Κατεβάστε το τεύχος - Το Βήμα του Ασκληπιού
Κατεβάστε το τεύχος - Το Βήμα του Ασκληπιού
Κατεβάστε το τεύχος - Το Βήμα του Ασκληπιού
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 1
ΠεριεχόμεναContentsΆρθρο Σύνταξης – EditorialΔέκα χρόνια με <strong>το</strong> «ΒΗΜΑ <strong>το</strong>υ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ»Ten years with “Vima tou Asklipiou”Ανασκοπήσεις - ReviewsΜέθοδοι αποσιδήρωσης: Μια βιβλιογραφική ανασκόπηση.1.Μethods of iron chelation therapy: a bibliographic review.Νοσηλευτικό Τμήμα: Κριτήρια δημιουργίας ενόςεπιτυχημένου μοντέλου.2.Nursing department: Criteria of creation of an achieved model.Η μουσικοθεραπεία ως μορφή εναλλακτικής - συμπληρωματικής θεραπείας σενοσηλευόμενους ογκολογικούς ασθενείς.3.Music therapy as part of the alternative-complementary therapy in cancer patientsin hospital.4.Μέθοδοι πειθαρχίας.Discipline methods.5.Προεμφυτευτικός-Προγεννητικός έλεγχος και ηθικά ζητήματα.Prenatal diagnosis and preimplantation genetic control and moral questions.Ειδικό Άρθρο – Special Article1.Η χρήση <strong>το</strong>υ χιούμορ στην φροντίδα ψυχικά ασθενών.The use of humor in the care of psychiatric patients.Έρευνες – Original Papers1.Στόχοι και προσδοκίες φοιτητών Νοσηλευτικήςγια <strong>το</strong> νοσηλευτικό επάγγελμα.Goals and expectations of nurse students on nursing profession.2.Εμβολιαστική κάλυψη παιδιών ηλικίας 4-12 ετών <strong>το</strong>υ νομού Ευρυτανίας.Vaccination coverage of children aged 4-12 years old in the prefecture of Evritania.3.Διερεύνηση γνώσεων νοσηλευτών ως προς την Υπέρταση.Exploration of nurses’ knowledge regarding Ηypertension.4.Οι γνώσεις των νοσηλευτών για τη φροντίδα ασθενών που εμφανίζουν delirium.Nurses’ knowledge of care for patients with delirium.Σελίδα- Page3517283751627693106133www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 2
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012ΑΡΘΡΟ ΣΥΝΤΑΞΗΣ - EDITORIALΔέκα χρόνια με <strong>το</strong> «ΒΗΜΑ <strong>το</strong>υ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ»<strong>Το</strong>ν Ιανουάριο <strong>το</strong>υ 2002 ένα νέο περιοδικό έκανε την εμφάνισή <strong>το</strong>υ αναφέροντας σ<strong>το</strong> άρθροσύνταξης «Συμβολή εις <strong>το</strong> την υγείαν προάγειν». Φιλοδοξούσε τη διακίνηση της γνώσης,ήθελε να δώσει ευκαιρίες σε νέους επιστήμονες να δημοσιεύουν, σ<strong>το</strong>υς έμπειρους και σοφούς νασυνεισφέρουν στη γνώση, να βοηθήσουν στην έρευνα και να ανοίξουν νέους ορίζοντες. Δέκαχρόνια τώρα προσπαθεί να ανταποκριθεί σ<strong>το</strong>υς στόχους που είχε τότε θέσει.Η έκδοση ενός επιστημονικού εντύπου αποτελεί ένα ρίσκο με πιθανότητες επιτυχίας καιαποτυχίας. Αποδοχής ή απόρριψης. Η παρουσία των δέκα ετών στην κυκλοφορία καταδεικνύει ότι<strong>το</strong> «ΒΗΜΑ τα κατάφερε». Άντεξε στα δύσκολα, άκουσε την καλόπιστη κριτική και δέχθηκε τιςαπόψεις των ειδικών. Ξεπέρασε τα σύνορα της μικρής μας χώρας και βρέθηκε σε πολλέςβιβλιοθήκες <strong>το</strong>υ κόσμου. Αποδελτιώνεται σε βάσεις δεδομένων, αυξάνει καθημερινά τηνεπισκεψιμότητά <strong>το</strong>υ και βάζει νέους στόχους.Κάνοντας μια αναδρομή σ<strong>το</strong> παρελθόν και μάλιστα στην αρχή της έκδοσης θα πρέπει νααναφερθεί, ότι κάποιοι άνθρωποι πίστεψαν και υποστήριξαν οικονομικά και περισσότερο ηθικάαυτό <strong>το</strong> εγχείρημα. Βοήθησαν διατηρώντας όμως κάποια επιφύλαξη για τη συνέχεια. Θα υπήρχεσυνέχεια;Θα μπορούσε ένα μικρό και εν τη γεννέσει περιοδικό να σταθεί ανάμεσα σεεπιστημονικά έντυπα διεθνούς και Πανελλήνιας εμβέλειας; Όπως αναφέρθηκε αυτό αποτελούσερίσκο που έπρεπε να παρθεί. Μέσα από αυτή την απόπειρα θα μαθαίναμε και θα μετρούσαμεπαράλληλα τις δυνάμεις μας, τα θέλω μας ή και γιατί όχι την αγάπη μας στη Νοσηλευτική, τηνοποία ορκισθήκαμε να υπηρε<strong>το</strong>ύμε. Σήμερα δέκα χρόνια μετά <strong>το</strong> ΒΗΜΑ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥαναπτύσσει μια δυναμική, μέσα στις επιστήμες υγείας, που <strong>το</strong> κατατάσσει ανάμεσα στα περιοδικάπου διαβάζονται και τυγχάνουν ευρείας αποδοχής. Όλοι οι συντελεστές, τα μέλη της συντακτικήςεπιτροπής και οι ειδικοί κριτές καταβάλλουν προσπάθεια να διατηρήσουν ένα επιστημονικόεπίπεδο στα άρθρα που δημοσιεύονται με σκοπό αυτά να συνεισφέρουν στην γνώση και ναπροάγουν την επιστήμη.Τα τελευταία χρόνια <strong>το</strong> περιοδικό εκδίδεται ηλεκτρονικά, ελπίζουμε σύν<strong>το</strong>μα να καταφέρουμε ταδημοσιευμένα άρθρα σε έντυπη μορφή, να μετατραπούν και να «υπάρξουν» σ<strong>το</strong> διαδίκτυο.Ευχαρισ<strong>το</strong>ύμε όσους βοήθησαν, ευχαρισ<strong>το</strong>ύμε όσους μας πίστεψαν και ευχαρισ<strong>το</strong>ύμε όλουςεκείνους που καταφεύγουν στις σελίδες <strong>το</strong>υ «ΒΗΜΑΤΟΣ» αναζητώντας αυτό που <strong>το</strong>υς ενδιαφέρει.Πιστεύουμε, μέσα στη δύνη των καιρών, να συνεχίσουμε να αποτελούμε μια φωνή που δεν θα έχεικαμία σχέσημε υποσχέσεις που δεν τηρήθηκαν, με αξίες που χάθηκαν και με ιδανικά πουξεθώριασαν. Να συνεχίσουμε να υπηρε<strong>το</strong>ύμε την επιστήμη και να δίνουμε ευκαιρίες για νέεςwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 3
δημοσιεύσεις. Η επιστημονικότητα και η διαχρονικότητα <strong>το</strong>υ περιοδικού εξαρτώνται από την«βαρύτητα» των άρθρων που δημοσιεύει.<strong>Το</strong> 2012 ας αποτελέσει <strong>το</strong> έ<strong>το</strong>ς που θα αλλάξει <strong>το</strong> σκηνικό της χώρα μας και θα την <strong>το</strong>ποθετήσεισ<strong>το</strong> ύψος που της αρμόζει, γιατί «κάποιοι» έδωσαν «αίμα και πνεύμα» για την Ελλάδα. Ο τόποςκαταγωγής <strong>το</strong>υ «<strong>Βήμα</strong><strong>το</strong>ς» είναι η Ελλάδα και έτσι θέλουμε να συνεχίσει να είναι.ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑΑπό τη Συντακτική ΕπιτροπήΧριστίνα Μαρβάκηwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 4
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ – REVIEWΜέθοδοι αποσιδήρωσης: μια βιβλιογραφική ανασκόπησηΑγαπίου Μαρία 1 , Γεωργιάδη Ελπίδα 21. Νοσηλεύτρια Τ.Ε., MSc (c), Γ.Ν.Α. «Ιπποκράτειο»2. Νοσηλεύτρια Τ.Ε., MSc., Γ.Ν.Α. «Λαϊκό»ΠΕΡΙΛΗΨΗΜε <strong>το</strong>ν όρο «αποσιδήρωση» περιγράφεται η διαδικασία απομάκρυνσης <strong>το</strong>υ πλεονάζον<strong>το</strong>ς σιδήρουκαι εφαρμόζεται μετά από τη χορήγηση είκοσι μονάδων αίμα<strong>το</strong>ς ή όταν η φερριτίνη ορρούαυξάνεται πάνω από 1000 ng/ml.Σκοπός: Στόχος της παρούσας εργασίας ήταν η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας σχετικά με τιςμεθόδους αποσιδήρωσης σε ασθενείς με αιμοχρωμάτωση λόγω πολλαπλών μεταγγίσεων αίμα<strong>το</strong>ς.Μέθοδος: Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε περιελάμβανε αναζήτηση ανασκοπικών καιερευνητικών μελετών σε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων, όπως και σε επιστημονικά περιοδικάαιμα<strong>το</strong>λογίας, κυρίως πρόσφατης ελληνικής και ξένης βιβλιογραφίας.Αποτελέσματα: Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, τα σκευάσματα αποσιδήρωσης άλλαξαν σημαντικάτην κλινική εικόνα των ασθενών και βελτίωσαν αξιόλογα την ποιότητα ζωής και <strong>το</strong> προσδόκιμοεπιβίωσης <strong>το</strong>υς. Ωστόσο βασικό πρόβλημα της θεραπευτικής αγωγής αποσιδήρωσης παραμένει οβαθμός συμμόρφωσης των νοσούντων προς αυτήν.Συμπεράσματα: Αν και η ανακάλυψη των από <strong>το</strong> στόμα χηλικών παραγόντων χαρακτηρίζεταιελπιδοφόρα, πρέπει να καλυφθεί ευρύ πεδίο έρευνας ώστε να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητατης αγωγής με αποσιδήρωση.Λέξεις κλειδιά: Αιμοχρωμάτωση, αποσιδήρωση, χηλικοί παράγοντες, θαλασσαιμία.ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣΓεωργιάδη Ελπίδα,Ικαρίας 16,Αχαρνές, Αθήνα, Τ.Κ. 13671,Τηλ: 2102312398, 6932219160,Email: elpisgeo@gmail.comwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 5
Μethods of iron chelation therapy: a bibliographic reviewAgapiou Maria 1 , 1 Georgiadi Elpida 21. R.N. MSc, Hippocratio Ηospital2. R.N. MSc, Head Nurse, Laiko ΗospitalABSTRACT“Iron Chelation Therapy” is a term used to describe the procedure of removing excess iron from thebody, which is applied after a total of approximately 20 blood transfusions or when serum ferritinlevels rise above 1000 ng/ml.Aim: The purpose of the present paper is a retrospective search in bibliography, concerning themethods of iron chelation treatment for patients with hemochromatosis owing to their undergoingmultiple blood transfusions.Method: The methology followed, included the search for review and research studies, in electronicdatabases as well as scientific haematology journals, mostly regarding recent entries in greek andinternational bibliography.Results: According to the bibliography, chelation therapy compounds have significantly changedthe patients’ clinical features and have substantially improved their quality of life, along with theiroutcome over time. However, the level of patient compliance to treatment still remains the basicproblem of iron chelation therapy.Conclusions: Even though the discovery of orally administered chelating agents can qualify as anauspicious accomplishment, research fields should cover a much wider spectrum, in order toimprove the effectiveness of iron chelation treatment.Keywords: Hemochromatosis, iron chelation therapy, chelating agents, thalassemia.ΕΙΣΑΓΩΓΗι αιμολυτικές αναιμίες χαρακτηρίζονταιΟαπό την πρώιμη καταστροφή καιCORRESPONDING AUTHORGeorgiadi Elpida,16 Ikarias street,Aharnes, Athens, P.C. 13671,Tel: 2102312398,Email: elpisgeo@gmail.comαποδόμηση των ερυθρών αιμοσφαιρίων μεαποτέλεσμα ο σίδηρος και τα παραπροϊόνταwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 6
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012<strong>το</strong>υ να παραμένουν σ<strong>το</strong> πλάσμα. Οι ασθενείςπου πάσχουν από κάποια μορφή αιμολυτικήςαναιμίας (όπως θαλασσαιμία ήδρεπανοκυτταρική αναιμία) χρήζουν ωςθεραπεία μετάγγιση ερυθρών αιμοσφαιρίωνμε αποτέλεσμα την ανάπτυξη δευτεροπαθούςαιμοχρωμάτωσης η οποία οδηγεί σεανεπάρκεια πολλά ζωτικά όργανα 1-2 .ΑΙΜΟΧΡΩΜΑΤΩΣΗ -ΑΠΟΣΙΔΗΡΩΣΗΩς αιμοχρωμάτωση (υπερσιδήρωση)χαρακτηρίζεται η συσσώρευση <strong>το</strong>υ σιδήρουσ<strong>το</strong>ν οργανισμό λόγω αδυναμίας τωνρυθμιστικών μηχανισμών να διαχειρισ<strong>το</strong>ύναποτελεσματικά την περίσσεια <strong>το</strong>υ. Ηυπερφόρτωση <strong>το</strong>υ οργανισμού οδηγεί στηνεναπόθεσή <strong>το</strong>υ σε ζωτικά όργανα, όπως είναιη καρδιά, <strong>το</strong> ήπαρ και οι ενδοκρινείς αδένεςμε αποτέλεσμα τις ήπιες ή σοβαρέςδιαταραχές στη λει<strong>το</strong>υργία <strong>το</strong>υς. Ηαιμοχρωμάτωση μπορεί να οφείλεται σεγενετική βλάβη και γονιδιακές μεταλλάξεις(ιδιοπαθής αιμοχρωμάτωση) ή να είναιαποτέλεσμα άλλου υποκείμενου αιτίου(δευτεροπαθής) 1 .Ο όρος «αιμοχρωμάτωση» χρησιμοποιήθηκεγια πρώτη φορά <strong>το</strong> 1889 από <strong>το</strong> VonRecklinghausen, για να περιγράψει ασθενείςμε υπέρχρωση <strong>το</strong>υ δέρμα<strong>το</strong>ς λόγωεναπόθεσης σιδήρου. Η μεταγγισιοθεραπεία,με στόχο τη διατήρηση της συγκέντρωσηςτης αιμοσφαιρίνης στα 11 έως 13 g/dl,αποδείχθηκε ότι παρατείνει <strong>το</strong> μέσο όρο ζωήςστη δεύτερη δεκαετία, ελαχισ<strong>το</strong>ποιεί τιςοστικές διαταραχές και βελτιώνει τηνανάπτυξη <strong>το</strong>υ φύλου2.Για παράδειγμα, ενώ <strong>το</strong> 1920, οι μημεταγγιζόμενοι άρρωσ<strong>το</strong>ι είχαν μέσηδιάρκεια ζωής δύο ετών, οι συχνέςμεταγγίσεις αίμα<strong>το</strong>ς (περισσότερων από 7ml/ kg συμπυκνωμένων ερυθρών μηνιαίως)οδήγησαν σε αύξηση <strong>το</strong>υ μέσου όρου ζωήςσ<strong>το</strong>υς ασθενείς με χρόνιεςαιμοσφαιρινοπάθειες, όπως είναι η β-θαλασσαιμία1,2Ταυτόχρονα όμως, οι συχνές μεταγγίσειςαίμα<strong>το</strong>ς συμβάλλουν στην αύξηση τηςνοσηρότητας και της θνητότητας τωνασθενών αυτών λόγω της εναπόθεσης <strong>το</strong>υσιδήρου σε όργανα ζωτικής σημασίας.Ειδικότερα οι επιπλοκές που προκύπ<strong>το</strong>υν απότην επικάθηση σιδήρου αποτελούν συχνήαιτία θανά<strong>το</strong>υ σ<strong>το</strong>υς πάσχοντες από ομόζυγηθαλασσαιμία1,2..Παρότι, <strong>το</strong> πρόβλημα της υπερφόρτωσης <strong>το</strong>υοργανισμού με σίδηρο μετά από πολλαπλέςμεταγγίσεις αναγνωρίστηκε εδώ καιδεκαετίες, εν<strong>το</strong>ύ<strong>το</strong>ις έγινε ευρύτερα γνωστόστις αρχές τις δεκαετίας <strong>το</strong>υ 1970, ότανάρχισε να καθιερώνεται <strong>το</strong> καθεστώς των“υπερμεταγγίσεων” σ<strong>το</strong>υς ασθενείς μεμεσογειακή αναιμία. Μετά από αυτή τηντακτική των μεταγγίσεων, <strong>το</strong> πρόβλημα τηςυπερφόρτωσης <strong>το</strong>υ οργανισμού φάνηκε ναείναι αναπόφευκ<strong>το</strong>, αν δε λαμβάνοντανσυγκεκριμένα μέτρα για την αντιμετώπισήwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 7
<strong>το</strong>υ. Στην προκειμένη περίπτωση τηςδευτερογενούς αιμοχρωμάτωσης απόπολλαπλές μεταγγίσεις, η χρήση παραγόντωναποσιδήρωσης είναι επιτακτική λόγω τωνβλαβών που προκαλεί η εναπόθεση σιδήρουστα ζωτικά όργανα 1-4 .Για τη καλύτερη κατανόηση <strong>το</strong>υ μεγέθους <strong>το</strong>υπροβλήμα<strong>το</strong>ς, αξίζει να σημειωθεί, ότι 1 mlσυμπυκνωμένων ερυθρών περιέχει 1 mgσιδήρου, κάθε μονάδα συμπυκνωμένωνερυθρών αποδίδει παρεντερικά σ<strong>το</strong>νοργανισμό 200 έως 250 mg σιδήρου.Συνεπώς, ένας ασθενής που μεταγγίζεται 3μονάδες αίμα<strong>το</strong>ς μηνιαίως αθροίζει σε έναχρόνο 8g σιδήρου, ποσότητα ικανή νααποδώσει τα πρώτα συμπτώματαΚατά τις τελευταίες δεκαετίες έχει αυξηθεί <strong>το</strong>ποσοστό επιβίωσης τωνπολυμεταγγιζόμενων ασθενών, χάρη στιςμεθόδους αποσιδήρωσης, οι οποίεςπρολαμβάνουν επιπλοκές πουδημιουργούνται από την συσσώρευση <strong>το</strong>υσιδήρου σε διάφορα ζωτικά όργανα καιβοηθούν στη μείωση <strong>το</strong>υ αυξημένου φορτίουσιδήρου5.Ως αποσιδήρωση ορίζεται η διαδικασίααποβολής της περίσσειας σιδήρου από <strong>το</strong>νοργανισμό, με διάφορους χειλικούςπαράγοντες δέσμευσης δισθενώνιχνοσ<strong>το</strong>ιχείων και εφαρμόζεται μετά από τηχορήγηση είκοσι μονάδων αίμα<strong>το</strong>ς ή όταν ηφερριτίνη ορρού αυξάνεται πάνω από 1000ng/ml. Είναι σπουδαίο να <strong>το</strong>νισθεί, ότι η3,4.αποσιδήρωση δεν αποτελεί αντιμετώπισητης νόσου, αλλά μια συμπληρωματική αγωγήτων μεταγγίσεωνΌπως αναφέρθηκε, οι βλαπτικές επιπτώσειςτων συχνών μεταγγίσεων έχουναναγνωριστεί εδώ και σαράντα χρόνια καιστη σύγχρονη εποχή <strong>το</strong> ερευνητικόενδιαφέρον στρέφεται ολοένα καιπερισσότερο προς την ανακάλυψη μορίωνπου θα μπορούσαν αφενός μεν να κρατήσουν<strong>το</strong> σίδηρο δεσμευμένο, ώστε να μην είναι<strong>το</strong>ξικός, αφετέρου <strong>το</strong> μέγεθος <strong>το</strong>υς να είναιαρκούντως μικρό, ώστε να διευκολύνεται ηαπέκκριση <strong>το</strong>υ συμπλέγμα<strong>το</strong>ς μορίου καισιδήρου από <strong>το</strong>υς νεφρούς7.Στην κλινική πρακτική χορηγούνταιδιάφοροι χηλικοί παράγοντες αποσιδήρωσης,δηλ., οργανικές ενώσεις που σχηματίζουνσύμπλοκο με <strong>το</strong> σίδηρο (:μεταβατικόσ<strong>το</strong>ιχείο) και των οποίων η δομή θυμίζει τηχήλη (:δαγκάνα) <strong>το</strong>υ αστακού, οδηγώντας σεαποβολή <strong>το</strong>υ.Τα φάρμακα αυτά εμφανίστηκαν για πρώτηφορά στη δεκαετία <strong>το</strong>υ '70 και κατάφεραν νααλλάξουν σημαντικά την κλινική εικόνα τωνατόμων αυτών και <strong>το</strong> προσδόκιμο επιβίωσης.Στη δευτερογενή αιμοχρωμάτωση ηδιαδικασία αποσιδήρωσης περιλαμβάνειαποκλειστικά τη χρήση φαρμακευτικώνουσιών, καθώς, λόγω της συνυπάρχουσαςαναιμίας, οι αφαιμάξεις που εφαρμόζονταιστην πρω<strong>το</strong>γενή αιμοχρωμάτωσηαποκλείονται. Η υπερφόρτωση <strong>το</strong>υwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 84,6
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012οργανισμού με σίδηρο στη δευτερογενήαιμοσιδήρωση παρατηρείται, κυρίως, σ<strong>το</strong>υςασθενείς με μεσογειακή αναιμία και σεαυ<strong>το</strong>ύς με μυελοδυσπλαστικό σύνδρομο 4 .ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΦΟΡΤΙΟΥ ΣΙΔΗΡΟΥΗ εκτίμηση <strong>το</strong>υ φορτίου σιδήρου και η γνώσητης κατανομής <strong>το</strong>υ φορτίου αυ<strong>το</strong>ύ σ<strong>το</strong>δικτυοενδοθηλιακό σύστημα και σταπαρεγχυματικά όργανα αποτελούνσημαντικό παράγοντα για την αντιμετώπισηκαι την πρόληψη των βλαβών που προκαλεί ηπερίσσειά <strong>το</strong>υ.<strong>Το</strong> ήπαρ είναι <strong>το</strong> όργανο που δέχεται <strong>το</strong>μεγαλύτερο φορτίο σε σίδηρο (περίπου 70%)και κατέχει πρωταρχική θέση στηναποθήκευση και σ<strong>το</strong> μεταβολισμό <strong>το</strong>υ 4 . Δύομέθοδοι χρησιμοποιούνται για <strong>το</strong>ν έλεγχο <strong>το</strong>υφορτίου σιδήρου σ<strong>το</strong> όργανο, η βιοψία και ημαγνητική <strong>το</strong>μογραφία.Η διαδερμική βιοψία ήπα<strong>το</strong>ς μευπερηχογραφική παρακολούθηση αποτελείαξιόπιστη άμεση μέθοδος μέτρησης <strong>το</strong>υφορτίου σίδηρου σ<strong>το</strong> όργανο αυτό (liverconcentration, LIC). Επιπλέον, έχειαποδειχθεί, ότι υπάρχει ισχυρή συσχέτιση <strong>το</strong>υσιδήρου σ<strong>το</strong> ήπαρ (ηπατική σιδήρωση) με <strong>το</strong>ολικό φορτίο σιδήρου σ<strong>το</strong>ν οργανισμό. Ημόνη αναφερόμενη επιφύλαξη για τη βιοψία<strong>το</strong>υ ήπα<strong>το</strong>ς έχει σχέση με την πιθανότηταυπάρξεως ενδοηπατικών διαφορών ως προςτην κατανομή <strong>το</strong>υ σιδήρου μέσα σ<strong>το</strong> όργανο,ιδιαίτερα όταν υπάρχει <strong>το</strong> ενδεχόμενο ίνωσηςή κίρρωσης <strong>το</strong>υ ήπα<strong>το</strong>ς. Όταν η συγκέντρωση<strong>το</strong>υ σιδήρου φθάσει στα 10 έως 15 mg/ g/ dw(γραμμάριο ξηρού ηπατικού ισ<strong>το</strong>ύ), όριο πουαντισ<strong>το</strong>ιχεί στις σαράντα περίπουμεταγγίσεις, η υπερφόρτωση με σίδηρο έχειφθάσει σε επίπεδα δυνητικά <strong>το</strong>ξικά4.Ωστόσο, η η βιοψία ήπα<strong>το</strong>ς τείνει να γίνειπερισσότερο μία μέθοδος πρόγνωσης παράδιάγνωσης της υπερφόρτωσης σιδήρου8.Η μαγνητική <strong>το</strong>μογραφία (M.R.I.) αποτελείμία καινοτόμο, μη επεμβατική, ακριβής καιαξιόπιστη μέθοδο εκτίμησης <strong>το</strong>υ σιδήρου σ<strong>το</strong>ήπαρ, ιδιαίτερα όταν εφαρμόζονται κάποιεςτεχνικές με τις οποίες υπάρχει η δυνατότηταποσοτικού υπολογισμού <strong>το</strong>υ σιδήρου σ<strong>το</strong>υςισ<strong>το</strong>ύς9.Όσον αφορά στην εκτίμηση τωναποθεμάτων σιδήρου στην καρδιά, η άμεσημέτρηση <strong>το</strong>υς με βιοψία, παρόλο που είναιδυνατή, σε πρακτικό επίπεδο είναι ανέφικτη.Αντιθέτως, η μαγνητική <strong>το</strong>μογραφία με χρήσηειδικής τεχνικής είναι πολύ χρήσιμη, καθώςέχει βρεθεί συσχέτιση με τη λει<strong>το</strong>υργία τηςαριστερής κοιλίας4,9,10 .Επίσης, η μέτρηση της φερριτίνης σ<strong>το</strong>ν όροκαι <strong>το</strong>υ κορεσμού της τρανσφερίνης είναιεξαιρετικά χρήσιμες εξετάσεις. Αποτελούνεύκολες, μη επεμβατικές μεθόδους πουγίνονται στα περισσότερα εργαστήρια. Ηαξιοπιστία των μετρήσεων αυτών είναισημαντική και υπάρχει σχετικά καλήσυσχέτιση με τα αποθέματα σιδήρου σ<strong>το</strong>νοργανισμό. Αξίζει να σημειωθεί, ότι αφενός ηwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 9
Η δεσφερριοξαμίνη (ή δεσφεροξαμίνη)μέτρηση της τιμής της φερριτίνης είναισυμπλέγμα<strong>το</strong>ς με τα ούρα και τη χολή 12 .αντίδραση και η η λοίμωξη από Yersiniaέμμεση μέθοδος υπολογισμού των (desferrioxamine, DFO) ήταν <strong>το</strong> πρώ<strong>το</strong> μόριοαποθεμάτων σε σίδηρο, αφού αντισ<strong>το</strong>ιχεί σε και ανακαλύφθηκε πριν από τριάντα, περίπουποσοστό μόνο 1% αυτών, αφετέρου, ότι χρόνια και πολύ γρήγορα ενσωματώθηκεεπηρεάζεται από φλεγμονώδεις καταστάσεις στην κλασική θεραπεία της β-μεσογειακήςκαι λοιμώξεις, αφού είναι πρωτεΐνη οξείας αναιμίας13 .Λόγω της κακήςφάσης (:αύξηση στην οξεία φάση της βιοδιαθεσιμότητάς της, στην από <strong>το</strong>υφλεγμονής ή της λοίμωξης). 5,1στόμα<strong>το</strong>ς χορήγηση, συνιστάται ηΗ αξία της τιμής της φερριτίνης αυξάνεται παρεντερική χορήγηση. Ως προς τηνόταν οι μετρήσεις είναι διαδοχικές. Τιμέςφερριτίνης μεγαλύτερες των 2000 ng/ mlθεωρούνται επικίνδυνες και θα πρέπει ναδιενεργείται θεραπευτική αποσιδήρωση 4 . Οαυξημένος σίδηρος ορού αποτελεί ένα άλλοεργαστηριακό εύρημα της αιμοσιδήρωσης.φαρμακοκινητική της, έχει πολύ μικρό χρόνοημιζωής τριάντα λεπτών και για <strong>το</strong> λόγο αυτόσυνιστάται η βραδεία και παρατεταμένηχορήγηση της, προκειμένου να διατηρούνταιικανοποιητικά επίπεδα της σ<strong>το</strong> αίμα, ώστε ναεξουδετερώνεται η <strong>το</strong>ξική δράση <strong>το</strong>υ σιδήρουΩστόσο, η μέτρηση <strong>το</strong>υ σιδήρου και της που δεν είναι δεσμευμένος 11 .φερριτίνης ορού, έχουν μικρή ικανότητα ναπροσδιορίσουν την εναπόθεση <strong>το</strong>υ μετάλλουσ<strong>το</strong> μυοκάρδιο 10 .Η χρώση σιδήρου (:δοκιμασία Perl) σ<strong>το</strong> μυελόΈνα πολύ αποτελεσματικό δοσολογικό σχήμαγια τη δεσφερριοξαμίνη είναι η βραδείαέγχυση 8 έως 12 ωρών για πέντε έως επτάημέρες την εβδομάδα. 12 Η χορήγηση γίνεταιτων οστών αποδίδει αδρή εικόνα της κατά τη νύχτα με φορητή αντλία συνεχούςεναπόθεσης <strong>το</strong>υ μετάλλου τόσο σ<strong>το</strong>υς έγχυσης (συσκευή έγχυσης), ενώ η δόσηερυθροβλάστες όσο και στα μακροφάγα11 .χορήγησης είναι 40 mg/ kg. 11 Υπάρχουναντλίες αποσιδήρωσης πολλαπλών χρήσεωνΤΡΟΠΟΙ ΑΠΟΣΙΔΗΡΩΣΗΣκαι μίας χρήσης. Η σύγχρονη χορήγησηβιταμίνης C από <strong>το</strong> στόμα κατά τη διάρκειαΔΕΣΦΕΡΡΙΟΞΑΜΙΝΗτης έγχυσης αυξάνει τη δέσμευση <strong>το</strong>υΗ δεσφερριοξαμίνη αποτελεί πρώτης σιδήρου από τη δεσφερριοξαμίνη και τηνγραμμής θεραπεία για την αντιμετώπιση τηςαιμοσιδήρωσης. Αναλυτικότερα, είναι έναςαπέκκριση <strong>το</strong>υ μετάλλου 11 .Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, οι συχνότερεςχηλικός παράγοντας, που δεσμεύει <strong>το</strong> σίδηρο, επιπλοκές από τη χορήγηση τηςοδηγώντας σε ικανοποιητική αποβολή <strong>το</strong>υ δεσφερριοξαμίνης είναι η <strong>το</strong>πική δερματικήwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 10
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012enterocolitica που συνήθως σχετίζεται με <strong>το</strong>νκαθετήρα έγχυσης. 11,14 Η αλλεργία σ<strong>το</strong>φάρμακο, η οφθαλμική <strong>το</strong>ξικότητα(καταρράκτης) και η ω<strong>το</strong><strong>το</strong>ξικότητα,αποτελούν σπανιότερες επιπλοκές. 11 Τέλος,από τη βιβλιογραφία, καταγράφεται καιδιακοπή της ανάπτυξης των μακριών οστώνσε υπερβολική θεραπεία αποσιδήρωσης με τηχρήση <strong>το</strong>υ συγκεκριμένου παράγοντα 14 .Σύμφωνα με <strong>το</strong>ν Gallenoμε τη δεσφερριοξαμίνη, οι κυριότερεςεξετάσεις που θα πρέπει ναπρογραμματίζονται ετησίως είναι ο έλεγχοςοστικής πυκνότητας, <strong>το</strong> ακοόγραμμα καιοφθαλμολογική εξέταση, ενώ κάθε δύοχρόνια θα πρέπει να προγραμματίζεταιακτινογραφία ή μαγνητική <strong>το</strong>μογραφίασπονδυλικής στήλης. Ειδικότερα, στα παιδιάσυνιστάται ακτινογραφία ή μαγνητική<strong>το</strong>μογραφία των γονάτων και των καρπώνετησίως και εκτίμηση <strong>το</strong>υ ύψους (σε καθιστήκαι όρθια θέση) κάθε έξι μήνες,Επίσης, απαιτείται προσοχή για <strong>το</strong>ν κίνδυνολοιμώξεων σε μακροχρόνια χορήγηση και επίεκδήλωσης πυρετικής κίνησης θα πρέπει ναδιακόπτεται η χορήγηση <strong>το</strong>υ φαρμάκου καινα προσδιορίζεται <strong>το</strong> συν<strong>το</strong>μότερο <strong>το</strong> αίτιοαυτής.1414κατά τη θεραπείαΈνας άλλος παράγοντας που υπονομεύει τηνεπιτυχή θεραπεία είναι ο βαθμόςσυμμόρφωσης των ασθενών προς αυτήν. Απότα αποτελέσματα της έρευνας <strong>το</strong>υ Hershkoφάνηκε, ότι παρόλο που η χορήγηση της12δεσφερριοξαμίνης έχει θετική επίδραση στηνεπιβίωση των ασθενών με μεσογειακήαναιμία 12 εν<strong>το</strong>ύ<strong>το</strong>ις πολλοί ασθενείςκαταλήγουν άδικα λόγω της φτωχήςσυμμόρφωσης προς τη θεραπεία. Επιπλέον,τόσο <strong>το</strong> κόσ<strong>το</strong>ς <strong>το</strong>υ φαρμάκου όσο και <strong>το</strong>κόσ<strong>το</strong>ς της διαδικασίας χορήγησης <strong>το</strong>υ,ιδιαίτερα σε χώρες χαμηλής οικονομικήςανάπτυξης, μεγεθύνουν <strong>το</strong> πρόβλημα.Παρά όλα αυτά η δεσφερριοξαμίνη έχειπροσφέρει σημαντικού βαθμού βοήθειασ<strong>το</strong>υς ασθενείς με μεσογειακή αναιμία καιπαραμένει έως σήμερα, <strong>το</strong> κύριο φάρμακοαναφοράς στην αποσιδήρωση.Ιδιοσκεύασμα δεσφερριοξαμίνης είναι <strong>το</strong>Desferal των 500 mg της εταιρείας Novartis(desferrioxamine mesylate).ΔΕΦΕΡΙΠΡΟΝΗΟι δυσκολίες ως προς τη χορήγηση τηςδεσφερριοξαμίνης έκαναν επιτακτική τηνανάγκη για την ανεύρεση ενός χηλικούπαράγοντα που θα μπορούσε να χορηγηθείαπό <strong>το</strong> στόμα, να έχει καλήαποτελεσματικότητα και καλό προφίλασφάλειας 15 . Ο πρώ<strong>το</strong>ς χηλικός παράγονταςπου χορηγείται από <strong>το</strong> στόμα και πήρεέγκριση κυκλοφορίας στην Ευρώπη, ήδη από<strong>το</strong> 1999 είναι η δεφεριπρόνη 11 .Η δεφεριπρόνη έχει υψηλό ποσοστόεντερικής απορρόφησης και οδηγεί σεαποβολή <strong>το</strong>υ συμπλέγμα<strong>το</strong>ς της με <strong>το</strong> σίδηρομε τα ούρα. Έχει μικρότερη δεσμευτική12www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 11
ικανότητα από την δεσφερριοξαμίνη, καθώςαπαι<strong>το</strong>ύνται τρία μόρια δεφεριπρόνης για τηδέσμευση ενός μορίου σιδήρου 12 .Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η χορήγησητης δεφεριπρόνης σχετίζεται με καλύτερουβαθμού συμμόρφωση και καλύτερηαποτελεσματικότητα της θεραπείας κυρίωςσε ασθενείς με θαλασσαιμία11,12Η ακοκκιοκυταραιμία αποτελεί τη συχνότερηανεπιθύμητη ενέργεια που σχετίζεται με τηδεφεριπρόνη, ωστόσο παρατηρείται σε μικρόαριθμό ασθενών και συγκεκριμένα λιγότεροαπό 1% 15 . Σε ποσοστό 3 έως 4% έχειαναφερθεί, επίσης, ουδετεροπενία 11 . Για τημείωση αυτών των κινδύνων προτείνεταιτακτικός έλεγχος <strong>το</strong>υ αριθμού των έμμορφωνσ<strong>το</strong>ιχείων <strong>το</strong>υ αίμα<strong>το</strong>ς και άμεση διακοπή τηςθεραπείας, αν ο αριθμός των ουδετερόφιλωνμειωθεί κάτω από 1,5 x 10 9 / L 14 .Η δεφεριπρόνη μπορεί να προκαλέσειαρθρίτιδα ή αρθροπάθεια σε ποσοστό 25%,ενώ τα συμπτώματα από <strong>το</strong> γαστρεντερικόσωλήνα και η αυξημένη όρεξη αποτελούνσυχνές, αλλά συνήθως παροδικέςπαρενέργειες11 . Αν και είναι σπάνια, η σοβαρήναυτία μπορεί να αποτελέσει αιτία διακοπήςτης θεραπείας. Τέλος, παρενέργεια τηςθεραπείας με δεφεριπρόνη είναι και ηπαροδική αύξηση των ηπατικών ενζύμων 14 .Για την αποφυγή ανεπιθύμητων συμβαμάτωναπό τη χορήγηση της δεφεριπρόνηςπροτείνεται να γίνεται έλεγχος των ηπατικώνενζύμων <strong>το</strong>υλάχισ<strong>το</strong>ν κάθε τρεις μήνες και.γενική εξέταση αίμα<strong>το</strong>ς κάθε πέντε με δέκαημέρες. Επειδή ο χρόνος ημίσειας ζωής τηςδεφεριπρόνης είναι σχετικά μικρός (:2 έως 3ώρες), χρειάζεται να χορηγείται σε τρειςδόσεις ημερησίωςwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 12Η14.δεφεριπρόνη είναι εγκεκριμένη στηνΕυρώπη ως θεραπεία δεύτερης γραμμής στημεσογειακή αναιμία. Η χορήγηση τηςσυνιστάται και σε ασθενείς σ<strong>το</strong>υς οποίουςαντενδείκνυται η αγωγή με δεσφερριοξαμίνη(π.χ. <strong>το</strong>ξικότητα απόδεσφερριοξαμίνη) 11,16,17 . Σχετικά πρόσφατα,μόλις <strong>το</strong>ν Νοέμβριο <strong>το</strong>υ 2007 δόθηκεευρωπαϊκή έγκριση υγρού σκευάσμα<strong>το</strong>ςδεφεριπρόνης, <strong>το</strong> οποίο θα είναι χρήσιμοσ<strong>το</strong>υς παιδιατρικούς ασθενείς και σε όσουςέχουν δυσκολία κατάποσης των δισκίων <strong>το</strong>υπαράγοντα 18 .Με την εμπειρία στη χορήγηση τηςδεφεριπρόνης, συνεχίστηκε η προσπάθεια γιατην ανακάλυψη <strong>το</strong>υ «ιδανικού»χηλικούπαράγοντα, ο οποίος θα πρέπει να έχει τιςακόλουθες ιδιότητες:- υψηλή δεσμευτική ικανότητα,- βραδύ μεταβολισμό,- καλή διαπερατότητα στα κύτταρα καισ<strong>το</strong>υς ισ<strong>το</strong>ύς,- μη πρόκληση απλής ανακατανομής <strong>το</strong>υσιδήρου σ<strong>το</strong>ν οργανισμό,- ασφάλεια και έλλειψη <strong>το</strong>ξικότητας,- πρόκληση αρνητικού ισοζυγίου σιδήρου,- χαμηλό κόσ<strong>το</strong>ς,- χορήγηση από <strong>το</strong> στόμα. 4, 13,12
Administration (F.D.A.), έχουν αναφερθείέκπτωση της νεφρικής λει<strong>το</strong>υργίας καιμείωση <strong>το</strong>υ αριθμού των έμμορφωνσ<strong>το</strong>ιχείων <strong>το</strong>υ αίμα<strong>το</strong>ς (cytopenia) μετά απόχορήγηση <strong>το</strong>υ παράγοντα 21 .Για την αποφυγή ανεπιθύμητων συμβαμάτωναπό τη χορήγηση <strong>το</strong>υ παράγοντασυστήνονται οι ακόλουθες εξετάσεις:κρεατινίνη ορού, ηπατικά ένζυμα καιπρωτεΐνη ούρων μηνιαίως, ακοόγραμμα καιοφθαλμολογική εξέταση ετησίως14,22 . Ταδισκία δεφερασιρόξης διαλύονται σε νερό ήπορ<strong>το</strong>καλάδα έως ό<strong>το</strong>υ επιτευχθείεναιώρημα και η κατάποση γίνεται με άδειοσ<strong>το</strong>μάχι, μισή ώρα πριν <strong>το</strong> φαγητό 4,19 . Ηδιάλυση σε αεριούχα ποτά ή γάλα δεσυνίσταται λόγω της δημιουργίας αφρού καιτης επιβράδυνσης της διάλυσης, αντίσ<strong>το</strong>ιχα 19 .ΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΗ ΑΠΟΣΙΔΗΡΩΣΗΌπως ήταν αναμενόμενο, οι νέοι παράγοντεςαποσιδήρωσης, ειδικά αυ<strong>το</strong>ί που χορηγούνταιαπό <strong>το</strong> στόμα, είχαν σημαντική επίδραση στηβελτίωση των ασθενών με αναιμία πουυποβάλλονται σε μετάγγιση. Η επιλογήπερισσοτέρων <strong>το</strong>υ ενός παραγόντωνυπόσχεταιαποτελεσματικότερηαποσιδήρωση, καλύτερου βαθμούσυμμόρφωση προς τη θεραπεία και συνεπώςαξιολόγηση καλύτερης ποιότητας ζωής 23,24 .Παράγοντες με διαφορετικές χημικέςιδιότητες έχουν διαφορετικό φορτίοχωρητικότητας <strong>το</strong>υ σιδήρου και μπορεί ναείναι προσι<strong>το</strong>ί σε διαφορετικές αποθήκεςσιδήρου Επιπροσθέτως, έρευνες με χορήγησηδεσφερριοξαμίνη και δεφεριπρόνη έδειξαν,ότι οι δύο παράγοντες μπορούν να έχουνπρόσθετη ή συνεργική δράση με αυξημένηαποτελεσματικότηταwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 1423,24Ενώ η μονοθεραπεία με δεφεριπρόνη είναιαποτελεσματική στην προσωρινήαπομάκρυνση <strong>το</strong>υ συσσωρευμένου σιδήρουαπό <strong>το</strong> πλάσμα, η προσθήκηδεσφερριοξαμίνης αυξάνει γενικά τηδέσμευση <strong>το</strong>υ σιδήρου. Σύμφωνα με τηνβιβλιογραφία η χορήγηση δεφεριπρόνηςκάθε μέρα και δεσφερριοξαμίνης δύο φορέςτην εβδομάδα, προάγει την απέκκριση <strong>το</strong>υσιδήρου τόσο όσο επιτυγχάνεται μεχορήγηση δεσφερριοξαμίνης για πέντεημέρες. Αυτή η σταθερά επαναλαμβανόμενημέθοδος αποσιδήρωσης είναι πιο ανεκτή καιμπορεί να είναι πιο ελκυστική για <strong>το</strong>υςασθενείς που δεν μπορούν να συμμορφωθούνμε την τακτική ημερήσια χορήγηση τηςδεσφερριοξαμίνης20.Επειδή μερικές παρενέργειες είναιδοσοεξαρτώμενες, η συνδυασμένη θεραπείαμε δύο παράγοντες αποσιδήρωσης μπορεί ναβοηθήσει στη μείωση της δόσης <strong>το</strong>υ ενός απότα δύο φάρμακα, μειώνοντας την <strong>το</strong>ξικότητακαι διατηρώντας τη δραστικότητα. Στησύγχρονη βιβλιογραφία δεν έχουνπαρατηρηθεί παρενέργειες σε ασθενείς πουλαμβάνουν συνδυασμένη θεραπεία μεδεσφερριοξαμίνη και δεφεριπρόνη. Ωστόσο.
