……………………..… 28 

รูปที่ 2.17 ตัวอยางการหาทิศทางการไหลของตะกอนโบราณจากโครงสรางชั้นหินแนว 

ระนาบ…………………………………………………………………………………….……….. 29 

รูปที่ 2.18 แสดงการวัดลําดับชั้นหินตามลักษณะหิน บนที่สูงชันโดยขึงเทปวัดใหตึง....... 30 

รูปที่ 2.19 ภาพแสดงความแตกตางในการแบงลําดับชั้นหินของวิธีจําแนกลําดับ 

ชั้นหินแบบตางๆ…………………………………………………………………………………. 33 

รูปที่ 4.1 การจําแนกหินอัคนีระดับลึก ตาม USGS……………………………………………….. 54 

รูปที่ 4.2 Collecting sheet for granitic rocks…………………………………………………. 55 

รูปที่ 4.3 การจําแนกหินภูเขาไฟ (S.E. Claboug, 1976)………………………………………. 58 

รูปที่ 6.1 การเรียกชื่อลักษณะของชั้นหินตะกอน (Campbell, 1976)......................... 64 

รูปที่ 6.2 การกําหนดความหนาของชั้นหิน (Ingram, 1954)........................................ 64 

รูปที่ 6.3 แสดงทิศทางการวางตัวของชั้นหิน(แนวระดับ, ทิศทางการเอียงเท, มุมเท)…. 65

สารบัญตาราง 

ตารางที่ 2.1 การเรียกชื่อหินตามขนาดของเม็ดตะกอน (Udden-Wentworth grainsize 

scale)............................................................................................... 16 

ตารางที่ 2.2 การเรียกชื่อหินปูนกับหินโดโลไมต (Murray, 1981)…………………………… 16 

ตารางที่ 2.3 รูปแบบและทิศทางการไหลของกระแสน้ําโบราณที่มีผลมาจากชนิดของ 

แองสะสมตะกอน…………………………………………………………………………… 27 

ตารางที่ 2.4 แสดงชื่อ ลําดับชั้นหิน และตัวอยางของหนวยหินที่ใชในการจําแนก 

ลําดับชั้นหิน…………………………………………………………………………………… 32 

ตารางที่ 2.5 ลักษณะเดนของ Fluvial facies (จาก Tucker, 2003)……………………… 38 

ตารางที่ 2.6 ลักษณะเดนของ Aeolian facies (จาก Tucker, 2003)……………………… 39 

ตารางที่ 2.7 ลักษณะเดนของ Lacustrine facies (จาก Tucker, 2003)………………… 39 

ตารางที่ 2.8 ลักษณะเดนของ Glacial facies (จาก Tucker, 2003)……………………… 40 

ตารางที่ 2.9 ลักษณะเดนของ Deltaic facies (จาก Tucker, 2003)……………………… 40 

ตารางที่ 2.10 ลักษณะเดนของ Shallow-marine siliciclastic facies 

(จาก Tucker, 2003)……………………………………………………………………… 41 

ตารางที่ 2.11 ลักษณะเดนของ Deep-marine siliciclastic facies 

(จาก Tucker, 2003)................................................................................ 42 

ตารางที่ 2.12 ลักษณะเดนของ Shallow-marine carbonate facies 

(จาก Tucker, 2003)…………………………………………………………………… 42 

ตารางที่ 2.13 ลักษณะเดนของ Deep-water carbonates and other pelagic 

facies (จาก Tucker, 2003)…………………………………………………………… 43 

ตารางที่ 2.14 ลักษณะเดนของ Volcaniclastic facies (จาก Tucker, 2003)…………… 43

คูมือการสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยา 

1 

บทที่ 1 

หลักเกณฑทั่วไปในการสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยา 

1.1 วัตถุประสงคของการสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยา 

ทรัพยากรธรณีเปนสิ่งจําเปนตอการดํารงชีพของมนุษยชาติ วัตถุรอบกายเรามากกวาร(อยละ 80 ล(วนมี 

สวนผสมของทรัพยากรธรณีไมมากก็น(อย ดังนั้นประเทศที่พัฒนาแล(วทุกประเทศจึงให(ความสําคัญกับการผลิต 

แผนที่ธรณีวิทยา เพื่อที่จะได(รู(วามีแหลงทรัพยากรธรณีอะไรบ(าง อยูที่ไหนและมีปริมาณเทาใด ซึ่งทรัพยากร 

ธรณีเหลานี้ก็คือขุมทรัพย7ความมั่งคั่งของแตละประเทศ 

แผนที่ธรณีวิทยาเปนจุดเริ่มต(นในการหาลายแทงขุมทรัพย7ที่อยูใต(ผิวดินทั้งหมดให(เปนไปได(อยางมี 

ประสิทธิภาพ รวดเร็วและประหยัดคาใช(จาย ไมวาจะเปนด(านการพัฒนาทรัพยากรธรณี เชน หิน - แร – ซากดึกดําบรรพ7 

- น้ําบาดาล – ถานหินและป;โตรเลียม ด(านการป=องกันและลดผลกระทบจากธรณีพิบัติภัย ด(านธรณีวิทยา 

สิ่งแวดล(อมหรือด(านฐานรากของอาคารและสิ่งกอสร(าง อยางไรก็ตามการใช(ประโยชน7ดังกลาวข(างต(นจะ 

บรรลุผลตามวัตถุประสงค7ได(ก็ขึ้นอยูกับคุณภาพของแผนที่ธรณีวิทยา ที่จะต(องมีข(อมูลและรายละเอียดที่เชื่อถือ 

ได(และเปนมาตรฐานสามารถสื่อสารได(ทั่วโลก รวมทั้งมีรายงานประกอบอธิบายรายละเอียดผลการสํารวจ ศึกษา 

หรือวิจัย 

กรมทรัพยากรธรณีเปนหนวยงานหลักด(านธรณีวิทยาของประเทศ มีหน(าที่ในการผลิตแผนที่ธรณีวิทยา 

ด(านตางๆเพื่อเปนข(อมูลสนับสนุนในการพัฒนาประเทศ คูมือการสํารวจจัดทําแผนที่ธรณีวิทยาฉบับนี้ จัดทําขึ้น 

เพื่อให(นักธรณีวิทยาและผู(เกี่ยวข(องกับการสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยา มาตราสวน 1:50,000 หรือมาตราสวน 

ขนาดอื่นนําไปเปนแนวทางปฏิบัติ มีความเข(าใจในกระบวนการสํารวจจัดทําแผนที่ธรณีวิทยา อันจะสงผลให( 

การสํารวจมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น มีความรวดเร็วและได(ข(อมูลครอบคลุมเนื้อหาที่ต(องการ รวมทั้ง 

เปนไปตามมาตรฐานเดียวกัน 

1.2 การสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยา 

คํานิยาม 

การสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยา หมายถึงการสํารวจทางธรณีวิทยาในพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่งเพื่อให(ได( 

ความรู(และข(อมูลทางธรณีวิทยาออกมาในรูปแผนที่ธรณีวิทยารูปแบบตางๆและ/หรือรายงานการสํารวจ 

ธรณีวิทยา เพื่อหนวยงานรัฐและเอกชนจะได(นําไปใช(พัฒนาประเทศในด(านที่จําเปนต(องใช(ความรู(และข(อมูล 

ทางด(านธรณีวิทยาเปนพื้นฐาน 

การสํารวจทางธรณีวิทยา หมายถึงการดําเนินการออกไปในภาคสนาม เพื่อสํารวจเสาะหารวบรวม 

ข(อมูลและตัวอยางทางธรณีวิทยามาเพื่อวิเคราะห7ประมวลผลตีความให(ได(ความรู(วาในพื้นที่นั้นๆมีลักษณะสภาพ 

ทางธรณีวิทยาด(านตางๆและทรัพยากรธรณีเปนอยางไร 

แผนที่ธรณีวิทยา หมายถึงแผนที่ที่แสดงให(ทราบวาในพื้นที่บริเวณใดบริเวณหนึ่งที่แผนที่ครอบคลุมถึง 

มีสภาพธรณีวิทยา ทรัพยากรธรณีและสภาพแวดล(อมเปนอยางไร เชน มีลักษณะของหิน โครงสร(าง การแผ 

กระจายของหิน ดินทราย และแร รวมทั้งสภาพแวดล(อมทางธรณีวิทยาเปนอยางไร เปนต(น 

แผนที่ธรณีวิทยาต)นร*าง คือแผนที่ธรณีวิทยาเบื้องต(นซึ่งนักธรณีวิทยาจัดทําขึ้นในภาคสนามโดยการ 

บันทึกข(อมูลสนามเบื้องต(นด(านตางๆลงไปในแผนที่ภูมิประเทศ เชน ข(อมูลชั้นหิน โครงสร(างและขอบเขตชั้นหิน

2 คูมือการสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยา 

แผนที่ธรณีวิทยาร*างต)นฉบับ คือแผนที่ธรณีวิทยาซึ่งได(จัดทําขึ้นในสํานักงานโดยเพิ่มเติมข(อมูลที่ได( 

จากการวิเคราะห7วิจัยและแปลความหมายแล(วลงไปในแผนที่ธรณีวิทยาต(นราง หรือแยกลงในแผนที่ภูมิประเทศ 

ใหม ลงขอบเขตการกระจายตัวของหินชนิดตางๆ ธรณีวิทยาโครงสร(าง ภาพตัดขวาง และคําอธิบาย ทําขึ้นเปน 

แผนที่ธรณีวิทยาฉบับสมบูรณ7ด(วยมือโดยนักธรณีวิทยาและชางสํารวจของคณะปฎิบัติงาน โดยยังไมได(จัดวาง 

ตามรูปแบบโดยชางเขียนหรือใช(ระบบคอมพิวเตอร7นําเข(า 

แผนที่ธรณีวิทยาต)นฉบับ คือแผนที่ธรณีวิทยารางต(นฉบับที่ได(จัดวางตามรูปแบบ โดยชางเขียนหรือใช( 

ระบบคอมพิวเตอร7นําเข(า 

แผนที่ธรณีวิทยาต)นฉบับพิมพ คือแผนที่ธรณีวิทยาฉบับสมบูรณ7ที่พร(อมจะสงพิมพ7ออกเผยแพรได( 

เปนแผนที่ธรณีวิทยาที่ดําเนินการทําตอเนื่องมาจากแผนที่ธรณีวิทยาต(นฉบับที่ได(รับการพิจารณาจาก 

คณะกรรมการแล(ว 

ภาพถ*ายทางอากาศและภาพจากดาวเทียม หมายถึงภาพถายภูมิประเทศจากที่สูง(อากาศยานและ 

ดาวเทียม) ตั้งฉากลงมายังพื้นที่ที่จะเข(าไปดําเนินการสํารวจทางธรณีวิทยา สามารถนําภาพมาใช(แปลความหมาย 

ให(ทราบถึงสภาพธรณีวิทยาเบื้องต(นของพื้นที่ที่ต(องการจะเข(าไปสํารวจนั้นได(โดยประมาณ ข(อมูลนี้เปนข(อมูล 

เบื้องต(นที่สําคัญที่คณะปฎิบัติงานใช(ในการศึกษาและเตรียมการกอนออกสํารวจในภาคสนาม และนําภาพถาย 

ไปศึกษาแก(ไขปJญหาในภาคสนามเพิ่มเติมตอไป 

งานในสํานักงาน หมายถึงขั้นตอนการดําเนินงานสํารวจธรณีวิทยาทั้งหมดในสํานักงานหลังจากเก็บ 

ข(อมูลและตัวอยางทางธรณีวิทยาในภาคสนามมาแล(ว รวมถึงการวิเคราะห7วิจัย รวบรวมประมวลผลและทํา 

แผนที่ธรณีวิทยารางต(นฉบับ แผนที่ธรณีวิทยาต(นฉบับ และรายงานการสํารวจธรณีวิทยา 

คณะกรรมการ หมายถึงผู(ที่หนวยงานที่มีการสํารวจจัดทําแผนที่ธรณีวิทยาแตงตั้งให(พิจารณาตรวจสอบ 

ความถูกต(องของแผนที่และรายงานของคณะสํารวจธรณีวิทยากอนที่จะจัดพิมพ7อยางเปนทางการ 

ซึ่งประกอบด(วยนักธรณีวิทยาผู(ทรงคุณวุฒิและผู(เชี่ยวชาญด(านธรณีวิทยาสาขาตางๆ 

1.3 ขั้นตอนหลักของงานสํารวจ 

1.3.1 การเตรียมการออกสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยา 

การเตรียมการสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยา ควรมีขั้นตอนดังนี้ 

ขั้นตอนที่ 1 รวบรวมข)อมูลเก*า 

พื้นที่สํารวจบางพื้นที่ได(เคยมีการสํารวจธรณีวิทยาและการสํารวจด(านอื่นๆที่เกี่ยวข(องมากอนแล(ว 

นักธรณีวิทยาที่ทําการสํารวจจะต(องทําการค(นคว(า ศึกษา และรวบรวมผลงานการสํารวจเดิมเปนข(อมูลพื้นฐาน 

เบื้องต(น ในการที่จะได(รู(สภาพพื้นที่และใช(ประกอบการแปลภาพถายทางอากาศกอนการสํารวจจริงในสนาม 

ขั้นตอนที่ 2 แปลภาพถ*ายทางอากาศและภาพดาวเทียม 

เมื่อได(ข(อมูลธรณีวิทยาเบื้องต(นที่เคยมีการสํารวจมากอนแล(ว นักธรณีวิทยาที่ทําการสํารวจจะต(องแปล 

ความหมายภาพถายทางอากาศหรือภาพดาวเทียม ทั้งนี้เพื่อแบงขอบเขตของหินชนิดตางๆที่จําแนกได(จาก 

ภาพถายลงในแผนที่ภูมิประเทศเพื่อใช(เปนแนวทางในการสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยาในสนาม นอกจากนั้น 

ภาพถายทางอากาศและภาพดาวเทียม ยังใช(เพื่อหาโครงสร(างธรณีวิทยาได(ดี เชน การวางตัวของชั้นหิน 

รอยเลื่อน รอยคดโค(ง และรอยแยกตางๆ ซึ่งข(อมูลพื้นฐานที่ได(จากการแปลความหมายภาพถายทางอากาศและ 

ภาพดาวเทียมยังใช(เปนแนวทางในการกําหนดและเลือกเส(นทางสํารวจในภาคสนามได(เปนอยางดี


3 

ขั้นตอนที่ 3 การวางแผนการสํารวจ 

เมื่อได(ข(อมูลเบื้องต(นจากการสํารวจเกาที่มีมาแตเดิม ได(แกรายงานการสํารวจรวมทั้งแผนที่ธรณีวิทยา 

และข(อมูลใหมจากการแปลความหมายจากภาพถายทางอากาศและภาพดาวเทียมแล(ว จะต(องทําการศึกษาและ 

วางแผนการดําเนินการสํารวจในภาคสนามโดยกําหนดเส(นทางการสํารวจให(ตัดโครงสร(างของแนวการวางตัวของ 

หินให(มากที่สุด หาจุดที่ตั้งสถานีภาคสนามตางๆในพื้นที่โดยให(มีระยะทางคมนาคมในการเข(าสูพื้นที่ทํางานใกล( 

ประหยัดและสะดวกที่สุด สวนใหญสถานีภาคสนามจะตั้งอยูกลางบริเวณพื้นที่สํารวจเทาที่จะเปนไปได( 

นอกจากนั้นจะกําหนดระยะเวลาการทํางานสํารวจและขั้นตอนปฏิบัติการตางๆแล(วจึงออกสํารวจตอไป 

ขั้นตอนที่ 4 เตรียมเครื่องมือสํารวจภาคสนาม 

จัดเตรียมอุปกรณ7และเครื่องมือการสํารวจธรณีวิทยาที่ใช(สําหรับงานภาคสนาม ซึ่งประกอบด(วยอุปกรณ7 

ทั่วไปประจําตัวนักธรณีวิทยา ได(แก แผนที่ภูมิประเทศมาตราสวน 1:250,000 และ 1:50,000 เข็มทิศ ค(อนธรณี 

กล(องถายรูป อุปกรณ7บอกพิกัดตําแหนงด(วยดาวเทียม (Global Positioning System / GPS) แวนขยาย 

สมุดสนาม แมเหล็ก และสารละลายทางเคมีที่ใช(ทดสอบคุณสมบัติของหิน (กรดไฮโดรคลอริกเจือจาง) สําหรับ 

อุปกรณ7เฉพาะด(าน ได(แก เครื่องมือการเจาะสํารวจและเครื่องมือทางธรณีฟ;สิกส7ขึ้นอยูกับลักษณะของงาน 

สํารวจ ถ(าเปนการสํารวจธรณีวิทยาผิวดินก็จะใช(เพียงอุปกรณ7ประจําตัว แตถ(าจําเปนต(องสํารวจเก็บข(อมูล 

ใต(ผิวดินก็จะใช(เครื่องมือเจาะสํารวจและเครื่องมือสํารวจทางธรณีฟ;สิกส7ที่เหมาะสมของแตละงาน 

1.3.2 การสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยาในสนาม 

ขั้นตอนที่ 1 การสํารวจเบื้องต)น (Reconnaissance) 

เมื่อเดินทางถึงพื้นที่สํารวจแล(วจะทําการสํารวจเบื้องต(นไปตามเส(นทางคมนาคมที่ครอบคลุมพื้นที่ 

สํารวจทั้งหมดเพื่อให(ทราบถึงภูมิประเทศ การคมนาคม ประชากร และธรณีวิทยาทั่วไป แล(วเปรียบเทียบกับ 

แผนงานการสํารวจที่เตรียมไว(จากการเตรียมการกอนการออกสํารวจ อาจมีการปรับเปลี่ยนแผนงานที่เตรียมไว( 

แตเดิมก็ได( เพื่อให(การปฏิบัติงานภาคสนามมีประสิทธิภาพสูงสุดตามสภาพความเปนจริงของพื้นที่สํารวจตอไป 

ขั้นตอนที่ 2 การสํารวจเก็บรายละเอียด 

ดําเนินการสํารวจธรณีวิทยารากฐานตามแผนที่วางไว(โดยการเดินหรือเจาะสํารวจหรือสํารวจทางธรณี 

ฟ;สิกส7ในพื้นที่ที่จําเปน เพื่อรวบรวมและบันทึกข(อมูลทางธรณีวิทยาด(านตางๆ เชน การจําแนกชนิดหิน การลําดับ 

ชั้นหิน การกําหนดอายุของชั้นหิน ธรณีวิทยาโครงสร(าง คุณสมบัติทางกลของหินและทรัพยากรธรณีตางๆของ 

พื้นที่สํารวจลงในสมุดสนามหรือแบบฟอร7มบันทึกข(อมูลในสนาม ในกรณีที่เปนจุดสํารวจที่มีความสําคัญทางด(าน 

การลําดับชั้นหินตามรายละเอียดการสํารวจเก็บข(อมูลในสนามตามคูมือข(อแนะแนวการสํารวจทําแผนที่ 

ธรณีวิทยามาตราสวน 1:50,000 นอกจากจะบันทึกข(อมูลด(านตางๆตามที่กลาวมาแล(ว ยังจะบันทึกถึง 

การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพและสภาพแวดล(อมในพื้นที่ทั้งที่เกิดจากธรรมชาติและกิจกรรมของมนุษย7ลงใน 

สมุดสนามหรือแบบฟอร7มบันทึกข(อมูลในสนาม ในกรณีที่ต(องการเก็บข(อมูลไว(เปนข(อมูลของจุดสํารวจอ(างอิง 

และตลอดการสํารวจจะมีการบันทึกภาพไว(ตามความจําเปน 

ขั้นตอนที่ 3 การเก็บตัวอย*าง 

ถ(าข(อมูลใดจําเปนต(องเก็บตัวอยางไว(เปนหลักฐาน หรือต(องได(รับการศึกษาอยางละเอียดโดยงาน 

ในห(องปฏิบัติการทางฟ;สิกส7 ทางกัมมันตภาพรังสี ทางฟ;สิกส7เชิงกล ทางเคมี หรือทางโบราณชีววิทยา ก็จะทํา


การเก็บตัวอยาง หิน ดิน ทราย แร น้ํา และหรือตัวอยางซากดึกดําบรรพ7กลับมาเพื่อเก็บรักษาไว(อ(างอิงและ 

ศึกษารายละเอียดในห(องปฏิบัติการ และสงให(ผู(เชี่ยวชาญที่เกี่ยวข(องดําเนินการตรวจสอบขั้นรายละเอียดตอไป 

ขั้นตอนที่ 4 การถ*ายทอดข)อมูลสนามลงแผนที่ธรณีวิทยาต)นร*าง 

เมื่อใกล(สิ้นสุดระยะเวลาสํารวจหรือเมื่อการเก็บข(อมูลภาคสนามมากพอในเวลาที่เหมาะสม 

นักธรณีวิทยาผู(ทําการสํารวจจะจดบันทึกข(อมูลธรณีวิทยาเกี่ยวกับชั้นหินและโครงสร(างลงในแผนที่ภูมิประเทศ 

จัดทําแผนที่ธรณีวิทยาต(นราง หรือรวบรวมข(อมูลทางฟ;สิกส7เชิงกลและทางเคมีเพื่อจัดทําแผนที่ชนิดอื่น เริ่มเขียน 

รายงานการสํารวจเบื้องต(น 

ขั้นตอนที่ 5 การเทียบสัมพันธและตรวจสอบความถูกต)อง 

เมื่อได(ทําแผนที่ธรณีวิทยาต(นรางแล(วผู(ปฏิบัติงานจะต(องออกสํารวจตรวจสอบความถูกต(องของข(อมูล 

เก็บข(อมูลภาคสนามและตัวอยางเพิ่มเติมในสวนที่ขาดและในบริเวณที่ยังไมมีข(อมูลชัดเจนหรือบริเวณข(างเคียง 

พร(อมทั้งถายภาพบันทึกหลักฐานทางธรณีวิทยาเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพของแผนที่และรายงานการสํารวจ 

ธรณีวิทยาของพื้นที่นั้นๆตอไป 

1.3.3 การวิเคราะหวิจัยตัวอย*างหิน 

ขั้นตอนที่ 1 การเตรียมตัวอย*าง 

คัดเลือกตัวอยางหิน ดิน ทราย แร น้ํา และซากดึกดําบรรพ7 โดยคัดเลือกตัวอยางที่สะอาดไมผุพังและ 

เปนตัวแทนของชุดหินและทรัพยากรธรณีที่ทําการศึกษาจากการสํารวจมาดําเนินการจัดเก็บรักษาไว(อ(างอิงและ 

ทําการวิเคราะห7 ล(างทําความสะอาดและเขียนหมายเลขตัวอยาง 

ขั้นตอนที่ 2 การศึกษาตัวอย*างเบื้องต)น 

ศึกษาตัวอยางตางๆโดยแยกประเภทชนิดหิน ดิน ทราย แรประกอบหิน และซากดึกดําบรรพ7ด(วยตาเปลา 

แวนขยาย หรือกล(องสองตา เพื่อทราบรายละเอียดและคัดเลือกตัวอยางที่จะสงไปวิเคราะห7วิจัยยังสวนที่ 

เกี่ยวข(อง 

ขั้นตอนที่ 3 ส*งตัวอย*างไปวิเคราะหวิจัยเพิ่มเติม 

หินตัวอยางที่ไมสามารถจําแนกประเภทและศึกษารายละเอียดได(ในภาคสนาม จําเปนที่จะต(องศึกษา 

วิเคราะห7วิจัยขั้นรายละเอียดเฉพาะด(านมากขึ้นกวาเดิม (ซึ่งต(องศึกษาด(วยเครื่องมือเฉพาะด(านโดยผู(เชี่ยวชาญ 

หรือผู(ชํานาญการเฉพาะทาง) จะสงไปวิเคราะห7ยังสวนที่เกี่ยวข(อง 

ตัวอยางหินที่ต(องการศึกษาทําแผนหินบางเพื่อศึกษาทางด(านลักษณะหิน จะจัดสงไปตัดและศึกษาโดย 

ผู(เชี่ยวชาญหรือผู(ชํานาญการด(านแผนหินบาง 

ตัวอยางหินที่ต(องการศึกษาสวนประกอบทางเคมีทั้งด(านปริมาณและคุณภาพ จะจัดสงไปศึกษา 

ยังหนวยงานที่วิเคราะห7เคมี โดยมีการรับรองมาตรฐานทางเคมีวิเคราะห7 

ตัวอยางหินที่มีซากดึกดําบรรพ7จะสงไปยังหนวยงานที่มีการวิจัยซากดึกดําบรรพ7 ซึ่งจะมีวิธีการ 

วิเคราะห7ตัวอยางตามวิธีปฏิบัติงานการวิเคราะห7หาอายุซากดึกดําบรรพ7 

ตัวอยางที่ไมสามารถศึกษาวิเคราะห7วิจัยในหนวยงานและสถาบันวิจัยตางๆในประเทศได( เนื่องจาก 

ขาดแคลนอุปกรณ7และผู(เชี่ยวชาญเฉพาะด(าน จะถูกสงไปให(ผู(เชี่ยวชาญในตางประเทศศึกษาวิเคราะห7และวิจัย 

ให(หรือทําการศึกษารวมกัน เชน การหาอายุสัมบูรณ7ของดินและหินด(วยวิธีการ Radiometric age dating 

เปนต(น


5 

ขั้นตอนที่ 4 การบันทึกผลการศึกษาตัวอย*างเบื้องต)น 

จดบันทึกผลการศึกษาวิเคราะห7ตัวอยางเบื้องต(นแก(ไขลงในแบบฟอร7มบันทึกข(อมูลในสนาม เพื่อใช(ใน 

การดําเนินการขั้นตอนตอไป แล(วรอรับผลการวิเคราะห7จากหนวยงานสนับสนุนตางๆ นํามาใช(ในการประมวลผล 

วิเคราะห7ตีความเข(าด(วยกัน เพื่อแยกแยะชุดหินที่มีลักษณะเฉพาะตางๆออกจากกันและเขียนรายงานในขั้นตอน 

ตอไป 

1.3.4 การทําแผนที่ธรณีวิทยาต)นฉบับ 

ขั้นตอนที่1 

เมื่อคณะปฎิบัติงานทําการประมวลผลและแปลความหมายถายทอดข(อมูลที่ตีความแล(วทั้งด(านหิน แร 

โครงสร(างของชั้นหิน หรือสิ่งแวดล(อมลงในแผนที่ภูมิประเทศ แยกขอบเขตชุดหินเพื่อจัดทําขึ้นเปนแผนที่ 

ธรณีวิทยารากฐาน กําหนดยุคหิน สัญลักษณ7 ภาพตัดขวางธรณีวิทยา คําอธิบาย ตําแหนงของแผนที่ การ 

เทียบเคียงหนวยหินหรือสิ่งที่เกี่ยวข(องด(านสิ่งแวดล(อมและแหลงทรัพยากรธรณี รวมขึ้นจัดทําเปนแผนที่ 

ธรณีวิทยารางต(นฉบับตามคูมือดังกลาว แผนที่นี้เปนแผนที่ธรณีวิทยาที่สมบูรณ7เพียงแตจัดทําด(วยมือโดยนัก 

ธรณีวิทยาและชางสํารวจเปนรางต(นฉบับที่เน(นความถูกต(องของข(อมูล ยังไมได(เน(นรูปแบบและความสวยงาม 


เมื่อแผนที่ธรณีวิทยารางต(นฉบับที่คณะปฎิบัติงานได(ดําเนินการจัดทําเสร็จเรียบร(อย จะสงไปให( 

หนวยงานที่จัดทําแผนที่ธรณีวิทยาหรือสวนที่เกี่ยวข(องดําเนินการเข(ารูปแบบ จัดทําขึ้นเปนแผนที่ธรณีวิทยา 

ต(นฉบับโดยชางเขียนหรือใช(โปรแกรมคอมพิวเตอร7 ตามขั้นตอนรายละเอียดตอไปนี้ 

- การจัดทํารางแมแบบแผนที่ภูมิประเทศ โดยยึดมาตรฐานจากแผนที่ภูมิประเทศที่ผลิตโดย 

กรมแผนที่ทหาร 

- คัดลอกข(อมูลธรณีวิทยาจากแผนที่ธรณีวิทยารางต(นฉบับที่ผานการดําเนินงานของผู(ปฎิบัติงานแล(ว ตาม 

ขั้นตอนการปฏิบัติงานการสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยาในสนาม 

- ประกอบข(อมูลทั้งสองสวนเข(าด(วยกัน กําหนดตัวหนังสือคําอธิบายและรูปประกอบแผนที่โดย 

ผู(ปฏิบัติงานหรือใช(โปรแกรมคอมพิวเตอร7จัดทําเปนแผนที่ธรณีวิทยาต(นฉบับ 

- พิมพ7สําเนาแผนที่ธรณีวิทยาต(นฉบับที่เตรียมโดยผู(ปฏิบัติงาน หรือพิมพ7แผนที่ต(นฉบับที่เตรียมไว( 

ด(วยคอมพิวเตอร7 สงให(ผู(ทําการสํารวจหรือสวนที่รับผิดชอบเพื่อตรวจสอบความถูกต(องและแก(ไข 


เมื่อผู(ปฎิบัติงานได(รับแผนที่ธรณีวิทยาต(นฉบับจากหนวยงานที่จัดทําแผนที่ธรณีวิทยาหรือหนวยงาน 

ที่เกี่ยวข(องแล(ว จะดําเนินการตรวจสอบความถูกต(องและแก(ไข แล(วจัดสงแผนที่ธรณีวิทยาต(นฉบับและรายงาน 

ต(นฉบับให(คณะกรรมการพิจารณาแผนที่และคณะกรรมการพิจารณารายงานการสํารวจดําเนินการพิจารณา 

(หนวยงานที่มีการสํารวจจัดทําแผนที่ธรณีวิทยาควรจะต(องมีคณะกรรมการพิจารณาแผนที่และคณะกรรมการ 

พิจารณารายงานการสํารวจ) ถ(าไมผานเกณฑ7การพิจารณาของคณะกรรมการฯ แผนที่จะถูกสงกลับให(ผู(ปฎิบัติ 

งานและหนวยงานที่จัดทําแผนที่ธรณีวิทยาแก(ไขแล(วสงให(คณะกรรมการฯพิจารณาอีกครั้งจนกวาจะถูกต(อง 

เมื่อผานการพิจารณาแล(วคณะกรรมการฯจะสงผลงานให(ฝeายแผนที่ธรณีวิทยาและผู(ปฎิบัติงานดําเนินการ 

ปรับปรุงจัดทําแผนที่ธรณีวิทยาต(นฉบับเปนแผนที่ธรณีวิทยาต(นฉบับพิมพ7ตอไป


1.3.5 การทําแผนที่ธรณีวิทยาต)นฉบับพิมพ 

เมื่อแผนที่ธรณีวิทยาต(นฉบับได(ผานการพิจารณาของคณะกรรมการฯแล(ว ผู(ปฎิบัติงานจะจัดสงแผนที่ 