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012περισσότερες τυχαιοποιημένες μελέτεςχρειάζονται για να αποδείξουν <strong>το</strong>υςκίνδυνους ή τα οφέλη αυτής τηςπροσέγγισης 13 .Η ασφάλεια της συγχορήγησηςδεφερασιρόξης και άλλων χηλικώνπαραγόντων δεν έχει αποδειχθεί και,συνεπώς, δε θα πρέπει να εφαρμόζεται19 .ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ1. Von Recklinghausen F., Uberhaemochromatose, Tageblatt der (62)Versammlung. Deutsch. Naturforscherund Arzte in Heidelberg 1889, p. 324-325.2. Goldman L., Bennett J. C., CECILΝοσολογία. Επιμέλεια Ελληνικής έκδοσηςΧ. Ρούσσος. Εκδ., Πασχαλίδη, Αθήνα,2002.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΟι ανωτέρω τρεις παράγοντες αποσιδήρωσηςπου χρησιμοποιούνται στην κλινική πράξηέχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Ησωστή χρήση <strong>το</strong>υς, μεμονωμένα ή σεσυνδυασμό, μπορεί να προσφέρει πολύ καλάθεραπευτικά αποτελέσματα, μειώνοντας <strong>το</strong>φορτίο σιδηρού, αυξάνοντας<strong>το</strong> χρόνοεπιβίωσης και βελτιώνοντας την ποιότηταζωής των ασθενών.Ωστόσο <strong>το</strong> κύριο πρόβλημα στη θεραπευτικήαγωγή αποσιδήρωσης είναι ο βαθμόςσυμμόρφωσης των πασχόντων. Επειδή τασχήματα θεραπείας είναι δύσκολα, με3. Ματσούκας Χ., Γιαλούρης Α.Αιμοχρωμάτωση. Νοσοκομειακά Χρονικά2006, 68 (1-4): 41-44.4. Σεϊτανίδης Β., Αναιμίες: Διάγνωση καιθεραπεία, <strong>τεύχος</strong> 1 ο . Εκδ., Ζήτα, Αθήνα,2007.5. Iron Chelation Case Council. HightlightsASH, Atlanta 8 December 2007.6. Porter J. Pathophysiology of ironoverload. Hematol. Oncol. Clin. NorthAmerica. 2005; 19 (1): 7-12.7. Jensen PD. Evaluation of iron overload. Br.J. Hematol. 2004;124: 697:711.8. Tavill S. A., Adams C. P. A diagnosticapproach to hemochromatosis. Can. J.Gastroenterol. 2006; 20 (8): 535-40.παρενέργειες και επηρεάζουν <strong>το</strong>υς 9. Voskaridou E., Douskou M., Terpos E.,φυσιολογικούς ρυθμούς ζωής, η συμμόρφωσηPapasotiriou I., Stamoulakatou A.,συχνά είναι μικρή και οι επιπτώσεις τηςOuroilidis A., Loutradi A., Loukopoulos D.Magnetic resonance imaging in theπλημμελούς αποσιδήρωσης ολέθριες. Σε αυτόevaluation of iron overload in patients<strong>το</strong> σημείο θα φανεί η δύναμη τηςwith beta thalassaemia and sickle cellνοσηλευτικής παρέμβασης, καθώς ηdisease. British Journal of Heamatology2004; 126: 736-742.συμμόρφωση αποτελεί μονόδρομο και ησυνεργασία των ασθενών με <strong>το</strong>υς 10. Cheong B., Huber S., Muthupillai R.,Flamm D. Evaluation of myocardial ironεπαγγελματίες υγείας είναι σημαντική.overload by T2* cardiovascular magneticresonance imaging. Tex. Heart Inst. J.2005; 32 (3): 448-9.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 15
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ – REVIEWΝοσηλευτικό Τμήμα: Κριτήρια δημιουργίας ενός επιτυχημένουμοντέλουΜπαμπάτσικου Π. Φω<strong>το</strong>ύλα 1 , Γερογιάννη Κ. Γεωργία 21. Επίκουρος Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Εργαστήριο Κοινοτικής Νοσηλευτικής, Τμήμα ΝοσηλευτικήςΑ΄, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (Τ.Ε.Ι.) Αθήνας2. Καθηγήτρια Εφαρμογών, Εργαστήριο Κοινοτικής Νοσηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής Α΄,Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (Τ.Ε.Ι.) ΑθήναςΠΕΡΙΛΗΨΗΓια τη βελτίωση της ποιότητας παρεχόμενης φροντίδας υγείας και την ικανοποίηση των ασθενώνκατά τη διάρκεια της νοσηλείας <strong>το</strong>υς, κρίνεται απαραίτητη η δημιουργία ενός επιτυχημένουμοντέλου νοσηλευτικού τμήμα<strong>το</strong>ς.Σκοπός: Η παρούσα ανασκόπηση έχει ως σκοπό τη διερεύνηση των κριτηρίων για τη δημιουργίαενός επιτυχημένου μοντέλου νοσηλευτικού τμήμα<strong>το</strong>ς.Μεθοδολογία: Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε στηρίχθηκε σε ανασκοπικές και ερευνητικέςμελέτες οι οποίες αντλήθηκαν από διεθνείς και ελληνικές βάσεις δεδομένων (Medline, PubMed,Cinahl, Scopus) και (Ιatrotek) αντίσ<strong>το</strong>ιχα, σχετικά με <strong>το</strong> σχεδιασμό, την εφαρμογή και τηδιαχείριση των συστημάτων οργανωμένης παροχής υπηρεσιών υγείας στα νοσηλευτικά τμήματα.Αποτελέσματα: Η δημιουργία ενός επιτυχημένου μοντέλου νοσηλευτικού τμήμα<strong>το</strong>ς θεωρείταιαπαραίτητη διότι θα συμβάλει στη σφαιρική κάλυψη των αναγκών των ασθενών και στηνανανέωση των επιστημονικών γνώσεων των επαγγελματιών υγείας.Συμπεράσματα. Προκειμένου να δημιουργηθεί <strong>το</strong> συγκεκριμένο μοντέλο, χρειάζεται συνεργασίαμεταξύ των μελών της διεπιστημονικής ομάδας υγείας, πρόληψη των συγκρούσεων σ<strong>το</strong> χώροεργασίας, συνεχής έλεγχος και αξιολόγηση <strong>το</strong>υ προσωπικού, τήρηση των κριτηρίων διασφάλισηςποιότητας, συνεχιζόμενη εκπαίδευση <strong>το</strong>υ προσωπικού, και διεξαγωγή ερευνητικών μελετών μεσκοπό τη βελτίωση της κλινικής πράξης.Λέξεις κλειδιά: Νοσηλευτικό τμήμα, διεπιστημονική ομάδα υγείας, πρόληψη συγκρούσεων,διασφάλιση ποιότητας.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 17
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣΓερογιάννη Κ. Γεωργία,Βακχυλίδου 8-10,T.K 11528, Ιλίσια,Τηλ. 210-7710331,Κιν: 6976209753,Email: g_gerogianni@hotmail.comNursing department: criteria of creation of an achieved modelBabatsikou P. Fotoula 1 , Gerogianni K. Georgia 21. Assistant Professor of Nursing, Laboratory of Community Heath Nursing, Department of Nursing A΄,Technological Educational Institute (T.E.I.) of Athens, Greece2. Lecturer of Nursing, Laboratory of Community Heath Nursing, Department of Nursing A΄,Technological Educational Institute (TEI) of Athens, GreeceABSTRACTThe creation of an achieved nursing department model is essential for the improvement of thequality of care and patients’ satisfaction.Aim: To investigate the criteria for the creation of an achieved model of nursing department.Methodology: Literature review was based on studies and reviews derived from international(Medline, PubMed, Cinahl, Scopus) and Greek (Iatrotek) data bases concerning planning,application and management of health services in nursing departments.Results: The creation of an achieved model of nursing department is essential because it willcontribute to patients’ satisfaction and to renewal of scientific knowledge of health professionals.Conclusions: For the creation of the above model, there is a necessity for collaboration betweenthe members of multidisciplinary health care team, prevention of conflicts in the working place,continuous control and evaluation of health professionals, standards of quality assurance,continuous education of health professionals, and conduct of research studies in order to improveclinical practice.Keywords: Nursing department, multidisciplinary health care team, prevention of conflicts, qualityassurance.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 18
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012ΕΙΣΑΓΩΓΗδιοίκηση των νοσηλευτικών τμημάτωνΗεπηρεάζεται άμεσα από τις συνεχείςεξελίξεις σ<strong>το</strong> χώρο της υγείας, οι οποίες έχουνως βασικό στόχο τη βελτίωση της ποιότηταςπαρεχόμενης φροντίδας υγείας και τηνικανοποίηση <strong>το</strong>υ ασθενών. Η αυξημένηανάγκη των ασθενών για περισσότερηενημέρωση και οι συνεχείς εξελίξεις στιςδιαγνωστικές και θεραπευτικές τεχνικέςαπαι<strong>το</strong>ύν συνεχή ανανέωση τωνεπιστημονικών γνώσεων των επαγγελματιώνυγείας. Συνεπώς, η ανάγκη δημιουργίας ενόςεπιτυχημένου μοντέλου νοσηλευτικούτμήμα<strong>το</strong>ς καθίσταται απαραίτητη με σκοπότην παροχή φροντίδας υψηλής ποιότητας.Για <strong>το</strong> σκοπό αυτό, απαιτείται η κατάλληληοργάνωση, στελέχωση και λει<strong>το</strong>υργία <strong>το</strong>υνοσηλευτικού τμήμα<strong>το</strong>ς σε συνδυασμό με τηνυιοθέτηση ενός επαγγελματικού προτύπουδιαχείρισης βασισμένο στα κριτήριαΔιασφάλισης Ποιότητας. Παράλληλα, θαπρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στη συνεχήανανέωση των γνώσεων <strong>το</strong>υ ιατρικού καινοσηλευτικού προσωπικού με σκοπό τησφαιρική κάλυψη των αναγκών τωνασθενών 1, 2, 3 .ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΟCORRESPONDING AUTHORGerogianni K. Georgia,Vakxilidou 8-10 Street,Athens, 11528,Τηλ. 210-7710331,Κιν: 6976209753,Email: g_gerogianni@hotmail.com,ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 19ΜΟΝΤΕΛΟΈνα επιτυχημένο μοντέλο νοσηλευτικούτμήμα<strong>το</strong>ς θα πρέπει να περιλαμβάνει:1. Την κατάλληλη οργάνωση <strong>το</strong>υνοσηλευτικού τμήμα<strong>το</strong>ς.2. Την επαρκή στελέχωση <strong>το</strong>υ τμήμα<strong>το</strong>ς με<strong>το</strong> ανάλογο και κατάλληλο προσωπικό.3. Τη σωστή λει<strong>το</strong>υργία <strong>το</strong>υ τμήμα<strong>το</strong>ς.4. <strong>Το</strong>ν ακριβή καθορισμό τωναρμοδιοτήτων <strong>το</strong>υ προσωπικού.5. Την αποτελεσματική πρόληψη καιεπίλυση των συγκρούσεων.6. Την αποτελεσματική συνεργασία τωνμελών της διεπιστημονικής ομάδας.7. Την τήρηση των κριτηρίων διασφάλισηςποιότητας σ<strong>το</strong> νοσηλευτικό τμήμα.8. <strong>Το</strong> συνεχή έλεγχο και αξιολόγηση <strong>το</strong>υπροσωπικού.9. Τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση καιανάπτυξη <strong>το</strong>υ προσωπικού.10. Τη διεξαγωγή έρευνας με σκοπό τηβελτίωση της κλινικής πράξης. 1, 2, 3ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣΟργάνωση είναι η λει<strong>το</strong>υργία με βάση τηνοποία γίνεται ο καταμερισμός των ενεργειών
και η καθιέρωση των απαι<strong>το</strong>ύμενωνεμπειρία, και τις ειδικές γνώσεις πουιεραρχικών σχέσεων μεταξύ τωνκατέχει.παραγόντων, οι οποίοι χρησιμοποιούνται για 2. Ο υπολογισμός <strong>το</strong>υ αριθμού τωντην επίτευξη των προγραμματισμένωννοσηλευτών που χρειάζονται για <strong>το</strong>αντικειμενικών σκοπών ενός νοσηλευτικούσυγκεκριμένο τμήμα προκειμένου ναιδρύμα<strong>το</strong>ς ή μίας νοσηλευτικής υπηρεσίας 1 .Οι στόχοι της οργάνωσης σε ένα νοσηλευτικόκαλύπ<strong>το</strong>νταιανάγκες.όλες οι νοσηλευτικέςτμήμα θα πρέπει να είναι:3. Ο καθορισμός των αρμοδιοτήτων των1. Η παροχή εξα<strong>το</strong>μικευμένης καιεργαζομένων και η δυνατότητα ναολοκληρωμένης νοσηλευτικής καιικανοποιούν <strong>το</strong>υς προσωπικούς <strong>το</strong>υςιατρικής φροντίδας σ<strong>το</strong>ν ασθενή.στόχους μέσα σ<strong>το</strong> χώρο εργασίας.2. Η παροχή φροντίδας υψηλής ποιότητας, 4. Η αμεροληψία <strong>το</strong>υ προγράμμα<strong>το</strong>ςμε σκοπό τη σφαιρική κάλυψη τωνεργασίας και η ίση μεταχείριση όλων τωναναγκών <strong>το</strong>υ ασθενούς.3. Η ικανοποίηση, η εκπαίδευση, και ηανάπτυξη <strong>το</strong>υ προσωπικού.4. Η ανάπτυξη νέων μεθόδων με σκοπό τηνπροσαρμογή της οργάνωσης στιςσυνεχείς εξελίξεις σ<strong>το</strong> χώρο της υγείας 1 .ΣΤΕΛΕΧΩΣΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣΗ επιλογή και η σύνθεση <strong>το</strong>υ προσωπικού σεένα νοσηλευτικό τμήμα θα πρέπει να έχει ωςστόχο την ποιότητα της παρεχόμενηςνοσηλευτικής φροντίδας, την ικανοποίησητων ασθενών, την ικανοποίησή <strong>το</strong>υπροσωπικού και την αποτελεσματικήαπόδοσή <strong>το</strong>υ. Για την αποτελεσματικήστελέχωση ενός νοσηλευτικού τμήμα<strong>το</strong>ςαπαιτείται:1. Η κατάλληλη <strong>το</strong>ποθέτηση <strong>το</strong>υπροσωπικού στη συγκεκριμένη θέση4εργαζομένων.5. Η διασφάλιση των καταλλήλωνσυνθηκών εργασίας.6. Η σωστή προε<strong>το</strong>ιμασία τωννεοπροσληφθέντων για την ομαλή ένταξή<strong>το</strong>υς σ<strong>το</strong> νέο εργασιακό περιβάλλον.7. Η κατάλληλη χρησιμοποίηση τηςεπαγγελματικής εμπειρίας και τωνγνώσεων των εργαζομένων.8. Η πραγμα<strong>το</strong>ποίηση κυκλικώνμετακινήσεων ώστε να εμποδίζεται ηεπαγγελματική εξουθένωση <strong>το</strong>υπροσωπικού.9. Η συνεχής αναβάθμιση των γνώσεων καιδεξιοτήτων των εργαζομένων.10. Η εξέταση και η μελέτη των ειδικώναναγκών <strong>το</strong>υ προσωπικού και ηκατανόηση απέναντι σε προσωπικά ήοικογενειακά προβλήματα.εργασίας με γνώμονα τα προσόντα, τηνwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 20
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 201211. Η αξιολόγηση και η αναγνώριση τηςκαλής απόδοσης <strong>το</strong>υ προσωπικού.12. Η παροχή κινήτρων για βελτίωση τηςπαρεχόμενης ποιότητας εργασίας 1 .ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣΓια την ομαλή λει<strong>το</strong>υργία ενός νοσηλευτικούτμήμα<strong>το</strong>ς απαιτείται:1. Η κατάλληλη στελέχωση <strong>το</strong>υ τμήμα<strong>το</strong>ς μεέμπειρο και εξειδικευμένο ιατρικό,νοσηλευτικό, τεχνικό, και βοηθητικόπροσωπικό.2. Ο επαρκής και σύγχρονος τεχνολογικόςεξοπλισμός.3. Ο κατάλληλος σχεδιασμός των χώρωνπου απαι<strong>το</strong>ύνται σ<strong>το</strong> νοσηλευτικό τμήμα.4. Η απαραίτητη υλικοτεχνική υποδομή.5. Η κάλυψη της νοσηλείας σε συγκεκριμένοαριθμό ασθενών, ανάλογα με τιςδυνατότητες <strong>το</strong>υ τμήμα<strong>το</strong>ς.6. Η πλήρης κάλυψη <strong>το</strong>υ νοσηλευτικούτμήμα<strong>το</strong>ς σε 24ωρη βάση, για όλες τιςμέρες της εβδομάδας.7. Η ακριβής εφαρμογή των πρω<strong>το</strong>κόλλωνδιαχείρισης της θεραπείας.8. Η κάλυψη <strong>το</strong>υ τμήμα<strong>το</strong>ς σε ό,τι αφορά τιςεργαστηριακές εξετάσεις.9. Η συνεργασία μεταξύ των μελών τηςπολυδιάστατης επιστημονικής ομάδας 1 .ΡΟΛΟΣ ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟΥΤΜΗΜΑΤΟΣΓια την επιτυχημένη λει<strong>το</strong>υργία ενόςνοσηλευτικού τμήμα<strong>το</strong>ς, ο προϊστάμενοςχρειάζεται να διαθέτει υψηλή επιστημονικήκατάρτιση και μακροχρόνια επαγγελματικήεμπειρία σ<strong>το</strong> χώρο της νοσηλευτικής.Παράλληλα θα πρέπει να είναι ικανός:1. Να ρυθμίζει τις δραστηριότητες τωννοσηλευτών και <strong>το</strong>υ τμήμα<strong>το</strong>ς.2. Να διορθώνει μία διαδικασία ή να τηναπορρίπτει όταν διαπιστώνει ότι δενεκπληρώνει <strong>το</strong> σκοπό της.3. Να προλαμβάνει προβλήματα καιδυσκολίες που απορρέουν απόσυγκρούσεις μεταξύ των εργαζομένων.4. Να προσαρμόζεται στις ραγδαίες εξελίξειςτης τεχνολογίας και να καθοδηγεί τηνομάδα <strong>το</strong>υ έτσι ώστε να διασφαλίζειπαροχή φροντίδας υψηλής ποιότητας.5. Να επιλέγει ο ίδιος ποιο πρότυπο ηγεσίαςείναι πιο αποτελεσματικό για <strong>το</strong>συγκεκριμένο τμήμα 5 .Χαρακτηριστικά προϊσταμένουΓια την αποτελεσματική εφαρμογή <strong>το</strong>υ ρόλου<strong>το</strong>υ, ο προϊστάμενος θα πρέπει να διαθέτεικάποια βασικά χαρακτηριστικά, τα οποίαέχουν ως εξής:1. Ευρύτητα γνώσεων και αντιλήψεων, οιοποίες θα πρέπει να ανταποκρίνονται σ<strong>το</strong>υψηλό επίπεδο γνώσεων και αναγκών<strong>το</strong>υ προσωπικού.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 21
2. Διορατικότητα, προκειμένου να 2. Να παρέχει εκπαίδευση σ<strong>το</strong> νοσηλευτικόπρολαμβάνει πιθανά προβλήματα καιπροσωπικό με σκοπό την ανάπτυξηδυσκολίες σ<strong>το</strong> χώρο εργασίας.ικανοτήτων επίλυσης συγκρούσεων.3. Αυ<strong>το</strong>πεποίθηση, έτσι ώστε να γνωρίζει 3. Να λει<strong>το</strong>υργεί ως πρότυπο για <strong>το</strong>τις ικανότητές <strong>το</strong>υ και να αντιμετωπίζειυπόλοιπο προσωπικό, υιοθετώνταςτις οποιεσδήποτε καταστάσεις μεαποτελεσματικές στρατηγικές επίλυσηςεπιτυχία.συγκρούσεων.4. Αίσθηση <strong>το</strong>υ χιούμορ, έτσι ώστε να 4. Να διατηρεί ανοιχτό σύστημαβοηθάει <strong>το</strong> υπόλοιπο προσωπικό ναλει<strong>το</strong>υργεί αποτελεσματικά σ<strong>το</strong> χώροεργασίας.επικοινωνίας με <strong>το</strong>υς εργαζόμενους.5. Να παρέχει ευκαιρίες σ<strong>το</strong> προσωπικό γιαλήψη αποφάσεων 6, 7 .5. Ερευνητικό πνεύμα, προκειμένου ναεφαρμόζει καινο<strong>το</strong>μίες που συμβάλουν ΠΟΛΥΔΙΑΣΤΑΤΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΟΜΑΔΑστη βελτίωση της λει<strong>το</strong>υργίας <strong>το</strong>υ Ο ρόλος της πολυδιάστατης επιστημονικήςνοσηλευτικού τμήμα<strong>το</strong>ς.6. Ικανότητα για επιτυχή επικοινωνία με <strong>το</strong>προσωπικό.7. Ικανότητα λήψης αποφάσεων.8. Αποδοτικότητα σ<strong>το</strong> χώρο εργασίας.9. Ηγετική συμπεριφορά 5 .ομάδας στην επιτυχημένη λει<strong>το</strong>υργία ενόςνοσηλευτικού τμήμα<strong>το</strong>ς είναι σημαντικός.Αυτό, γιατί η συνεργασία και η ποιότητα τωνσχέσεων μεταξύ των μελών της ομάδας παίζεικαθοριστικό ρόλο στη σφαιρική κάλυψη τωναναγκών των ασθενών και την παροχήφροντίδας υψηλής ποιότητας. Για <strong>το</strong> σκοπόΟ ρόλος <strong>το</strong>υ Προϊσταμένου στην πρόληψησυγκρούσεωναυτό, τα μέλη της διεπιστημονικής ομάδαςυγείας θα πρέπει να διατηρούν αρμονικήΗ πρόληψη των συγκρούσεων αποτελεί συνεργασία μεταξύ <strong>το</strong>υς, η οποία απαιτείβασικό παράγοντα στην επιτυχημένη συνένωση γνώσεων, ικανοτήτων,λει<strong>το</strong>υργία ενός νοσηλευτικού τμήμα<strong>το</strong>ς. πληροφοριών, και εμπειρίας με βασικό σκοπόΒασικό ρόλο σε αυτό διαδραματίζει ο την ικανοποίηση <strong>το</strong>υ ασθενούς 8 .προϊστάμενος, ο οποίος θα πρέπει:Παράλληλα, τα μέλη της διεπιστημονικής1. Να καθορίζει με ακρίβεια τις ομάδας θα πρέπει να κατέχουν δεξιότητεςαρμοδιότητες <strong>το</strong>υ νοσηλευτικού αποτελεσματικής επικοινωνίας και ναπροσωπικού.διαθέ<strong>το</strong>υν συναισθηματική νοημοσύνη,δηλαδή αυτεπίγνωση, αυ<strong>το</strong>αξιολόγηση,αυ<strong>το</strong>πεποίθηση, αξιοπιστία, ευσυνειδησία,www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 22
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012προσαρμοστικότητα,πρω<strong>το</strong>βουλία,ενσυναίσθηση, επιρροή, επικοινωνία,διαχείριση συγκρούσεων, ομαδική εργασίακαι συνεργασία μεταξύ <strong>το</strong>υς 9 .Αυτό, θα συμβάλει στη δημιουργία σωστάδομημένων διαπροσωπικών ικανοτήτων διότιη επείγουσα φύση της δουλειάς, οι αντίξοεςσυνθήκες εργασίας, ο υπερβολικός φόρ<strong>το</strong>ςεργασίας και η συνεχή επαφή με <strong>το</strong>νανθρώπινο πόνο κάνουν <strong>το</strong> έργο τηςνοσηλείας πολλές φορές δυσβάσταχ<strong>το</strong>.Συνεπώς, η καλή συνεργασία μπορεί νααποτελέσει πηγή δύναμης και στήριξης τόσογια <strong>το</strong>υς ασθενείς όσο και για <strong>το</strong>υς ίδιους<strong>το</strong>υς εργαζόμενους10 .ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΣΕΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑΓια την επιτυχημένη λει<strong>το</strong>υργία ενόςνοσηλευτικού τμήμα<strong>το</strong>ς θα πρέπει να υπάρχειΔιασφάλιση Ποιότητας των παρεχόμενωνυπηρεσιών υγείας. Η Διασφάλιση Ποιότηταςείναι ένα σύστημα διαχείρισης που εστιάζεταικυρίως στις κλινικές πλευρές της φροντίδαςυγείας και στην απόδοση των επαγγελματιώνυγείας 11 και σχεδιάζεται για να διαβεβαιώσει<strong>το</strong>υς ασθενείς ότι οι παρεχόμενες υπηρεσίεςυγείας αγγίζουν <strong>το</strong> επιθυμητό όριοποιότητας 12 . Η ποιότητα των παρεχόμενωνυπηρεσιών υγείας σε ένα νοσηλευτικό τμήμαπεριλαμβάνει:1. Την έγκαιρη και σωστή διάγνωση τηςασθένειας.2. Την άμεση και αποτελεσματική ιατρικήκαι νοσηλευτική παρέμβαση σ<strong>το</strong>νασθενή.3. Την επαγγελματική εμπειρία <strong>το</strong>υιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού.4. Τη χρησιμοποίηση μέσων υψηλήςτεχνολογίας.5. <strong>Το</strong>ν άμεμπ<strong>το</strong> επαγγελματισμό και τηνευαισθησία των επαγγελματιών υγείας.6. Τη διατήρηση της αξιοπρέπειας <strong>το</strong>υασθενούς και <strong>το</strong>υ προσωπικού 13 .Επίσης, σημαντικό ρόλο παίζει:1. Η στάση και <strong>το</strong>ν ενδιαφέρον <strong>το</strong>υ ιατρικούκαι νοσηλευτικού προσωπικού για τασυνολικά προβλήματα και τις δυσκολίεςτων ασθενών.2. Η συμπεριφορά <strong>το</strong>υ διοικητικούπροσωπικού.3. Η γενική ικανοποίηση των ασθενών απότις υπηρεσίες <strong>το</strong>υ νοσηλευτικούτμήμα<strong>το</strong>ς 14 .Επιπλέον, η χρήση ηλεκτρονικώνυπολογιστών παίζει σημαντικό ρόλο στηΔιασφάλιση Ποιότητας σε ένα νοσηλευτικότμήμα, αφού συμβάλλει στην ακριβήκαταγραφή των νοσηλευτικώνπαρεμβάσεων, στην κωδικοποίηση τωνδιαγνώσεων, των παρεμβάσεων και τωναποτελεσμάτων. Παράλληλα, με τη χρήσηηλεκτρονικών υπολογιστών επιτυγχάνεταικαλύτερη διεξαγωγή της εκπαίδευσης <strong>το</strong>υπροσωπικού και ανάλυση τωναποτελεσμάτων των ερευνητικών μελετών15 .www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 23
ΕΛΕΓΧΟΣ - ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟΥΤΜΗΜΑΤΟΣΓια την αποτελεσματική λει<strong>το</strong>υργία ενόςνοσηλευτικού τμήμα<strong>το</strong>ς απαιτείται συνεχήςέλεγχος και αξιολόγηση <strong>το</strong>υ προσωπικού. Ηαξιολόγηση <strong>το</strong>υ νοσηλευτικού προσωπικούαποτελεί μια διαδικασία μέσα από την οποίαπροσδιορίζεται η απόδοση των νοσηλευτώνβάσει συγκεκριμένων κριτηρίων, σε σύγκρισημε ορισμένα πρότυπα. Βασική προϋπόθεσηγια την αποτελεσματική εφαρμογή ενόςσυστήμα<strong>το</strong>ς αξιολόγησης είναι ητεκμηριωμένη περιγραφή των καθηκόντωνσε κάθε θέση εργασίας, καθώς και ηκαθορισμένη αναφορά στα ελάχισταπροσόντα, γνώσεις και ικανότητες πουαπαι<strong>το</strong>ύνται για την πλήρωση τηςσυγκεκριμένης θέσης 16 .Οι κυριότεροι τρόποι αξιολόγησης ενόςνοσηλευτικού τμήμα<strong>το</strong>ς περιλαμβάνουν:1. Την καταγραφή των προσόντων καιικανοτήτων των Νοσηλευτών σ<strong>το</strong>συγκεκριμένο νοσηλευτικό τμήμα.2. <strong>Το</strong>ν προσδιορισμό της ικανότηταςαπόδοσης <strong>το</strong>υ κάθε Νοσηλευτή.3. Την εξακρίβωση των Νοσηλευτών με μηικανοποιητική απόδοση.4. Την καταγραφή των προσόντων τωνπροϊσταμένων.5. Την παρακίνηση των Νοσηλευτών γιαπερισσότερες δραστηριότητες.6. Την ανακάλυψη των φιλοδοξιών τωνΝοσηλευτών και την αναγνώριση τωνεπιτευγμάτων <strong>το</strong>υς.7. <strong>Το</strong>ν προσδιορισμό της επικοινωνίαςμεταξύ <strong>το</strong>υ προσωπικού και <strong>το</strong>υπροϊσταμένου.8. <strong>Το</strong>ν προσδιορισμό των διαπροσωπικώνσχέσεων μεταξύ των Νοσηλευτών.9. Την καταγραφή των εκπαιδευτικώναναγκών των Νοσηλευτών.10. Την επιλογή των Νοσηλευτών που έχουντα προσόντα για προαγωγή 1 .Γι’ αυτό, θεωρείται απαραίτητη η σύστασημίας επιτροπής Διασφάλισης Ποιότητας σ<strong>το</strong>χώρο <strong>το</strong>υ νοσοκομείου, όπου θα συμμετέχουνόλες οι κατηγορίες των επαγγελματιώνυγείας, οι οποίοι θα μπορούν να ελέγχουν καινα αξιολογούν την ποιότητα τωνπαρεχόμενων υπηρεσιών σε κάθενοσηλευτικό τμήμα και να προβαίνουν σεβελτιώσεις αυτών εάν κρίνεταιαπαραίτη<strong>το</strong>17 .Κριτήρια αξιολόγησης νοσηλευτικούτμήμα<strong>το</strong>ςΓια την ομαλή λει<strong>το</strong>υργία ενός νοσηλευτικούτμήμα<strong>το</strong>ς, θα πρέπει να καθορίζονταικριτήρια αξιολόγησης με σκοπό τηδιασφάλιση ποιότητας σε ό,τι αφορά τηνπαρεχόμενη φροντίδα σ<strong>το</strong>ν ασθενή. Τακριτήρια αξιολόγησης ενός νοσηλευτικούτμήμα<strong>το</strong>ς θα πρέπει να περιλαμβάνουν:www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 24
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 20121. Την πλήρη γνώση της εργασίας από <strong>το</strong>υςεπαγγελματίες υγείας που εργάζονταισ<strong>το</strong> τμήμα 18 .2. <strong>Το</strong>ν προγραμματισμό και την οργάνωσητης εργασίας <strong>το</strong>υ 24ώρου.3. Τη λογική τροποποίηση των ωρώνεργασίας <strong>το</strong>υ προσωπικού ανάλογα με τιςανάγκες <strong>το</strong>υ νοσηλευτικού τμήμα<strong>το</strong>ς.4. Την εξασφάλιση κατάλληλου καιεπαρκούς εξοπλισμού.5. Την εφαρμογή των απαραίτητωνπρω<strong>το</strong>κόλλων διαχείρισης τηςθεραπείας1, 19.6. Την εφαρμογή γραπ<strong>το</strong>ύ συστήμα<strong>το</strong>ςνοσηλευτικής φροντίδας.7. Την εξασφάλιση καλής συνεργασίαςμεταξύ των εργαζομένων.8. Τη δημιουργία ευχάρισ<strong>το</strong>υ, ασφαλούς καιυγιεινού περιβάλλον<strong>το</strong>ς σ<strong>το</strong> χώροεργασίας.9. Τη διατήρηση υψηλού ηθικού μεταξύ τωνεργαζομένων.10. Την ανάθεση ευθύνης σε κάθε μέλος τηςδιεπιστημονικής ομάδας υγείας.11. Την επίβλεψη <strong>το</strong>υ προσωπικού σε κάθενοσηλευτικό τμήμα.12. Τη συνεργασία και επικοινωνία με άλλατμήματα και υπηρεσίες <strong>το</strong>υ νοσηλευτικούιδρύμα<strong>το</strong>ς.13. Την ανάπτυξη και καλλιέργειαερευνητικών δραστηριοτήτων 1 .14. Τη συνεργασία μεταξύ νοσοκομείου καικοινότητας προκειμένου να βελτιωθεί ηδιαχείριση της φροντίδας των ασθενώνπου υποβάλλονται σε θεραπεία σ<strong>το</strong>σπίτι 20 .ΣΥΝΕΧΙΖΟΜΕΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ -ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥΗ συνεχιζόμενη εκπαίδευση <strong>το</strong>υ προσωπικούαποτελεί βασικό παράγοντα επιτυχημένηςλει<strong>το</strong>υργίας ενός νοσηλευτικού τμήμα<strong>το</strong>ς.Βασικός στόχος των προγραμμάτωνσυνεχιζόμενης εκπαίδευσης είναι ηπροσωπική ανάπτυξη <strong>το</strong>υ προσωπικού. Αυτό,γιατί οι επαγγελματίες υγείας εργάζονται σεένα περιβάλλον συνεχών αλλαγών σ<strong>το</strong>σύστημα παροχής φροντίδας υγείας καιχρειάζεται να εκσυγχρονίζουν τις γνώσεις καιδεξιότητές <strong>το</strong>υς για να προσαρμόζονται στιςνέες απαιτήσεις <strong>το</strong>υ χώρου εργασίας 16 .Η ανάπτυξη <strong>το</strong>υ προσωπικού περιλαμβάνει<strong>το</strong>ν προσανα<strong>το</strong>λισμό των νέων υπαλλήλωνπροκειμένου να συνειδη<strong>το</strong>ποιήσουν <strong>το</strong> ρόλο<strong>το</strong>υς σ<strong>το</strong> νοσηλευτικό τμήμα. Παράλληλα,περιλαμβάνει τη διαρκή εκπαίδευση <strong>το</strong>υπροσωπικού με σκοπό την ανάπτυξή <strong>το</strong>υ σ<strong>το</strong>χώρο εργασίας1.Τα προγράμματα εκπαίδευσης <strong>το</strong>υπροσωπικού έχουν ως σκοπό:1. Την ανατροφοδότηση και την προσθήκηνέων γνώσεων σ<strong>το</strong> προσωπικό.2. Την αναθεώρηση και τροποποίησηπαλαιότερων γνώσεων.3. Την καλλιέργεια δεξιοτήτων εφαρμογήςτων νοσηλευτικών και ιατρικών πράξεων.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 25
4. Την αλλαγή στάσης και συμπεριφοράςτων εργαζομένων στις μεταβαλλόμενεςκοινωνικές αντιλήψεις.5. Την εκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες.6. Την προσωπική και επαγγελματικήεξέλιξη1, 21Γι’ αυτό, θεωρείται αναγκαία η διεξαγωγήδιαφόρων εκπαιδευτικών προγραμμάτων,σεμιναρίων, ημερίδων, και συνεδρίων σετακτικά χρονικά διαστήματα, προκειμένου οιεπαγγελματίες υγείας να ανανεώνουν <strong>το</strong>γνωστικό <strong>το</strong>υς πεδίο και να συμβαδίζουν μετις τελευταίες εξελίξεις σ<strong>το</strong> χώρο τηςυγείας22 .ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.Ένα επιτυχημένο μοντέλο νοσηλευτικούτμήμα<strong>το</strong>ς θα πρέπει να έχει ως βασικό στόχοτη βελτίωση της ποιότητας παρεχόμενηςφροντίδας υγείας και την ικανοποίηση <strong>το</strong>υασθενών. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τηνκατάλληλη οργάνωση, στελέχωση καιλει<strong>το</strong>υργία <strong>το</strong>υ νοσηλευτικού τμήμα<strong>το</strong>ς, και<strong>το</strong>ν ακριβή καθορισμό των αρμοδιοτήτων <strong>το</strong>υπροσωπικού που εργάζεται σ<strong>το</strong> νοσηλευτικότμήμα. Παράλληλα, χρειάζεται συνεργασίαμεταξύ των μελών της διεπιστημονικήςομάδας υγείας, πρόληψη των συγκρούσεωνσ<strong>το</strong> χώρο εργασίας, συνεχής έλεγχος καιαξιολόγηση <strong>το</strong>υ προσωπικού, τήρηση τωνκριτηρίων διασφάλισης ποιότητας,συνεχιζόμενη εκπαίδευση και ανάπτυξη <strong>το</strong>υπροσωπικού, και διεξαγωγή ερευνητικώνμελετών με σκοπό τη βελτίωση της κλινικήςπράξης.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ1. Λανάρα ΑΒ. Διοίκηση Νοσηλευτικώνυπηρεσιών: Θεωρητικό και ΟργανωτικόΠλαίσιο. Θ΄ Έκδοση. Αθήνα, 2002.2. Wolper LF. Διοίκηση υπηρεσιών υγείας.Σχεδιασμός, Εφαρμογή και ΔιαχείρισηΣυστημάτων Οργανωμένης ΠαροχήςΥπηρεσιών Υγείας. Τόμος Α. ΕκδόσειςMediforce Services S.A, Αθήνα, 2001.3. Wolper LF. Διοίκηση υπηρεσιών υγείας.<strong>Το</strong> νοσοκομείο στα πλαίσια ενόςσυστήμα<strong>το</strong>ς οργανωμένης παροχήςφροντίδας. Τόμος Β. Εκδόσεις MediforceServices S.A, Αθήνα, 2001.4. Κυρικλίδου Α. Οργάνωση και λει<strong>το</strong>υργίαΜονάδας Τεχνη<strong>το</strong>ύ Νεφρού. Πρακτικά 4 ουΠανελληνίου Συνεδρίου ΝοσηλευτώνΝεφρολογίας, 2000: 121-127.5. Βουκάλη Ε. Προϊστάμενος Νοσηλευτικούτμήμα<strong>το</strong>ς: Ρόλοι και λει<strong>το</strong>υργίες.Νοσηλευτική 2003, 42 (4): 414-419.6. Σταθοπούλου Χ. Επίλυση συγκρούσεων σενοσοκομειακό περιβάλλον. Νοσηλευτική2006, 45 (1): 50-58.7. Ηλιοπούλου Α. Πρόληψη καιαντιμετώπιση ενδο-οργανωσιακώνσυγκρούσεων. Πρακτικά 6 ης Ημερίδας<strong>το</strong>υ <strong>Το</strong>μέα Διοίκησης ΝοσηλευτικώνΥπηρεσιών, 2003.8. Δημητριάδου-Παντέκα Α, Φουν<strong>το</strong>ύκη Α,Θεοφανίδης Δ, Ντιό Ε. Διερεύνησηνοσηλευτικού εργασιακού κλίμα<strong>το</strong>ς μεχρήση δεικτών ομοιο- και ετερο-www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 26
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012επαγγελματικήςσυνεργασίας.Νοσηλευτική 2010, 49 (1): 91-100.9. Διαμαν<strong>το</strong>πούλου Ε, Λαβδανίτη Μ. Ηδιερεύνηση της συναισθηματικήςνοημοσύνης στη νοσηλευτική πρακτικήτων Ελλήνων Νοσηλευτών. Νοσηλευτική2010, 49 (1): 62-72.10. Παπαλεξανδρή Ν. Οι ανθρώπινες σχέσειςκαι ο ρόλος <strong>το</strong>υς στα πλαίσια τηςεργασίας. Πρακτικά 6 ης Ημερίδας <strong>το</strong>υ<strong>Το</strong>μέα Διοίκησης ΝοσηλευτικώνΥπηρεσιών, 2003.11. Basset SS. Quality Assurance/QualityImprovement. In: Koch MW, Fairly TM(Eds) Integrated Quality Management:The Key to Improving Nursing CareQuality. Mosby-Year Book, Missouri,1993: 56-68.12. Ovretveit J. Health Service Quality: AnIntroduction to Quality Methods forHealth Services. Blackwell ScientificPublications, Oxford, 1992.13. Λαχανά Ε, Κοτρώτσιου Ε. Διαφοροποίησηκαι διασφάλιση ποιότητας σε προϊόντακαι υπηρεσίες υγείας. Νοσηλευτική 2002,3: 288-294.14. Τσιριντάνη Μ, Γιοβάνης Α, Μπινιώρης Σ,Γούλα Α. Μία νέα προσέγγιση στημοντελοποίηση της σχέσης μεταξύποιότητας υπηρεσιών υγείας καιικανοποίησης ασθενών. Νοσηλευτική2010, 49 (1): 40-52.16. Καραμπότσου Σ. Αποτελεσματικήαξιοποίηση προσωπικού. Πρακτικά 6 ηςΗμερίδας <strong>το</strong>υ <strong>Το</strong>μέα ΔιοίκησηςΝοσηλευτικών Υπηρεσιών, 2003.17. Frederick PR, Frankenfield DL, Biddle MG,Sims TW. Changes in Dialysis Units’Quality Improvement Practices from 1994to 1996. ANNA Journal 1998, 25 (5): 469-478.18. Stokes RA. Streamlining Orientation forHemodialysis Nursing: A Competency-Based Approach. ANNA Journal 1991, 18(1): 33-38.19. Levin N, Gotch F, Bednar B, Gallagher N,Peterson G. Kinetics and QualityAssurance: Prescription Therapy throughKinetic Modelling. ANNA Journal 1991, 18(3): 269-290.20. Warmington V. Renal patients in thecommunity. Practice Nurse 1996, 11 (9):620-621, 623.21. Παπαδημητρίου Μ, Κούρτης Γ,Μητρούλιας Γ, Φιλιππά<strong>το</strong>ς Γ.Συνεχιζόμενη νοσηλευτική εκπαίδευση.Νοσηλευτική 2003, 42 (2): 194-205.22. Γερογιάννη ΚΓ, Γερογιάννη ΚΣ.Διασφάλιση Ποιότητας κατά τηδιαχείριση της φροντίδας των ατόμωνπου υποβάλλονται σε ΕξωνεφρικήΚάθαρση. Νοσηλευτική 2004, 43 (1): 47-53.15. Μερκούρης Α, Παπαγιαννάκη Β,Ουζουνίδου Α. Ηλεκτρονικοί υπολογιστές:Είναι έ<strong>το</strong>ιμο <strong>το</strong> νοσηλευτικό προσωπικόνα προσαρμοστεί στη νέα τεχνολογία.Νοσηλευτική 2001, 4: 51-59.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 27
ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ – REVIEWΗ μουσικοθεραπεία ως μορφή εναλλακτικής-συμπληρωματικήςθεραπείας σε νοσηλευόμενους ογκολογικούς ασθενείςΑθανασάκης Ν. Ευστράτιος 1 , Καραβασιλειάδου Λ. Σαββατώ 21. Φοιτητής «Αλεξάνδρειο» Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Θεσσαλονίκης-Τμήμα Νοσηλευτικής2. Νοσηλεύτρια ΤΕ, MSc, Υπ. Διδάκτωρ ΑΠΘ, ΜΑΝ Π.Γ.Ν.Θ. «ΑΧΕΠΑ», Επιστημονικός συνεργάτηςτμήμα<strong>το</strong>ς Νοσηλευτικής «Αλεξάνδρειο» ΤΕΙ ΘεσσαλονίκηςΠΕΡΙΛΗΨΗΟ καρκίνος αποτελεί ένα από τα σύγχρονα προβλήματα υγείας των ανθρώπων που ζούνεστις ανεπτυγμένες χώρες <strong>το</strong>υ κόσμου. Παράλληλα, οι θεραπευτικές προσεγγίσεις τωνογκολογικών ασθενών συνεχώς ανανεώνονται με νέα δεδομένα.Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν η ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας σχετικά μετην εφαρμογή της μουσικοθεραπείας στα πλαίσια της θεραπείας που ακολουθούν οιπαιδιατρικοί αλλά και οι ενήλικοι ασθενείς με καρκίνο και η αποτελεσματικότητας αυτής.Υλικό και μέθοδος: Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε περιελάμβανε αναζήτηση ανασκοπικώνκαι ερευνητικών μελετών στη βάση δεδομένων MEDLINE (2000-2010) με λέξεις κλειδιάμουσική, μουσικοθεραπεία, εναλλακτική-συμπληρωματική θεραπεία, καρκίνος και παιδιά.Αποτελέσματα: Τα τελευταία χρόνια, η μουσικοθεραπεία αποτελεί μια από τις μορφέςεναλλακτικής-συμπληρωματικής θεραπείας των ασθενών με καρκίνο και όχι μόνο. Ημουσικοθεραπεία αποτελεί μορφή συμπληρωματικής θεραπείας σε ενήλικους αλλά και σεπαιδιατρικούς ασθενείς με καρκίνο. Οι εναλλακτικές-συμπληρωματικές μέθοδοι θεραπείαςείναι μη επεμβατικές, μη <strong>το</strong>ξικές, οικονομικά συμφέρουσες, ασφαλείς και εύκολαεφαρμόσιμες από <strong>το</strong>υς ίδιους <strong>το</strong>υς ασθενείς. Κατά κύριο λόγο, η μουσικοθεραπεία αποσκοπείστη μείωση <strong>το</strong>υ συναισθηματικού τραύμα<strong>το</strong>ς, καθώς και στη μείωση <strong>το</strong>υ συναισθήμα<strong>το</strong>ς <strong>το</strong>υπόνου κατά τη διάρκεια της θεραπείας (ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία, άλλες επώδυνεςδιαδικασίες) αλλά και στη μετέπειτα πορεία της ζωής <strong>το</strong>υς.Συμπεράσματα: Η παρούσα βιβλιογραφία που αφορά <strong>το</strong> υπό μελέτη θέμα αν και είναιελάχιστη, τα αποτελέσματα αυτής φαίνονται ενθαρρυντικά, ειδικά στις περιπτώσειςπαιδιατρικών ασθενών. Συνεπώς, κρίνεται αναγκαία η περαιτέρω μελέτη <strong>το</strong>υ ρόλου τηςμουσικής κατά τη διάρκεια νοσηλείας των ογκολογικών ασθενών, αλλά και γενικότερα.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 28
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012Λέξεις κλειδιά: Μουσική, μουσικοθεραπεία, εναλλακτική-συμπληρωματική θεραπεία, καρκίνος,παιδιά.ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣΑθανασάκης Ευστράτιος,Ίμβρου 9, Κων/πολίτικα,Πυλαία – Θεσσαλονίκη, ΤΚ 55535,Ε-mail: stratosathanasakis@yahoo.grMusic therapy as part of the alternative-complementary therapy incancer patients in hospitalAthanassakis N. Efstratios 1 , Karavassiliadou L. Savvato 21. Student of Nursing department- ′′Alexander′′ Technological Educational Institute of Thessaloniki,Thessaloniki, Greece.2. RN, MSc, PhD (c), Sports Medicine Laboratory, Aristotle University of Thessaloniki, Infection ControlUnit, Academic Hospital of Thessaloniki ′′ΑHEPΑ′′- Clinical professor of nursing department«Alexander» Technological Educational Institute of Thessaloniki, Greece.ABSTRACTCancer is one of the modern health problems of people living in developed countries.Furthermore, therapeutic approaches to cancer patients is constantly updated with new data.Aim: The aim of the present study was to review the international literature referred to theapplication of music therapy in the treatment for pediatric and adult patients with cancer.Method and materials: The method of this study included bibliography research from boththe review and the research literature on MEDLINE (2000-2010) database and using as keywords music, music therapy, alternative-complementary therapy, cancer, children.Results: Music therapy, the last few years, seems to be one of the forms of alternativecomplementarytherapy for patients treated for cancer. Music therapy is applied as part ofcomplementary therapy in pediatric and adult patients with cancer. Complementaryalternativemethods are non-invasive, non-toxic, cheap, safe and can be easily used by thepatients themselves. Primarily, the music therapy aimed to the reduction of the emotionaltrauma and the feeling of the pain during the process of the treatment (radiotherapy,chemotherapy, other painful procedures) but also in the whole patients life.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 29
Conclusions: Scientific bibliographic databases research concerning the music therapy inpatients with cancer seem encouraging, especially in children. Nevertheless, the further studyof the role of the music during hospitalization in the outcome of the treatment is essential.Keywords: Music, music therapy, alternative-complementary therapy, cancer, children.ΕΙΣΑΓΩΓHύμφωνα με σ<strong>το</strong>ιχεία <strong>το</strong>υ ΠαγκόσμιουΣΟργανισμού Υγείας (World HealthOrganization), o καρκίνος αποτελεί μια απότις κυριότερες αιτίες θανά<strong>το</strong>υ παγκοσμίωςκαι ευθύνεται για <strong>το</strong> 13% (7,9 εκατ. θάνα<strong>το</strong>ι)<strong>το</strong>υ συνολικού ποσοσ<strong>το</strong>ύ των θανάτων, <strong>το</strong>έ<strong>το</strong>ς 2007. <strong>Το</strong> ποσοστό των θανάτων ανά<strong>το</strong>ν πλανήτη, λόγω καρκίνου, υπολογίζεταιπως μέχρι <strong>το</strong> 2030 θα φτάσει τα 12εκα<strong>το</strong>μμύρια. Επίσης, εκτιμάται ότι <strong>το</strong> 30%των θανάτων από καρκίνο μπορεί ναπροληφθεί. 1<strong>Το</strong> κυρίαρχο και σημαντικότερο σύμπτωματων περισσότερων ογκολογικών ασθενώνείναι ο πόνος (κυρίως ο χρόνιος), ο οποίοςδεν υποχωρεί με φαρμακευτικήαγωγή.Άλλωστε, οι θεραπείες που ακολουθούν οιογκολογικοί ασθενείς δεν επιφέρουν πάντατα επιθυμητά αποτελέσματα, μειώνονταςέτσι την ποιότητα ζωής των ασθενώναυτών. 2Η αυξημένη συχνότητα εμφάνισηςογκολογικών περιστατικών και η αδυναμίαCORRESPONDING AUTHORAthanasakis Efstratios,Imvrou 9, Kon/politika,Pilea-Thessaloniki, PC 55535,E-mail: stratosathanasakis@yahoo.grθεραπείας των συμπτωμάτων είχε ωςαποτέλεσμα την εισαγωγή εναλλακτικώνσυμπληρωματικώνμεθόδων θεραπείαςπαράλληλα με τις κλασσικές θεραπείες(χειρουργική,www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 30ακτινοθεραπεία,χημειοθεραπεία), στις σύγχρονεςθεραπευτικές επιλογές για την αντιμετώπιση<strong>το</strong>υ καρκίνου. Οι εναλλακτικέςσυμπληρωματικέςμέθοδοι θεραπείας είναιμη επεμβατικές, μη <strong>το</strong>ξικές (σε αντίθεση μετα φάρμακα), οικονομικά συμφέρουσες,ασφαλείς 3 και μπορούν να εφαρμοσ<strong>το</strong>ύνεύκολα από <strong>το</strong>υς ίδιους <strong>το</strong>υς ασθενείς. 4Μια εναλλακτική-συμπληρωματική μέθοδοςθεραπείας είναι αυτή μέσω τηςδημιουργικότητας των τεχνών. Στις τέχνεςανήκουν η μουσική, ο χορός, <strong>το</strong> δράμα, ηζωγραφική, η ποίηση και η γιόγκα. Ητέχνη που εφαρμόζεται περισσότερο στασύγχρονα ογκολογικά κέντρα είναι ημουσική. 5,6 Οι τεχνικές μουσικοθεραπείαςπεριλαμβάνουν σύνθεση στίχων,αυ<strong>το</strong>σχεδιασμό μουσικής από <strong>το</strong>υς ασθενείς,
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012θεραπευτικά μουσικά μαθήματα, <strong>το</strong>τραγούδι 7,8 , εικόνες συνοδευόμενες απότραγούδια και ακρόαση μουσικής.Η μουσικοθεραπεία αποτελείται από δύοσυνθετικά, τη μουσική και τη θεραπεία. <strong>Το</strong>πρώ<strong>το</strong> συνθετικό της αφορά τα ηχητικάερεθίσματα που λαμβάνει ο ασθενής, ενώ<strong>το</strong> δεύτερο αναφέρεται στην πλήρη ίασηκαι αποκατάσταση <strong>το</strong>υ οργανισμού, μετάαπό την περίοδο νόσησης <strong>το</strong>υ.Η προσθήκη μουσικής σ<strong>το</strong> θεραπευτικόπλαίσιο για την αντιμετώπιση <strong>το</strong>υ καρκίνου,εστιάζει περισσότερο στην αντιμετώπιση<strong>το</strong>υ πόνου ή χρησιμεύει στα πλαίσια τηςπαρηγορητικής φροντίδας. 9 Ακόμη,αποσκοπεί στην προαγωγή της πνευματικής,ψυχικής, σωματικής ευημερίας 11 τωνασθενών, στην αναβάθμιση της ποιότηταςζωής <strong>το</strong>υς 12 , στη μείωση των αρνητικώνσυναισθημάτων (άγχους, αδυναμίας, θυμού,άρνησης, κατάθλιψης) και στην αύξησητων θετικών συναισθημάτων <strong>το</strong>υς όπωςτην ενίσχυση θάρρους. 13 Για παράδειγμα,ασθενείς που νοσούν από παθήσεις όπως,<strong>το</strong> σύνδρομο επίκτητης ανοσολογικήςανεπάρκειας (AIDS), καρκίνο, αυτισμό ήέχουν σωματικές αναπηρίες, συναισθηματικάτραύματα, προβλήματα ακοής, ομιλίας, καιόρασης μπορούν να εφαρμόσουν τημουσικοθεραπεία παράλληλα με τις άλλεςθεραπευτικές διαδικασίες. Τέλος, ιατρικέςειδικότητες, όπως η γηριατρική, ηψυχιατρική, η μαιευτική, η νεογνολογία109μπορούν να επωφεληθούν από τη χρήσητης μουσικής συνδυαστικά με τις κλασικέςμεθόδους θεραπείας. 11Υλικό και μέθοδοςΗ αναζήτηση βιβλιογραφίας πραγμα<strong>το</strong>ποιήθηκεστη διαδικτυακή βιβλιοθήκηMEDLINE, σε διεθνείς οργανισμούς (WorldHealth Organization, Canadian Associationfor music therapy) και σ<strong>το</strong> Google. Ημεθοδολογία που ακολουθήθηκεπεριελάμβανε βιβλιογραφική αναζήτησηάρθρων ερευνητικού και ανασκοπικούπεριεχομένου, χρησιμοποιώντας τιςακόλουθες λέξεις κλειδιά: μουσική,μουσικοθεραπεία,εναλλακτικήσυμπληρωματικήθεραπεία, καρκίνος καιπαιδιά.Τα άρθρα που επιλέχθηκαν για περαιτέρωμελέτη ήταν αυτά που σ<strong>το</strong>ν τίτλο <strong>το</strong>υςαναφερόταν οι λέξεις: μουσικοθεραπεία καιογκολογικοί ασθενείς και αφορούσαν τηνπεριγραφή της φύσης και των θετικών ήαρνητικών επιδράσεων τηςμουσικοθεραπείας σ<strong>το</strong>υς ογκολογικούςασθενείς. Επιπλέον, πηγές προέκυψαν μέσωτων βιβλιογραφικών παραπομπών τωναρχικών άρθρων. Συμπεριλήφθησαν άρθρατων οποίων ο πληθυσμός μελέτηςαφορούσε παιδιατρικούς ή ενήλικουςογκολογικούς ασθενείς.Απαραίτητες προϋποθέσεις ένταξης τωνάρθρων της παρούσας εργασίας,www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 31
αποτέλεσαν η δημοσίευση <strong>το</strong>υς από <strong>το</strong>2000 έως <strong>το</strong> 2010, η δημοσίευση <strong>το</strong>υςχρησιμοποιούσαν τη μουσική για χαλάρωση,καθώς και για απόσπαση της προσοχήςστην αγγλική γλώσσα και η δυνατότητα <strong>το</strong>υς από <strong>το</strong>ν πόνο. 15 Σε περιπτώσειςεύρεσης <strong>το</strong>υ πλήρους κειμένου. Τα ασθενών οι οποίοι έπασχαν από χρόνιουπόλοιπα άρθρα (δημοσιευμένα πριν <strong>το</strong> πόνο στην πλάτη, <strong>το</strong> λαιμό και τις2000, σε άλλη γλώσσα εκτός της αγγλικής, αρθρώσεις και διάλεγαν μουσική επιλογήςμε αδυναμία εύρεσης <strong>το</strong>υ πλήρους <strong>το</strong>υς για 1 ώρα, πάνω από 7 ημέρες,κειμένου) απορρίφθηκαν.διαπιστώθηκε πως αυξάνεται η αίσθησητης αν<strong>το</strong>χής, ενώ μειώνεται ο πόνος, ηΑποτελέσματακατάθλιψη και <strong>το</strong> αίσθημα αναπηρίας. 16 ΗΟι συνεδρίες μουσικοθεραπείας επίδραση της ακρόασης μουσικής απόπεριλαμβάνουν την ανάπτυξη ενήλικους ασθενείς με καρκίνο είχε ωςεξα<strong>το</strong>μικευμένων στρατηγικών για την αποτέλεσμα τη μείωση <strong>το</strong>υ συναισθηματικούαντιμετώπιση <strong>το</strong>υ καρκίνου, ώστε να τραύμα<strong>το</strong>ς, <strong>το</strong>υ θυμού και της έντασηςυπάρχει πλήρη κάλυψη των αναγκών των που βιώνουν. 17ασθενών.9Σε έρευνα που αφορούσε 724 νοσηλευτέςογκολογικών κλινικών, με σκοπό τηνκαταγραφή εφαρμογής μη φαρμακευτικώνπαρεμβάσεων (μουσική, χαλάρωση,απόσπαση της προσοχής, νοερή απεικόνιση)σ<strong>το</strong>υς νοσηλευόμενους ασθενείς. <strong>το</strong> 54%<strong>το</strong>υ νοσηλευτικού προσωπικού εφάρμοζαντη μουσική ως μη φαρμακευτική παρέμβαση,σε αντίθεση με τη χαλάρωση και τηδιάσπαση της προσοχής που εφαρμόζοντανσ<strong>το</strong> 82% και 80% αντίσ<strong>το</strong>ιχα.Οι ογκολογικοί ασθενείς που συμμετείχανσε ομάδες μουσικοθεραπείας εμφάνιζαν,σύμφωνα με την κλίμακα αξιολόγησηςπόνου (0-10), κατά 1.5 μονάδα λιγότεροπόνο. Μετά από 30΄ ακρόασης μουσικής <strong>το</strong>65% των ασθενών ανέφεραν πως14Ιδιαίτερο ρόλο έχει η μουσική στη ζωήτων παιδιών και γενικότερα των νέων.Φαίνεται πως η μουσική αποτελεί για ταπαιδιά ηλικίας 4-13 χρονών, μέσοέκφρασης διασκέδασης και σχετίζεται μεθρησκευτικές και κοινωνικές ενέργειες. 18Κατά τη διάρκεια <strong>το</strong>υ θεραπευτικούσχήμα<strong>το</strong>ς που ακολουθούν οι παιδιατρικοίασθενείς που νοσούν από καρκίνο.Παρατηρήθηκε από <strong>το</strong>υς ερευνητές μείωσητων συμπτωμάτων κατάθλιψης και θυμού,σε παιδιά που υποβλήθηκαν σεακτινοθεραπεία. 8 Επιπρόσθετα, παρατηρήθηκεμείωση <strong>το</strong>υ άγχους αναμονής καισυμμόρφωση των παιδιών που θαυποβάλλονταν σε επώδυνες διαγνωστικέςεξετάσεις (οσφυονωτιαία παρακέντηση,βιοψία <strong>το</strong>υ μυελού των οστών, αρτηριακόwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 32
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012καθετηριασμό). 19 Σε άλλη μελέτη σεπαιδιατρικό πληθυσμό αναφέρεται ημουσικοθεραπεία ως τρόπος αντιμετώπισης<strong>το</strong>υ θυμού και <strong>το</strong>υ πόνου σε ασθενείς μελευχαιμία που θα υποβάλλονταν σεοσφυονωτιαία παρακέντηση. Παράλληλα, ηχρήση ακουστικών από τα παιδιά κατά τηδιάρκεια της εξέτασης, τα βοήθησε ναπονάνε λιγότερο και να είναι συνεργάσιμα.Μάλιστα, ορισμένα παιδιά δεν αντιλήφθηκαντην είσοδο της βελόνας σ<strong>το</strong> δέρμα. 20ΣυζήτησηΣτην παρούσα βιβλιογραφική ανασκόπησηέγινε προσπάθεια ανάδειξης τωνχαρακτηριστικών της μουσικοθεραπείαςπου λαμβάνεται από πληθυσμούςογκολογικών ασθενών.Είναι σημαντικό να αναφερθούν ταχαρακτηριστικά των ερευνητικών εργασιώνπου εισάχθηκαν στην ανασκόπηση. Αρκετέςέρευνες είχαν αντικείμενο μελέτης τηναντιμετώπιση <strong>το</strong>υ καρκινικού πόνου,εφαρμόζοντας ως εναλλακτικήσυμπληρωματικήθεραπεία, τημουσικοθεραπεία. 15,16,20 Ακόμη αναφέρονταιεργασίες όπου διερευνήθηκε εκτός από <strong>το</strong>νπόνο, η δημιουργικότητα 6 , η ποιότηταζωής 12,13 , η αν<strong>το</strong>χή 16 και ο θυμός 20 τωνογκολογικών ασθενών. Για την εκτίμησητων παραπάνω παραμέτρων χρησιμοποιήθηκαντα εξής εργαλεία: η κλίμακααξιολόγησης πόνου (0-10), 13 η κλίμακααξιολόγησης ποιότητας ζωής ασθενών μεκαρκίνο (PedsQL 4.0 Generic Core Scale) 13 ,ερωτημα<strong>το</strong>λόγιο αξιολόγησης πόνου 16 , ηκλίμακα εκτίμησης θυμού (Spielberger state- trait anxiety scale) 20 και η συνέντευξη<strong>το</strong>υ ασθενούς.6,18Παιδιατρικοί ογκολογικοί πληθυσμοί,ηλικίας κυρίως > 14 ετών, επιλέχθηκαν ωςδείγμα μελέτης από αρκε<strong>το</strong>ύςερευνητές. 5,13,18,20 Ενώ, στις μελέτες όπουεπιλέχθηκαν ενήλικοι ασθενείς ήταν κυρίωςηλικίας 21 έως 65 ετών. 12,15,16Από την ανάλυση των μελετώνσυμπεραίνεται πως η βελτίωση τηςποιότητας ζωής των ογκολογικών ασθενώναποτελεί μια από τις σύγχρονεςθεραπευτικές προκλήσεις. Οι εναλλακτικέςσυμπληρωματικέςθεραπείες εφαρμόζονταιανεξάρτητα από την ηλικία, <strong>το</strong> φύλο <strong>το</strong>υασθενούς, <strong>το</strong>ν τύπο και <strong>το</strong> στάδιο <strong>το</strong>υκαρκίνου. Ακόμη, η παρουσία ενός ειδικούθεραπευτή κατά τη διάρκεια τηςμουσικοθεραπείας, είναι χρήσιμη για τηνκαθοδήγηση των ασθενών. Οιμουσικοθεραπευτές έχουν τη δυνατότητανα εργασθούν σε νοσοκομεία, κέντρααποκατάστασης, κοινοτικά προγράμματα,σχολεία, σωφρονιστικά καταστήματα καικέντρα απεξάρτησης. 21Οι νοσηλευτές εφαρμόζοντας στα πλαίσιατης ολιστικής φροντίδας, οποιαδήποτε απότις κατηγορίες εναλλακτικής θεραπείας,προλαμβάνουν τη δημιουργία τραυματικήςwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 33
εμπειρίας σ<strong>το</strong>υς ασθενείς και ιδιαιτέρωςστα παιδιά. Παράλληλα, είναι δυνατόν ναμειωθούν τα συμπτώματα και οιανεπιθύμητες παρενέργειες της θεραπείαςτων ασθενών. Όταν <strong>το</strong> νοσηλευτικόπροσωπικό γνωρίζει ποιοι ασθενείς πρόκειταινα υποβληθούν σε οποιαδήποτε επώδυνηδιαδικασία, καταλαβαίνει αν αυ<strong>το</strong>ίεπωφελούνται ή όχι από την ακρόαση τηςμουσικής. Επιπλέον, συστήνεται σ<strong>το</strong>υςασθενείς να νιώθουν άνετα και ναεπιλέγουν οι ίδιοι οποιαδήποτε εναλλακτικήμορφή θεραπείας <strong>το</strong>υς ηρεμεί, μειώνονταςτα επίπεδα θυμού <strong>το</strong>υς. Όλες οι παραπάνωενέργειες αποσκοπούν στη διάσπαση τηςπροσοχής <strong>το</strong>υ ασθενούς από <strong>το</strong>ν πόνο ήτην επικείμενη θεραπευτική διαδικασία καισυνεπώς στη μείωση της αντίληψηςεφαρμόζεται ευρέως σ<strong>το</strong>ν <strong>το</strong>μέα τηςογκολογίας. Η εφαρμογή τηςμουσικοθεραπείας στην ογκολογικήνοσηλευτική έχει ως κύριο στόχο τηναντιμετώπιση <strong>το</strong>υ χρόνιου πόνου απόκαλοήθη ή κακοήθη νεοπλασίες, αλλά καιτην ομαλή έκβαση ορισμένων επώδυνωνθεραπευτικών διαδικασιών.Επειδή η μουσικοθεραπεία αποτελεί νέαμέθοδο στη θεραπευτική προσέγγιση τωνογκολογικών ασθενών, απαιτείταιπεραιτέρω εξέταση της ωφελιμότητάς τηςστην κατηγορία αυτή των ασθενών.Ολοκληρώνοντας, ιδιαίτερο ενδιαφέρονπαρουσιάζει η διερεύνηση της συμβολήςάλλων τύπων εναλλακτικήςσυμπληρωματικήςθεραπείας στηναντιμετώπιση <strong>το</strong>υ καρκίνου.αυ<strong>το</strong>ύ. 15ΣυμπεράσματαΣυμπεραίνεται λοιπόν, πως ημουσικοθεραπείααποτελεί τμήμα της ολιστικήςθεραπείας που ακολουθούν οι ασθενείς μεκαρκίνο, κυρίως στα ογκολογικά κέντρα<strong>το</strong>υ εξωτερικού. Η μουσικοθεραπεία αφοράόλους <strong>το</strong>υς ανθρώπους ανεξαρτή<strong>το</strong>υ ηλικίαςκαι ψυχοσωματικής βλάβης. Τααποτελέσματα της μουσικοθεραπείας είναιπερισσότερο εμφανή σ<strong>το</strong>υς παιδιατρικούςογκολογικούς ασθενείς. Η μορφή αυτήεναλλακτικής-συμπληρωματικήςθεραπείας,όπως προκύπτει μέσα από τις έρευνες,ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ1. Cancer. World Health Organization(WHO). [ONLINE] February 2009.Διαθέσιμοαπό:http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs297/en/index.html.2. Stewart BW, Kleihues P. World HealthOrganization. World Cancer Report -International Agency for Research onCancer. [ONLINE] Geneva, Switzerland:WHO, 2003. Διαθέσιμο από:http://www.env.go.jp/air/asbestos/commi_hhmd/03/ext01.pdf.3. Cassileth B, Trevisan C, Gubili J.Complementary therapies for cancer pain.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 34
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012Curr Pain Headache Rep 2007, 11 (4):265-259.4. Wesa K, Gubili J, Cassileth B. Integrativeoncology: complementary therapies forcancer survivors. Hematol Oncol ClinNorth Am 2008, 22 (2): 343-353.5. Rykov MH. Experiencing music therapycancer support. J Health Psychol 2008, 13(2): 190-200.6. Daykin N, McClean S, Bunt L. Creativity,identity and healing: participants'accounts of music therapy in cancer care.Health 2007, 11 (3): 349-370.7. Aasgaard T. Song creations by childrenwith cancer-process and meaning. In:Aldridge D (ed) Case study designs inmusic therapy. London, Jessica KingsleyPublisher, 2005.8. O’Callaghan C, Sexton M, Wheeler G. Musictherapy as a non-pharmacologicanxiolytic for paediatric radiotherapypatients. Australas Radiol 2007, 51 (2):159–162.9. Magill L. The meaning of the music: therole of music in palliative care musictherapy as perceived by bereavedcaregivers of advanced cancer patients.Am J Hosp Palliat Care 2009, 26 (1): 33-39.10. Περάκης Ν. Μουσικοθεραπεία. [ONLINE]Διαθέσιμοαπό:http://www.altlife.gr/index.cfm?content=leftcat&catID=1&contentID=44.11. Canadian Association for music therapy.Music therapy. [ONLINE] Διαθέσιμο από:http://www.musictherapy.ca/musictherapy.htm.12. Hilliard RE. The effects of music therapyon the quality and length of life of peoplediagnosed with terminal cancer. J MusicTher 2003, 40 (2): 113-137.13. Madden JR, Mowry P, Gao D, Cullen PM,Foreman NK. Creative arts therapyimproves quality of life for pediatric braintumor patients receiving outpatientchemotherapy. J Pediatr Oncol Nurs 2010,27 (3): 133-145.14. Kwekkeboom KL, Bumpus M, Wanta B,Serlin RC. Oncology nurses' use ofnondrug pain interventions in practice. JPain Symptom Manage 2008, 35 (1): 83-94.15. Huang ST, Good M, Zauszniewski JA. Theeffectiveness of music in relieving pain incancer patients: a randomized controlledtrial. Int J Nurs Stud 2010, 47 (11): 1354-1362.16. Siedliecki SL, Good M. Effect of music onpower, pain, depression and disability. JAdv Nurs 2006, 54 (5): 553-562.17. Weber S, Nuessler V, Wilmanns W. A pilotstudy on the influence of receptive musiclistening on cancer patients duringchemotherapy. IJAM 1997, 5 (2): 27-35.18. O'Callaghan C, Baron A, Barry P, Dun B.Music's relevance for pediatric cancerpatients: a constructivist and mosaicresearch approach. Support Care Cancer2010, Published online Apr 28.19. Bufalini A. Role of interactive music inoncological pediatric patients undergoingpainful procedures. Minerva Pediatr2009, 61 (4): 379-389.20. Nguyen TN, Nilsson S, Hellström AL,Bengtson A. Music therapy to reduce painwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 35
and anxiety in children with cancerundergoing lumbar puncture: arandomized clinical trial. J Pediatr OncolNurs 2010, 27 (3): 146-155.21. Canadian Association for music therapy.Music therapists. [ONLINE] Διαθέσιμοαπό:http://www.musictherapy.ca/musictherapists.htm.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 36
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ – REVIEWΜέθοδοι πειθαρχίαςΚίκιλα Μαρία 1 , Κουτελέκος Ιωάννης 21. Νοσηλεύτρια ΤΕ, MSc(c), Γ. Νοσοκομείο Παίδων Αθηνών «Π. & Αγλαΐας Κυριακού»2. Καθηγητής Εφαρμογών, Τμήμα<strong>το</strong>ς Νοσηλευτικής Α΄, ΤΕΙ ΑθήναςΠΕΡΙΛΗΨΗΗ πειθαρχία των παιδιών αποτελεί ένα από τα σημαντικά σ<strong>το</strong>ιχεία της επιτυχίας <strong>το</strong>υ γονικούρόλου. Ως πειθαρχία ορίζεται η διαδικασία που βοηθά τα παιδιά να μάθουν κατάλληλεςσυμπεριφορές και να κάνουν σωστές επιλογές.Σκοπός της παρούσης εργασίας ήταν η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας σχετικά με τις μεθόδουςπειθαρχίας.Υλικό και μέθοδος: Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε περιελάμβανε αναζήτηση ανασκοπικώνκαι ερευνητικών μελετών στην ηλεκτρονική βάση «pubmed» που αναφέρονταν στις μεθόδουςπειθαρχίας.Αποτελέσματα: Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η πειθαρχία διαφέρει ως προς τη σωματικήτιμωρία διότι σχετίζεται κυρίως με την εκπαίδευση. Απώτερος στόχος της αποτελεσματικήςπειθαρχίας είναι να βοηθήσει <strong>το</strong> παιδί να αποκτήσει αυ<strong>το</strong>έλεγχο, υπευθυνότητα και σεβασμό. Ταπαιδιά που μεγαλώνουν χωρίς κατάλληλη πειθαρχία διατρέχουν υψηλό κίνδυνο για την εμφάνισησυμπεριφορικών και συναισθηματικών προβλημάτων. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, έχουνπροταθεί πολλές μέθοδοι πειθαρχίας, οι οποίες ποικίλουν κυρίως ανάλογα με την ηλικία <strong>το</strong>υπαιδιού, <strong>το</strong>ν τύπο <strong>το</strong>υ γονέα και τη σοβαρότητα της πράξης. Οι πιο αποτελεσματικές μέθοδοι είναιοι ανταμοιβές και η καθοδήγηση των παιδιών να κάνουν σωστές επιλογές, η επεξήγηση τωναρνητικών συνεπειών της ανυπακοής χωρίς απειλές, η διδασκαλία ηθικής συμπεριφοράς έχονταςως πρότυπο τη συμπεριφορά των γονέων, κ.ά. Μια άλλη ευρέως αποδεκτή μέθοδο πειθαρχίας είναι«οι συνέπειες» οι οποίες επιτρέπουν στα παιδιά <strong>το</strong> αξίωμα να αντιμετωπίσουν τα αποτελέσματατης συμπεριφοράς <strong>το</strong>υς.Συμπεράσματα: H πειθαρχία αποτελεί εργαλείο στα χέρια των γονέων διότι εκπαιδεύει τα παιδιάνα σκεφ<strong>το</strong>ύν την ανάρμοστη συμπεριφορά και τις συνέπειες της όπως επίσης και τις πιθανέςλύσεις σε κάθε πρόβλημα.Λέξεις κλειδιά: Πειθαρχία, αποτελεσματικές μέθοδοι πειθαρχίας, συμμόρφωση.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 37
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣΚίκιλα Μαρία,Ιθάκης 114, ΤΚ: 16561,Τερψιθέα- Γλυφάδα,Τηλ: 2109651861Κινητό: 6944918244,E-mail: mkikila@gmail.comDiscipline methodsKikila Maria 1 , Koutelekos Ioannis 21. RN, MSc(c), Children’s Hospital “P. & Aglaia Kyriakou’’, Athens2. Laboratory Instructor, Nursing Department A΄, Technological Educational Institute of Athens,GreeceABSTRACTChild discipline is one of the most important elements of successful parenting. As discipline isdefined the process that help children to learn appropriate behaviors and make good choices.Aim: The aim of the present study was to review the literature about the discipline methods.The method οf this study included bibliography research from both the review and the researchliterature, mainly in the pubmed data base which referred to the discipline methods.Results: In the literature it is cited that discipline is not the same as punishment because is morerelated to teaching. The ultimate goal of effective punishment is to help the child in exercising selfcontrol,accountability and respect. Children raised without proper discipline, are at risk for avariety of behavioral and emotional problems. Over the last decades, many child disciplinetechniques have been suggested that vary according to the age of the child, the parenting style andthe severity of the behavior. The most effective methods are giving rewards and guidance to makegood choices, explaining negative consequences for disobedience without issuing threats, teachingof moral behaviors by displaying parents’ good and moral behaviors. Another commonly accepteddiscipline method is “the consequences’ which permits children to have the dignity of dealing withresults of their behavior.Conclusions: Discipline consists a tool for parents for the reason that it trains children to thinktheir improper behavior and the following consequences as well as the possible solutions to eachproblem.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 38
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012Keywords: Discipline, effective methods of discipline, compliance.ΕΙΣΑΓΩΓΗατά τις τελευταίες δεκαετίεςΚπαρατηρείται έν<strong>το</strong>νος προβληματισμόςως προς τις μεθόδους πειθαρχίας καθώς οιγονείς έρχονται αντιμέτωποι με τις αταξίεςτων παιδιών <strong>το</strong>υς, τη ριψοκίνδυνησυμπεριφορά <strong>το</strong>υςπεριορισμένη συνεργασία <strong>το</strong>υς.όπως επίσης και τηνΩς ενσυνείδητη ή εσωτερική πειθαρχίαορίζεται η υπακοή σε αρχές και κανόνες με τηθέληση <strong>το</strong>υ ατόμου και αποτελεί διαδικασία,που προκύπτει μέσα από τη διαχρονική σχέσημε τα παιδιά. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, ηπειθαρχία αποτελεί εργαλείο στα χέρια τωνγονέων που έχει διδακτικό χαρακτήρα διότιμαθαίνει τα παιδιά να σκεφ<strong>το</strong>ύν διεξοδικά σεποιο σημείο φέρθηκαν άσχημα, ποιες ήταν οισυνέπειες της ανάρμοστης συμπεριφοράς<strong>το</strong>υς και με ποιο τρόπο θα μπορούσαν να τιςαλλάξουν. Τα παιδιά συνήθως ακολουθούντην ίδια συμπεριφορά όταν δεν έχουνκατανοήσει <strong>το</strong>υς λόγους για <strong>το</strong>υς οποίους θαπρέπει να την αλλάξουν.Επίσης, η πειθαρχία ενθαρρύνει τα παιδιά ναυιοθε<strong>το</strong>ύν ευγενική συμπεριφορά και τα ωθείνα μαθαίνουν καλύτερα τι περιμένουν οιάλλοι από αυτά επιτρέποντας την2-71-4CORRESPONDING AUTHORKikila Maria,Ithakis 114, PC:16561,Terpsithea-Glyfada Athens,Τel: 2109651861 mob: 6944918244,E-mail: mkikila@gmail.comαναγνώριση των συναισθημάτων και τωναναγκών <strong>το</strong>υς. Θεωρείται ιδιαίτερααποτελεσματική μέθοδο στη βελτίωση τηςπροβληματικής συμπεριφοράς και γενικότερααποτελείαυ<strong>το</strong>πειθαρχία.επένδυση που καλλιεργεί την2-7Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η πειθαρχίααποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση γιατην άσκηση θετικού γονικού ρόλου δηλ., τηγονική εκείνη συμπεριφορά που βασίζεταισ<strong>το</strong> συμφέρον <strong>το</strong>υ παιδιού. Η άσκηση <strong>το</strong>υθετικού γονικού ρόλου έχει τις ρίζες της σ<strong>το</strong>σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τωνπαιδιών και αποσκοπεί στη δημιουργία ενόςμη-βίαιου περιβάλλον<strong>το</strong>ς, όπου οι γονείς δενχρησιμοποιούν σωματική ή ψυχολογικάταπεινωτική τιμωρία για την επίλυση τωνδιαφορών ή για να επιβάλλουν πειθαρχία καισεβασμό. Η άσκηση <strong>το</strong>υ θετικού γονικούρόλου απαιτεί τη διάθεση χρόνου απόπλευράς των γονέων, που είναιιδιαίτερασημαντικό τόσο στα πρώτα χρόνια της ζωήςόσο και στην εφηβεία. Ακόμη και γονείς πουέχουν χρησιμοποιήσει σ<strong>το</strong> παρελθόν τησωματική τιμωρία παραδέχονται ότι δεν είναιwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 39
τρόπος ελέγχου με ικανοποιητικά ή μόνιμα Αποτελεσματικές μέθοδοι πειθαρχίαςαποτελέσματα.Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, οι κάτωθιΗ επιλογή της μεθόδου πειθαρχίας για τη στρατηγικές συντελούν στην επίτευξη τηςδιαπαιδαγώγηση κάθε παιδιού ποικίλει αποτελεσματικής πειθαρχίας : 7,8,9ανάλογα με <strong>το</strong> αναπτυξιακό <strong>το</strong>υ επίπεδο, τηνηλικία και την προσωπικότητά <strong>το</strong>υ. Επίαποτυχίας μιας μεθόδου συνιστάται αλλαγήΑναγνώριση <strong>το</strong>υ γονικού ρόλου: Συχνά, οιγονείς συμπεριφέρονται ως φίλοι στα παιδιάκαι επιλογή άλλης αποτελεσματικότερης <strong>το</strong> οποίο μπορεί μεν να έχει ευεργετικήμεθόδου.6-9Άλλες έννοιες που σχετίζονται με τηνπειθαρχία είναι η φυσική συνέπεια (<strong>το</strong>φυσικό επακόλουθο μιας ενέργειας), ηλογική συνέπεια (<strong>το</strong> επακόλουθο πουπρογραμματίζει ο γονέας ως συνέπεια σε έναόριο ή κανόνα ο οποίος δεν τηρείται) και ητιμωρία (η επιβολή εξουσίας, η οποία πολλέςφορές εμπεριέχει βία, σωματική, λεκτική).Η κυριότερη διαφορά πειθαρχίας καιτιμωρίας είναι ότι η πρώτη εκπαιδεύει,καθοδηγεί και ενθαρρύνει <strong>το</strong> παιδί νακατανοεί. Αντιθέτως, η τιμωρία ντροπιάζει,πληγώνει, φοβίζει και ταπεινώνει μειώνοντας<strong>το</strong>υς διαύλους επικοινωνίας εντός τηςοικογένειας. Η σωματική τιμωρίαμακροπρόθεσμα μπορεί να οδηγήσει σεαύξηση της άσχημης συμπεριφοράς ενώβραχυπρόθεσμα δεν μπορεί να τηναναστείλει. Εκτός από την επιβολή τιμωρίας,κάθε άλλη συμπεριφορά που προκαλείεξευτελισμό, ταπείνωση, εκφοβισμό ήτραυματισμό έρχεται σε πλήρη αντίθεση μετις αποτελεσματικές μεθόδους πειθαρχίας.6-96-9επίδραση στην ποιότητα της σχέσης <strong>το</strong>υςωστόσο η οριοθέτηση των ρόλων αποτελείσημαντικό παράγοντα που καθορίζει <strong>το</strong>γονικό ρόλο. 7,8,9Τήρηση αποστάσεων: Η τήρησηαποστάσεων αποτελεί τεχνική πουενθαρρύνει την πειθαρχία. Μερικές φορές, <strong>το</strong>καλύτερο που μπορεί να κάνει ένας γονέαςείναι να μην κάνει τίποτα και να διδάξει σ<strong>το</strong>παιδί τις συνέπειες της συμπεριφοράς<strong>το</strong>υ. Όταν οι γονείς αναλαμβάνουν <strong>το</strong> ρόλο<strong>το</strong>υ διαιτητή στις εντάσεις τις οικογένειαςυποκρύπτεται ο κίνδυνος να πυροδοτήσουνμια διαφωνία που ενδεχομένως θα επιλυόταναπό μόνη της ή ακόμα και να κατηγορήσουν<strong>το</strong> λάθος παιδί, αποδεχόμενοι μεγάληαποδοκιμασία από τα παιδιά. Η διάθεσηχρόνου είναι και η αποφυγή αντιδράσεων «ενθερμώ» διευκολύνουν τηναποτελεσματικότερη επίλυση των διαφορών.Αποφυγή εκρήξεων: Ένας άλλοςπαράγοντας που σχετίζεται αρνητικά με τηνπειθαρχία των παιδιών είναι οι εκρήξεις τωνwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 40
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012γονέων «μπροστά στα μάτια των παιδιών».Δεν είναι σπάνιες, οι περιπτώσεις που οιγονείς εκρήγνυνται χωρίς λόγο ή επιλέγουννα αντιμετωπίσουν <strong>το</strong> λάθος θέμα ή τη λάθοςστιγμή. Σε αυτές τις περιπτώσεις η ζήτησησυγγνώμης από τα παιδιά αποτελείσυμπεριφορά που τα απαλλάσσει εν μέρειαπό την ενοχή ή <strong>το</strong> άγχος που βιώνουν απότις εκρήξεις των γονέων. Η αποφυγήεκρήξεων και η ζήτηση συγνώμης αποτελείπαράδειγμα μίμησης για τα παιδιά καιειδικότερα για <strong>το</strong>ν τρόπο που πρέπει νααντιμετωπίζουν σ<strong>το</strong> μέλλον τιςαντιπαραθέσεις <strong>το</strong>υς στα πλαίσια τωνστενών σχέσεων. Πράγματι, τα παιδιάαντλούν μεγάλη δύναμη από αυτή τηδιαδικασία και μαθαίνουν να παραδέχονταιήρεμα τα λάθη <strong>το</strong>υς και επιπλέον ασκούνταισ<strong>το</strong> να ξεπεράσουν δύσκολες καταστάσεις.Έλεγχος των αντιδράσεων των γονέων:Οι αντιδράσεις των γονέων θα πρέπει ναοριοθε<strong>το</strong>ύνται καθώς πολύ συχνά οισυμπεριφορές των παιδιών αντανακλούν τιςαντιδράσεις των γονέων. Για παράδειγμα, οιγονείς θα πρέπει να ξεχωρίζουν και νααξιολογούν εάν η συμπεριφορά <strong>το</strong>υ παιδιούείναι αποτέλεσμα της προσωπικής <strong>το</strong>υςκούρασης ή <strong>το</strong>υ άγχους που βιώνουν. Σε κάθετέ<strong>το</strong>ια περίπτωση, απαιτείται ήρεμησυζήτηση και αποφυγή έν<strong>το</strong>νωναντιπαραθέσεων οι οποίες οδηγούν σεακραίες συμπεριφορές.7-12Οι γονείς να ξέρουν πότε να σταμα<strong>το</strong>ύν:Εξίσου σημαντική είναι η ικανότητα τωνγονέων να προλαμβάνουν να μην φτάνουν σεαδιέξοδο καθώς οι περισσότεροι γονείςπαγιδεύονται σε διαφωνίες και οδηγούνταισε μακροχρόνιες αναστατώσεις. Είναισπουδαίο να <strong>το</strong>νισθεί, ότι οι γονείς θα πρέπεινα γνωρίζουν σε ποιο σημείο να σταμα<strong>το</strong>ύν,δείχνοντας εμπισ<strong>το</strong>σύνη στην ικανότητα <strong>το</strong>υπαιδιού να φερθεί καλύτερα την επόμενηφορά και να αρχίζει κάθε μέρα από την αρχή.Η μέθοδος της συνεχούς επεξήγησης τηςθέσης των γονέων και <strong>το</strong>υ σχολιασμού κάθεενοχλητικής συμπεριφοράς δεν είναιαποτελεσματική όταν <strong>το</strong> παιδί την έχει ήδηαποδεχθεί.7-12Σταδιακή επίτευξη επιθυμη<strong>το</strong>ύαποτελέσμα<strong>το</strong>ς: <strong>Το</strong> επιθυμητό αποτέλεσμαδηλ., η σωστή και πειθαρχημένησυμπεριφορά <strong>το</strong>υ παιδιού επιτυγχάνεταισταδιακά και όχι με τεράστια άλματα.Συνεπώς, <strong>το</strong> αποτέλεσμα «χτίζεται ήκερδίζεται» μέσα σ<strong>το</strong> χρόνο.Χρήση της εξουσίας με μέτρο: Η παράλογηχρήση εξουσίας και η επιβολή τηςπαν<strong>το</strong>δυναμίας των γονέων στη ζωή τωνπαιδιών σχετίζεται με αρνητικές επιπτώσειςτόσο στην ανάπτυξη <strong>το</strong>υ παιδιού όσο και στησχέση με <strong>το</strong>υς γονείς. Η χρήση εξουσίας από<strong>το</strong>υς γονείς θα πρέπει να είναι τέ<strong>το</strong>ιαςμορφής που να μην επηρεάζει <strong>το</strong> ψυχικόwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 41
κόσμο των παιδιών ή να αποτελεί ψυχοτραυματικήενδιαφέρονται για τις σχέσεις με <strong>το</strong>υςεμπειρία.συνομηλίκους και τη σχολική απόδοση. ΗΌρια και καθοδήγηση: Τα παιδιάεπίδειξη σεβασμού και προσοχής προς ταπαιδιά συμβάλει όχι μόνο στην επιτυχήχρειάζονται όρια και καθοδήγηση για τηνασφάλειά <strong>το</strong>υς και την ανάπτυξη των δικών<strong>το</strong>υς αξιών. Οι γονείς αποτελούν πρότυπο γιαπειθαρχία και στη εποικοδομητική επίλυσητων διαφορών <strong>το</strong>υς αλλά και στη ψυχοκοινωνική<strong>το</strong>υς ωρίμανση. 7-12τα παιδιά και για <strong>το</strong> λόγο αυτό θα πρέπει ναθέ<strong>το</strong>υν και να ακολουθούν κανόνες Επιβράβευση σωστής συμπεριφοράς: Ηκατάλληλης συμπεριφοράς, καθορίζοντας τιείναι ανάρμοστη συμπεριφορά.επιβράβευση αποτελεί την επικρατέστερηοδό για την παρακίνηση των παιδιών ναυιοθετήσουν ορθές συμπεριφορές, ενώΑναγνώριση: Η αναγνώριση των παιδιώναποτελεί ουσιαστικό βήμα για την εκμάθησηπαράλληλα δημιουργεί τις προϋποθέσεις γιαμια πιο στενή και ζεστή οικογενειακή σχέση,της πειθαρχίας. Οι γονείς πρέπει να δείχνουν απαλλαγμένη από εξάρσεις κακήςενδιαφέρον στις καθημερινές εμπειρίες των συμπεριφοράς που οφείλονται στηνπαιδιών, να τα ακούν και να προσπαθούν νακαταλάβουν τις απόψεις <strong>το</strong>υς. Η αναγνώρισηανασφάλεια.και παραδοχή κάθε σωστής συμπεριφοράς Περιγραφή της απαράδεκτηςτων παιδιών, η ενθάρρυνση, ο έπαινος και η συμπεριφοράς: Η παραδοχή των γονέων ότικατανόηση των επιπτώσεων μιας μια συμπεριφορά των παιδιών είναιανεπιθύμητης πράξης <strong>το</strong>υς αποτελούν ανάρμοστη ανοίγει <strong>το</strong>υς διαύλουςσημαντικούς παράγοντες που συμβάλλουνουσιαστικά στην εκμάθηση της πειθαρχίαςεπικοινωνίας με τα παιδιά και συμβάλειουσιαστικά στην επίλυση των προβλημάτωνκαι της συμμόρφωσης προς τις οδηγίες των διότι ενθαρρύνει <strong>το</strong>ν διάλογο. Ομοίωςγονέων. 7-12ουσιαστική θεωρείται και η εξήγηση καισυζήτηση της επίδρασης της συμπεριφοράςΕνδυνάμωση: Η ενδυνάμωση της ικανότητας και των επιπτώσεων που θα έχει στα παιδιά.των παιδιών να ελέγχουν και να επηρεάζουντις απόψεις και τις συμπεριφορές των άλλωνείναι ανάλογη με <strong>το</strong> αναπτυξιακό στάδιο σ<strong>το</strong>Εναντίωση στη κακή συμπεριφορά: Ηαλλαγή της συμπεριφοράς κάθε παιδιούοποίο βρίσκονται. Καθώς τα παιδιά προϋποθέτει την εναντίωση των γονέων στημεγαλώνουν πρέπει να γνωρίζουν και να κακή ή μη επιθυμητή πράξη. Η εναντίωση τωνwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 42
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012γονέων προς τη συμπεριφορά είναι ιδιαίτερααποτελεσματική σε μια έν<strong>το</strong>νη κατάστασηκαι στην επίτευξη μακροπρόθεσμωνβελτιώσεων διότι αναγκάζει <strong>το</strong> παιδί νααντιμετωπίσει τη συμπεριφορά <strong>το</strong>υ και τιςσυνέπειές της και να σκεφτεί μόνο <strong>το</strong>υ ποιοςείναι ο καλύτερος τρόπος να τη βελτιώσει.Επιπλέον, με αυτή τη μέθοδο <strong>το</strong> παιδίβιώνει, ότι είναι μέρος της λύσης και όχιαπλώς «<strong>το</strong> πρόβλημα». Τα παιδιά από τριών ήτεσσάρων χρονών μέχρι την εφηβείασταμα<strong>το</strong>ύν να συμπεριφέρονται απαράδεκτα,αν κάποιος <strong>το</strong>υς εξηγήσει <strong>το</strong>υς λόγους που ησυμπεριφορά <strong>το</strong>υς επηρεάζει <strong>το</strong>υς άλλους και<strong>το</strong>υς δώσει την ευκαιρία να αλλάξουνσυμπεριφορά χωρίς να χάσουν την υπόληψή<strong>το</strong>υς.Η εναντίωση στη συμπεριφορά απαιτείπληροφόρηση, εκπαίδευση και σεβασμό για<strong>το</strong> παιδί όπως επίσης θετική στάση τωνγονέων χωρίς ακρότητες, προκειμένου ναεπιτευχθεί η επιτυχής πειθαρχία. Ηεναντίωση στη συμπεριφορά απορρίπτει τηνσυντριβή <strong>το</strong>υ παιδιού από την κριτική και <strong>το</strong>ναρνητισμό. Η αποφασιστική και τρυφερήπροσέγγιση των γονέων μειώνει τιςπιθανότητες έν<strong>το</strong>νης αντίδρασης ήεπιθετικής συμπεριφοράς από <strong>το</strong> παιδί και<strong>το</strong>ν κίνδυνο αντιπαράθεσης μαζί <strong>το</strong>υ. 13-19Απομάκρυνση θύμα<strong>το</strong>ς και όχιαπομάκρυνση ενόχου: Η επιλογήαπομάκρυνσης <strong>το</strong>υ θύμα<strong>το</strong>ς έχει ευεργετικόαποτέλεσμα στη πειθαρχία διότι η απουσίαπροσοχής προς <strong>το</strong> παιδί που επιτίθεται δεντροφοδοτεί τη συμπεριφορά <strong>το</strong>υ ενώπαράλληλα παρέχει σ<strong>το</strong> θύμα την αίσθηση ότιείναι πιο ασφαλές κοντά σ<strong>το</strong>υς γονείς, παράαν έμενε μόνο <strong>το</strong>υ. Απολύτως αναγκαίαθεωρείται η συζήτηση με <strong>το</strong>υς γονείς για τηνεπιθυμητή συμπεριφορά ενώ για παιδιάμικρότερης ηλικίας η αλλαγή <strong>το</strong>υ τόνου τηςφωνής είναι αρκετή προκειμένου νααντιληφθούν <strong>το</strong> βασικό μήνυμα. Όταν ταπαιδιά είναι ηλικίας μεγαλύτερης των τριώνετών έχουν τη δυνατότητα να σκεφ<strong>το</strong>ύν καινα προτείνουν καλύτερους τρόπουςσυμπεριφοράς.Οι επιπτώσεις: Η επεξήγηση τωνεπιπτώσεων μιας αρνητικής πράξης είναιπολύ σημαντική για την αποφυγή της.Ωστόσο, εάν η ανεπιθύμητη συμπεριφοράενός παιδιού συνεχίζεται παρά την επεξήγησητων συνεπειών θα πρέπει να υπάρχειδιαχωριστική γραμμή δηλ., μια τεχνητήεπίπτωση που θα έχει αν ξεπεράσει τα όρια.Γενικά, θεωρείται ότι οι τεχνητές επιπτώσειςπου επιβάλλονται σ<strong>το</strong> παιδί δεν <strong>το</strong> διδάσκουνεξίσου καλά με τις φυσικές συνέπειες μιαςπράξης, γι’ αυτό ο καλύτερος στόχος είναι <strong>το</strong>παιδί να συνειδη<strong>το</strong>ποιεί πρώτα τις φυσικέςσυνέπειες.7,8,9Η αποτελεσματική επιβολή κυρώσεωνεπιβάλλει να έχει προηγηθεί συζήτηση καισυμφωνία για τις επιπτώσεις ώστε <strong>το</strong> παιδίwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 43
να τις κατανοήσει, να τις δεχθεί και να τιςθυμάται. Οι επιπτώσεις θα πρέπει να είναιανάλογες με <strong>το</strong> παράπτωμα. Ξαφνική επιβολήάσ<strong>το</strong>χη ενέργεια ενώ η προσοχή θα πρέπει ναεστιάζεται στη βελτίωση της συμπεριφοράςμέσω της παραμονής σ<strong>το</strong> ίδιο θέμα όταν <strong>το</strong>τιμωριών, χωρίς προειδοποίηση ή παιδί διαφωνεί, παραπονιέται ή αρχίζει τιςυπερβολικά αυστηρές τιμωρίες δε δίνουν σ<strong>το</strong> υπεκφυγές.παιδί καμιά ευκαιρία να συμπεριφερθείκαλύτερα. Οι αναγκαστικές επιπτώσεις Σταθερότητα στις αποφάσεις: Ηενδεχομένως να είναι ανεπιθύμητες ή ακόμη σταθερότητα στις αποφάσεις αποτελεί κύριακαι δυσάρεστες για <strong>το</strong> παιδί, δε θα πρέπει βασική ενέργεια για την επιτυχία τηςόμως να <strong>το</strong>υ κάνουν κακό για κανένα λόγο συμμόρφωσης και την επιβολή τηςκαι καλό είναι να μην χρησιμοποιούνται εάν πειθαρχίας. Η ανακοίνωση <strong>το</strong>υ «όχι» θα<strong>το</strong> παιδί είναι πρόθυμο να συνεργαστεί.πρέπει να είναι τέ<strong>το</strong>ια που να αποκλείει κάθεΟι αναγκαστικές επιπτώσεις αποτελούν μορφής διαπραγμάτευση και να αυξάνει τηνξεκάθαρη απόδειξη ότι η προβληματική αποτελεσματικότητά <strong>το</strong>υ. Σε διαφορετικήσυμπεριφορά πρέπει να σταματήσει, αλλά όχιαπαραίτητα γιατί πρέπει να σταματήσει.περίπτωση, <strong>το</strong> παιδί θα <strong>το</strong> αντιληφθεί και θααγνοήσει τις εν<strong>το</strong>λές.Όταν η κατάσταση είναι πιο ήρεμη, είναισημαντικό γονείς και παιδί να συζητήσουνπως να αποφύγουν παρόμοιες συγκρούσειςΑδιαφορία για συμπεριφορές: Η επιτυχίααυτής της τεχνικής στηρίζεται κυρίως στηνσ<strong>το</strong> μέλλον.7,8,9Όσο μικρότερο είναι <strong>το</strong> παιδί, τόσο πιοσύν<strong>το</strong>μα θα πρέπει να ακολουθήσει ηεπίπτωση την άσχημη συμπεριφορά. Όσοστενότερη είναι η σχέση μεταξύ πράξης καιαναγκαστικής επίπτωσης, τόσο ευκολότεραθα διδαχθεί <strong>το</strong> παιδί από αυτή.Παραμονή σ<strong>το</strong> ίδιο θέμα: Η τεχνική τηςπαραμονής σ<strong>το</strong> ίδιο θέμα χρησιμοποιείται σεπεριπτώσεις όπου <strong>το</strong> παιδί δεν προσέχεικαθόλου τα λόγια των γονέων. Σε αυτή τηπερίπτωση, η αποφυγή έν<strong>το</strong>νηςπαντελή αδιαφορία της ανεπιθύμητηςσυμπεριφοράς έως την πλήρη διακοπή της.Όταν ο γονέας, δίδει σημασία σε μια μηαποδεκτή συμπεριφορά, στην ουσία τηνανατροφοδοτεί και προσφέρει <strong>το</strong> ερέθισμαπου την κάνει να συνεχίζεται. Αν γιαπαράδειγμα ένα παιδί φωνάζει και οι γονείς<strong>το</strong> αγνοήσουν, πιθανώς να σταματήσει αυτήτην ανεπιθύμητη συμπεριφορά ενώ αντίθετααν δώσουν προσοχή, <strong>το</strong> πιθανότερο είναι νασυνεχίσει τις φωνές. Ωστόσο, σ<strong>το</strong> αρχικόστάδιο, η αδιαφορία μπορεί παροδικά ναοδηγήσει σε αύξηση της μη επιθυμητήςαντιπαράθεσης με τα παιδιά θεωρείταιwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 44
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012συμπεριφοράς για <strong>το</strong> λόγο ότι η προσοχή τωνγονέων είναι πολύ σημαντική για τα παιδιά .Λύση φαύλου κύκλου: Τα καθιερωμέναπρότυπα συμπεριφοράς και οι αντιδράσειςτων γονέων συχνά αποτελούν φαύλο κίνδυνο,όπου η επίλυση <strong>το</strong>υ προβλήμα<strong>το</strong>ς είναισχεδόν αδύνατη. Για παράδειγμα, όταν έναπαιδί φέρεται επιθετικά, ο γονέας <strong>το</strong>υ βάζειτις φωνές, έτσι <strong>το</strong> παιδί συνεχίζει τηνεπιθετικότητα και ο γονέας συνεχίζει τιςφωνές. Εάν ο γονέας, υιοθε<strong>το</strong>ύσε πιοεποικοδομητικούς τρόπους να εκφράσει <strong>το</strong>θυμό <strong>το</strong>υ, αυτό θα είχε ως αποτέλεσμαμείωση της επιθετικότητας <strong>το</strong>υ παιδιού, ηοποία κατά συνέπεια θα μείωνε τη διάθεση<strong>το</strong>υ γονιού να συνεχίσει με φωνές και θαδιέκοπτε <strong>το</strong> φαύλο κύκλο.Ουσιαστικά, η λύση <strong>το</strong>υ φαύλου κύκλουβρίσκεται στην αλλαγή προτύπων όπουκάποιο από τα εμπλεκόμενα ά<strong>το</strong>μα πρέπει ναεπιλέξει ή να προτείνει κάτι διαφορετικό. Ησοφία και η ταπεινοφροσύνη των γονέωνείναι αρκετή για τη διάλυση <strong>το</strong>υ φαύλουκύκλου. Αυτό δεν θα πρέπει να εκλαμβάνεταιως «οπισθοχώρηση» ή «απώλεια της μάχης»αλλά ως μια εποικοδομητική καιαποτελεσματική πράξη, που θα κάνει πιοεύκολη τη ζωή μέσα στην οικογένεια για <strong>το</strong>γονιό και <strong>το</strong> παιδί.Η διάθεση ήρεμου χρόνου και οιεποικοδομητικές συζητήσεις αποτελούνκαθοριστικό παράγοντα για την εξομάλυνσητης προβληματικής συμπεριφορά, τηναμοιβαία ευχαρίστηση και τησυναισθηματική προσέγγιση. 13-19Η επόμενη ενέργεια: Μόλις η κατάστασηπου έχει προκύψει ηρεμήσει, θα πρέπει ναβρουν τρόπο να αποφύγουν παρόμοιεςσυγκρούσεις σ<strong>το</strong> μέλλον.Ενίσχυση της διαδικασίας λήψηςαπόφασης των παιδιών: Η ενεργόςσυμμε<strong>το</strong>χή των παιδιών στη λήψηαποφάσεων συμβάλλει καθοριστικά στηνανάπτυξη της αυ<strong>το</strong>πειθαρχίας, στηνκοινωνικότητά και στη ψυχο-κοινωνικήωρίμανση των παιδιών. Είναι προτιμότερο, ταπαιδιά μόνα <strong>το</strong>υς να επιλύουν και ναδιευθε<strong>το</strong>ύν τα προβλήματα <strong>το</strong>υς παρά οιλύσεις να επιβάλλονται από <strong>το</strong>υς γονείς <strong>το</strong>υς.Μόλις τα παιδιά συνειδη<strong>το</strong>ποιήσουν ότιμπορούν να τα καταφέρουν μόνα <strong>το</strong>υς σε μιακατάσταση, χωρίς τις υποδείξεις των γονέωνείναι περισσότερο ικανά να αντιμετωπίσουντην επόμενη δυσκολία που θα προκύψει.Οι γονείς θα πρέπει να στηρίζουν και ναενθαρρύνουν τη διαδικασία λήψηςαποφάσεων από πολύ νωρίς. Είναι γνωστό,ότι τα παιδιά έχουν την ικανότητα ναβρίσκουν λύσεις σε απλά καθημερινάπροβλήματα, με σωστή καθοδήγηση από <strong>το</strong>υςγονείς <strong>το</strong>υς ακόμα και από τα δύο ή τρία <strong>το</strong>υςχρόνια. Με <strong>το</strong>ν τρόπο αυτό όσο μεγαλώνουναποκ<strong>το</strong>ύν την ευχέρεια να ξεπερνούν και ναwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 45
επιλύουν πολυσύνθετα προβλήματα. Η πρέπει να γράψουν τι σκέφτεται <strong>το</strong> ά<strong>το</strong>μοπαρέμβαση των γονέων θεωρείται εκείνη τη στιγμή, και ένα λόγου, όπου θααπαραίτητη όταν τα παιδιά εγκλωβίζονται γράψουν τι πρέπει να πει <strong>το</strong> ά<strong>το</strong>μο για ναστη λήψη τελικών αποφάσεων, προτείνοντας λάβει τη βοήθεια που θέλει, να μην κάνειεναλλακτικές λύσεις. Οι προσδοκίες των κακό σε κάποιον άλλο και να μη δημιουργήσειγονέων θα πρέπει να είναι ανάλογες με <strong>το</strong>αναπτυξιακό στάδιο των παιδιών.σ<strong>το</strong>ν εαυτό <strong>το</strong>υ κάποιο πρόβλημα. Τα παιδιάμπορούν να γράψουν ελεύθερα θέλουν σ<strong>το</strong>συννεφάκι σκέψης, ενώ οι γονείς δεν πρέπειΣυνοπτικές διαδικασίες και γρήγορες να <strong>το</strong> μαλώνουν. Συνήθως, τα παιδιάλύσεις: Ως γρήγορες λύσεις ορίζονται οι σκέφ<strong>το</strong>νται ότι θα ήθελαν να χτυπήσουν, ναενέργειες που «εκπαιδεύουν» ένα παιδί να φωνάξουν, να βρίσουν αλλά όμως <strong>το</strong>συμπεριφέρεται με αποδεκ<strong>το</strong>ύς τρόπους με σημαντικότερο είναι πώς αντιμετωπίζουν τιςαποτέλεσμα την απόρριψη κάθε αρνητικής σκέψεις <strong>το</strong>υς. Συμπληρώνοντας τασυμπεριφοράς, οι οποίες βρίσκουν εφαρμογή συννεφάκια λόγου, μπορούν ναόταν υπάρχει περιορισμένος χρόνος, αν<strong>το</strong>χήςκαι υπομονής. Αξίζει να σημειωθεί, ότι η λύσηαυτή δεν έχει μακροπρόθεσμα αποτελέσματαλόγω της αποτυχίας της κατανόησης, η οποίαδιαπιστώσουν σαφώς τη διαφορά ανάμεσα σ’αυτά που σκέφ<strong>το</strong>νται και αυτά που <strong>το</strong>υςεπιτρέπεται να κάνουν».Με αυτή την τεχνική, τα παιδιά διαπιστώνουναποτελεί <strong>το</strong> πρώ<strong>το</strong> βήμα προς την ότι υπάρχουν κι άλλοι τρόποι νααυ<strong>το</strong>πειθαρχία. 7,8,9ικανοποιήσουν τις ανάγκες <strong>το</strong>υς διότιβλέπουν τα προβλήματα που προκύπ<strong>το</strong>υν ανΣυννεφάκια λόγου: Η τεχνική αυτή λένε ακριβώς αυτό που σκέφ<strong>το</strong>νται ή κάνουναποτελεί μια προσιτή μέθοδο, που βοηθάει <strong>το</strong> συνεχώς ότι αισθάνονται.παιδί να σκεφτεί καλύτερους τρόπουςαντιμετώπισης δύσκολων καταστάσεων, Γραπτό συμβόλαιο: Ένα γραπτό συμβόλαιοσυναισθημάτων ή σκέψεων και γενικότεραείναι ιδιαίτερα ωφέλιμη για τα παιδιά πουσυμπεριφοράς περιλαμβάνει τη συμπεριφοράστόχο καθώς και τις αρνητικές και θετικέςέχουν εγκλωβιστεί σε κακές συνήθειες συνέπειες που συνδέονται με τησυμπεριφοράς.7,8,9Η συγκεκριμένη τεχνική λόγω της φύσης τηςέχει καλύτερη εφαρμογή σε παιδιά σχολικήςηλικίας. Σε κάθε ζωγραφιά υπάρχουν δυοσυννεφάκια: ένα σκέψης, σ<strong>το</strong> οποίο τα παιδιάσυγκεκριμένη συμπεριφορά. Η τεχνική αυτήείναι ιδιαίτερα αποτελεσματική σ<strong>το</strong>υςεφήβους διότι ακολουθώντας μιασυγκεκριμένη συμπεριφορά (που αναφέρεταιστη γραπτή συμφωνία), ο έφηβος έχει ήδηwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 46