ธรณีวิทยาต(นฉบับไปให(หนวยงานที่จัดทําแผนที่ดําเนินการจัดทําขึ้นเปนแผนที่ธรณีวิทยาต(นฉบับพิมพ7ตอไป 

ขั้นตอนที่ 1 

เมื่อได(รับแผนที่ธรณีวิทยาต(นฉบับที่ผานการพิจารณาของคณะกรรมการฯแล(ว หนวยงานที่จัดทําแผนที่ 

ธรณีวิทยาจะปรับปรุงแก(ไขรูปแบบและสีของแผนที่ให(อยูในรูปแบบมาตรฐานที่กําหนด พร(อมจัดสงให(โรงพิมพ7 

ดําเนินการพิมพ7ได( เรียกแผนที่นี้วาแผนที่ธรณีวิทยาต(นฉบับพิมพ7 


ในการพิมพ7ถ(าพิมพ7จํานวนไมมาก ก็สามารถพิมพ7แผนที่ออกมาในขั้นตอนนี้ได(โดยเครื่องคอมพิวเตอร7 

ของฝeายแผนที่ธรณีวิทยา แตถ(าต(องการพิมพ7จํานวนมากในราคาที่ประหยัดกวาและต(องการคุณภาพการพิมพ7 

สูงขึ้นก็จะสงไปพิมพ7ยังโรงพิมพ7หนวยงานราชการอื่นๆหรือโรงพิมพ7เอกชน 


ถ(าพิมพ7โดยโรงพิมพ7หนวยงานราชการอื่นๆหรือโรงพิมพ7เอกชน หนวยงานที่จัดทําแผนที่ธรณีวิทยา 

ควรจะเปนผู(ดําเนินการเรื่องการจัดจ(าง และควบคุมการดําเนินการทุกขั้นตอนเพื่อให(แผนที่ที่สงพิมพ7มีเนื้อหา 

และรูปแบบตรงตามแผนที่ธรณีวิทยาต(นฉบับพิมพ7และแผนที่ธรณีวิทยาต(นฉบับ 


เมื่อดําเนินการจัดพิมพ7แล(ว หนวยงานที่จัดทําแผนที่ธรณีวิทยาและผู(ปฎิบัติงานต(องตรวจสอบความ 

ถูกต(อง ถ(าไมตรงตามแผนที่ธรณีวิทยาต(นฉบับพิมพ7และแผนที่ธรณีวิทยาต(นฉบับก็จะให(โรงพิมพ7ดําเนินการแก(ไข 

ข(อผิดพลาดให(ถูกต(อง เมื่อแก(ไขข(อผิดพลาดตางๆเรียบร(อยแล(วจะดําเนินการพิมพ7แผนที่ธรณีวิทยา แล(วสงมอบ 

ผลงานให(หนวยงานที่มีการสํารวจจัดทําแผนที่ธรณีวิทยาเพื่อใช(ประโยชน7ตอไป 

1.4 ข)อมูลที่ควรมีบนแผนที่ธรณีวิทยาตามเกณฑมาตรฐาน 

องค7ประกอบสําคัญของแผนที่ธรณีวิทยา มี 3 สวน 

1. ตัวแผนที่ธรณีวิทยา: แสดงขอบเขตของหนวยหิน/ จุดแสดงตําแหนง/ สัญลักษณ7แสดงโครงสร(าง 

ทางธรณีวิทยา 

2. คําอธิบาย (แบบปกติอธิบายเฉพาะหนวยหินและสัญลักษณ7 /แบบ one stop service จะมีสรุป 

เนื้อความพิมพ7ด(านหลังแผนที่ หรือที่เปนเอกสารคูมือ- explanatory note) 

3. ภาพตัดขวางแสดงลักษณะโครงสร(างทางธรณีวิทยาที่อยูใต(ผิวดิน 

ข(อมูลที่ลงต(องเปน fact หรือที่พบเห็นจริงทั้งหมด เชน ข(อมูลการวางตัวของชั้นหิน ตําแหนง 

จุดสํารวจบนแผนที่ faults, cleavages, foliations, folds, veins ขอบเขตของหนวยหิน ตําแหนงแหลงแร 

หรือเหมืองแร ตําแหนงซากดึกดําบรรพ7ที่สําคัญ ตําแหนงแหลงอนุรักษ7ทางธรณีวิทยา ฯลฯ 

• ความละเอียดของหนวยหินที่ลงบนแผนที่ขึ้นกับมาตราสวนของแผนที่ ถ(าสามารถลงขอบเขต 

บนแผนที่ได(ก็ใช(ได( ความหนาของเส(นดินสอ/ปากกา ประมาณ 0.5 มิลลิเมตร ในมาตราสวน 

1:50,000 ชั้นหิน/แร ที่กว(าง 150 เมตร จะเทากับ 3 มิลลิเมตร คาดวาเปน mappable unit ได( 

ทั้งนี้ยกเว(นพวกที่เปนสายเชน แร หรือ fault ที่สามารถแสดงได(แม(มีความหนาไมมาก


7 

• สีของหนวยหินที่ใช(บนแผนที่ ควรสื่อความหมายได( การใช( pattern จะชวยสื่อได(เร็วขึ้น 

• คําอธิบาย หมายรวมถึงชื่อผู(สํารวจ ชื่อองค7กร ชื่อแผนที่ มาตราสวน ดัชนีแผนที่ ที่มาของข(อมูล 

(กรณีที่ดัดแปลงจากงานของผู(อื่น) การเทียบสัมพันธ7หนวยหิน(correlation of map units) 

คําอธิบายหนวยหิน รวมทั้งสัญลักษณ7และคํายอ 

• การเขียนคําอธิบายหนวยหินถ(าหนวยหินประกอบด(วยหินมากกวาหนึ่งชนิดให(เขียนเรียงลําดับจาก 

หินที่พบมากไปหาน(อย สําหรับสัญลักษณ7และคํายอให(ใช(ตามมาตรฐาน 

• ชื่อสําหรับการอ(างอิง ปกติจะอ(างถึงชื่อผู(สํารวจ สวนปn พ.ศ. จะเปนปnที่ตีพิมพ7 ไมใชปnที่ทําการ 

สํารวจ 

1.5 การเก็บตัวอย*างและขนาด 

ขนาดของหินตะกอน (Sedimentary Rocks) ที่จะต(องเก็บมาศึกษาและวิเคราะห7ในห(องปฏิบัติการ 

Lithological Specimen (ศึกษาขณะอยู*ในภาคสนาม) 

• ตัวอยางสําหรับทํา panning เก็บตามรองน้ํา ใช( 10-40 กิโลกรัม 

• ตัวอยางกรวด (Pebbles) สําหรับศึกษาการเรียงตัว (orientation) ใช( 50-150 ก(อน 

(ทําเครื่องหมายแสดงทิศทางการวางตัว) 

• ตัวอยางกรวด (Pebbles) สําหรับวัดความกลม ใช( 200 ก(อน (ที่ไมแตก) 

ตัวอย*างที่นํามาวิเคราะหและเก็บเอาไว)ศึกษาต*อไป 

• ก(อนตัวอยางหินที่ใช(เปนแบบมาตรฐานเทียบได( ขนาดไมเล็กกวา 14 x 20 x 6 เซนติเมตร 

(สําหรับเข(าพิพิธภัณฑ7และคลังตัวอยางมาตรฐานธรณีวิทยา) 

• ตัวอยางหินสําหรับตัดทํา Thin section ใช(ขนาด 8 x 10 x 4 เซนติเมตร 

• ตัวอยางหินสําหรับทํา Spore-Pollen analysis ไมน(อยกวา 100-200 กรัม 

• ตัวอยางหินสําหรับทํา Microfauna ไมน(อยกวา 50-200 กรัม 

• ตัวอยางหินสําหรับทํา Mineralogical analysis ใช( 200-300 กรัม(สําหรับแตละสวน fraction) 

• ตัวอยางสําหรับทํา Electrodialysis ใช( 25 กรัม 

ตัวอย*างหินสําหรับตรวจสอบศึกษาคุณสมบัติทางฟMสิกส 

• สําหรับ sieve granulometric analysis เปนพวก loose clastic rocks ใช( 200 กรัม (สําหรับ 

fine grain) ถึง 400 กรัม (สําหรับที่เม็ดไมเทากัน) และถึง 1-2 กิโลกรัม (สําหรับ gritstone) 

• สําหรับทํา granulometric analysis โดยวิธี hydraulic (ตามแบบของ Williams, Sakanin 

etc.) โดยไมคํานึงถึงวามีแรอะไรบ(าง ใช( 50-100 กรัม 

• เชนเดียวกันกับข(อ (2) แตทํา mineraliogical analysis ด(วย วามีแรอะไร อยางละเทาไร ใช( 

300 กรัม 

• เชนเดียวกันกับข(อ (2) แตทํา mineralogical analysis ด(วย โดยเฉพาะอยางยิ่งสําหรับ 

carbonate rocks ใช(ไมน(อยกวา 400 กรัม 

• ตัวอยางสําหรับ Volumetric weight และ porosity ใช( 100-200 กรัม และเก็บมาเพื่อตัด 

Thin section อีก 1 ก(อนด(วย


• ตัวอยางสําหรับหา Gas permeability ใช(เปนก(อนทอนยาว 10 เซนติเมตรหน(าตัด 4 ตาราง 

เซนติเมตร 

• ตัวอยางหินสําหรับหา carbonate ใช( 30-50 กรัม 

• ตัวอยางหินสําหรับหาคุณสมบัติทางแมเหล็ก ใช( 200 กรัม 

Bituminous and Coaly Samples 

• สําหรับหาบิทูเมน โดยวิเคราะห7ทางเคมี (ตัวอยางเก็บใสขวดผนึกฝาให(แนน) ควรไมต่ํากวา 500 กรัม 

• สําหรับหาบิทูเมน โดย Fluorimetric analysis ใช( 5-100 กรัม 

• สําหรับวิเคราะห7ถานหินและพีต (peat) ในทางเคมีและ technology test อื่นๆ อีกเล็กน(อย 

(chemical altimate and commercial analysis, การให(ความร(อน, Plastometric test) 

ใช(ไมต่ํากวา 3 กิโลกรัม (เปนตัวอยางสดๆจาก trench samples) 

• สําหรับทํา coal petrographic determination (เก็บแยกกันตามลักษณะของหิน (lithology) 

ตามชั้นตางๆ ตาม seam 600 กรัม) 

• สําหรับทํา spore และ pollen analysis (เก็บหลายๆจุด) ใช( 300 กรัม 

ตัวอย*างน้ําและกSาซ 

• ตัวอยางน้ํา ใช(ไมน(อยกวา 2 ลิตร (ได( 4-5 ลิตรก็ดี) 

• ตัวอยางกxาซ ใช(ไมน(อยกวา 1 ลิตร 

ตัวอย*างหินที่ใช)ในวัสดุก*อสร)างและ non-metalliferous 

• ตัวอยางดินเคลย7 (clay) สําหรับ chemical analysis, refractory test or seger cone และ 

ทดสอบดูความทนไฟ fire proof, plasticity test, ทดสอบดูเมื่อนวดแล(วเข(ากันดีหรือไม 

เปนต(น ใช( 3-4 กิโลกรัม 

• ตัวอยางสําหรับทํา semi-factory test ใช(ไมต่ํากวา 100 กิโลกรัม 

• ตัวอยางหินที่ใช(ทําวัสดุกอสร(าง สําหรับทดสอบดูความทนทาน ทดลองดูการอมน้ํา ทดลองความ 

คงทนตอดินฟ=าอากาศ ใช(อยางละ 4 ก(อน รูปลูกเตyาด(านละ 7 เซนติเมตร 

• ตัวอยางหินที่ใช(ทําวัสดุกอสร(าง สําหรับ detailed technological test (ทดลองเอาเลื่อยตัด 

ออก ทดลองสกัดหรือเจาะ) ใช(ไมน(อยกวา 25-30 กิโลกรัม (เปนก(อนใหญ) 

• ตัวอยางทรายและกรวด (sand & gravel) สําหรับ technological test, mineralocommercial 

analysis (ทดสอบดูความคงทนในการใช(ทําคอนกรีต เปนต(น ใช(ตั้งแต 2 กิโลกรัม 

(ทราย) จนถึง 15-20 กิโลกรัม (กรวด) 

• ตัวอยางหินที่ใช(เปนวัตถุดิบทําปูนซีเมนต7 (ยิปซัม ดินมาร7ล) สําหรับ technological test ใช( 

ไมต่ํากวา 5-6 กิโลกรัม


9 

ตัวอย*างหินใช)สําหรับศึกษาค)นคว)าทางเคมี 

• ตัวอยางหินตางๆ เก็บเปนก(อนๆ (สําหรับหาสวนประกอบของหินทั้งหมด โดยวิเคราะห7ทางเคมี) 

ใช( 100-150 กรัม 

• ตัวอยางหินสําหรับ spectrographic analysis ใช( 0.5-2 กรัม 

• ตัวอยางหินที่มีแร สําหรับ mineralogical analysis เก็บจากรองสํารวจ (trench) และเก็บเปน 

จุดๆ ตามชั้นหิน (bed) ใช( 1-2 กิโลกรัม 

หมายเหตุ สําหรับหินอัคนีที่เก็บมาหาอายุหิน (absolute age) เมื่อแยกแล(วให(ได(แรไมกา (mica) 

ประมาณ 100 กรัม 

1.6 สัญลักษณ ตัวย*อและรูปแบบ 

ชื่อยอของหินและศัพท7ทางธรณีวิทยาบางสวน คัดลอกจาก Hansen (1991) 

ศัพท7ธรณีวิทยา คํายอ ศัพท7ธรณีวิทยา คํายอ 

Group 

Formation 

Member 

Sandstone 

Siltstone 

Shale 

Limestone 

Dolomite 

Gp. 

Fm. 

Mbr. 

Ss. 

Slts. 

Sh. 

Ls. 

Dol. 

Conglomerate 

Quartzite 

Volcanics 

Claystone 

Mudstone 

Granite 

Gneiss 

Rhyolite 

Cgl. 

Qzt. 

Volc. 

Clyst. 

Mdst. 

Gr. 

Gn. 

Rhy. 

สัญลักษณทางธรณีวิทยา 

เส(นแบงขอบเขตของ........ โดยประมาณ 

Approximate boundary of…….. 

แนวเขตสัมผัส – เส(นจุดเมื่อถูกป;ดบัง เส(นประเมื่ออนุมาน 

Contact – Dotted where concealed; dashed where approximate or inferred 

ชั้นหินโค(งรูปประทุน แสดงรองรอยระนาบแกนและทิศทางพลันจ7 

Anticline – Showing trace of axial surface and direction of plunge 

ชั้นหินโค(งรูปประทุนหงาย แสดงรองรอยระนาบแกนและทิศทางพลันจ7 

Syncline - Showing trace of axial surface and direction of plunge 

รอยเลื่อน – เส(นจุดเมื่อถูกป;ดบัง เส(นประเมื่ออนุมาน 

Fault - Dotted where concealed; dashed where approximate or inferred


รอยเลื่อน – เส(นจุดเมื่อถูกป;ดบัง ก(านและจุดกลมอยูด(านที่เลื่อนลง 

Fault – Dotted where concealed; bar and ball on downtrown side 

U 

D 

รอยเลื่อน – U (ขึ้น) D (ลง) แสดงความสัมพันธ7ในการเลื่อน 

Fault – U (up) D (down) indicate relative movement 

รอยเลื่อนแนวดิ่ง 

Vertical fault 

รอยเลื่อนตามแนวระดับ ลูกศรแสดงทิศทางการเคลื่อนตัว 

Strike-slip fault – Arrows show direction of relative movement 

รอยเลื่อนย(อนมุมต่ํา เส(นจุดเมื่อถูกป;ดบัง เส(นประเมื่ออนุมาน ฟJนเลื่อยอยูด(านแผนหินซ(อนทับ 

Trust or reverse fault - Dotted where concealed; dashed where approximate or 

inferred. Saw teeth on upper plate. 

30 

ริ้วขนานเอียง 

Inclined foliation 

ริ้วขนานแนวดิ่ง 

Vertical foliation 

รอยแยกเอียง 

Inclined joint 

รอยแยกแนวดิ่ง 

Vertical joint 

รอยแยกแนวราบ 

Horizontal joint 

80 

40 

70 

รอยแยกหลายแนว 

Multiple joints 

การวางชั้น เอียง 

Bedding inclined 

การวางชั้น คดโค(งตลบทับ 

Bedding overturned


11 

57 

แนวระดับและมุมเทของพนัง 

Strike and dip of dike 

เหมือง 

Mine 

เหมืองร(าง 

Abandoned mine 

ขอบเขต 

Geological boundary. 

40 

แนวระดับและมุมเทของชั้นหิน 

Strike & dip of bed. 

แนวระดับของชั้นหินแนวดิ่ง 

Strike & dip of vertical bed. 

แนวระดับของชั้นหินแนวราบ 

Strike & dip of horizontal bed 

ชั้นหินโค(งรูปประทุนปลายศรแสดงพลันจ7 ตําแหนงโดยประมาณ 

Anticline, with plunging direction, approximate. 

ชั้นหินโค(งรูปประทุนหงาย ปลายศรแสดงพลันจ7 ตําแหนงโดยประมาณ 

Syncline, with plunging direction, approximate. 

ชั้นหินโค(งรูปประทุนตลบทับ 

Overturned anticline. 

ชั้นหินโค(งรูปประทุนหงายตลบทับ 

Overturned syncline. 

รอยเลื่อน ตําแหนงกําหนดได(ถูกต(อง 

Fault, accurate 

รอยเลื่อน ตําแหนงโดยประมาณ 

Fault, approximate. 

(เส(นประยาวประมาณ 3 มม. ชวงหางประมาณ 1.5 มม.)


? ? รอยเลื่อน ตําแหนงกําหนดจากการอนุมาน 

Fault, inferred. 

รอยเลื่อน ถูกป;ดบัง 

Fault, concealed. 

(เส(นประยาวประมาณ 1 มม. ชวงหางประมาณ 1 มม.) 

? ? รอยเลื่อน ตําแหนงกําหนดจากการอนุมานและถูกป;ดบัง 

Fault, inferred and concealed. 

รอยแตก 

Fracture 

(เส(นประยาวประมาณ 2 มม. ชวงหางประมาณ 1 มม. – เส(นบางกวาเส(นของรอยเลื่อน) 

ตําแหนงซากดึกดําบรรพ7 

Fossil locality. 

ขอบเขตระหวางประเทศ 

International boundary. 

G 

ตําแหนงแหลงอนุรักษ7ทางธรณีวิทยา 

Geological Conservation Locality 

รายละเอียดเพิ่มเติมที่ http://ngmdb.usgs.gov/fgdc_gds/geosymstd/download.php 

1.7 เทคนิคการศึกษาธรณีวิทยาในภาคสนาม 

• เปนคนมีจินตนาการ รู(จักรูปแบบจําลอง (models) การเกิดทางธรณีวิทยา ยิ่งมากยิ่งดี 

• เริ่มต(นจากบริเวณที่รู(หรือเห็นลักษณะทางธรณีวิทยาชัดเจนกอน หรือทําที่งายกอน เชน 

บริเวณ type sections, road-cut outcrops, หน(าเหมือง, บอขุดดินลูกรัง ฯลฯ 

• วางแผนกอนออกสํารวจ โดยให(เส(นทางสํารวจตัดโครงสร(างหลักหรือ strike ของชั้นหิน 

ความละเอียดของแผนที่ ขึ้นกับระยะหางของแนวสํารวจ 

• การศึกษาชั้นหินและธรณีวิทยาโครงสร(างในภาคสนามที่ถูกต(อง ควรเริ่มต(นสังเกตจาก 

ระยะหางกอนเพราะลักษณะโครงสร(างทางธรณีวิทยาบางชนิดมีขนาดใหญ จะเห็นได(ชัดเมื่อ 

มองจากระยะหาง หลังจากนั้นคอยเข(าไปดูอยางใกล(ชิดเพื่อศึกษาในรายละเอียด 

• ควรทําข(อสังเกต ข(อมูลที่สําคัญ จํายาก ไว(ในสมุดสนามด(วย เชน รูปเรียกชื่อหิน ตาราง


13 

• ควรบันทึกข(อมูลให(ละเอียดมากที่สุด การวาดรูปประกอบหรือถายรูปจะทําให(เข(าใจได(งายขึ้น 

ในกรณีที่ชั้นหินโผลให(เห็นตอเนื่องได(ดีก็ควรทําการบันทึกใน graphic log ซึ่งจะชวยให(เห็น 

โครงสร(างการเรียงตัวของชั้นหินได(เดนชัดยิ่งขึ้น (Vertical succession) 

• ใช(ดินสอสีชวยในขณะทําการสํารวจทําแผนที่ กําหนดให(สีแตละสีแทนหมวดหินหรือชนิดหิน 

จะทําให(การสํารวจเร็วขึ้น 

• ต(องปรับปรุงข(อมูลตลอดเวลา โดยลงข(อมูลลงบนแผนที่ จะชวยให(เห็นความสัมพันธ7ของข(อมูล 

ได(เดนชัดขึ้น 

• นําผลสํารวจของวันกอนมาใช(ในวันนี้ จึงต(องหมั่นปรับปรุงและแก(ไขข(อมูลให(ทันสมัย 

• มองโลกให(กว(าง อยาจํากัดตัวเองเฉพาะพื้นที่สํารวจหินโผล (Outcrop) พื้นที่ข(างเคียงอาจ 

ดีกวาในพื้นที่สํารวจ 

• ข(อนี้สําคัญ ต(องอานผลงานที่ผู(อื่นทํามากอนแล(วในพื้นที่สํารวจ (Previous works) เพื่อจะได( 

นําไปตรวจสอบความถูกต(องในขณะทําการสํารวจภาคสนาม และนําไปตอยอดด(วย



การสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยาบริเวณหินตะกอน 

ในบรรดาหินที่โผลปรากฏบนผิวโลกพบวาเปนหินตะกอนมากที่สุด ดังนั้นจึงเปนสิ่งจําเปน 

ที่ต(องรู(วิธีสํารวจหินตะกอน เพื่อให(การจัดทําแผนที่ธรณีวิทยาเปนไปอยางรวดเร็วและมีข(อมูลเปนมาตรฐาน 

ครอบคลุมเนื้อหาที่จําเปน ข(อมูลที่ได(จากภาคสนามจะเปนหลักฐานสําคัญชวยในการแปลความหมายทาง 

ธรณีวิทยา ดังนั้นเมื่อพบชั้นหินหรือหินโผล (outcrop) จึงควรทําการศึกษาอยางละเอียดและมีระบบเพื่อให(ได( 

ข(อมูลมากที่สุด วัตถุประสงค7หลักของการศึกษาหินตะกอนนอกจากเพื่อการตั้งชื่อหิน การจําแนกลําดับชั้นหิน 

และการตั้งชื่อหนวยหินแล(ว ก็เพื่อให(ทราบถึงสภาวะแวดล(อมของการสะสมตัวของตะกอน (depositional 

environments) ซึ่งทําให(ทราบถึงวิวัฒนาการของการเกิดของโลก เปนข(อมูลชวยในการวางแผนงานและ 

กําหนดวิธีการสํารวจแหลงทรัพยากรธรณีได(อยางมีประสิทธิภาพและประหยัด ในการนี้จึงมีการใช(ลักษณะ 

ปรากฎของตะกอน (sedimentary facies) หรือ lithofacies ซึ่งเปนชุดลําดับชั้นหินที่มีลักษณะเฉพาะ มาชวย 

ในการแบงหนวยหินด(วย การเขียนเรียบเรียงในบทนี้ได(นําข(อมูลและรูปแบบมาจากหนังสือทางวิชาการหลายเลม 

ที่สําคัญ คือ กองธรณีวิทยา (2533) พล เชาว7ดํารงค7 (2552) และ Tucker (2003) 

การสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยาเปนงานที่จัดทําตามเกณฑ7มาตรฐานสากลที่ใช(การแบงหนวยหินแบบ 

lithostratigraphic units วิธีนี้ใช(เกณฑ7คุณสมบัติทางกายภาพของหินและความสัมพันธ7ของชั้นหินเปนหลัก 

อายุของหนวยหินและชนิดของซากดึกดําบรรพ7จะมีความสําคัญรองลงมา 

หินตะกอนแบงออกเปน 2 กลุมใหญๆ (รูปที่ 2.1) คือ Clastic rocks (เปนหินที่เกิดจากตะกอนเศษหิน 

ที่ผุพังมาจากหินอื่น ยังสังเกตหินเดิมได( เชน หินทราย หินดินดาน หินกรวดมน) และ Nonclastic rocks 

(เกิดจากการตกผลึกทางเคมี หรือสะสมจากซากของสิ่งมีชีวิต เชน หินปูน หินเชิร7ต เกลือหิน ถานหิน) โปรด 

สังเกต หินปูนจะเปนหินที่มีการกําเนิดทั้งแบบถูกพัดพามาสะสมตัว เชน พวกเศษซากดึกดําบรรพ7 (allochem) 

และที่ตกตะกอน (precipitation) จากน้ําทะเล 

2.1 การเรียกชื่อหินตะกอน 

ตามเกณฑ7มาตรฐานสากล (Hedberg, 1976) มีคําแนะนําวาไมควรตั้งชื่อหินที่บงถึงการกําเนิด 

(genetic name) ยกเว(นมีหลักฐานบงชี้วาหินนั้นมีการกําเนิดเชนนั้น เชน หินทรายที่มีสวนประกอบสวนใหญ 

เปน plagioclase ก็ไมสมควรเรียกวา tuffaceous sandstone แตควรเรียกวา arkose เพราะไมมีหลักฐานที่ 

ระบุวาเฟลด7สปาร7นั้นเกิดมาจากการระเบิดของเถ(าภูเขาไฟหรือเกิดมาจากการผุพังของหินภูเขาไฟ นอกจากนี้ยัง 

มีชื่อที่ไมแนะนําให(ใช(เรียก เชน tillite, moraine, flysch เปนต(น


15 

รูปที่ 2.1 การจําแนกหินตะกอน 

การตั้งชื่อหินตะกอน โดยทั่วไปขึ้นอยูกับลักษณะของหินแบงออกเปน 3 ประเภท (นําไปใช(กับการ 

เรียกชื่อหินอัคนีและหินแปรได(ด(วย) คือ 

2.1.1 เรียกชื่อหินตามขนาดของตะกอนที่แตกต*างกัน (grain size) 

เชน หินทราย หินกรวดมน หินโคลน (ตารางที่ 2.1) ในสวนของหินปูน ถ(ามีขนาดของ grain เทากับ 

หินโคลนเรียก calciludite, calcarenite (ขนาดเทาหินทราย) และ calcirudite (ขนาดเทาหินกรวดมน) แตถ(า 

grain เปนพวกซากดึกดําบรรพ7และมีขนาดเม็ดทราย (sand size) ก็อาจเรียกชื่อผสมโดยใช(ชนิดของซาก 

ดึกดําบรรพ7นําหน(า เชน shelly calcarenite, spirifer calcarenite 

2.1.2 เรียกชื่อหินตามส*วนประกอบของหิน (composition) 

เชน หินปูน หินโดโลไมต7 oolitic grainston (Dunham, 1962) micrite, biosparite(Folk, 1962) 

หรือในหินอัคนี เชน หินแกรนิต สําหรับหินปูนคือหินที่มีสวนประกอบของ CaCO 3 มากกวา 50% ในขณะที่ 

หินโดโลไมต7คือหินที่มีสวนประกอบ CaMg(CO 3 ) 2 มากกวา 50 % 

2.1.3 เรียกชื่อหินตามลักษณะของเนื้อหิน (texture) 

เชน หินกรวดมน หินกรวดเหลี่ยม หรือในหินแปร เชน หินชิสต7 หินไนส7 สําหรับหินกรวดมนคือหินที่มี 

ก(อนกรวดมนมากกวา 50%


ตารางที่ 2.1 การเรียกชื่อหินตามขนาดของเม็ดตะกอน (Udden-Wentworth grain-size scale) 

ตารางที่ 2.2 การเรียกชื่อหินปูนกับหินโดโลไมต7 (Murray, 1981)


17 

รูปที่ 2.2 ก) การเรียกชื่อหินทราย ตาม Pettijohn (1975) 

รูปที่ 2.2 ข) การเรียกชื่อหินทราย ตาม Folk (1974)


รูปที่ 2.2 ค) การเรียกชื่อของหินตะกอนภูเขาไฟ 

รูปที่ 2.3 การเรียกชื่อหินปูน (ดัดแปลงจาก Dunham, 1962 and Folk, 1962)


19 

2.2 การบรรยายลักษณะของหิน 

การศึกษาหินตะกอนในภาคสนาม มีข(อมูล 5 ประเภท ที่ควรเก็บข(อมูลให(ละเอียดมากที่สุด ข(อมูล 

ดังกลาวไมเพียงมีประโยชน7ในการตั้งชื่อหินและแบงลําดับชั้นหินเทานั้น ยังเปนประโยชน7ในการที่จะบอกวา 

ชุดหินใดเกิดในสภาพแวดล(อม (sedimentary facies) อยางไร ซึ่งสามารถรู(ได(โดยอาศัยข(อมูลจากลักษณะของ 

หิน (lithology), โครงสร(างหินตะกอน (sedimentary structure), กระแสน้ําโบราณ (paleocurrent), รูปทรง 

(geometry) และ ซากดึกดําบรรพ7 (Selley, 1978) 

2.2.1 ลักษณะของหิน (Lithology) 

หมายรวมถึงการตั้งชื่อหินและการอธิบายลักษณะของเนื้อหิน รวมถึงการอธิบายข(อมูลตางๆ เชน 

composition, grain size, sorting, roundness, sphericity, color, nature and amounts of authigenic 

materials (as cements) และ primary texture of carbonate rocks 

1) ขนาด (Grain size) การเรียกขนาดของ grains ควรยึดตาม Wentworth’s scale (ตารางที่ 

2.1) การศึกษา grain size ควรศึกษาและรวบรวมข(อมูลเปนระบบทางสถิติ เพื่อหา mode, mean, median 

และ skewness ซึ่งจะบอกความหมายตางๆในการสะสมตัวของ sediments 

2) การคัดขนาด (Degree of sorting) (รูปที่ 2.4) เปนตัวบงถึงสภาพแวดล(อมของการ 

ตกตะกอน ถ(าสะสมตัวเร็วมักจะมีการคัดขนาดไมดี ในขณะที่ทรายตามชายหาดถูกกระแสน้ําพัดผานตลอดเวลา 

ก็จะมีการคัดขนาดที่ดีในภาคสนามต(องศึกษาจากผิวหน(าที่สด และผิวหน(าที่ถูก weathered (แตสะอาด) ควบคู 

กันไป 

รูปที่ 2.4 แผนภาพแสดงการเรียกชื่อตามการคัดขนาด 

3) ความมน (Roundness) และความกลม (sphericity) (รูปที่ 2.5) โดยปกติเม็ดตะกอนที่ผาน 

การขัดสีมาก มักมีความมนและความกลมดีขึ้น (ยกเว(นเม็ดตะกอนนั้นเกิดแตกหักอีกครั้ง) ความมนและความ 

กลมเกิดขึ้นได(ทั้งที่ตะกอนกลิ้งไปมา(ระยะทางใกล(ๆ) ตามชายหาด เชน ที่หาดหินงาม จังหวัดสตูล และที่ 

เคลื่อนที่ไป(ไกล)ตามแมน้ํา นอกจากนี้ยังขึ้นกับชนิดของหินด(วย เชน หินดินดาน ก็มักจะมีรูปรางแบนและมนรี 

4) สี (Color) สีของหินใช(สําหรับเปรียบเทียบหินที่พบในที่ตางกันวามีความเหมือนกัน 

มากน(อยเพียงใด สีของหินไมได(ขึ้นอยูกับสีของ grains เพียงอยางเดียว แตยังขึ้นกับ cementing material และ 

การ weathering ด(วย เชน ถ(ามี feldspar มากเมื่อผุก็จะออกสีขาว สําหรับการเรียกสีควรใช(ให(เปนมาตรฐาน 

เพราะตาของคนอาจมองไมเหมือนกัน ควรเปรียบเทียบจาก Rock Color charts และต(องบันทึกไว(ด(วยวาเปนสี 

ของหินขณะแห(งหรือเปnยก สีของหิน Red bed เชน กลุมหินโคราช ที่เปนสีแดงนั้นเกิดในชวง early 

diagenesis เนื่องจากสะสมตัวใน oxidizing condition ซึ่งจะมี ferric iron อยูด(วยถึงแม(วาจะมีน(อยกวา 1% 

ก็สามารถทําให(หินเปนสีแดงได(


รูปที่ 2.5 แสดงการเรียกชื่อความมน (roundness) และความกลม (sphericity) ของเม็ดตะกอน 

5) สวนประกอบของหิน (Composition) ใช(บงบอกวาหินนั้นมีต(นกําเนิดมาจากที่ใด เชน หินที่ 

มีแร K-feldspar มากก็มักผุพังมาจากหินแกรนิต หรือหินทรายที่ประกอบด(วยแรควอตซ7เปนสวนใหญก็เปนพวก 

reworked sediment รูปที่ 2.6 เปนภาพประมาณจํานวนเปอร7เซนต7ของแรในหิน สําหรับการเรียกชื่อหินดูจาก 

ตารางที่ 2.1 และตารางที่ 2.2 รูปที่ 2.2 และรูปที่ 2.3 

รูปที่ 2.6 ภาพประมาณจํานวนร(อยละของแรในหิน 

6) Natural and amounts of authigenic materials (as cement) ในกรณีที่ cements 

เปนแรตางชนิดกับ grain อาจเรียกชื่อเปนคาผสม เชน ferruginous sandstone, gypsiferous claystone 

เปนต(น


21 

7) Maturity เปนการดูลักษณะของตะกอนในหินวาผานกระบวนการผุพัง-สึกกรอน-สะสมตัว 

มาแล(วมากน(อยเพียงใด (รูปที่ 2.7) Maturity จะเพิ่มมากขึ้นเมื่อตะกอนถูก reworked และถูกกระแสน้ํา 

พัดผานนานขึ้น โดยทั่วไปจะพิจารณาจาก sorting, roundness และปริมาณของ matrix รวมทั้งชนิดและ 

ปริมาณของแร แรแตละชนิดทนตอการผุพังตางกัน จากทนมากไปหาน(อย คือ quartz, muscovite, 

microcline, orthoclase, plagioclase, hornblende, biotite, pyroxene และ olivine 

รูปที่ 2.7 แสดงชนิดและคุณลักษณะของ Textural maturity (จาก Murray, 1981) 

8) ลักษณะของชั้นหิน (bedding) ชั้นหินมีความหนาและมีรูปรางหลายแบบ ดังนั้นจึงมีศัพท7ที่ 

ใช(เรียกแทนความหนาตางๆ (รูปที่ 2.8) และรูปรางของชั้นหิน (รูปที่ 2.9) มีสวนชวยแปลความหมายทางสภาวะ 

แวดล(อมของการสะสมตัว เชน Massive bedded sandstones แสดงวาหินทรายนั้นมีการสะสมตัวที่รวดเร็ว 

Continuous, parallel and thin bedded chert แสดงวาหินเชิร7ตนั้นเกิดในทะเลลึก (พล เชาว7ดํารงค7, 2552) 

รูปที่ 2.8 ศัพท7ที่ใช(เรียกชื่อของชั้นหิน และ laminae (จาก Reineck and Singh, 1975)


รูปที่ 2.9 ภาพแสดงรูปรางแบบตางๆของชั้นหินและชื่อที่ใช(เรียก 

(ดัดแปลงจาก Reineck and Singh, 1975) 

2.2.2 โครงสร)างหินตะกอน (Sedimentary Structures) 

หินตะกอนเกิดจากการตกตะกอนทับถมกันเปนชั้นๆ โครงสร(างหินตะกอนเกิดได(ทั้งพร(อมกับการ 

ตกตะกอนและเกิดหลังการตกตะกอนของหิน โดยขบวนการทางกายภาพ ทางเคมี และเกิดจากสิ่งมีชีวิต โดยพบ 

เห็นได(ทั้งด(านบนและด(านลางของชั้นหิน(beds) และระหวางชั้นหิน โครงสร(างหินตะกอน เปนข(อมูลสําคัญชวย 

ในการแปลความหมายทางกระบวนการและทางสภาวะแวดล(อมการสะสมตัว โดยทั่วไปแบงออกเปน 4 ประเภท 

ใหญๆ คือ 

1) Erosional structures เปนโครงสร(างที่เกิดการกัดเซาะกอนแล(วจึงเกิดการสะสมตัว พบในสวนลาง 

ของชั้นหิน ได(แกโครงสร(างพวก flute, groove, tool marks, scour marks เปนต(น บางชนิดใช(บอก 

ทิศทางการไหลของกระแสน้ําได( เชน flute, groove 

2) Depositional structures เปนโครงสร(างที่เกิดพร(อมกับการสะสมตัว พบทั้งด(านบนและในเนื้อของ 

ชั้นหิน ได(แกโครงสร(างพวก bedding, graded bedding (รูปที่ 2.10 และ 2.11), lamination, imbrications 

(รูปที่ 2.12), cross stratification (cross bedding, cross lamination, ripple) และ mudcrack และรวมถึง 

โครงสร(าง algal stromatolites ที่พบในหินปูนด(วย และมีหลายชนิดที่ใช(บอก top-bottom หรือ way-up 

ของชั้นหินได( รูปรางของ cross stratification จะเปลี่ยนไปตามกระแสน้ําหรือลมด(วย (รูปที่ 2.13) 

Cross stratification บางชนิดมีลักษณะเฉพาะเปนดัชนีบงถึงสภาพแวดล(อมการสะสมตัว เชน 

Hummocky cross stratification (รูปที่ 2.14) เปนพวก Storm deposit ที่สะสมจากกระแสน้ําขุนข(น 

(turbidity current) บริเวณใกล(ชายฝJ‘ง สวน Herringbone cross stratification เปนพวกที่เกิดสะสมตัว 

บริเวณชายหาด จะแสดงทิศทางกระแสน้ําโบราณ 2 ทิศทาง


23 

3) Post-depositional sedimentary structure เปนโครงสร(างที่เกิดภายหลังการสะสมตัว ได(แกพวก 

slump, slide, load cast, dewatering (เชน dish and pillar structure) รวมทั้งพวกที่เปลี่ยนแปลงทางเคมี 

เชน stylolites และ nodules 

4) Biogenic sedimentary structure เปนโครงสร(างที่เกิดจากการกระทําของสิ่งมีชีวิต ได(แก 

bioturbation, trace fossils (รูปที่ 2.15) และ rootlet beds เปนต(น


รูปที่ 2.10 ก) ภาพแสดงลําดับชั้นของ Bouma sequence และการแปลความหมาย(จาก Pickering et al., 1989) 

ข) ภาพถาย Bouma sequence จาก Ta ถึง Te บริเวณห(วยประคอง จังหวัดอุตรดิตถ7 

ค) แสดงการเปลี่ยนแปลงลักษณะของชั้นหินที่เกิดจากตะกอนขุนข(นตามระยะทางที่เคลื่อนไป 

รูปที่ 2.11 ภาพแสดงโครงสร(างหินตะกอนกับการบอกการวางตัวบน/ลางของชั้นหิน 

(ดัดแปลงจาก Roberts, 1982)


25 

รูปที่ 2.12 ภาพแสดงการวางตัวของก(อนกรวดที่เกิดจาก Fluvial process (กระแสน้ําปกติ) 

และ Resedimented process (กระแสน้ํารุนแรง) ซึ่งแกนยาวของก(อนกรวดจะ 

สัมพันธ7กับทิศทางไหลของกระแสน้ํา (จาก Walker, 1984) 

รูปที่ 2.13 ภาพแสดงสันของโครงสร(างหินตะกอนแบบ cross stratification ที่รูปรางเปลี่ยนเมื่อความเร็ว 

ของกระแสและความลึกของน้ําเพิ่มขึ้น A) มีขนาดเล็กเปนเซนติเมตร B) มีขนาดใหญ เปนสิบๆเซนติเมตร


รูปที่ 2.14 Hummocky cross stratification 

รูปที่ 2.15 ภาพแสดงความสัมพันธ7ระหวาง marine ichnofacies กับระดับความลึกของน้ําทะเล


27 

2.2.3 กระแสน้ําโบราณ (Paleocurrent) 

การศึกษาด(านกระแสน้ําโบราณ (paleocurrent) มีวัตถุประสงค7เพื่อหาทิศทางการไหลของกระแสน้ํา 

โบราณที่ทําให(เกิดการสะสมตัวของชั้นหิน ทั้งนี้เพราะแองสะสมตะกอนแตละประเภทจะมีรูปแบบทิศทาง 

การไหลของกระน้ําโบราณที่ตางกัน(ตารางที่ 2.3) เมื่อเราทราบรูปแบบการไหลของกระแสน้ําโบราณ ก็สามารถ 

บอกได(วาชั้นหินที่กําลังศึกษาเกิดสะสมตัวในสภาวะแวดล(อมแบบใด โครงสร(างหินตะกอนหลายประเภทใช(บอก 

ทิศทางการไหลของกระแสน้ําโบราณได( เชน cross stratification (รูปที่ 2.16) การเรียงตัวของก(อนกรวด 

(imbrications), flute เปนต(น 

ตารางที่ 2.3 รูปแบบและทิศทางการไหลของกระแสน้ําโบราณที่มีผลมาจากชนิดของแองสะสมตะกอน


รูปที่ 2.16 ภาพสามมิติของcross bedding ลูกศรชี้ทิศทางการเคลื่อนที่ของกระแสน้ําหรือลม 

A) straight crest, B) sinuous crest, C) linguoid crest และ D) asymmetric wave ripples 

(จาก Chamley, 1990) 

หลักการหาทิศทางการไหลของตะกอนโบราณ ทําได(โดยต(องวัดทิศทางการวางตัวของชั้นหิน (bedding 

plane) ควบคูไปพร(อมกับการวัดทิศทางการวางตัวของ cross stratification หรือโครงสร(างชนิดอื่น 

การวิเคราะห7ทําได(โดย plot คา pole ลงบน stereonet (รูปที่ 2.17) แล(วปรับคามุมเอียงเทของชั้นหินให(อยูใน 

แนวราบ (horizontal) โดยปรับเลื่อนคาของ cross stratification ตามไปด(วย คาทิศทางและมุมเอียงเทของ 

cross stratification ที่ได(คือทิศทางการไหลของตะกอนโบราณ 

2.2.4 รูปทรงเรชาคณิต (Geometry) 

หมายถึงรูปทรงของลักษณะปรากฎของตะกอน (sedimentary facies) หนึ่งๆวามีลักษณะของการ 

แผกระจายตัว สวนกว(าง, ยาว และความหนาเปนอยางไร ซึ่งลักษณะของรูปทรงเรขาคณิตนี้ จะทราบได( 

ก็ตอเมื่อนําเอาข(อมูลทั้งหมดมาประมวลเข(าด(วยกัน เชน alluvial fans ก็จะมีรูปทรงเปนรูป fan-shaped 

โดยสวน proximal จะมีความหนามากสุดและความหนาจะลดลงไปทาง distal part หรือ meander stream 

ก็จะมีรูปทรงเปนแบบ sheet และ belt และอาจจะประกอบขึ้นด(วยการแทรกสลับของชั้นหินทรายและ 

หินดินดาน


29 

รูปที่ 2.17 ตัวอยางการหาทิศทางการไหลของตะกอนโบราณจากโครงสร(างชั้นหินแนวระนาบ 

2.2.5 ซากดึกดําบรรพ (fossils) 

การศึกษาซากดึกดําบรรพ7นั้นมีความสําคัญตอการศึกษาลักษณะปรากฎของตะกอน (sedimentary 

facies) ดังตอไปนี้ 

1) ซากดึกดําบรรพ7 (systematic description) บอกอายุของชั้นหิน และสามารถนําไป 

เทียบเคียงกับลําดับชั้นหินในบริเวณอื่นรวมทั้งตางประเทศได( 

2) การศึกษาชนิดของซากดึกดําบรรพ7โดยศึกษาสภาพของสิ่งแวดล(อมที่ซากดึกดําบรรพ7 

ชนิดนั้นๆอาศัยอยู สามารถชวยบอกสภาพแวดล(อมของการสะสมตะกอนได( เชน ความลึกน้ํา ระดับของความ 

ขุนข(นของน้ํา ความเค็ม และอัตราสะสมตะกอน รวมทั้งทิศทางการไหลของน้ํา 

3) การศึกษาสภาพและขนาดของซากดึกดําบรรพ7 จะชวยบงบอกถึงสภาพของการเคลื่อนที่ 

(transport) เชน ซากดึกดําบรรพ7บางชนิดจะเปนชนิดที่อยูกับที่และบางชนิดจะถูกเคลื่อนที่กอนที่จะมีการสะสม 

ตัวในแองตะกอน 

4) การศึกษาถึงปริมาณความหนาของซากดึกดําบรรพ7ที่พบในชั้นหินอาจบงถึงสภาพ 

สิ่งแวดล(อม เชน ถ(าพบซากดึกดําบรรพ7ปริมาณมากและเปนชนิดที่โตเต็มที่แล(ว อาจเปนเพราะสภาพแวดล(อม 

เหมาะสมกับการดํารงชีวิตของสิ่งมีชีวิตนั้นๆและการที่พบซากดึกดําบรรพ7ปริมาณมากและมีทั้งชนิดที่ขนาดโต 

เต็มที่และขนาดเล็กๆอาจแสดงถึงสภาพแวดล(อมของการดํารงชีวิตของสัตว7ชนิดนั้นเปลี่ยนไป ซึ่งมักจะเกี่ยวข(อง 

กับการเปลี่ยนแปลงสภาพน้ําและภูมิอากาศอยางฉับพลัน เชน มีภูเขาไฟระเบิด เปนต(น


5) ปJจจุบันแหลงซากดึกดําบรรพ7เปนแหลงอนุรักษ7ทางธรณีวิทยา มีหลายแหลงที่กลายเปน 

แหลงทองเที่ยวที่สําคัญ 

2.3 การวัดลําดับชั้นหิน (Measuring Stratigraphic Section) 

การวัดความหนาและการอธิบายลําดับชั้นหินเปนงานเบื้องต(นของการจัดลําดับชั้นหิน เปนข(อมูลสําหรับ 

การแปลความหมายทางธรณีประวัติ และใช(เปรียบเทียบหาความสัมพันธ7กับลําดับชั้นหินในบริเวณอื่น พึงระลึก 

อยูเสมอวาข(อมูลด(านธรณีวิทยาสวนใหญอยูในภาคสนาม การจดบันทึกรายละเอียดที่จําเปนให(ได(มากที่สุด 

จะทําให(ผลงานมีความถูกต(องมากขึ้น บริเวณที่จะวัดลําดับชั้นหินควรมีลักษณะดังนี้ 

1) มีลักษณะทางธรณีวิทยาโครงสร(างไมยุงยาก สามารถบอกลําดับชั้นหินจากลางไปบนได( 

2) ลําดับชั้นหินโผลให(เห็นได(ดี 

3) มีข(อมูลของหนวยหินในพื้นที่ เชน บริเวณนั้นในแผนที่ธรณีวิทยา 1:250,000 ให(เปนหมวดหินอะไร 

การวัดลําดับชั้นหินทําได(หลายวิธี จะใช(วิธีใดขึ้นอยูกับองค7ประกอบหลายอยาง เชน ความละเอียดที่ 

ต(องการ ลักษณะภูมิประเทศที่ชั้นหินโผล รวมทั้งเวลา-งบประมาณและบุคลากร ตัวอยางวิธีวัดฯ เชน 

1) วัดจากแผนที่ภูมิประเทศหรือภาพถายทางอากาศ วิธีนี้ให(คาอยางคราวๆ โดยกําหนดจุดลําดับ 

ชั้นหินลงบนแผนที่ฯ แล(วหาความหนาจริง (true thickness) โดยใช(สมการสามเหลี่ยมมุมฉาก 

แปลงคาจากระยะทางระหวางจุดกับคามุม dip 

2) ใช(เข็มทิศและการนับก(าว (compass-pace survey) วิธีนี้ผู(สํารวจต(องทดสอบวาต(องเดิน (ปกติ) 

กี่ก(าวใน 10 เมตร ของพื้นที่ราบ/เนิน วิธีนี้เหมาะสําหรับภูมิประเทศที่เปนที่ราบหรือที่มีความชัน 

น(อยๆ เชน ข(างถนน (road-cut exposure) บริเวณหน(าเหมือง หรือบริเวณทางน้ํา วิธีนี้ถ(าใช(ตลับเทป 

(เชน 20 เมตร) มาแทนการนับก(าวก็จะให(ความถูกต(องมากกวา และสามารถทําบนพื้นที่ที่มีชั้นหิน 

เอียงเทมุมสูงได(ด(วย (รูปที่ 2.18) แล(วแปลงคาเพื่อหาความหนาจริง 

3) ใช( Jacob’s staff วิธีนี้เปนการวัดหาความหนาจริงโดยตรง เหมาะสําหรับภูมิประเทศที่ชั้นหินโผล 

ทํามุมชัน เชน เนินเขา วิธีนี้อาจประยุกต7ใช(ตลับเทปขนาด 2 เมตรวัดความหนาโดยตรงแทนก็ได( 

โดยวัดตั้งฉากกับชั้นหิน การวัดลําดับชั้นหิน มีบอยครั้งที่ชั้นหินถูกดินปกคลุม ในกรณีเชนนี้ให(เดิน 

สํารวจบริเวณข(างเคียงเพื่อหาชั้นหินที่โผลตอเนื่องจาก bed สุดท(ายที่กําลังสํารวจ 

4) ใช( Plane table methods วิธีนี้ใช(เมื่อต(องการความถูกต(องสูง 

รูปที่ 2.18 แสดงการวัดลําดับชั้นหินตามลักษณะหินบนที่สูงชันโดยขึงเทปวัดให(ตึง


31 

2.4 การจําแนกลําดับชั้นหินและการตั้งชื่อหน*วยหิน 

2.4.1 การจําแนกลําดับชั้นหิน 

หินทุกชนิดคือหินตะกอนหรือหินชั้น หินแปร และหินอัคนี ล(วนต(องมีการจําแนกลําดับชั้นหิน 

(stratigraphic classification) เพื่อแสดงถึงความสัมพันธ7ของชั้นหินในแตละบริเวณ ตลอดจนธรณีประวัติของ 

ชั้นหิน จากการจัดแบงของ IUGS (ข(อมูลปn ค.ศ. 1994 และ 1999) การจําแนกลําดับชั้นหินแบงออกเปน 4 

ประเภท ใหญๆ (ตารางที่ 2.4 และรูปที่ 2.19) คือ 

1) การจําแนกลําดับชั้นหินตามลักษณะหิน (Lithostratigraphic units) เปนการรวมชั้นหินเข(าด(วยกัน 

เปนหนวยหินตางๆ เชน กลุมหิน (Group) หมวดหิน (Formation) หมูหิน (Member) และชั้นหิน (Bed) โดย 

อาศัยลักษณะทางกายภาพของหินเปนหลัก ชั้นหินที่มีลักษณะคล(ายกันจะรวมเข(าเปนหนวยหินเดียวกัน 

หนวยหินหนึ่งๆอาจเปนชั้นหินชนิดหนึ่งหรือหลายชนิดก็ได( โดยขอบเขตของหนวยหินอยูตรงที่หินเปลี่ยนชนิด 

2) การจําแนกลําดับชั้นหินตามลักษณะของซากดึกดําบรรพ7 (Biostratigraphic units) เปนการรวม 

ชั้นหินที่มีซากดึกดําบรรพ7เหมือนกันเข(าด(วยกันเปนหนวยตางๆ เชน สวนชั้นกลุมชีวิน (Assemblage-zones) 

สวนชั้นชวงชีวิน (Range-zones) สวนชั้นแอกมี (Acme-zones) สวนชั้นระหวางแนวชีวภาพ (Interval zones 

or Interbiohorizon zones) โดยอาศัยซากดึกดําบรรพ7ที่ปรากฏอยูในชั้นหินหรือลักษณะทางโบราณชีววิทยา 

เปนเกณฑ7กําหนด ขอบเขตของหนวยหินประเภทนี้ไมขึ้นกับลักษณะหิน แตอยูตรงที่ซากดึกดําบรรพ7เปลี่ยนชนิด 

3) การจําแนกลําดับชั้นหินตามอายุ (Chronostratigraphic units) เปนการรวมชั้นหินที่มีอายุเดียวกัน 

เข(าด(วยกันเปนหนวยตางๆ เชน หินบรมยุค (Eonothem) หินมหายุค (Erathem) หินยุค (System) หินสมัย 

(Series) หินชวงยุค (Stage) โดยอาศัยอายุและความสัมพันธ7ทางกาลเวลาของหินเปนเกณฑ7กําหนด ขอบเขต 

ของหนวยหินประเภทนี้ไมขึ้นกับลักษณะหินหรือซากดึกดําบรรพ7 แตอยูตรงที่อายุของชั้นหินเปลี่ยนไป 

4) การจําแนกลําดับชั้นหินประเภทตางๆเปนการรวมชั้นหินเข(าด(วยกันเปนหนวยตางๆ โดยอาศัย 

คุณสมบัติเฉพาะ เชน คุณสมบัติการไหวสะเทือน (seismic properties) ด(านการกลับขั้วสนามแมเหล็กโลก 

(magnetic reversals) ด(านความเปนสื่อนําไฟฟ=า (electric log characters) ด(านการกําเนิดของหิน 

(lithogenesis) ด(านสภาวะแวดล(อมของการตกทับถม (environment of deposition) ด(านความไมตอเนื่อง 

ของชั้นหิน (major unconformities) เปนต(น 

2.4.2 ชื่อและการตั้งชื่อหน*วยหิน 

ในการสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยา เชน มาตราสวน 1:50,000 หรือมาตราสวนอื่นๆนั้น ตามเกณฑ7 

มาตรฐานสากลใช(การจําแนกลําดับชั้นหินตามลักษณะหิน(Lithostratigraphic units)เปนหลัก สําหรับอายุและ 

ซากดึกดําบรรพ7จะเปนตัวรองใช(เพื่อการอธิบายเทานั้น เพื่อให(เปนตามวัตถุประสงค7ในที่นี้จะขอกลาวเฉพาะชื่อ 

และการตั้งชื่อแบบ Lithostratigraphic units เทานั้น โดยแบงหนวยหินออกเปน ดังนี้ 

- กลุมหิน (Group) ประกอบด(วยหมวดหินที่อยูติดกัน 2 หมวดหรือมากกวา ปกติแล(วแยก 

จากกลุมหินอื่นโดยรอยชั้นไมตอเนื่องขนาดใหญ (major unconformities) 

- หมวดหิน (Formation) เปนหนวยหินแรกของการตั้งชื่อลําดับชั้นหินตามลักษณะหิน และ 

ต(องสามารถปรากฎบนแผนที่ธรณีวิทยา (mappable unit) มาตราสวน 1:50,000 ได( 

- หมูหิน (Member) ชื่อของลักษณะหินที่เดนชัดในหมวดหิน 

- ชั้นหิน (Bed) ชื่อของลักษณะหินเปนชั้นเดี่ยวๆที่มีลักษณะเดนชัด


กฎกติกาของการตั้งชื่อหน*วยหิน 

1) ชื่อของหนวยหินอาจจําแนกออกได(เปน 2 แบบ คือ ชื่อหนวยหินแบบทางการ (Formal name) 

และชื่อหนวยหินแบบไมทางการ (Informal name) 

ชื่อหนวยหินแบบทางการเปนชื่อที่ได(จําแนกตามแบบแผนที่ได(ผานการพิจารณาและเปนที่ยอมรับกัน 

โดยทั่วไปแล(วหลักการเขียนชื่อหนวยหินแบบทางการ อักษรตัวแรกของคําทั้งหลายที่ใช(ตั้งชื่อของหนวยหินต(อง 

เปนตัวพิมพ7ใหญ (upper case) เชน Lampang Group, Hong Hoi Formation, Khorat Group, 

Slochteren Sandstone Formation เปนต(น 

ชื่อหนวยหินแบบไมทางการ (Informal name) หมายถึงหนวยหินตามลักษณะหินที่ใช(อ(างอิงในกรณี 

ที่ไมสําคัญหรือมีข(อมูลไมเพียงพอ หนวยหินเหลานี้มักจะใช(อ(างอิงอยางไมเปนทางการ การเขียนชื่อหนวยหิน 

ประเภทนี้ อักษรตัวแรกของคําจะเปนตัวพิมพ7เล็ก (lower case) โดยเฉพาะคําวา group, formation หรือ 

member ยกเว(นคําที่เปนชื่อเฉพาะ เชน chalky formation, Dok Du formation, the shaly member, the 

pebbly bed เปนต(น 

2) ชื่อของหนวยหินทั้งแบบทางการและแบบไมทางการ ควรตั้งตามชื่อทางภูมิศาสตร7ที่อยูใกล(กับ 

ชั้นหินแบบฉบับ(type section)ผสมกับลําดับฐานะที่ถูกต(องของหนวยหิน(กลุมหิน หมวดหิน หมูหิน ชั้นหิน) 

หรือผสมกับชื่อชนิดหินซึ่งเดนชัดอยูในหนวยหินนั้นหรือผสมกันทั้งสองอยาง เชน Gafsa Formation, Fortuna 

Sandstone, Taylor Coal Member สําหรับคําคุณศัพท7อื่นที่แสดงคุณสมบัติของหิน เชน soft, hard, folded, 

brecciaed ไมควรนํามารวมอยูในชื่อของหนวยหิน 

ตารางที่ 2.4 แสดงชื่อ ลําดับชั้นหิน และตัวอยางของหนวยหินที่ใช(ในการจําแนกลําดับชั้นหิน


33 

รูปที่ 2.19 ภาพแสดงความแตกตางในการแบงลําดับชั้นหินของวิธีจําแนกลําดับชั้นหินแบบตางๆ 

ชื่อทางภูมิศาสตร7ที่จะนํามาตั้งชื่อหนวยหินนั้น อาจเปนชื่อตามธรรมชาติหรือสิ่งกอสร(างที่อยูในหรือใกล( 

กับหนวยหินนั้นปรากฏอยู สําหรับชื่อทางภูมิศาสตร7ที่ไมถาวร เชน วัด โรงเรียน หรือชุมชนเล็กๆซึ่งอาจมีการ 

เปลี่ยนแปลงตําแหนงที่ตั้งได(นั้น ไมควรนํามาตั้งเปนชื่อหนวยหิน 

ชื่อที่บงถึงการกําเนิดของหิน (genetic terms) เชน คําวา “turbidite” หรือ “flysch” ไมควรนํามาตั้ง 

เปนชื่อหนวยหิน สําหรับในหินอัคนีควรเน(นชื่อแสดงลักษณะชนิดหินที่เดนชัดหรือเปนสวนใหญ เชน Dido 

Granodiorite สวนคําวา “dike” “stock” “pluton” “batholith” “ intrusion” และคําที่มีความหมาย 

คล(ายกันไมมีลักษณะเปนคําศัพท7ลักษณะหิน (lithologic term) ไมควรใช(เปนชื่อหนวยหิน 

ชื่อหนวยหินที่ตั้งขึ้นใหมไมควรซ้ํากับชื่อ (duplication of names) ของหนวยหินแบบทางการที่มีอยู 

กอนแล(ว ทั้งนี้เพราะชื่อที่ถูกตั้งกอนและถูกต(องตามหลักเกณฑ7จะได(สิทธิ์การยอมรับกอนตามหลักของ Priority 

นอกจากนี้ยังไมควรนําชื่อเดียวกันไปใช(เรียกหนวยหินมากกวา 1 หนวย แม(วาจะมีลําดับที่ตางกันก็ตาม ทั้งนี้เพื่อ 

ป=องกันความสับสน 

3) การตั้งชื่อหนวยหินตามลักษณะหินแบบทางการ (formal names) ต(องได(รับการตีพิมพ7ในวารสาร 

ทางวิทยาศาสตร7ที่แพรหลายเปนที่ยอมรับวาด(วยเรื่องราวจุดประสงค7ที่จะตั้งชื่อหนวยหินหนวยใหมขึ้น และต(อง 

มีคําบรรยายที่ครอบคลุมเนื้อหาดังตอไปนี้ 

ก) ชื่อและความเปนมา รวมทั้งข(อมูลภูมิศาสตร7ทั่วไป 

ข) ลําดับ (rank) ของหนวยหินที่เสนอตั้ง 

ค) ลักษณะชั้นหินโดยทั่วไป ประวัติพื้นฐาน (historical background) ความคล(ายคลึงกับ 

หนวยหินอื่น (synonym), การศึกษาในอดีต (previous treatment) และเหตุผลการเสนอตั้งชื่อ


ง) ชั้นหินแบบฉบับ (stratotype หรือ type section) ในหนังสือศัพท7ลําดับชั้นหิน (พ.ศ. 