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012συμφωνήσει και αποδεχθεί τις συνέπειες(καλές ή κακές). Η εφαρμογή αυτής τηςτεχνικής συμβάλλει στην αποφυγήκαταστάσεων υπερβολικής αντίδρασης καιαπό τις δύο πλευρές. 7,8,9Οι ανταμοιβές: Μια άλλη τεχνική πουχρησιμοποιείται ευρέως από <strong>το</strong>υς γονείς καιδασκάλους για την αποφυγή κακώνσυνηθειών συμπεριφοράς είναι τασυστήματα ανταμοιβής. Η τεχνική αυτήπεριγράφεται ως η πιο αποτελεσματική γιατην τροποποίηση της συμπεριφοράς <strong>το</strong>υπαιδιού. Ωστόσο, προσφέρουν περιορισμένοπεδίο μάθησης σ<strong>το</strong> παιδί επειδή δεναποτελούν μακροπρόθεσμη λύση διότιχάνουν τη δραστικότητά <strong>το</strong>υς με <strong>το</strong> χρόνο. Μεαυτή τη τεχνική <strong>το</strong> παιδί δεν συμμορφώνεταιεπειδή καταλαβαίνει γιατί θα πρέπει να κάνεικάτι αλλά επειδή θέλει την ανταμοιβή, ηοποία δεν αρκεί για να προτρέψει <strong>το</strong> παιδίνα αποκτήσει αυ<strong>το</strong>πειθαρχία.7,8,9Υπάρχουν τέσσερα βασικά είδη ανταμοιβήςγια την επίτευξη καλής συμπεριφοράς :• Υλική ανταμοιβή: Η υλική ανταμοιβή,όπως ένα παιχνίδι, ένα γλυκό, μια μέραδιασκέδασης, αποτελεί επιλογή υψηλούκινδύνου, επειδή <strong>το</strong> παιδί πουδωροδοκείται σύν<strong>το</strong>μα απαιτεί και ζητάειόλο και περισσότερα.• Βραβεία: Αποτελούν συμβόλαια πουχρησιμοποιούνται ως απτές ενδείξεις τηςεκτίμησης των γονιών, όπως ένα αστέρι,ένα αυ<strong>το</strong>κόλλη<strong>το</strong>, ένα πισ<strong>το</strong>ποιητικόκαλής συμπεριφοράς ή επίδοσης.• Αποδοχή: Η αποδοχή <strong>το</strong>υ ενήλικου και οέπαινος αποτελούν κίνητρα για μιαμελλοντική καλύτερη συμπεριφορά• Εσωτερικές ανταμοιβές: Αυτό <strong>το</strong> είδοςανταμοιβής αποτελεί <strong>το</strong>ν πυρήνα τηςαυ<strong>το</strong>πειθαρχίας. Η καλή συμπεριφοράείναι από μόνη της ανταμοιβή, επειδή <strong>το</strong>παιδί ξέρει ότι αυτό που έκανε είναι <strong>το</strong>σωστό και νιώθει καλά που <strong>το</strong> έκανε.Τα συστήματα ανταμοιβής έχουν ως στόχο ναμετα<strong>το</strong>πίζουν <strong>το</strong> επίκεντρο της προσοχής σταθετικά σημεία χωρίς να θυμίζουν σ<strong>το</strong> παιδίτις αποτυχίες ή τα παραπτώματά <strong>το</strong>υ.Ωστόσο, θεωρούνται βραχυπρόθεσμεςεπιλογές χωρίς μεγάλη αξία διότι μπορεί μεννα θέ<strong>το</strong>υν τέλος σε μια συμπεριφορά, όμωςαπαι<strong>το</strong>ύνται περισσότερο αποτελεσματικέςμέθοδοι για τη δημιουργία σωστής σχέσης με<strong>το</strong> παιδί.<strong>Το</strong> μέτρημα: Αποτελεί μέθοδο που συχνάχρησιμοποιούν οι γονείς, όπως γιαπαράδειγμα: «Έχεις περιθώριο μέχρι ναμετρήσω ως <strong>το</strong> τρία (δέκα ή οποιοδήποτεάλλο νούμερο) για να σταματήσεις αυτό πουκάνεις και κάνεις εκείνο». Η μέθοδος αυτήέχει καλά αποτελέσματα επειδή <strong>το</strong> παιδίεστιάζει την προσοχή <strong>το</strong>υ σε ό,τι <strong>το</strong>υ ζητάτεκαι οι γονείς μιλούν με σοβαρότητα. Όμως ηεπιτυχία της τεχνικής αυτής εξαρτάται σεwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 47
μεγάλο βαθμό από <strong>το</strong> χαρακτήρα, τη διάθεσηκαι την ηλικία <strong>το</strong>υ παιδιού.<strong>το</strong>υ παιδιού από την ομάδα συνομηλίκων <strong>το</strong>υή και από τις δραστηριότητες της οικογένειαςως αποτέλεσμα της κακής <strong>το</strong>υ συμπεριφοράςΗ αποβολή: Αποτελεί μέθοδο ζωτικής και έχει ιδιαίτερη εφαρμογή σε παιδιάσημασίας κυρίως σε περιπτώσεις, όπου οι προσχολικής αλλά και σχολικής ηλικίας. <strong>Το</strong>γονείς στέλνουν ένα παιδί σ<strong>το</strong> δωμάτιό <strong>το</strong>υ βαθύτερο νόημα αυτής της τεχνικής είναι ναπροκειμένου να χωρίσουν αδέλφια που καταλάβει <strong>το</strong> παιδί ότι η αρμόζουσαμαλώνουν ή να δείξουν σε ένα παιδί ότι δε θα συμπεριφορά αποτελεί προϋπόθεση για τηανεχ<strong>το</strong>ύν άλλο τη συμπεριφορά <strong>το</strong>υ. Η συμμε<strong>το</strong>χή στη δραστηριότητα. Είναιπαραμονή σ<strong>το</strong> δωμάτιο θα πρέπει να διαρκεί σπουδαίο να <strong>το</strong>νισθεί, ότι η επιστροφή <strong>το</strong>υμέχρι <strong>το</strong> παιδί να ηρεμήσει και συνιστάται η παιδιού είναι αναγκαία όταν <strong>το</strong>υςαποφυγή κλεισίμα<strong>το</strong>ς της πόρτας, ώστε <strong>το</strong>παιδί να μην τρομοκρατηθεί και να είναι σεθέση να βγει από <strong>το</strong> δωμάτιό <strong>το</strong>υ. Οι κίνδυνοιδιαβεβαιώνει πως είναι έ<strong>το</strong>ιμο να επιστρέψειστην ομάδα. Διαφορετικά, <strong>το</strong> παιδί παίρνει <strong>το</strong>μήνυμα πως αυτό που απορρίπτεται δεν είναιπου ελλοχεύουν στη λύση αυτή μειώνονται η συμπεριφορά <strong>το</strong>υ αλλά <strong>το</strong> ίδιο ωςσημαντικά αν ο χώρος επιλογής δεν είναι έναδωμάτιο, αλλά ένα ήσυχο, βαρετό σημείο, όχικοινωνική οντότητα. 7,8,9πολύ μακριά από την υπόλοιπη οικογένεια,όπως <strong>το</strong> κάτω μέρος της εσωτερικής σκάλαςή η άκρη ενός διαδρόμου.<strong>Το</strong> κυριότερο μειονέκτημα της μεθόδου αυτήςείναι ότι δεν έχει διδακτικό χαρακτήρα καθώςδεν διδάσκει τη σωστή συμπεριφορά και τηνΟι φωνές : Η επιλογή αυτής της μεθόδου δενθεωρείται ιδιαίτερα αποτελεσματική διότι οιφωνές συχνά ξαφνιάζουν, ταπεινώνουν ήτρομάζουν τα παιδιά. Η υπερβολική χρήσηαυτής της τεχνικής οδηγεί <strong>το</strong> παιδί σεσυναισθήματα φοβίας και καταπίεσης. Καλόαυ<strong>το</strong>πειθαρχία. Επίσης, όταν η μέθοδος είναι οι γονείς να μην υιοθε<strong>το</strong>ύν αυτή τηχρησιμοποιείται με σκληρότητα ωθεί <strong>το</strong> τεχνική ώστε να διατηρείται ο έλεγχος τηςπαιδί να πιστεύει ότι δεν <strong>το</strong> ακούν ούτε <strong>το</strong>αγαπάνε, <strong>το</strong> οποίο έχει αρνητικές επιπτώσειςκατάστασης και να αποφεύγεται ο φαύλοςκύκλος.στην εμπισ<strong>το</strong>σύνη <strong>το</strong>υ προς <strong>το</strong> γονέα καιείναι δυνατόν να οδηγήσει σε περισσότεροπροβληματική συμπεριφορά. 7,8,9Η κίτρινη κάρτα: Η τεχνική αυτή στηρίζεταιστην αρχή της προειδοποίησης, όπου όταν <strong>το</strong>παιδί κατανοήσει τη σημασία της, λογικά δεΗ τεχνική <strong>το</strong>υ διαλείμμα<strong>το</strong>ς (time out) : Η θα χρειαστεί λεπ<strong>το</strong>μέρειες ως προς τιςτεχνική αυτή αναφέρεται στην απομάκρυνση μελλοντικές συνέπειες γιατί ήδη τις γνωρίζει.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 48
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012Επίσης, αποτελεί τρόπο που βοηθάει <strong>το</strong> παιδίνα ελέγξει τη συμπεριφορά <strong>το</strong>υ.<strong>Το</strong> κράτημα: Αποτελεί μέθοδο που θα πρέπεινα εφαρμόζεται σε επείγουσες καταστάσειςκυρίως όταν χρειάζονται δραστικά μέτρα.Συνήθως, οι γονείς αισθάνονται άβολα με τηνεφαρμογή αυτής της τεχνικής διότιεπιβάλλονται σ<strong>το</strong> παιδί με τη σωματική <strong>το</strong>υςυπεροχή και δεν επιθυμούν να <strong>το</strong> πληγώσουναλλά να <strong>το</strong> συγκρατήσουν, να <strong>το</strong>καθησυχάσουν και να μην <strong>το</strong> αφήσουνελεύθερο μέχρι να καταλαγιάσει η οργή <strong>το</strong>υ.Οι αντιδράσεις των παιδιών ποικίλουν, πολλάπαιδιά αντιδρούν ήρεμα, ενώ άλλα θυμώνουνπερισσότερο.Η δύναμη <strong>το</strong>υ γονέα: Η δύναμη <strong>το</strong>υ γονέαείναι η αποτελεσματικότερη τεχνική για τησωστή καθοδήγηση και την επιβολή τηςπειθαρχίας. Είναι σημαντικό, οι γονείς ναδηλώσουν την αντίθεσή στη συμπεριφορά<strong>το</strong>υ παιδιού, χωρίς να καταφεύγουν σεσωματικές ή συναισθηματικές απειλές.Εξίσου σημαντικό θεωρείται να μηνμεταδίδουν <strong>το</strong> προσωπικό <strong>το</strong>υς άγχος σ<strong>το</strong>παιδί διότι είναι πολύ πιθανόν σ<strong>το</strong> μέλλον ναεκδηλώσουν διαταραχές από τη ψυχικήσφαίρα. 7,20-22ΣυμπεράσματαΗ θετική πειθαρχία είναι απαραίτητη για τηνυγιή ανάπτυξη <strong>το</strong>υ παιδιού, γι’ αυτό είναιεξαιρετικά σημαντικό η μέθοδος πειθαρχίαςπου έχει επιλέξει ο γονέας να είναιαποτελεσματική.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ1. American Academy of PediatricsCommittee on Psychosocial Aspects ofChild and Family Health. Guidance foreffective discipline. Pediatrics1998;101:723–7.2. Διαδικτυακή σελίδα:http://www.padiatros.grπρόσβασης : 17-7-2010.Ημερομηνία3. Regalado M., Sareen H., Inkelas M.,Wissow L.S., Halfon N. Parents’ disciplineof young children: Results from theNational Survey of Early ChildhoodHealth. Pediatrics, 2004;113(6,Supplement), 1952–1958.4. Χατζηφωτίου Σ. Ενδοοικογενειακή Βίακατά των γυναικών και παιδιών:Διαπιστώσεις και προκλήσεις για τηνΚοινωνική Εργασία. Εκδ. Τζιόλα,Θεσσαλονίκη, 2005.5. Κακαβούλη Α. Ηθική ανάπτυξη και αγωγή.Τόμος Β΄. Εκδ., ιδίου, Αθήνα, 1994.6. Wissow, L. S. Child discipline in the firstthree years of life. In N. Halfon, K. T.McLearn, & M. A. Schuster (Eds.), Childrearing in America. Challengesfacingparents with young children (pp. 146–177). New York, NY: CambridgeUniversity Press, 2002.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 49
7. Parker J, Stimpson J. Πλήρης οδηγός γιατην ανατροφή και την ευτυχία τωνπαιδιών σας. Mετάφραση: Κάκουρου Μ.,Καλιοντζοπούλου Σ. Εκδ. Πατάκη, Αθήνα,2003.8. Διαδικτυακή σελίδα : Ινστι<strong>το</strong>ύ<strong>το</strong> Υγείας <strong>το</strong>υ παιδιού:http://www.ikpa.gr/portal_docs/publication/picture/9_350.pdf.Ημερομηνία πρόσβασης : 2-8-2010.9. Παναγόπουλος Α. Η συμπεριφορά <strong>το</strong>υπαιδιού και η αρχή τηςπειθαρχίας. Διαδικτυακή σελίδα : paidiatriki.googlepages.com/Peitharxia.pdfΗμερομηνία πρόσβασης : 2-8-2010.10. Kelleher KJ, Hazen AL, Coben JH, Wang Y,McGeehan J, Kohl PL, Gardner WP. Selfreporteddisciplinary practices amongwomen in the child welfare system:association with domestic violencevictimization. Child Abuse Negl.2008;32(8):811-8.11. Smith ED, Mosby G. Jamaican child-rearingpractices: the role of corporalpunishment.Adolescence2003;38(150):369-81.12. Durrant JE. Physical punishment, culture,and rights: current issues forprofessionals. J Dev Behav Pediatr.2008;29(1):55-66.13. Riesch SK, Anderson LS, Krueger HA.Parent-child communication processes:preventing children's health-riskbehavior. J Spec Pediatr Nurs.2006;11(1):41-56.14. Oppenheim D. Child, parent, and parentchildemotion narratives: implications fordevelopmental psychopathology. DevPsychopathol. 2006;18(3):771-90.15. Youngblade LM, Theokas C, Schulenberg J,Curry L, Huang IC, Novak M. Risk andpromotive factors in families, schools, andcommunities: a contextual model ofpositive youth development inadolescence. Pediatrics. 2007;119 Suppl1:S47-53.16. Newman K, Harrison L, Dashiff C, Davies S.Relationships between parenting stylesand risk behaviors in adolescent health:an integrative literature review. Rev LatAm Enfermagem. 2008;16(1):142-50.17. Orhon FS, Ulukol B, Bingoler B, Gulnar SB.Attitudes of Turkish parents, pediatricresidents, and medical students towardchild disciplinary practices. Child AbuseNegl. 2006;30(10):1081-92.18. Riesch SK, Anderson LS, Krueger HA.Parent-child communication processes:preventing children's health-riskbehavior. J Spec Pediatr Nurs.2006;11(1):41-56.19. Manning MA, Bear G. Are children’sconcerns about punishment related totheir aggression? J School Psychol2002;40:523–39.20. DeVore ER, Ginsburg KR. The protectiveeffects of good parenting on adolescents.Curr Opin Pediatr. 2005;17(4):460-5.21. D'Angelo SL, Omar HA. Parentingadolescents. Int J Adolesc Med Health.2003;15(1):11-9.22. Wood JJ, McLeod BD, Sigman M, HwangWC, Chu BC. Parenting and childhoodanxiety: theory, empirical findings, andfuture directions. J Child PsycholPsychiatry. 2003;44(1):134-51.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 50
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ – REVIEWΠροεμφυτευτικός-Προγεννητικός έλεγχος και ηθικά ζητήματαΚατσιμίγκας Γεώργιος 1 , Καμπά Ευριδίκη 21. Νοσηλευτής ΠΕ , ΤΕ, Θεολόγος, Διδάκτωρ Ιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Καθηγητής, 1 ο ΕΠΑΛΣαλαμίνας, Πειραιάς2. Επίκουρος Καθηγήτρια, ΤΕΙ Αθήνας, Τμήμα Νοσηλευτικής Α’, ΑθήναΠΕΡΙΛΗΨΗΣκοπός: Η παρουσίαση των ηθικών ζητημάτων που απορρέουν από την εφαρμογή <strong>το</strong>υπρογεννητικού και προεμφυτευτικού ελέγχου σ<strong>το</strong>ν άνθρωποΥλικό και Μέθοδος:. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε περιελάμβανε αναζήτηση ανασκοπικώνκαι ερευνητικών μελετών στις βάσεις δεδομένων MEDLINE, SCOPUS και Ιατροτεκ (1970-2005) μελέξεις κλειδιά Προγεννητική διάγνωση, Βιοηθική, Προεμφυτευτικός έλεγχος.Αποτελέσματα: Από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας φάνηκε, ότι τα κυριότερα σημεία σταοποία εστιάζεται ο ηθικός προβληματισμός αναφορικά με την προεμφυτευτική και τηνπρογεννητική διάγνωση είναι α) η απόρριψη <strong>το</strong>υ μη υγιούς εμβρύου και β) η επιλογή φύλου.Σχετικά με τα ηθικά ζητήματα που προκύπ<strong>το</strong>υν από <strong>το</strong> γενετικό έλεγχο στα παιδιά αφορούνκυρίως δυο <strong>το</strong>μείς: α) Την προληπτική εξέταση σε φαινομενικά υγιή παιδιά, για διαταραχές που θαεκδηλωθούν σε προχωρημένη ηλικία και στις οποίες η πρώιμη θεραπεία ή η παρακολούθηση γιαεπιπλοκές δεν θα βοηθούσε και β) την εξέταση υγιών παιδιών, για να καθοριστεί αν είναι φορείςκληρονομικών διαταραχών.Συμπεράσματα: Η γενετική συμβουλευτική, θεωρείται από <strong>το</strong>υς πιο ενδεδειγμένους τρόπουςαντιμετώπισης των ηθικών ζητημάτων που εγείρονται από την εφαρμογή <strong>το</strong>υ προεμφυτευτικούκαι προγεννητικού ελέγχου.Λέξεις κλειδιά: Προγεννητική διάγνωση, βιοηθική, προεμφυτευτικός έλεγχος.ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣΚατσιμίγκας Γεώργιος,Πρεμέτης 5, 18542, Π. Κοκκινιά, Πειραιάς,Τηλ. 210- 49 12 236, 6977071815,E-mail: giorgos.katsimigas@gmail.comwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 51
Prenatal diagnosis and preimplantation genetic control and moralquestionsKatsimigas George 1 , Kaba Evridiki 21. RN, Theologian, PHD, Professor, 1 st EPAL Salaminas, Piraeus2. Assistant Professor, Department of Nursing A΄, Technological Educational Institute (TEI) of Athens ,GreeceABSTRACTAim: The presentation of moral questions derived from the application of prenatal andpreimplantation genetic control on human embryos.Material and Method: A literature review based on both review and research literature, conductedduring the period of 1984-2007, derived from MEDLINE, SCOPUS and ΙΑΤΡΟΤΕΚ databases usingas key words Prenatal diagnosis , Bioethics, preimplantation genetic diagnosis.Results: The literature review revealed that the moral reflection in regard to the prenatal diagnosisand the preimplantation control focused on the following major points a) the rejection of the nonhealthy fetus and b) the choice of sex. The genetic control in the children raises numerous moralquestions that concern mainly two sectors: a) the preventive test on ostensibly healthy children, fordisorders that will be appeared in an advanced age and for which the early treatment or the followupfor complications would not help and b) the examination in healthy children, in order to bediagnosed for hereditary disorders..Conclusions: The genetic advisory is considered to be one of the most advisable ways ofconfronting the moral questions arised by the application of prenatal control.Keywords: Prenatal diagnosis, preimplantation genetic control, bioethics.CORRESPONDING AUTHORKatsimigas George,5 Premetis street, GR-18542Pireas, Greece,Tel. +30 210-4912236, 6977071815,E-mail giorgos.katsimigas@gmail.comΕΙΣΑΓΩΓΗεπιστημονική γνώση που αποκτήθηκεΗμέσω της χαρ<strong>το</strong>γράφησης <strong>το</strong>υανθρώπινου γονιδιώμα<strong>το</strong>ς, έχει οδηγήσει σεαξιοσημείωτη πρόοδο αναφορικά με τηwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 52
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012δυνατότητα αναγνώρισης γονιδίων πουπροκαλούν ή προδιαθέ<strong>το</strong>υν την ύπαρξηδιαφόρων ασθενειών. Η ανακάλυψηπροβληματικών αλληλουχίων γονιδίωνοδήγησε στην ανάπτυξη των γενετικώνελέγχων. Η διαθεσιμότητα των γενετικώνελέγχων έχει αυξηθεί και αναμένεται σ<strong>το</strong>μέλλον να αυξηθεί ακόμη περισσότερο, σεσημείο τέ<strong>το</strong>ιο που να δυσκολεύεται κάποιοςνα παρακολουθήσει τις εξελίξεις. Ερευνητέςέχουν ήδη δημιουργήσει γενετικούς ελέγχουςγια ένα μεγάλο αριθμό γενετικών νόσων,όπως η κυστική ίνωση 1 , η νόσος <strong>το</strong>υHuntington 2 , η μυϊκή δυστροφία 3 και άλλες.Παράλληλα, έχουν ξεκινήσει ή έχουνολοκληρωθεί γενετικοί έλεγχοι για διάφορεςκοινές διαταραχές, όπως ο καρκίνος <strong>το</strong>υμασ<strong>το</strong>ύ, ο καρκίνος <strong>το</strong>υ παχέος εντέρου 4 οσακχαρώδης διαβήτης 5 κ.α. Ο γενετικόςέλεγχος είναι ιδιαίτερα χρήσιμος σ<strong>το</strong> χώροτης ιατρικής, υπό την έννοια ότι ο φορέαςκάποιας ασθένειας θα τύχει της δέουσαςιατρικής φροντίδας και μέριμνας.Ο γενετικός έλεγχος δύναται να εφαρμοστείτόσο πριν τη γέννηση <strong>το</strong>υ ανθρώπου όσο καιμετά τη γέννησή <strong>το</strong>υ. Ο γενετικός έλεγχος πουεφαρμόζεται πριν τη γέννηση διαιρείται σεδυο φάσεις: α) <strong>το</strong>ν προεμφυτευτικό έλεγχοπου διενεργείται σε έμβρυα in vitro, όταν <strong>το</strong>ζευγάρι έχει προσφύγει σε τεχνικέςεξωσωματικής γονιμοποίησης και β) <strong>το</strong>νπρογεννητικό έλεγχο που γίνεται σεαναπτυσσόμενο έμβρυο κατά την διάρκειατης εγκυμοσύνης. Ο γενετικός έλεγχος με τιςδιαγνωστικές δυνατότητες που προσφέρειγια την ανίχνευση ασθενειών, έχει γίνει πεδίοέν<strong>το</strong>νου βιοηθικού προβληματισμού,προκαλώντας παράλληλα τις κυριότερεςσυγκρούσεις μεταξύ των ειδικών και ταπερισσότερα κοινωνικά προβλήματα.Προεμφυτευτικόs έλεγχος:Η ιδέα της προεμφυτευτικής διάγνωσηςαναπτύχθηκε για πρώτη φορά από <strong>το</strong>υςΕdwards και Gardner <strong>το</strong> 1968 6 , ενώ <strong>το</strong> 1990περιγράφεται η πρώτη κλινική εφαρμογή τηςμεθόδου από <strong>το</strong>υς Handyside et all 7 . Μέσωτης προεμφυτευτικής διάγνωσης υπάρχει ηδυνατότητα ανίχνευσης πολλών γενετικώννοσημάτων, όπως η ανεπάρκεια α-1αντιθρυψίνης, η κυστική ίνωση, <strong>το</strong>σύνδρομο Turner, <strong>το</strong> σύνδρομο Down, η μυϊκήδυστροφία Duchenne, <strong>το</strong> φύλλο <strong>το</strong>υ εμβρύουκαι άλλα 8 . Ένα από τα κυριότερα σημεία σταοποία εστιάζεται ο ηθικός προβληματισμόςαναφορικά με την προεμφυτευτικήδιάγνωση, είναι η περίπτωση εκείνη κατά τηνοποία δεν υπάρχει άλλη επιλογή παρά ηαπόρριψη <strong>το</strong>υ μη υγιούς εμβρύου. <strong>Το</strong>ερώτημα που τίθεται σ<strong>το</strong> σημείο αυτό είναι,αν η επιλογή υγιών εμβρύων κρύβει κάποιεςτάσεις ευγονικής παρέμβασης. Έχει ειπωθείότι η προεμφυτευτική διάγνωση είναι <strong>το</strong>κατεξοχήν εργαλείο ευγονικής. Από την άλλημεριά όμως, ο στόχος της αποφυγής γέννησηςαπογόνων με σοβαρές γενετικές αναπηρίες,www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 53
αποτελεί μέρος της αναπαραγωγικής Τέλος, ένα άλλο ηθικό ζήτημα που ανακύπτει,ελευθερίας και της προσωπικής επιλογής των αφορά στην ασφάλεια και στηνγονέων και όχι κάποιο προκαθορισμένο αποδοτικότητα της μεθόδου, αν και θα πρέπεισχέδιο βελτίωσης της ανθρώπινης φυλής. Σε να λεχθεί ότι ο κίνδυνος λανθασμένηςκάθε περίπτωση όμως, οι υποψίες για διάγνωσης είναι αρκετά μικρός. Άλλωστε, τασ<strong>το</strong>ιχεία ευγονικής παραμένουν, καθώς περισσότερα κέντρα που προσφέρουνεπίσης και η άποψη μερίδας βιοηθικολόγων προεμφυτευτικό έλεγχο, προτείνουνότι η απόρριψη των ασθενών εμβρύων ενέχει επιβεβαίωση της διάγνωσης μέσω<strong>το</strong>ν κίνδυνο <strong>το</strong>υ ρατσισμού και των προγεννητικού ελέγχου (αμνιοκέντηση ήδιακρίσεων έναντι των μειονεκ<strong>το</strong>ύντων λήψη χοριακών λαχνών) 8 . Η διαφορά πάντωςατόμων.<strong>το</strong>υ προεμφυτευτικού ελέγχου από <strong>το</strong>νΈνα άλλο αμφιλεγόμενο ζήτημα που προγεννητικό, έγκειται σ<strong>το</strong> γεγονός ότι ηαναδεικνύεται μέσω της προεμφυτευτικήςδιάγνωσης, είναι η επιλογή φύλου. Υπάρχουνδύο κυρίαρχες απόψεις που διέπουν <strong>το</strong> όλοαπόρριψη <strong>το</strong>υ ασθενούς εμβρύου επηρεάζειπολύ λιγότερο τη σωματική και ψυχολογικήυπόσταση της μητέρας.θέμα. Η πρώτη άποψη αναφέρεται στηναπόλυτη ελευθερία όσον αναφορά την Προγεννητικός έλεγχοςεπιλογή φύλου, ενώ η δεύτερη υποστηρίζειτην ολοκληρωτική απαγόρευση της επιλογήςΟ προγεννητικός έλεγχος προορίζεται κυρίωςγια ζευγάρια που ανήκουν σε ομάδες υψηλούφύλου, εκτός αν συντρέχουν ιδιαίτεροι γενετικού κινδύνου, τα οποία έχουν αυξημένηιατρικοί λόγοι που συνδέονται με <strong>το</strong> φύλο <strong>το</strong>υ πιθανότητα να αποκτήσουν παιδί που ναπαιδιού 9 . Αξίζει να αναφερθεί εδώ, ότι υποφέρει από μια συγκεκριμένη γενετικήπρόσφατα ο γενικός γραμματέας <strong>το</strong>υ διαταραχή και επίσης για εγκύους ηλικίαςΥπουργείου Υγείας <strong>το</strong>υ Ισραήλ εξέδωσε μεγαλύτερης των 30-35 ετών πουεγκύκλιο σύμφωνα με την οποία επιτρέπεταισ<strong>το</strong> εξής η επιλογή φύλου <strong>το</strong>υ παιδιού για μηπαρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο εμβρυϊκώνχρωμοσωμικών ανωμαλιών. Επειδή προς <strong>το</strong>ιατρικούς λόγους. Τα αίτια που οδήγησαν σε παρόν δεν υπάρχει ικανοποιητική καιμια τέ<strong>το</strong>ια απόφαση είναι η επίτευξη διαθέσιμη θεραπεία σ<strong>το</strong> ενδομητριακόοικογενειακής ισορροπίας . Έτσι, ζευγάρια στάδιο, η άμβλωση ή γέννηση ενός γενετικάπου έχουν <strong>το</strong>υλάχισ<strong>το</strong>ν τέσσερα παιδιά <strong>το</strong>υ ασθενούς παιδιού εμφανίζονται ως οι μόνεςίδιου φύλου, θα μπορούν μέσω της δυνατές επιλογές. Η προσφυγή στηπροεμφυτευτικής γενετικής διάγνωσης να προγεννητική διάγνωση δηλώνει μια τάσηεπιλέγουν <strong>το</strong> φύλο <strong>το</strong>υ παιδιού <strong>το</strong>υς. 10σ<strong>το</strong> να συστήνεται ο τερματισμός τηςwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 54
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012εγκυμοσύνης σε περιπτώσεις πουανιχνεύεται κάποια γενετική διαταραχή. 11Έρευνα των Verp M.S και συν. 12 έδειξε ότι ημεγαλύτερη πλειοψηφία των γυναικών πουχρησιμοποιεί την προγεννητική διάγνωση,αποφασίζει να μην προβεί στη γέννηση ενόςπαιδιού, όταν διαπιστώνεται σ’ αυτό κάποιαγενετική ανωμαλία. Έτσι, <strong>το</strong> 41-88% τωνπεριπτώσεων αποφασίζουν να διακόψουντην κύηση όταν εν<strong>το</strong>πίζεται κάποια γενετικήχρωμοσωμική διαταραχή. <strong>Το</strong> ποσοστό αυτόαυξάνεται σε 87% όταν γίνεται διάγνωσηκάποιας πολύ σοβαρής γενετικήςδιαταραχής, όπως η Τρισωμία 21. Κάπωςδιαφορετικά εμφανίζονται τα αποτελέσματαέρευνας των Lodder L.N, και συν. 13 κατά τηνοποία ρωτήθηκαν φορείς και μη φορείς <strong>το</strong>υγονίδιο <strong>το</strong>υ καρκίνου <strong>το</strong>υ μασ<strong>το</strong>ύ (BRCA 1,2)και πιο συγκεκριμένα εάν θα θεωρούσαναποδεκτό <strong>το</strong>ν τερματισμό της κύησης σεπερίπτωση που <strong>το</strong> έμβρυο ήταν επίσηςφορέας <strong>το</strong>υ γονίδιο <strong>το</strong>υ καρκίνου <strong>το</strong>υμασ<strong>το</strong>ύ. Κανένας από <strong>το</strong>υς φορείς δενέβρισκε αποδεκτή την άμβλωση σ’ αυτή τηνπερίπτωση, ενώ πάνω από <strong>το</strong> 10% των μηφορέων θα αποδεχόταν την άμβλωση.Τα επιχειρήματα που συνηγορούν για <strong>το</strong>ντερματισμό της κύησης, ως ηθικά αποδεκτήςεπιλογής, στηρίζονται κυρίως σε δύο από τιςβασικές αρχές της βιοηθικής: στην αρχή τηςαυ<strong>το</strong>νομίας και στην αρχή της μη πρόκλησηςβλάβης και πόνου. Έτσι, σύμφωνα με τηναρχή της αυ<strong>το</strong>νομίας, οι γονείς μπορούν νααποφασίζουν ελευθέρα, ώστε να μη φέρουνσ<strong>το</strong>ν κόσμο ένα γενετικά άρρωσ<strong>το</strong> παιδί. Ηάποψη αυτή ενισχύεται περισσότερο από <strong>το</strong>γεγονός ότι τα κυριότερα συναισθηματικάκαι οικονομικά βάρη που δημιουργούνται απότη γέννηση ενός άρρωσ<strong>το</strong>υ παιδιού τααναλαμβάνουν αυ<strong>το</strong>ί, άρα είναι σε θέση νασταθμίσουν και να αποφασίσουν για <strong>το</strong>κόσ<strong>το</strong>ς μιας τέ<strong>το</strong>ιας επιλογής. Επίσης, ακόμακαι αν υποστηριχτεί ότι υπάρχει δικαιώμαζωής στα έμβρυα, <strong>το</strong> δικαιώμά <strong>το</strong>υς αυτό δενείναι δυνατόν να προέχει των δικαιωμάτωντων γονέων <strong>το</strong>υς. Μπορεί να θεωρηθεί ότιυπάρχει <strong>το</strong> δικαίωμα στα έμβρυα αφενός ναέλθουν στη ζωή και αφετέρου να <strong>το</strong>υςπαρέχεται κάθε φροντίδα και σ<strong>το</strong>ργή. Tαδικαιώματα όμως αυτά των εμβρύων τελούνυπό την αίρεση ότι δεν περιορίζουνυπερβολικά τα δικαιώματα και τις αξιώσειςτων γονέων <strong>το</strong>υς.14Άλλη μια ομάδα επιχειρημάτων πουσυνηγορεί υπέρ <strong>το</strong>υ τερματισμού της κύησης,προέρχεται από την αρχή της μη πρόκλησηςπόνου και βλάβης, είτε από την πλευρά <strong>το</strong>υαγέννη<strong>το</strong>υ εμβρύου είτε από την πλευρά τωνγονιών και της κοινωνίας. 15 Οι γενετικέςασθένειες προκαλούν σ<strong>το</strong> ά<strong>το</strong>μο που νοσείμια σειρά από δυσάρεστες και επίπονεςκαταστάσεις. 16 Η διακοπή της κύησης θέτειένα τέρμα σ’ όλη αυτή την ταλαιπωρία. Ηγέννηση ενός παιδιού με γενετική ασθένειασυνεπάγεται ότι οι γονείς θα βιώνουν σ’ όλη<strong>το</strong>υς τη ζωή δυστυχία, πόνο, θλίψη,www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 55
ταλαιπωρία και άγχος. Στα συναισθήματα υποβάλλονται σε προγεννητικό έλεγχοαυτά των γονέων θα πρέπει να προστεθεί και<strong>το</strong> μεγάλο οικονομικό βάρος σ<strong>το</strong> οποίοπρο<strong>το</strong>ύ να τεκνοποιήσουν, τόσο για <strong>το</strong> δικό<strong>το</strong>υς συμφέρον όσο και για <strong>το</strong> συμφέρον τηςκαλούνται να ανταποκριθούν, τόσο αυ<strong>το</strong>ί όσο κοινωνίας. Στις περιπτώσεις αυτές, μιακαι η κοινωνία, η οποία αναλαμβάνει να άρνηση σ<strong>το</strong> να υποβληθεί κάποιος σεκαλύψει μέρος των εξόδων για τα παιδιά με προγεννητικό έλεγχο θα θεωρείται ως μιαγενετικές ασθένειες.ανεύθυνη πράξη. 18 Επίσης, ενδέχεται ναΥπάρχουν όμως και επιχειρήματα που επηρεαστεί ο τρόπος που συμπεριφέρονται οιαντιτίθενται στις παραπάνω απόψεις. Όπως γονείς στα παιδιά <strong>το</strong>υς. Έτσι κατά τηνείναι γνωστό, ένα από τα βασικά διάρκεια της εγκυμοσύνης, μπορεί ναεπιχειρήματα κατά της προγεννητικής δημιουργηθεί μια τάση προς την ιδέα ότι <strong>το</strong>διάγνωσης και της επιλεκτικής άμβλωσης έμβρυο είναι αντικείμενο που μπορούμε να <strong>το</strong>που συνήθως ακολουθεί, είναι ότι μπορεί να ανταλλάξουμε σε περίπτωση πουοδηγήσει σε φαινόμενα ρατσισμού και παρουσιάσει κάποιο πρόβλημα. Ο φόβος πουδιακρίσεων κατά των ατόμων με αναπηρίες. 17 εκφράζεται εδώ είναι ότι τα παιδιά θαΕνδέχεται επιπλέον να μειωθεί η κοινωνική αποτελέσουν μέσα εκπλήρωσης τωνυποστήριξη και η ανοχή της κοινωνίας στα α<strong>το</strong>μικών επιδιώξεων των γονέωνά<strong>το</strong>μα με γενετικές διαταραχές, εφόσον <strong>το</strong>υς. 19 Επίσης οι γονείς ενός παιδιού μεθεωρηθεί ότι οι διαταραχές αυτές θα γενετική διαταραχή, ίσως να αναρωτιούνταιμπορούσαν να αποφευχθούν με <strong>το</strong>ν ότι αν είχαν υποβληθεί σε προγεννητικόπρογεννητικό έλεγχο. Ένα άλλο επιχείρημακατά <strong>το</strong>υ προγεννητικού ελέγχου σχετίζεταιμε την υπεύθυνη δράση των γονέων. Οι γονείςίσως θεωρηθούν από <strong>το</strong> κοινωνικό σύνολοέλεγχο, δεν θα είχαν <strong>το</strong> παιδί που έχουν τώρα,αλλά ένα εντελώς διαφορετικό παιδί. 20 Άλλοένα προβληματικό σημείο που επισημαίνεται,είναι οι πιθανές επιπτώσεις για τα παιδιά <strong>το</strong>υυπεύθυνοι για τις γενετικές διαταραχές που μέλλον<strong>το</strong>ς, τα οποία θα γνωρίζουν ότιπαρουσιάζει <strong>το</strong> παιδί <strong>το</strong>υς, διαταραχές που βρίσκονται στη ζωή επειδή πέρασανθα μπορούσαν να έχουν εν<strong>το</strong>πιστεί και κατά επιτυχώς έναν έλεγχο γενετικής ποιότητας.συνέπεια αποφευχθεί μέσω <strong>το</strong>υ Με <strong>το</strong>ν τρόπο αυτό όμως υποβαθμίζεται ηπρογεννητικού ελέγχου και της επιλεκτικής βιολογική υπόσταση της ανθρώπινης ζωήςάμβλωσης. Υπάρχει μια αυξανόμενη και δίνεται μεγάλη αξία στην ποιότητά της.προσδοκία των μελών της κοινωνίας, ότι οι Έτσι, κατακερματίζεται η ανθρώπινη ύπαρξηγονείς που είναι φορείς κάποιας γενετικής στην οποία συνυπάρχουν άρρηκταασθένειας θα πρέπει ως υπεύθυνα ά<strong>το</strong>μα να συνδεδεμένες τόσο η βιολογική όσο και ηwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 56
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012συναισθηματική και η ηθική της πλευρά. 21Μια άλλη σημαντική παράμετρος πουσυνοδεύει την προγεννητική διάγνωση,αφορά τα συναισθήματα των γονέων μετάαπό διακοπή της εγκυμοσύνης. Στιςπεριπτώσεις αυτές, οι γονείς βιώνουνσυναισθήματα ενοχής, θλίψης, ψυχικούπόνου και άγχους. Η θλίψη των γονιών σ’αυτές τις περιπτώσεις είναι παρόμοια με αυτήπου νιώθουν οι γονείς όταν χάνουν ένα παιδί<strong>το</strong>υς.22Επίσης, οι γονείς που προβαίνουν σετερματισμό της κύησης μετά απόπρογεννητική διάγνωση, ίσως θα νιώθουν ότιμε αυτό <strong>το</strong>ν τρόπο απορρίπ<strong>το</strong>υν και τα άλλαπαιδιά <strong>το</strong>υς που υποφέρουν από την ίδιαγενετική διαταραχή. Η γενετικήσυμβουλευτική όμως, τόσο πριν από <strong>το</strong>νπρογεννητικό έλεγχο όσο και μετά απ` αυτόν,θεωρείται ο πιο ενδεδειγμένος τρόποςαντιμετώπισης και άμβλυνσης αυτών τωνδυσάρεστων συναισθημάτων.Γενετικός έλεγχος σε παιδιάΤα ηθικά προβλήματα που ανακύπ<strong>το</strong>υν από<strong>το</strong> γενετικό έλεγχο στα παιδιά αφορούνκυρίως δυο <strong>το</strong>μείς: α) Την προληπτικήεξέταση σε φαινομενικά υγιή παιδιά, γιαδιαταραχές που θα εκδηλωθούν σεπροχωρημένη ηλικία και στις οποίες ηπρώιμη θεραπεία ή η παρακολούθηση γιαεπιπλοκές δεν θα βοηθούσε και β) τηνεξέταση υγιών παιδιών, για να καθοριστεί ανείναι φορείς κληρονομικών διαταραχών, οιοποίες βέβαια δεν έχουν επιπλοκές στην δική<strong>το</strong>υς υγεία αλλά μπορεί να επηρεάσουν τηνυγεία των μελλοντικών απογόνων <strong>το</strong>υς.Και για <strong>το</strong>υς δύο αυ<strong>το</strong>ύς <strong>το</strong>μείς υπάρχουνεπιχειρήματα που συνηγορούν είτε υπέρ είτεκατά των γενετικών εξετάσεων σε παιδιά.Ένα βασικό επιχείρημα που τίθεται ενάντιαστις γενετικές εξετάσεις των παιδιών, είναιότι υπομονεύει την αυ<strong>το</strong>νομία <strong>το</strong>υς, τηδυνατότητα δηλαδή να αποφασίζουν τα ίδιαεάν επιθυμούν ή όχι να εξετασ<strong>το</strong>ύν. Ανησυχίαεπίσης προκαλεί <strong>το</strong> γεγονός ότι <strong>το</strong> παιδί πουθα γίνει αποδέκτης ενός θετικούαποτελέσμα<strong>το</strong>ς μιας γενετικής εξέτασηςενδεχομένως να υποστεί μείωση τηςαυ<strong>το</strong>εκτίμησής <strong>το</strong>υ, καθώς και διαταραχήτων σχέσεων με <strong>το</strong>υς γονείς και τα αδέρφια<strong>το</strong>υ.23Όσον αφορά <strong>το</strong>υς γονείς ενός παιδιού μεπροδιάθεση σε κάποια ασθένεια, υπάρχει μιασαφής τάση για υπερπροστατευτικότητα, ηοποία επιδρά αρνητικά στην ελευθερία <strong>το</strong>υ,στην α<strong>το</strong>μικότητα <strong>το</strong>υ και γενικότερα στηνανάπτυξη <strong>το</strong>υ.24Αλλά και στην περίπτωση εκείνη που <strong>το</strong>αποτέλεσμα των γενετικών εξετάσεων είναιαρνητικό, υπάρχει κίνδυνος <strong>το</strong> παιδί νανιώσει τύψεις, αν υπάρχουν άλλα αδέρφιαπου είναι φορείς κάποιας γενετικήςασθένειας. 25 Πρόβλημα, επίσης, εν<strong>το</strong>πίζεταιστην απώλεια της εχεμύθειας, αφού τααποτελέσματα των εξετάσεωνwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 57
ανακοινώνονται σ<strong>το</strong>υς γονείς παρά τη Ανεξάρτητα από τα επιχειρήματα πουθέληση <strong>το</strong>υ παιδιού. Ελλοχεύει, επίσης, ο αναπτύσσονται τόσο υπέρ όσο και κατά τωνκίνδυνος να διαρρεύσει η πληροφορία για τη γενετικών εξετάσεων στα παιδιά, ενδιαφέρονγενετική σύσταση <strong>το</strong>υ παιδιού, με παρουσιάζει η ανίχνευση των απόψεων τωναποτέλεσμα να υποστεί διακρίσεις σ<strong>το</strong> επαγγελματιών υγείας για τις γενετικέςσχολείο, στην εργασία, στην ασφάλεια ζωής εξετάσεις στα παιδιά. Έτσι, έρευνα τηςαλλά και στην ικανότητά <strong>το</strong>υ να συνάψει Wertz 27 που απευθυνόταν σε συμβούλουςμελλοντικές σχέσεις.26Όλα αυτά θα έχουν ως αποτέλεσμα <strong>το</strong>νκοινωνικό αποκλεισμό και τηνπεριθωριοποίηση <strong>το</strong>υ παιδιού, σε σημείο πουνα τίθεται ζήτημα ρατσισμού και τάσεωνευγονικής. Από την άλλη πλευρά ταεπιχειρήματα που υποστηρίζουν τις γενετικέςεξετάσεις σε παιδιά είναι τα εξής:o Ίσως είναι καλύτερο για <strong>το</strong> παιδί ναγνωρίζει ότι είναι φορέας κάποιαςγενετικής νόσου από την παιδική <strong>το</strong>υηλικία. Ενδέχεται να <strong>το</strong> δεχτεί ως απλόγεγονός, χωρίς τα συναισθηματικάπροβλήματα που μπορεί να προκύψουναπό την αποκάλυψη σε μεγαλύτερη ηλικία.o Μειώνεται η αβεβαιότητα και η ανησυχίατων γονέων.o Γίνονται πιο υπεύθυνες οιαναπαραγωγικές αποφάσεις των παιδιώνκατά την ενηλικίωση.o Γίνεται καλύτερος προγραμματισμός όσοναφορά τις σπουδές, την καριέρα και <strong>το</strong>νοικονομικό προγραμματισμό τηςοικογένειας.o Επιτυγχάνεται πιο ακριβής γενετικήσυμβουλευτική.γενετικής, σχετικά με <strong>το</strong> αν οι γονείς θαέπρεπε να κάνουν γενετικό έλεγχο σταανήλικα παιδιά <strong>το</strong>υς,(π.χ για τη νόσοHuntington, Alzheimer, για γονίδια καρκίνου)έδειξε τα εξής: Οι σύμβουλοι που προέρχονταιαπό τις δυτικές κοινωνίες δεν ενέκριναν <strong>το</strong>γενετικό έλεγχο σε παιδιά για ασθένειες πουεμφανίζονται σε μεγάλες ηλικίες και δενυπάρχει θεραπεία. Στη περίπτωση όμως <strong>το</strong>υκαρκίνου, όπου διατίθενται θεραπείες, είναιπρόθυμοι να υποστηρίξουν <strong>το</strong> γενετικόέλεγχο. Η Wustner 28 αναφέρει,, ότι έρευναστη Βρετανία για ίδιο θέμα, που αφορούσεαυτή τη φορά όχι μόνο γενετιστές αλλά καιγιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων, έδειξε ότι <strong>το</strong>57% των γενετιστών και <strong>το</strong> 70% των άλλωνγιατρών θεωρούσε ότι οι γονείς θα έπρεπε ναζητήσουν γενετικό έλεγχο για τα ανήλικαπαιδιά <strong>το</strong>υς, ακόμα και αν δεν υπήρχε άμεσοόφελος για την υγεία <strong>το</strong>υς. Αποτελέσματαάλλης μελέτης των Rosen και συν. 29 πουαπευθυνόταν σε εκπαιδευόμενουςπαιδίατρους, σχετικά με τη στάση <strong>το</strong>υςαπέναντι στα ηθικά ζητήματα πουανακύπ<strong>το</strong>υν απ` <strong>το</strong>υς γενετικούς ελέγχους σεπαιδιά και εφήβους, έδειξε τα εξής: Ηwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 58
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012συντριπτική πλειοψηφία τωνεκπαιδευόμενων παιδιάτρων αναγνώρισε τησημασία της ενημέρωσης των μελών τηςοικογενείας και των ατόμων που διατρέχουνσοβαρό κίνδυνο για κληρονομικέςδιαταραχές. Επίσης, ένας σημαντικός αριθμόςαπ` αυ<strong>το</strong>ύς θα ζη<strong>το</strong>ύσε προγνωστικό έλεγχογια τη νόσο <strong>το</strong>υ Huntington κατόπιν αίτησης<strong>το</strong>υ γονέα. Συγκεκριμένα <strong>το</strong> 39% τωνεκπαιδευόμενων παιδιάτρων ζη<strong>το</strong>ύσε <strong>το</strong>γενετικό έλεγχο για τα παιδιά ηλικίας 10ετών και <strong>το</strong> 52% για <strong>το</strong>υς έφηβους 17χρονών. Σημαντικά ωστόσο θεωρούνται καιτα ευρήματα άλλης μελέτης για <strong>το</strong> ίδιο θέμα,η οποία έδειξε ότι <strong>το</strong> 25% των γιατρών θαέκαναν γενετικές εξετάσεις σε παιδιά γιαγονίδιο προδιάθεσης <strong>το</strong>υ καρκίνου καιπερίπου <strong>το</strong> ίδιο ποσοστό θα αποκάλυπτε τααποτελέσματα ενός ελέγχου, για ασθένειεςπου εκδηλώνονται πολύ αργότερα στα μέλητης οικογένειας, χωρίς την συγκατάθεση <strong>το</strong>υασθενούς.30Συμπερασματικά, θα ήταν χρήσιμο ναεπισημανθεί ότι οι περισσότεροι επιστήμονεςπροτείνουν την αναβολή <strong>το</strong>υ προληπτικούελέγχου, για διαταραχές που εκδηλώνονταισε μεγάλη ηλικία, καθώς και των εξετάσεωνγια <strong>το</strong>ν έλεγχο φορέα κάποιας ασθένειαςμέχρι την ενηλικίωση <strong>το</strong>υ παιδιού.31 Οσεβασμός προς την αυ<strong>το</strong>νομία και τηνεχεμύθεια, συμπεριλαμβάνει την αναβολήτων γενετικών εξετάσεων στα παιδιά, είτεμέχρι την ενηλικίωση είτε μέχρι αυτά νακατασ<strong>το</strong>ύν ικανά να εκτιμήσουν όχι μόνο τιςγενετικές αλλά και τις συναισθηματικές καικοινωνικές παραμέτρους <strong>το</strong>υ όλου θέμα<strong>το</strong>ς.Επιπλέον, έχει υποστηριχτεί ευρύτατα ότι ογενετικός έλεγχος θα πρέπει να προσφέρεταιμόνο όταν διασφαλιστεί η πληροφορημένησυναίνεση και συγκατάθεση από μεγαλύτεραπαιδιά. 32ΣυμπεράσματαΒάσει των όσων έχουν αναφερθεί, η γενετικήσυμβουλευτική προτείνεται, ως ο πιοενδεδειγμένος τρόπος αντιμετώπισης καιάμβλυνσης των ηθικών ζητημάτων πουαναφύονται από την εφαρμογή <strong>το</strong>υπρογεννητικού και προεφυτευτικού ελέγχου.Παράλληλα υπογραμμίζεται, ότι στα πλαίσιατης αυ<strong>το</strong>νομίας θα πρέπει να γίνεται σεβαστήη απόφαση των γονιών που για οποιοδήποτελόγο δεν δέχονται να διακόψουν τηνεγκυμοσύνη ενός προσβεβλημένου απόγενετική ασθένεια εμβρύου, κατόπινπρογεννητικής ή προεμφυτευτικήςδιάγνωσης.Σχετικά με τις γενετικές εξετάσεις σε παιδιά,προτείνεται ως ορθότερο, αυτές πουαφορούν ανήλικα ά<strong>το</strong>μα να περιορισ<strong>το</strong>ύν σεασθένειες οι οποίες μπορεί να εκδηλωθούνμέχρι την ηλικία των 18 ετών ή σε ασθένειεςκατά τις οποίες θα μπορούσε να υπάρξειπροληπτική θεραπεία πριν την ενηλικίωση.Όσον αφορά τις γενετικές εξετάσεις γιαασθένειες που ίσως εμφανισ<strong>το</strong>ύν μετά τηνwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 59
ενηλικίωση, συνιστάται η αναβολή τωνεξετάσεων είτε μέχρι την ενηλικίωση είτεμέχρι τα παιδιά να κατασ<strong>το</strong>ύν ικανά ναεκτιμήσουν όχι μόνο τις γενετικές αλλά καιτις συναισθηματικές και κοινωνικέςπαραμέτρους <strong>το</strong>υ όλου θέμα<strong>το</strong>ς. Επιπλέον,συνιστάται ο γενετικός έλεγχος ναπροσφέρεται μόνο όταν διασφαλιστεί ηπληροφορημένη συναίνεση και συγκατάθεσηαπό μεγαλύτερα παιδιά. Τέλος, είναιεπιτακτική η ανάγκη για περαιτέρωεκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας σεθέματα που αφορούν τα ηθικά ζητήματα πουεγείρονται αναφορικά με <strong>το</strong> προγεννητικό καιπροεφυτευτικό έλεγχο και τις γενετικέςεξετάσεις σε παιδιά, μέσω περισσοτέρωνμαθημάτων στις βασικές σπουδές ή μέσω τηςσυνεχιζόμενης εκπαίδευσης και θα πρέπει νακαταβληθεί προσπάθεια μέσω ειδικώνπρογραμμάτων επιμόρφωσης για <strong>το</strong>υς ήδηεργαζόμενους.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ1. Schulman JD, Madellana A, Black SH, BickDP. Screening for cystic fibrosis carriers.Am. J. Hum. Genet. 1990, 47: 164-165.2. Goldberg YP, Andrew SE, Clarke LA.Hayden MR. A PCR method for accurateassessment of trinucleotide repeatexpansion in Huntington disease. Hum.Mol. Genet. 1993, 2: 635-636.3. Harley HG, Rundle SA, MacMillan JC. Sizeof the unstable CTG repeat sequence inrelation to phenotype and parentaltransmission in myotonic dystrophy. Am.J. Hum. Genet. 1993, 52: 1164-1174.4. Powell SM, Petersen GM, Krush AJ.Molecular diagnosis of familial polyposis.N. Engl. J. Med. 1993, 329:1982-1987.5. Davies JL, Kawaguchi Y, Bennet ST. Agenome-wide search for human type Idiabetes susceptibility genes. Nature1995, 371: 130-136.6. Εdwards R.G, Gardner R.L. Control of thesex ratio at full term in the rabbit bytransferring sexed blastocysts. Nature1968, 218: 346-348.7. Handyside A.H, Kontogianni E.H, Hardy K.Pregnancies from biopsied humanpreimplantation embryos sexed by Y-specific DNA amplification. Nature 1990,344: 768-770.8. Fasouliotis S.J, Schenker J.G.Preimplantation genetic diagnosisprinciple and ethics. Hum. Reprod. 1998,13:2238-2245.9. Pennigs G. Family balancing as a morallyacceptable application of sex selection.Hum. Reprod. 1996, 11:2339-2343.10. Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής, Ισραήλ.Επιτρεπτή η επιλογή φύλου εμβρύου γιαλόγους οικογενειακής ισορροπίας. Αθήνα2005.11. Clarke A. Is Non-Di rective CounselingPossible. Lanset 1991, 338: 998-1001.12. Verp M.S, Bompar A.T Simpson J.L, Elias S.Prenatal decision following prenataldiagnosis of fetal chromosomalabnormality. Am. J. Med. Genet. 1988, 29:613-622.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 60
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 201213. Lodder L.N, Frets P.G, Trijsburg R.W,Meijers- Heijboer E.J, Klijn J.G.M,Niermeijer M.F. Attitudes towardstermination of pregnancy in subjects whounderwent presymptomatic testing forthe BRCA1/BRCA2 GENE mutation in TheNetherlands. J. Med. Genet. 2000,37(11):883-884.14. Aliken H.D. «Life and Right to Life»,Ethical issues in Human Genetics. NewYork, London, Plenum press, 1973.15. Bok S. «Ethical problems of abortion».Hastings Center Studies 1974, 2(1):33-52.16. Antley M.A, Antley R.M, Hartlage L.C.Effects of Genetic Counseling on ParentalSelf-concepts. J. Psychol. 1973, 83: 335-338.17. Stein E. Choosing the Sexual Orientationof Children. Bioethics 1998, 12: 3-24.18. Sass H.M. Copernican Challenge of GeneticPrediction in Human Medicine. Annu. Rev.Law Ethics 1996, 4:67-79.19. Hildt E. Autonomy and freedom of choicein prenatal genetic diagnosis. Med. HealthCare Philos. 2002, 5(1): 65-71.20. Steel K.O. The Road That I see:Implications of New ReproductiveTechnologies, Camb. Q. Health Ethics1995, 4(3): 351-354.21. Fletcher J.C.The morality and Ethics ofP.N.D, In Genetic Disorders and the FetusEd Milunsky A. New York, London PlenumPress, 1979.22. Blumberg B.D. Gulbus M. S, Hanson K. H,The psychological sequel of abortionperformed for a genetic indication. Am. J.Obstet. Gynecol. 1975, 122: 799-808.23. Fanos J.H, Johnoson J. Barriers to carriertesting of CF siblings. Am. J. Hum. Genet.1993, 53: 50-51.24. McGee G. Parenting in an Era of Genetics.Hastings Center Report 1997, 27(2): 16-22.25. Wexler N.S. Genetic jeopardy and the newclairvoyance. Prog. Med. Genet. 1985,6:277-304.26. Clarke A. The genetic testing of children. J.Med. Genet. 1994, 31: 785-797.27. Wertz D C. Ethical views of European andnon European geneticists: results of aninternational survey. Paper presented atEuropean Society of Human Genetics.Berlin, 1995.28. Wustner K. Ethics and practice: twowords? The example of geneticcounseling. New Genet. Soc. 2003, 22(1)61-87.29. Rosen A, Wallenstein S, McGovern M.Attitudes of Pediatric Residents TowardEthical Issues Associated with GeneticTesting in Children. Pediatrics 2002,110(2): 360-363.30. Geller G, Tambor E.S, Bernhardt B.A.Physicians attitudes towards disclosuresof genetic information to third parties. J.Law Med. Ethics 1993, 21:238-240.31. American Academy of Pediatrics.Committee on Bioethics, Ethical Issueswith genetic testing in pediatrics.Pediatrics 2001, 107:1451-1455.32. Marteau T. Genetic testing of children. J.Med. Genet. 1994, 31: 785- 797.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 61