2527) กลาววา “เปนลําดับชั้นหินใดๆที่กําหนดให(เปนมาตรฐานเพื่อใช(อ(างอิงในการนิยามลําดับชั้นหิน โดยมี 

คุณสมบัติพิเศษที่เปนเอกลักษณ7และบอกขอบเขตบนและลางของลําดับชั้นหินนั้นไว(ด(วย ชื่อของชั้นหินแบบ 

หนึ่งๆจะตั้งขึ้นตามชื่อท(องถิ่นของหินแบบฉบับนั้นๆ” และที่ตั้งแบบฉบับ (type locality) 

- คําบรรยายทางธรณีวิทยาโดยละเอียดของหนวยหินแบบทางการ ซึ่งหมายถึง ลักษณะหิน, 

ความหนาและลักษณะการเปลี่ยนแปลงในแนวด(านข(าง, ซากดึกดําบรรพ7, แร, โครงสร(าง, 

ลักษณะภูมิสัณฐานที่ปรากฏเปนต(น (รูปแสดงหน(าตัดชั้นหิน, ภาพถาย, แทงแสดงลําดับ 

ชั้นหิน (columnar sections), โครงสร(างด(านตัดขวาง) 

- ขอบเขตด(านบนและด(านลางของลําดับชั้นหิน รวมทั้งการกระจายตัว 

- สภาวะแวดล(อมของการสะสมตัว 

จ) ชั้นหินแบบฉบับอ(างอิง (hypostratotype) หรือ ลําดับชั้นหินอ(างอิง (reference 

sections) 

ฉ) อายุและการเทียบสัมพันธ7 

ช) ลักษณะที่สําคัญเดนชัดสําหรับการกําหนดหนวย หมายถึงลักษณะชั้นหินแบบฉบับที่ใช(เปน 

กฏเกณฑ7ในการเทียบสัมพันธ7หนวยหินอื่น ทั้งทางด(าน vertical และ horizontal 

ซ) เอกสารอ(างอิง 

4) หนวยหินซับซ(อน (Complex) อาจใช(เปนหนวยหินตามลักษณะหินแบบทางการ (formal name) 

ซึ่งหมายถึงหนวยหินที่อาจประกอบด(วยหินหลายชนิด (หินตะกอน หินอัคนี และหินแปร) และมีลักษณะ 

โครงสร(างทางธรณีวิทยาที่ซับซ(อนมาก เชน Lewisian Complex สําหรับลําดับฐานะ (rank) ของหนวยหิน 

อาจเทียบได(กับ กลุมหิน หมวดหิน หรือหมูหิน 

สวน basement complex ใช(เปนหนวยหินแบบไมทางการ (informal name) เปนหินที่มีลักษณะ 

โครงสร(างซับซ(อน (สวนมากเปนหินอัคนีและหินแปร) วางตัวรองรับหินที่มีโครงสร(างซับซ(อนน(อยกวาซึ่งสวนมาก 

จะเปนหินตะกอน 

2.5 ข)อแนะนําสําหรับการสํารวจซากดึกดําบรรพ 

ประโยชน7ของซากดึกดําบรรพ7มีหลากหลายได(กลาวไว(ในหัวข(อ 2.2.5 แล(ว ผู(สํารวจจึงควรให(ความสนใจ 

และเวลาในการค(นหา ซึ่งสวนใหญพบในหินตะกอน แตก็สามารถพบได(ในชั้นหินเถ(าภูเขาไฟและในหินแปร 

1) ต(องรู(กอนวาเรากําลังหาซากดึกดําบรรพ7ประเภทไหน เชน ถ(ากําลังสํารวจกลุมหินสระบุรี ก็ 

ประมาณได(วากําลังหาพวก fusulinids หรือ brachiopods 

2) ควรมีรูปภาพของซากดึกดําบรรพ7ดรรชนี (index fossils) ที่พบในประเทศไทย และนําออก 

ภาคสนามด(วยเพื่อใช(ในการเปรียบเทียบ 

3) ซากดึกดําบรรพ7จะเห็นในผิวหินที่ผุได(งายกวาในหินสด อาจเริ่มดูจากก(อนหินที่รวงหลนกอน 

ซากดึกดําบรรพ7สวนใหญจะมีสีเทาออน light gray, pale tan หรือ ขาว บางสวนอาจมีสีเทาดํา 

หรือดํา 

4) ซากดึกดําบรรพ7มักพบนูนออกมาจากเนื้อหิน ทั้งนี้เพราะมีความทนทานตอการสึกกรอนได(ดีกวา 

เนื้อหิน 

5) ซากดึกดําบรรพ7บางชนิดพบมากในหินเฉพาะอยาง เชน graptolites พบมากใน laminated 

shale, ซากใบไม(มักพบในชั้นหินดินดาน สวนพวกกระดูกและฟJนของ terrestrial vertebrates 

มักพบใน lacustrine, fluviatile and deltaic deposits


35 

6) จดบันทึกสภาพของซากดึกดําบรรพ7 เพื่อชวยในการแปลความหมายสภาพแวดล(อมการสะสมตัว 

เชน พบเกิดอยูกับที่ (in situ) เปนเศษซากหรือเปนตัวสมบูรณ7 หอยสองฝาติดกันหรือหลุดเปน 

ฝาเดี่ยว ฝาหอยหงายหรือคว่ํา แสดงการเรียงตัวหรือไม 

2.6 ข)อแนะนําสําหรับการศึกษาหินมหายุคซีโนโซอิก 

มหายุคซีโนโซอิก (Cenozoic Era) หรือที่เคยเรียกวายุคเทอร7เชียรี จะพบสัตว7เลี้ยงลูกด(วยนมเจริญ 

แพรพันธุ7อยางกว(างขวาง รวมทั้งเปนแหลงสะสมตัวของป;โตรเลียมและถานหินที่ผลิตในปJจจุบันของประเทศ 

ในปn 2547 คณะกรรมาธิการลําดับชั้นหินนานาชาติ (International Commission on Stratigraphy) ได(ให( 

คําแนะนําให(ยกเลิกการใช(ชื่อยุคเทอร7เชียรี (Tertiary Period) ทั้งนี้เพราะเกิดความสับสนในความหมายของชื่อ 

โดยให(ใช(ยุคพาลีโอจีน (Paleogene Period) และยุคนีโอจีน (Neogene Period) แทน 

ชั้นหินมหายุคซีโนโซอิกสวนใหญจะไมโผลให(เห็นบนผิวดิน มีบางสวนจะโผลให(เห็นได(ตามขอบแอง 

มักเกิดเปนแองโดดๆไมตอเนื่องกัน การลําดับชั้นหินจึงต(องอาศัยข(อมูลจากหลุมเจาะ อยางไรก็ดีชั้นหินมี 

ลักษณะที่เหมือนกันและคล(ายคลึงกันหลายประการ คือ 

1) ลําดับชั้นหินในแตละแองมีลักษณะที่คล(ายกัน ภาพรวมแบงได(เปน 3 สวนโดยสวนลางและ 

สวนบนมีการสะสมตัวแบบกระบวนการทางแมน้ํา (alluvial environment) สําหรับ 

สวนกลางของลําดับชั้นหินเกิดสะสมตัวตาม บึง หนองน้ํา และทะเลสาบน้ําจืด (swamp, 

lacustrine environments) ซากดึกดําบรรพ7ที่พบมีลักษณะคล(ายกัน สวนที่แตกตางกันได(แก 

อัตราความเร็วของการทรุดตัวของแองและปริมาณของตะกอนที่มาสะสมตัวในแตละแอง มีผล 

ทําให(บางแองมีถานหินชั้นหนาและบางตางกัน รวมทั้งความหนาของแองตางกันด(วย 

2) ชั้นหินสวนใหญมีมุมเอียงไมคอยชันและเอียงเทเข(าหากลางแอง ชั้นหินไมคอยถูกเปลี่ยนสถานะ 

(deformed) ที่รุนแรง และมีหินโผลให(เห็นเฉพาะบริเวณขอบแอง 

3) ชั้นหินมหายุคซีโนโซอิกจะวางตัวแบบมีรอยชั้นไมตอเนื่องอยูบนหินที่มีอายุแกกวาและในสวนบน 

ถูกป;ดทับแบบมีรอยชั้นไมตอเนื่องด(วยตะกอนกรวดของยุคควอเทอร7นารี บริเวณขอบแองมักเปน 

รอยตอแบบรอยเลื่อน (fault contact) 

4) ความกว(างของแอง (เทอร7เชียรี) มีความสัมพันธ7กับความหนาของตะกอนในแอง จากการอนุมาน 

พบวาแองที่มีความกว(าง 1 กิโลเมตร จะมีความลึกประมาณ 100 เมตร 

2.7 ข)อแนะนําในการสํารวจทําแผนที่ทรัพยากรหินคารบอเนต 

สาเหตุของการสํารวจหินคารบอเนต 

• หินปูนหรือหินคาร7บอเนต เปนหินที่มีประโยชน7มากกวาหินชนิดอื่นๆ แตการใช(ประโยชน7จะขึ้นอยูกับ 

คุณสมบัติของหิน 

• ประเทศไทยถึงแม(วาจะพบหินปูนหรือหินคาร7บอเนตอยางแพรหลาย แตก็มีคุณสมบัติที่หลากหลาย 

และที่สําคัญสวนใหญยังไมได(แบงลําดับชั้นหินยอยลงไป ยังรวมเปน 1 หนวยหิน 

• การแบงหนวยหินให(ละเอียดขึ้น นอกจากจะชวยให(การสํารวจพัฒนาทรัพยากรหินคาร7บอเนตเปนไป 

อยางประหยัดและรวดเร็วขึ้นแล(ว ยังมีสวนสําคัญทําให(การใช(ทรัพยากรเปนไปอยางยั่งยืน 

• เพื่อป=องกันไมให(นําหินคุณภาพดีไปใช(อยางด(อยคุณคา เพราะตามธรรมชาติหินปูนหรือหินคาร7บอเนต 

คุณภาพดีจะมีน(อย โดยประเทศที่กําลังพัฒนาทั้งหลายจะเรงรีบใช(หินกอสร(างมากมายมหาศาล 

• เพื่อสงวนหินที่มีคุณภาพดีไว(เปนแหลงสํารองสําหรับอุตสาหกรรมของประเทศ


ข)อมูลที่ช*วยในการแบ*งลําดับชั้นหินของหินปูนให)ละเอียดขึ้น 

• แบงตามความหนาของชั้นหิน (thin bed, medium to thick bed, massive) รวมทั้งชนิดของหินปูน 

(rock type) และสีของหิน(rock color) 

• แบงตามปริมาณแทรกสลับของหินดินดาน หินทราย และหินเชิร7ต 

• แบงตามปริมาณของแรที่เกิดรวม เชน ตะกั่ว ทองแดง สังกะสี 

• ควรทําแผนที่แสดงการกระจายตัวของหินออนและโดโลไมต7 (โดยใช( pattern) แตจัดให(อยูหนวยหิน 

เดิม เพื่อประโยชน7ในการนําไปใช(ในอุตสาหกรรม 

• ข(อมูลทางกายภาพ เคมี และทางกล มักสอดคล(องกับการแบงตาม lithofacies 

2.8 ข)อแนะนําในการสํารวจเพื่อประเมินแหล*งหินอ*อนและหินประดับ 

มี 5 ขั้นตอน (จาก พล เชาว7ดํารงค7, 2545) ได(แก 

1) การรวบรวมข(อมูลที่เคยมีการสํารวจมากอนแล(ว เชน ข(อมูลจากแผนที่ธรณีวิทยา ข(อมูล 

โครงสร(างธรณีวิทยา ข(อมูลจากภาพถายทางอากาศ ข(อมูลการขออาชญาบัตร ประทานบัตร 

และการทําเหมืองหินออนและหินประดับ ทั้งนี้เพื่อจะได(กําหนดบริเวณที่นาสนใจ 

2) การสํารวจรายละเอียดในภาคสนาม ควรมีข(อมูลลักษณะของหิน(lithology) เชน 

ความสม่ําเสมอของเนื้อหินและสีหิน ซึ่งเปนปJจจัยหลักที่ต(องถูกใจผู(อุปโภค ด(านลําดับของ 

ชั้นหิน(stratigraphy) ซึ่งจะมีประโยชน7มากในการแปลความหมายเพื่อกําหนดตําแหนงของ 

แหลงหินที่ต(องการ ลักษณะโครงสร(างทางธรณีวิทยามีความสําคัญมากตอคุณภาพของ 

แหลงหิน เชน ความหนาแนนของรอยแตก(fracture) และแนวแตก(joint) โดยทั่วไป 

ระยะหางของแนวแตกแตละแนวควรมากกวา 1 เมตรขึ้นไป ปริมาณของ xenolith, vein, 

dike, streak และรอยจ้ําหรือสนิมเหล็ก นอกจากนี้ควรมีข(อมูลความหนาของหิน ความหนา 

ของหินผุ และความหนาของหน(าดิน (overburden) รวมทั้งข(อมูลลักษณะภูมิประเทศของ 

แหลงหินเปน ภูเขา เนินหรือที่ราบ การเก็บตัวอยางเพื่อทดสอบคุณสมบัติทางกายภาพ เชน 

คาความดูดซึมของน้ําและความหนาแนนของหิน การทดสอบคุณสมบัติทางกล เชน คาความ 

แกรงของหิน การเก็บตัวอยางหินก(อนเพื่อตัดขัดมันดูลักษณะของเนื้อหินและสีหิน 

3) การสํารวจทางธรณีฟ;สิกส7 มีหลายวิธีแล(วแตความเหมาะสม เชน วิธีวัดคาความโน(มถวง 

ของโลก (Gravity method) ในการหาโพรงหรือถ้ําในหินปูนและหินออน วิธีวัดคา 

กระแสไฟฟ=า (Electrical method) ในการหาความหนาของหน(าดิน ตําแหนงของรอยแตก 

และถ้ํา 

4) การเจาะสํารวจ มีความจําเปนเมื่อต(องการพัฒนาแหลงหินเพื่อเป;ดเปนเหมืองหิน หลุมเจาะใน 

ขั้นต(นอาจลึกประมาณ 20 เมตร และควรเจาะแบบแทงตัวอยางเพื่อใช(ตรวจสอบคุณสมบัติใน 

ห(องปฏิบัติการ รวมทั้งการศึกษาทางศิลาวรรณา (petrography) เพื่อดูสวนประกอบของแร 

และชนิดของชองวาง(pore) ที่อาจมีผลตอคุณภาพของแหลงหิน 

5) ขั้นตอนสุดท(ายคือการหาปริมาณสํารอง รวมทั้งกําหนดตําแหนงของหน(าเหมือง


37 

2.9 ข)อแนะนําการศึกษาหินตะกอนในภาคสนาม 

การศึกษาหินตะกอนในภาคสนาม ควรจะหาข(อมูลในรายละเอียดอยางน(อย 6 หัวข(อ ได(แก 

1) Lithology: ลักษณะทางกายภาพและสวนประกอบของหิน รวมทั้งชื่อหิน 

2) Texture: ลักษณะของเนื้อหิน การเรียงตัว รูปราง และขนาดของตะกอน (fabric, grain shape, 

roundness, sorting และ grain size) 

3) Sedimentary structure: ลักษณะโครงสร(างหินตะกอน ที่พบบนผิวและภายในของชั้นหิน 

โครงสร(างหินตะกอนบางชนิดสามารถบอกทิศทางการไหลของทางน้ําโบราณ (Paleocurrent 

direction) ได( 

4) Color: ควรระบุสีของหินด(วยวามีสีอะไร เปนหินสด หรือหินผุ 

5) Thickness and geometry: ความหนาและรูปทรงสัณฐานของชั้นหิน (beds) และของ 

หนวยหิน (rock units) 

6) ซากดึกดําบรรพ7: ชนิดและลักษณะที่พบของซากดึกดําบรรพ7 มีการวางตัวเชนไร มีสภาพรูปราง 

สมบูรณ7หรือเปนเศษแตกหักรวมทั้งพบมากน(อยเพียงใด 

ข(อมูลทั้ง 6 หัวข(อข(างต(นจะชวยให(ทราบถึงกระบวนการ และสภาวะแวดล(อมของการสะสมตัวของ 

ชั้นหินได( ซึ่งมีประโยชน7เปนอยางยิ่งตอการหาแหลงทรัพยากรธรณีที่เกิดรวมด(วย 

ลักษณะเดนของลักษณะปรากฎ Facies ที่บงถึงสภาพแวดล(อมของการสะสมตัวแบบตางๆ ได(รวบรวม 

แสดงไว(ในตารางที่ 2.5 ถึง 2.14


ตารางที่ 2.5 ลักษณะเดนของ Fluvial facies (จาก Tucker, 2003) 

Deposition: complex; alluvial systems include meandering streams with well-developed 

floodplains , braided streams and alluvial fans. In the first, lateral migration of channels is 

characteristic, with muddy overbank sedimentation and sandy crevasse splays on 

floodplains. Channel processes dominate in braided streams, which may be gravel- or sanddominated, 

and stream and sheet floods and debris flows occur on alluvial fans. 

Lithologies: from conglomerates through sandstones to mudrocks; thin intraformational 

conglomerates common; many sandstones are lithic or arkosic, compositionally immature 

to mature. 

Textures: many stream-deposited conglomerates have a pebble-support fabric with 

imbrication; debris-flow conglomerates are matrix supported; most fluvial sandstones 

consist of angular to subrounded grains, with poor to moderate sorting, i.e., texturally 

immature to mature; some fluvial sandstones and mudrocks are red. 

Structures: fluvial sandstones show tabular and trough cross-bedding, flat bedding plus parting 

lineation, low-angle cross-beds (lateral accretion surfaces), channels and scoured surfaces; 

finer sandstones show ripples and cross-lamination; stream-deposited conglomerates are 

lenticular with flat bedding and crude cross-bedding; floodplain mudrocks are usually 

massive, possibly with rootlets and calcareous nodules (calcrete); they may contain thin, 

persistent sharp-based sandstones deposited from crevasse splays and floods. 

Fossils: plants dominate (fragments or in situ), also fish bones and scales, freshwater molluscs, 

vertebrate tracks, some dwelling burrows. 

Palaeocurrents: unidirectional, but dispersion depends on stream type: braided-stream 

sandstones have lower dispersion than meandering-stream sandstones. 

Geometry: sand bodies vary from ribbons to belts to fans. 

Facies successions and cycles: depend on type of alluvial system: alluvial fan strata may 

show an overall coarsening-up or fining-up depending on climatic/tectonic changes; 

meandering streams produce fining-upward cross-bedded sandstone units up to several 

metres thick with lateral accretion surfaces, interbedded with mudrocks which may contain 

calcretes and thin persistent sandstones deposited by crevasse splays and floods; sandy 

braided streams produce lenticular and multi-storey cross-bedded sandstones with few 

mudrock interbeds


39 

ตารางที่ 2.6 ลักษณะเดนของ Aeolian facies (จาก Tucker, 2003) 

Deposition: wind-blown sand is typical of deserts but also occurs along marine shorelines. 

Lithology: clean (matrix-free) quartz rich sandstones; no mica. 

Texture: well-sorted, well-rounded sand grains (‘milled-seed’); possibly with frosted (dull) 

appearance; sandstones commonly stained red through hematite; pebbles may be windfaceted. 

Structure: dominantly large-scale cross-bedding (set heights several metres to several tens 

of metres); cross-bed dips up to 35° ; reactivation surfaces and master bounding surfaces; 

grain-flow laminae. 

Fossils: rare; possibly vertebrate footprints and bones, and rootlets. 

Sand-body geometry: laterally extensive sheets if sand seas (ergs), and more elongate 

ridge-like geometries if seif draas. 

Facies associations: water-lain sandstones and conglomerates (fluvial/flash-flood) may be 

associated; also playa-lake mudrocks and evaporates and arid-zone soils (calcretes). 

ตารางที่ 2.7 ลักษณะเดนของ Lacustrine facies (จาก Tucker, 2003) 

Deposition: in lake with vary in size, shape, salinity and depth. Waves and storm currents 

important in shallow water; turbidity currents and river underflows in deeper water. 

Biochemical and chemical precipitation common. Strong climatic control on lake 

sedimentation. 

Lake types: permanent, perennial and ephemeral; hypersaline and fresh-water; stratified 

and non-stratified; bench and ramp margins; carbonate, evaporitic and siliciclastic lakes. 

Lithologies: diverse, including conglomerates through sandstones to mudrocks, limestones 

(oolitic, micritic, bioclastic, microbial), marls, evaporates, cherts, oil shales and coals. 

Structures: wave-formed ripples, desiccation cracks, rainspots and stromatolites common in 

lake shoreline sediments; spring deposits of calcareous tufa and travertine; rhythmic 

lamination, possibly with syneresis cracks, typical of deeper-water lake deposits, together 

with interbedded graded sandstones of turbidity current origin. 

Fossils: non-marine invertebrates (especially bivalves and gastropods); vertebrate (footprints 

and bones); plants, especially algae. 

Facies successions and cycles: reflect changes in water level through climatic or tectonic 

events; shallowing-upward cycles common, capped by exposure and/or pedogenic 

horizons. 

Facies associations: fluvial and aeolian sediments commonly associated; soil horizons may 

occur within lacustrine sequence; mottled and marmorised palustrine mudrocks and 

limestones.


ตารางที่ 2.8 ลักษณะเดนของ Glacial facies (จาก Tucker, 2003) 

Deposition: take place in wide variety of environments: beneath glaciers of various types, in 

glacial lakes, on glacial outwash plains and glaciomarine shelves and basins, and by a 

variety of processes including moving and melting glaciers, meltwater streams, meltwater 

density current, debris flows, and icebergs. 

Continental glacial environments: grounded-ice glaciofluvial, glaciolacustrine — proglacial 

and periglacial lakes, cold-climate periglacial facies. 

Glacial marine environments: proximal/shoreline, shelf, deepwater facies. 

Lithologies: variety of conglomerates — polymictic muddy to pebbly conglomerates 

(diamictites and mixtites, which may be tillites), sandstones, muddy sediments with 

dispersed clasts (dropstones). 

Textures: poorly sorted, matrix-supported conglomerates (diamictites) to better sorted clastsupported 

conglomerates where reworking/resedimentation has taken place; angular 

clasts possibly with striations and facets, and elongate clasts possibly showing preferred 

orientation. 

Structure: diamictites/tillites, generally massive but some layering may occur; rhythmically 

laminated (‘varved’) muddy sediments common (possibly with dropstones); fluviaoglacial 

sandstones show cross-bedding, cross-lamination, flat bedding, scours and channels. 

Striated pavements beneath continental tillites. 

Fossil: generally absent (or derived), except in glaciomarine sediments. 

Geometry: tillites lenticular to laterally extensive. 

Facies sequence and associations: usually no repeated sequences but apparently random 

succession of tillites, fluvioglacial and more glaciatiolacustrine sediments; however, 

alternating period of glaciations (tillites) and deglaciation (shallow-marine sandstones) may 

give cycles; debrites and turbidites associated with glaciomarine facies 

ตารางที่ 2.9 ลักษณะเดนของ Deltaic facies (จาก Tucker, 2003) 

Deposition: complex; there are several types of delta (especially lobate and elongate), and 

many deltaic subenvironments (distributary channels and levees, swamps and lakes, 

mouth and distal bars, interdistributary bays and prodelta slope). Many ancient deltas 

were river dominated but reworking and redistribution of sediment by marine processes 

was important. 

Lithologies: mainly sandstones (compositionally immature to mature, commonly lithic) 

through muddy sandstones, sandy mudrocks to mudrocks; also coal seams and sideritic 

ironstones. 

Textures: not diagnostic (texturally immature to mature): average sorting and rounding of 

sand grains. 

Structure: cross-bedding of various types in the sandstones; flat-bedding and channels


41 

common. Finer sediments show flaser and wavy bedding and are heterolithic. Some 

sediments contain rootlets (seatearths, ganisters); nodules of siderite. Bioturbation and 

trace fossils common. 

Fossils: marine fossils in some mudrocks and sandstones, other with non-marine fossils, 

especially bivalves. Plants common. 

Palaeocurrents: mainly directed offshore but may be shore-parallel or onshore if much 

marine reworking with waves and tides. 

Geometry: sand bodies vary from ribbons to sheets depending on delta type. 

Facies successions and cycles: typically consist of coarsening-upward unit (mudrock to 

sandstone), through delta progradation, capped by a seatearth and coal (Fig. 8.15); there 

are many variations, however, particularly at the top of such units. 

ตารางที่ 2.10 ลักษณะเดนของ Shallow-marine siliciclastic facies (จาก Tucker, 2003) 

Deposition: takes place in a variety of environments and subenvironments including tidalflat, 

beach, barrier island, lagoon, shoreface and nearshore to offshore shelf. Waves, tidal 

and storm currents are the most important processes. 

Lithologies: sandstones (compositionally to supermature, may be quartz arenites) through 

muddy sandstones, sandy mudrocks to mudrocks; also thin conglomerates. Glauconite in 

greensands. 

Textures: not diagnostic, although sandstones generally texturally mature to supermature. 

Structures: in the sandstones: cross-bedding, possibly herringbone, reactivation surface, flatbedding 

(in truncated low-angle sets if beach), wave-formed and current ripples and crosslamination, 

flaser and lenticular bedding, bundeld cross-beds if tidal, mud drapes; HCS 

and SCS if storm waves, thin graded sandstones of storm current origin; mudrocks may 

contain pyrite nodules; bioturbation and various trace fossils common — the later 

reflecting local energy level and depth. 

Fossils: marine faunas with diversity dependent on salinity, level of turbulence, substrate, 

etc. 

Palaeocurrents: variable, parallel to and normal to shoreline, unimodal, bimodal or 

polymodal. 

Geometry: linear sand bodies if barrier or beach, sheet sands if extensive epeiric-sea 

platform. 

Facies successions and cycles: vary considerably depending on precise environment and 

sea-level history (rising or falling); coarsening-up, shallowing-up units from shoreline 

progradation . 

Facies associations: limestones, ironstones and phosphates may occur within shallowmarine 

siliciclastic facies.


ตารางที่ 2.11 ลักษณะเดนของ Deep-marine siliciclastic facies (จาก Tucker, 2003) 

Deposition: takes place on submarine slopes, submarine fans and aprons, in basins of many 

types, particularly by turbidity currents, debris flows, contour currents and deposition from 

suspension. 

Lithologies: sandstones (generally compositionally immature to mature, commonly 

greywacke in composition) and mudrocks (hemipelagic); also conglomerates (pebbly 

mudstones). 

Texture: not diagnostic; sandstones may be matrix-rich; conglomerates mostly matrixsupported 

and of debris-flow origin. 

Structures: in turbidite sandstones: graded bedding (interbedded with hemipelagic 

mudrocks), may show ‘Bouma’ sequence of structures (Fig. 8.10, 8.11 and 8.12), sole 

marks common, 5-100 cm thick; some sandstones may be massive. Contourites: muddy 

and sandy siltstones, gradational upper and lower contact, reversely graded lower parts, 

normally graded upper and lower parts, bioturbated, some cross-lamination, 10-30 cm 

thick. Hemipelagic mudrocks may be finely laminated or bioturbated. Channel, perhaps on 

large scale; also slump, slide and dewatering structures. 

Fossils: mudrocks contain chiefly pelagic fossils; interbedded sandstones may contain 

derived shallow-water fossils. 

Paleocurrents: in turbidite sandstones: variable, may be downslope or along basin axis; best 

measured on sole marks. 

Facies successions and cycles: turbidite successions may show upward-coarsening and 

upward-thickening of sandstone beds , or upward fining and thinning. 

ตารางที่ 2.12 ลักษณะเดนของ Shallow-marine siliciclastic facies (จาก Tucker, 2003) 

Deposition: take place in a variety of environments and subenvironment: tidal flats, 

beaches, barier, lagoons, nearshore to offshore shelves and platforms, epeiric shelf seas, 

submarine sand shoals and reefs (especially shelf-margin and patch reefs). Biological and 

biochemical processes largely responsible for formation and deposition of sediment, 

although physical processes of waves, tidal and storm currents important. Carbonate 

shelves, with steep shelf margin dominated by reefs and sand bodies (Fig. 8.18), distinct 

from carbonate ramps with gentle offshore gradient, dominated by shoreline sands and 

offshore muds with storm beds (Fig. 8.19). 

Lithologies: many types of limestone, especially oolitic and skeletal grain-stones, skeletal 

packstones—wackestones, mudstones and boundstones; also dolomites. Limestones 

may be silicified. Evaporites, especially sulphates (or their replacements) may be 

associated. 

Structures: great variety, including cross-bedding, ripples, desiccation crack, stromatolites 

and microbial laminites, fenestrae, stromatactis and stylolites; reef limestones: massive 

ane unbedded, many organisms in growth position.


43 

Fossils: vary from diverse and abundant in normal-marine facies to restricted and rare in 

hypersaline and hyposaline facies. 

Palaeocurrents: variable: parallel and normal to shoreline. 

Facie successions and cycles: many type but metre-scale shallowing-upward cycles 

common in platform successions (Fig. 8.4). 

ตารางที่ 2.13 ลักษณะเดนของ Deep-water carbonate and other pelagic facies (จาก Tucker, 2003) 

Deposition: takes place in deeper-water epeiric seas, outer shelves and platforms, 

submarine slopes, in basin of many types and on ridges and banks within basinal areas. 

Deposition from suspension and by resedimenttation processes. 

Lithologies: pelagic limestones are usually fine-grained with a dominantly pelagic fauna; 

limestone turbidites are fine- to coarse-grained and consist largely of shallow-water fossils 

or ooids; cherts, phosphorites, iron-manganese nodules hemipelagic mudrocks associated. 

Structures: pelagiclimestones: commonly nodular, hardgrounds common together with 

sheet cracks and Neptunian dykes, stylolites common; limestone turbidites: gradded 

ceding and other structures (sole and internal) although usually less well developed; 

bedded cherts: may be graded and laminated. Pelagic sediments may be slump-folded 

and brecciated. 

Fossils: pelagic fossils dominate; derived shallow-water fossils in limestone turbidites. 

Facies successions and cycles: no typical sequence; pelagic facies may overlie or underlie 

turbidite successions or follow platform carbonates. Pelagic facies may be associated with 

volcaniclastic sediments and pillow lavas. Common are sub-metre-scale rhythms of 

alternating clay-poor/clay-rich limestone, or limestone-mudrock, etc. 

ตารางที่ 2.14 ลักษณะเดนของ Volcaniclastic facies (จาก Tucker, 2003) 

Deposition: take place in subaerial and submarine (shallow or deep) environments by 

pyroclastic fallout, volcaniclastic flows such as ignimbrites, lahars and base surges, and 

the tephra may be reworked and resedimented by wave, tidal, storm and turbidity 

currently. 

Lithologies: tuffs, lapillistones, agglomerates and breccias. 

Textures: diverse, include welding in ignimbrites and matrix-support fabric in lahar deposits. 

Structures: include grading in air-fall tuffs, current and wave structures in reworked and 

redeposited tuffs (epiclastics), plannar and cross-beddind (including antidunes) in basesurge 

tuffs. 

Fossils: do occur although rarely. 

Facies successions: well-developed eruptive units may show air-fall tuffs overlain by 

pyroclastic surge, then flow deposits, capped by fine air-fall tuff. 

Facies associations: submarine volcaniclastics commonly associated with pillow lavas, 

cherts and other pelagic sediments.


3.1 วัตถุประสงค 


การสํารวจธรณีวิทยาควอเทอรนารี 

1. เพื่อให(ผู(ที่ต(องการสํารวจธรณีวิทยาควอเทอร7นารีหรือตะกอนรวน ได(ทําการเจาะสํารวจครบถ(วน 

สมบูรณ7ทุกขั้นตอน 

2. เพื่อให(ได(ข(อมูลเพียงพอและเหมาะสมในการจัดทําแผนที่และรายงานธรณีวิทยาควอเทอร7นารีตาม 

หลักวิชาการธรณีวิทยา 

3.2 ขอบเขตของงาน 

การสํารวจธรณีวิทยาควอเทอร7นารีเปนการสํารวจตะกอนรวนที่สะสมตัวซ(อนทับกัน ตะกอนที่มาสะสม 

ตัวกอนจะถูกป;ดทับด(วยตะกอนที่มาที่หลัง ดังนั้นเมื่อต(องการข(อมูลในระดับลึกต(องอาศัยการเจาะสํารวจด(วย 

เครื่องมือเจาะชนิดตางๆ เพื่อให(มีข(อมูลเพียงพอที่จะทําแผนที่ธรณีวิทยาควอเทอร7นารี การแสดงชั้นตะกอนที่ไม 

โผลขึ้นมาจําเปนต(องทําแผนที่แบบตะกอนซ(อนทับ (profile type map) เพื่อแสดงลําดับชั้นตะกอนได( 

ครบถ(วน แตมีข(อด(อยที่ทําให(แผนที่ธรณีวิทยาซับซ(อนยากตอการทําความเข(าใจ 

3.3 ขั้นตอนการปฏิบัติงาน 

3.3.1 การเตรียมการออกสํารวจ 

3.3.1.1 รวบรวมข(อมูลพื้นฐานและผลงานเดิมที่เคยมีการสํารวจแล(วทั้งในพื้นที่และบริเวณ 

ข(างเคียง ใช(ประกอบการวางแผนการสํารวจ 

3.3.1.2 การวางแผนการเจาะสํารวจ 

แผนการเจาะสํารวจมี 2 แบบ คือแบบกริด (Grid) กระจายทั่วพื้นที่ ระยะหางของหลุมเจาะและ 

จํานวนหลุมเจาะขึ้นอยูกับเวลาและงบประมาณ และแบบแนวตัดขวาง (section) โดยกําหนดแนวและจํานวน 

หลุมเจาะตัดผานแองสะสมตัวและทุกภูมิสัณฐานควรมีหลุมเจาะอยางน(อย 1 หลุมเจาะ ทั้งนี้ขึ้นอยูกับเวลาและ 

งบประมาณเชนกัน 

3.3.1.3 การเตรียมเครื่องมือสํารวจภาคสนาม 

อุปกรณ7และเครื่องมือสําหรับการสํารวจธรณีวิทยาควอเทอร7นารี ประกอบด(วย เครื่องเจาะหรือชุด 

เจาะแบบมือหมุน สมุดเทียบสี (color chart) อุปกรณ7สําหรับเทียบขนาดเม็ดทราย(grain size comparator) 

นอกจากนี้จะเปนอุปกรณ7พื้นฐานสําหรับนักธรณีวิทยา เชน อุปกรณ7บอกพิกัดตําแหนงดาวเทียม (GPS) แวนขยาย 

กล(องถายรูป แผนที่ ค(อน เข็มทิศ สมุดสนาม สารละลายทางเคมี เปนต(น 

3.3.2 การสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยาในสนาม 

3.3.2.1 การสํารวจเบื้องต(น 

เมื่อถึงพื้นที่ปฏิบัติงานแล(ว จะทําการสํารวจเบื้องต(นเพื่อให(ทราบทั้งเส(นทาง ภูมิประเทศ การคมนาคม 

สําหรับเปรียบเทียบกับแผนงานการสํารวจที่ได(เตรียมไว( ซึ่งอาจมีการปรับแผนงานตามความเหมาะสม


45 

3.3.2.2 การสํารวจเก็บรายละเอียด 

ดําเนินการสํารวจตามแผนที่วางไว( เพื่อรวบรวมและบันทึกข(อมูลทางธรณีวิทยาด(านตางๆ เชน การ 

จําแนกชนิดของตะกอน การเรียงลําดับชั้นตะกอน การกําหนดอายุของตะกอน สภาพแวดล(อมของการสะสมตัว 

นอกจากนี้ยังต(องบันทึกสภาพภูมิประเทศที่ทําการเจาะ ระดับน้ําใต(ดิน พืชพันธุ7ตางๆในบริเวณใกล(เคียง 

สําหรับการจําแนกตะกอนใช(คูมือการบรรยายตะกอนรวน (Guideline for description of soft 

sediment) ของ G.A.M. Kruse เปนหลัก 

3.3.2.3 การเก็บตัวอยาง 

ถ(าจําเปนต(องเก็บตัวอยางเปนหลักฐานหรือต(องได(รับการศึกษาอยางละเอียดโดยงานใน 

ห(องปฏิบัติการทางฟ;สิกส7 ทางฟ;สิกส7เชิงกล ทางเคมี และทางโบราณชีววิทยา จะทําการเก็บตัวอยางพร(อมเขียน 

หมายเลขและบันทึก เพื่อสงไปดําเนินการตอไป 

3.3.2.4 การถายทอดข(อมูลสนามลงแผนที่ธรณีวิทยาต(นราง 

เพื่อสิ้นสุดระยะเวลาสํารวจหรือเมื่อเก็บข(อมูลภาคสนามเพียงพอแล(ว นักธรณีวิทยาผู(ทําการสํารวจ 

จะทําการบันทึกข(อมูลธรณีวิทยาเกี่ยวกับชั้นตะกอนลงบนแผนที่ภูมิประเทศเพื่อเปนข(อมูลในการแบงหนวย 

ตะกอนตางๆหรือมีการซ(อนทับกันของตะกอนกี่ชั้น จัดทําเปนแผนที่ธรณีวิทยาควอเทอร7นารีต(นราง และเริ่มเขียน 

รายงานการสํารวจเบื้องต(น 

3.3.2.5 การเทียบสัมพันธ7และตรวจสอบความถูกต(อง 

เมื่อได(จัดทําแผนที่ธรณีวิทยาต(นรางแล(วอาจพบวามีข(อมูลไมครบถ(วนสมบูรณ7หรือความสัมพันธ7 

ระหวางหนวยตะกอนไมชัดเจน จึงต(องมีการออกสํารวจ ตรวจสอบความถูกต(องของข(อมูล เก็บข(อมูลภาคสนาม 

เพิ่มเติมในสวนที่ขาดหรือไมชัดเจน โดยการเจาะสํารวจเพิ่มในบริเวณที่สงสัยเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพของแผนที่ 

และรายงานการสํารวจธรณีวิทยาของพื้นที่นั้นตอไป 

3.3.3 การทําแผนที่ธรณีวิทยาควอเทอรนารีต)นฉบับ 

3.3.3.1 เมื่อหนวยสํารวจทําการประมวลผลและแปลความหมายข(อมูลแล(วจะทําการถายทอด 

ข(อมูลที่ตีความทั้งทางด(านชนิดตะกอน องค7ประกอบสภาพแวดล(อมของการสะสมตัวลงบนแผนที่ภูมิประเทศ 

แยกขอบเขตหนวยตะกอน กําหนดอายุ สัญลักษณ7 ภาพตัดขวาง คําอธิบาย การเทียบเคียงหนวยตะกอน รวม 

จัดทําเปนแผนที่ธรณีวิทยาควอเทอร7นารีรางต(นฉบับ ซึ่งจะเปนความถูกต(องของข(อมูลยังไมได(เน(นรูปแบบและ 

ความสวยงามมากนัก 

3.3.3.2 สงแผนที่รางต(นฉบับที่ได(ดําเนินการแล(วเสร็จไปให( สวนแผนที่ธรณีวิทยาหรือสวนที่ 

เกี่ยวข(องดําเนินการเข(ารูปแบบ จัดทําขึ้นเปนแผนที่ธรณีวิทยาควอเทอร7นารีต(นฉบับ ซึ่งจะมีการตรวจสอบและ 

แก(ไขโดยผู(ทําการสํารวจ เพื่อให(แผนที่ถูกต(องและพร(อมสงให(คณะกรรมการพิจารณา 

3.3.4. การบันทึกและนําเข)าข)อมูล 

ข(อมูลหลุมเจาะจะถูกบันทึกลงใน data sheet และนําเข(าเก็บในระบบฐานข(อมูล ตามคูมือบันทึกหลุม 

เจาะระดับตื้นและคูมือการเข(าข(อมูลหลุมเจาะระดับตื้น

46 คูมือการสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยา


47



49



51 

คําอธิบายและความหมาย BOREHOLE 

Drill ID 

รหัสประจําหลุมเจาะ (ข(อมูลจําเปนสําหรับโปรแกรมนําเข(าข(อมูล) 

Borehole ID รหัสประจําหลุมเจาะระดับตื้น 

Drill date วันที่ทําการเจาะ 

Project ชื่อโครงการ 

Place สถานที่ 

Drill master นักธรณีวิทยาผู(ควบคุมการเจาะ 

Hole depth ความลึกหลุมเปนเมตร (ข(อมูลจําเปน) 

Water table ระดับน้ําใต(ดินเปนเมตร 

File reference ไฟล7อ(างอิง 

Map sheet no หมายเลขระวาง 

Coordinate ระบบพิกัด เชน Indian1975 หรือ WGS84 (ข(อมูลจําเปน) 

Zone 

47 หรือ 48 (ข(อมูลจําเปน) 

Easting พิกัด UTM 6-7 หลัก (ข(อมูลจําเปน) 

Northing พิกัด UTM 6-7 หลัก (ข(อมูลจําเปน) 

Remark หมายเหตุ 

Borehole Structure Information 

Layer ID หมายเลขชั้น 

Depth from/Depth to 

ความลึกจาก (เมตร)/ความลึกถึง (เมตร) 

Equipment 

ชนิดของหัวเจาะ 

Major component/Minor component สวนประกอบหลัก/สวนประกอบรอง 

Grain sizeclass 

ขนาดเม็ดตะกอน 

Sorting 

การคัดขนาด 

Roundness 

ความมน 

Consist 

ความเหนียว 

Color สีของตะกอน (รหัสและชื่อสี) 

Mineralogical composition หินหรือแรที่เปนสวนประกอบของตะกอนนั้น 

Mottle content/Mottle color ปริมาณจุดประ/สีจุดประ (รหัสและชื่อสี) 

Concrete/ Concrete content ชนิดและลักษณะของเม็ด/ปริมาณเม็ด 

Plant/ Plant content 

ลักษณะพืช/ปริมาณพืช 

Shell/ Shell content 

ลักษณะเปลือกหอย/ปริมาณเปลือกหอย 

Lime ปริมาณปูนที่ปนในตะกอน (ไมใชเม็ดปูน มองไม 

เห็นต(องใช(กรดจําแนก) 

Remark 

หมายเหตุ 

Boundary 

ขอบเขต



การสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยาบริเวณหินอัคนี 

หินอัคนี (Igneous rocks) แบงออกได(เปน 2 กลุม คือหินอัคนีระดับลึก (plutonic rocks) และ 

หินภูเขาไฟ (volcanic rocks) สวนพวกหินอัคนีระดับตื้น (hypabyssal rocks) ซึ่งแข็งตัวในระดับตื้นนั้น สวน 

ใหญมีลักษณะทางโครงสร(าง (structure) และวิทยาแร (mineralogy) ใกล(เคียงและมักจะพบอยูในบริเวณ 

เดียวกับหินภูเขาไฟจึงจัดให(อยูในกลุมเดียวกัน 

4.1 การสํารวจธรณีวิทยาบริเวณหินอัคนีระดับลึก 

4.1.1 ข)อสังเกตทั่วไป (General observation) 

การสํารวจธรณีวิทยาบริเวณหินอัคนีระดับลึกจะบันทึกข(อมูลตางๆ ดังนี้ 

- Rock variant, based on composition or texture 

- Various kinds of contact such as external contact (contact between pluton 

and country rock) and internal contact (contact between units within pluton) 

- Various kinds of planar or linear fabric and structure, especially those related 

to inclusions 

- Swarms of parallel dikes, veins, or fractures 

- Distribution of various kinds of altered rock 

4.1.2 ลักษณะการเกิด (Mode of occurrences) 

หินแกรนิต (รวมถึงหินแกรโนโดโอไรต7 ไดโอไรต7 และอื่นๆ) มักจะเกิดเปนพลูตอน (pluton) ซึ่งมีรูปราง 

โดยทั่วไปแบบ circular, oval, lenticular or some variation of this theme. พลูตอนที่เกิดกอนอาจจะถูก 

ดันแทรกด(วยพลูตอนที่เกิดขึ้นภายหลัง จึงทําให(พลูตอนที่มีอายุแกกวามีรูปรางเว(าๆแหวงๆ ในขณะที่พลูตอนที่มี 

อายุออนจะมีรูปรางสมบูรณ7ที่สุด ชนิดของพลูตอนแบงออกได(ด(งนี้ 

4.1.2.1 Simple pluton คือพลูตอนที่มีหินชนิดเดียวสม่ําเสมอ (homogeneous) คือมี 

ลักษณะของหิน (lithology) และเนื้อ (texture) เหมือนกันตลอดหรือแตกตางกันเล็กน(อย simple pluton 

จะมีขนาดใหญสุดไมเกิน 2x25 ตารางกิโลเมตร โดยทั่วไปแล(วจะมีขนาด 15x15 ตารางกิโลเมตรหรือเล็กกวา 

4 

4.1.2.2 พลูตอนเชิงซ)อน (Complex pluton) คือ พลูตอนที่มีหินหลายชนิดเกิดอยูด(วยกัน 

ที่พบมากคือ zoned pluton ซึ่งมีรูปรางเปน concentric shell โดยหินที่อยูรอบนอกสุดคอนข(างจะเปนหิน 

ชนิดเบส (basic) ในขณะที่หินที่อยูข(างในและถัดๆไปจะคอนข(างเปนหินชนิดกรด (acid) และมีอายุออนกวา 

(เล็กน(อย) รอยตอระหวางหินตางชนิดกันนี้จะเปนแบบ gradational contact หรือ sharp contact 

ในบางกรณีหินที่มีอายุออนตรงแกนกลางนี้จะดันแทรกเข(าไปในหินชนิดเบสมากกวาซึ่งอยูรอบนอก พลูตอน 

ชนิดนี้เรียกวา “multi-pluton complex” 

complex pluton มีได(หลายขนาด อาจจะมีขนาดเล็กเชนเดียวกับ simple pluton หรืออาจ 

มีขนาดใหญถึง 100x25 ตารางกิโลเมตร สวนพวก multi-pluton complex ก็มักจะมีขนาดใหญขึ้นไปอีกจนถึง 

100-150x30-50 ตารางกิโลเมตร หินชนิดตางๆที่เกิดอยูใน complex pluton หรือ multi-pluton 

complex นี้ จะต(องเปนหินที่กําเนิดมาจากแหลงเดียวกัน (co-magmatic)


53 

4.1.2.3 หินอัคนีมวลไพศาล (Batholith) คือพลูตอนที่ประกอบด(วยหินหลายชนิดเกิด 

รวมกันแผกระจายกว(างขวางมาก (100-150x30-50 ตารางกิโลเมตร) โดยที่หินชนิดตางๆเหลานี้มาจาก 

แหลงกําเนิดที่แตกตางกัน และมักจะมีอายุที่แตกตางกันด(วย 

4.1.2.4 พนังและแผ*น (Dikes and sheets) ที่เกิดแทรกเข(ามาในหินแกรนิต dikes จะมี 

มุมเอียงตั้งแต 45 0 ถึง 90 0 สวนใหญจะเปนหิน andesitic หรือ lamprophyric สวน sheets จะมีมุมเอียง 

ตั้งแต 0 0 ถึง 45 0 และมักจะเปนหินแกรนิต 

4.1.3 เนื้อหินและโครงสร)างในหินอัคนีระดับลึก (Textures and structures in 

plutonic rocks) 

4.1.3.1 Equigranular texture 

1.3.1.1 Equigranular coarse grained ( > 5 mm.) 

1.3.1.2 Equigranular medium grained (1-5 mm.) 

1.3.1.3 Equigranular fine grained (< 1 mm.) 

4.1.3.2 Porphyritic texture คือหินที่มี phenocryst และ phaneritic groundmass 

4.1.3.3 Porphyries คือหินที่มี phenocryst และ aphanetic groundmass โดยมีปริมาณ 

phenocryst และ megascopic crystal อื่นๆรวมกันมากกวา 50 เปอร7เซ็นต7 

(Stringham, 1966) 

4.1.3.4 Foliation คือระนาบของการเรียงตัวของแรไมกา และแรเฟลด7สปาร7 ในบางบริเวณก็ 

มีหินแปลกปลอม (xenolith) เรียงตัวด(วย ถ(าหากพลูตอนมี foliation รุนแรงตาม 

ขอบของพลูตอนและมีหินแปลกปลอมลักษณะแบน โดยที่แกนกลางพลูตอนนั้นไมมี 

การเรียงตัวและหินแปลกปลอมมีลักษณะกลม ก็จะบงชี้วาพลูตอนนั้นเกิดแบบ diapir 

นอกจากนี้ก็มีริ้วขนานที่เกิดจากการเปลี่ยนลักษณะของหินแกรนิต 

4.1.4 การจําแนกหินอัคนีระดับลึก (Classification of plutonic rocks) 

ควรจะยึดหลักการจําแนกหินของ IUGS ดังแสดงไว(ในรูปที่ 4.1 ที่สําคัญคือ การจําแนกหินแกรนิตตาม 

รูปที่ 4.1 นั้น จําแนกโดยอาศัยอัตราสวนปริมาณของแรควอตซ7 แอลคาไลเฟลด7สปาร7และแพลจิโอเคลส ซึ่งได( 

จากการทํา modal analysis อยางไรก็ตามในภาคสนามก็อาจจะเรียกชื่อกว(างๆวา หินแกรนิต หินแกรโน 

ไดโอไรต7 ได(เชนกันโดยการประมาณคาของแอลคาไลเฟลด7สปาร7 และแพลจิโอเคลส จาก hand specimen


รูปที่ 4.1 การจําแนกหินอัคนีระดับลึก ตาม USGS 

4.1.5 (Collecting sheet for granitic rocks) 

การสํารวจธรณีวิทยาในพื้นที่ที่มีหินแกรนิตนั้นให(พยายามเดินสํารวจผานพลูตอนหลายๆแนวหลายๆแนว เพื่อจะได( 

แบงหินแกรนิตออกเปนชนิดตางๆกัน เมื่อพบหินโผลที่ชัดเจนเปนครั้งแรกจะต(องบรรยายลักษณะของหินแกรนิต 

ให(ละเอียดที่สุดโดยยืดตาม collecting sheet ซึ่งรวบรวมโดย Cobbing (1983) ดังแสดงไว(ในรูป 4.2 

เมื่อบรรยายได(ละเอียดก็ตั้งชื่อหิน เชน หินแกรนิตทุงโพธ7 (Thung Pho granite), หินแกรโนไดโอไรต7 

แมละมา (Mae Lama granodiorite) เปนต(น สําหรับการเก็บตัวอยางหินเพื่อทําการวิเคราะห7ทางเคมีและวัด 

หาอายุหินนั้น ให(เลือกเก็บหินที่สดมากๆและควรจะเก็บเปนก(อนใหญที่มีน้ําหนักมากกวา 4 กิโลกรัม 

(20x20x20 cm 3 )


55 

รูปที่ 4.2 Collecting sheet for granitic rocks 

4.2 การสํารวจธรณีวิทยาบริเวณหินภูเขาไฟ 

การสํารวจธรณีวิทยาบริเวณหินภูเขาไฟนั้นมีข(อมูลหลายอยางที่ควรจะให(ความสนใจในขณะที่ทํางานอยู 

ในภาคสนาม เพราะจะได(นําไปวิเคราะห7รวมกับข(อมูลที่ได(ในห(องปฏิบัติการ ซึ่งจะทําให(ผลงานการสํารวจ 

ธรณีวิทยามีความสมบูรณ7มากขึ้น ข(อมูลดังกลาวมีดังนี้ 

4.2.1 ลักษณะการสัมผัสกับหินข)างเคียง 

ควรจะให(ความสนใจในบริเวณรอยสัมผัสวามีลักษณะเปนแบบลาวาหลาก (lava flows) ป;ดทับอยูหรือ 

วาเกิดจากการสะสมตัวของพวกหินตะกอนภูเขาไฟ (pyroclastic rocks) หรือวาเกิดในรูปของพนัง (dikes) หรือ 

พนังแทรกชั้น (sills) ที่ตัดแทรกเข(าไปในหินข(างเคียง และจะต(องสังเกตลักษณะการเปลี่ยนแปลงของแรบริเวณ 

ที่มีการแปรสภาพแบบสัมผัส และความหนาของบริเวณที่เกิดการแปรสภาพแบบสัมผัสไว(ด(วย และถ(าสามารถ 

ติดตามแนวของรอยสัมผัสก็จะเปนประโยชน7ในการศึกษารูปรางของหินภูเขาไฟนั้น


4.2.2 ลักษณะการเกิด (Mode of occurrences) 

โดยทั่วๆไปหินภูเขาไฟมักจะเกิดจากลาวาหลาก (lava flow) และชิ้นเศษหินภูเขาไฟ pyroclastic 

deposits ซึ่งจะสังเกตลักษณะได( เชน 

4.2.2.1 ลักษณะของลาวาหลาก (lava flow) 

ถ(าเปนพวก highly viscous lava เชน ไรโอไลต7 (rhyolite) มักจะไหลไปไมไกลจาก vent 

และเปนชั้นหนามีรูปรางเปน dome สวนพวก basaltic lava ที่เปนพวก low viscous lava มักจะไหลเปน 

ระยะทางไกลๆ โดยมีลักษณะภูมิประเทศเดิมเปนตัวควบคุมรูปแบบและทิศทางของการไหล การไหลของพวก 

basaltic lava มีแบบตาง ๆ ดังนี้ 

- pahoehoe มีผิวด(านบนเปนแบบ smooth rolling หรือ corrugated (ผิวเรียบ) 

- aa มีลักษณะเปนแบบ rough, spiney or fragmental (ผิวขรุขระ) 

- blocky lava มีลักษณะที่ประกอบด(วย angular blocks with smooth faced 

ถ(าเปน blocky lava ที่หนาๆจะเปนพวก loose fragments 

- pillow lava เกิดจากการไหลของลาวาลงสูแองน้ําทําให(มีลักษณะเปนก(อนวงรี 

สะสมตัวอยู และมักจะเห็น vesicular แผรัศมีกระจายอยูโดยรอบของก(อนวงรี ตามผิวของ pillow lava แตละ 

ก(อนจะเปนพวกแก(ว (glass) 

4.2.2.2 ลักษณะของชิ้นเศษหินภูเขาไฟ (Pyroclastic deposits) 

การจําแนกพวก pyroclastic ejecta (ซึ่งเรียกวา tephra) นั้น จําเปนต(องใช(ขนาดและรูปราง 

ของชิ้นเศษหินภูเขาไฟเปนเครื่องชี้บงดังตารางตอไปนี้ 

Size (mm.) Unconsolidated Consolidated 

< 1/16 Dust Dust tuff 

1/16-2 Ash Tuff 

2-64 Lapilli Lapilli tuff 

> 64 Block 

(angular) 

Pyroclastic-breccia 

> 64 Bomb 

(rounded) 

Agglomerate 

ควรจะตรวจสอบชิ้นเศษหินภูเขาไฟซึ่งแบงออกได(เปน 3 พวก คือ glass, crystals และ rock 

fragments เพื่อจะได(นําไปใช(ในการเรียกชื่อหินตัวอยาง เชน 

vitric tuff สวนประกอบสวนใหญเปนพวก glass และ pumice lump 

lithic tuff สวนประกอบสวนใหญเปน rock fragment 

crystal tuff สวนประกอบสวนใหญเปน crystal 

crystal-lithic tuff สวนประกอบของ crystal มากกวา rock fragment 

เมื่อทราบสวนประกอบทางเคมีและแรประกอบหินแล(วก็สามารถจะเรียกชื่อได( เชน “crystal-vitric 

rhyolitic tuff” เปนต(น


57 

4.2.3 เนื้อหินและโครงสร)างขนาดเล็ก (Texture and minor structures) 

ลักษณะของเนื้อหินภูเขาไฟที่พบทั่วๆ ไปคือ 

4.2.3.1 Porphyritic texture คือลักษณะของแรที่มีขนาดใหญ(phenocryst) ซึ่งอาจจะ 

เปนแรชนิดเดียวหรือหลายชนิดฝJงตัวอยูในกลุมแรที่มีขนาดเล็ก(groundmass) ในลักษณะเชนนี้ควรจะอธิบาย 

ชนิด ขนาด รูปราง และปริมาณของแร phenocryst ไว( เพราะการที่ขนาดของแร phenocryst แตกตางจาก 

แรใน groundmass นั้นเกิดจากการเปลี่ยนแปลงสภาพแวดล(อมของหินหนืด (magma) ในชวงระยะเวลาที่ 

แข็งตัว เนื่องจากแร phenocryst ในหินภูเขาไฟจะเกิดที่อุณหภูมิสูงในชวงแรกๆของ magmatic 

crystallization ซึ่งเย็นตัวช(าๆภายในเปลือกโลกที่อยูลึก มาเย็นตัวอยางรวดเร็วบนผิวโลกจนเกิดกลุมแรที่เปน 

groundmass ขึ้น 

4.2.3.2 glass มักจะพบในหินภูเขาไฟอยูทั่วไป ถ(าเปนหินที่มีสวนประกอบเปนพวกหินชนิด 

เบส (basic) จะพบแก(ว (glass) อยูบ(างในเนื้อหิน ในขณะที่หินพวก acid lava จะพบแก(วเปนสวนใหญ เชน 

obsidian และ pitchstone เนื่องจากแก(ว (glass) ที่อุณหภูมิปกติเปนพวก metastable และจะ crystallize 

(devitrify) ไปได(งายเมื่อมีอุณหภูมิสูงขึ้น ดังนั้นจึงมักจะไมคอยพบ glassy rock ในหินยุคเกาพวกมหายุค 

Paleozoic แตจะพบในหินยุคใหม เชน ยุค Cenozoic 

4.2.3.3 Vesicular มีลักษณะเปนโพรง อาจเปนรูปวงกลมหรือเปนทอยาว เกิดเนื่องจากพวก 

volatile phase หนีออกไป ถ(ามีแรมาตกผลึกใหมในโพรงนี้เรียกวา amygdaloidal 

4.2.3.4 ลักษณะที่เกิดการเรียงตัวของแร เนื่องมาจากลาวาหลาก 

4.2.3.5 Ophitic, diabasic or doleritic เปนลักษณะของแรแพลจิโอเคลสที่ตกผลึก 

มีทิศทางไมแนนอนและถูกแรออไจต7ตกผลึกหุ(มอยู ลักษณะเชนนี้จะพบในหินพวก basic sill และ basaltic 

lava ที่หนามากๆ 

4.2.4 การจําแนกหินภูเขาไฟ (Classification of volcanic rocks) 

เนื่องจากหินภูเขาไฟประกอบด(วยแรที่มีขนาดเล็กบางครั้งไมสามารถมองได(ด(วยตาเปลา การจําแนก 

ชนิดของหินจําเปนที่จะต(องอาศัยข(อมูลจากกล(องจุลทรรศน7 และการวิเคราะห7ทางเคมีเข(ามาชวย การจําแนก 

ชนิดของหินภูเขาไฟในภาคสนามอาจทําได(อยางกว(างๆ จากรูปที่ 4.3 

4.2.5 การเก็บตัวอย*างหินภูเขาไฟ 

เนื่องจากหินภูเขาไฟมีขนาดผลึกเล็กจึงต(องศึกษาทั้งจากกล(องจุลทรรศน7และการวิเคราะห7ทางเคมี 

ในการเก็บตัวอยางจําเปนจะต(องเลือกตัวอยางที่สดมากที่สุด โดยเฉพาะตัวอยางที่จะนํามาวิเคราะห7ทางเคมี 

จะต(องแยกเอาผิวหน(าของตัวอยางที่ผุและสกปรกออกให(หมด คัดเอาก(อนขนาด 1x2 นิ้ว ประมาณ 1-2 กิโลกรัม 

สําหรับหินที่มีโพรง (cavities) ซึ่งมักจะมีแรใหมมาตกผลึกรวมอยูด(วย จะต(องแยกเอาสวนที่เปนโพรงออกไป 

ข(อสําคัญการเก็บตัวอยางต(องเก็บมาจากหินโผลไมใชมาจากหินพลัด(float) เพราะต(องนํามาศึกษาภายใต(กล(อง 

จุลทรรศน7 เพื่อทราบการเปลี่ยนแปลงในสวนประกอบของหิน และลักษณะเนื้อหินตางๆที่ไมสามารถมองเห็นได( 

ด(วยตาเปลา อันจะเปนประโยชน7ในการสรุปการกําเนิดและรูปรางของหินภูเขาไฟในบริเวณนั้นตอไป 

เมื่อได(ศึกษาชนิดของหินภูเขาไฟโดยอาศัยข(อมูลจากภาคสนามจากกล(องจุลทรรศน7และการวิเคราะห7 

ทางเคมีแล(ว ถ(าหินภูเขาไฟโผลให(เห็นเปนปริมาณกว(างพอสมควรและสามารถลงขอบเขตในแผนที่ได( อาจตั้งชื่อ


หนวยหิน เชน Mae Tha basalt, Khao Khaew volcanics เปนต(น โดยให(ยึดถือตาม Stratigraphic 

Nomenclature of Thailand 

รูปที่ 4.3 การจําแนกหินภูเขาไฟ (S.E. Claboug, 1976)


59 


การสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยาบริเวณหินแปร 

ในอดีตการสํารวจธรณีวิทยาในพื้นที่ที่เปนหินแปร พิจารณาเพียงความรุนแรงของการแปรสภาพโดย 

เมื่อพบหินแปรเกรดสูง เชน หินไนส7 หินชีสต7 จะกําหนดวามีอายุพรีแคมเบรียน หากพบหินแปรเกรดต่ําไมวาจะ 

เปนหินแปรบริเวณไพศาลหรือวาหินแปรสัมผัส มักกําหนดให(มีอายุไซลูเรียน-ดีโวเนียน ผลงานวิจัยหลายฉบับ 

รายงานวาหินแปรในประเทศไทยไมควรมีอายุพรีแคมเบรียน เนื่องจากลักษณะของการวิวัฒนาการธรณีแปร 

สัณฐานที่มีความรุนแรงเมื่อปลายยุคไทรแอสซิก เพื่อให(การสํารวจจัดทําแผนที่ธรณีวิทยามีความถูกต(อง 

นาเชื่อถือมากขึ้นจึงสมควรทําการศึกษาหินแปรให(ละเอียด 

หินแปรในประเทศไทยที่พบแล(วมีอยู 3 จําพวกด(วยกัน คือหินแปรสภาพบริเวณไพศาล (regional 

metamorphic rocks) หินแปรสัมผัส (contact metamorphic rocks) และหินแปรบดอัด (cataclastic 

metamorphic rocks) 

5.1 หินแปรสภาพบริเวณไพศาล (Regional metamorphic rocks) 

5.1.1 Regional dynamothermal metamorphic rocks 

ลักษณะสําคัญของหินแปร regional dynamothermal ได(แก 

- เกิดเปนบริเวณกว(างและยาวครอบคลุมพื้นที่มากกวา 100 ตารางกิโลเมตร 

- เกิดภายใต(ความดันที่สูงกวาในหินแปรสัมผัส หินจึงแสดงการเรียงตัวของแรตามแนวแตก (cleavage) 