ΕΙΔΙΚΟ ΑΡΘΡΟ – SPECIAL ARTICLEΗ χρήση <strong>το</strong>υ χιούμορ στην φροντίδα ψυχικά ασθενώνΣταθαρού Αγγελική 1 , Γαλά<strong>το</strong>υ Χρυσοδήμητρα 2 , Κοτρώτσιου Ευαγγελία 31. Νοσηλεύτρια Ψυχικής Υγείας, MSc, A΄ Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, ΑιγινήτειοΝοσοκομείο2. Νοσηλεύτρια, MSc, Γενικό Νοσοκομείο Λειβαδιάς3. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Διευθύντρια ΣΕΥΠ ,ΤΕΙ ΛάρισαςΠΕΡΙΛΗΨΗ<strong>Το</strong> χιούμορ ορίζεται ως μια κατάσταση ευθυμίας <strong>το</strong>υ πνεύμα<strong>το</strong>ς , που συχνά επιδεικνύεται με έναχαμόγελο ή γέλιο, ως απάντηση στα εξωτερικά ερεθίσματα. Αποτελεί μια ιδιαίτερη μορφή τηςανθρώπινης επικοινωνίας αλλά και μορφή κοινωνικής συμπεριφοράς. Η λέξη «χιούμορ»εμφανίζεται για πρώτη φορά στα δοκίμια <strong>το</strong>υ Ιπποκράτη . Η επιστήμη της ψυχολογίας θεωρεί ότι<strong>το</strong> χιούμορ είναι ένα από τα ισχυρότερα όπλα ενάντια στην κατάθλιψη και την απογοήτευση. Στηνψυχιατρική θεραπευτική, εξυπηρετεί πολλούς σκοπούς , πάραυτα η χρήση <strong>το</strong>υ δεν αντικαθιστάτην λαμβανόμενη αγωγή από <strong>το</strong>ν ασθενή αλλά , λει<strong>το</strong>υργεί συμπληρωματικά.Σκοπός : της παρούσας εργασίας είναι να αναδείξει τις θετικές επιδράσεις <strong>το</strong>υ χιούμορ σ<strong>το</strong>νάνθρωπο, <strong>το</strong>ν επαγγελματία υγείας και κατά επέκταση <strong>το</strong>ν ασθενή.Υλικό και μέθοδος: Πραγμα<strong>το</strong>ποιήθηκε αναζήτηση πηγών στη διεθνή βιβλιογραφία.Χρησιμοποιήθηκαν βάσεις δεδομένων όπως τα Medline,Pub Med, Wikipedia, Cinahl, Medscape μελέξεις κλειδιά: χιούμορ, ψυχικά ασθενής, φροντίδα, κλίμακες χιούμορΑποτελέσματα : <strong>Το</strong> χιούμορ, αποτελεί διαπροσωπική διαδικασία, η οποία διευκολύνει καιπροάγει την έκφραση και ανταλλαγή ιδεών, απαιτεί όμως σύνεση, προσοχή και σεβασμό στιςευαισθησίες και την προσωπικότητα <strong>το</strong>υ κάθε ψυχικά ασθενή. <strong>Το</strong> χιούμορ δεν είναι έμφυ<strong>το</strong>, είναιεπίκτη<strong>το</strong>, μαθαίνεται, διαπαιδαγωγείται. Η ορθή χρήση <strong>το</strong>υ συμβάλλει στην αποφυγή αρνητικώνεπιρροών <strong>το</strong>υ στη θεραπευτική δυναμική.Συμπεράσματα: Η χρήση <strong>το</strong>υ χιούμορ στη θεραπευτική πρακτική, συμβάλλει στην ανάπτυξηθεραπευτικής σχέσης ασθενή-επαγγελματία υγείας αλλά και στην ανάπτυξη σχέσης εμπισ<strong>το</strong>σύνηςμε <strong>το</strong>ν ψυχικά ασθενή.Λέξεις κλειδιά: Χιούμορ, ψυχικά ασθενής, φροντίδα, κλίμακες χιούμορ.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 62
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012The use of humor in the care of psychiatric patientsStatharou Angeliki 1 , Galatou Chrysodimitra 2 , Kotrotsiou Evangelia 3ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣΣταθαρού Αγγελική,Θεοκλή<strong>το</strong>υ 7, ΤΚ 11745, Αθήνα,Τηλ: 2109312686, 6938244187,E-mail: angsta2@hotmail.com1. RN, Specialized Nurse in Mental Health, MSc, A΄ Department of Psychiatry, Athens University School,Eginition Hospital2. RN, MSc, General Hospital of Livadia3. Professor, Director of Nursing Department, High Technological Education Institute of LarissaABSTRACTHumor is defined as a state of good spirit, exhibited with a smile or laughter, as a response toexternal stimuli. It constitutes a special form of human communication as well as a form of socialconduct. The word «humor» appears for the first time in Hippocrates’ writings. Psychologyconsiders humor as one of the most powerful weapons against depression and disappointment. Inpsychiatric therapeutics humor serves many purposes, thereby acting as a supplement, not asubstitute to treatment received.Purpose: of this article is to highlight the positive effects of humor in humans, health professionalsand patient.Material and method: An extensive literature search databases such as Medline, Pub Med,Wikipedia, Cinahl, Medscape, with key words: humor, psychiatric patient, care, humor scalesResults: Humor is an interpersonal process which facilitates and promotes expression andexchange of views; however it requires prudence, cautiousness and respect to patients’ personalityand sensitive issues. Humor is not innate, it is acquired and it can be learning and taught.Conclusion: The correct use of humor in therapeutic practice, contributes to the development of atherapeutic relationship between patient and healthcare professional as well as a sense of trustbetween them.Keywords: Humor, psychiatric patient, care, humor scales.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 63
ΕΙΣΑΓΩΓΗιούμορΧστη βασική <strong>το</strong>υ έννοια, είναιμία ιδιαίτερη μορφή επικοινωνίας, πουσ<strong>το</strong>χεύει στην πρόκληση γέλιου και αποτελείμορφή ανθρώπινης κοινωνικήςσυμπεριφοράς. Η λέξη χιούμορ δεμεταφράζεται σε άλλες γλώσσες,αλλάμεταφέρεται με φωνητική απόδοση. Ηπλησιέστερη ελληνική λέξη είναι η λέξηπνεύμα, πνευματώδης. Είναι όμωςεπιστημονικά τεκμηριωμένο ότι <strong>το</strong> χιούμορείναι συνδεδεμένο, ως φαινόμενο πολιτισμού,με πλειάδα κοινωνικών και ισ<strong>το</strong>ρικώνομάδων 1 .Για <strong>το</strong>υς Ισπανόφωνους, <strong>το</strong> χαμόγελο και ηχειραψία είναι αναπόσπασ<strong>το</strong> κομμάτιειλικρινούς επαφής και συνισ<strong>το</strong>ύν παράγονταγια εδραίωση εμπισ<strong>το</strong>σύνης. Οι Ρώσοι απότην πλευρά <strong>το</strong>υς, τέ<strong>το</strong>ιου είδουςσυμπεριφορά από <strong>το</strong>υς νοσηλευτές, τηθεωρούν αυθάδεια και άσκοπη κίνησηOMishkinsky3 ορίζει δυο σ<strong>το</strong>ιχεία <strong>το</strong>υχιούμορ: <strong>το</strong> διανοητικό και <strong>το</strong>συναισθηματικό. <strong>Το</strong> διανοητικό σ<strong>το</strong>ιχείο είναιη δημιουργική σκέψη, και <strong>το</strong> συναισθηματικόσ<strong>το</strong>ιχείο είναι η σύγκλιση θλίψης καιδιασκέδασης η οποία ενεργοποιεί <strong>το</strong> γέλιο γιανα επιδράσει σ<strong>το</strong> ά<strong>το</strong>μο. <strong>Το</strong> χιούμορ2.CORRESPONDING AUTHORStatharou Angeliki,Theoklitou 7, PC 11745, Athens,Tel: 2109312686, 6938244187,E-mail: angsta2@hotmail.comπαρουσιάζεται ως μηχανισμός «θάρρους» σταπλαίσια ενός αμυντικού μηχανισμού. Ηομοιότητα έγκειται σ<strong>το</strong> γεγονός ότι, όπως οιαμυντικοί μηχανισμοί, έτσι και <strong>το</strong> χιούμορχρησιμοποιείται ως «όπλο» απέναντι στιςκαθημερινές συγκρούσεις. Η διαφορά <strong>το</strong>υςείναι, ότι <strong>το</strong> χιούμορ δεν βασίζεται σεγνωστικά σ<strong>το</strong>ιχεία , ούτε αγνοεί τιςαπαιτήσεις της πραγματικότητας. Απλά«φωτίζει» τα παράλογα ή παράδοξα σ<strong>το</strong>ιχείαμιας δεδομένης κατάστασης. Αυτό σημαίνειπως αντίθετα από ένα αμυντικό μηχανισμό,δεν χρησιμοποιεί παθογόνα συστατικά 3 .ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΑν ανατρέξει κανείς στην βιβλιογραφία καιαναζητήσει <strong>το</strong>ν όρο humor – την αγγλικήδηλαδή γραφή <strong>το</strong>υ όρου- θα διαπιστώσει ότιη πρώτη αναφορά γίνεται στα δοκίμια <strong>το</strong>υΙπποκράτη , "περί των χυμών <strong>το</strong>υ σώμα<strong>το</strong>ς".Ο Ιπποκράτης αναφέρει ότι ο άνθρωποςυφίστανται τέσσερις κράσεις, κάθε μία δε,σχετίζεται με την επικράτηση ενός από <strong>το</strong>υςτέσσερις χυμούς <strong>το</strong>υ ανθρώπινου σώμα<strong>το</strong>ς(χολή, φλέγμα, μέλαινα χολή, αίμα). Ότανυπάρχει αρμονικός συνδυασμός αυτών τωνχυμών, τότε ο άνθρωπος είναι υγιής καιwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 64
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012ευδιάθε<strong>το</strong>ς. Ο όρος χυμός που χρησιμοποιεί οΙπποκράτης, συναντάται και στην ευβοϊκήδιάλεκ<strong>το</strong> (χυμόρ) ή με πρώ<strong>το</strong> συνθετικό <strong>το</strong>ελληνικό χυμ= hum, και τη λατινική κατάληξη-or, <strong>το</strong> οποίο πέρασε στη λατινική γλώσσα ως(h)umor και σήμαινε εκτός από <strong>το</strong> υγρό, τηνυγρασία, <strong>το</strong> χυμό, και τη διάθεση.Ο Πλάτωνας είχε ήδη ορίσει από τηναρχαιότητα <strong>το</strong> κωμικό ως <strong>το</strong> αυτάρεσκοαίσθημα ανωτερότητας, <strong>το</strong> οποίο νιώθουμεαποκλειστικά εμείς οι άνθρωποι. Στιςλατινογενείς γλώσσες, ο όρος συναντάταιστην αρχαία γαλλική διάλεκ<strong>το</strong> ως umor καιhumor και από εκεί στην αγγλο-νορμανδικήδιάλεκ<strong>το</strong> ως humour. Έως και σήμερα στηΜεγάλη Βρετανία κυριαρχεί η μορφή humourέναντι αυτής humor. <strong>Το</strong> χιούμορ θεωρείται μετις παραπάνω έννοιες ιδιαίτεροχαρακτηριστικό των αγγλοσαξόνων 4 .Η έκφραση <strong>το</strong>υ χιούμορ σε έργα τέχνηςπαρουσιάζεται στην κλασική αρχαιότητα,περίοδο κατά την οποία εμφανίζονται οικωμικοί θεατρικοί συγγραφείς, με πρώ<strong>το</strong> <strong>το</strong>νAρισ<strong>το</strong>φάνη 5 . Σ<strong>το</strong> Μεσαίωνα , <strong>το</strong> χιούμορπαραπέμπει σε μια ενέργεια, η οποία αφορά<strong>το</strong> ρευστό <strong>το</strong>υ σώμα<strong>το</strong>ς και τηνσυναισθηματική κατάσταση και η οποίαεπίσης καθορίζει την υγεία και τη διάθεση. <strong>Το</strong>εύθυμο χιούμορ συνδέθηκε με <strong>το</strong> αίμα, <strong>το</strong>ευερέθισ<strong>το</strong> και άγριο χιούμορ συνδέθηκε μετη χολή. <strong>Το</strong> φλεγματικό χιούμορ που ήταναπαθές συνδέθηκε με <strong>το</strong> φλέγμα, ενώ <strong>το</strong>μελαγχολικό που ήταν πιεσμένο με τη μαύρηχολή. Στα σύγχρονα λεξικά <strong>το</strong> χιούμορορίζεται ως η «κατάσταση μυαλού – διάθεσης- πνεύμα<strong>το</strong>ς» 6 .ΕΙΔΗ ΧΙΟΥΜΟΡ<strong>Το</strong> χιούμορ πολλές φορές υπόκειται σεδιαβαθμίσεις και κατηγοριοποιήσεις,ανάλογα με <strong>το</strong> είδος , την αισθητική ή τηνοξύτητά <strong>το</strong>υ. Περιφραστικά θα μπορούσαν νααναφερθούν οι εξής κατηγορίες:ξερό χιούμορ: <strong>το</strong> ύφος <strong>το</strong>υ αστεϊζόμενουείναι ανέκφρασ<strong>το</strong> και ο λόγος <strong>το</strong>υ δεν έχεικωμική χροιάκαυστικό ή βιτριολικό χιούμορ: σε αυτήτην περίπτωση, οι παρατηρήσειςαποσκοπούν στην πρόκληση ερεθισμού και οιδιατυπώσεις και φόρμες πουχρησιμοποιούνται έχουν ως στόχο <strong>το</strong>υς τηνπροσβολήμαύρο χιούμορ (black humor): σε αυτό <strong>το</strong>είδος <strong>το</strong>υ χιούμορ ο αστεϊσμός ή η σάτιραανάγεται σε θλιβερά γεγονότα ή καταστάσεις.<strong>Το</strong> είδος αυτό χρήζει ιδιαίτερης προσοχήςγιατί είναι πιο ευάλω<strong>το</strong> για απόρριψηπαρωδία : αποτελεί μία μορφή ή ένα έργοτέχνης που προβάλλεται μιμητικά μεδιαθλασμένο τρόπο με σκοπό τηγελοιοποίησή <strong>το</strong>υ. Σ<strong>το</strong> είδος αυτό ανάγεταικαι η μίξη (montaz) αληθινών γεγονότων όχιόμως ομοίων κατά τόπο και χρόνοσάτιρα: είναι μια λογοτεχνική ή καλλιτεχνικήμορφή που εκθέτει τις αδυναμίες <strong>το</strong>υ θέματόςwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 65
της, με στόχο <strong>το</strong>ν εμπαιγμό, συνήθωςπροσδοκώντας τη βελτίωσή <strong>το</strong>υαυ<strong>το</strong>σαρκασμός: <strong>το</strong> ά<strong>το</strong>μο σαρκάζοντας <strong>το</strong>νεαυτό <strong>το</strong>υ προσπαθεί να περάσει ένα μήνυμασ<strong>το</strong>υς συνομιλητές <strong>το</strong>υ. Αναφέρεται -βιβλιογραφικά- ως δείγμα προηγμένουχιούμορπηγαίο χιούμορ: αποτελεί <strong>το</strong>ν αυθόρμη<strong>το</strong>τρόπο πρόκλησης γέλιου χωρίς νακαταβάλλεται προσπάθειασουρεαλιστικό χιούμορ: σε αυτή τη μορφή,χρησιμοποιούνται οι φόρμες <strong>το</strong>υυπερρεαλισμούχιούμορ μέσω της μορφής <strong>το</strong>υ λόγου:χρησιμοποιείται ως «λόγος- πρόταση-λέξεις»ώστε η πρόταση να καταστεί αστεία. Πολλοίομιλητές, οι οποίοι αναγνωρίζουν την αξία<strong>το</strong>υ χιούμορ, <strong>το</strong> χρησιμοποιούν ως διάλειμμα,ειδικότερα όταν οι ομιλίες <strong>το</strong>υς είναιμακροσκελείς, προκειμένου να μη κατασ<strong>το</strong>ύνβαρε<strong>το</strong>ί ή σε αντίθετη περίπτωσηπροκειμένου να ελκύσουν την προσοχή <strong>το</strong>υακροατηρίου <strong>το</strong>υς από την έναρξη της ομιλίας<strong>το</strong>υς 4 .ΚΛΙΜΑΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΧΙΟΥΜΟΡΜια σειρά από κλίμακες μέτρησης χιούμορχρησιμοποιούνται, με σκοπό να αξιολογηθούνοι διάφοροι παράμετροι που εμπλέκονται καιχαρακτηρίζουν την αίσθηση, ύπαρξη <strong>το</strong>υσ<strong>το</strong>ν άνθρωπο. 7Η κλίμακα Humorous Behavior Q-Sort Deck(HBQD) αποσκοπεί σ<strong>το</strong> να προσδιορισ<strong>το</strong>ύνδιάφορα χαρακτηριστικά χιουμοριστικήςσυμπεριφοράς, όπως εμπαθητικού χιούμορέναντι συγκρατημένου, καλοπροαίρε<strong>το</strong>υέναντι πνευματώδη. 7Η κλίμακα Coping Humor Scale (CHS)αφορά τη χρήση <strong>το</strong>υ χιούμορ για τηναντιμετώπιση των ψυχοπιεστικώνγεγονότων της ζωής, όπως και τη σύνδεσηαίσθησης <strong>το</strong>υ χιούμορ με την ψυχική καισωματική υγεία.Η κλίμακα Humor Styles Questionnaire(HSQ) μετρά τις θετικές και αρνητικέςεπιρροές <strong>το</strong>υ χιούμορ σχετικά με τηνψυχολογική και σωματική υγεία και ευεξία,τις σχέσεις.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 6677Η κλίμακα Multidimensonal Sense ofHumor Scale (MSHS) αφορά τη χρήση <strong>το</strong>υγια κοινωνικούς λόγους, <strong>το</strong>ν τρόποαντιμετώπισης ανθρώπων που έχουναίσθηση <strong>το</strong>υ χιούμορ αλλά και την εκτίμηση,<strong>το</strong>υ κατά πόσο έχει κανείς χιούμορ. 7Η κλίμακα Situational Humorous ResponseQuestionnaire (SHRQ) προσεγγίζει <strong>το</strong> βαθμό<strong>το</strong>ν οποίο <strong>το</strong> ά<strong>το</strong>μο τείνει να μπορεί ναδιασκεδάζει ή να γελάει σε ευρύ φάσμακαταστάσεων 7 .ΤΟ ΧΙΟΥΜΟΡ ΩΣ «ΦΑΡΜΑΚΟ»Οι μελετητές αναφέρουν ότι <strong>το</strong> χιούμορ είναιένα από τα καλύτερα φάρμακα. Θεωρούν ότιενδυναμώνει <strong>το</strong> σύστημα άμυνας <strong>το</strong>υοργανισμού και μειώνει <strong>το</strong> στρες. Τα ά<strong>το</strong>ματα οποία γελούν εύκολα και έχουν την
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012αίσθηση <strong>το</strong>υ χιούμορ, σε αντίθεση με αυ<strong>το</strong>ύςπου θυμώνουν εύκολα, φαίνεται- σύμφωναμε έρευνες- να παρουσιάζουν λιγότερακαρδιακά επεισόδια 8 .Ακόμη και η αναμονήενός ευχάρισ<strong>το</strong>υ γεγονό<strong>το</strong>ς <strong>το</strong> οποίο θασυνοδευτεί από πολύ γέλιο, δημιουργείαλλαγές σ<strong>το</strong>ν μεταβολισμό <strong>το</strong>υ οργανισμού,που είναι ευεργετικές για διάφορα όργανα<strong>το</strong>υ σώμα<strong>το</strong>ς ακόμη και για τα αιμοφόρααγγεία. Η προσδοκία για ένα καλό γέλιο,ακόμη και μέρες πριν από <strong>το</strong> γεγονός που θαπροσφέρει <strong>το</strong> γέλιο, αυξάνει σ<strong>το</strong> αίμα τιςενδορφίνες, μειώνει τις ορμόνες που έχουνσχέση με <strong>το</strong> στρες, αυξάνει ορμόνες πουσχετίζονται με τη χαλάρωση και τηνευχαρίστηση 9 .Ερευνητές <strong>το</strong>υ Πανεπιστημίου Irwin τηςΚαλιφόρνιας9,οι οποίοι μελέτησαν 16εθελοντές, διαπίστωσαν ότι ορμονικέςαλλαγές προκαλούνται ακόμη και εν αναμονήγια χιούμορ και κατ΄ επέκταση για γέλιο. Στημελέτη αυτή, μετρήθηκαν οι ορμόνες σ<strong>το</strong>αίμα των εθελοντών, οι οποίοι περίμεναν επίτριημέρου να δουν ένα ευχάρισ<strong>το</strong> γεγονός,που όπως αναμενόταν, θα <strong>το</strong>υς προκαλούσεπολύ γέλιο. Τα αποτελέσματα της μελέτηςέδειξαν ότι υπήρξε :• πτώση κατά 39% των επιπέδων τηςκορτιζόλης σ<strong>το</strong> αίμα, ορμόνης πουσχετίζεται με <strong>το</strong> στρες• πτώση κατά 70% της αδρεναλίνης,ορμόνης <strong>το</strong>υ στρες• αύξηση κατά 27% της ενδορφίνης,ορμόνης που παράγεται από <strong>το</strong>νοργανισμό, ανάλογη της μορφίνης και ηοποία κάνει <strong>το</strong> ά<strong>το</strong>μο να νιώθει καλά• αύξηση κατά 87% της αυξητικής ορμόνηςη οποία έχει θετικέςεπιδράσεις σ<strong>το</strong> ανοσοποιητικό σύστημα,που αποτελεί <strong>το</strong> σύστημα άμυνας <strong>το</strong>υοργανισμού 9 .Γίνεται σαφές ότι η μείωση των ορμονών <strong>το</strong>υστρες συμβάλλει και στη μείωση τηςαρτηριακής πίεσης. Περαιτέρω, η μείωση <strong>το</strong>υστρες και η μείωση της αρτηριακής πίεσηςμειώνουν και <strong>το</strong>ν κίνδυνο βλάβης σ<strong>το</strong>ενδοθήλιο, <strong>το</strong>ν εσωτερικό χιτώνα <strong>το</strong>υ αυλούτων αρτηριών. Οι βλάβες που προκαλούνταιαπό <strong>το</strong> στρες και την υψηλή πίεση στιςαρτηρίες, οδηγούν σε αγγειακά προβλήματααθηρωμάτωσης. Στη συνέχεια δημιουργείταιαπόφραξη των ζωτικών αρτηριών για τηνκαρδιά ή <strong>το</strong>ν εγκέφαλο, με αποτέλεσμα τακαρδιακά και εγκεφαλικά επεισόδια. Κατάαυτόν <strong>το</strong>ν τρόπο τεκμηριώνεται,αντικειμενικά, ότι <strong>το</strong> χιούμορ και η αναμονήγια γέλιο, τροποποιούν τα επίπεδα ορμονώνσ<strong>το</strong> αίμα. Οι αλλαγές αυτές είναι πολύευεργετικές για την καρδιά, <strong>το</strong>ν εγκέφαλοαλλά και τα αγγεία6 .ΤΟ ΧΙΟΥΜΟΡ ΣΤΗΝ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΨΥΧΙΚΑΑΣΘΕΝΩΝΤα οφέλη <strong>το</strong>υ χιούμορ περιγράφονται στηνανθρώπινη ισ<strong>το</strong>ρία. <strong>Το</strong> χιούμορ, είναιwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 67
αποδεκτό ευρύτερα για τα θετικά σωματικάκαι ψυχολογικά αποτελέσματά <strong>το</strong>υ, σεδιάφορες καταστάσεις. Στην διεθνήνοσηλευτική βιβλιογραφία, <strong>το</strong> χιούμορπαρουσιάζεται ως μια προσέγγιση, η οποίαμπορεί να βοηθήσει <strong>το</strong> νοσηλευτή να θέσεικαι να πετύχει, <strong>το</strong>υς σχετικά με την υγείαστόχους και σκοπούς, να ωφελήσει <strong>το</strong>νασθενή αλλά και ο ίδιος να διαχειριστεί δικές<strong>το</strong>υ επαγγελματικές δυσκολίες 10 .Στην ψυχιατρική βιβλιογραφία γίνεταιαναφορά της χρήσης <strong>το</strong>υ, ως αποτελεσματικό«εργαλείο», τόσο στην θεραπευτικήαντιμετώπιση της ψυχικής νόσου όσο καιστην ψυχοθεραπεία. Αποτελεί διαπροσωπικήδιαδικασία που διευκολύνει και προάγει τηνέκφραση και ανταλλαγή ιδεών10 . Για <strong>το</strong>νασθενή και τη σχέση ασθενή- νοσηλευτή , <strong>το</strong>χιούμορ έχει ψυχολογικές συνέπειες. Μπορείνα αποτελέσει ένα μηχανισμό άμυνας γιααντιμετώπιση ψυχοπιεστικών καταστάσεωναλλά και να βελτιώσει την ποιότητα τηςεπικοινωνίας 11 . H αίσθηση <strong>το</strong>υ χιούμοραποτελεί έναν πρόσθε<strong>το</strong> ψυχολογικόπαράγοντα προφύλαξης, στενά συνδεδεμένοτόσο με <strong>το</strong> δείκτη ευφυΐας, όσο και με τηνικανότητα ενσυναίσθησης (<strong>το</strong> γέλιο επιφέρειευεργετικές νευροχημικές μεταβολές σ<strong>το</strong>νοργανισμό, αυξάνοντας τα επίπεδαενδορφινών και ενεργοποιώντας <strong>το</strong>ανοσολογικό σύστημα) 12 .Οι επιστήμονες αναφέρουν ότι <strong>το</strong> γέλιο είναιμια συμπεριφορική απάντηση αλλά και ένα«σημάδι». Στις παρατηρήσεις <strong>το</strong>υςαναφέρεται, ότι και τα δυο, γέλιο και χιούμορέχουν οφέλη και για <strong>το</strong>ν «αποσ<strong>το</strong>λέα» αλλάκαι για <strong>το</strong>ν «λήπτη», από τη μετάδοσηθετικών συναισθημάτων, που προωθούν τησταθερότητα, μειώνουν την αρνητικότητα,ελέγχουν την πίεση και ενισχύουν τηνταυτότητα και συνοχή της ομάδας. Επίσης,αναφέρουν ότι <strong>το</strong> χιούμορ είναι έναπολύπλοκο κατασκεύασμα. Σε ερευνητικήμελέτη διαπιστώθηκε ότι <strong>το</strong> χιούμορχαρακτηρίζεται από ένα ερέθισμα(παρακολούθηση κωμικής ταινίας), μιααπάντηση (γέλιο), ενός χαρακτηριστικούπροσωπικότητας (θετική επιρροή), μιαγνωστική διαδικασία(επιλύεται η αντίφασηγια να γίνει αντιληπτό <strong>το</strong> αστείο) και μιαθεραπευτική παρέμβαση (θεραπείαχιούμορ)www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 6813.Σύμφωνα με μια γνωσιακή-συμπεριφορικήπροσέγγιση, ο μηχανισμός από <strong>το</strong>ν οποίο ταθετικά συναισθήματα (συμπεριλαμβανομένουκαι <strong>το</strong>υ γέλιου) λει<strong>το</strong>υργούν για να μειώσουνή να αποβάλουν τα ανεπιθύμητα αρνητικά ,στηρίζεται στην αλληλεπίδραση τωνφυσιολογικών και ψυχολογικών διαδικασιώνπου περιλαμβάνονται στην αντίδραση πίεσης(stress) και τη διαχείριση αυτής 13 . Εν<strong>το</strong>ύ<strong>το</strong>ις,σε καταστάσεις «κρίσεις» μπορεί ναερμηνευτεί ως «επίθεση» ή ακόμη και«αδιαφορία» για τη σοβαρότητα τηςκατάστασης ,από την πλευρά <strong>το</strong>υ ασθενή14 .
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012Σε μια από τις τελευταίες συναντήσεις <strong>το</strong>υΑμερικανικού Συνδέσμου Ψυχιάτρων, <strong>το</strong>2008, συζητήθηκε η χρήση <strong>το</strong>υ χιούμορ στηνψυχιατρική θεραπευτική και κατέληξαν σταεξής συμπεράσματα:• αποφυγή <strong>το</strong>υ σαρκασμού και ναλαμβάνεται υπόψη ο ασθενής, πουβρίσκεται απέναντι από <strong>το</strong>ν ψυχίατρο,ώστε να μη θεωρηθεί ότι αγνοείται ησοβαρότητα της κατάστασή <strong>το</strong>υ.• σωστή χρήση <strong>το</strong>υ χιούμορ, απαιτεί καισωστό χρόνο, όπως και ορισμένουςασθενείς (πχ από παρανοϊκούς ασθενείςμπορεί να παρερμηνευτεί και ναανταποκριθεί πολύ αρνητικά)• μέσω <strong>το</strong>υ χιούμορ μειώνεται <strong>το</strong> stress, ηανησυχία, η κατάθλιψη, αλλά επιπλέοναυξάνεται η ανοχή σ<strong>το</strong>ν πόνο, αυξάνεταιο αυ<strong>το</strong>σεβασμός, ευκολότερα επιλύονταιτα προβλήματα, βελτιώνονται οιδιαπροσωπικές σχέσεις καιαλληλεπιδράσεις, εγκαθιδρύεται <strong>το</strong>ομαδικό πνεύμα και ακόμη βελτιώνεται ημνήμη.• η χρήση <strong>το</strong>υ χιούμορ συμβάλλει στηνεξισορρόπηση των ατόμων σε δύσκολεςπεριόδους.• αποτελεί ψυχιατρικό «εργαλείο».• προάγει την ποιότητα ζωής των ασθενώνκαι συμβάλλει στη μείωσητης έντασης των συμπτωμάτων 15 .Σε μελέτη <strong>το</strong>υ Alehart-Treichel(2008) πουέγινε προκειμένου να εκτιμηθεί η βαρύτητατης κατάθλιψης διακοσίων (200) ασθενώνκαι χρησιμοποιώντας <strong>το</strong> χιούμορ , οι ασθενείςανταποκρίθηκαν θετικά και εκτίμησαν τηχρήση <strong>το</strong>υ, απάντησαν δε, ότι θα ήτανευεργετική η ενσωμάτωσή <strong>το</strong>υ στηνθεραπευτική πρακτική15Τις τελευταίες δεκαετίες πολλά σ<strong>το</strong>ιχείααποδεικνύουν την ευεργετική δράση <strong>το</strong>υχιούμορ και ειδικά όταν χρησιμοποιείται τόσοαπό <strong>το</strong> θεραπευτή όσο και από <strong>το</strong>ν ασθενήπου δέχεται αυτή την φροντίδα. ΟFroyd περιέγραψε <strong>το</strong> χιούμορ ως μια «πράξηκάθαρσης» <strong>το</strong>υ σώμα<strong>το</strong>ς η οποία διευκολύνει<strong>το</strong> ά<strong>το</strong>μο να απαλλαχτεί από τα αρνητικάσυναισθήματα, παρά τις όποιες δυσκολίες τηςκαθημερινότητας. Η χρήση από <strong>το</strong>θεραπευτή, ως μέσου για θεραπευτικήπαρέμβαση , έχει διαπροσωπικά καισυναισθηματικά οφέλη αφού προάγει τηνεπικοινωνία και συμβάλλει στη δημιουργίαυποστηρικτικούθεραπευτικούπεριβάλλον<strong>το</strong>ς 16 .Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΙΟΥΜΟΡ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΣΘΕΝΗΟ ασθενής, «αστειευόμενος», ανακουφίζεταιαπό αισθήματα άγχους, ανασφάλειας ήαμηχανίας κατά την προσπάθεια <strong>το</strong>υ γιαεπικοινωνία με <strong>το</strong> θεραπευτή <strong>το</strong>υ. <strong>Το</strong> χιούμορείναι μια ενεργητική διαδικασία για«μοίρασμα» και μια σημαντική πλευρά τηςεπικοινωνίας. Αποτελεί κάτι <strong>το</strong> «ανοιχτό»,όταν περιμένει κανείς μηνύματα για νααπαντήσει, αλλά και αρνητική ή μηδενική.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 69
απάντηση, όταν ο άλλος αποζητά την αλλά και στην πρόθεση για ανάπτυξηαπομόνωση 16 .θεραπευτικής σχέσης και κατ΄ επέκτασηΣε έρευνα που εκπόνησε ο Struthersτέθηκαν τρία βασικά ερωτήματα για τη«θέση» <strong>το</strong>υ χιούμορ στην εφαρμογή τηςνοσηλευτικής στην κοινότητα :• πώς οι κοινοτικοί νοσηλευτέςαντιλαμβάνονται <strong>το</strong> χιούμορ σε σχέση μετη ψυχική υγεία• ποια είναι τα συστήματα αξιών πουοδηγούν <strong>το</strong>υς νοσηλευτές να λαμβάνουναποφάσεις για χρήση <strong>το</strong>υ χιούμορ κατάτη διάρκεια αλληλεπίδρασης με <strong>το</strong>νασθενή• ποια είναι τα επιθυμητά αποτελέσματααπό τη χρήση <strong>το</strong>υ χιούμορ κατά τηνεπικοινωνία με ψυχικά ασθενείς στηνκοινότητα .Η Beck <strong>το</strong>νίζει τη θετική συμβολή <strong>το</strong>υχιούμορ στην ανθρώπινη αλληλεπίδρασηαλλά και <strong>το</strong>υς κινδύνους που απορρέουν απότη μη χρήση <strong>το</strong>υ, η οποία οδηγεί σε «τεχνητή»(προσχεδιασμένη) αλληλεπίδραση 18 . Ο Hullattθεωρεί πως υπάρχει η «σκοτεινή καιεπικίνδυνη» πλευρά στη χρήση <strong>το</strong>υ χιούμορ,αλλά αυτό εξισορροπείται από την πληθώρατων θετικών αναφορών για τη χρήση <strong>το</strong>υ ωςτρόπου επικοινωνίας 19 .Αυτό που γίνεται σαφές είναι ότι <strong>το</strong> χιούμοραποτελεί σημαντικό «συστατικό» τηςεπικοινωνίας αλλά και έμφυ<strong>το</strong>χαρακτηριστικό. Η χρήση <strong>το</strong>υ δεν αποσκοπεί17μόνο στην πρόκληση γέλιου από <strong>το</strong>ν ασθενήwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 70,σχέσης εμπισ<strong>το</strong>σύνης με <strong>το</strong>ν ψυχικάασθενή20.Οι Falkenberg και συν., χαρακτηρίζουν τηνχρήση <strong>το</strong>υ χιούμορ ως κοινωνική ικανότητα.Ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας –δηλαδή η ε<strong>το</strong>ιμότητα ανταπόκρισης σε έναχιουμοριστικό ερέθισμα- σε σχιζοφρενείςασθενείς φαίνεται ότι επηρεάζεται από τησυνυπάρχουσα κατάθλιψη. Οι ασθενείς μεσχιζοφρένεια αντιδρούν λιγότερο σταχιουμοριστικά ερεθίσματα λόγω τωνγνωστικών <strong>το</strong>υς ελλειμμάτων που μειώνουντην αντιληπτική ικανότητα αλλά και ένεκαύπαρξης δυσαρμονίας μεταξύ τωνεκφράσεων <strong>το</strong>υ προσώπου και <strong>το</strong>υεκφραζόμενου συναισθήμα<strong>το</strong>ςΧΙΟΥΜΟΡ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤHΣ ΨΥΧΙΚΗΣΥΓΕΙΑΣΗ Maslach υποστηρίζει ότι η πίεση (stress)στην εργασία των νοσηλευτών, αποτελείπαράγοντα συναισθηματικής κόπωσης καιειδικά όταν <strong>το</strong> αντικείμενό <strong>το</strong>υς είναιασθενείς που «υποφέρουν» ή είναι τελικούσταδίου και <strong>το</strong>υς οδηγεί σε επαγγελματικήεξουθένωση. Πάραυτα η αίσθηση <strong>το</strong>υχιούμορ, αλλά συνάμα και <strong>το</strong> γέλιο,αποτελούν ισχυρό αντίδο<strong>το</strong> στην πίεση,δίνοντας τη δυνατότητα σ<strong>το</strong> νοσηλευτή νααπελευθερώσει την έντασή <strong>το</strong>υ 6 .21 .
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012Είναι αποδεδειγμένο ότι οι άνθρωποι δενανταποκρίνονται με <strong>το</strong>ν ίδιο τρόπο σταπεριβαλλοντικά ερεθίσματα, άλλοι δε,αντιμετωπίζουν καλύτερα την πίεση από <strong>το</strong>υςγύρω <strong>το</strong>υς. <strong>Το</strong> χιούμορ μπορεί να αποτελέσειένα εργαλείο ενδυνάμωσης, αλλά και μιαςδιαφορετικής προοπτικής στα προβλήματα,μιας αίσθησης αυ<strong>το</strong>προστασίας και ελέγχου<strong>το</strong>υ περιβάλλον<strong>το</strong>ς. Μπορεί να βελτιώσει τηλει<strong>το</strong>υργία <strong>το</strong>υ σώμα<strong>το</strong>ς, <strong>το</strong>υ μυαλού και <strong>το</strong>υπνεύμα<strong>το</strong>ς. Όταν δίνεται η δυνατότητα ναγελάσει κανείς, ακόμη και σε μια κατάσταση ήσε ένα προσωπικό πρόβλημα, τότε μπορεί ναβιώσει αίσθημα ανωτερότητας και δύναμης.<strong>Το</strong> χιούμορ και <strong>το</strong> γέλιο, ενισχύουν την θετικήκαι αισιόδοξη οπτική γωνία των πραγμάτων.Η πιθανότητα να ενδώσει κανείς σεσυναισθήματα θλίψης και ανικανότητας είναιμικρότερη όταν μπορεί να γελάσει με αυτόπου <strong>το</strong>ν ενοχλεί. Οι θεραπευτές μπορούνσυνειδητά να αλλάξουν την συμπεριφορά<strong>το</strong>υς και να προάγουν <strong>το</strong> γέλιο και τηνευχαρίστηση σ<strong>το</strong> αντικείμενο απασχόλησής<strong>το</strong>υς 6 .<strong>Το</strong> χιούμορ θεωρείται ένας μηχανισμός πουμπορεί να μειώσει την πίεση, να βελτιώσει<strong>το</strong>ν αυ<strong>το</strong>σεβασμό και να μειώσει ταψυχολογικά συμπτώματα, σχετικά με τααρνητικά γεγονότα της ζωής. Η αίσθηση <strong>το</strong>υχιούμορ συνδέεται, συχνά, με τα πιο υψηλάεπίπεδα αυ<strong>το</strong>σεβασμού. Η υψηλότερηαίσθηση <strong>το</strong>υ χιούμορ έχει συνδεθεί με ταχαμηλότερα επίπεδα μοναξιάς, κατάθλιψης,πίεσης και πιο υψηλών επιπέδωναυ<strong>το</strong>σεβασμού22 . Ο άνθρωπος που έχει θετικήψυχολογία, χαρακτηρισμένη από θετικά καιαισιόδοξα συναισθήματα, αναπτύσσειιδιαίτερες ικανότητες αντιμετώπισης <strong>το</strong>υστρες. Μία από αυτές τις ιδιότητες είναι <strong>το</strong>χιούμορ. Μέσα από αυτό η θετική ψυχολογικήκατάσταση <strong>το</strong>υ ανθρώπου ενισχύεται ακόμαπερισσότερο σε σημείο που, πολλές φορές,αυτός ο μηχανισμός να προκύπτει αυτόματα,όταν θα έρθει αντιμέτωπος με <strong>το</strong> στρες 23 .Πίεση και stress μπορεί να βιώνουν όλοι οιεπαγγελματίες υγείας, αλλά αυτό δεσυνεπάγεται ότι είναι όλοι σε θέση να ταδιαχειρισ<strong>το</strong>ύν με <strong>το</strong>ν ίδιο τρόπο. Όμως, μέσω<strong>το</strong>υ χιούμορ ο επαγγελματίας ψυχικής υγείαςμπορεί να ενδυναμώσει και να αποκτήσει μίαπιο θετική στάση και οπτική, απέναντι στιςδύσκολες καταστάσεις που βιώνει σ<strong>το</strong>νεργασιακό <strong>το</strong>υ χώρο. Με αυτόν <strong>το</strong>ν τρόπο,προστατεύει <strong>το</strong>ν εαυτό <strong>το</strong>υ από τιςψυχολογικές και συναισθηματικές συνέπειες,ενώ ελέγχει και <strong>το</strong> περιβάλλον <strong>το</strong>υ.Με <strong>το</strong> χιούμορ ο επαγγελματίας ψυχικήςυγείας, μπορεί να έχει θετικές επιδράσεις,πέρα από <strong>το</strong> σώμα <strong>το</strong>υ, σ<strong>το</strong> μυαλό και <strong>το</strong>πνεύμα <strong>το</strong>υ. Παράλληλα, η ικανότητα ναγελάει και να κάνει χιούμορ, <strong>το</strong>ν κάνει νααισθάνεται πιο δυνατός και μειώνει αισθητάτην πιθανότητα να βιώσει συναισθήματαθλίψης και να οδεύσει προς την κατάθλιψη.Αν ο επαγγελματίας ψυχικής υγείαςκαταφέρει να κάνει χιούμορ, αντί να θλίβεται,www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 71
τότε πιθανόν θα αποφύγει <strong>το</strong> σύνδρομοεπαγγελματικής εξουθένωσης και θα νιώσειαρκετά πιο δυνατός, ώστε να παρέμβει και ναπαίζουν ένα ρόλο ζωτικής σημασίας στιςκαθημερινές κοινωνικές συγκρούσεις, αφούενθαρρύνουν τις καλές εργασιακές σχέσειςπροσπαθήσει να κάνει σωστά την εργασία μεταξύ <strong>το</strong>υ προσωπικού, βελτιώνουν <strong>το</strong><strong>το</strong>υ, παρά τις όποιες αντιξοότητες. Ένα άλλο ηθικό και έτσι οι εργαζόμενοι που χαιρε<strong>το</strong>ύνπολύ σημαντικό σ<strong>το</strong>ιχείο για <strong>το</strong>υς <strong>το</strong>υς συναδέλφους <strong>το</strong>υς με ένα χαμόγελο,επαγγελματίες ψυχικής υγείας είναι ότι, <strong>το</strong> παίρνουν συνήθως <strong>το</strong> άλλο σεχιούμορ μπορεί να αντισταθμίσει τις αντάλλαγμα 26 .Ο Chapman διαπίστωσε ότι οιδυσκολίες σε σχέση με την εκτέλεση τωνκαθηκόντων <strong>το</strong>υς. Η επιρροή <strong>το</strong>υ χιούμορψυχολογικήεφαρμογές <strong>το</strong>υ χιούμορ στην καθημερινή ζωήπρέπει να ερευνηθούν, ειδικά σ<strong>το</strong>υς <strong>το</strong>μείςκαι συναισθηματική- οδηγεί σε της ανθρώπινης συμπεριφοράς και τηςκαλύτερη συμπεριφορά <strong>το</strong>υ εργαζόμενου, κοινωνικής αλληλεπίδρασης 27 . Σ<strong>το</strong>ναφού, μέσω αυ<strong>το</strong>ύ αποκτά ενθουσιασμό καιθετική σκέψη για την εργασία <strong>το</strong>υ και κατάσυνέπεια δεν παραπονιέται ,συγκεντρώνεταικαι έχει καλές διαπροσωπικές σχέσεις, μεεργασιακό χώρο, <strong>το</strong> χιούμορ μπορεί ναβελτιώσει <strong>το</strong> ηθικό, την ομαδική εργασία καιτην παραγωγικότητα. Οι συγκρούσεις και οιδιαφορές των απόψεων αποτρέπονται ήόσους <strong>το</strong>ν περιβάλλουν, όπως και άλλες ρυθμίζονται. Τα χιουμοριστικά σχόλιαεπιδράσεις που σταδιακά <strong>το</strong>ν οδηγούν τόσο βοηθούν στην ρεαλιστική αντίληψη μιαςστην καλύτερη εργασιακή απόδοσή <strong>το</strong>υ, όσο κατάστασης. Η αντιμετώπιση τηςκαι στην προσωπική <strong>το</strong>υ ικανοποίηση 24 .κατάστασης με χιούμορ είναι έναςΣε μελέτη των Talbot et al 25 βρέθηκε ότι, οι μηχανισμός διαχείρισης της πίεσης που192 εκπαιδευτές Νοσηλευτικής που αποτρέπει την επαγγελματική εξουθένωση 28 .χρησιμοποιούσαν <strong>το</strong> χιούμορ, εκδήλωσαν Ο όρος «χιούμορ αγχόνης» περιγράφει ένανχαμηλότερη συναισθηματική εξάντληση και τύπο χιούμορ που οι άνθρωποιαποπροσωποποίηση και είχαν υψηλά επίπεδα χρησιμοποιούν στην τραγωδία ή σ<strong>το</strong>νπροσωπικών επιτευγμάτων. <strong>Το</strong> χιούμορ θάνα<strong>το</strong>. <strong>Το</strong> χιούμορ αυτό είναι βασισμένοενεργεί ως διαμεσολαβητής πίεσης και μπορεί στην θεωρία <strong>το</strong>υ Freud28 ότι <strong>το</strong> αστείονα παρέχει ένα θετικό συναισθηματικό κλίμα, ανακουφίζει την ανησυχία ή τιςέτσι ώστε να βελτιώνονται οι διαπροσωπικέςσχέσεις μεταξύ <strong>το</strong>υ προσωπικού.Ο Abel αναφέρει ότι η χρήση <strong>το</strong>υ χιούμορ από<strong>το</strong>υς Νοσηλευτές είναι μέσα στις απαιτήσειςκατασταλμένες ωθήσεις και ότι <strong>το</strong> γέλιομετατρέπει τα δυσάρεστα συναισθήματα σεευχάριστα. Η χρήση αυ<strong>το</strong>ύ <strong>το</strong>υ χιούμορ, από<strong>το</strong>υς επαγγελματίες υγείας, στις δύσκολεςτης εργασίας. <strong>Το</strong> χιούμορ και <strong>το</strong> γέλιο καταστάσεις, είναι απαραίτητη για να τιςwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 72
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012αντιμετωπίσουν και να προστατευθούν απότην πραγματικότητα που αντιμετωπίζουνκαθημερινά. Επίσης, επιτρέπει σ<strong>το</strong>υςεργαζόμενους ψυχικής υγείας να εκφράσουνένα ευρύ φάσμα συγκινήσεων (ανησυχία,ενοχή, απογοήτευση, θυμός, θλίψη), μετρόπους παραδεκ<strong>το</strong>ύς, ως μια μέθοδοκοινωνικοποίησης και υποστήριξης 28,29 .ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ<strong>Το</strong> χιούμορ ωφελεί ποικιλοτρόπως <strong>το</strong>νάνθρωπο, <strong>το</strong>ν ασθενή, <strong>το</strong>ν επαγγελματίαυγείας. Δεν γεννιόμαστε όλοι έχοντας μέσαμας την τάση να γελάμε. <strong>Το</strong> γέλιο δεν είναιέμφυ<strong>το</strong>, είναι επίκτη<strong>το</strong>, μαθαίνεται, για τηνακρίβεια διαπαιδαγωγείται. Έτσι, η σωστήεκτίμηση <strong>το</strong>υ ασθενούς στα πλαίσια <strong>το</strong>υσχεδιασμού της φροντίδας <strong>το</strong>υ, θα πρέπειοπωσδήποτε να προηγείται της θεραπευτικήςχρήσης <strong>το</strong>υ χιούμορ. Είναι γεγονός ότι ακόμηκαι <strong>το</strong> καλύτερο φάρμακο, αν δενχρησιμοποιηθεί σωστά, βλάπτει. Η ορθήχρήση <strong>το</strong>υ χιούμορ, θα πρέπει ναενδυναμωθεί , έτσι ώστε να μην υπάρχουνδυσάρεστα επακόλουθα στη θεραπευτική <strong>το</strong>υδυναμική. Μόνο η γνώση θα οδηγήσει στασωστά μονοπάτια της αποτελεσματικήςεφαρμογής <strong>το</strong>υ χιούμορ, γνώση, η οποίαδιδάσκεται αλλά και πρακτική πουκαλλιεργείται. Απαιτείται λοιπόν από <strong>το</strong>υςεπαγγελματίες υγείας και φυσικά από <strong>το</strong>υςνοσηλευτές, να στρέψουν την προσοχή <strong>το</strong>υςσε τέ<strong>το</strong>ιου είδους νέες και αποτελεσματικέςπαρεμβάσεις, οι οποίες θα συμβάλλουν στηνβελτίωση της ποιότητας ζωής <strong>το</strong>υ ασθενούςκαι της οικογένειάς <strong>το</strong>υ και θασυμπληρώσουν την θεραπευτική διαδικασία,στα πλαίσια της ολιστικής φροντίδας <strong>το</strong>υαρρώσ<strong>το</strong>υ.Εν κατακλείδι, <strong>το</strong> θετικό κλίμα πουδιαμορφώνεται από τη χρήση <strong>το</strong>υ χιούμορ όχιμόνο αλλάζει την οπτική γωνία <strong>το</strong>υ ασθενούςκαι της οικογένειας <strong>το</strong>υ, αλλά και βοηθάσημαντικά στην αυτό-βελτίωση και αυτόπροστασίατων νοσηλευτών και ιδιαίτερατων εργαζομένων σε ψυχιατρικές δομές. Καιβέβαια δεν είναι τυχαίο, ότι πολλοί είναι οικωμικοί που έχουν αναπτύξει <strong>το</strong> χιούμορ<strong>το</strong>υς, ως ένα μέσο για να αντιμετωπίσουν μιατραγωδία που συνέβη στην προσωπική <strong>το</strong>υςζωή.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ1. Adamle KN, Ludwick R. Humor in hospicecare: who, where and how much?. Am JHosp Palliat Care, 2005, 22: 287-902. Nies M, McEvan M. Η πολιτισμικήποικιλομορφία και η ΚοινοτικήΝοσηλευτική στην ΚοινοτικήΝοσηλευτική- Προάγοντας την υγεία τωνπληθυσμών, τόμος I,209-242, , Λαγός ,3 ηέκδοση, Αθήνα, 20013. Mishkinsky M. Humor as a CoursgeMechanism. Israel Annals of4. Psychiatry and Related Disciplines, 1977,15: 352-363www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 73
5. Χιούμορ, [online] ,2010,1,διαθέσιμοαπό www.El.wikipedia.org, Πρόσβαση:10/11/20086. Η αίσθηση <strong>το</strong>υ χιούμορ[online],2008,1,διαθέσιμοαπό www.focusmag.gr Πρόσβαση:10/11/20087. Wooten P. Humor: an Antidote for Stress.Holistic Nursing Practice, 1996, 10:49-558. International Society for humor studies.Humor Appreciation test [Online],2008, availablefrom www.hnu.edu/ishs/testcatalongΠρόσβαση:10/11/20089. Murray WΜ. Laughter is the "BestMedicine" for Your Heart, [Online], 2009,availablefrom www.umm.edu/features/laughter.htm Πρόσβαση :10/11/200815. Sultanoff S. Levity defies gravity: usinghumor in crisis situation. Therapeutichumor, 1995,4:1-216. Arehart-Treichel J. Therapy is sometimesa laughing matter. Psychiatr News, 2008,43:517. Struthers J. An exploration into the roleof humor in the nursing student-nurseteacher relationship. Journal of AdvancedNursing, 1994, 19: 486-49118. Struthers J. An investigation intocommunity psychiatric nurses' use ofhumor during client interaction. Journalof Advanced Nursing, 1999, 29: 1197-120419. Beck C. Humor in nursing practice: aphenomenological study. Internationaljournal of nursing studies, 1997, 34: 346-35210. Davidhizar R, Bowen M. The dynamics oflaughter. Arch Psychiatr Nurs, 1992,6:132-13711. Patenaude H, Brabant LH. Humour in thenurse-patient relation: a review of theliterature. Rech Soins Inform, 2006,85:36-4512. Weisler RH. Trauma, resilience andsaliostasis: effects of treatment in posttraumaticstress disord. Int ClinPsychopharmacol, 2005, 20:43-4813. Taber K, Redden M, Hurley A. FunctionalAnatomy of Humor: Positive Affect andChronic Mental Illness. J NeuropsychiatryClin Neurosci, 2007, 19:358-36220. Hullat I. Just a laugh?. Nursing Times,1993, 89:41 Adamle K, Turkoski B.Responding to patient-initiated humor:guidelines for practice. Home healthcnurse, 2006, 24:638-64421. Falkenberg I, Klugel K, Bartels M, Wild B.Sense of humor in patients withschizophrenia. Schizophrenia Research,2007, 95: 259-26122. Bennett MP, Lengacher C. Humor andLaughter may Influence Health: II.Complementary therapies and humor in aClinical Population. Alternat Med, 2006, 3:187-19023. Tugade M, Fredrickson B. Resilientindividuals use positive emotions tobounce back from negative emotionalexperiences.Journal of personality and14. Saper B. The therapeutic use of humor forpsychiatric disturbances of adolescentsand adult. Psychiatr Q, 1990, 61: 261-72social psychology, 2004, 86:320www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 74
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 201224. Wooten P. Does a humor workshop affectnurse burnout? Journal of NursingJocularity, 1992, 2:46-4725. Talbot LA, Lunden DB. On the associationbetween humor and burnout. Humor,2000, 13: 419-42826. Abel MH. Humor, stress and copingstrategies. Humor: International Journalof Humor studies, 2002, 15: 365-38128. Jackson SH. The role of stress inanesthetists’ health and well-being. ActaAnesthesiol Scand, 1999, 43: 583-60229. Penson R, Partridge R, Rudd P, Seiden M,Nelson J, Chabner B et al. Laughter: TheBest Medicine?. The Oncologist,2005,10:651-66027. Bennett HJ. Humor in Medicine. SouthMed J, 2003, 96:1257-1261www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 75