หรือแสดงการเรียงตัวแบบหินชีสต7 (schistosity) หรือแสดงการเรียงตัวแบบหินไนส7 (gneissosity) 

- metamorphic planar structure ที่เกิดเพราะความดันอาจวางตัวขนานกับ bedding ในหินเดิมได( 

แตสวนใหญจะทํามุมกันอยู 

- ในหินแปรสภาพบริเวณไพศาลมีความกว(างของแตละ metamorphic zone มากกวาในหินแปรสัมผัสคือ 

อาจพบ sequence ตั้งแตหินที่ไมถูก metamorphose เลยไปหาหินที่แสดงแนวแตกการเรียงตัวแบบหินชีสต7 

และการเรียงตัวแบบหินไนส7 หรือมีหินที่เปลี่ยนจากการแปรสภาพหินชนวน (slate) ไปหาฟ;ลไลต7 

(phyllite), ชีสต7 (schist), ไนส7 (gneiss), มิกมาไทต7 (migmatite) และ แกรนิต (granite) 

- metamorphic differentiation ที่เกิดเปน quartzo feldspathic layers สลับกับ mafic-rich layers 

โดยแรเรียงตัวขนานไปกับ gneissosity และมีความหนาเปนเซนติเมตรถึงเปนเมตร เปนลักษณะเฉพาะของการ 

แปรสภาพบริเวณไพศาลเกรดสูง 

- หินมิกมาไทต7 ซึ่งพบในสวนของหินแปรบริเวณไพศาลเกรดสูง แสดงถึงการเริ่มเปลี่ยนแปลงหินในสวนนี้ 

เปนหินแกรนิติก (granitic rocks) โดยกระบวนการของ partial melting (Winkler, 1967 และ Winkler, 

1974) 

- ในหินแปรบริเวณไพศาลอาจถูก regional metamorphism ได(มากกวา 1 ครั้ง หรืออาจมี contact 

metamorphism เกิดซ้ําก็ได( 

- ในการแปรสภาพแบบไพศาล 1 ครั้ง อาจมีการเปลี่ยนลักษณะ (deformation) และการเกิดผลึกใหม 

(recrystallization) ได(มากกวา 1 ครั้ง โดยเปนกระบวนการตอเนื่องที่เกิดขึ้นใน waning stage เชน การเกิดของ 

crenulation cleavage ตัดกับ schistosity และมีการเกิดผลึกใหม ในลักษณะนี้อาจเปนเพราะ regional 

metamorphism ครั้งหลังที่รุนแรงน(อยกวาก็ได( อนึ่ง ถ(ามีแต recrystallization เชนเกิด porphyroblast


ที่ include เอา texture ตางๆเข(าไว(โดยไมถูก disturb เลย porphyroblast นั้นเกิดจากผลของ contact 

metamorphism 

- หินแปรบริเวณไพศาล ที่แสดง schistosity ขนานกับ axial plane surface ของ fold ที่เกิดจาก bedding หรือ 

layer ใดๆก็ตาม เปนการแสดงวา schistosity และ folding นั้นเกิดพร(อมกับ metamorphism 

- อาจพบซากดึกดําบรรพ7ได( โดยเฉพาะกับหินแปรเกรดต่ํา 

- การแบงเกรดของการแปรสภาพสามารถทําได(จากการศึกษา mineral assemblages ในสวนตางๆของ 

metamorphic zones (แบงตาม Winkler, 1967) 

5.1.2 ข)อเสนอแนะการสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยาบริเวณหินแปรบริเวณไพศาล 

1. ศึกษาการเปลี่ยนแปลงของวิทยาหินหรือเนื้อหิน (lithology) เรียงลําดับชั้นจากหินที่ไมมี 

การแปรสภาพ (non metamorphic rocks) ไปหาหินที่มีการแปรสภาพชั้นสูง (higher grade metamorphic 

rocks) พร(อมทั้งหาลักษณะและความสัมพันธ7ที่ของหินชนิดตางๆ 

2. วัดการวางตัว(attitude)ตางๆ เชน beds, cleavages, foliations (schistosity, 

gneissosity), lineations, axial planes, fold axis และ fault ตางๆเพื่อลงในแผนที่ธรณีวิทยา 

3. เก็บตัวอยางหินเพื่อนําไปศึกษา mineral assemblages และแบงหินแปรออกเปน facies 

ตางๆ ถ(าเปนไปได(ควรลากเส(นแบงแตละ facies หรือ subfacies พร(อมทั้งแสดงในแผนที่ธรณีวิทยาด(วย 

4. ศึกษาการแปรสภาพแตละครั้ง (episodes) โดยแยกชวงการเปลี่ยนลักษณะ(deformation) 

และชวงการตกผลึกใหม(recrystallization) ออกจากกัน เปรียบเทียบ deformation styles ในสวนตางๆของ 

sequence 

5. แยกการแปรสภาพแบบสัมผัสออกจากการแปรสภาพแบบไพศาล 

6. ถ(ามีหินมิกมาไทต7และหินแกรนิตอยูในสวนที่เปนการแปรสภาพเกรดสูง ให(แยกหินแกรนิต 

ออกและแสดงในแผนที่ ถ(าเปนไปได(ลองเก็บตัวอยางมาพิสูจน7วามีการหลอมละลายบางสวนของหินแปรให(เปน 

หินแกรนิตจริงหรือไม 

7. พยายามหาซากดึกดําบรรพ7 โดยเฉพาะในสวนที่มีการแปรสภาพเกรดต่ํา 

8. หาขอบเขตแหลงหินและแร ที่มีความสําคัญตอทางเศรษฐกิจ 

5.1.3 Regional burial metamorphic rocks 

หินแปรแบบนี้เกิดเปนบริเวณกว(างเหมือนหินแปรสภาพบริเวณไพศาล แตเพราะเหตุที่มีลักษณะการเกิด 

และหินที่เกิดอยูรวมกันตางไปจากพวกอื่นๆ คือ เปนหินแปรที่เกิดอยูใน subduction zone ของ plate 

tectonics เทานั้น จึงแยกออกมาตางหาก หินแปรแบบนี้มีลักษณะที่สําคัญดังนี้ 

- หินแปรประเภทนี้อาจมีหรือไมมี metamorphic planar structure (cleavage, schistosity) ก็ได( 

แตสวนใหญจะมีขนาดเม็ดเล็กถึงปานกลาง (fine ถึง medium grained) 

- ตัวอยางหินขนาดเล็ก (hand specimen) อาจสังเกตไมเห็น metamorphic textures และอาจมี 

relict mineral และ depositional features เหลืออยู 

- หินเดิมกอนถูกการแปรสภาพ ประกอบไปด(วย หินเกรย7แวก, หินดินดาน, หินทราย และ หินกรวดมน 

นอกจากนั้นยังมีหินเชิร7ต, หินบะซอลต7 และ หินอุลตราเมฟ;ก (serpentinite) 

- หินสวนใหญเปนพวกหินที่มีโซเดียมสูง เชน มีแร blue amphibole, jadeitic pyroxene หินจึงมักมีสี 

น้ําเงินเข(ม ซึ่งในสวน high grade บางทีเรียกกันวา blue-schist facies


61 

- หินจะแสดงเกรดของการแปรสภาพที่สูงขึ้น เข(าหา higher stratigraphic level และเข(าหา thrust 

plane 

- แรดัชนี (Index minerals) เชน aragonite, jadeitic pyroxene, glaucophane และ crossite แสดง 

ถึง condition ที่ความกดดันสูงแตอุณหภูมิต่ํา และ pressure condition ที่เกิดขึ้นไมพอดีกับ stratigraphic 

depth ของ burial ที่คํานวนได( 

- หินแปรเกรดต่ํา คือ laumontite-prehnite facies (เดิมเรียก zeolite facies) และ pumpellyiteprehnite 

facies อาจพบ gradation เข(าไปหา green schist facies 

5.1.4 ข)อเสนอะแนะการสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยาบริเวณหินแปร Regional 

burial metamorphic rocks 

1. ศึกษาการเปลี่ยนแปลงของ lithology สังเกตลักษณะสําคัญและความสัมพันธ7ที่จะชวยบอก 

ถึง origin ของหินตางๆใน sequence พร(อมทั้งการเรียงลําดับชั้นหิน 

2. ทําแผนที่ธรณีวิทยาแยกประเภท rock unit แสดงทิศทางการวางตัว (bed) แสดง 

cleavage, schistosity, fault และ folds ที่พบ สังเกต rock texture ที่แสดงถึง intense shearing ใน 

thrust plane พร(อมทั้งหาความสัมพันธ7และแยก rock unit ใน fault zone (ถ(าเปนไปได() 

3. เก็บตัวอยางเพื่อศึกษาหา origin ของหินเดิม และศึกษา mineral assemblages เพื่อการ 

แบงเกรดของการแปรสภาพและบอกชนิดของหินแปร 

4. หาความสัมพันธ7กับ metamorphic facies อื่นๆถ(ามี 

5. หา fossils ในหินแปรเกรดต่ํา 


5.2 หินแปรสัมผัส (Contact metamorphic rocks) 

ลักษณะสําคัญของหินแปรสัมผัส ได(แก 

- เกิดได(กับหินทุกชนิดเนื่องจากความร(อนของหินอัคนีแทรกซอนจําพวกหินแกรนิต 

- มักพบอยูรอบๆหรือใกล(เคียงกับตัวหินอัคนี มีขอบเขต (zone) ที่มีความกว(างตั้งฉากกับ contact 

surface อยูในระยะไมเกิน 1 กิโลเมตร 

- หินแปรสัมผัสมักจะมีเนื้อเม็ดละเอียดและไมมีการเรียงตัวของแร นอกจากเกิดจากหินแปรที่มีแนวแตก 

เรียบ (cleavage) หรือการเรียงตัวของแรอยูแล(ว 

- metamorphic zones สามารถใช(ชนิดแร หรือ mineral assemblages แบงได(โดยแรที่เกิดอุณหภูมิ 

สูงขึ้น เมื่อเข(าหา igneous contact 

- อาจพบ fossil และ parent-rock texture ได(ใน low grade facies 

- ไมเคยปรากฏมี segregation banding ที่เกิดจาก metamorphic differentiation ในหินแปรสัมผัส 

- อาจมี contact metasomatism ได(โดยเฉพาะสวนที่ใกล(รอยตอกับหินแกรนิต 

5.2.1 ข)อเสนอแนะการสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยาบริเวณหินแปรสัมผัส 

1. ศึกษาการเปลี่ยนแปลงใน lithology จากหินเดิมเข(าไปหาหินแปรสัมผัสที่วางตัวอยูโดยรอบ 

หรือใกล(เคียงกับหินอัคนี หาความสัมพันธ7แตละ unit และการเรียงลําดับขึ้น 

2. ทําแผนที่ธรณีวิทยาแสดง contact ระหวางหินใน aureole กับหินเดิมและกับหินอัคนี 

พร(อมกับแยก rock unit ที่เดนชัดที่พบอยูในสวนตางๆทั้งใน aureole และในหินเดิมรอบๆ aureole บริเวณ


ใดที่ไมสามารถแบงแยกอยางเดนชัดระหวาง contact aureole กับหินเดิมให(ใส pattern แสดงอาณาบริเวณที่ 

อิทธิพลของ contact metamorphism แผไปถึง 

3. แสดง attitudes ตางๆ เชน beds, cleavages, foliations, lineament, fault, folds 

ฯลฯ ที่พบอยูในหิน ใน aureole และรอบๆ aureole 

4. เก็บตัวอยางหินเพื่อนําไปศึกษา metamorphic zones และเปรียบเทียบแร และ 

องค7ประกอบทางเคมี ของหินที่อยูใน rock unit ที่ตางกัน (bed เดียวกัน) แตอยูนอกและใน contact aureole 

โดยเฉพาะในสวนที่ไมมีโครงสร(างใดๆ มารบกวนความตอเนื่องของ beds 

5. หา fossils เพื่อเปรียบอายุหินทั้งในและนอก aureole 


5.3 หินแปรบดอัด (Cataclastic metamorphic rocks) 

- Williams et al. (1954) ได(ให(คําจํากัดความของหินแปรบดอัดวาเกิดภายใต(ความร(อนและความดันต่ํา 

มักจะไมมีการตกผลึกใหมของแรเกิดขึ้น มีแตเกิดการเฉือน(shearing) และ การบดอัด(crushing) ทําให(แร 

ประกอบหินถูกบดละเอียดมากหรือน(อยขึ้นอยูกับความรุนแรง 

- โดยทั่วๆไป cataclastic deformation มักมี heat จาก friction เกิดขึ้น และในหินที่มี chemically 

active pore fluid อยูด(วย จะทําให(เกิดการตกผลึกใหมรวมด(วย 

- หินแปรบดอัดเกิดได(กับหินทุกชนิดในเขตรอยเลื่อน (มักเปน thrust fault) 

- มีชื่อเรียกตางๆ กันตามความรุนแรงของ process คือ cataclasite, mylonite และ phyllonite ใน 

cataclasite ยังสามารถบอกชนิดของหินเดิมได( แตถ(าถูกบดจนแรเดิมละเอียดเกือบหมดคืออาจมีเหลือเปน 

eyes อยูใน intense granulated และ granulated และ laminated matrix จะเรียกวา mylonite สวน 

phyllonite จะมีลักษณะเหมือน phyllite เพราะมีแรเกิดใหม เชน ไมกา, คลอไรต7 เกิดรวมด(วย ทําให(ผิวมันวาว 

แรเดิมถูกบดจนละเอียดหมด 

5.3.1 ข)อเสนอแนะการสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยาหินแปรบดอัด 

1. ศึกษาการเปลี่ยนแปลงของ Lithology และการเรียงลําดับชั้น พร(อมกับหาความสัมพันธ7 

ของ lithology ในหินแปร cataclastic และหินข(างเคียงด(วย 

2. ทําแผนที่ธรณีวิทยา แสดง rock unit ถ(าทําได( เพื่อแสดงความสัมพันธ7ของ lithology ใน 

หินแปรบดอัดและหินข(างเคียง 

3. เก็บตัวอยางมาศึกษาเปรียบเทียบระหวางหินแปรบดอัด และหินข(างเคียง 

4. หาขอบเขตแหลงหินและแรที่มีความสําคัญตอทางเศรษฐกิจ


63 


การสํารวจธรณีวิทยาโครงสร)าง 

คูมือฉบับนี้มีวัตถุประสงค7เพื่อให(ผู(ปฏิบัติงานสามารถเก็บข(อมูลทางธรณีวิทยาโครงสร(างพื้นฐานที่จําเปน 

ในงานสํารวจทางธรณีวิทยาภาคสนามได( เนื่องจากงานสํารวจธรณีวิทยาภาคสนามถือวาเปนหัวใจสําคัญของ 

การสํารวจหาข(อมูลธรณีวิทยาและการจัดทําแผนที่ธรณีวิทยามาตราสวนตางๆ ข(อมูลสนามนั้นเปนข(อมูลที่ 

สามารถจับต(องได( มองเห็นได( จึงถือเปนข(อมูลที่แท(จริง 

การจําแนกธรณีวิทยาโครงสร(างแบงออกเปนหลายแบบ ตามแตวัตถุประสงค7ของการศึกษาอาจแบงเปน 

2 แบบ เชนแบบระนาบ (planar) และแบบเส(น (linear) หรือแบงโครงสร(างตามประเภทของชนิดหิน เชน 

โครงสร(างในหินอัคนี (Igneous structure) โครงสร(างในหินแปร (Metamorphic structure) โครงสร(างในหิน 

ตะกอน (sedimentary structure) หรืออาจมีการแบงเปนโครงสร(างปฐมภูมิ (primary structure) และ 

ทุติยภูมิ (secondary structure) หรือโครงสร(างจากการเปลี่ยนรูป (deformation structure) เปนต(น 

โครงสร(างทางธรณีวิทยาที่พบเห็นในภาคสนาม ที่ควรต(องทําการวัด จัดเก็บข(อมูล บันทึกลงในสมุด 

บันทึกและแสดงลงในแผนที่ธรณีวิทยา สําหรับแผนที่ธรณีวิทยา มาตราสวน 1:50,000 ควรจะแสดงสัญลักษณ7 

ของโครงสร(างที่สําคัญๆ ดังนี้ 

- attitude ของ bedding plane และ foliation 

- fold axis (วัดทิศทางของ plunging) 

- joints, fault (วัด attitude และทิศทางการเคลื่อนของ fault plane) 

- contacts รวมทั้ง unconformity ตางๆ 

6.1 ชั้นหิน (Bed) 

ชั้นหินเปนโครงสร(างปฐมภูมิ (primary structure) ที่เกิดในหินตะกอน ในพจนานุกรมศัพท7ธรณีวิทยา 

ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (2544) ให(นิยามชั้นหินไว(วา : 

ชั้นหิน: หนวยเล็กที่สุดในการจัดลําดับชั้นหินตามลักษณะหิน ซึ่งมีลําดับการเรียงจากหนวยที่ใหญที่สุด 

หรือหนาสุด ไปยังหนวยที่เล็กที่สุดหรือบางที่สุด สามารถแบงได(อยางเปนทางการ ดังนี้คือ กลุมหิน (group) 

หมวดหิน (formation) หมูหิน (member) และชั้นหิน (bed) ชั้นหินนี้มีความหนาตั้งแต 1 เซนติเมตร ถึง 

ประมาณ 3 เมตร มีลักษณะเนื้อหินเดนชัด แตกตางจากชั้นหินอื่นๆที่วางตัวอยูข(างบนหรือข(างลาง (การเรียกชื่อ 

ลักษณะชั้นตะกอนและขนาดของชั้น ดังแสดงใน รูปที่ 6.1 และ 6.2)


รูปที่ 6.1 การเรียกชื่อลักษณะของชั้นหินตะกอน (Campbell, 1976) 

รูปที่ 6.2 การกําหนดความหนาของชั้นหิน (Ingram, 1954)


65 

การที่เราจะสามารถวัดคาแนวระดับมุมเอียงเทได(ดีเพียงใดนั้น ขึ้นอยูกับขอบเขตของหินโผลใน 

ธรรมชาติ ทั้งนี้รวมถึงความเอียงชันของมุมเทด(วย กลาวคือยิ่งพื้นระนาบโครงสร(างธรณีวิทยามีคาความเอียงเท 

มากขึ้นเพียงใด ก็จะสามารถวัดคามุมเทได(งายและมีความถูกต(องมากขึ้นด(วย การวัดคาของชั้นหินนั้นสามารถ 

ใช(เข็มทิศวัดหาคาแนวระดับ (strike) และคามุมเท (dip) ได(หลายวิธีด(วยกัน ในที่นี้จะไมกลาวถึงขั้นตอนการใช( 

เข็มทิศในการวัดคาระดับและมุมเท แตจะกลาวถึงความหมายการอานคาโดยทั่วไป จึงใครสรุปความหมายของ 

คําวาแนวระดับและมุมเท เพื่อให(มีความเข(าใจที่ตรงกันเสียกอน (รูปที่ 6.3) 

รูปที่ 6.3 แสดงทิศทางการวางตัวของชั้นหิน 

(แนวระดับ, ทิศทางการเอียงเท, มุมเท) 

มุมเท (dip) คือ มุมที่เกิดจากระนาบของโครงสร(างทาง 

ธรณีวิทยาตัดกับระนาบแนวนอน ทิศทางของแนวเท 

จะตั้งฉากกับแนวระดับ 

แนวระดับ (Strike) คือ แนวทางหรือทิศทางที่ตั้งฉาก 

กับแนวไหลของน้ําบนผืนระนาบชั้นหิน สายแร พนัง 

หิน แนวระดับนี้เดิมนิยมวัดกันตามเสี้ยวของสี่มุมโลก 

จากเหนือไปตะวันออกไปใต( ไปตะวันตกจนจดเหนืออีก 

แตขณะนี้นิยมเปนมุมแอเซมัท (azimuth) เพราะการ 

บันทึกได(สั้นและผิดพลาดยากกวาการกําหนดอยางอื่น 

6.1.1 การอ*านค*าการวางตัวของชั้นหิน 

คาการวางตัวของชั้นหิน (dip/strike) มักได(มาจากการอานและบันทึกในระบบที่แตกตางกันขึ้นอยูกับ 

แบบและชนิดของเข็มทิศที่ใช(ในการวัดและความคุ(นเคยของนักธรณีวิทยา/ชางสํารวจที่ทําการสํารวจนั้นๆ 

สวนมากมักอานคาในระบบ azimuth 

1. การอานแบบ dip-angle/dip-direction เปนการวัดคามุมเทและทิศทางมุมเทของชั้นหิน มักอานคา 

จากเข็มทิศชนิด breithaupt เชน 60 0 /130 0 หมายความวา ชั้นหินมีมุมเท(dip) จากแนวระดับลงไป 60 0 มี 

ทิศทางเอียงเทไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต( ในทิศทาง 130 0 

2. การอานแบบ strike direction/dip angle เปนการวัดแนวระดับและคามุมเทของชั้นหิน มักอานคา 

จากเข็มทิศชนิด brunton เชน 040 0 /60 0 (การเขียนแบบ strike direction คือ 040 0 /60 0 SE) หมายความวา 

ชั้นหินมีแนวระดับ (strike) ทางทิศ 040 0 และ มีมุมเท 60 0 ทิศของแนวเทไปทางตะวันออกเฉียงใต( เปนต(น การ 

อานคาแบบ strike direction/dip angle นี้ ควรบอกทิศการเอียงตัวของชั้นหินไว(ด(วย เพราะในแงปฏิบัติมัก 

กอให(เกิดความสับสนในการสื่อสารอยูเนืองๆ 

3. หรือการอานแบบกําหนดทิศทาง (bearing) เปนการอานคาจากเข็มทิศชนิด brunton เชน 

N40 0 E/60 0 SE หมายความวาชั้นหินมีแนวระดับ (strike) อยูในแนวทิศ 40 0 ไปทางตะวันออก และ มุมเท 60 0 

เอียงเทไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต( เปนต(น สําหรับแผนที่ธรณีวิทยา มาตราสวน 1:50,000 ควรจะแสดง 

สัญลักษณ7ของ attitude ของ bedding plane


6.2 โครงสร)างริ้วขนาน (Foliation) 

ริ้วขนานเปนธรณีวิทยาโครงสร(างชนิดหนึ่งซึ่งเปนระนาบ(plane) เกิดจากการเรียงตัวของแรหรือ 

ลักษณะของชั้นหินที่มีองค7ประกอบแตกตางกัน ความหมายตามคํานิยามในพจนานุกรมศัพท7ธรณีวิทยา (2544) : 

คือริ้วรอยที่มีลักษณะเปนแนวขนานจนแลดูเปนแถบเปนลายสลับสี มักบิดย(วยน(อยๆแบบลูกคลื่น ซึ่งพบในหิน 

ชีสต7 หินไนส7 ทั้งนี้เปนผลเนื่องมาจากการแปรสภาพของหิน แรในหินจึงตกผลึกใหมและจัดเรียงตัวไปใน 

แนวทางเดียวกัน จนมีลักษณะริ้วรอยบิดย(วยเปนแถบขนาน ริ้วขนานอาจแยกออกได(เปนแผนๆและมีผิวหน(า 

เรียบเนียน เชนในหินชนวน 

ริ้วขนานเปนกระบวนการทางเทคโทนิค คือกระบวนการแปรรูปและตกผลึกใหมของแรในหินทําให(เกิด 

การเรียงตัวของเม็ดแร พบเห็นได(ทั้งขนาดใหญและขนาดเล็ก ริ้วขนานในหินมีปJจจัยควบคุมการเกิดในขณะ 

แปรรูป เชน อุณหภูมิ ความดัน อัตราการเกิดความเครียด และแรประกอบหิน เปนต(น 

หินที่ประกอบด(วยแรที่มีรูปรางเปนแผนจํานวนมาก เชนแรดินและไมกา มีแนวโน(มการเกิดแนวแตก 

แบบ penetrative cleavage ซึ่งแตกออกเปนแผนเรียบได(งาย สวนหินที่ประกอบด(วยแรชนิดเดียว เชน 

หินปูน หินควอตไซต7 มีแนวโน(มเกิดแนวแตกเฉพาะ (special cleavage) 

6.2.1 ริ้วขนานในหินตะกอนหรือหินแปรเกรดต่ํา 

6.2.1.1 แนวแตกเรียบประชิด (Fracture cleavage) 

แนวแตกเรียบชนิดหนึ่งที่เกิดขึ้นในหินที่มีรอยแตกหลายแนวประชิดและขนานกัน หินมีการ 

แปรสภาพเพียงเล็กน(อย แนวแตกเรียบประชิดเกิดจากรอยเลื่อนขนาดเล็ก (microfaults) หรือรอยแตกที่แยก 

หินออกเปนแทง ( tabular) 

6.2.1.2 แนวแตกเรียบรอยหยัก (Crenulation cleavage) 

แนวแตกเรียบที่เกิดจากลักษณะของการคดโค(งขนาดเล็ก (microfold) หรือรอยเลื่อนเล็กๆ 

(microfault) ที่เกิดขนานกับสวนข(างของชั้นหินคดโค(ง (fold limbs) ในชั้นหิน มีการแยกตัวของแรชนิดตางๆ 

ทําให(มองเห็นเปนแถบใน granulation plane พบมากในหินชนวน หินฟ;ลไลต7 และหินชีสต7 

6.2.1.3 แนวแตกเรียบแบบหินชนวน (Slaty cleavage) 

แนวแตกเรียบที่เกิดจําเพาะในหินเนื้อดิน (argillaceous rock) เปนแนวแตกตามรอยริ้วขนาน 

ซึ่งเกิดจากการเรียงตัวของแผนแรเล็กๆ สวนใหญเปนแรคลอไรต7 และแรเซอริไซต7 พบในหินชนวนหรือชั้นที่มี 

เนื้อเดียวกัน เกิดจากการเปลี่ยนลักษณะและการแปรสภาพขั้นต่ํา แนวแตกทําให(หินดังกลาวแตกออกเปนแผน 

ได(งาย 

6.2.1.4 แนวแตกเรียบระนาบแกน (Axial plane cleavage) 

แนวแตกเหลานี้จะเปนสิ่งบงบอกถึงการวางตัวของชั้นหินวาเปนปรกติ หรือชั้นหินมีการ 

พลิกกลับ (overturn) ถ(าแนวแตกเรียบมีมุมเอียงเทมากกวาชั้นหิน (cleavage> bed) แสดงวาเปนปรกติ ถ(า 

แนวแตกเรียบมีมุมเอียงเทน(อยกวาชั้นหิน (cleavage


67 

6.2.2 ริ้วขนานในหินแปรขั้นกลางและขั้นสูง 

6.2.2.1 การเรียงตัวแบบหินชีสต (Schistosity) 

การเรียงตัวแบบหินชีสต7 คือการเรียงตัวขนานกันของเม็ดแรที่มีลักษณะแบนหรือแผนบางๆ 

เปนแทง เปนรูปรี ในหินชีสต7 หรือหินที่มีผลึกแรเนื้อหยาบ สามารถมองเห็นการแยกตัวของแร phyllosilicate 

กับ quartzo-feldspathic เปนแถบได(ชัดเจน 

6.2.2.2 การเรียงตัวแบบหินไนส(Gneissosity) 

การเรียงตัวแบบหินไนส7เปนโครงสร(างที่ปรากฏเปนชั้นในหินแปร เปนการเรียงตัวสลับกัน 

ระหวางแรสีออน(felsic)และแรสีเข(ม (mafic) มักเปนชั้นบางที่ไมคอยตอเนื่องสม่ําเสมอกัน กลุมแรที่แยกตัว 

ออกจากกันมักขนานหรือเกือบขนานกับ lithological banding 

6.2.3 ริ้วขนานกับรอยคดโค)ง 

ความสัมพันธ7ระหวางริ้วขนานกับรอยคดโค(ง มีประโยชน7อยางมากในการค(นหาและการกําหนด 

ตําแหนงของโครงสร(างคดโค(งหลัก (major fold structure) เชนการหาตําแหนงของ anti form hinge 

ให(สังเกตวาชั้นหินที่มีการพลิกกลับ (overturn) ชั้นหินจะเอียงเทด(วยมุมที่ชันกวาริ้วขนาน สวนด(านที่ไมมีการ 

พลิกกลับชั้นหินเอียงเทด(วยมุมที่น(อยกวาริ้วขนาน บริเวณ hinge zone ชั้นหินกับริ้วขนานเกือบหรือตั้งฉาก 

ซึ่งกันและกัน เปนต(น 

การตัดกันระหวางระนาบของชั้นหิน (S0) และผิวหน(าริ้วขนาน (S1) ทําให(เกิดโครงสร(างเชิงเส(น (L1) 

ที่ขนานกับ fold axis ดังนั้นการสํารวจทําแผนที่ต(องจดบันทึกการวางตัวของโครงสร(างเชิงเส(นเหลานี้อยางเปน 

ระบบ เพราะเปนสิ่งบงชี้การวางตัวของ fold axis ได( 

6.3 โครงสร)างลายเส)น (Lineation) 

ธรณีวิทยาโครงสร(างเชิงเส(นเกิดจากการตัดกันของระนาบสองแนว อาจจะเปนชั้นหินตัดกับแนวแตก 

เรียบ หรือแนวแตกเรียบ ตลอดจนแนวหรือเส(นการเรียงตัวของแร หรือการเคลื่อนที่ของ block faults 

lineation ที่สําคัญ ได(แก 

6.3.1 แนวรอยไถล (Slickenside striae) 

รอยเส(นที่เกิดจากการครูดของระนาบรอยเลื่อน (fault plane) รอย 

ไถลเปนรอยครูดบางๆบนผิวหน(าหินตรงระนาบรอยเลื่อน เกิดจากการไถล 

เสียดสีของหิน อาจมีการหลอมละลายของหินเนื่องจากความร(อนตรงบริเวณ 

ที่เสียดสีนั้น การวัดแนวรอยไถลจะทําให(ทราบทิศทางการเคลื่อนที่ของ 

รอยเลื่อน


6.3.2 แนวการคดโค)ง (Folds as lineations) 

เปนแนวเส(นบริเวณจุดพับรอยโค(ง (hinge) 

หรือที่เรียกวาแนวพับรอยโค(ง (hinge line) เส(นที่ 

เชื่อมตอระหวางจุดพับรอยโค(ง การวัดทิศทางของแนว 

พับรอยโค(งทําให(ทราบทิศทางการพลันจ7 (plunging 

of fold) 

เปนต(น 

6.3.3 แนวเส)นที่เกิดจากการเรียงตัวของแร* (Mineral lineations) 

การเรียงตัวของแรฮอร7นเบลนด7ในหินฮอร7เบลนไดด7หรือการเรียงตัวของแรเฟลดสปาร7ในหินแกรนิต 

6.3.4 การเรียงตัวของเม็ดตะกอนในชั้นหิน (Detrital grains) 

การเรียงตัวของกรวด, ก(อนหินมนใหญ หรือ ooids เปนต(น 

6.3.5 โครงสร)างเชิงเส)นที่เกิดจาก boudins และ mullions 

Boudins หรือ boudinage เปนลักษณะโครงสร(างที่มีรูปคล(ายใส(กรอก มักวางตัวในแนวขนานกับสวน 

ข(างของชั้นหินคดโค(ง (fold limbs) ในรอยคดโค(งที่แขนทั้งสองข(างที่ถูกทําให(ยืดออกอยางรุนแรงชั้นหินที่ 

แข็งแกรงกวามักเกิดรอยคอดเปนรูปแทง เรียกวา boudin โดยทั่วไป boudin axis มักวางตัวขนานกับ fold axis 

โครงสร(างเชิงเส(นของ boudins ลักษณะโครงสร(าง boudin ในชั้นหิน 

Mullions structure ปรากฏเปนแนวยาวแบบชั้นบันไดในหินที่เปนชั้นหินเนื้อเหนียว (competent 

bed) mullion เกิดในลักษณะเดียวกับ boudins เปนโครงสร(างที่วางตัวขนานกับ fold axis และเกิดขึ้นเมื่อ 

รอยตอระหวางชั้นหินที่ไมแข็งแรง และชั้นหินที่แข็งแรงถูกแปรรูป


69 

Mullions ใน outcrop หินทรายแป=ง โครงสร(างเชิงเส(นที่เกิดจาก boudin และ mullion 

6.4 ชั้นหินคดโค)ง (Fold) 

การคดโค(งมีได(หลายแบบขึ้นอยูกับความหนา ความหนืดของชั้นหิน และความรุนแรงของแรงที่มา 

กระทํา ลักษณะโค(งรูปประทุนและประทุนหงายเปนลักษณะเบื้องต(นของชั้นหินคดโค(ง การเก็บข(อมูลควรบอก 

ถึงประเภทของการคดโค(ง เชน รูปรางการคดโค(ง (fold shape) ลักษณะการคดโค(ง (fold form) ทิศทาง 

ชั้นหินคดโค(ง (fold orientation) รูปทรงทางเรขาคณิต (geometric feature) เปนต(น 

การศึกษาในสนามควรจะต(องวัดแนวแกนของการคดโค(ง (fold axis) หรือระนาบแกน (axial plane) 

และมุมพลันจ7 (plunge) 

-ชั้นหินโค(งรูปประทุน (anticline) โครงสร(างทางธรณีวิทยาแบบหนึ่งที่ชั้นหินมีลักษณะโค(งตัวเหมือนรูป 

ประทุน ชั้นหินที่อยูบริเวณใจกลางของชั้นหินคดโค(งรูปประทุนจะมีอายุแกที่สุด 

-ชั้นหินโค(งรูปประทุนหงาย (syncline) ชั้นหินที่โค(งตัวเหมือนเอาประทุนเรือมาวางหงาย ชั้นหินที่อยู 

บริเวณใจกลางของโค(งรูปประทุนหงายจะมีอายุออนที่สุด 

-แนวแกนของการคดโค(ง (fold axis) เส(นแสดงแนวการวางตัวของโครงสร(างชั้นหินคดโค(ง ได(จากการ 

ตอจุดที่มีความโค(งมากที่สุดของชั้นหินชั้นเดียวกันในชั้นหินคดโค(งนั้น 

-ระนาบแกน (axial plane; axial surface) ระนาบที่ประกอบด(วยเส(นที่ลากผานจุดพับรอยโค(ง 

(hinge) ของชั้นหินที่โค(งงอชุดหนึ่ง 

-มุมพลันจ7 (plunge) คือการเอียงเทของแกนชั้นหินคดโค(งที่วัดจากแนวระดับลงไป มักใช(บอกรูปทรง 

เรขาคณิตของชั้นหินคดโค(ง


การจําแนกชนิดการคดโค(ง ( fold classification) การจําแนกการคดโค(งโดยพิจารณาลักษณะตางๆ 

เชน รูปรางการคดโค(ง ทิศทางการวางตัว สมมาตรของการคดโค(ง ลักษณะการคดโค(ง และชนิดหรือรูปแบบ 

ของการคดโค(ง เปนต(น 

6.4.1 ชนิดการคดโค)งตามขนาดของมุมระหว*างส*วนข)าง 

(Inter limb angle) 

การคดโค(งพิจารณาจากลักษณะ 

2 ประการ คือมุมระหวางสวนข(างของชั้นหินคดโค(ง (inter limb 

angle) และรัศมีความโค(งบริเวณจุดพับรอยโค(ง (hinge zone) ได(แก 

ชั้นหินโค(งพับผ(า (isoclinal fold) ชั้นหินโค(งที่มีสวนข(างของรอยโค(งอัด 

ชิดติดกันจนดูเสมือนชั้นหินพวกเดียวกัน เอียงเทไปในทิศทางเดียวกัน 

และเปนมุมเทากัน (fold ที่ limbs ทั้งสองข(างขนานกัน) 

ชั้นหินคดโค(งตีบ (tight fold) ชั้นหินคดโค(งเมื่อมองขนานกับแกนชั้นหิน 

คดโค(งจะเห็นชั้นหินประกบทั้งสองข(างของสันสวนโค(งทํามุมกันเปนมุม 

ระหวาง 0-30 องศา (หรือเปน fold ที่มี inter limb angle น(อยกวา 

30 องศา) 

ชั้นหินคดโค(งป;ด (closed fold) ชั้นหินคดโค(งเมื่อมองขนานกับแนวชั้น 

หินคดโค(ง จะเห็นชั้นหินประกบทั้งสองข(างของสันสวนโค(งทํามุมกัน 

ระหวาง 30-70 องศา ( interlimb angle 30-70 องศา) 

ชั้นหินคดโค(งเป;ด (open fold) ชั้นหินคดโค(งเมื่อมองขนานกับแนวชั้น 

หินคดโค(ง จะเห็นชั้นหินประกบทั้งสองข(างของสันสวนโค(งทํามุมกัน 

มากกวา 70 องศา (หรือ เปน fold ที่ limbs ทั้งสองข(างทํามุมระหวาง 

70 -180 

องศา


71 

ชั้นหินคดโค(งเหลี่ยม (angular fold) ชั้นหินคดโค(งที่มีระยะทางพื้นผิว 

ณ บริเวณจุดพับรอยโค(ง (hinge zone) มีคาน(อย และเปนรูปเหลี่ยม 

หรือระยะความยาวของสวนข(างของชั้นหินคดโค(ง 

ระยะความยาวของสวนข(างของชั้นหินคดโค(ง (fold limb) มีคา 

มาก 

ชั้นหินคดโค(งมน (rounded fold) ชั้นหินคดโค(งที่มีระยะทางพื้นผิว 

ณ บริเวณจุดพับรอยโค(ง (hinge zone) มีคามาก และเปนรูปโค(งมน 

หรือระยะความยาวของสวนข(างของชั้นหินคดโค(ง 

ระยะความยาวของสวนข(างของชั้นหินคดโค(ง (fold limb) มีคา 

น(อย 

6.4.2 ชนิดการคดโค)งตามทิศทางแนวระนาบแกน (Axial plane) 

การเรียกชื่อการคดโค(งโดยพิจารณาจากระนาบแกน ได(ดังนี้ 

upright fold เปนการคดโค(งที่มีระนาบแกนใน 

แนวดิ่ง 

incline fold การคดโค(งมีแนวระนาบแกน มุมเท 

ลงจากแนวระดับ ระหวาง 10-80 องศา 

overturned fold การคดโค(งที่มีสวนข(างของชั้น 

หินโค(งทั้ง 2 ข(างวางตัวเอียงเทจากแนวระดับไปใน 

ทิศทางเดียวกัน


recumbent fold การคดโค(งมีแนวระนาบแกน 

วางตัวอยูในแนวระดับ 

6.4.3 การคดโค)งตามแกนการคดโค)ง (Fold axis) 

ขนาดและทิศทางการวางตัวของชั้นหินคดโค(ง อธิบายได(ด(วยขนาดและทิศทางการจัดวางตัว 

ขององค7ประกอบที่เปนระนาบแกน (axial surface) และแกนของการคดโค(ง (fold axis) 

Horizontal fold การคดโค(งที่มีแนวแกนวางตัวใน 

แนวระดับ 

Gently plunging fold การคดโค(งที่มีแนวแกน 

เอียงเททํามุมกับแนวระดับระหวาง 10–45 องศา 

Steeply plunging fold การคดโค(งที่มีแนวแกน 

เอียงเททํามุมกับแนวระดับระหวาง 45-80 องศา 

แนวดิ่ง 

Vertical fold การคดโค(งที่มีแนวแกนวางตัวใน 

6.4.4 สมมาตรของการคดโค)ง (Fold symmetry) 

เปนการระบุชนิดของการคดโค(งวามีลักษณะสมมาตรและไมสมมาตร ดังนี้ 

ชั้นหินคดโค(งสมมาตร (Symmetric fold) เปนการคดโค(งที่ข(างทั้งสอง 

ของยอดความโค(งเอียงเทเทากัน


73 

ชั้นหินคดโค(งอสมมาตร (Asymmetric fold) เปนการคดโค(งที่ข(าง 

ทั้งสองของยอดความโค(งเอียงเทไมเทากัน 

ใหญ 

6.4.5 รูปร*างการคดโค)ง (Fold form) 

รูปรางการโค(งงอจะเห็นคล(ายตัวอักษร S-M-Z ซึ่งจะบอกตําแหนงวาอยูตรงสวนใดของการคดโค(งตัว 

6.4.6 ชนิดของการคดโค)งตามแนวภาพตัดขวาง 

ชนิดของการคดโค(งมักมุงเน(นเกี่ยวกับการบรรยายรอยคดโค(งที่มองได(จากภาพตัดขวางหรือภาพที่ 

ตั้งฉากกับ fold axis 

Concentric fold เปนโครงสร(างที่เกิดเฉพาะแหง ปกติแล(วเปน 

competent bed ที่มีอยูในหินตะกอนหรือหินชนิดอื่นๆ ที่ถูกทําให(โค(งงอ 

เชน หินทราย หินควอตไซต7 รูปลักษณะของ fold surface จะเปน circular 

arc และมีคารัศมีการโค(งงอลดลงเมื่อเข(าใกล(แกนกลางการโค(งงอ 

Similar fold เปน fold ที่มีลักษณะเชนเดียวกันตลอด คาความหนาที่ 

วัดไปกับ axial surface ของภายในแตละ layer จะมีคาคงที่เทากัน แตความ 

หนาที่วัดตั้งฉากกับ layer ทุกตําแหนง จะมีคามากที่สุด ณ บริเวณ hinge 

ชั้นหิน 

Harmonic fold มี axial plane ตอเนื่องตลอดตามแนวขวางของ 

Disharmonic fold มี axial plane ที่ไมตอเนื่องตามแนวขวางกับชั้น 

หินจากชั้นหนึ่งสูอีกชั้นหนึ่ง


Ptygmatic Fold หรือ Elastica fold มีรอยคดโค(งที่มีมุมระหวาง 

fold limb แคบมากจนย(อนกลับทําให(มุมระหวางชั้นหินทั้งสองข(างมีคา 

เปนลบ 

Chevron fold เปนรอยโค(งที่ fold hinge มีลักษณะเปนเหลี่ยม และ 

fold limb มีลักษณะเปนแนวตรง 

Isoclinal fold เปนรอยโค(งที่ fold limb วางตัวขนานกัน หรือเกือบ 

ขนานกัน 

Kink band เปนรอยคดโค(งที่ fold hinge มีลักษณะเปนเหลี่ยมและ 

ล(อมรอบด(วยผิวระนาบ 

ข(อมูลตางๆที่เกี่ยวกับ fold ที่ได(จากภาคสนามนั้น ไมวาจะเปนการวางตัวของชั้นหินหรือข(อมูลที่ 

เกี่ยวกับ geometry ของ minor fold ตางๆจะนํามาวิเคราะห7ทาง graphic โดยใช( stereographic 

projection แล(วสังเกตผลที่ได(วาสอดคล(องกับข(อมูลที่ได(จากภาคสนามหรือไม 

ในการทําแผนที่ธรณีวิทยาเมื่อ 

ได(เก็บข(อมูลในสนาม ซึ่งประกอบไปด(วยทิศทางและขนาดของ planar structure เชน ระนาบชั้นหิน 

(bedding) ฯลฯ และ linear structure เชน แกนการคดโค(งของชั้นหิน (fold axis) เปนต(น ข(อมูลเหลานี้เมื่อ 

นํามาวิเคราะห7ทาง 

stereographic projection จะทําให(มองเห็นทิศทางการวางตัวและโครงสร(างทาง 

ธรณีวิทยาหลักได( 

6.5 รอยเลื่อนและรอยแตก (Fault 

และ Joint) 

รอยเลื่อนและรอยแตกเกิดได(ในหินทุกชนิดขึ้นอยูกับแรง 

stress หรือ tension ในขณะที่เปลือกโลกมี 

การเคลื่อนไหวและหินยังอยูในสภาพที่เปนหินแข็ง จะเกิดการแตกและเลื่อนตัวผานกันในลักษณะตางๆ เชน 

เลื่อนขึ้น-ลง ลง หรือเลื่อนไปทางด(านข(าง เนื่องมาจากน้ําหนักของมวลหินทั้งสองข(างของรอยเลื่อนจึงทําให(หิน 

บริเวณรอยเลื่อนเกิดการแตกหัก จนเกิดโครงสร(างที่สามารถสังเกตได( อาทิ 

ระนาบรอยเลื่อน (fault plane) 

คือหน(าประทับของหินสองฟากรอยเลื่อน 

มักปรากฏเปนหน(าเรียบพอสมควร 

ระหวางหน(าประทับมักมีเศษหินที่ครูดไถ 

กันและกันประจุอยูเต็มชองวาง จนวัดได( 

วาระนาบนี้มีแนวระดับไปทิศทางใดและมี 

แนวเทรวมทั้งมุมเทเทาใด


75 

หินกรวดเหลี่ยม (Fault breccia) ในบริเวณที่เกิด fault มักพบวาหินบริเวณนั้นเกิดการแตกหักและมี 

การประสานเชื่อมกัน ก(อนหินใน fault breccia มีขนาดแตกตางกัน แสดงลักษณะวาผานการแตกโดยถูกบดอัด 

เปนเม็ดหินเหลี่ยม บางสวนอาจถูกบดจนกลายเปนแป=ง หรือถ(าความรุนแรงของการบดอัดมีมาก อาจทําให(หิน 

บริเวณแนวรอยเลื่อนกลายเปนหินเนื้อละเอียด มีลายเส(นแสดงการเรียงตัวขนานไปกับแนวรอยเลื่อน เรียกวา 

ไมโลไนต7 (mylonite) 

ความไมตอเนื่องของหินในกรณีของรอยเลื่อนตามแนวระดับ อาจเกิดการ off-set ของหินทั้งสองข(าง 

ของรอยเลื่อน หรือแนวหน(าผาระนาบรอยเลื่อนในกรณีของรอยเลื่อนปรกติเปนต(น 

แสดงลักษณะหินกรวดเหลี่ยม 

การ off-set ของชั้นหินทั้งสองข(างของระนาบรอยเลื่อน


6.5.1 รอยเลื่อน (Fault) 

รอยเลื่อนคือรอยแตกหรือแนวแตกของหินสองฟาก ซึ่งเคลื่อนที่สัมพันธ7กัน และขนานไปกับรอยแตกนั้น 

ชนิดของรอยเลื่อนตางๆ เชน 

รอยเลื่อนปรกติ (Normal fault) รอยเลื่อนใน 

หิน ซึ่งสวนที่อยูข(างบนของระนาบรอยเลื่อนเคลื่อนตัว 

ลดระดับลง สัมพันธ7กับสวนที่อยูข(างลางที่เคลื่อนตัวขึ้น 

รอยเลื่อนย(อน (Reverse fault) รอยเลื่อนในหิน 

ซึ่งสวนที่อยูข(างลางที่เคลื่อนตัวย(อนขึ้น ถ(ารอยเลื่อน 

ย(อนมีคามุมเทน(อยกวาหรือเทากับ 45 องศา เรียกวา 

รอยเลื่อนย(อนมุมต่ํา 

รอยเลื่อนตามแนวระดับ (Strike slip fault) 

รอยเลื่อนที่ทีการเคลื่อนตัวปรากฏเดนชัดขนานกับแนว 

ระดับของระนาบรอยเลื่อน ปรกติระนาบรอยเลื่อนจะ 

ตั้งชัน คํานี้บางทีใช(หมายถึง transcurrent fault หรือ 

wrench fault 

การศึกษารอยเลื่อนในสนาม นอกจากวัด แนวระนาบรอยเลื่อน (fault plane) แล(วควรจะต(องศึกษา 

- แนวของ breccia และ mylonite 

- แนวของ slickenside และ drag structure 

- การเคลื่อนที่ของรอยเลื่อนวาเปน normal, reverse หรือ strike-slip fault โดยศึกษา 

จากหินทั้งสองด(านของแนว fault 

- ความยาวของแนวรอยเลื่อน ซึ่งจําเปนต(องติดตามจุดเริ่มต(นและที่สิ้นสุด 

รอยแตกของหินชนิดตางๆจําเปนต(องวัดให(ครบทุกระบบ และควรจะวัดไมน(อยกวา 50 จุด ในหินแตละ 

ชนิด เพื่อที่จะได(นํามา plot ใน stereographic projection เพื่อเปนประโยชน7ในการศึกษาธรณีวิทยา 

โครงสร(างตอไป


77 

6.6 รอยชั้นไม*ต*อเนื่อง (Unconformity) 

ได(แกรอยตอของชั้นหินตางชุดที่วางซ(อนกัน เกิดเนื่องจากชั้นหินชุดลางซึ่งมีอายุแกกวาขาดหายไป 

ชวงใดชวงหนึ่ง เพราะมีการกรอนเปนเวลานาน รอยชั้นไมตอเนื่องแบงเปน 3 ชนิด คือ 

รอยชั้นไมตอเนื่องเชิงมุม (Angular 

unconformity) เปนรอยชั้นไมตอเนื่องชนิดหนึ่ง 

ซึ่งมีชั้นหินชุดลางของรอยชั้นไมตอเนื่องนั้นวางตัว 

เอียงทํามุมกับชั้นหินชุดบน 

ร อ ย ชั้ น ไ ม ต อ เ นื่ อ ง ค ง ร ะ ดั บ 

(Disconformity) เปนรอยชั้นไมตอเนื่องที่มี 

ระนาบชั้นหินที่อยูเหนือและใต(รอยตอมี 

แนวขนานกัน ซึ่งแสดงถึงการขาดชวงในลําดับชั้น 

ของชั้นหิน โดยทั่วไปชวงที่ขาดตอนไปนั้นเกิด 

เนื่องจากการกรอนหรือบางครั้งไมมีการทับถม 

ปรกติสังเกตได(จากรอยขรุขระของผิวการกรอน 

ซึ่งมีมากพอที่จะทําให(มีลักษณะสูงๆต่ําๆ เชนรอย 

ชั้นไมตอเนื่องที่หินชุดเกายังคงอยูในแนวนอน 

ในชวงที่มีการกรอน หรือชวงที่เปลือกโลกมีการ 

ยกตัวและจมคัวลงโดยไมเกิดการเอียงเทหรือ 

เลื่อนเหลื่อม หินทั้งสองมีอายุไมตอเนื่องกัน 

ร อ ย ชั้ น ไ ม ต อ เ นื่ อ ง บ น หิ น อั ค นี 

(Nonconformity) รอยตอของหินตางชุด 

โดยหินชุดบนเปนหินชั้น หินชุดลางเปนหินอัคนี 

ระดับลึก



การสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยาบริเวณแหล*งทรัพยากรธรณีที่มีคุณค*า 

ทางเศรษฐกิจและแหล*งอันควรอนุรักษทางธรณีวิทยา 

แหลงทรัพยากรธรณีที่มีคุณคาทางเศรษฐกิจมีความหมายรวมถึง แหลงแร หิน กรวด ทราย ดิน ถานหิน 

หินน้ํามัน แกxสธรรมชาติ และน้ํา ในงานสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยานั้น จุดประสงค7สวนหนึ่งต(องการให(ได(ข(อมูล 

เบื้องต(นเกี่ยวกับธรณีวิทยาทั่วๆไป ที่จะนําไปใช(ชวยการสํารวจด(วยวิธีอื่นๆ เชน นําแผนที่ธรณีวิทยาไปใช( 

ประกอบการสํารวจหาน้ําบาดาล น้ํามัน และแกxสธรรมชาติ แตในสวนที่เกี่ยวกับแหลงแร แหลงวัสดุกอสร(าง 

และอุตสาหกรรมนั้น ในการสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยา สามารถที่จะพบเห็นแหลงได(โดยตรง ซึ่งเฉพาะกับแหลง 

ทรัพยากรธรณีเหลานี้เทานั้น ที่เปนจุดมุงหมายของข(อแนะแนวการสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยานี้ 

สําหรับงานสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยาของสํานักธรณีวิทยาในบริเวณที่มีแหลงแร เมื่อมีการค(นพบ 

แหลงแรใหมๆ ขึ้น ควรดําเนินการสํารวจให(ทราบข(อมูลเบื้องต(นที่เพียงพอตอการชวยตัดสินใจของหนวยงานที่ 

เกี่ยวข(องโดยตรงวา สมควรที่จะเข(าไปสํารวจในรายละเอียดหรือไม ข(อมูลดังกลาวควรบอกให(ทราบถึงชื่อของแร 

หรือกลุมของแร ตําแหนงที่ตั้ง ชนิดของการเกิด ขนาดและรูปราง ความสัมพันธ7กับหินและโครงสร(างในบริเวณ 

การกระจายตัวของแหลงแรและลักษณะสําคัญอื่นๆ เปนต(น 

7.1 คํานิยาม 

แร (mineral) : ธาตุหรือสารประกอบอนินทรีย7ที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติ มีโครงสร(างภายในที่เปนระเบียบ 

มีสูตรเคมีและสมบัติอื่นๆ ที่แนนอนหรือเปลี่ยนแปลงได(ในวงจํากัด 

สินแร (ore) : หินและแรซึ่งสามารถขุดนําออกมาใช(ประโยชน7ได(โดยมีกําไรในความหมายที่จํากัด สินแร 

จะใช(หมายถึง โลหะ หรือ แรที่มีธาตุโลหะเปนสวนประกอบเทานั้น แตโดยทั่วไปก็รวมเอาแรอโลหะบางชนิดเข(า 

ด(วย เชน ฟลูออไรต7 สําหรับหินกอสร(างและวัสดุอุตสาหกรรม เชน แรดิน ดินทนไฟ และเกลือหิน ไมถือวาเปน 

สินแร แตจัดวาเปนแรและหินอุตสาหกรรม หรือแรเศรษฐกิจ ซึ่งเปนคํารวมทั้งสินแรและวัสดุอุตสาหกรรม 

แหลงแร (mineral deposit) : ที่ใดๆในเปลือกโลก ที่มีแรมาสะสมตัวอยูในปริมาณสูงกวาปกติ 

แหลงแรไมจําเปนต(องมีขนาดหรือปริมาณแรในเชิงพาณิชย7 แหลงแรที่ปรากฏพบจะเป;ดทําเหมืองได( 

หรือไมนั้นขึ้นอยูกับนโยบายรัฐ และคุณคาของแหลงแรในเชิงเศรษฐกิจเปนหลัก ดังนั้นการศึกษาธรณีวิทยา 

แหลงแร การประเมินปริมาณแรสํารองและคุณคาของแหลงแรจึงเปนสิ่งจําเปน 

แหลงสินแร (ore deposit) : แหลงแรที่มีชนิดเดียวหรือหลายชนิดเกิดรวมกันในปริมาณมากพอที่จะ 

ขุดนําออกมาใช(ประโยชน7ได(โดยมีกําไร 

7.2 การจําแนกชนิดแหล*งแร* 

แหลงแรสามารถจําแนกเปนชนิดตางๆได(หลายแบบขึ้นอยูกับหลักเกณฑ7ที่ใช(กําหนด เชน โดยอาศัย 

คุณสมบัติหรือการใช(ประโยชน7แร ชื่อแร หรือ ลักษณะการเกิดของแรในแหลงแร 

ชนิดแหลงแรจําแนกโดยอาศัยลักษณะการกําเนิดของแรซึ่งเกี่ยวข(องกับกระบวนการทางธรณีวิทยา 

เปนหลักโดยสังเขปดังนี้


79 

7.2.1 แหล*งแร*ที่มีกําเนิดเกี่ยวข)องกับกระบวนการทางธรณีวิทยาบนผิวโลก 

7.2.1.1 แหล*งแร*แบบลานแร* (Placer deposits) 

เปนแหลงแรที่มีความสัมพันธ7อยาง ใกล(ชิดกับกระบวนการผุพังทําลายของหินที่ให(แร และมี 

การสะสมตัวของแรหนักซึ่งคงทนตอการผุกรอนโดยการนําพาของสายน้ํา แหลงแรแบบนี้มักเกิดบนภูมิประเทศ 

ที่ผานการกัดกรอนผุพังทําลายลงของหินเปนระยะเวลายาวนาน 

แรหลักที่พบเกิดเปนแหลงลานแร ได(แก ดีบุก ทองคํา ทองคําขาว โคลัมไบต7-แทนทาไลต7 

อิลเมไนต7 รูไทล7 เซอร7คอน เพชร พลอยทับทิมและแซปไฟร7 

7.2.1.2 แหล*งแร*ตกค)างสะสม (Residual deposits) 

เปนผลจากที่หินและแรประกอบหินผุสลายไปโดยปฏิกิริยาทางเคมี ธาตุที่ละลายน้ําได(งายจะ 

ถูกชะละลายไปกับน้ํา เหลือธาตุและสารประกอบซึ่งไมละลายน้ําหรือละลายได(น(อยตกค(างเหลืออยู ณ ที่เดิม 

แหลงแรแบบนี้จะเกิดในบริเวณเขตร(อนและลักษณะภูมิประเทศคอนข(างราบ 

แหลงตกค(างสะสมที่สําคัญ ได(แก แหลงแรดินขาว (kaolin) มาจากหินต(นกําเนิดจําพวก 

หินเฟลด7สปาทิก หรือหินอะลูมินาที่มีเหล็กและและแรควอตซ7น(อยมาก แหลงแรบอกไซต7 (bauxite) มาจากหิน 

ต(นกําเนิดจําพวกหินอะลูมินา หินเนฟ;ลีนไซอีไนต7 เคลย7 หินปูนเนื้อดิน หินดินดาน และหินบะซอลต7ที่มีเหล็กและ 

แรควอตซ7ต่ํา แหลงศิลาแลง (iron laterite) มาจากหินต(นกําเนิดจําพวกหินปนเหล็ก (ferruginous rocks) 

ซึ่งมีควอตซ7และอะลูมิเนียมต่ํา แหลงศิลาแลงแมงกานีส (manganese laterite) มาจากหินต(นกําเนิดจําพวก 

หินแปรปนแมงกานีสและหินปูน แหลงศิลาแลงนิกเกิล (nickel laterite) มาจากหินต(นกําเนิดพวกหิน 

เพริโดไทต7 

7.2.1.3 แหล*งแร*ชะละลายสะสม (Supergene deposits) 

เปนแหลงแรที่มีต(นกําเนิดมาจากหินที่มีแรเศรษฐกิจมากกวาปกติแตยังไมมีคุณคาทาง 

เศรษฐกิจ หรือแหลงสินแร ซึ่งมีแรไพไรต7หรือแรในกลุมซัลไฟด7เปนสวนประกอบ ผานกระบวนการการผุพังอยู 

กับที่ จนทําให(เกิดการสะสมตัวใหมของแรมีคาเปนชั้นๆด(วยอิทธิพลของน้ําใต(ดิน กระบวนการนี้ทําให(แหลงแร 

คุณภาพต่ําไมมีคุณคาทางเศรษฐกิจเลยกลายเปนแหลงแรที่มีคาทางเศรษฐกิจได( 

แหลงแรแบบนี้ที่พบมากได(แก แหลงแรทองแดง 

7.2.1.4 แหล*งแร*แบบชั้น (Sedimentary deposit) 

มีกรรมวิธีการเกิดคล(ายคลึงกับการเกิดหินตะกอน จึงมักมีอาณาเขตกว(างขวาง เปนแหลงแร 

ขนาดใหญ แรในแหลงแรชนิดนี้อาจมาจากหินเดิมหรือแหลงแรที่ผุพังทําลายลง แล(วถูกพัดพาไปตกตะกอนทับ 

ถมอยูตามท(องน้ํา หรือตกสะสมตัวในแองน้ําขนาดใหญ หรือทะเล เกิดเปนแหลงแรขึ้น 

แหลงแรสําคัญๆที่มีกําเนิดจากการสะสมตัวลักษณะนี้ได(แก แหลงแรดินขาว แหลงแรเหล็ก 

แบบชั้น แหลงแรแมงกานีสแบบชั้นหรือแบบก(อนแมงกานีสทรงมน (manganese oxide nodule) ทองแดง- 

สังกะสี-ตะกั่วซัลไฟด7 นอกจากนี้ยังรวมการเกิดแหลงถานหิน น้ํามัน ตลอดจน แหลงหินปูน เกลือ ยิปซัม และแร 

อื่นๆที่เกิดจากการระเหยของน้ําทะเล


7.2.2 แหล*งแร*ที่มีกําเนิดสัมพันธกับกระบวนการทางธรณีวิทยาภายใต)ผิวโลก 

7.2.2.1 แหล*งแร*ที่มีกําเนิดสัมพันธกับหินอัคนีชนิดเมฟMกและอัลตราเมฟMก 

แหลงแรแบบฝJงประ (disseminated type) เปนแหลงแรที่ตกผลึกอันดับแรกๆและไมเกิดการ 

แยกตัวจากหินหนืด จึงเกิดอยูอยางกระจัดกระจายและฝJงประทั่วไปในหิน แรมีคาสําคัญที่พบเกิดในหินจําพวกนี้ 

ได(แก โครไมต7 ทองคําขาว นิกเกิล และโคบอลต7ในหินเพริโดไทต7 เพชรในหินคิมเบอร7ไลต7 แหลงแรฝJงประ 

โดยทั่วไปมักมีคาความสมบูรณ7ต่ํา 

แหลงแรแบบแยกชั้น (magnetic segregation deposits) แหลงแรแบบนี้เกิดจากการที่ 

แรโลหะซึ่งเปนแรที่มีจุดหลอมตัวและความถวงจําเพาะสูง ตกผลึกแยกตัวมาจากหินหนืดและตกจมลงเบื้องลาง 

ของแหลงหินหนืดเพื่อกอตัวหรือสะสมตัวเปนชั้นแร กะเปาะแร แยกชั้นหินเพริโดไทต7หรือหินดันไนต7 แหลงแร 

แบบนี้ได(แก แหลงแรโครไมต7 แหลงแรเหล็ก-ไทเทเนียม แหลงแรทองคําขาว-ทองแดง-นิกเกิล-โคบอลต7 