ΕΡΕΥΝΑ – ORIGINAL PAPERΣτόχοι και προσδοκίες φοιτητών Νοσηλευτικής για <strong>το</strong> νοσηλευτικόεπάγγελμαΚαυγά Άννα 1 , Γκοβίνα Ουρανία 2 , Παρισσόπουλος Στέλιος 1 , Βλάχου Ευγενία 2 , Βαρδάκη Ζαμπία 31. Καθηγητής Εφαρμογών, Τμήμα Νοσηλευτικής Β΄, Τ.Ε.Ι. Αθήνας2. Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής Β΄, Τ.Ε.Ι. Αθήνας3. Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής Β΄, Τ.Ε.Ι. ΑθήναςΠΕΡΙΛΗΨΗ<strong>Το</strong> κίνητρο για να επιλέξει o φοιτητής ένα πρόγραμμα σπουδών έχει σχέση με τις προοπτικές καιτις δυνατότητες που μπορεί να <strong>το</strong>υ προσφέρει.Σκοπός της μελέτης είναι η διερεύνηση των στόχων και των προσδοκιών των φοιτητώννοσηλευτικής για <strong>το</strong> νοσηλευτικό επάγγελμα.Υλικό – μέθοδος: Η μελέτη είναι συγχρονική, περιγραφική με ποσοτικά και ποιοτικάχαρακτηριστικά. <strong>Το</strong> δείγμα αποτέλεσαν 146 φοιτητές <strong>το</strong>υ Α΄ και <strong>το</strong>υ Ζ΄ εξαμήνου σπουδών πουφοι<strong>το</strong>ύσαν σε Τμήμα Νοσηλευτικής <strong>το</strong>υ Τ.Ε.Ι. Αθήνας. Η συλλογή των δεδομένων έγινε μεερωτημα<strong>το</strong>λόγιο που σχεδιάστηκε με βάση τη βιβλιογραφία και <strong>το</strong> θεωρητικό πλαίσιοταξινόμησης ανθρωπίνων στόχων <strong>το</strong>υ Ford. Οι στόχοι αυ<strong>το</strong>ί είναι εσωτερικοί ή γνωστικοί καιπεριλαμβάνουν εμπειρίες, κοινωνική συμπεριφορά, αυ<strong>το</strong>-εκτίμηση και επίτευξη στόχων.Αποτελέσματα: Oι φοιτητές (45,5% από <strong>το</strong> Α΄ και 58,75% από <strong>το</strong> Ζ΄ εξάμηνο) επέλεξαν τηνοσηλευτική γιατί πιστεύουν ότι θα έχουν εξασφαλισμένη εργασία. <strong>Το</strong> μεγαλύτερο ποσοστό καιαπό τα δύο εξάμηνα (33% Α΄ και 27,5% Ζ΄) επηρεάστηκε, για την επιλογή <strong>το</strong>υ, από ά<strong>το</strong>μα <strong>το</strong>υπεριβάλλοντός <strong>το</strong>υ. Σε ανοιχτή ερώτηση ποσοστό 57,14% από <strong>το</strong> Α΄ Εξάμηνο, σχολίασε ότιεπέλεξε αυτό <strong>το</strong> επάγγελμα γιατί «επιθυμεί να προσφέρει» και ποσοστό 80% από <strong>το</strong> Ζ΄ Εξάμηνογιατί «<strong>το</strong>υ αρέσει να φροντίζει <strong>το</strong>υς άλλους». <strong>Το</strong> περιεχόμενο των σπουδών <strong>το</strong> θεωρεί πολύενδιαφέρον (ποσοστό 80,30% Α΄ και 53,75% Ζ΄ Εξάμηνο). Ποσοστό 95,35% <strong>το</strong>υ Α΄ και 98,75%<strong>το</strong>υ Ζ΄ Εξαμήνου σχολίασε ότι η φροντίδα των ασθενών <strong>το</strong>υς προκαλεί συναισθήματαικανοποίησης και ευτυχίας.Συμπεράσματα: Οι φοιτητές επιλέγουν <strong>το</strong> νοσηλευτικό επάγγελμα γιατί επιθυμούν ναπροσφέρουν. Η φροντίδα των ασθενών <strong>το</strong>υς δημιουργεί πολύ θετικά συναισθήματα. Οικαθηγητές θα πρέπει να παρουσιάζουν σ<strong>το</strong>υς φοιτητές όλους <strong>το</strong>υς <strong>το</strong>μείς εργασίας καθώς και μιαπιο ρεαλιστική άποψη της νοσηλευτικής.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 76
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012Λέξεις κλειδιά: Φοιτητές νοσηλευτικής, προσδοκίες, νοσηλευτικό επάγγελμα.ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣΚαυγά Άννα,Τροίας 23, Βριλήσσια, ΤΚ 15235,τηλ. 6977 267 451E-mail: akavga@teiath.grGoals and expectations of nurse students on nursing professionKavga Anna 1 , Govina Urania 2 , Parissopoulos Stelios 1 , Vlahou Eugenia 2 , Vardaki Zambia 31. Lecturer, Department of Nursing B΄, T.E.I. of Athens2. Assistant professor, Department of Nursing B΄, T.E.I. of Athens3. Professor, Department of Nursing B΄, T.E.I. of AthensABSTRACTStudents’ incentives when choosing what studies to follow relate to the prospects that a degreecourse may offer.Aim of this study was to investigate the goals and expectations of nursing students from enteringthe nursing profession.Method: This synchronic study is quantitative and qualitative in design. The sample consisted of146 students from 1st and the 7th semester of the Nursing Department, TEI of Athens. Datacollection was conducted via a questionnaire that was based on the theoretical framework of Ford’sTaxonomy of Human Goals. These goals identity internal or cognitive goals and include experiences,social behavior, self-efficacy and task goals.Results: 45,5% and 58,75% of students from 1st semester and 7th respectively chose to studynursing because they believed that it would offer them a secured employment in the future. Thelargest percentage of students from both semesters (1st=33%, 7th=27,5%) was affected in theirchoice by social environment. Their responses at an open question indicated that 57,14% of the 1stsemester chose nursing as their profession because they wished to “offer help”, and 80% of the 7thsemester indicated that “they liked looking after other people”. They found the content of theirstudies curriculum very interesting (1st=80,30%, 7th=53,75%). The provision of care to patientswas found to be responsible for feelings of satisfaction of both semesters (1st=95,35%,7th=98,75%).Conclusions: Nursing students seem to choose the profession of nursing because they want tooffer. Their participation in patient care creates feelings of satisfaction in the majority of thewww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 77
students.Nurse educators should emphasize on all areas of nursing work, as well as a morerealistic view of nursing.Keywords: Nursing students, expectations, career goals, nursing profession.ΕΙΣΑΓΩΓΗδιερεύνηση των προσδοκιών και τωνΗεκπαιδευτικών αναγκών των φοιτητώνπεριγράφεται στη βιβλιογραφία ως η πιοκατάλληλη τεχνική όχι μόνο γιατί προωθείτην εμπλοκή των φοιτητών στηνεκπαιδευτική διαδικασία, αλλά και γιατίσυμβάλλει ουσιαστικά στην ανάπτυξη καιαξιολόγηση <strong>το</strong>υ εκπαιδευτικούπρογράμμα<strong>το</strong>ς και έμμεσα συμβάλλει στηνανάπτυξη <strong>το</strong>υ επαγγέλμα<strong>το</strong>ς. 1,2έχουνOι φοιτητέςπεριορισμένη επίγνωση <strong>το</strong>υ τι είναινοσηλευτική. 3 <strong>Το</strong> σ<strong>το</strong>ιχείο αυτό θα πρέπει ναλαμβάνεται υπόψη καθώς οι προσδοκίες τωνφοιτητών από την άσκηση <strong>το</strong>υ επαγγέλματός<strong>το</strong>υς έχει συνδεθεί με την ακαδημαϊκή <strong>το</strong>υςαπόδοση και τη μετέπειτα επαγγελματική<strong>το</strong>υς εξέλιξη. 4,5Ως προσδοκίες ορίζονται οι πεποιθήσεις γιαμια μελλοντική κατάσταση σε συγκεκριμένο<strong>το</strong>μέα και αποτελούν <strong>το</strong> σημαντικότεροπαράγοντα για την κατανόηση τηςανθρώπινης συμπεριφοράς και δράσης. 6,7Αποτελούν σημαντικό εργαλείο στηCORRESPONDING AUTHORKavga Anna,Troias 23, Vrilissia, PC 15235,Tel. 6977 267 451,E-mail: akavga@teiath.grδιερεύνηση <strong>το</strong>υ πεδίου της νοσηλευτικήςεκπαίδευσης και της νοσηλευτικής πρακτικής,καθώς επηρεάζουν την επαγγελματικήπορεία που θα ακολουθήσουν οι φοιτητές. 8Επιπλέον αναγνωρίζονται σαν ένα δυναμικόσ<strong>το</strong>ιχείο αυ<strong>το</strong>-προσδιορισμού (self-identity).Οι Zysberg & Zisberg μελέτησαν τιςπροσδοκίες των φοιτητών από διαφορετικέςσχολές και βρήκαν ότι οι φοιτητές τηςνοσηλευτικής διέφεραν από <strong>το</strong>υς φοιτητέςτων άλλων σχολών γιατί είχαν μεγαλύτεροποσοστό συμμε<strong>το</strong>χής σ<strong>το</strong>ν παράγοντα«προσδοκίες αυ<strong>το</strong>-βελτίωσης» και σ<strong>το</strong>νπαράγοντα «επαγγελματικές προσδοκίες» καιμικρότερη συμμε<strong>το</strong>χή στις ακαδημαϊκέςπροσδοκίες. Η ασυμφωνία προσδοκιών καιπρογράμμα<strong>το</strong>ς εκπαίδευσης μπορεί ναοδηγήσει <strong>το</strong>υς φοιτητές σε χαμηλήακαδημαϊκή επίδοση.Η εκπαιδευτική ανάγκη μπορεί να οριστεί ωςη απόσταση που υπάρχει ανάμεσα σε μιαυφιστάμενη κατάσταση και σε ένα επιθυμητόπρότυπο ή <strong>το</strong> ενδιαφέρον και <strong>το</strong> κίνητρο πουwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 7893
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012έχει κάποιος φοιτητής να συμμετάσχει σε μιαεκπαιδευτική διαδικασία. 10Οι Fox και Minerπεριγράφουν τις ανάγκες σαν μια ασυμφωνίαή έλλειψη ισορροπίας ανάμεσα σ’ εκείνο πουείναι και σ’ εκείνο που πρέπει να είναι. 11Οι προσδοκίες και οι εκπαιδευτικές ανάγκεςτων φοιτητών έχουν άμεση σχέση με <strong>το</strong>υςκοινωνικούς στόχους και τα κοινωνικάκίνητρα που προκύπ<strong>το</strong>υν από τις ανθρώπινεςανάγκες. <strong>Το</strong> κίνητρο για να επιλέξει κάποιοςένα πρόγραμμα σπουδών, έχει άμεση σχέσηΟι φοιτητές κατά τη διάρκεια τηςμε τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμεςεγκαταλείπουν τις σπουδές <strong>το</strong>υς. μπορεί να αποδειχθεί πολύ βοηθητική σεπροοπτικές που μπορεί να <strong>το</strong>υ προσφέρει. 12 προπτυχιακής <strong>το</strong>υς εκπαίδευσης αποκ<strong>το</strong>ύνΟι αξίες των φοιτητών πρέπει να εμπειρίες από πολλά πλαίσια παροχήςαναγνωρίζονται από <strong>το</strong>υς εκπαιδευτικούς και φροντίδας. Ωστόσο, έχουν ταυτίσει την<strong>το</strong>υς κλινικούς εκπαιδευτές, προκειμένου νααποφευχθεί αυτό που ο Young περιγράφει ωςεργασία <strong>το</strong>υ νοσηλευτή με <strong>το</strong> νοσοκομείο και<strong>το</strong>ν ασθενή. 17,18«ασυμφωνία» με τις αρχικές στάσεις και αξίες Οι προϋπάρχουσες αναπαραστάσεις και<strong>το</strong>υ ατόμου. 13 Οι φοιτητές συχνά αντιλήψεις των φοιτητών για <strong>το</strong> νοσηλευτικόαπογοητεύονται όταν υπάρχει ασυμφωνία επάγγελμα επηρεάζουν την απόφασή <strong>το</strong>υςμεταξύ <strong>το</strong>υ συστήμα<strong>το</strong>ς υγείας, που για ολοκλήρωση ή εγκατάλειψη τωνεπιβραβεύει επί <strong>το</strong> πλείσ<strong>το</strong>ν την τεχνική σπουδών <strong>το</strong>υς. 19 Οι φοιτητές δενεπάρκεια, και της επιστήμης της επηρεάζονται πάντα από τα μέσα μαζικήςΝοσηλευτικής, που βασίζεται στην κεντρική ενημέρωσης για την επιλογή <strong>το</strong>υηθική αξία της φροντίδας (caring). 14 Η επαγγέλμα<strong>το</strong>ς που θα ακολουθήσουν, όμωςέρευνα των Peter και συν. 15 έδειξε ότι οι τα μέσα ενημέρωσης έχουν ενοχοποιηθεί γιαφοιτητές καταπονούνται ηθικά, γιατί την αρνητική <strong>το</strong>υς επίδραση στην ανάπτυξηπιστεύουν ότι οι αξίες <strong>το</strong>υς έχουν τεθεί υπό στερεοτύπων στη νοσηλευτική. 20αμφισβήτηση, με αποτέλεσμα να Η έκφραση μέσα από την τέχνη (εικόνα)Οι αναπαραστάσεις και οι εικόνες που δεναντικα<strong>το</strong>πτρίζουν <strong>το</strong>ν πραγματικό ρόλο τωννοσηλευτών είναι αυτές που μπορεί ναδιατηρεί ο φοιτητής όταν ο ίδιος βλέπει <strong>το</strong>νεαυτό <strong>το</strong>υ ως αυριανό νοσηλευτή. Λίγες είναιοι έρευνες που έχουν μελετήσει πόσο και πωςμεταβάλλονται οι εικόνες που έχουν οιφοιτητές μετά την έναρξη των σπουδών <strong>το</strong>υς.Αυτές οι μελέτες δείχνουν ότι οι φοιτητέςβιώνουν μια διαδικασία κοινωνικοποίησης,κατά την οποία αναπροσαρμόζουν τιςπροσωπικές αναπαραστάσεις <strong>το</strong>υ ρόλου <strong>το</strong>υς,έτσι ώστε να συμπίπ<strong>το</strong>υν με εκείνες τωνσυναδέλφων <strong>το</strong>υς σ<strong>το</strong>ν κλινικό χώρο.κάποιες περιπτώσεις.16Η τέχνη μπορεί ναχρησιμοποιηθεί ως μέσο προσωπικήςέκφρασης και εργαλείο καταγραφήςwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 79
συναισθημάτων και προσωπικών βιωμάτων,ενώ επιτυγχάνει συγχρόνως τη σύνδεση <strong>το</strong>υ- Ποια τα κίνητρα για την επιλογή τηςνοσηλευτικής ;συνειδη<strong>το</strong>ύ με <strong>το</strong> ασυνείδη<strong>το</strong> «εγώ».Ένα άλλο εύρημα που έχει προκύψει από τις- Πως βλέπουν οι ίδιοι <strong>το</strong>υς εαυ<strong>το</strong>ύς <strong>το</strong>υςσαν αυριανοί επαγγελματίες νοσηλευτές ;έρευνες είναι ότι οι φοιτητές προτιμούν ναεργασ<strong>το</strong>ύν σε <strong>το</strong>μείς που <strong>το</strong>υς θεωρούνΗ ταξινόμηση <strong>το</strong>υ Ford για <strong>το</strong>υς ανθρώπινουςστόχους αποτέλεσε <strong>το</strong> θεωρητικό πλαίσιο τηςυψηλού κύρους. Τέ<strong>το</strong>ιοι <strong>το</strong>μείς είναι <strong>το</strong> μελέτης. Οι στόχοι αυ<strong>το</strong>ί είναι εσωτερικοί ήπαιδιατρικό νοσοκομείο, οι ειδικές μονάδες γνωστικοί στόχοι και περιλαμβάνουν τιςκαι <strong>το</strong> χειρουργείο. Οι θέσεις αυτές κοινωνικές σχέσεις, <strong>το</strong> καθήκον, τηνχαρακτηρίζονται ως χαρούμενες, εύθυμες, αξιολόγηση, τη δράση καθώς και βιωματικούςλιγότερο στρεσσογόνες θέσεις καθώς και ψυχολογικούς στόχους. 21δημιουργούν σ<strong>το</strong>υς φοιτητές συναισθήματαικανοποίησης. Αντίθετα η στάση των Υλικό και Μέθοδοςφοιτητών για παροχή φροντίδας στα Η μελέτη είναι συγχρονική, περιγραφική μεηλικιωμένα ά<strong>το</strong>μα, στα ά<strong>το</strong>μα με νοητικάπροβλήματα και με φυσική ανικανότητα είναιποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά. <strong>Το</strong>δείγμα αποτέλεσαν οι φοιτητές <strong>το</strong>υ Α΄ και <strong>το</strong>υαρνητική παρόλο που έχουν επαρκή Ζ΄ εξαμήνου <strong>το</strong>υ Τμήμα<strong>το</strong>ς Νοσηλευτικής Β΄εκπαίδευση σε αυτόν <strong>το</strong>ν <strong>το</strong>μέα. 18<strong>το</strong>υ Τ.Ε.Ι. Αθήνας. Η συμμε<strong>το</strong>χή ήτανεθελοντική και διασφαλίστηκε η ανωνυμίαΣκοπόςτων συμμετεχόντων. Συμμετείχαν 66Ο σκοπός της μελέτης ήταν η διερεύνηση των φοιτητές από <strong>το</strong> Α΄ εξάμηνο και 80 από <strong>το</strong> Ζ΄στόχων και των προσδοκιών των φοιτητών εξάμηνο. Η επιλογή <strong>το</strong>υ Α΄ και <strong>το</strong>υ Ζ΄νοσηλευτικής για <strong>το</strong> νοσηλευτικό επάγγελμα.Τα κύρια ερευνητικά ερωτήματα ήταν:εξαμήνου ήταν σκόπιμη για να αποτυπωθούνοι προσδοκίες των φοιτητών κατά την έναρξη- Ποιες είναι οι αντιλήψεις και οι και την ολοκλήρωση των σπουδών <strong>το</strong>υς. Γιαπροσδοκίες των φοιτητών για τη τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκενοσηλευτική ;ερωτημα<strong>το</strong>λόγιο, <strong>το</strong> οποίο σχεδιάστηκε με- Ποιος ο βαθμός ικανοποίησης των βάση την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας καιφοιτητών από <strong>το</strong> περιεχόμενο των <strong>το</strong> θεωρητικό πλαίσιο <strong>το</strong>υ Ford. <strong>Το</strong>σπουδών <strong>το</strong>υς ;ερωτημα<strong>το</strong>λόγιο περιελάμβανε δημογραφικά- Ποιες προσδοκίες έχουν οι φοιτητές σαν σ<strong>το</strong>ιχεία, ερωτήσεις διερεύνησης της σειράςαυριανοί επαγγελματίες ;επιλογής και των παραγόντων πουεπηρέασαν θετικά <strong>το</strong>υς φοιτητές στηνwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 80
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012επιλογή <strong>το</strong>υς, ερωτήσεις που είχαν σχέση μετην εικόνα και τις προσδοκίες των φοιτητώναπό <strong>το</strong> νοσηλευτικό επάγγελμα και τέλοςερωτήσεις για <strong>το</strong> περιεχόμενο των σπουδώνκαι τις προτιμήσεις <strong>το</strong>υς σχετικά με <strong>το</strong>ν <strong>το</strong>μέαεργασίας. <strong>Το</strong> ερωτημα<strong>το</strong>λόγιο περιελάμβανεερωτήσεις ανοιχ<strong>το</strong>ύ και κλεισ<strong>το</strong>ύ τύπου.Στην τελευταία ερώτηση ζητήθηκε από <strong>το</strong>υςφοιτητές να απεικονίσουν πως βλέπουν <strong>το</strong>νεαυτό <strong>το</strong>υς ως νοσηλευτές σ<strong>το</strong> παρόν και σ<strong>το</strong>μέλλον. Χρησιμοποιήθηκε η τέχνη, και στησυγκεκριμένη περίπτωση η ζωγραφική,καθώς ορισμένα ά<strong>το</strong>μα μπορούν μέσα απότην αναπαράσταση μιας εικόνας ναεκφράσουν τα συναισθήματά <strong>το</strong>υς, <strong>το</strong>υςφόβους και τις αγωνίες <strong>το</strong>υς με μεγαλύτερηευκολία από την απλή περιγραφή.Όλα τα ερωτημα<strong>το</strong>λόγια ήταν αριθμημένα και<strong>το</strong> ίδιο νούμερο χρησιμοποιήθηκε και στηνερμηνεία των ευρημάτων. Οι απαντήσεις στιςανοιχτές ερωτήσεις αποκρυπ<strong>το</strong>γραφήθηκαν,κωδικοποιήθηκαν και οργανώθηκαν σεκατηγορίες. Για την κατηγοριοποίηση τωναπαντήσεων χρησιμοποιήθηκε η ταξινόμηση<strong>το</strong>υ Ford σχετικά με <strong>το</strong>υς ανθρώπινουςστόχους.AποτελέσματαΑπό <strong>το</strong>υς 66 φοιτητές <strong>το</strong>υ Α΄ Εξαμήνου90,77% είναι κορίτσια και 9,23% αγόρια, μεμέσο όρο ηλικίας 19,94 έτη. Από <strong>το</strong> Ζ΄Εξάμηνο συμμετείχαν 80 φοιτητές με μέσο22όρο ηλικίας 23,58 έτη, και από αυ<strong>το</strong>ύς 82,5%ήταν κορίτσια και 17,5% αγόρια.Ποσοστό 80,35% από <strong>το</strong> Α΄ Εξάμηνο και87,64% από <strong>το</strong> Ζ΄ Εξάμηνο έχουναποφοιτήσει από Ενιαίο Λύκειο. ΗΝοσηλευτική επιστήμη ήταν η πρώτη επιλογήγια <strong>το</strong> 56,92% <strong>το</strong>υ Α΄ Εξαμήνου και 60,26%<strong>το</strong>υ Ζ΄ Εξαμήνου. Οι λόγοι για <strong>το</strong>υς οποίους οιφοιτητές <strong>το</strong>υ Α΄ Εξαμήνου επέλεξαν τηνοσηλευτική ήταν η πεποίθηση ότι θα έχουνεξασφαλισμένη εργασία (45,5%), η θετικήεπιρροή από ά<strong>το</strong>μο <strong>το</strong>υ συγγενικού ή φιλικού<strong>το</strong>υς περιβάλλον<strong>το</strong>ς που είναι επαγγελματίαςυγείας (33%), τα προσωπικά <strong>το</strong>υς βιώματα(32,35%) και πολύ λιγότερο η επιρροή από ταΜ.Μ.Ε (7,58%). Τα ποσοστά για <strong>το</strong> Ζ΄ Εξάμηνοείναι 58,75%, 27,5%, 18,75% και 1,25%αντίσ<strong>το</strong>ιχα.Στην ανοικτή ερώτηση για <strong>το</strong>υς λόγουςεπιλογής <strong>το</strong>υ συγκεκριμένου επαγγέλμα<strong>το</strong>ς,ποσοστό 57,14% των φοιτητών <strong>το</strong>υ Α΄Εξαμήνου σχολίασε ότι «θέλει να προσφέρεισ<strong>το</strong>υς συνανθρώπους <strong>το</strong>υ» και 80% τωνφοιτητών <strong>το</strong>υ Ζ΄ Εξαμήνου ότι «<strong>το</strong>υ αρέσει ναφροντίζει <strong>το</strong>υς άλλους». Όσον αφορά <strong>το</strong>ερώτημα «πόσο ενδιαφέρον θεωρείτε <strong>το</strong>περιεχόμενο σπουδών σας» <strong>το</strong> Α΄ εξάμηνοαπάντησε σε ποσοστό 80,30% «πολύενδιαφέρον», 18,18% «μέτρια ενδιαφέρον»και 1,52% «λίγο ενδιαφέρον». Τα αντίσ<strong>το</strong>ιχαποσοστά για <strong>το</strong> Ζ΄ εξαμήνο ήταν 53,75%, 45%και 1,25%. <strong>Το</strong> περιεχόμενο σπουδώνκαλύπτει τις προσδοκίες των φοιτητών <strong>το</strong>υwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 81
Α΄ Εξαμήνου σε ποσοστό 84,85% και <strong>το</strong>υ Ζ΄ εξασφαλισμένη εργασία σ<strong>το</strong> μέλλον Σ<strong>το</strong>Εξαμήνου σε ποσοστό 48,75%. Οι τέλος, οι φοιτητές κλήθηκαν να απεικονίσουνπερισσότεροι φοιτητές, 84,62%, από <strong>το</strong> Α΄ πως βλέπει ο καθένας <strong>το</strong>ν εαυτό <strong>το</strong>υ σανεξάμηνο και 65,38% από <strong>το</strong> Ζ΄ εξάμηνο θα επαγγελματία νοσηλευτή τώρα και σ<strong>το</strong>επιθυμούσαν να εργασ<strong>το</strong>ύν σ<strong>το</strong> μέλλον. Ανταποκρίθηκαν 54 φοιτητές από <strong>το</strong>νοσοκομειακό περιβάλλον.Στη συνέχεια επιχειρήθηκε η ταξινόμηση τωνΑ΄ Εξάμηνο και 58 από <strong>το</strong> Ζ΄ Εξάμηνο.Αξιοποιήσιμα ήταν 50 σκίτσα από <strong>το</strong> Α΄ καιστόχων που αναγνωρίσθηκαν από <strong>το</strong>υς 54 από <strong>το</strong> Ζ΄ Εξάμηνο. Από την ανάλυση τωνφοιτητές <strong>το</strong>υ Α΄ και Ζ΄ εξαμήνου ότι έχουν σκίτσων προέκυψαν 3 θεματικές ενότητες :σχέση με <strong>το</strong> πώς βλέπουν <strong>το</strong>υς εαυ<strong>το</strong>ύς <strong>το</strong>υς - Στερεότυπαως νοσηλευτές. Σ<strong>το</strong>ν πίνακα που ακολουθεί - Ευτυχία- Ικανοποίηση(Πίνακας 1) φαίνεται η συχνότητα των - Εκτίμηση – Μετάβασηαπαντήσεων των φοιτητών Α΄ και Ζ΄Εξαμήνου αντίσ<strong>το</strong>ιχα για κάθε στόχο. Στερεότυπα σε πραγματικό επίπεδο καιΕπιπλέον παρατίθενται ενδεικτικά σχόλιατων φοιτητών στις ανοικτές ερωτήσεις <strong>το</strong>υερωτημα<strong>το</strong>λογίου.σε επίπεδο συμβόλωνΗ πρώτη θεματική κατηγορία προήλθε απόμικρότερες κατηγορίες στις οποίες υπήρχεΑπό τη μελέτη των σ<strong>το</strong>ιχείων φαίνεται ότι η επανάληψη εννοιών και εικόνων πουκοινωνική επιβεβαίωση αποτελεί ένα αναφέρονταν είτε σε συγκεκριμένο <strong>το</strong>μέασημαντικό στόχο για <strong>το</strong>υς φοιτητές καθώς η εργασίας (νοσοκομείο, χειρουργείο,νοσηλευτική είναι ένα επάγγελμα με πολλές παιδιατρικό τμήμα ή κοινότητα), είτε σεευκαιρίες για κοινωνική προσφορά και είναι εικόνες που παραπέμπουν σε ρόλουςσυνδεδεμένη με την έννοια της παροχής παραδοσιακούς με ισχυρή συμβολικήβοήθειας. Η κοινωνική υπευθυνότητα αναπαράσταση από <strong>το</strong>υς φοιτητές. Ηπαρουσιάζει μια αλτρουιστική προσέγγιση πλειοψηφία των φοιτητών επέλεξαν νακαι ενισχύει <strong>το</strong> στόχο της ευτυχίας μέσα από ζωγραφίσουν ή να οραματισ<strong>το</strong>ύν <strong>το</strong>υςτην έννοια της προσφοράς σ<strong>το</strong> κοινωνικό εαυ<strong>το</strong>ύς <strong>το</strong>υς ως νοσηλευτές σεσύνολο. Η ενεργητικότητα αναγνωρίστηκε νοσοκομειακό χώρο (κρεβάτι, ασθενής μεσχεδόν από <strong>το</strong> σύνολο των φοιτητών ορό, μεγάλα κτίρια, ασθενοφόρο)δεδομένου ότι <strong>το</strong> νοσηλευτικό επάγγελμα Αυτό θα μπορούσε να αποδοθεί στηνθεωρήθηκε πολύ ενδιαφέρον. Ένα μεγάλο προβολή κοινωνικών μηνυμάτων πουποσοστό φοιτητών έχει την πεποίθηση ότι με παρουσιάζουν <strong>το</strong>ν παραδοσιακό ρόλο <strong>το</strong>υ<strong>το</strong> επάγγελμα που επέλεξε θα έχει νοσηλευτή σε χώρους όπου διακρίνονται γιαwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 82
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012τη χαρακτηριστική παρουσία επαγγελματιώνυγείας και ασθενών, γεγονός που έρχεται σεαντίθεση με <strong>το</strong> διευρυμένο ρόλο <strong>το</strong>υνοσηλευτή που περιλαμβάνει την προαγωγήτης υγείας, την πρόληψη, αλλά και τηφροντίδα και την αποκατάσταση έξω από <strong>το</strong>χώρο <strong>το</strong>υ νοσοκομείου, στην κοινότητα.Στην παρούσα μελέτη, τα σκίτσα τωνφοιτητών δεν προβάλλουν μόνο ως μέρος τηςδικής <strong>το</strong>υς ταυτότητας <strong>το</strong> μικρόκοσμο <strong>το</strong>υνοσοκομείου που χαρακτηρίζεται από σχέσειςιεραρχίας, συγκεκριμένους κανόνεςλει<strong>το</strong>υργίας και περιορισμένη επαγγελματικήαυ<strong>το</strong>νομία, αλλά και <strong>το</strong> επαγγελματικόκαπέλο και τη σ<strong>το</strong>λή εργασίας . Από αυτόφαίνεται ότι υπερισχύει ο παραδοσιακόςρόλος <strong>το</strong>υ νοσηλευτή που συνοδεύεται απόαντικείμενα που έχουν δημιουργήσειισχυρότα<strong>το</strong>υς δεσμούς με την ισ<strong>το</strong>ρία <strong>το</strong>υνοσηλευτικού επαγγέλμα<strong>το</strong>ς όπως αυτήπαρουσιάζεται από τα Μ.Μ.Ε., τα έργα τέχνης,τη λογοτεχνία και <strong>το</strong>ν κινημα<strong>το</strong>γράφο. Ταστερεότυπα λει<strong>το</strong>υργούν όχι μόνο σε επίπεδοσυμβόλων (καπέλο, σ<strong>το</strong>λή), αλλά και σεεπίπεδο λήψης αποφάσεων με δυνητικάσημαντική επίδραση σ<strong>το</strong>ν <strong>το</strong>μέα εργασίας.Ευτυχία- Ικανοποίηση για <strong>το</strong>υς ίδιους καιγια <strong>το</strong>υς άλλουςΗ κατηγορία της ικανοποίησης προήλθε από<strong>το</strong> συνδυασμό εννοιών που παρέπεμπαν στηναντίληψη <strong>το</strong>υ επαγγέλμα<strong>το</strong>ς ως λει<strong>το</strong>ύργημα,στην αίσθηση της αισιοδοξίας για ένακαλύτερο μέλλον και στην επαγγελματικήικανοποίηση. Οι φοιτητές έκαναν χρήσηεικόνων και συμβόλων που εκδηλώνουναγάπη και προσφορά προς <strong>το</strong>υςσυνανθρώπους όπως <strong>το</strong> σχήμα της καρδιάς,<strong>το</strong> απλωμένο χέρι <strong>το</strong>υ νοσηλευτή, ο πλανήτης.Τα σκίτσα αυτά ερμηνεύτηκαν ωςπεριγράφοντα την ανθρωπιστική διάσταση<strong>το</strong>υ ρόλου <strong>το</strong>υ νοσηλευτή. Η θεώρησή <strong>το</strong>υςείναι ολιστική με επίκεντρο <strong>το</strong>ν άνθρωπο και<strong>το</strong>ν τρόπο που αυτός βιώνει μια αλλαγή στηνκατάσταση της υγείας <strong>το</strong>υ (φόβος, πόνος).Άλλοι φοιτητές επέλεξαν να ζωγραφίσουνδέντρα, λουλούδια, ουράνιο τόξο κ.ά. Οισυμβολισμοί αυ<strong>το</strong>ί ερμηνεύτηκαν ως σ<strong>το</strong>ιχείααισιοδοξίας για <strong>το</strong> μέλλον σε επίπεδοπροσφοράς και βελτίωσης της υγείας,α<strong>το</strong>μικά και συλλογικά. Δηλαδήαντιλαμβάνονται <strong>το</strong>υς εαυ<strong>το</strong>ύς <strong>το</strong>υς ωςενεργούντα υποκείμενα με δυνατότητααλλαγής της ζωής των άλλων προς <strong>το</strong>καλύτερο. Σε πολλά σκίτσα οι συμμετέχοντεςαπεικόνισαν <strong>το</strong>υς εαυ<strong>το</strong>ύς <strong>το</strong>υς με χαμόγελοΕκτίμηση – ΜετάβασηΗ τρίτη θεματική κατηγορία των σκίτσωναπεικονίζει τη διαδικασία της μετάβασης απότην ιδιότητα <strong>το</strong>υ φοιτητή στην ιδιότητα <strong>το</strong>υεπαγγελματία. Οι φοιτητές ανησυχούν για τηδυνατότητα εύρεσης εργασίας και για τιςδικές <strong>το</strong>υς δυνατότητες να ανταποκριθούνστις απαιτήσεις <strong>το</strong>υ επαγγέλμα<strong>το</strong>ς.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 83
Οι ανησυχίες αγγίζουν <strong>το</strong>ν κόσμο τωνσυναισθημάτων (φόβος, αμφιβολία) σχετικάμε την επιλογή <strong>το</strong>υς να σπουδάσουννοσηλευτική. Κάποιοι φοιτητές διέκρινανεπαγγελματική άνοδο μέσα από την άσκησητης νοσηλευτικής χωρίς να αποκλείουν τηναλτρουιστική διάσταση. Κάποιοι άλλοιφοιτητές επικεντρώθηκαν στη μαθησιακήδιαδικασία που συνοδεύει την επαγγελματικήιδιότητα <strong>το</strong>υ νοσηλευτή και στην υποχρέωσηνα επιδεικνύει συνεχώς επικαιροποιημένεςγνώσεις και δεξιότητες. Η ανταπόκριση στιςυποχρεώσεις, δηλαδή η κοινωνική ευθύνη,αποτελεί σημαντικό στόχο και ταυτόχροναανησυχία για <strong>το</strong>υς μελλοντικούς νοσηλευτές.ΣυζήτησηΌπως συμβαίνει παραδοσιακά στηΝοσηλευτική, <strong>το</strong> μεγαλύτερο ποσοστό τωνσυμμετεχόντων ήταν γυναίκες νεαρήςηλικίας. Οι συμμετέχοντες και κυρίως οιφοιτητές <strong>το</strong>υ Ζ΄ Εξαμήνου αναγνώρισαν <strong>το</strong>υςστόχους σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό, σεαντίθεση με την έρευνα των Bosco και συν. 12Η αδυναμία των νεο-εισερχομένων φοιτητώνως προς την αναγνώριση στόχων σε σχέση με<strong>το</strong>υς τελειόφοι<strong>το</strong>υς μπορεί να οφείλεται σ<strong>το</strong>αναπτυξιακό <strong>το</strong>υς στάδιο και στηνπεριορισμένη γνώση <strong>το</strong>υς σχετικά με τηνοσηλευτική και <strong>το</strong> νοσηλευτικό επάγγελμα.Εθνογράφοι ερευνητές μελετώντας <strong>το</strong>υςφοιτητές νοσηλευτικής τις δεκαετίες 1950και 1960, κατέληξαν σ<strong>το</strong> συμπέρασμα ότι ταστάδια της κοινωνικοποίησης <strong>το</strong>υς είναι:αρχική αθωότητα, αναγνώριση δυσαρμονίαςή σύγχυση ταυτότητας, προσομοίωση ρόλου,προσωρινή εσωτερίκευση, και σταθερήεσωτερίκευση ρόλου.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 8423Τα υψηλά ποσοστά αναφορικά με <strong>το</strong> στόχο«αποτίμηση» δείχνουν ότι οι φοιτητέςεπιθυμούν να δώσουν <strong>το</strong>ν καλύτερό <strong>το</strong>υςεαυτό και να χρησιμοποιήσουν όλες <strong>το</strong>υς τιςδυνάμεις. <strong>Το</strong> συγκεκριμένο εύρημαυποστηρίζεται και από <strong>το</strong>ν Ferguson, οοποίος υποστηρίζει ότι η ικανοποίηση και ηπληρότητα από <strong>το</strong> επάγγελμα είναι πολύσημαντικά σ<strong>το</strong>ιχεία.Η αποτελεσματικότητα και η κοινωνικήεπιβεβαίωση που επιθυμούν οι φοιτητές κατάτην εκπλήρωση των καθηκόντων <strong>το</strong>υςδείχνουν ότι αντλούν ικανοποίησηβοηθώντας <strong>το</strong>υς συνανθρώπους <strong>το</strong>υς. Ηνοσηλευτική δίνει έμφαση σ<strong>το</strong> σ<strong>το</strong>ιχείο τηςφροντίδας και της παροχής βοήθειας πουμπορεί να σχετίζεται με προσδοκίες αυ<strong>το</strong>βελτίωσης.924Στη μελέτη των Rheaume και συν 25 , ένας από<strong>το</strong>υς πρωταρχικούς λόγους για την επιλογήτης νοσηλευτικής για σταδιοδρομία ήταν ηεπιθυμία για τη παροχή φροντίδας σε άλλους,εύρημα που συμφωνεί και με άλλες μελέτες.Οι νεοεισερχόμενοι φοιτητές νοσηλευτικήςαντιλαμβάνονται <strong>το</strong> ρόλο <strong>το</strong>υ νοσηλευτή ωςσχέση γαλούχησης (Nurturing), που απαιτείμεγάλα αποθέματα υπομονής, καλή αίσθηση<strong>το</strong>υ χιούμορ, και συμπόνια.2726
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012Η ικανοποίηση από την εργασία θεωρείταιδείκτης ποιότητας κατά την παροχήυπηρεσιών υγείας. 1 Αυτό ενισχύεται και από<strong>το</strong> μεγάλο ποσοστό ευτυχίας καιικανοποίησης που αντλείται από την παροχήφροντίδας (95,35% έως σχεδόν 100%),καθώς και από τα σκίτσα των φοιτητών. <strong>Το</strong>εύρημα αυτό υποστηρίζεται κι από άλλεςέρευνες στις οποίες φαίνεται ότι οι νέοιάνθρωποι επιλέγουν καριέρα με βάση τηνευχαρίστηση που <strong>το</strong>υς παρέχει η εργασία 17,26 .Αντιθέτως, στη μελέτη των Baykal και συν. 28<strong>το</strong> νοσηλευτικό επάγγελμα φαίνεται ότιπροκαλεί χαμηλή ικανοποίηση και δενκαλύπτει τις προσδοκίες των φοιτητών.<strong>Το</strong> εύρημα σχετικά με τη μείωση τωνπροσδοκιών των φοιτητών σ<strong>το</strong> τελευταίοΕξάμηνο των σπουδών <strong>το</strong>υς και σχετικά με τηδιαφοροποίηση όσον αφορά την προτίμηση<strong>το</strong>υ νοσοκομειακού χώρου ενδεχομένωςεξηγείται από <strong>το</strong> γεγονός ότι οι φοιτητέςαπογοητεύονται καθώς οι σπουδές <strong>το</strong>υςεξελίσσονται.Σε ποιοτική μελέτη που διερεύνησε τιςαντιλήψεις 12 φοιτητών νοσηλευτικής για <strong>το</strong>κλινικό μαθησιακό περιβάλλον σ<strong>το</strong> πρώ<strong>το</strong>έ<strong>το</strong>ς σπουδών <strong>το</strong>υς, φαίνεται ότι οι φοιτητέςήταν απογοητευμένοι από τηνπραγματικότητα της κλινικής νοσηλευτικήςκαι ότι οι προσδοκίες που είχαν από τηνοσηλευτική δεν ικανοποιήθηκαν.Χαρακτηριστικά, ο όγκος της γραφικήςεργασίας και η διεκπεραίωση διοικητικώνκαθηκόντων είχαν αρνητικό αντίκτυπο στηνπροσωπική επαφή και την επικοινωνία με<strong>το</strong>υς ασθενείς.29Η ασφάλεια εργασίας αναφέρθηκε σε μεγάλοποσοστό από <strong>το</strong>υς συμμετέχοντες, και κυρίωςαπό <strong>το</strong>υς φοιτητές <strong>το</strong>υ Ζ΄ εξαμήνου (73,18%).Για <strong>το</strong>υς σκοπούς αυ<strong>το</strong>ύ <strong>το</strong>υ άρθρου οιστόχοι ασφάλειας <strong>το</strong>υ Ford ερμηνεύτηκανσαν «ασφάλεια για εργασία».Οι συμμετέχοντες είδαν τη νοσηλευτική σανμια σίγουρη διέξοδο καριέρας η οποίαπροσφέρει ευκαιρίες για εργασία. Αυτόμπορεί να αντικα<strong>το</strong>πτρίζει μια γενικευμένηαβεβαιότητα σύμφωνα με την οποία ταά<strong>το</strong>μα πρέπει να επιλέξουν μια καριέρα πουθα <strong>το</strong>υς παρέχει ασφάλεια εργασίας καιαυξημένες ευκαιρίες για υψηλό εισόδημα.Καθώς η νοσηλευτική είναι ένα γυναικείοκυρίως επάγγελμα, υπάρχει η αντίληψη ότι οιγυναίκες μπορούν με επιτυχία ναακολουθήσουν την καριέρα <strong>το</strong>υς ενώπαράλληλα φροντίζουν την οικογένειά <strong>το</strong>υς.30Τα αποτελέσματα επίσης έδειξαν στενότητασχετικά με τις επιλογές καριέρας στα πλαίσιατης νοσηλευτικής. Οι συμμετέχοντες επέλεξαν«βολικούς <strong>το</strong>μείς φροντίδας», όπωςπαιδιατρική, χειρουργείο και κοινοτικήνοσηλευτική. Αυτά τα περιβάλλοντααντιπροσωπεύουν «ευχάριστα μέρη» πουπροσφέρουν σ<strong>το</strong>υς συμμετέχοντες αυξημένηπροσωπική και εργασιακή ικανοποίηση.Ίσως να πιστεύουν ότι εκεί δεν θασυναντήσουν δυσάρεστες καταστάσεις όπωςwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 85
είναι ο θάνα<strong>το</strong>ς, γεγονός που σημαίνει ότι οι συνεχώς σύμφωνα με τις βιωματικέςφοιτητές έχουν ελάχιστη γνώση σχετικά με εμπειρίες. 32 Ερευνητές κατέληξαν σ<strong>το</strong>την πολυπλοκότητα της φροντίδας.συμπέρασμα ότι οι αντιλήψεις καιΤα ευρήματα της μελέτης σχετικά με <strong>το</strong>υς αναπαραστάσεις των φοιτητών επηρεάζονταιλόγους επιλογής <strong>το</strong>υ συγκεκριμένου από <strong>το</strong> σύστημα αξιών των νοσηλευτών πουεπαγγέλμα<strong>το</strong>ς δεν συμβαδίζουν με αυτά τηςβιβλιογραφίας. Ο ισχυρότερος λόγος επιλογήςτης νοσηλευτικής για <strong>το</strong>υς Έλληνες φοιτητέςείναι η εξασφάλιση εργασίας ενώ σε πολύμικρό ποσοστό έχουν επηρεαστεί από τασυνήθως είναι πολύ διαφορετικό από εκείνοτων καθηγητών <strong>το</strong>υς. 23Η νοσηλευτική έχει θετική εικόνα ως προς τηνικανότητά της να παρέχει αίσθημα ασφάλειαςσ<strong>το</strong>ν <strong>το</strong>μέα απασχόλησης, και ένα σταθερόμέσα ενημέρωσης σε αντίθεση με αυτά που εισόδημα. 33 Η θετική αυτή εικόνα τηςισχύουν διεθνώς.12,23Σε άλλη μελέτη, οι φοιτητές αναγνώρισαν <strong>το</strong>ρόλο των μέσων ενημέρωσης στηδιαμόρφωση της δικής <strong>το</strong>υς αντίληψη για τηνοσηλευτική. 31 Η Kiger υποστηρίζει ότι οισυμμετέχοντες στην έρευνά της έκανανχρήση εικόνων από τα ΜΜΕ για ναπεριγράψουν τη νοσηλευτική, επειδήσυνάντησαν δυσκολίες στη δημιουργίαπροσωπικών εικόνων και αναπαραστάσεωνγια την ιδανική πρακτική. Τα στερεότυπατων ΜΜΕ διευκολύνουν <strong>το</strong>υς φοιτητές σ<strong>το</strong> νααποδώσουν τη δική <strong>το</strong>υς ερμηνεία στηνοντότητα της νοσηλευτικής. 16 Φαίνεται ότιοι φοιτητές αναπτύσσουν αναπαραστάσειςστις οποίες έχει σχημα<strong>το</strong>ποιηθεί καιενσωματωθεί με κάποια μορφή η προσωπική<strong>το</strong>υς αντίληψη για <strong>το</strong> πώς οραματίζονται<strong>το</strong>υς εαυ<strong>το</strong>ύς <strong>το</strong>υς ως επαγγελματίες.Υποστηρίζεται ότι στην πορεία της ζωήςαναπτύσσονται και αποθηκεύοντα νοητικέςνοσηλευτικής στη κοινωνία έχει σαναποτέλεσμα την προσέλκυση νέων φοιτητώνσ<strong>το</strong> επάγγελμα. Αντίθετα η αρνητική εικόναπου παρουσιάζεται από τα μέσα μαζικήςενημέρωσης συμβάλλει στην αύξηση <strong>το</strong>υποσοσ<strong>το</strong>ύ των φοιτητών που εγκαταλείπουντις σπουδές <strong>το</strong>υς. 34 Η χρήση της τέχνης ωςμέσο εναλλακτικής έκφρασης επιτυγχάνει τηνολιστική άρθρωση των εμπειριών τωνσυμμετεχόντων και δίνει εκκίνηση σε μιαδιαδικασία εξεύρεσης εναλλακτικού λόγου.Τα ευρήματα από τα σκίτσα των φοιτητώνυποστηρίζουν ότι τα στερεότυπα στηνελληνική πραγματικότητα είναι ακόμα σεμεγάλο βαθμό υπαρκτά. Παρόμοια είναι καιτα ευρήματα άλλης μελέτης. 16 Τα σκίτσαπεριλαμβάνουν νοσηλευτές που φορούνκαπέλο, γεγονός που δεν υφίσταται πλέον,καθώς επίσης και νοσηλευτές που παρέχουνφροντίδα σε νοσοκομειακό περιβάλλον,αντικα<strong>το</strong>πτρίζοντας την αναπαραγωγήεικόνες, οι οποίες αναδιαμορφώνονταιwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 86
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012εικόνων από τα μέσα ενημέρωσης σχετικά μεστερεότυπες εικόνες φροντίδας.Σε φαινομενολογική μελέτη διερεύνησης τηςανάπτυξης των επαγγελματικών γνώσεων 8φοιτητών, τα σκίτσα <strong>το</strong>υς αναλύθηκαν γιατην απόδοση νοήμα<strong>το</strong>ς και ερμηνείας τωνβιωμάτων <strong>το</strong>υς κατά την εκπαίδευσή <strong>το</strong>υςσ<strong>το</strong> κλινικό περιβάλλον. Σύμφωνα με <strong>το</strong>υςερευνητές, η χρήση της τέχνης με αυτό <strong>το</strong>ντρόπο έδωσε σ<strong>το</strong>υς συμμετέχοντες τηνευκαιρία να αξιοποιήσουν γνώσεις καιεμπειρίες που ανήκαν στη σφαίρα <strong>το</strong>υασυνείδη<strong>το</strong>υ (pre-conscious), και να δώσουνμορφή σε εμπειρίες οι οποίες διαφορετικά θαπαρέμεναν αναξιοποίητες.Η ίδια μέθοδος έχει χρησιμοποιηθεί για ναβοηθήσει <strong>το</strong>υς φοιτητές να διατυπώσουνανασ<strong>το</strong>χαστικές σκέψεις που αφορούσαν την22ποιότητα της εκπαίδευσής <strong>το</strong>υς.της επικοινωνίας μέσω της τέχνηςπεριγράφεται σαν μια διεργασία πουεμπλέκει τη σκέψη, <strong>το</strong> συναίσθημα, τηφαντασία και την υποκριτική και πουεπιτρέπει σ<strong>το</strong>ν συμμετέχοντα «καλλιτέχνη»να είναι αληθινός.Σύμφωνα με τη Spouse, η πλειοψηφία τωνφοιτητών περιέγραψε με εικόνες τηδιαδικασία της κοινωνικοποίησής <strong>το</strong>υς σ<strong>το</strong>νοσηλευτικό επάγγελμα. Σημαντική και συχνήεικόνα ήταν αυτή της διαίρεσης τηςταυτότητας <strong>το</strong>υ συμμετέχοντα. Αυτόερμηνεύτηκε ως σημείο διχασμού ανάμεσαστην ιδιότητά <strong>το</strong>υς ως φοιτητές, και στη26Η εμπειρίαμελλοντική <strong>το</strong>υς ιδιότητα σαν επαγγελματίεςνοσηλευτές. Ήταν σαφές ότι οι φοιτητέςαπεικόνιζαν τις ανησυχίες <strong>το</strong>υς κατά τηδιάρκεια των σπουδών <strong>το</strong>υς κατά τρόπογραφικό μέσα από τη ζωγραφική και <strong>το</strong>σχέδιο.22Η γνώση και συμμε<strong>το</strong>χή των εκπαιδευτώνστη διαδικασία προβληματισμού τωννοητικών αναπαραστάσεων των φοιτητώνείναι σημαντική δεδομένου ότι ερευνητικάευρήματα υποστηρίζουν ότι οι προσωπικέςαντιλήψεις και προσδοκίες των φοιτητώννοσηλευτικής σχετίζονται με τηνεπαγγελματική εικόνα και τα στερεότυπα πουαναπτύσσουν. 3 Τα σ<strong>το</strong>ιχεία δείχνουν ότι οιφοιτητές εισέρχονται στα προγράμματασπουδών <strong>το</strong>υς με ισχυρές αναπαραστάσειςγια <strong>το</strong> επάγγελμα που θα ακολουθήσουν, οιοποίες συχνά δεν ανταποκρίνονται στηνπολυεπίπεδη διάσταση της κλινικήςνοσηλευτικής.19Σε μια πρόσφατη μελέτη επισημαίνεται ότι ηπροσωπική θεώρηση <strong>το</strong>υ κόσμου <strong>το</strong>υ κάθεφοιτητή πρέπει να ληφθεί υπόψη από <strong>το</strong>υςεκπαιδευτικούς προκειμένου η διαδικασίαμάθησης να είναι αποτελεσματική.Αν και αναγνωρίζεται ότι οι διδάσκοντες,αδυνα<strong>το</strong>ύν να συμμετέχουν όσο θα ήθελανστη κλινική εκπαίδευση των φοιτητών,ωστόσο η ανάπτυξη μηχανισμών αμφίδρομηςεπικοινωνίας μεταξύ της ακαδημαϊκήςεκπαίδευσης και της κλινικής νοσηλευτικής(ομάδες εργασίας) θα είχε θετικά2www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 87
αποτελέσματα και οι εκπαιδευτές θαγνώριζαν τη ρεαλιστική εικόνα τηςνοσηλευτικής πραγματικότητας σ<strong>το</strong> κλινικόχώρο, και τις θεωρητικές ανάγκες τωνφοιτητών <strong>το</strong>υς σε όλα τα στάδια <strong>το</strong>υπρογράμμα<strong>το</strong>ς. 31ΣυμπεράσματαΗ νοσηλευτική είναι πλέον η πρώτη επιλογήγια την πλειοψηφία των φοιτητών. Η αγάπηγια προσφορά και η προσδοκία γιαεξασφάλιση εργασίας είναι οι κυριότεροιλόγοι επιλογής της νοσηλευτικής. <strong>Το</strong>περιεχόμενο σπουδών είναι ενδιαφέρον γιατη πλειοψηφία των φοιτητών αλλά δενκαλύπτει πλήρως τις προσδοκίες <strong>το</strong>υς. Οιφοιτητές εισέρχονται σ<strong>το</strong> επάγγελμα μεπεριορισμένη αντίληψη και προσδοκίες γιατην ποικιλία των <strong>το</strong>μέων σ<strong>το</strong>υς οποίουςμπορούν να παρέχουν φροντίδα ωςεπαγγελματίες νοσηλευτές αλλά και με πολλάστερεότυπα. Νοιώθουν ικανοποίηση καιευτυχία από τη δυνατότητα που <strong>το</strong>υςπροσφέρεται μέσω <strong>το</strong>υ επαγγέλμα<strong>το</strong>ς γιαπαροχή βοήθειας και φροντίδας.Οι καθηγητέςνοσηλευτικής πρέπει ναπαρουσιάζουν τη ρεαλιστική και όχι τηρομαντική άποψη για τη νοσηλευτική.Επιπλέον, τα μέσα ενημέρωσης θα πρέπει ναπροβάλλουν μια πιο ισορροπημένη καιρεαλιστική απεικόνιση της νοσηλευτικήςπραγματικότητας που θα μπορούσε ναεπηρεάσει θετικά <strong>το</strong> επάγγελμα. Η ιδιαίτερησημασία σε αυ<strong>το</strong>ύς <strong>το</strong>υς παράγοντες θαμπορούσε να συμβάλλει ώστε <strong>το</strong> επάγγελματης νοσηλευτικής να προσελκύσει μελλοντικάπερισσότερο συνειδη<strong>το</strong>ποιημένους φοιτητές.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ1. Stavropoulou A., Stroubouki T. Exploringnurse students’ expectations fordeveloping a quality assurance course.Health Science Journal. 2009,3:255-2622. Midgley K. Pre-registration studentnurses perception of the hospital-learningenvironment during clinical placements.Nurse Educ Today. 2006,26:338-3453. Cook T.M., Gilmer M.I., Bess C.S.Beginning students definitions of nursing: An Inductive framework of professionalidentity. Journal of Nursing Education.2003,42:311-3174. Leyshon S. Empowering practitioner: Anunrealistic expectation of nurseeducation? J Adv Nurs 2002,40:466-4745. Brown H., Edelman R. Project 2000 : Astudy of expected and experiencedstressors and support reported bystudents and qualified nurses. J Adv Nurs2000,31:857-8646. Bill B.S., Wiechman D., Ryan A.M.Consequences of organizational justiceexpectations in a selection system.Journal of Applied Psychology.2006,91:455-4667. Myers D.G. Exploring psychology (5 th ed.)Worth. New York. 20028. Dubrin A.J. Applying psychology :Individual and organizationalwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 88
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012effectiveness (6 th2004ed). Prentice Hall, N.J.realistic ? Australian Journal of AdvancedNursing. 2003,40:37-429. Zysberg L., Zisberg A. Nursing students’Expectations of the College Experience.Journal of Nursing Education.2008,47:389-39510. Queenen D.S. Assessing Needs inContinuing Education. Jossey-Bass,S.Francisco, 199511. Fox R., Miner C. Motivation and theFacilitation of Change, Learning andparticipation in Educational Programs forHealth Professionals. The Journal ofContinuing Education in the HealthNursing. 1999,19:132-14112. Bosco A.M., Ward C., Styles I. Influencingthe future : Goals of student nurses andnursing. In Peter L, Jeffery (eds).International Education ResearchConference. Australia 200113. Young A. In the patient’s best interest :law and professional conduct. In Hunt G(eds). Ethical issue in Nursing.Routledge, London, 1994:64-18014. Altum I. Burnout and nurses’ personaland professional values. Nursing Ethics.2002,9:269-27815. Peter E., MacFarlane A.V., O’Brien-PallasL. Analysis of the moral habitability of thenursing work enviroment. J Adv Nurs.2004,47:356-36716. Kiger A.M. Accord and discord instudents’ image of nursing. Journal ofNursing Education. 1993,32:31717. Ward C., Bosco A., Styles I. Studentnurses’perceived goals and future careerpathways within Nursing : Are they18. Happell B. When I grow up I want to be a… ? Where undergraduate student nurseswant to work after graduation. J AdvNurs. 1999,29:499-50519. Spouse J. An impossible dream ? Imagesof nursing held by pre-registrationstudents and their effect on sustainingmotivation to became nurses. J Adv Nurs.2000a,32:730-73920. Cunningham A. Nursing stereotypes.Nursing Standard. 1999,13:46-4821. Ford M.E. For all practical purpose :criteria for defining and evaluationpractical intelligence. In Sternberg R.J.and Wagner (eds). Practical Intelligence.Cambridge University Press. Londonpp.183-20022. Spouse J. Talking pictures : Investigatingpersonal knowledge through illuminativeart-work. Nursing Times Research.2000b,5:253-26223. Day R.A., Field P.A., Campell I.E., Reutter L.Students’ evolving beliefs about nursing:From entry to graduation in a four yearsbaccalaureate programme. Nurse EducToday. 1995,15:357-36424. Ferguson V. Satisfaction and fulfilment.Nursing Clinics of North America.1990,25:615-61625. Rheaume A., Woodside R., Gautreau G.,DiTommaso E. Why students choosenursing. Canadian Nurse. 2003,99:25-2926. Beck C. The experience of choosingnursing as a career. Journal of NursingEducation. 2000,39:320-322www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 89