7.2.2.2 แหล*งแร*ที่มีกําเนิดสัมพันธกับหินชนิดเฟลซิก 

เพกมาไทต7 (pegmatite) เปนหินที่มีเนื้อหยาบที่สุดที่เกิดการแยกออกมาจากหินอัคนีมวล 

ไพศาลจําพวกหินแกรนิตหรือหินแปร เนื่องจากของเหลวหรือสารละลายสวนที่เหลือในหินหนืดซึ่งมีปริมาณของ 

สารที่มีสภาพเปนไอสูง เชน น้ํา โบรอน ฟลูออรีน แข็งตัวตามรอยแตกและชองวางภายในหินอัคนีมวลไพศาลนั้น 

หรือแทรกดันเข(าไปสูท(องที่ใกล(เคียง อยูในรูปเปนสายแรแบบแผนแบนหรือกะเปาะ แรประกอบหลักของสาย 

เพกมาไทต7 คือ ควอตซ7 เฟลด7สปาร7 มัสโคไวต7 (+ไบโอไทต7) ทัวร7มาลีน ขนาดของผลึกแรเหลานี้โตมาก อาจพบ 

แรไมกาขนาดโตกวา 1 เมตรได( รวมทั้งผลึกขนาดใหญของแรเฟลด7สปาร7 เบริลหรือสปอดูมีน 

เพกมาไทต7จําแนกเปน 2 แบบด(วยกัน คือ เพกมาไทต7ธรรมดา (simple pegmatite) มี 

สวนประกอบแรงายๆคอนข(างสม่ําเสมอ ไมเปลี่ยนแปลงมาก และไมแสดงลักษณะแถบหรือเขตแร (zone) ที่ 

เดนชัด และเพกมาไทต7ซับซ(อน(complex pegmatite) ซึ่งมักแสดงลักษณะแถบหรือเขตแรที่ประกอบด(วย 

ควอตซ7ผลึกใหญมากอยูในเขตในสุด นับเปนสายแรเศรษฐกิจ เนื่องจากนอกเหนือจากแรเฟลด7สปาร7และควอตซ7 

ที่สามารถเป;ดทําเหมืองแล(ว ยังมีแรหายากอื่นๆเกิดรวมด(วยและทําให(กลายเปนแหลงสายแรเศรษฐกิจที่สําคัญ 

ได( เชน แรไมกา สปอดูมีน เบริล รัตนชาติ เซอร7คอน-สฟnน ฟอสเฟต ยูเรเนียม-ทอเรียม แรร7เอิร7ท โคลัมไบต7- 

แทนทาไลต7 ทังสเตนและดีบุก 

แหลงแรแบบแปรสภาพโดยการแทนที่ (contact metasomatic deposits) เกิดในหินที่มี 

สวนประกอบทางแรและโครงสร(างเปลี่ยนแปลงไป เนื่องจากความร(อนที่เกิดการแทรกดันของมวลหินอัคนี 

รวมกับปรากฎการณ7ที่กาซและสารของเหลวในหินหนืดนั้นเข(าไปแทนที่ธาตุบางตัวในแร หรือแทนที่แรในหิน 

ท(องที่ เกิดเปนแรใหมขึ้น เกิดเปนหินแปรสภาพโดยการแทนที่ที่เรียกวา หินสการ7น (skarn) ตามรอยสัมผัส 

ระหวางหินอัคนีและหินท(องที่ซึ่งให(แหลงแรมีคา เชน แรเหล็ก ทังสเตน ดีบุก โมลิบดีไนต7 ตะกั่ว-สังกะสี และ 

ทองแดง แม(จะมีขนาดคอนข(างเล็กแตบางแหลงเปนแหลงที่มีคาทางเศรษฐกิจมาก 

7.2.2.3 แหล*งแร*ที่มีกําเนิดจากสารละลายน้ําร)อน (Hydrothermal deposits) 

แหลงแรแบบน้ําร(อน (hydrothermal deposits) หมายถึง แหลงแรที่มีแรมีคาทางเศรษฐกิจ 

ตกผลึกสะสมตัวจากสารละลายน้ําร(อนที่เคลื่อนที่มาจากที่อื่น สารละลายน้ําร(อนมีกําเนิดมาจากน้ําบนผิวดิน 

ใต(ดิน และน้ําเหลือจากหินหนืดที่แข็งตัวเปนหิน ชนิดของแหลงแรแบบน้ําร(อนแบงออกได(ดังนี้


81 

สายแรน้ําร(อน (hydrothermal vein deposits) แหลงแรชนิดนี้มีลักษณะรูปรางเปนสาย 

(veins) เกิดจากสารละลายน้ําร(อนทุกประเภทที่เคลื่อนตัวสูเบื้องบน แทรกไปตามรอยแตกรอยร(าวในหิน แล(ว 

ตกผลึกเย็นตัวลงเกิดเปนแหลงแรในชองวางนั้น รูปรางของสายแรจะเปนไปตามรูปแบบของรอยแตกในหินนั้นๆ 

สายแรน้ําร(อนให(กําเนิดแรมีคามากมายหลายชนิด เชน ทองคํา เงิน ดีบุก ทังสเตน ทองแดง 

ตะกั่ว สังกะสี พลวง แมงกานีส แรร7เอิร7ท นิกเกิล โคบอลต7 และฟลูออไรต7 

แหลงแรน้ําร(อนจากหินหนืด (magmatic hydrothermal deposits) เกิดจากกระบวนการ 

ของน้ําร(อนจากหินหนืดที่อยูไมลึกนักจากเปลือกโลก เข(าไปบรรจุตามชองวางตางๆ ในหินหรือตามรอยแตกร(าว 

เล็กๆแบบรางแห แหลงแรน้ําร(อนจากหินหนืดที่สําคัญ คือแหลงแรพอฟnรี (porphyry deposits) และแหลงแร 

ซัลไฟด7ที่สัมพันธฺกับหินภูเขาไฟ (volcanic associated sulfide deposits) เชน ทองแดง และโมลิบดีนัม 

7.3 ข)อเสนอแนะการสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยาบริเวณแหล*งแร* 

- ศึกษาและเก็บรวบรวมข(อมูลที่จะบอกให(ทราบถึง/การกําเนิด (genesis) ของแหลงแร เชน 

ชนิดของแรหรือกลุมของแร การวางตัว การกระจายตัวและความสัมพันธ7กับแรหรือหินอื่น ๆ ในบริเวณ เปนต(น 

- แสดงรูปราง ขอบเขต การกระจายตัว และความสัมพันธ7กับชนิดหินตางๆและโครงสร(างใน 

บริเวณแหลงแร 

- ประเมินคุณคา ความนาสนใจ และเก็บตัวอยางมาเพื่อการวิเคราะห7คุณสมบัติเบื้องต(น 

7.4 การสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยาบริเวณแหล*งหิน ดิน ทราย และกรวด 

ทรัพยากรธรณีประเภทหิน ดิน ทราย และกรวด ที่นําไปใช(ประโยชน7กันในปJจจุบัน มีทั้งใช(ในการ 

กอสร(าง ใช(ประดับตกแตง และใช(เปนวัตถุดิบสําหรับอุตสาหกรรม การนําไปใช(งานบางอยางคํานึงถึงคุณสมบัติ 

เชน หินแกรนิต มีความแข็งแรง ทนทาน เนื้อแนนจับตัวกันเปนระเบียบ ผิวขัดมันให(สีสันสวยงามมากวาที่จะ 

คํานึงถึงสวนประกอบทางเคมี อยางไรก็ตาม ในบางกรณีคุณสมบัติทางเคมีนั้นยังมีความสําคัญอยู เชน มีแร 

ประกอบหินแกรนิต บางชนิดที่ทําปฏิกิริยากับความชื้นในอากาศ แล(วเกิดเปนคราบสนิมเหล็ก ทําให(ไมสวยงาม 

เมื่อเอาไปประดับนอกอาคาร นอกจากนั้นคุณสมบัติทางเคมียังใช(เปนเครื่องตัดสินความเหมาะสมของทรัพยากร 

เหลานี้ เมื่อจะใช(เปนวัตถุดิบในอุตสาหกรรมอีกด(วย 

ข(อเสนอแนะการสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยา สําหรับแหลงกรวด หิน ดิน ทราย 

- ศึกษาคุณสมบัติที่ทําให(เหมาะสมตอการนําไปใช(งานของกรวด หิน ดิน และทราย 

- หารายละเอียดและจดบันทึกลักษณะและคุณสมบัติตางๆที่สําคัญ เชน สภาพทางภูมิศาสตร7 

ความสัมพันธ7ของแหลงกับลักษณะภูมิประเทศ ลักษณะการเกิด ชนิดของการเกิด ขนาดและความหนาแนนของ 

โครงสร(างตางๆ ประมาณความหนา สวนประกอบ เนื้อหิน สี ขนาดเม็ดแร การคัดขนาด ฯลฯ 

- ทําแผนที่แสดงตําแหนง รูปราง ขอบเขต การวางตัว (attitude) การกระจายตัว ถ(าไม 

สามารถทําแผนที่ได( หรือมีเหมืองหิน (quarry) ของแหลงใดๆอยู ให(ใช(เครื่องหมายแสดงในแผนที่ 

- เก็บตัวอยางเพียงพอที่จะไปหาคุณสมบัติที่สําคัญโดยสังเขป 

- เน(นการสํารวจทรัพยากรธรณีที่มีคุณคาทางเศรษฐกิจ ซึ่งสามารถนําไปใช(ประโยชน7และ 

พัฒนาความเจริญให(กับท(องถิ่น ในพื้นที่ที่ทําการสํารวจนั้น


7.5 การสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยาบริเวณแหล*งอันควรอนุรักษทางธรณีวิทยา 

กรมทรัพยากรธรณีได(รวบรวมแหลงอันควรอนุรักษ7ทางธรณีวิทยาของประเทศไทยที่เปนแหลงธรรมชาติ 

ที่เกิดจากกระบวนการเปลี่ยนแปลงทางธรณีวิทยาของเปลือกโลก มีโครงสร(างทางธรณีวิทยาที่โดดเดน สวยงาม 

และเปนแหลงอ(างอิงทางวิชาการ มีคุณคาทางภูมิศาสตร7 เปนเอกลักษณ7ของท(องถิ่นที่สมควรได(รับการอนุรักษ7ให( 

คนรุนหลังในอนาคต มี 7 ประเภท ดังนี้ 

1. แหลงแรแบบฉบับ (Typical minerals deposit) หมายถึงแหลงที่มีลักษณะเฉพาะของ 

การเกิดและ/หรือชนิดของแรที่เปนมาตรฐาน ซึ่งมีประโยชน7สําหรับการศึกษาเพราะแสดงให(เห็นถึงลักษณะการ 

เกิดและลักษณะเฉพาะของแรประเภทตางๆ 

2. แหลงหินแบบฉบับ (Typical rock sites) หมายถึงแหลงที่มีลักษณะเฉพาะที่เดนชัดของ 

หินแตละประเภทที่เปนมาตรฐาน มีประโยชน7สําหรับการศึกษา 

3. แหลงธรณีวิทยาโครงสร(าง (Geological structures) หมายถึงแหลงที่เกิดจากกระบวนการ 

ทางธรณีวิทยาโครงสร(าง เชน รอยเลื่อน (fault) แนวแตก (joint) และรอยแตก (fracture) ในเนื้อหินหรือ 

เปลือกโลก หรือแหลงธรรมชาติที่มีลักษณะรูปรางที่เปนผลจากธรณีวิทยาโครงสร(างดังกลาว 

4. แหลงธรณีสัณฐานวิทยา (Geomorphology) ธรณีสัณฐานหมายถึงธรณีวิทยาที่วาด(วยผิวพื้น 

ของโลกซึ่งประมวลเอาทั้งรูปรางธรรมชาติ กระบวนการกําเนิด การปรับตัวของพื้นผิวโลก ตลอดจนความ 

เปลี่ยนแปลงที่ประสบในปJจจุบัน เชน การสะสมตัว การกัดเซาะจากคลื่น ลม น้ํา หรือคลื่นทะเล การผุพังและ 

การกัดกรอนโดยน้ําและลม เปนต(น ทั้งนี้แหลงธรรมชาติทางธรณีวิทยาที่เกิดจากการเปลี่ยนแปลงของพื้นผิวโลก 

จนเปนโครงสร(างที่มีลักษณะเดน และอาจมีต(นกําเนิดมาจากนิทานพื้นบ(าน โดยมีขนาดของแหลงที่หลากหลาย 

แตกตางกัน แบงเปนแหลงประเภท ภูเขา ถ้ํา น้ําตก เกาะ 

5. แหลงพุน้ําร(อน (Hot spring) หมายถึงแหลงน้ําที่ไหลขึ้นมาจากใต(ดินที่มีอุณหภูมิสูงกวา 

อุณหภูมิของรางกายมนุษย7 น้ําที่พุงขึ้นมาอาจจะอุนๆจนถึงเดือดพลาน อาจบริสุทธ7หรือมีแรธาตุรวมทั้งกxาซ 

ละลายอยู ทําให(มีรสและกลิ่นตางๆกัน ปริมาณน้ําที่ไหลออกมาแตละพุมีความแตกตางกัน บางพุมีน้ําไหลเพียง 

เออล(นออกมา บางพุไหลแรง บางพุพุงกระเซ็นพ(นจากปากบอเพราะแรงดันของกxาซที่ละลายเอาขึ้นมาจากใต(ดิน 

6. แหลงลําดับชั้นหินแบบฉบับ (Type section) หมายถึงลําดับชั้นหินใดๆที่กําหนดให(เปน 

มาตรฐานเพื่อใช(สําหรับอ(างอิงในการนิยามลําดับชั้นหิน โดยมีลักษณะที่เปนเอกลักษณ7และบอกขอบเขตของ 

ลําดับชั้นหินนั้นได( ชื่อของลําดับชั้นหินแบบฉบับหนึ่งๆ จะตั้งขึ้นตามชื่อภูมิศาสตร7ในท(องถิ่นของลําดับชั้นหิน 

แบบฉบับนั้นๆ 

7. แหลงซากดึกดําบรรพ7 (Fossil) ซากดึกดําบรรพ7หมายถึงซากหรือรองรอยของสิ่งมีชีวิตในสมัย 

ดึกดําบรรพ7ที่อยูในชั้นเปลือกโลกหรือที่หลุดหรือที่นําออกมาจากชั้นเปลือกโลก ทั้งนี้ไมรวมถึงโบราณวัตถุตาม 

กฎหมายวาด(วยโบราณสถาน โบราณวัตถุ ศิลปวัตถุและพิพิธภัณฑสถานแหงชาติ ซากดึกดําบรรพ7สวนใหญใช( 

บอกอายุของหินที่มีซากดึกดําบรรพ7นั้นอยูได( รวมถึงการบอกสภาพแวดล(อมและสภาพภูมิศาสตร7บรรพกาลด(วย


83 

ข(อเสนอแนะการสํารวจและทําแผนที่ธรณีวิทยา สําหรับแหลงอันควรอนุรักษ7ทางธรณีวิทยา 

- ศึกษาและเก็บรวบรวมข(อมูล ประเมินคุณคา ความนาสนใจ เพื่อการวิเคราะห7ถึงศักยภาพ 

เบื้องต(นของแหลงฯ โดยใช(หลักเกณฑ7ด(านคุณคาทางวิชาการ และด(านศักยภาพในการพัฒนาและการบริหาร 

จัดการ 

- กําหนดหลักเกณฑ7ด(านคุณคาทางวิชาการ ประกอบด(วยหลักเกณฑ7พื้นฐานที่ควรเก็บข(อมูล 

ทั่วไปของแหลงฯ ได(แก ความเปนเอกลักษณ7ทางธรณีวิทยา ความหลากหลายทางธรณีวิทยา ความหายากและ 

การแสดงหลักฐานทางธรณีประวัติ และหลักเกณฑ7เฉพาะที่เหมาะสมกับแตละแหลง 

- หลักเกณฑ7ด(านศักยภาพในการพัฒนาและการบริหารจัดการ ควรเก็บข(อมูลที่ครอบคลุม 

ประเด็นทางด(านระดับการพัฒนาในปJจจุบัน ด(านการบริหารจัดการและด(านศักยภาพในการพัฒนา 

- ควรมีการสรุปผลการประเมินเบื้องต(นพร(อมทั้งข(อเสนอแนะของแตละแหลง


แบบประเมินแหล*งธรณีวิทยา 

ประเภทแหล*งแร*แบบฉบับ 


- 001 

1. ข)อมูลทั่วไป 

จุดสํารวจที่...................ชื่อแหลง.................................................................................................................. 

สถานที่/หมูบ(าน............................ตําบล.....................อําเภอ....................จังหวัด.......................................... 

พิกัด(WGS84).................................E...................................N 

ผู(ประเมิน.............................วันที่ประเมิน.................................. 

2. การประเมิน 

หลักเกณฑ 

ระดับ 

น้ําหนัก 

ความสําคัญ (S 

(W k ) 

jk ) 

1 2 3 4 5 

1. หลักเกณฑด)านคุณค*าทางวิชาการ 

หลักเกณฑพื้นฐาน (60) 

1.ความเปนเอกลักษณ7ทางธรณีวิทยา 15 

2.ความหลากหลายทางธรณีวิทยา 10 

3.ความหายาก 20 

4.การแสดงหลักฐานทางธรณีประวัติ 15 

หลักเกณฑเฉพาะของแหล*งแร*แบบฉบับ (40) 

5.ความสมบูรณ7ของแหลงแร 10 

6.ความชัดเจนของรูปแบบการเกิดแหลงแร 10 

7.การเปนแหลงอ(างอิงทางธรณีวิทยา 20 

รวมคะแนน 100 คะแนนเฉลี่ย 

2. หลักเกณฑด)านศักยภาพในการพัฒนาและการบริหารจัดการ 

ด)านระดับการพัฒนาในป|จจุบัน (40) 

1.ความเหมาะสมของขนาดและขอบเขต 10 

2.ความสะดวกในการเข(าถึงพื้นที่ 10 

3.การพัฒนาสิ่งอํานวยความสะดวกภายใน 5 

พื้นที่ 

4.มาตรการรักษาความปลอดภัย 15 

ด)านการบริหารจัดการ (30) 

5.การมีสวนรวมของท(องถิ่นในการบริหาร 10 

จัดการและอนุรักษ7พื้นที่ 

6.ความสําคัญทางเศรษฐกิจ 5 

7.การเผยแพรความรู(ทางธรณีวิทยา 10 

8.การจัดแบงพื้นที่ออกเปนเขตตางๆ 5 

ด)านศักยภาพในการพัฒนา (30) 

9.ความจําเปนในการป=องกันจากการถูกทําลาย 15 

10.ศักยภาพในการพัฒนา 10 

11.มีสถานที่ทองเที่ยวอื่นในบริเวณใกล(เคียง 5 


ผลรวม 

(W k S jk ) 

หมายเหตุ/ 

จุดเด*น/จุดขาย


85 

3. ผลการประเมิน 

คํานวณจากสูตร 

คะแนนถ*วงน้ําหนัก (V j ) = Σ W k S jk 

คะแนนเฉลี่ย(ร)อยละ) = x 20 

V j 

Σ W k 

4. สรุปผลการประเมิน 

4.1 ผลการประเมินด(านคุณคาทางวิชาการ 

แหลงธรณีวิทยาที่มีคุณคาทางวิชาการสูง ( ได(คะแนนเฉลี่ยร(อยละ 75 ขื้นไป ) 

แหลงธรณีวิทยาที่มีคุณคาทางวิชาการปานกลาง ( ได(คะแนนเฉลี่ยร(อยละ 50 – 74 ) 

แหลงธรณีวิทยาที่มีคุณคาทางวิชาการต่ํา ( ได(คะแนนเฉลี่ยน(อยกวาร(อยละ 50 ) 

4.2 ผลการประเมินด(านศักยภาพในการพัฒนาและการบริหารจัดการ 

แหลงธรณีวิทยาที่มีศักยภาพในการพัฒนาและการบริหารจัดการสูง 

( ได(คะแนนเฉลี่ยร(อยละ 75 ขื้นไป ) 

แหลงธรณีวิทยาที่มีศักยภาพในการพัฒนาและการบริหารจัดการปานกลาง 

( ได(คะแนนเฉลี่ยร(อยละ 50 – 74 ) 

แหลงธรณีวิทยาที่มีศักยภาพในการพัฒนาและการบริหารจัดการต่ํา 

( ได(คะแนนเฉลี่ยน(อยกวาร(อยละ 50 ) 

5. แนวทางการพัฒนาและบริหารจัดการแหล*ง 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................



ประเภทแหล*งหินแบบฉบับ 


แบบ อธ-ป 005 




พิกัด(WGS84).................................E...................................N 





(W k ) 







หลักเกณฑเฉพาะของแหล*งหินแบบฉบับ (40) 

5.ความชัดเจนของชนิดหินที่พบบริเวณ 25 


ความสําคัญ (S jk ) 

1 2 3 4 5 

แหลงหินแบบฉบับ 






















(W k S jk ) 




87 


















Σ W k 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

V j



ประเภทแหล*งธรณีโครงสร)าง 






พิกัด(WGS84).................................E...................................N 







(W k ) 

jk ) 

1 2 3 4 5 







หลักเกณฑเฉพาะของแหล*งธรณีโครงสร)าง (40) 

5.ความชัดเจนของโครงสร(าง 15 

6.ความสมบูรณ7ของโครงสร(าง 15 






















(W k S jk ) 




89 


















Σ W k 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

V j




ประเภทแหล*งธรณีสัณฐาน 





พิกัด(WGS84).................................E...................................N 





(W k ) 







หลักเกณฑเฉพาะของแหล*งธรณีสัณฐาน (40) 

5.ความสวยงามของแหลงธรณีสัณฐาน 20 

6.ความหลากหลายแปลกตาของภูมิทัศน7ของ 10 

แหลงธรณีสัณฐาน 

ระดับวามสําคัญ (S jk ) 

1 2 3 4 5 






















(W k S jk ) 




91 


















................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

V j 

Σ k



ประเภทแหล*งพุน้ําร)อน 






พิกัด(WGS84).................................E...................................N 







(W k ) 

jk ) 

1 2 3 4 5 







หลักเกณฑเฉพาะของแหล*งพุน้ําร)อน (40) 

5.ปริมาณพุและความตอเนื่องของการไหลของพุ 20 

6.อุณหภูมิ 10 






















(W k S jk ) 




93 


















Σ W k 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

V j



ประเภทแหล*งลําดับชั้นหินแบบฉบับ 


- 007 




พิกัด(WGS84).................................E...................................N 







(W k ) 

jk ) 

1 2 3 4 5 







หลักเกณฑเฉพาะของแหล*งลําดับชั้นหินแบบฉบับ (40) 

5.ความสมบูรณ7ของลําดับชั้นหิน 20 

6.ความตอเนื่องกับหนวยหินข(างเคียง 10 






















(W k S jk ) 




95 


















Σ W k 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

V j



ประเภทซากดึกดําบรรพ 






พิกัด(WGS84).................................E...................................N 







(W k ) 

jk ) 

1 2 3 4 5 







หลักเกณฑเฉพาะของแหล*งซากดึกดําบรรพ (40) 

5.ความสมบูรณ7ของซากดึกดําบรรพ7 20 

6.ความหลากหลายทางชีวภาพ 10 






















(W k S jk ) 




97 





Σ W k 

V j 














................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................ 

................................................................................................................................................................................


เอกสารอ)างอิง 

กองธรณีวิทยา, 2533, คูมือข(อแนะแนวการสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยา มาตราสวน 1:50,000: กองธรณีวิทยา 

กรมทรัพยากรธรณี, 62 หน(า. 

พล เชาว7ดํารงค7, 2545, สรุปรายงานตรวจสอบสภาพธรณีวิทยาระหวางปn 2539-2543 และข(อแนะนําสําหรับ 

การสํารวจแหลงหินออน หินประดับและหินกอสร(าง: กองธรณีวิทยา กรมทรัพยากรธรณี, 63 หน(า. 

พล เชาว7ดํารงค7, 2548, การสํารวจเพื่อทําแผนที่ธรณีวิทยา ทําอยางไร, ใน เอกสารประกอบการฝžกอบรมการ 

สํารวจธรณีวิทยาให(กับนักธรณีวิทยาระดับต(น: สํานักธรณีวิทยา กรมทรัพยากรธรณี, 7 หน(า. 

พล เชาว7ดํารงค7, 2552, หินชั้น, ใน คูมือสํารวจธรณีวิทยาภาคสนาม: สํานักธรณีวิทยา กรมทรัพยากรธรณี, 

หน(า 59-102. 

ราชบัณฑิตยสถาน, 2544, พจนานุกรมศัพท7ธรณีวิทยา ฉบับราชบัณฑิตยสถาน: ราชบัณฑิตยสถาน กรุงเทพ, 

384 หน(า. 

Barker, D.S., 1983, Igneous Rocks : New Jersey, Prentice-Hall, Inc. Englewood Cliffs, 417 p. 

Berkman, D.A. and Ryall, W.R., 1982, Field Geologists’Manual, Monograph Series No.9, The 

Australasian Institute of Mining and Metallurgy, Australia, 301 p. 

Carmichael, I.S.E., F.J., Turner, and J. Verhoogen, 1974, Igneous Petrology : New York, McGraw 

– Hill Book Company, 739 p. 

Chamley, H., 1990, Sedimentology: Springer-Verlag, London, 285 p. 

Clabaugh, S.E., 1976, Laboratory Manual for Hand Specimen Petrology : Department of 

Geology, The University of Texas. 

Cobbing, E.J., 1983, A parctical guide to the regional Mapping of granites (unpublished). 

Compton, R.R., 1962, Manual of Field Geology, New York, John Wiley & Sons.Inc., 378 p. 

Compton, R.R., 1968, Manual of Field Geology: Wiley Eastern Private Limited, New Delhi, 

378 p. 

Dunham, R. J., 1962, Classification of Carbonate Rocks According to Depositional Texture, in 

W. E. Ham, ed., Classification of Carbonate Rocks: Mem. AAPG., 1, p. 108-121. 

Folk, R. L., 1974, Petrology of Sedimentary Rocks: Austin, Texas, Hemphill Publishing 

Company, 180 p. 

Folk, R. L., 1962, Special Subdivision of Limestone Types, in W. E. Ham, ed., Classification of 

Carbonate Rocks: Mem. AAPG., 1, p. 62-84. 

Greensmith, J.T. 1979, Petrology of Sedimentary Rocks, 6 th edition, George Allen & Unwin 

Ltd, London pp. 127-131. 

Hedberg, H.D., ed., 1976, International Stratigraphic Guide- A guide to the stratigraphic 

classifications, terminology and procedure: International Subcommission on Stratigraphic 

Classification of IUGS Commission on Stratigraphy, Wiley- Interscience, New York. 

Hobbs, B.E., Means W.D. and Williams. P.F. 1976, An Outline of Structure Geology, John Wiley 

& Sons, Inc. 

Hyndnan, D.W., 1972, Petrology of igneous and metamorphic rocks, McGraw-Hill, N.Y., 533 p.


99 

เอกสารอ)างอิง(ต*อ) 

Jensen, M.L., and Bateman, M.A., 1979, Economic mineral deposits, 3 rd ed., John Wiley and 

Sons, N.Y., 593 p. 

Murray, J.W., 1981, A guide to Classification in Geology: Ellis Horwood Limited, Chichester, 

112 p. 

Park, C.F., Jr., and Mac Diarmid, R.A., 1970 Ore deposits, 2 nd ed., W.H. Freeman and Company, 

San Francisco, 522 p. 

Pettijohn, F.J., 1975, Sedimentary Rocks (3 rd ed.): Harper & Row Publishers, New York, 628 p. 

Pickering, K. T., hiscott, R. N., and Hein, F. J., 1989, Deep Marine Environments : Clastic 

Sedimentation and Tectonics. Unwin Hyman, London, 416 p. 

Potter, P.E. and Pettijohn, 1980, Sedimentology of Shale, Springer-Verlag, Berlin. 

Reading, H.G., 1979, Sedimentary Environments and Facies, Blackwell Scientific publications, 

Oxford-London-Edinburgh-Melbourne. 

Reineck, H.C. and Singh , I.B., 1975, Depositional Sedimentary Environment,Springer-Verlag, 

New York, 439 p. 

Selley, R.C., 1978, Concept and Methods of Subsurface Facies Analysis, AAPG. Continuing 

Education Course Note Series, No.9. 

Strecheisen, A.L., 1973 IUGS Subcommission on the systematics of Igneous Rocks. Geothimes, 

October, 26-30. 

Streckeisen, A.L., 1979 Classification and Nomenclature of volcanic rocks, Lamprophyres, 

carbonatites and melilitic rocks. IUGS Subcommission on the Systematics of Igneous 

Rocks, recom-Mendations and Suggestion, Geology v.7. p. 331-335. 

Tucker, M.E., 2003, Sedimentary Rocks in the Field (3 rd ed.): John Wiley & Son Ltd., 234 p. 

Turner, F.J., 1968, Metamorphic petrology-mineralogical and field aspects, Mc Graw-Hill, N.Y., 

403. 

Walker, R. G., ed., 1984, Facies Models (2nd ed.): Geological Association of Canada, 

Geoscience Canada Reprint Series 1. 

Winkler, H.G.F., 1967, Petrogenesis of metamorphic rocks, 2 nd ed., Springer-Verlag. N.Y., 22 p. 

Winkler, H.G.F., 1974 Petrogenesis of metamorphic rocks, 3 rd ed., Springer-Verlag, N.Y., 320 p.


รายชื่อคณะทํางานจัดทําคูมือการสํารวจทําแผนที่ธรณีวิทยา 

นายไชยกาล ไชยรังษี 

นายพล เชาว7ดํารงค7 

นายเลิศสิน รักษาสกุลวงศ7 

นายสุวัฒน7 ติยะไพรัช 

นายสันต7 อัศวพัชระ 

นายนรรัตน7 บุญกันภัย 

สํานักธรณีวิทยา กรมทรัพยากรธรณี

คําบรรยายภาพปกหลัง 

การสลับชั้นของหินทราย หินโคลน และหินดินดาน แบบ even, parallel, continuous bed 

ที่พบในหมวดหินเนินผูใหญเยื่อ กลุมหินจันทบุรี อําเภอเมือง จังหวัดจันทบุรี

ส านักธรณีวิทยา กรมทรัพยากรธรณี 

ถนนพระรามที่ 6 เขตราชเทวี กรุงเทพฯ 10400 

โทรศัพท์ 0-2621-9656 

โทรสาร 0-2621-9651 

http://www.dmr.go.th

à¸à¸²à¸£à¸ªà¹à¸²à¸£à¸§à¸à¸à¸²à¸à¸à¸£à¸à¸µà¸§à¸´à¸à¸¢à¸² - à¸à¸£à¸¡à¸à¸£à¸±à¸à¸¢à¸²à¸à¸£à¸à¸£à¸à¸µ

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

à¸à¸²à¸£à¸ªà¹à¸²à¸£à¸§à¸à¸à¸²à¸à¸à¸£à¸à¸µà¸§à¸´à¸à¸¢à¸² - à¸à¸£à¸¡à¸à¸£à¸±à¸à¸¢à¸²à¸à¸£à¸à¸£à¸à¸µ