27. Smith P. The emotional Labour ofNursing : How Nurses care. Its impact oninterpersonal Relations. Managementand the Educational Enviroment inNursing. Macmillian Press, London,199228. Baykal U., Serap Sokmen, SebnemKorkmaz, Ebru Akgun. Determiningstudent satisfaction in a nursing college.Nurse Educ Today. 2005,25:255-26229. Pearcey P., Draper P. Exploring clinicalnursing experiences : Listening to studentnurses. Nurse Educ Today. 2008,28:595-60130. Berger K. The developing person throughthe life span. Worth, New York, 200431. O’Brien F., Mooney M., Glacken M.Impressions of nursing before exposureto the field. Journal of clinical Nursing.2008,17:1843-185032. Kosslyn S.M. The medium and themessage in mental imagery : a theory.Psychological Review. 1981,88:44-6633. Larsen P., McGill J., Palmer S. Factorsinfluencing career decisions :perspectives of nursing students in threetypes programs. Journal of NursingEducation. 2003,42:168-17334. Godfrey K. Don’t believe the hype.Nursing Times. 2000,96:28-29.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 90
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΠίνακας 1: Προσδιορισμός στόχων φοιτητών Α΄ & Ζ΄ ΕξαμήνουΣτόχος Ορισμός n% ΠαρατηρήσειςΑποτίμησηΩς νοσηλευτής επιθυμώ64…<strong>το</strong> θεωρώ προσωπική μουνα φτάνει κάποιος σ<strong>το</strong>(96,96%)πρόκληση (13Α΄)καλύτερο δυνατόεπίπεδο και να <strong>το</strong>υπαρέχω την καλύτερηδυνατή φροντίδα79…αυτός είναι ο στόχος(98,75%)αυ<strong>το</strong>ύ <strong>το</strong>υ επαγγέλμα<strong>το</strong>ς(71Ζ΄)ΕυτυχίαΗ φροντίδα των62…νοιώθω ευτυχής ότανασθενών μπορεί να με(95,35%)βλέπω <strong>το</strong>ν ασθενή μου νακάνει ευτυχισμένοαναρρώνει (20Α΄)79…είναι εξαιρετικό να βλέπεις(98,75%)ανθρώπους να γίνονταικαλά με τη δική σου βοήθεια(53Ζ΄)ΚοινωνικήΗ νοσηλευτική μου65...είναι <strong>το</strong> επάγγελμα πουεπιβεβαίωσηπαρέχει την ευκαιρία να(98,48%)επέλεξα για να βοηθάω <strong>το</strong>νβοηθάω <strong>το</strong>υς άλλουςκόσμο (61Α΄)79...ακόμα και να <strong>το</strong>υς σώσω(98,75%)τη ζωή (52Ζ΄)www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 91
ΕξασφάλισηΗ νοσηλευτική μου43…είναι ένα επάγγελμα μεεργασίαςπαρέχει ασφάλεια για(68,25%)εξασφαλισμένη τηνεργασίαεπαγγελματικήαποκατάσταση (3Α΄)56…έχει καλές προοπτικές για(73,68%)εργασία (47Ζ΄)ΚοινωνικήΑλτρουιστική59…μου αρέσει να προσφέρωΥπευθυνότηταπροσέγγιση της(92,19%)γι αυτό επέλεξα αυτό <strong>το</strong>φροντίδαςεπάγγελμα (23Α΄)63…επιθυμώ να συμμετέχω σε(84,0%)εθελοντικά προγράμματα(2Ζ΄)ΕνεργητικότηταΕπιθυμώ μια δουλειά62…έχει πολλούς <strong>το</strong>μείς,που δεν είναι βαρετή(95,35%)ποικίλα περιβάλλοντα,αλλά είναιπολλές διαφορετικέςσυναρπαστικήεμπειρίες (1Α΄)75…με αυτή τη δουλειά η(96,15%)καθημερινότητά μου θαείναι ενδιαφέρουσα (4Ζ΄)www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 92
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012ΕΡΕΥΝΑ – ORIGINAL PAPERΕμβολιαστική κάλυψη παιδιών ηλικίας 4-12 ετών <strong>το</strong>υ νομούΕυρυτανίαςΓκέτσιος Γιάννης 1 , Υφαντή Ελένη 2 , Γραμματικού Μαρία 3 , Γουρδούμπα Αικατερίνη 4 , Ροδί<strong>το</strong>υΠαρασκευή 5 , Ζαγκότση Μάρθα 61. Επισκέπτης Υγείας Γ.Ν. Καρπενησίου2. Επισκέπτρια Υγείας MSc Γ.Ν. Καρπενησίου3. Επισκέπτρια Υγείας Γ.Ν. Καρπενησίου4. Επισκέπτρια Υγείας Γ.Ν. Ιωαννίνων Χατζηκώστα5. Επισκέπτρια Υγείας Κ. Υ. Δ. Φραγκίστας Γ.Ν. Καρπενησίου6. Νοσηλεύτρια ΠΕ, Προϊσταμένη Παθολογικού & Ψυχιατρικού <strong>Το</strong>μέα Γ.Ν. ΚαρπενησίουΠΕΡΙΛΗΨΗΤις τελευταίες δύο δεκαετίες έχει συντελεστεί διεθνώς τεράστια πρόοδος σ<strong>το</strong>ν <strong>το</strong>μέα τηςπρω<strong>το</strong>γενούς πρόληψης των λοιμωδών νοσημάτων, ενώ πολλά νέα εμβόλια έχουν ενταχθεί σ<strong>το</strong>πρόγραμμα υποχρεωτικών εμβολιασμών και στη χώρα μας. Υπάρχουν ωστόσο ενδείξεις ότι ηεμβολιαστική κάλυψη για ορισμένα λοιμώδη νοσήματα στη χώρα μας δεν είναι επαρκής.Σκοπός: Ήταν να διερευνηθεί <strong>το</strong> επίπεδο εμβολιασμού των παιδιών ελλήνων και μεταναστών,ηλικίας 4 έως 12 ετών, <strong>το</strong>υ νομού Ευρυτανίας για τα εμβόλια κατά κοκκύτη-διφθερίτιδας –τετάνου (DTaP), πολιομυελίτιδας(IPV)και ιλαράς-ερυθράς –παρωτίτιδας (MMR).Υλικό & Μέθοδος: <strong>Το</strong> δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν οι μαθητές <strong>το</strong>υ συνόλου τωννηπιαγωγείων και των δημοτικών σχολείων (ηλικίας 4-12 ετών) <strong>το</strong>υ νομού Ευρυτανίας. Για τηνκαταγραφή των δόσεων των εμβολίων χρησιμοποιήθηκαν τα βιβλιάρια υγείας των παιδιών.Χρησιμοποιήθηκε η στατιστική δοκιμασία x 2 . Η επεξεργασία των δεδομένων έγινε με <strong>το</strong>πρόγραμμα SPSS 17.0.Αποτελέσματα: Τα αγόρια <strong>το</strong>υ δείγμα<strong>το</strong>ς ήταν 469 (51,9%) και τα κορίτσια 434 (48,1%). Ηπλήρης εμβολιαστική κάλυψη με <strong>το</strong> DTaP, <strong>το</strong> MMR και <strong>το</strong> IPV ήταν 87,3%, 79,9%, και 97,6%αντίσ<strong>το</strong>ιχα. Δεν παρουσιάστηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των παιδιών ελλήνωνκαι των παιδιών των μεταναστών.Συμπεράσματα: Η εμβολιαστική κάλυψη έναντι της ιλαράς, της ερυθράς και της παρωτίτιδαςήταν πλημμελής. Τα παιδιά των μεταναστών δεν υπολείπονται στην εμβολιαστική κάλυψη έναντιτων παιδιών των ελλήνων. Προβληματίζει <strong>το</strong> ποσοστό εμβολιαστικής κάλυψης με <strong>το</strong> εμβόλιοMMR.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 93
Λέξεις κλειδιά: Εμβολιασμός, παιδιά, σχολείο, μετανάστες.ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣΥφαντή Ελένη,Ναυπάκ<strong>το</strong>υ 19A, Παγκράτι,ΤΚ 35100, Λαμία,Τηλ: 2231032013, 6932121876,E-mail: ifanti_eleni@yahoo.grVaccination coverage of children aged 4-12 years old in theprefecture of EvritaniaGetsios Yannis 1 , Ifanti Eleni 2 , Grammatikou Maria 3 , Gourdouba Katerina 4 , Roditou Paraskevi 5 ,Zagotsi Martha 61. Health visitor, G.H. Karpenissi2. Health visitor Msc , G.H. Karpenissi3. Health visitor, G.H. Karpenissi4. Health visitor, G.H. Hatjikosta, Ioannina5. Healthvisitor, Health Center Fragista , G.H.Karpenissi6. RN, Principal of Internal Medicine and Psychiatry Sector of G.H.KarpenissiABSTRACTThe last two decades a huge progress has taken place in the field of the primary prevention ofinfections and many new vaccines have been introduced in the compulsory vaccination program.There is evidence, however, that immunization coverage against some infectious diseases is notadequate.Aim: It was to investigate the level of immunization coverage of Greek and Immigrants’ childrenaged 4-12 years old in the prefecture of Evritania regarding vaccines against pertussis-diphtheriatetanus(DTaP), poliomyelitis (IPV) and measles –mumps –rubella ( MMR).Material and methods: The sample of the study consisted of the pupils of all nursing andelementary schools of the prefecture of Evritania , aged 4-12 years old. Children’s personal HealthCards were used to evaluate the adequacy of vaccine doses. X 2 was usedfor comparisons. Statisticswas processed with SPPS 17.0.Results: The boys of the sample were 469 (51.9%) and the girls 434 (48.1%). Full vaccinationcoverage with DTaP, MMR and IPV was 87.3%, 79.9%, and 97.6% respectively. No statisticallysignificant differences were observed between Greek and Immigrants’ children.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 94
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012Conclusion: Vaccination coverage against measles , mumps and rubella was inadequate.Immigrants’ and Greek children are equally covered. Vaccination coveragetroublesome.with MMR isKeywords: Vaccination, children, school, immigrants.ΕΙΣΑΓΩΓΗις τελευταίες δύο δεκαετίες έχειΤσυντελεστεί τεράστια πρόοδος σ<strong>το</strong>ν<strong>το</strong>μέα της πρω<strong>το</strong>γενούς πρόληψηςτωνλοιμωδών νοσημάτων. Μια πλειάδα εμβολίωνέχει ενταχθεί σ<strong>το</strong> υποχρεωτικό πρόγραμμαεμβολιασμών τω ευρωπαϊκών χωρών και οΠαγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει θέσειφιλόδοξους στόχους εξάλειψης λοιμωδώννοσημάτων που επί σειρά ετώνταλαιπωρούσαν την ανθρωπότητα. Ωστόσο,ακόμα και στις μέρες μας παρατηρούνταιεπιδημίες λοιμωδών νοσημάτων τόσο στιςχώρες <strong>το</strong>υ τρί<strong>το</strong>υ κόσμου, όσο και στιςλεγόμενες ανεπτυγμένες χώρες. 1-4Στις χώρες <strong>το</strong>υ τρί<strong>το</strong>υ κόσμουείναι οισυνθήκες συγχρωτισμού των ατόμων και οιελλείψεις στην πρω<strong>το</strong>βάθμια φροντίδαυγείας που ευνοούν την εξάπλωση τωνλοιμωδών νοσημάτων. Αντίθετα, στιςανεπτυγμένες χώρες είναι κυρίως ηανεπαρκής εμβολιαστική κάλυψη πουευθύνεται για τις επιδημίες. Αυτή,σεCORRESPONDING AUTHORYfanti Eleni,Nafpaktou 19A, Pagrati,PC 35100, Lamia,Tel. 2231032013, 6932121876,E-mail: ifanti_eleni@yahoo.grσυνδυασμό με την ευκολία μετακινήσεων <strong>το</strong>υπληθυσμού, ευνοεί την εισαγωγή και τηδιάδοση μεταδοτικών παραγόντων. 1-3Έρευνες αποκαλύπ<strong>το</strong>υν επιδημίες ιλαράς καιπαρωτίτιδας σε δυτικές χώρες και κρούσματαδιφθερίτιδας στην Ινδία και στις δημοκρατίεςτης πρώην Σοβιετικής Ένωσης. 4,5 Αναφορικάμε τις βαλκανικές χώρες έχει αναφερθεί ότιά<strong>το</strong>μα αλβανικής καταγωγής έχουνυψηλότερα ποσοστά φορείας <strong>το</strong>υκορυνοβακτηριδίου της διφθερίτιδας σεσχέση με <strong>το</strong>υς έλληνες. 6 Στην Αλβανία επίσηςείχε σημειωθεί <strong>το</strong> 1996 επιδημίαπολιομυελίτιδας, ενώ κάποια κρούσματα τηςνόσου είχαν παρατηρηθεί και στην Ελλάδα. 7Δεδομένα εμβολιαστικής κάλυψης έναντι τωνκυριοτέρων λοιμωδών νοσημάτων δείχνουνπως η χώρα μας έχει επιτελέσει σημαντικόέργο σ<strong>το</strong>ν <strong>το</strong>μέα των εμβολιασμών. 8,9Ωστόσο, οι μεταβολές στη σύνθεση <strong>το</strong>υπληθυσμού και οι εγγενείς αδυναμίες <strong>το</strong>υσυστήμα<strong>το</strong>ς καταγραφής καιwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 95
παρακολούθησης των εμβολιασμών εγείρουν και μεταναστών, ηλικίας 4 έως 12 ετών, <strong>το</strong>υερωτηματικά για την αποτελεσματική νομού Ευρυτανίας. Στην παρούσα εργασίαεμβολιαστική κάλυψη των παιδιών των παρουσιάζονται τα σ<strong>το</strong>ιχεία που αφορούνελλήνων και των μεταναστών στη χώρα μας.Πρόσφατη πανελλαδική έρευνα αποκάλυψεστην εμβολιαστική κάλυψη με τα εμβόλιακατά κοκκύτη-διφερίτιδας –τετάνου (DTaP),ότι η εμβολιαστική κάλυψη των μειονοτικών πολιομυελίτιδας(IPV)και ιλαράς-ερυθράς –πληθυσμών υπολείπεται εκείνης <strong>το</strong>υ γενικού παρωτίτιδας (MMR), τα παλιότερα ενταγμέναπληθυσμού, ενώ αποτελεί σύνηθες σ<strong>το</strong> Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών.φαινόμενο να παραλείπεται η τελευταία δόσητων εμβολίων. 8 Σε κάποιες περιπτώσεις Υλικό και μέθοδοςεμβολίων οι αναμνηστικές δόσεις δεν είναι <strong>Το</strong> δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν οιαπλά δόσεις ενίσχυσης « booster», αλλά είναιαπαραίτητες για την εδραίωση της ανοσίας,όπως στην περίπτωση <strong>το</strong>υ εμβολίου MMR. 10-μαθητές <strong>το</strong>υ συνόλου των νηπιαγωγείων καιτων δημοτικών σχολείων (ηλικίας 4-12 ετών)<strong>το</strong>υ νομού Ευρυτανίας. Για την καταγραφή12 <strong>Το</strong> εμβολιαστικό επίπεδο <strong>το</strong>υ γενικού των δόσεων των εμβολίωνπληθυσμού στην Ελλάδα, σύμφωνα με χρησιμοποιήθηκαν τα βιβλιάρια υγείας τωνεκτιμήσεις της UNICEF, για <strong>το</strong>υς βασικούς παιδιών.εμβολιασμούς μέχρι <strong>το</strong> πρώ<strong>το</strong> έ<strong>το</strong>ς της ζωής Μετά από άδεια της διεύθυνσηστην Ελλάδα, για <strong>το</strong> 2002, ήταν 87%- 88%.Συνεπώς τα υπάρχοντα σ<strong>το</strong>ιχεία δενεπιτρέπουν μια απόλυτα ικανοποιητική καιαντιπροσωπευτική εικόνα <strong>το</strong>υ τι συμβαίνει σεεπίπεδο εμβολιαστικής κάλυψης στη χώραμας. Παράλληλα, υπάρχει ανάγκη για συνεχήπαρακολούθηση της εμβολιαστικής κάλυψηςκαι των σχετικών προβλημάτων πουανακύπ<strong>το</strong>υν σε διάφορες περιοχές της χώραςσε επίπεδο πρω<strong>το</strong>βάθμιας φροντίδας υγείας,έτσι ώστε να εξασφαλίζεται ο απρόσκοπ<strong>το</strong>ςεμβολιασμός όλων των πληθυσμιακώνομάδων.Σκοπός της μελέτης ήταν να διερευνηθεί <strong>το</strong>επίπεδο εμβολιασμού των παιδιών ελλήνων13πρω<strong>το</strong>βάθμιας εκπαίδευσης, οι δάσκαλοιενημέρωσαν <strong>το</strong>υ γονείς για τη διεξαγωγή τηςέρευνας και <strong>το</strong>υς ζήτησαν να προσκομίσουνσ<strong>το</strong> σχολείο σε προκαθορισμένες ημέρες ταβιβλιάρια υγείας των παιδιών <strong>το</strong>υς.Διευκρινίστηκε ότι η ανωνυμία τωνσυμμετεχόντων ήταν διασφαλισμένη καικαταγράφτηκαν τα δεδομένα πουαφορούσαν στην εμβολιαστική κάλυψη τωνμαθητών. Όλα τα παιδιά <strong>το</strong>υ δείγμα<strong>το</strong>ς είχανγεννηθεί στην Ελλάδα και όλες οι δόσεις τωνεμβολίων είχαν πραγμα<strong>το</strong>ποιηθεί μέσα σ<strong>το</strong>προβλεπόμενο χρονικό διάστημα (έγκαιρα). Ηεμβολιαστική κάλυψη έναντι τηςπολιομυελίτιδας σε όλες τις περιπτώσεις είχεwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 96
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012πραγμα<strong>το</strong>ποιηθεί με την ενέσιμη μορφή <strong>το</strong>υεμβολίου (IPV), ενώ ο εμβολιασμός έναντιιλαράς – παρωτίτιδας - ερυθράς είχεπραγμα<strong>το</strong>ποιηθεί μόνο με <strong>το</strong> τριπλό (MMR)εμβόλιο. Πλήρως εμβολιασμένα θεωρήθηκαντα παιδιά που είχαν πραγμα<strong>το</strong>ποιήσει 5δόσεις <strong>το</strong>υ DTaP, 5 δόσεις <strong>το</strong>υ IPV και δύοδόσεις <strong>το</strong>υ MMR, σύμφωνα με <strong>το</strong>επικαιροποιημένο Εθνικό ΠρόγραμμαΕμβολιασμών. 14Χρησιμοποιήθηκε η στατιστική δοκιμασία x 2για τις συγκρίσεις μεταξύ των παιδιώνελλήνων και μεταναστών, ενώ η επεξεργασίατων δεδομένων έγινε με <strong>το</strong> πρόγραμμα SPSS17.0.ΑποτελέσματαΤα αγόρια <strong>το</strong>υ δείγμα<strong>το</strong>ς ήταν 469 (51,9%)και τα κορίτσια 434 (48,1%). Αναφορικά μετην εμβολιαστική <strong>το</strong>υς κάλυψη, προέκυψαντα εξής :Εμβόλιο κατά Κοκκύτη – Τετάνου -Διφθερίτιδας (DTaP): Τo σύνολο τωνπαιδιών των μεταναστών της μελέτης είχεπραγμα<strong>το</strong>ποιήσει τις τέσσερεις από τις 5προβλεπόμενες δόσεις <strong>το</strong>υ εμβολίου, ενώ 4παιδιά ελλήνων (0,5%) παρέμενανανεμβολίαστα. Η πέμπτη δόση <strong>το</strong>υ εμβολίουείχε πραγμα<strong>το</strong>ποιηθεί από <strong>το</strong> 86,8 % τωνπαιδιών των ελλήνων και <strong>το</strong> 86,4% τωνπαιδιών των μεταναστών (πίνακας 1).Εμβόλιο κατά της πολιομυελίτιδας: <strong>Το</strong>σύνολο των παιδιών των μεταναστών είχεπραγμα<strong>το</strong>ποιήσει όλες τις προβλεπόμενεςδόσεις, ενώ 0,5% των παιδιών ελληνικήςκαταγωγής δεν είχαν πραγμα<strong>το</strong>ποιήσει τηνπρώτη δόση, 0,6% τη δεύτερη και την τρίτηδόση. Τα ποσοστά φθίνουν ακόμαπερισσότερο μετά την τέταρτη δόση, καθώς13 παιδιά (1,5%) δεν είχαν πραγμα<strong>το</strong>ποιήσειτην τέταρτη δόση και 20 παιδιά (2,3%) τηνπέμπτη δόση (πίνακας 2).Εμβόλιο κατά ιλαράς, ερυθράς καιπαρωτίτιδας: Σημαντικές διαφορέςπροέκυψαν σ<strong>το</strong> εμβολιασμό κατά ερυθράςιλαράς και παρωτίτιδας, με τα παιδιά <strong>το</strong>υδείγμα<strong>το</strong>ς, ανεξαρτήτως καταγωγής ναυστερούν στην πραγμα<strong>το</strong>ποίηση <strong>το</strong>υσυνόλου των δόσεων, με ποσοστά πουαπέχουν σημαντικά από <strong>το</strong> προσδοκώμενο ,καθώς ένα 20% από τα παιδιά των ελλήνωνκαι 25,4% των παιδιών των μεταναστών δενήταν πλήρως εμβολιασμένο (πίνακας 3).Σημειώνεται ότι δεν παρατηρήθηκανστατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ τωνπαιδιών των ελλήνων και των μεταναστώνσε καμιά κατηγορία εμβολίου. Τασυγκεντρωτικά δεδομένα για την πλήρηεμβολιαστική κάλυψη και για τις τρειςκατηγορίες εμβολίων παρουσιάζονται σ<strong>το</strong>νπίνακα 4.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 97
Συζήτησηεμβολιαστική κάλυψη των φοιτητώνΣύμφωνα με τα αποτελέσματα της παρούσης Νοσηλευτικής με <strong>το</strong> εμβόλιο DTaP δενμελέτης, η εμβολιαστική κάλυψη των παιδιώντων ελλήνων και των μεταναστών σ<strong>το</strong> νομόξεπερνούσε <strong>το</strong> 75%. 18 Σε παλαιότερη μελέτητων Bitsori και συν στην Ελλάδα βρέθηκε ότιΕυρυτανίας κυμαίνεται σε υψηλά επίπεδα 7% των εφήβων ηλικίας 15-19 ετών δεν είχανγια τις νόσους <strong>το</strong>υ τετάνου, <strong>το</strong>υ κοκκύτη, της εμβολιαστεί ποτέ έναντι τετάνουδιφθερίτιδαςδιφθερίτιδας και της πολιομυελίτιδας, ενώκαι κοκκύτη, ενώ <strong>το</strong> ποσοστόυπολείπεται στην περίπτωση <strong>το</strong>υ ΜΜR. Τα εμβολιαστικής κάλυψης έναντι ερυθράςιλαράςαποτελέσματα αυτά συμφωνούν με εκείνακαι παρωτίτιδας δεν ξεπερνούσε <strong>το</strong>προγενέστερα μελετών σ<strong>το</strong> ελλαδικό χώρο, 65%. Ακόμα λιγότερο ενθαρρυντικάμε τη διαφορά ότι αναδεικνύεται πληρέστερη αποτελέσματα είχαν αναφερθεί στηνη κάλυψη των παιδιών των μεταναστών, ενώτα ποσοστά πλήρους εμβολιαστικής κάλυψηςπαλαιότερη (1998) μελέτη των Lionis καισυν., 20 , στην οποία διαπιστώθηκε ότι <strong>το</strong>για <strong>το</strong> ΜΜR εμφανίζονται ελαττωμένα, ποσοστό πραγμα<strong>το</strong>ποίησης για την τελευταίαγεγονός ωστόσο όχι ασύνηθες, ακόμα και σεδιεθνείς μελέτες. 15,16δόση <strong>το</strong>υ DTaP περιορίστηκε σ<strong>το</strong> 18%.Νεώτερη έρευνα επιβεβαιώνει τη φθίνουσαΣε μελέτη των Sakou και συν., 17 που συχνότητα εμβολιασμών μετά την τρίτητέταρτηπραγμα<strong>το</strong>ποιήθηκε στην Ελλάδα μεταξύδόση, αν και τα ποσοστάεφήβων βρέθηκε ότι τα υψηλότερα ποσοστά κυμαίνονται άνω <strong>το</strong>υ 70%. 9 Και σε διεθνείςπλήρους εμβολιαστικής κάλυψης μελέτες τα ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψηςπαρατηρήθηκαν στην περίπτωση <strong>το</strong>υ έναντι ερυθράς-ιλαράς και παρωτίτιδαςMMR(93,1%), <strong>το</strong>υ εμβολίου κατά της υστερούν σημαντικά σε σχέση με <strong>το</strong>πολιομυελίτιδας (96%), ενώ <strong>το</strong> χαμηλότεροποσοστό παρατηρήθηκε στην τελευταία δόσηεπιθυμητό. 21,22 Στη Φιλανδία <strong>το</strong> ποσοστόεμβολιαστικής κάλυψης για την πρώτη δόση<strong>το</strong>υ DTaP εμβολίου. Διαπιστώθηκε <strong>το</strong>υ MMR ήταν 81% ,ενώ για τη δεύτερη δόσηστατιστικά σημαντική συσχέτιση μεταξύ της δεν ξεπερνούσε <strong>το</strong> 25% (δεδομένα ετώνηλικίας και των ποσοστών πλήρους 1993-2005). 11 Σε έρευνα που έγινε σ<strong>το</strong>εμβολιαστικής κάλυψης για <strong>το</strong> DTaP, με τα Λονδίνο βρέθηκε ότι 26% των παιδιών δενχαμηλότερα ποσοστά να παρατηρούνται είχαν εμβολιαστεί ποτέ έναντι ερυθράςιλαράςσ<strong>το</strong>υς εφήβους μεγαλύτερης ηλικίας.Προς αυτήν την κατεύθυνση συνηγορούν ταευρήματα των Noula και συν., 19 σε μελέτη <strong>το</strong>υ2008 σύμφωνα με τα οποία η πλήρηςκαι παρωτίτιδας, ενώ 55,3% τωνπαιδιών είχαν πραγμα<strong>το</strong>ποιήσει και τις δύοδόσεις ολοκληρώνοντας τις σπουδές <strong>το</strong>υςστη μέση εκπαίδευση. 23 Δεδομένα από τηνwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 98
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012Ελβετία δείχνουν ότι η εμβολιαστική κάλυψηγια τέτανο –διφθερίτιδα και κοκκύτη είναιάνω <strong>το</strong>υ 90% 21 , ενώ για ιλαρά –ερυθρά –παρωτίτιδα τα ποσοστά περιορίζονται σ<strong>το</strong>80% Ανάλογα ποσοστά αναφέρονται και σ<strong>το</strong>Βέλγιο. 24 Σημειώνεται ότι για την εξάλειψητης ερυθράς και της ιλαράς απαι<strong>το</strong>ύνταιποσοστά πλήρους εμβολιαστικής κάλυψηςάνω <strong>το</strong>υ 95%. Ελπιδοφόρο είναι <strong>το</strong> γεγονόςότι σε παιδιά που γεννήθηκαν μετά <strong>το</strong> 2005τα ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψηςεμφανίζονται παγκοσμίως αυξημένα,προσεγγίζοντας <strong>το</strong> 95%, κάτι που όμως δεσυμβαίνει σε μεγαλύτερες ηλικίες.Στη μελέτη της Ευλαμπίδου25 , η οποίαπραγμα<strong>το</strong>ποιήθηκε σε παιδιά μεταναστών σεέναν αστικό δήμο της Κρήτης βρέθηκε ότιπλήρως εμβολιασμένα έναντι τετάνου –διφθερίτιδας – κοκκύτη ήταν σε ποσοστό63%, έναντι πολιομυελίτιδας <strong>το</strong> ποσοστόήταν 68% και έναντι ιλαράς – ερυθράς –παρωτίτιδας <strong>το</strong> ποσοστό ήταν 55%.Διαπιστώθηκαν υψηλά ποσοστάπραγμα<strong>το</strong>ποίησης των δόσεων από τα παιδιάτων μεταναστών γεγονός που συμφωνεί μετα αντίσ<strong>το</strong>ιχα ευρήματα της Πανελλήνιαςέρευνας των Παναγιωτόπουλου και συν., 8 <strong>το</strong>2009 για <strong>το</strong>ν γενικό πληθυσμό. Στηνπερίπτωση των μεταναστών, από τηντέταρτη δόση και έπειτα παρουσιάζονταισημαντικές αποκλίσεις με <strong>το</strong> πανελλήνιοδείγμα μεταναστών, <strong>το</strong>υ οποίου τα ποσοστάυπολείπονται σημαντικά εκείνων τηςπαρούσης μελέτης, καθώς βρίσκονται κάτωαπό 80%. Σημειώνεται ότι σ<strong>το</strong> δείγμα τηςπαρούσης μελέτης περιλαμβάνονταν παιδιάμεταναστών αλβανικής μόνο καταγωγής, ενώδε διευκρινίζεται η σύνθεση <strong>το</strong>υ δείγμα<strong>το</strong>ςτων μεταναστών στη μελέτη τωνΠαναγιωτόπουλου και συν. 8 Η διαφορετικήσύνθεση των δειγμάτων μεταναστών- μόνοαλβανικής καταγωγής στην παρούσα μελέτηκαι διαφορετικών εθνοτήτων σε άλλεςέρευνες ίσως ενοχοποιείται για τιςπαρατηρούμενες αποκλίσεις, υποδηλώνονταςίσως ότι οι μετανάστες αλβανικής καταγωγήςέχουν ενταχθεί καλύτερα σ<strong>το</strong> σύστημαπρω<strong>το</strong>βάθμιας φροντίδας της χώρας μας.Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της παρούσηςμελέτης, τα παιδιά των μεταναστώναλβανικής καταγωγής δεν υστερούν έναντιτων συνομηλίκων <strong>το</strong>υς παιδιών ελλήνωνιδίας ηλικίας στην πραγμα<strong>το</strong>ποίηση τωνδόσεων των εμβολίων που εξετάστηκαν.Ωστόσο, τα δεδομένα αφορούν παιδιά πουφοι<strong>το</strong>ύν στην πρω<strong>το</strong>βάθμια εκπαίδευση καιδεν περιλαμβάνουν παιδιά που δενπαρακολουθούν σχολείο ή δεν επισκέφτηκαντις υπηρεσίες υγείας, και που ο αριθμός <strong>το</strong>υςδεν είναι εφικτό να προσδιοριστεί. Συνεπώςτα αποτελέσματα της μελέτης δε σημαίνουνότι όλα τα παιδιά μεταναστών ή ελλήνωνεμβολιάζονται. Πιθανόν να υπάρχουνμειονοτικοί πληθυσμοί τα παιδιά των οποίωνμπορεί να παρακολουθούν σχολείο και ναμην έχουν εμβολιαστεί ποτέ. Άλλωστε σεwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 99
πολλές μειονοτικές ομάδες έχουν κατάκαιρούς διαπιστωθεί εξαιρετικά χαμηλάποσοστά εμβολιασμών. Κοινό ωστόσοπρόβλημα διαπιστώνεται σ<strong>το</strong>ν εμβολιασμόμε <strong>το</strong> εμβόλιο MMR, με ποσοστά πουυπολείπονται σημαντικάτων επιθυμητώνγια την εξάλειψη των νόσων. Η παράλειψητης δεύτερης δόσης δε θα πρέπει να αποδοθείσε προκατάληψη έναντι <strong>το</strong>υ ίδιου <strong>το</strong>υεμβολίου, αφού τα ποσοστά εμβολιαστικήςκάλυψης με την πρώτη δόση είναι υψηλά.Παλαιότερα είχαν εκδηλωθεί επιφυλάξεις γιαMMR, που είχε ενοχοποιηθεί για πρόκλησηαυτισμού. Εμπεριστατωμένες έρευνεςωστόσο έχουν κατηγορηματικά απορρίψειαυτό <strong>το</strong> ενδεχόμενο. 26-28 Η παράλειψη τηςδεύτερης δόσης θα πρέπει μάλλον νααποδοθείσε αμέλεια, στη μεγάλη χρονικήαπόσταση που χωρίζει τις δύο δόσεις, πράγμαπου δε συμβαίνει σε όλες τις χώρες, αλλά καισ<strong>το</strong> γεγονός ότι προς εικοσαετίας, μόνο μίαδόση συστηνόταν στα επίσημα προγράμματαεμβολιασμών παγκοσμίως. <strong>Το</strong> γεγονός αυτόπρέπει να κινη<strong>το</strong>ποιήσει τις αρμόδιεςυπηρεσίες προς την κατεύθυνση τηςαξιολόγησης της εμβολιαστικής κάλυψης ανάτακτά διαστήματα και της λήψης πρόσθετωνμέτρων για την πληρέστερη εμβολιαστικήκάλυψη <strong>το</strong>υ πληθυσμού.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ1. Walker J, Huc S, Sinka K, Tissington A,Oates K. Ongoing outbreak of mumpsinfection in Oban, Scotland, November2010 to January 2011.Euro Surveill. 2011,16(8) pii: 19803.2. Parker Fiebelkorn A, Redd SB, GallagherK, Rota PA, Rota J, Bellini W et al. Measlesin the United States during thepostelimination era. J Infect Dis.2010,202(10):1520-8.3. Centers for Disease Control andPrevention (CDC). Update: mumpsoutbreak - New York and New Jersey,June 2009-January 2010. MMWR MorbMortal Wkly Rep. 2010, 59(5):125-9.4. Saikia L, Nath R, Saikia NJ, Choudhury G,Sarkar M. A diphtheria outbreak inAssam, India. Southeast Asian J Trop MedPublic Health. 2010, 41(3):647-52.5. Golaz A, Hardy IR, Strebel P, Bisgard KM,Vitek C, Popovic T et al. Epidemicdiphtheria in the Newly IndependentStates of the Former Soviet Union:implications for diphtheria control in theUnited States.J Infect Dis. 2000, 181 Suppl1:S237-43.6. Pournaras S, Tsakris A,Hadjichristodoulou C, Skoura L, Souliou E,Antoniadis A, et al. Diphtheria immunityof Albanian and other eastern Europeanimmigrants in Greece compared with thelocal population--the risk of reemergencein Greece. Infection. 1999, 27(6):361-4.7. Σύνολο κρουσμάτων επιλεγμένωνλοιμωδών νοσημάτων για τα έτη 1995και 1996. Ινστι<strong>το</strong>ύ<strong>το</strong> Υγείας <strong>το</strong>υ Παιδιού,Διεύθυνση Κοινωνικής Παιδιατρικής,Εμβόλιο, Ιούνιος 1997, (4):38. Παναγιωτόπουλος Τ, Γεωργακοπούλου Θ,Σταύρου Δ, Ντάνης Κ, Λάγγας Δ,www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 100
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012Γεωργιάδου Λ και συν. Εθνική μελέτηκατάστασης εμβολιασμού καισυχνότητας φυματικής λοίμωξης σταπαιδιά, 2006 Εθνική Σχολή ΔημόσιαςΥγείας, Αθήνα, Απρίλιος 2009.9. Σπίγγου Τ, Τζίνου Π, Μπρεγκόβα Α.Εκτίμηση επιπέδου εμβολιαστικήςκάλυψης των μαθητών της περιοχής <strong>το</strong>υΚ.Υ. Αγ. Αθανασίου Κέρκυρας. Iατρικάχρονικά βορειοδυτικής Ελλάδος 2010, 6(2):104-10710. Lashkari HP, El Bashir H. Immunizationsamong school leavers: is there a place formeasles-mumps-rubella vaccine? EuroSurveill. 2010, 15(17). pii: 19555.11. Davidkin I, Kontio M, Paunio M, Peltola H.MMR vaccination and disease elimination:the Finnish experience. Expert RevVaccines. 2010, 9(9):1045-53.12. Böttiger M. Boosting effect of a seconddose of measles vaccine given to 12-yearoldchildren. Scand J Infect Dis. 1993,25(2):239-43.13. Υπουργείο Υγείας και ΚοινωνικήςΑλληλεγύης, Γραφείο Γενικού ΓραμματέαΥγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης.Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Υγεία,Αθήνα 2008.14. Υπουργείο Υγείας και ΚοινωνικήςΑλληλεγύης, Γενική Δ/νση ΔημόσιαςΥγιεινής, Τμήμα ΕπιδημιολογίαςΝοσημάτων ΕγκύκλιοςΥ1/Γ.Π. 158238,23/1/2008 Νέο Εθνικό ΠρόγραμμαΕμβολιασμών.15. Feikin DR, Lezotte DC, Hamman RF,Salmon DA, Chen RT, Hoffman RE.Individual and community risks ofmeasles and pertussis associated withpersonal exemptions to immunization.JAMA. 2000, 284(24):3145-50.16. Ringler M, Göbel G, Möst J, Weithaler K.Fully vaccinated children are rare:immunization coverage andseroprevalence in Austrian schoolchildren. Eur J Epidemiol. 2003,18(2):161-70.17. Sakou II, Tsitsika AK, Papaevangelou V,Tzavela EC, Greydanus DE, Tsolia MN.Vaccination coverage among adolescentsand risk factors associated withincomplete immunization. Eur J Pediatr.2011 ( in press)18. Noula M, Raftopoulos V, Gesouli E,Tsaprounis T, Deltsidou A. Greek nursingstudents' immunization coverage: datafrom central continental Greece. NursHealth Sci. 2008, 10(3):169-74.19. Bitsori M, Ntokos M, Kontarakis N,Sianava O, Ntouros T, Galanakis E.Vaccination coverage among adolescentsin certain provinces of Greece. ActaPaediatr. 2005,94:1122-520. Lionis C, Chatziarsenis M, Antonakis N,Gianoulis Y, Fioretos M. Assessment ofvaccine coverage of schoolchildren inthree primary health care areas in ruralCrete, Greece.Fam Pract. 1998, 15(5):443-8.21. Jeannot E, Wyler Lazarevic CA, DuperrexO, Chastonay P. Evolution of vaccinecoverage from school year 2003-2004 to2006-2007, for 5 to 6-year-old children inGeneva. Med Mal Infect. 2010, 40(1):27-30.22. Zhao Z, Smith PJ, Luman ET. Trends inearly childhood vaccination coverage:www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 101
progress towards US Healthy People 2010goals. Vaccine. 2009, 27(36):5008-12.23. Miller E, Waight P, Gay N, Ramsay M,Vurdien J, Morgan-Capner P et al. Theepidemiology of rubella in England andWales before and after the 1994 measlesand rubella vaccination campaign: fourthjoint report from the PHLS and theNational Congenital Rubella SurveillanceProgramme. Commun Dis Rep CDR Rev.1997, 7(2):R26-32.24. Theeten H, Vandermeulen C, Roelants M,Hoppenbrouwers K, Depoorter AM, VanDamme P. Coverage of recommendedvaccines in children at 7-8 years of age inFlanders, Belgium Paediatr. 2009,98(8):1307-12.25. Ευλαμπίδου Ζ. Εμβολιαστική κάλυψηπαιδιών μεταναστών σε έναν αστικόΔήμο της Κρήτης. ΜεταπτυχιακήΕργασία, Ηράκλειο 200526. Hensley E, Briars L. Closer look at autismand the measles-mumps-rubella vaccine. JAm Pharm Assoc. 2010,50(6):736-41.27. DeStefano F. Vaccines and autism:evidence does not support a causalassociation. Clin Pharmacol Ther. 2007,82(6):756-9.28. Miller L, Reynolds J.Autism andvaccination-the current evidence. J SpecPediatr Nurs. 2009, 14(3):166-72.Ευχαριστίες: Ευχαρισ<strong>το</strong>ύμε θερμά την κ.Κωσ<strong>το</strong>πούλου Στεφανία, επισκέπτρια υγείαςMSc, που με την εμπειρία της συνέβαλε σ<strong>το</strong>ναρτιότερο σχεδιασμό της μελέτηςwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 102
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΠίνακας 1. Εμβολιαστική κάλυψη έναντι κοκκύτη-διφθερίτιδας-τετάνου με DTaPΠΑΙΔΙΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ pΝ % Ν %1 H δόση DTaPNAI 844 99,5 59 100,0 1,000OXI 4 0,5 0 0,02 H δόση DTaPNAI 839 99,4 59 100,0 1,000OXI 5 0,6 0 0,03 H δόση DTaPNAI 5 0,6 0 0,0 1,000OXI 839 99,4 59 100,04 H δόση DTaPNAI 11 1,3 0 0,0 0,788OXI 833 98,7 59 100,05 H δόση DTaPNAI 112 13,2 8 13,6 1,000OXI 732 86,8 51 86,4Χ c2www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 103
Πίνακας 2. Εμβολιαστική κάλυψη έναντι πολιομυελίτιδας με IPVΠΑΙΔΙΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ pΝ % Ν %1 H δόση IPVNAI 4 0,5 0 0,0 1,000OXI 844 99,5 59 100,02 H δόση IPVNAI 5 0,6 0 0,0 1,000OXI 839 99,4 59 100,03 H δόση IPVNAI 5 0,6 0 0,0 1,000OXI 839 99,4 59 100,04 H δόση IPVNAI 13 1,5 0 0,0 0,678OXI 831 98,5 59 100,05 H δόση IPVNAI 20 2,3 0 0,0 0,250OXI 824 97,6 59 100,0Χ 2 cwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 104
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012Πίνακας 3. Εμβολιαστική κάλυψη έναντι ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας με MMRΠΑΙΔΙΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ pΝ % Ν %1 H δόση MMR 81,0 0 0,0 0,974NAI 836 99,0 59 100,0OXI2 H δόση MMR 16920,0 15 25,4 0,210NAI 675 80,0 44 74,6OXIΧ c2Πίνακας 4. Πλήρης εμβολιαστική κάλυψη των παιδιών με τα εμβόλια DTaP, IPV και MMR.ΠΑΙΔΙΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ pΝ % Ν %DTPΝΑΙ 732 87,3 51 86,4ΟΧΙ 112 12,7 8 13,6 0,998Σύνολο 844 100,0 59 100,0IPVΝΑΙ 831 97,7 59 100,0ΟΧΙ 20 2,3 0 0,0 0,255Σύνολο 844 100,0 59 100,0MMRΝΑΙ 675 79,9 44 74,5ΟΧΙ 169 20,1 15 25,5 0,407Σύνολο 844 100,0 59 100,0Χ c2www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 105
ΕΡΕΥΝΑ – ORIGINAL PAPERΔιερεύνηση γνώσεων νοσηλευτών ως προς την ΥπέρτασηΚοκκινάκης Αναστάσιος-Δικαίος 1 , Μιχάλης Δημήτριος 2 , Κουτλούδη Κρυσταλία 3 , ΓουρνήΠαρασκευή 4 , Πολυκανδριώτη Μαρία 5 , Βασιλόπουλος Γεώργιος 5 , Γουρνή Μαρίτσα 61. Νοσηλευτής ΤΕ, Νοσοκομείο «Παμμακάρισ<strong>το</strong>ς»2. Ιατρός, Κέντρου Υγείας Αλιάρ<strong>το</strong>υ3. Νοσηλεύτρια ΤΕ4. Αναπληρώτρια Προϊσταμένη Νοσοκομείο «Παμμακάρισ<strong>το</strong>ς»5. Καθηγητές Εφαρμογών, Νοσηλευτικής Α’ ΤΕΙ, Αθήνας6. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής Α΄ ΤΕΙ, ΑθήναςΠΕΡΙΛΗΨΗΣκοπός της μελέτης ήταν η διερεύνηση των γνώσεων των νοσηλευτών ως προς την Υπέρταση .Υλικό και μέθοδος: <strong>Το</strong>ν πληθυσμό της μελέτης αποτέλεσαν ά<strong>το</strong>μα από όλες τις βαθμίδες <strong>το</strong>υνοσηλευτικού προσωπικού. Για τη συλλογή των σ<strong>το</strong>ιχείων χρησιμοποιήθηκε ειδικά διαμορφωμένοερωτημα<strong>το</strong>λόγιο, <strong>το</strong> οποίο εκτός από τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων,περιελάμβανε μεταβλητές που αφορούσαν στις γνώσεις για την Υπέρταση.Αποτελέσματα: Από τα 360 ά<strong>το</strong>μα που πήραν μέρος στη μελέτη, <strong>το</strong> 88% ήταν γυναίκες και η μέσηηλικία <strong>το</strong>υ δείγμα<strong>το</strong>ς ήταν 36,1 έτη. Ως προς τις γνώσεις των συμμετεχόντων, <strong>το</strong> 11,2% ανέφερε,ότι γνώριζε κάποιον αρμόδιο οργανισμό που να εκδίδει κατευθυντήριες οδηγίες για την Υπέρταση.<strong>Το</strong> 39,3% <strong>το</strong>υ δείγμα<strong>το</strong>ς ανέφερε σωστά τα όρια της αρτηριακής πίεσης και μόνον 3 σ<strong>το</strong>υς 10νοσηλευτές γνώριζαν, ότι η Υπέρταση σ<strong>το</strong>υς ενήλικες είναι κυρίως ιδιοπαθής. <strong>Το</strong> 95,2% και <strong>το</strong>85,9% των συμμετεχόντων γνώριζε, ότι η Υπέρταση έχει καταστροφική επίδραση στην καρδιάκαι σ<strong>το</strong>ν εγκέφαλο, αντίσ<strong>το</strong>ιχα. <strong>Το</strong> 65,7% εκτιμούσε λανθασμένα ως ασθενή «υψηλότερου»κινδύνου, εκείνον που έχει τιμή αρτηριακής πίεσης 160/95 mmHg και 2 επιπρόσθε<strong>το</strong>υςπαράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου. <strong>Το</strong> 78,1% των γνώριζε, ότι για τη θεραπεία της Υπέρτασηςαπαιτείται αρχικά διαιτητική αγωγή και στη συνέχεια φαρμακευτική αγωγή. Tο 96,3% γνώριζε,ότι απαιτείται διακοπή καπνίσμα<strong>το</strong>ς και <strong>το</strong> 59,9% ότι απαιτείται περιορισμός των γλυκών καιλιπαρών τροφών. Ως προς τη φαρμακευτική αγωγή, <strong>το</strong> 52,0% γνώριζε, ότι η πλειοψηφία τωνυπερτασικών ρυθμίζεται ικανοποιητικά με τη λήψη περισσοτέρων <strong>το</strong>υ ενός αντιυπερτασικώνφαρμάκων. <strong>Το</strong> 43,1% γνώριζε, ότι σε ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη ή χρόνια νεφρικήανεπάρκεια, η αρτηριακή πίεση πρέπει να είναι
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012Συμπεράσματα: Τα ευρήματα της παρούσης έρευνας έδειξαν ότι <strong>το</strong> νοσηλευτικό προσωπικόγνώριζε τις βλάβες που μπορούν να προκληθούν από την Υπέρταση και τις βασικές αρχές τηςδιαιτητικής και φυσικής αγωγής των υπερτασικών ασθενών, ωστόσο παρατηρήθηκε έλλειμμαγνώσεων ως προς την αιτιοπαθολογία και τα διαγνωστικά όρια της Υπέρτασης, την εκτίμηση <strong>το</strong>υκαρδιαγγειακού κίνδυνου που διατρέχουν οι υπερτασικοί και τη φαρμακευτική θεραπεία τηςΥπέρτασης. Τέλος, υψηλό ποσοστό <strong>το</strong>υ δείγμα<strong>το</strong>ς αγνοούσε την ύπαρξη κατευθυντήριων οδηγιώνγια την Υπέρταση. Για τη βελτίωση των γνώσεων των νοσηλευτών ιδιαίτερη έμφαση πρέπει ναδοθεί στη συνεχιζόμενη επαγγελματική εκπαίδευση.Λέξεις κλειδιά: Υπέρταση, παράγοντες κινδύνου, θεραπεία, πρόληψη, κατευθυντήριες οδηγίες.ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣExploration of nurses’ knowledge regarding ΗypertensionΚοκκινάκης Αναστάσιος-Δικαίος,Φολεγάνδρου 47,TK: 104-46, Αθήνα ,E-mail: tasosdikaios@yahoo.comKokkinakis Anastasios-Dikaios 1 , Michalis Dimitrios 2 , Koultoudi Krystalia 3 , Gourni Paraskeui 4 ,Polikandrioti Maria 5 , Vasilopoulos George 5 , Gourni Maritsa 61. RN, “Pammakaristos” Hospital2. MD, Health Center of Aliartos3. RN4. Assistant Head Nurse, “Panmakaristos” Hospital5. Laboratory Instructor, Nursing Department A΄, ΤΕΙ of Athens, Greece6. Professor, Nursing Department A΄, ΤΕΙ of Athens, GreeceABSTRACTThe aim of the present study was to explore nurses’ knowledge regarding hypertension.Method and material: The sample –studied consisted of individuals from all levels of nursingpersonnel. Data were collected by the use the completion of a specially designed questionnairewhich apart from demographic variables, it included items concerning knowledge abouthypertension.Results: From the 360 participants, 88% were women, while the mean age of the sample-studiedwas 36,1 years old. In terms of the knowledge of participants, 11,2% reported that knew someappropriate organization which publishes guidelines about hypertension. 39,3% of the sample-www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 107
studied reported correctly the limits of blood pressure while only 3 to 10 nurses knew thathypertension in adults is mainly idiopathic. 95,2% and 85,9% of the participants knew thathypertension has disastrous effects on heart and brain, respectively. 65,7% assessed wrongly aspatient of higher risk that with blood pressure within 160/95 mmHg and two cardiac risk factors.78,1% knew that care of hypertension initially demands dietary treatment and afterwardsmedicine treatment. 96,3% knew that is demanded cessation of smoking and the 59,9% knew thatis demanded constraint of sweet and fatty food. Regarding medicine regimen, 52,0% knew that themajority of individuals with hypertension is satisfactory regulated by the administration of morethat one hypertensive medicines. 43,1% knew that in patients with diabetes mellitus or chronicrenal disease, blood pressure should be maintained within
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012αριθμός αυτός θα προσεγγίζει <strong>το</strong> 1,5δισεκα<strong>το</strong>μμύριο. Επίσης, η Υπέρτασηαποτελεί μείζονα παράγοντα κινδύνου γιακαρδιαγγειακά νοσήματα που ευθύνονται για<strong>το</strong> 20% των θανάτων παγκοσμίως και για <strong>το</strong>50% των θανάτων σε μερικές αναπτυγμένεςχώρες.1-5Στη σημερινή εποχή, ο επιπολασμός τηςΥπέρτασης σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες,είναι ήδη <strong>το</strong> ίδιο υψηλός με αυτόν πουπαρατηρείται στις αναπτυγμένες χώρες. ΣτιςΗ.Π.Α., ο επιπολασμός της Υπέρτασης σ<strong>το</strong>υςενήλικες είναι 28,7% δηλ., περίπου 50εκα<strong>το</strong>μμύρια ά<strong>το</strong>μα. Στην Ελλάδα η Υπέρτασηείναι εξίσου συχνή με τις άλλες αναπτυγμένεςχώρες και αφορά περίπου <strong>το</strong> 25% <strong>το</strong>υπληθυσμού των ενηλίκων.6-11Η Αρτηριακή Υπέρταση προσβάλλει κυρίως<strong>το</strong>υς ηλικιωμένους με συχνότητα εμφάνισηςμεγαλύτερη <strong>το</strong>υ 50% σε ά<strong>το</strong>μα άνω των 65ετών.<strong>Το</strong> πιο επιβαρυντικό σ<strong>το</strong>ιχείο για <strong>το</strong>πρόβλημα της Υπέρτασης είναι ότι ένααρκετά μεγάλο μέρος <strong>το</strong>υ πληθυσμού δεγνωρίζει ότι πάσχει από τη νόσο, ενώ απόεκείνους που γνωρίζουν ότι πάσχουν δενείναι καλά ρυθμισμένοι. Ο παλιός «κανόναςτων ημίσεων» εξακολουθεί να ισχύει σεμεγάλο ποσοστό για <strong>το</strong>υς υπερτασικούς,όπου <strong>το</strong> 50% των υπερτασικώνδιαγιγνώσκονται, από αυ<strong>το</strong>ύς <strong>το</strong> 50%υπόκεινται σε θεραπεία και από <strong>το</strong>υςτελευταίους <strong>το</strong> 50% ρυθμίζονται επαρκώς.Συνεπώς μόνο <strong>το</strong> 12,5% των υπερτασικώνρυθμίζονται ικανοποιητικά, ποσοστό, πουποικίλλει από 34% στις μελέτες που αφορούντις ΗΠΑ ως και 6% σε αυτές που αφορούν <strong>το</strong>Ηνωμένο Βασίλειο.6-11Δεδομένου, ότι τα τελευταία χρόνια, ηΥπέρταση έχει λάβει ανησυχητικέςδιαστάσεις παρά τις πολλαπλέςαναθεωρούμενες εκδόσεις κατευθυντήριωνοδηγιών από αρμόδιους οργανισμούς καιφορείς κυρίως από τα τέλη της δεκαετίας <strong>το</strong>υ1970, η εφαρμογή μιας αποτελεσματικήςστρατηγικής για την πρόληψη, τη διάγνωση,τη θεραπεία και τη διαχείριση της Υπέρτασης,καθίσταται επιτακτική ανάγκη.6-11Σκοπός της παρούσης μελέτης ήταν ηδιερεύνηση των γνώσεων των νοσηλευτώνως προς την Υπέρταση .Υλικό και μέθοδος<strong>Το</strong>ν πληθυσμό της μελέτης αποτέλεσανά<strong>το</strong>μα από όλες τις βαθμίδες <strong>το</strong>υνοσηλευτικού προσωπικού, εξαιρουμένωντων Βοηθών Θαλάμου και των ΑνδρώνΝοσοκόμων και Τραυματιοφορέων.Για τη συλλογή των σ<strong>το</strong>ιχείωνχρησιμοποιήθηκε ειδικά διαμορφωμένοερωτημα<strong>το</strong>λόγιο <strong>το</strong> οποίο δομήθηκε: α) μεβάση τις σύγχρονες κατευθυντήριες οδηγίεςτων διαφόρων αρμοδίων οργανισμών καιεταιρειών σε θέματα ΑΠ και Υπέρτασης(WHO-ISH, JNC, ESH-ESC, WHO, AHA και τηςwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 109
Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης Υπέρτασης) o Γνώσεις σχετικά με τις τιμές στόχους τηςκαι β) ύστερα από προσεκτική ανασκόπησηΑΠ και την παρακολούθηση τωντης βιβλιογραφίας που σχετίζονταν με τηνυπερτασικών ασθενών.εφαρμογή άλλων ερωτημα<strong>το</strong>λογίων από <strong>Το</strong> ερωτημα<strong>το</strong>λόγιο μοιράστηκε από <strong>το</strong>υςσυναφείς έρευνες που απευθύνονταν σε φοιτητές που διεξήγαγαν την έρευνα σ<strong>το</strong>εκπαιδευμένο ή εξειδικευμένο στην νοσηλευτικό προσωπικό τεσσάρων δημόσιωνΥπέρταση ιατρο-νοσηλευτικό προσωπικό.<strong>Το</strong> ερωτημα<strong>το</strong>λόγιο αποτελεί<strong>το</strong> από δύονοσοκομείων, αφού πρώτα υποβλήθηκε καιεγκρίθηκε από τις Επιτροπές για την ηθικήμέρη. <strong>Το</strong> πρώ<strong>το</strong> μέρος περιελάμβανε τα και την έρευνα <strong>το</strong>υ κάθε νοσοκομείου.δημογραφικά χαρακτηριστικά των Η διανομή <strong>το</strong>υ ερωτημα<strong>το</strong>λογίου διήρκησεσυμμετεχόντων (φύλο, ηλικία, βαθμίδα συνολικά 3 μήνες, με προσωπική επαφή τωνεκπαίδευσης, έτη προϋπηρεσίας σ<strong>το</strong> συνεντευξιαζόμενων-φοιτητών της έρευναςνοσηλευτικό επάγγελμα συνολικά, τμήμα με <strong>το</strong>υς νοσηλευτές των τμημάτων.εργασίας κατά την περίοδο διενέργειας της <strong>Το</strong> ερωτημα<strong>το</strong>λόγιο της παρούσης έρευναςέρευνας και έτη εργασίας σ<strong>το</strong> παρόν τμήμα). διανεμήθηκε σε 523 εργαζόμενους<strong>Το</strong> δεύτερο μέρος περιελάμβανε τις εξής νοσηλευτικού προσωπικού, διαφόρωνερωτήσεις σχετικά με την Υπέρταση:o Γνώση αρμοδίων οργανισμών - εταιρειώνβαθμίδων εκπαίδευσης στα περισσότερα ήσ<strong>το</strong> σύνολο των τμημάτων των τεσσάρωνπου εκδίδουν κατευθυντήριες οδηγίες για δημόσιων νοσοκομείων. Από τα 523την Υπέρτασηερωτημα<strong>το</strong>λόγια που μοιράστηκαν, 360o Γνώσεις των ορίων και της αιτιολογίαςτης Υπέρτασηςερωτημα<strong>το</strong>λόγια επιστράφηκαν απαντημένα(ποσοστό ανταπόκρισης 68,8%).o Γνώσεις σχετικά με τα «όργαναστόχους»Για τη στατιστική επεξεργασία και ανάλυσητης Υπέρτασηςo Γνώσεις σχετικά με <strong>το</strong>ν καρδιαγγειακόχρησιμοποιήθηκε <strong>το</strong> στατιστικό πρόγραμμαSPSS 13.0κίνδυνο που διατρέχουν οι υπερτασικοίασθενείςΑποτελέσματαo Γνώσεις για τη θεραπεία της Υπέρτασης Τα κονωνικο-δημογραφικά σ<strong>το</strong>ιχεία <strong>το</strong>υo Γνώσεις σχετικά με τη υγιεινοδιαιτητική δείγμα<strong>το</strong>ς μελέτης φαίνονται σ<strong>το</strong>ν πίνακα 1.θεραπεία της ΥπέρτασηςΩς προς τη διερεύνηση των γνώσεωνo Γνώσεις σχετικά με τη φαρμακευτικήαγωγή της Υπέρτασηςβρέθηκαν τα εξής :<strong>Το</strong> 11,2% <strong>το</strong>υ δείγμα<strong>το</strong>ς (40 ά<strong>το</strong>μα) ανέφερε,ότι γνώριζε κάποιον οργανισμό που ναwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 110
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012εκδίδει κατευθυντήριες οδηγίες για τηνΥπέρταση. Από αυ<strong>το</strong>ύς, μόνο <strong>το</strong> 9,2% (33ά<strong>το</strong>μα) ανέφερε, σωστά κάποιον οργανισμό,ενώ <strong>το</strong> 2% (7 ά<strong>το</strong>μα) είτε δεν ανέφερεκάποιον συγκεκριμένο οργανισμό, είτεανέφερε λανθασμένα κάποιες φαρμακευτικέςεταιρείες που διαθέ<strong>το</strong>υν αντιυπερτασικάσκευάσματα. Μόνο <strong>το</strong> 1,2% (4 ά<strong>το</strong>μα)ανέφερε <strong>το</strong>υς μεγάλους διεθνείς οργανισμούς(WHO, WHO-ISH, JNC, ESC/ESH, AHA) πουαποτελούν την κύρια πηγή σχεδόν όλων τωνκατευθυντήριων οδηγιών.(Πίνακας 2)<strong>Το</strong> 51,1% <strong>το</strong>υ δείγμα<strong>το</strong>ς ανέφερε υψηλότερεςτιμές αρτηριακής πίεσης ως φυσιολογικές, <strong>το</strong>20,6% ανέφερε τις τιμές ≥ 160/90 mmHg ωςόρια Υπέρτασης και <strong>το</strong> 39,3% <strong>το</strong>υ δείγμα<strong>το</strong>ςγνώριζε σωστά τα όρια της Υπέρτασης.(Πίνακας 3)Μόνον 3 σ<strong>το</strong>υς 10 γνώριζαν, ότι η Υπέρτασησ<strong>το</strong>υς ενήλικες είναι κυρίως ιδιοπαθής, ενώ 1σ<strong>το</strong>υς 4 απέδιδαν λανθασμένα την εμφάνισητης Υπέρτασης σ<strong>το</strong>υς ενήλικες, ωςαποτέλεσμα κάποιας προϋπάρχουσας νόσου.(Πίνακας 4)<strong>Το</strong> 95,2% και <strong>το</strong> 85,9% των συμμετεχόντωνγνώριζε, ότι η Υπέρταση έχει καταστροφικήεπίδραση στην καρδιά και σ<strong>το</strong>ν εγκέφαλο,αντίσ<strong>το</strong>ιχα. <strong>Το</strong> 65,3% και <strong>το</strong> 66,1% γνώριζετη βλαπτική επίδραση της υπέρτασης σ<strong>το</strong>υςνεφρούς και στις αρτηρίες, αντίσ<strong>το</strong>ιχα.Αντιθέτως, <strong>το</strong> 53,4% δεν γνώριζε ότι ηΥπέρταση μπορεί να προκαλέσει βλάβες καιμάλιστα σοβαρές, σ<strong>το</strong>υς οφθαλμούς.(Πίνακας 5)<strong>Το</strong> 65,7% των ερωτηθέντων εκτιμούσελανθασμένα ως ασθενή «υψηλότερου»κινδύνου, εκείνον που έχει την ενδιάμεσητιμή ΑΠ (160/95 mmHg) και 2επιπρόσθε<strong>το</strong>υς παράγοντες καρδιαγγειακούκινδύνου (κάπνισμα καιυπερχοληστεριναιμία) και μόνο <strong>το</strong> 16,2% τωνερωτηθέντων εκτιμούσε σωστά ότι <strong>το</strong>«υψηλότερο» καρδιαγγειακό κίνδυνοδιατρέχει ο ασθενής, που ναι μεν έχει τημικρότερη τιμή ΑΠ από <strong>το</strong>υς 3 (150/90mmHg) αλλά έχει συνοδό εγκατεστημένηνόσο (πάσχει από Χρόνια ΝεφρικήΑνεπάρκεια). (Πίνακας 6)<strong>Το</strong> 78,1% των ερωτηθέντων γνώριζε, ότι γιατη θεραπεία της Υπέρτασης απαιτείταιαρχικά υγιεινοδιαιτητική αγωγή και στησυνέχεια με φαρμακευτική αγωγή. <strong>Το</strong> 75,4%γνώριζε, ότι ένας ασθενής σ<strong>το</strong>ν οποίοδιαγιγνώσκεται Υπέρταση με τιμές ΑΠμεγαλύτερες από 180/110 mmHg, πρέπει ναξεκινήσει να λαμβάνει φαρμακευτική αγωγήαμέσως μετά τη διάγνωση. (Πίνακας 7)Ως προς στην υγιεινοδιαιτητική θεραπεία τηςΥπέρτασης, <strong>το</strong> 96,3% γνώριζε ότι απαιτείταιδιακοπή καπνίσμα<strong>το</strong>ς και <strong>το</strong> 59,9% ότιαπαιτείται περιορισμός των γλυκών καιλιπαρών τροφών. <strong>Το</strong> 88,6% θα συμβουλέψει<strong>το</strong>ν περιορισμό της πρόσληψης <strong>το</strong>υ νατρίου,<strong>το</strong> 96% τη διακοπή <strong>το</strong>υ καπνίσμα<strong>το</strong>ς, και <strong>το</strong>86,9% <strong>το</strong>ν περιορισμό της κατανάλωσηςwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 111
αλκοόλ. Όσον αφορά στην προτεινόμενη είναι ≤ 130/85 mmHg). <strong>Το</strong> 57,3% πίστευεσωματική δραστηριότητα, <strong>το</strong> 45,1% <strong>το</strong>υ ότι ένας υπερτασικός θεωρείταιδείγμα<strong>το</strong>ς θα συμβούλευε <strong>το</strong> σωστό ικανοποιητικά ρυθμισμένος, όταν κατά τιςσυνδυασμό αυξημένης φυσικής μετρήσεις σ<strong>το</strong> σπίτι εμφανίζει τιμές ίσες ήδραστηριότητας (όπως περπάτημα) και λίγο μεγαλύτερες με 140/90 mmHg (τιμέςμέτριας έντασης αεροβικών ασκήσεων (όπωςποδήλα<strong>το</strong>, τρέξιμο, κολύμβηση), <strong>το</strong> 86,4%που ισχύουν για τη μέτρηση της ΑΠ σ<strong>το</strong>ιατρείο). (Πίνακας 10)γνώριζε την ευεργετική επίδραση της <strong>Το</strong> 43,1% γνώριζε, ότι η αρτηριακή πίεση σεαυξημένης φυσικής δραστηριότητας, <strong>το</strong> ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη ή χρόνια63,2% γνώριζε την ευεργετική επίδραση των νεφρική ανεπάρκεια πρέπει να είναι
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012Α) Όσον αφορά <strong>το</strong>ν αριθμό των ατόμων<strong>το</strong>υ δείγμα<strong>το</strong>ς που απάντησαν στιςερωτήσεις:• Καμία ερώτηση δεν απαντήθηκε από όλο<strong>το</strong> δείγμα (360 ά<strong>το</strong>μα).• Η συντριπτική πλειοψηφία τωνερωτήσεων (27 από τις 30, όπωςφαίνονται σ<strong>το</strong>ν πίνακα) απαντήθηκαν<strong>το</strong>υλάχισ<strong>το</strong>ν από 332 ά<strong>το</strong>μα.• Η ερώτηση που απαντήθηκε περισσότερο(από 356 ά<strong>το</strong>μα) είναι η πρώτη ερώτησηπου τίθεται για την Υπέρταση σχετικά μετη γνώση οργανισμών / εταιρειών πουεκδίδουν κατευθυντήριες οδηγίες για τηνΥπέρταση. Ακολουθούν οι ερωτήσεις γιατα όρια της Υπέρτασης και τα «όργανα –στόχους» της Υπέρτασης με 354απαντήσεις έκαστη.• Οι ερωτήσεις που απαντήθηκαν λιγότεροείναι αυτές που αφορούν τααντιυπερτασικά φάρμακα (απαντήθηκεαπό 332 – δεν απαντήθηκε από 28) καιτην αιτιολογία της Υπέρτασης(απαντήθηκε από 336 – δεν απαντήθηκεαπό 24).Β) Όσον αφορά τα ποσοστά των σωστώναπαντήσεων:• Τα ποσοστά σωστών απαντήσεων στις30 ερωτήσεις κυμαίνονται από 96,3% <strong>το</strong>μέγισ<strong>το</strong> ως 9,2% <strong>το</strong> ελάχισ<strong>το</strong>.• Στις 9 από τις 30 ερωτήσεις <strong>το</strong> ποσοστότων σωστών απαντήσεων είναι της τάξης<strong>το</strong>υ 50-80%, ενώ στις 11 <strong>το</strong> ποσοστόσωστών απαντήσεων είναι μεγαλύτερο<strong>το</strong>υ 80% και στις υπόλοιπες 10 <strong>το</strong>ποσοστό σωστών απαντήσεων είναιμικρότερο <strong>το</strong>υ 50%.• Από τις 11 ερωτήσεις που εμφανίζουνποσοστό σωστών απαντήσεωνμεγαλύτερο <strong>το</strong>υ 80% : α) οι 4 αφορούν ταόργανα που βλάπ<strong>το</strong>νται ή όχι από τηνΥπέρταση β) οι 6 σχετίζονται με τηνυγιεινοδιαιτητική αγωγή των ασθενώνκαι γ) η 1 αφορά στα αντιυπερτασικάφάρμακα και πιο συγκεκριμένα τη γνώσηότι οι βενζοδιαζεπίνες δεν αποτελούνκατηγορία αντιυπερτασικών φαρμάκων• Αντίθετα, ποσοστά σωστών απαντήσεωνμικρότερα <strong>το</strong>υ 50% εμφανίζονταιουσιαστικά σε 9 ερωτήσεις <strong>το</strong>υερωτημα<strong>το</strong>λογίου: α) 7 απλές, β) τησύνθετη ερώτηση που αφορά τα όργαναπου βλάπ<strong>το</strong>νται ή όχι από την Υπέρταση(όπου η πλειοψηφία των ερωτηθέντωναπαντά λανθασμένα στην ερώτηση για<strong>το</strong>υς οφθαλμούς) και γ) τη σύνθετηερώτηση που αφορά τη συγκριτικήαξιολόγηση <strong>το</strong>υ καρδιαγγειακούκινδύνου 3 περιπτώσεων υπερτασικώνασθενών (όπου η πλειοψηφία τωνερωτηθέντων αξιολογεί λανθασμένα <strong>το</strong>νκαρδιαγγειακό κίνδυνο, τόσο <strong>το</strong>υνεφροπαθούς υπερτασικού, όσο και <strong>το</strong>υκαπνιστή / υπερχοληστερινικούυπερτασικού, δηλαδή απαντάwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 113
λανθασμένα σε 2 ερωτήσεις). Η ερώτηση Τέλος, υπάρχουν πολλές δημοσιευμένες(Follow-up) των υπερτασικών ασθενών. 19-22 έδειξαν ότι μόνο <strong>το</strong> 19% των γενικώνμε <strong>το</strong> χαμηλότερο ποσοστό σωστώναπαντήσεων είναι αυτή που αφορά τηέρευνες που ασχολούνται με τις γνώσεις τωνιατρών ως προς την Υπέρταση, κυρίωςγνώση οργανισμών / εταιρειών που γενικών γιατρών και παθολόγων. Δενεκδίδουν κατευθυντήριες οδηγίες για τηνυπέρταση (απαντάει σωστά μόλις <strong>το</strong>βρέθηκε καμία δημοσιευμένη μελέτη που νααξιολογεί <strong>το</strong> επίπεδο των γνώσεων πάνω9,2%), ενώ ακολουθούν οι δύο ερωτήσεις στην Υπέρταση των μη εξειδικευμένωνπου αναφέρθηκαν αμέσως πριν και νοσηλευτών, που επίσης αποτελούναφορούν <strong>το</strong>ν καρδιαγγειακό κίνδυνο <strong>το</strong>υ σημαντικούς παροχείς υγειονομικήςνεφροπαθούς υπερτασικού (16,2%) και περίθαλψης. 22-25<strong>το</strong>υ καπνιστή / υπερχοληστερινικού Τα αποτελέσματα της παρούσης έρευναςυπερτασικού (19,4%).έδειξαν, ότι μόλις <strong>το</strong> 9,2% <strong>το</strong>υ νοσηλευτικούπροσωπικού ανέφερε κάποιον συγκεκριμένοΣυζήτηση αποτελεσμάτωνοργανισμό που εκδίδει κατευθυντήριεςΜελετώντας τη βιβλιογραφία για <strong>το</strong> οδηγίες για την Υπέρταση και μόνο <strong>το</strong> 1,2%σχεδιασμό <strong>το</strong>υ ερωτημα<strong>το</strong>λογίου που θα ανέφερε κάποιον από <strong>το</strong>υς διεθνείςχρησιμοποιούταν για τη συλλογή των οργανισμούς (WHO/ISH – JNC – ESC/ESH –δεδομένων σχετικά με τις γνώσεις <strong>το</strong>υ WHO – AHA) που αποτελούν την κύρια πηγήνοσηλευτικού προσωπικού για την Υπέρταση,διαπιστώθηκε, ότι η συντριπτική πλειοψηφίατων δημοσιευμένων ερευνών σε ξένα ιατρικάτων κατευθυντήριων οδηγιών. Πιθανόν, <strong>το</strong>εύρημα αυτό να αντανακλά την έλλειψηεξοικείωσης <strong>το</strong>υ νοσηλευτικού προσωπικούκαι νοσηλευτικά επιστημονικά περιοδικά που με <strong>το</strong> περιεχόμενο των κατευθυντήριωνδιαπραγματεύονται γνώσεις, συνήθειες, οδηγιών για την Υπέρταση όπως επίσης τηνστάσεις ή δεξιότητες νοσηλευτικού πλήρη άγνοια <strong>το</strong>υ νοσηλευτικού προσωπικούπροσωπικού σχετικά με την Υπέρταση, για την ύπαρξη κατευθυντήριων οδηγιών.περιορίζονται στην ανίχνευσή της.Ωστόσο, από <strong>το</strong> 2000 έχουν αρχίσει να<strong>Το</strong> πρόβλημα αυτό φαίνεται να αγγίζει όλους<strong>το</strong>υς επαγγελματίες υγείας καθώς σύμφωναδημοσιεύονται κυρίως στα νοσηλευτικά με την έρευνα των Hyman και συν., 26 <strong>το</strong> 41%επιστημονικά περιοδικά των αναπτυγμένων των παθολόγων είτε δεν είχε ακούσει είτεχωρών κάποιες, λίγες σε αριθμό, αλλά πολύαξιόλογες έρευνες που διαπραγματεύονται <strong>το</strong>δεν είχε εξοικειωθεί με <strong>το</strong> περιεχόμενο τωνκατευθυντήριων οδηγιών. Οι Hagemeister καιρόλο των νοσηλευτών στην παρακολούθηση συν., 27 που μελέτησαν 11.547 ιατρούς,www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 114
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012γιατρών, <strong>το</strong> 26% των παθολόγων και <strong>το</strong> 37%των καρδιολόγων γνώριζε τις κατευθυντήριεςοδηγίες για την Υπέρταση. Τέλος σε μια πιοπρόσφατη ιταλική έρευνα των Cuspidi καισυν., 25 βρέθηκε ότι μόνο <strong>το</strong> 20,1% από <strong>το</strong>υς1256 συμμετέχοντες παθολόγους είχε επαρκήγνώση των κατευθυντήριων οδηγιών.Ως απόρροια της έλλειψης επαφής καιεξοικείωσης <strong>το</strong>υ νοσηλευτικού προσωπικούμε τις κατευθυντήριες οδηγίες για τηνΥπέρταση μπορεί να θεωρηθεί και <strong>το</strong>σημαντικό έλλειμμα που ανευρίσκεται στιςγνώσεις <strong>το</strong>υ νοσηλευτικού προσωπικούσχετικά με τα όρια της Υπέρτασης. Λιγότεροιαπό 4 σ<strong>το</strong>υς 10 γνωρίζουν ότι ένα ενήλικοά<strong>το</strong>μο (> 18 ετών), κατά τα άλλα υγιές,θεωρείται υπερτασικό, όταν εμφανίζει σεεπαναλαμβανόμενες μετρήσεις τιμές ΑΠ ≥140/90 mmHg.Στην έρευνα γνώσεων σχετικά με τηνΥπέρταση σε ιατρούς παθολόγους στηνερώτηση που σχετίζονταν με τα όρια τηςΥπέρτασης που ισχύουν σε ηλικιωμένους (>65 ετών), μόλις <strong>το</strong> 27% των συμμετεχόντωναπάντησε τα σωστά όρια ≥ 140/90 mmHg,ενώ <strong>το</strong> 1/3 ανέφερε όρια ≥ 150/90 mmHgκαι <strong>το</strong> υπόλοιπο 1/3 όρια ≥ 165/95 mmHg. 25Σύμφωνα με τις νεότερες κατευθυντήριεςοδηγίες τα όρια της Υπέρτασης δεδιαφοροποιούνται αλλά είναι ίδια για όλους<strong>το</strong>υς ενήλικες.Κενά στις θεωρητικές γνώσεις <strong>το</strong>υνοσηλευτικού προσωπικού της παρούσηςέρευνας σχετικά με την Υπέρτασηυποδηλώνουν τόσο <strong>το</strong> χαμηλό ποσοστό τωνσωστών απαντήσεων στην ερώτηση πουαφορά την αιτιολογία της Υπέρτασης όσο καιη μη αναγνώριση των αρτηριών, των νεφρώνκαι των οφθαλμών ως «οργάνων-στόχων»της Υπέρτασης από σημαντική μερίδα <strong>το</strong>υνοσηλευτικού προσωπικού.<strong>Το</strong> γεγονός ότι, <strong>το</strong> 62,1% των ερωτηθέντωνεκτιμά σωστά <strong>το</strong> «μικρότερο» καρδιαγγειακόκίνδυνο που διατρέχει ο ασθενής, που ναι μενέχει την υψηλότερη τιμή της ΑΠ δηλ.,170/100 mmHg αλλά δεν έχει επιπρόσθε<strong>το</strong>υςπαράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου ούτεσυνοδό εγκατεστημένη νόσο, δείχνει ότι ηπλειοψηφία <strong>το</strong>υ νοσηλευτικού προσωπικούτης παρούσης έρευνας γνωρίζει ότι οκίνδυνος για καρδιαγγειακή νόσο δενεξαρτάται μόνο από <strong>το</strong> επίπεδο τηςΥπέρτασης αλλά και από την παρουσίαάλλων παραγόντων καρδιαγγειακούκινδύνου ή εγκατεστημένης νόσου.Ωστόσο, η μεγάλη πλειοψηφία <strong>το</strong>υνοσηλευτικού προσωπικού δε γνωρίζειακριβώς τις κατηγορίες των υπερτασικώνατόμων που διατρέχουν <strong>το</strong> μεγαλύτεροκίνδυνο για καρδιαγγειακή νόσο. Σύμφωνα μετις τρέχουσες κατευθυντήριες οδηγίες όλωντων αρμοδίων οργανισμών / εταιρειών /φορέων για την Υπέρταση στην κατηγορίαυψηλού καρδιαγγειακού κινδύνου ανήκουν:α) οι έχοντες Υπέρταση βαθμού 3 ή σοβαρή(≥ 180/110 mmHg) χωρίς ή με 1-2www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 115
επιπρόσθε<strong>το</strong>υς παράγοντες καρδιαγγειακούκινδύνου και β) όλοι οι έχοντες Υπέρταση,ανεξαρτήτως <strong>το</strong>υ βαθμού αυτής, με 3 ήπερισσότερους επιπρόσθε<strong>το</strong>υς παράγοντεςκαρδιαγγειακού κινδύνου ή με βλάβηοργάνων στόχων ή με εγκατεστημένηκαρδιαγγειακή ή νεφρική νόσο. Οπροσδιορισμός <strong>το</strong>υ συνολικούκαρδιαγγειακού κινδύνου είναι απαραίτη<strong>το</strong>ςσε κάθε υπερτασικό ή υποψήφιο υπερτασικό,τόσο για την απόφαση της έναρξης τηςθεραπείας, όσο και για <strong>το</strong>ν καθορισμό της ΑΠστόχου.28-33Δυστυχώς, <strong>το</strong>ν κίνδυνο αυτό φαίνεται νααγνοούν ή να μη λαμβάνουν υπ’ όψιν ούτε οιγιατροί (ειδικευμένοι στην Υπέρταση και μη)καθώς έρευνες που έγιναν σ<strong>το</strong> Cambridgeτης Αγγλίας και στη Δανία και στηρίχθηκανσε ερωτημα<strong>το</strong>λόγια διαχείρισης υποθετικώνπεριπτώσεων υπερτασικών ασθενών,έδειξαν, ότι <strong>το</strong> 67% των γενικών γιατρώναπό την ευρύτερη περιοχή <strong>το</strong>υ Cambridge,καθώς και <strong>το</strong> 59% των γενικών γιατρών και<strong>το</strong> 56% των ειδικών στην Υπέρταση γιατρώναπό τη Δανία δεν έλαβε την απόφαση γιαέναρξη της θεραπείας σε συνάρτηση με <strong>το</strong>συνολικό καρδιαγγειακό κίνδυνο πουδιέτρεχαν οι υποθετικές περιπτώσειςυπερτασικών, αλλά με βάση <strong>το</strong> βαθμό τηςΥπέρτασης αυτών.23,33<strong>Το</strong> 78,1% <strong>το</strong>υ δείγμα<strong>το</strong>ς της παρούσηςμελέτης ανέφερε, ότι ένας ασθενής με Ήπιακαρδιαγγειακού κινδύνου (ΚΑΚ) πρέπει νααντιμετωπιστεί αρχικά με υγιεινοδιαιτητικήαγωγή και επί αποτυχίας αυτής μετά τηνπάροδο 6μήνου με φαρμακευτική αγωγή. <strong>Το</strong>εύρημα, ότι <strong>το</strong> 75,4% αναγνωρίζει ότι έναςασθενής με Σοβαρή Υπέρταση (> 180/110mmHg) πρέπει να αντιμετωπιστεί εξ αρχής μεφαρμακευτική αγωγή, υποδηλώνει επίγνωσητων βασικών αρχών θεραπείας τηςΥπέρτασης από <strong>το</strong> νοσηλευτικό προσωπικόπαρά την υψηλού βαθμού άγνοια τωνκατευθυντήριων οδηγιών.29,30,31Είναι ευρέως γνωστό, ότι σ<strong>το</strong> δεύτερο ήμισυ<strong>το</strong>υ 20ου αιώνα, η βελτίωση της διάγνωσηςκαι της θεραπείας της Υπέρτασης και κυρίωςη μεγάλη πρόοδος που σημειώθηκε σ<strong>το</strong>ν<strong>το</strong>μέα της φαρμακευτικής αγωγής είχαν ωςαποτέλεσμα μείωση των ΑΕΕ κατά 35-40%,της Στεφανιαίας νόσου κατά 15%, τηςΚαρδιακής Ανεπάρκειας κατά 50%, τηςθνητότητας από ΑΕΕ και ΟΕΜ κατά 21% καιτης συνολικής θνητότητας κατά 13%, κυρίωςστις αναπτυγμένες χώρες της Β. Αμερικής καιτης Δ. Ευρώπης, στην Ιαπωνία και στηνΑυστραλία. 33-35Αρκετά ικανοποιητικές μπορούν ναθεωρηθούν οι γνώσεις <strong>το</strong>υ νοσηλευτικούπροσωπικού όσον αφορά στηνυγιεινοδιαιτική αγωγή για τη θεραπεία τηςΥπέρτασης (μείωση της πρόσληψης νατρίου,δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά,περιορισμός της κατανάλωσης αλκοόλ,Υπέρταση χωρίς επιπρόσθε<strong>το</strong>υς παράγοντεςwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 116
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012διακοπή <strong>το</strong>υ καπνίσμα<strong>το</strong>ς, συστηματικήσωματική άσκηση).36Τα ποσοστά σωστών απαντήσεων σε όλες τιςσχετικές ερωτήσεις υπερβαίνουν <strong>το</strong> 85%,εξαιρουμένων των 2 ερωτήσεων πουαφορούν: α) <strong>το</strong>ν περιορισμό των γλυκών καιτων λιπαρών τροφών και β) τηνπροτεινόμενη σωματική δραστηριότητα.<strong>Το</strong> εύρημα αυτό πρέπει να προβληματίζει<strong>το</strong>υς επαγγελματίες υγείας διότι ηυπεργλυκαιμία και η υπερλιπιδαιμία(υπερχοληστεριναιμία)αποτελούνσημαντικούς παράγοντες καρδιαγγειακούκινδύνου, οι οποίοι σε συνέργεια με τηνΥπέρταση αυξάνουν κατά πολύ <strong>το</strong> συνολικόκαρδιαγγειακό κίνδυνο των υπερτασικών.Επίσης προβληματισμό προκαλεί <strong>το</strong> γεγονόςότι περισσότεροι από <strong>το</strong>υς μισούς (55%) δενέχουν πλήρη επίγνωση των δραστηριοτήτωνπου συστήνονται, όπως αυξημένη φυσικήδραστηριότητα – δυναμικές αεροβικέςασκήσεις μέτριας έντασης διότι έχουνευεργετική επίδραση στην Υπέρταση και τωνασκήσεων, κυρίως των ισομετρικών πουπρέπει να αποφεύγονται διότι επηρεάζουνδυσμενώς την Υπέρταση.Επίσης, τα αποτελέσματα έδειξαν σημαντικήανεπάρκεια γνώσεων <strong>το</strong>υ νοσηλευτικούπροσωπικού σ<strong>το</strong> δύσκολο χώρο τηςφαρμακευτικής αγωγής στην Υπέρτασηκαθώς φάνηκε, ότι <strong>το</strong> 48% αγνοεί ότι, για τηνπλειοψηφία των υπερτασικών ασθενώναπαιτείται συνδυασμένη αντιυπερτασικήαγωγή και <strong>το</strong> 66,8% που αδυνατεί νααναγνωρίσει συνολικά ταΣυμπαθητικομιμητικά, τα ΜΣΑΦ και ταΑντισυλληπτικά ως φάρμακα πουενοχοποιούνται για αύξηση της ΑΠ καιαπορύθμιση της Υπέρτασης.29,30,35Τα τελευταία χρόνια η μέτρηση της ΑΠ σ<strong>το</strong>σπίτι, από <strong>το</strong>υς ίδιους <strong>το</strong>υς υπερτασικούςασθενείς ή από οικείους αυτών, αποτελεί μιαπρακτική που ενθαρρύνεται από όλους <strong>το</strong>υςαρμόδιους οργανισμούς / εταιρείες / φορείςπου εκδίδουν κατευθυντήριες οδηγίες για τηνΥπέρταση και έχει ως σκοπό τη συνεχήπαρακολούθηση των υπερτασικών πουβρίσκονται υπό αγωγή και <strong>το</strong>ν έλεγχο τηςρύθμισης της Υπέρτασης.Οι κατευθυντήριες οδηγίες λαμβάνοντας υπ’όψιν τις πιθανόν μειωμένες δεξιότητες τωνατόμων που εκτελούν τη μέτρηση της ΑΠ σ<strong>το</strong>σπίτι, καθώς και τη μειωμένη αξιοπιστία τωνπιεσόμετρων που κυκλοφορούν στην αγορά,θέ<strong>το</strong>υν ενδεικτικά διαγνωστικά όρια τηςΥπέρτασης για τις μετρήσεις της ΑΠ σ<strong>το</strong> σπίτιχαμηλότερα των αποδεικτικών ορίων πουισχύουν για τις μετρήσεις σ<strong>το</strong> ιατρείο. Έτσιγια τις μετρήσεις σ<strong>το</strong> σπίτι ως φυσιολογικέςτιμές ΑΠ θεωρούνται τιμές < 125-135/85mmHg.29,30,35Οι προτεινόμενες τιμές διαφέρουν μεταξύτων αρμοδίων οργανισμών / εταιρειών /φορέων, αλλά σε κάθε περίπτωση είναιχαμηλότερες από αυτές της μέτρησης σ<strong>το</strong>ιατρείο. Για τις μετρήσεις σ<strong>το</strong> ιατρείο ωςwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 117
φυσιολογικές τιμές ΑΠ θεωρούνται οι και την παράταση και βελτίωση της140/90 mmHg.Από την άλλη, <strong>το</strong> νοσηλευτικό προσωπικόφαίνεται να γνωρίζει σε ικανοποιητικό βαθμόότι, όταν η Υπέρταση περιπλέκεται μεσοβαρές νόσους όπως η ΧΝΑ και ο Σ.Δ., ηαντιυπερτασική θεραπεία πρέπει να σ<strong>το</strong>χεύεισε τιμές ΑΠ μικρότερες από 140/90 mmHg,που ισχύουν για τη μη σοβαρά επιπλεγμένηΥπέρταση.16,29,30,35,36<strong>Το</strong> πρόβλημα της διαχείρισης Υπέρτασηςφαίνεται να αγγίζει και άλλες χώρες καθώς σεμια πρόσφατη αποτίμηση των υπηρεσιώνυγείας σε παγκόσμιο επίπεδο που διεξήχθηαπό <strong>το</strong>ν ΠΟΥ, φαίνεται ότι υπάρχει μεγάληαπόκλιση στην ικανότητα της διαχείρισης τηςΥπέρτασης μεταξύ των διαφόρων χωρών.Από τις 167 χώρες που ελέγχθηκαν, οιδιεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες (guidelines)δεν ήταν διαθέσιμες σ<strong>το</strong> 61% των χωρών, οιεπαγγελματίες υγειονομικής περίθαλψης δενεκπαιδεύονταν στη διαχείριση της Υπέρτασηςσ<strong>το</strong> 45% των χωρών, ενώ βασικά εφόδια καιαντιυπερτασικά φάρμακα για τη διαχείρισητης Υπέρτασης δεν ήταν διαθέσιμα από τιςυπηρεσίες Πρω<strong>το</strong>βάθμιας Φροντίδας Υγείαςσ<strong>το</strong> 8% και <strong>το</strong> 12% των χωρών αυτών,αντισ<strong>το</strong>ίχως.16,29,30,35-3737-39O WHO/ISH στις τελευταίες κατευθυντήριεςοδηγίες <strong>το</strong>υ για τη διαχείριση της Υπέρτασης<strong>το</strong> 1999 και <strong>το</strong> 2003 : α) ορίζει ως στόχο τηςθεραπείας της Υπέρτασης την πρόληψη καιαποτροπή των καρδιαγγειακών νοσημάτωνποιότητας ζωής, β) επισημαίνει τηνανεπάρκεια της διαχείρισης της Υπέρτασηςσε όλο <strong>το</strong>ν κόσμο και γ) καθιστά σαφές ότιμια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις πουπρέπει να απασχολήσουν τις αρχές δημόσιαςυγείας και <strong>το</strong>υς επαγγελματίες υγείας, είναι οέλεγχος της υπέρτασης παγκοσμίως, τόσοσ<strong>το</strong>υς μεμονωμένους ασθενείς, όσο και σ<strong>το</strong>επίπεδο πληθυσμών.Δεδομένου ότι, η Υπέρταση αποτελεί μια απότις μεγαλύτερες επιδημίες της σύγχρονηςεποχής, η διερεύνηση και αξιολόγηση τωνγνώσεων των επαγγελματιών νοσηλευτώνσχετικά με την Υπέρταση, θωρείται θέμαυψίστης σπουδαιότητας διότι έχουνσημαντικό ρόλο στη διάγνωση, τη θεραπείακαι σ<strong>το</strong>ν έλεγχο της Υπέρτασης.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 11839ΣυμπεράσματαΤα ευρήματα της παρούσης έρευνας έδειξανότι : α) σημαντικό ποσοστό <strong>το</strong>υ νοσηλευτικούπροσωπικού γνώριζε τις βλάβες πουμπορούν να προκληθούν από την Υπέρτασηκαι τις βασικές αρχές της υγιεινοδιαιτητικήςαγωγής των υπερτασικών ασθενών, β)αρκετά φτωχό επίπεδο γνώσεων σχετικά τηναιτιοπαθολογία, τα διαγνωστικά όρια (σ<strong>το</strong>ιατρείο, <strong>το</strong> σπίτι και σε ειδικές ομάδεςυπερτασικών), την εκτίμηση <strong>το</strong>υκαρδιαγγειακού κίνδυνου που διατρέχουν οιυπερτασικοί, τη φαρμακευτική θεραπεία καιτη διαχείριση της Υπέρτασης και γ)40
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012εξαιρετικά υψηλό ποσοστό <strong>το</strong>υ δείγμα<strong>το</strong>ς(> 90% <strong>το</strong>υ δείγμα<strong>το</strong>ς) αγνοούσε την ύπαρξηκατευθυντήριων οδηγιών για την Υπέρταση.Οι νοσηλευτές, αν εκπαιδευ<strong>το</strong>ύν κατάλληλα,μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικότα<strong>το</strong>ρόλο στην αντιμετώπιση της υπέρτασης.Αναλυτικότερα, οι δράσεις των κατάλληλαεκπαιδευμένων νοσηλευτών μπορούν νααφορούν τα εξής : α) παροχή συμβουλώνσχετικά με τα μη φαρμακευτικά μέσα μειεράρχηση της έμφασης σ<strong>το</strong> καθένα από αυτάανάλογα με την περίπτωση, β) συνεχήυπενθύμιση της σημασίας των μηφαρμακευτικών μέσων, γ) υποστήριξη τωνυπερτασικών (που συνήθως μειώνουν τηνπροσπάθεια μετά από κάποιο χρονικόδιάστημα) για μακροχρόνια εφαρμογή τωνμέσων κ.ο.κ.Για τη βελτίωση των γνώσεων και τηνπροαγωγή <strong>το</strong>υ ρόλου των νοσηλευτών στηδιαχείριση της Υπέρτασης απαι<strong>το</strong>ύνται :• Εκσυγχρονισμός <strong>το</strong>υ βασικούπρογράμμα<strong>το</strong>ς σπουδών τωννοσηλευτικών σπουδών ώστε να δοθείμεγαλύτερη έμφαση στη διδασκαλία καιεκμάθηση σύγχρονων προβλημάτωνυγείας όπως η Υπέρταση, επανάληψη τηςδιδασκαλίας σε διαφορετικά έτησπουδών και συσχέτιση των θεωρητικώνγνώσεων με την κλινική πράξη.• Ανάπτυξη μεταπτυχιακώνπρογραμμάτων σπουδών που νασχετίζονται με την Υπέρταση και <strong>το</strong>υςλοιπούς παράγοντες καρδιαγγειακούκινδύνου.• Συνεχιζόμενη νοσηλευτική εκπαίδευσηεντός ή εκτός των χώρων εργασίας(Ομιλίες, Ειδικά μαθήματα, Εκπαιδευτικέςημερίδες, Μετεκπαιδευτικά σεμινάρια,Συμπόσια, Συνέδρια).Προσωπικό ενδιαφέρον των νοσηλευτών ναενημερωθούν για τα σύγχρονα δεδομένα καιδρώμενα στην Υπέρταση από <strong>το</strong>υς αρμόδιουςοργανισμούς ή εταιρείες ή φορείς όπως οWHO-ISH, η JNC, η ESC-ESH, η ΕλληνικήΕταιρεία Μελέτης της Υπέρτασης (σήμερα ηενημέρωση μπορεί να γίνει εύκολα μέσω <strong>το</strong>υδιαδικτύου με αναζήτηση των επίσημωνισ<strong>το</strong>σελίδων των προαναφερθέντων), απόάρθρα ή μελέτες που δημοσιεύονται σεεπιστημονικά περιοδικά κτλ.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ1. Singh RB, Sul IL, Singh VP, ChaithiraphanS, Laothavorn P, Sy RG, et al.Hypertension and stroke in Asia:prevalence, control and strategies indeveloping countries for prevention. JHum Hypertens. 2000; 14: 749-763.2. Yusuf S, Reddy S, Ounpuu S, Anand S.Global burden of cardiovascular diseases.Part I: General considerations, theepidemiologic transition, risk factors, andimpact of urbanization. Circulation. 2001:104: 2746-2753.3. Kearney PM, Whelton M, Reynolds K,Muntner P, Whelton PK, He J. Globalburden of hypertension: Analysis ofwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 119
worldwide data. Lancet. 2005; 365: 217-223.4. Khor GL. Cardiovascular epidemiology inthe Asia – Pasific region. Asia Pac J ClinNutr. 2001; 10: 76-80.5. World Health Organization. The WordHealth Report 2002: Risks to Health 2002.Geneva: World Health Organization.6. Stergiou GS, Thomopoulou GC, Skeva II,Mountokalakis TD. Prevalence,awareness, treatment, and control ofhypertension in Greece. The Didimastudy. Am J Hypertens. 1999; 12: 959-965.7. Psaltopoulou T, Orfanos P, Naska A, LenasD, Trichopoulos D, Trichopoulou A.Prevalence, awareness, treatment, andcontrol of hypertension in a generalpopulation sample of 26.913 adults in theGreek EPIC study. Int J Epidemiol. 2004;33: 1345-1352.8. Sarafidis PA, Lasaridis A, Gousopoulos S,Zebekakis P, Nikolaidis P, Tziolas I,Papoulidou F. Prevalence, awareness,treatment, and control of hypertension inemployees of factories of NorthernGreece: the Naousa study. J HumHypertens. 2004: 18: 623-629.9. Efstratopoulos A, Voyaki S, Baltas A,Vratsistas F, Kirlas D, Kontoyannis J, et al.Prevalence, awareness, treatment, andcontrol of hypertension in Hellas, Greece:the Hypertension Study in GeneralPractice in Hellas (HYPERENSHELL)national study. Am J Hypertens. 2006: 19:53-60.10. Khor GL. Cardiovascular epidemiology inthe Asia – Pacific region. Asia Pac J ClinNutr. 2001; 10: 76-80.11. Vorster HH. The emergence ofcardiovascular disease duringurbanisation of Africans. Public HealthNutr. 2002; 5: 239-243.12. World Health Organization, InternationalSociety of Hypertension Writing Group:Kaplan N, Mendis S, Poulter N, WhitworthJ. World Health Organization (WHO) /International Society of Hypertension(ISH) Statement on Management ofHypertension. J Hypertens. 2003; 21:1983-1992.13. Joint National Committee on Detection,Evaluation, and Treatment of High BloodPressure. The Sixth Report of the JointNational Committee on prevention,detection, evaluation and treatment ofhigh blood pressure (JNC VI). Arch InternMed. 1997; 157: 2413-2445.14. Chobanian AV, Bakris GL, Black HR,Cushman WC, Green LA, Izzo JL, et al.Joint National Committee on Prevention,Detection, Evaluation, and Treatment ofHigh Blood Pressure. The Seventh Reportof the Joint National Committee onPrevention, Detection, Evaluation, andTreatment of High Blood Pressure: theJNC 7 complete report. Hypertension.2003; 42: 1206-1252.15. Mancia G, De Backer G, Dominiczak A,Cifkova R, Fagard R, Germano G, et al.2007 Giidelines for the Management ofArterial Hypertension: The Task Force forthe Management of Arterial Hypertensionof the European Society of Hypertension(ESH) and of the European Society ofwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 120
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012Cardiology (ESC). J Hypertens. 2007; 25:1105-1187.16. Rossendorff C, Black HR, Cannon CP,Gersh BJ, Gore J, Izzo JL Jr, et al.Treatment of hypertension in theprevention and management of ischemicheart disease: a scientific statement fromthe American Heart Association Councilfor High Blood Pressure Research and theCouncils on Clinical Cardiology andEpedemiology and Prenention.Circulation. 2007; 115: 2761-2788.17. World Health Organization. Prevention ofCardiovascular Disease. Guidelines forassessment and management ofcardiovascular risk 2007. Διαδικτυακήσελίδα : http//www.ishworld.com/default.aspx?Guidelines.Πρόσβαση : 1-6-2010.18. Ελληνική Αντιυπερτασική Εταιρεία.Διαδυκτιακήσελίδα:http://www.hypertasi.gr/el/eae/welcome. asp. Πρόσβαση :1-5-2010.19. Drevenhorn E, Håkansson A., Petersson K.Counseling hypertensive patients – Anobservational study. Clinical NursingResearch. 2001; 10(4): 369-386.20. Aminoff UB, Kjellgren KI. The nurse – aresource in hypertension care. Journal ofAdvanced Nursing. 2001; 35(4): 582-589(8).21. Gleichmann SI, Gleichmann UM,Mannebach HJ, Mellwig KP, Philippi HH.Educating nurses in blood pressuremeasurement and hypertension control. JHypertens Suppl. 1989; 7(3): S99-S102.22. Scisney-Matlock M, Makos G, Saunders T,Jackson F, Steigerwalt SJ. Comparison ofquality-of-hypertension-care indicatorsfor groups treated by physician versusgroups treated by physician-nurse team.Am Acad Nurse Pract. 2004; 16(1): 17-23.23. Hamilton-Craig C, Tonkin A, Jobling R.How accurate are HypertensionTreatment Decisions? Absolute RiskAssessment and Prescribing for ModerateHypertension – A study of CambridgeGeneral Practitioners’, Blood Press. 2000;9(6): 323-327.24. Frijling BD, Spies TH, Lobo CM, HulscherME, van Drenth BB, Braspenning JC, et al.Blood pressure control in treatedhypertensive patients: clinicalperformance of general practitioners. Br JGen Prac. 2001; 51(462): 9-14.25. Cuspidi C, Michev I, Meani S, Severgnini B,Sala C, Salerno M, et al. A on behalf of theLombardy Regional Section of the ItalianSociety of Hypertension. Awareness ofhypertension guidelines in primary care:results of a region wide survey in Italy. JHum Hypertens. 2003; 11: 541-547.26. Hyman DJ, Pavlick VN. Self-reportedhypertension treatment practices amongprimary care physicians. Arch Intern Med.2000; 160: 2281-2286.27. Hagemeister J, Schneider CA, Barabas S,Schadt R, Wassmer G, Mager G, Pfaff H,Höpp HW.Hypertension guidelines andtheir limitation, the impact of physicians’compliance as evaluated by guidelinesawareness. J Hypertens. 2001; 19(11):2079-2086.28. Black HR: Προσέγγιση <strong>το</strong>υ Ασθενούς μεΥπέρταση. Σ<strong>το</strong>: Goldman – Braunwald(ed.): Βασική Κλινική Καρδιολογία, Εκδ.,Πασχαλίδης, Αθήνα 2003: 179-19.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 121
29. Chalmers J, MacMahon S, Mancia G,Whitworth J, Beilin L, Hansson L, et al.1999 World Health Organization-International Society of HypertensionGuidelines for the management ofhypertension. Guidelines sub-committeeof the World Health Organization.Clin ExpHypertens. 1999;21(5-6):1009-60.30. Weisser B, Mengden T, Düsing R, Vetter H,Vetter W. Normal values of bloodpressure self-measurement in view of the1999 World Health Organization-International Society of Hypertensionguidelines. Am J Hypertens.2000;13(8):940-3.31. Moser M.World Health Organization-International Society of HypertensionGuidelines for the Management ofHypertension-Do These Differ From theU.S. Recommendations? Which GuidelinesShould the Practicing Physician Follow?JClin Hypertens (Greenwich).1999;1(1):48-54.32. Στεργίου Γ, Αβραμόπουλος Η, ΑνδρεάδηςΕ, Αχείμασ<strong>το</strong>ς Α, Βαρσαμής Ε, Βέμμος Κ,Βλαχάκος Δ, Ελισάφ Μ, Καρατζάς Ν,Μουν<strong>το</strong>καλάκης Θ, Παπαδογιάννης Δ,Σιαμόπουλος Κ. ΠρακτικέςΚατευθυντήριες Οδηγίες για τηνΥπέρταση. Ελληνική Εταιρεία Μελέτηςτης Υπέρτασης. 2008.33. Lynggard M, Strandgaard S. Factorsinfluencing the decision to start drugtreatment in hypertension. Aquestionnaire study comparing generalpracticioners and hypertensionspecialists in Denmark. Blood Press.2006; 15(4): 207-212.34. Whelton PK, He J. Blood pressurereduction. In: Hennekes CH, Buring JE,Manson JE, Ridker PM (eds): Clinical trialsin cardiovascular disease: a companion toBraunwald’s heart disease. Philadelphia,Saunders, 1999.35. Neal B, MacMahon S, Chapman N. BloodPressure Lowering Treatment Trialists’Collaboration. Effects of ACE inhibitors,calcium antagonists, and other bloodpressure-loweringdrugs. Lancet. 2000;356: 1955-1964.36. Αδαμόπουλος Π. Υπέρταση: Μηχανισμοί –Ανίχνευση – Διάγνωση – Διερεύνηση –Αντιμετώπιση: ενήλικες, ηλικιωμένοι,γυναίκες, παιδική – εφηβική ηλικία. Εκδ.,Παρισιάνου, Αθήνα 2002.37. Μουν<strong>το</strong>καλάκης Θ, Αχείμασ<strong>το</strong>ς Α,Βαρσαμής Ε, Ζαμπούλης Χ, Καρατζάς Ν,Παπαδογιάννης Δ, Στεργίου Γ. Συστάσειςγια τη διάγνωση και τη θεραπεία τηςΥπέρτασης από <strong>το</strong>ν κλινικό γιατρό.Πρόγραμμα «Υγεία για <strong>το</strong>ν Πολίτη».Οδηγίες Ορθής Κλινικής Πράξης καιΦαρμακοθεραπείας. Υπουργείο Υγείαςκαι Πρόνοιας, 2000.38. Alwan A, Maclean D, Mandil A.Assessment of National Capacity for Noncommunicate Disease Prevention andControl. The report of a global survey2001. WHO/MNC/. 01.2. Geneva: WHO;2001.39. World Health Organization, InternationalSociety of Hypertension Writing Group:Kaplan N, Mendis S, Poulter N, WhitworthJ. World Health Organization (WHO) /International Society of Hypertension(ISH) Statement on Management ofwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 122
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012Hypertension. J Hypertens. 2003; 21:1983-1992.40. Κοκκινάκης Α-Δ., Μιχάλης Δ., ΚρυπάρουΣτ., Γουρνή Π., Πολυκανδριώτη Μ.,Γουρνή Μ. Διερεύνηση γνώσεωννοσηλευτών ως προς τη σωστή τεχνικήμέτρησης αρτηριακής πίεσης. <strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong><strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>. 2011;10(1):134-162.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 123
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΠίνακας 1: Δημογραφικά σ<strong>το</strong>ιχεία <strong>το</strong>υ δείγμα<strong>το</strong>ςΝ %Φύλο• Άντρες 43 12,0• Γυναίκες 316 88,0Ηλικία (Μέση τιμή ± τυπική απόκλιση) 36,1 ± 8,6Κατηγορία νοσηλευτικού προσωπικού• ΥΕ 7 1,9• ΔΕ 168 46,7• ΤΕ 180 50,0• ΠΕ 5 1,4Έτη εργασίας στη νοσηλευτική υπηρεσίασυνολικά11,7 ± 8,6(Μέση τιμή ± τυπική απόκλιση)Τμήμα εργασίας την περίοδο διενέργειας της έρευνας• Παθολογική Κλινική 38 10,6• Νευρολογική κλινική 15 4,2• Καρδιολογική Κλινική 12 3,3• Χειρουργική Κλινική 54 15,0• Ορθοπεδική Κλινική 20 5,6• Μεικτές Κλινικές (Παθολογική & Χειρουργική) 19 5,3• ΜΕΘ/ΜΑΦ 30 8,3• Καρδιολογική Μονάδα 26 7,2• Μονάδα Τεχνη<strong>το</strong>ύ Νεφρού 20 5,6• Χειρουργείο 34 9,4• TΕΠ/Εξωτερικά Ιατρεία 45 12,5• Μικρά τμήματα 47 13,1Έτη εργασίας σ<strong>το</strong> παρόν τμήμα(Μέση τιμή ± τυπική απόκλιση)7,0 ± 6,9Συμμετέχοντες με βάση <strong>το</strong>υς Νοσηλευτικούς <strong>Το</strong>μείς• Παθολογικός <strong>το</strong>μέας 92 25,6• Χειρουργικός <strong>το</strong>μέας 101 28,1• Μονάδες 76 21,1• Χειρουργείο 34 9,4• Δια<strong>το</strong>μεακά/Λοιπά Τμήματα 57 15,8www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 124
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012Πίνακας 2: Γνώση αρμοδίων οργανισμών/εταιρειών που εκδίδουνκατευθυντήριες οδηγίες για την ΥπέρτασηN %Γνωρίζετε οργανισμούς / εταιρείες πουεκδίδουν κατευθυντήριες οδηγίες(guidelines) για την Υπέρταση;• Ναι 40 11,2• Όχι 316 88,8Αν ναι, μπορείτε να αναφέρετε<strong>το</strong>υλάχισ<strong>το</strong>ν έναν / μία;• WHO (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας) 1 0,3• WHO-ISH (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας –1 0,3Διεθνής Εταιρεία Υπέρτασης)• JNC (Μεικτή Εθνική Επιτροπή ΗΠΑ) 0 0• ΑHA (Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία) 2 0,6• ESC/ESH (Ευρωπαϊκή ΕταιρείαΚαρδιολογίας / Ευρωπαϊκή ΕταιρείαΥπέρτασης)0 0• Ελληνική Καρδιολογική Εταιρία 23 6,4• Ελληνική Αντιυπερτασική Εταιρία 4 1,1• Ελληνική Εταιρία Μελέτης της Υπέρτασης 2 0,6• Δεν αναφέρουν / Αναφέρουν λάθος 7 2,0% σωστώναπαντήσεων11,29,2Πίνακας 3: Γνώση των ορίων της ΥπέρτασηςΠοιες είναι οι τιμές της Αρτηριακής Πίεσης, που αν εμφανίζονται σεδιαδοχικές ιατρικές επισκέψεις (υπό την προϋπόθεση ότι η ΑΠπαρακολουθείται σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες), χαρακτηρίζουνένα κατά τα άλλα υγιές ενήλικο ά<strong>το</strong>μο ως υπερτασικό;% σωστώνN %απαντήσεων• ≥ 130/80 mmHg 34 9,6• ≥ 140/90 mmHg 139 39,339,3• ≥ 150/90 mmHg 108 30,5• ≥ 160/90 mmHg 73 20,6www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 125
Πίνακας 4 : Γνώση της αιτιολογίας της ΥπέρτασηςΤι από τα παρακάτω ισχύει για την Υπέρτασηως προς την αιτιολογία;• Είναι ιδιοπαθής σ<strong>το</strong> 90-95% των περιπτώσεων,με εξαίρεση τα παιδιά• Είναι δευτεροπαθής σ<strong>το</strong> 90-95% τωνπεριπτώσεων, με εξαίρεση τα παιδιά• Σ<strong>το</strong>υς ενήλικες η αναλογία πρω<strong>το</strong>παθούς -δευτεροπαθούς υπέρτασης είναι περίπου ίδια,ενώ στα παιδιά η υπέρταση είναι κυρίωςδευτεροπαθήςN %102 30,486 25,6148 44,0% σωστώναπαντήσεων30,4Πίνακας 5: Γνώσεις σχετικά με τα «όργανα-στόχους» της Υπέρτασης%σωστώνN %απαντήσεωνΠοια είναι τα "όργανα στόχοι" (δηλ. ταόργανα που μπορούν να υποσ<strong>το</strong>ύνβλάβες) στην Υπέρταση;‣ Εγκέφαλος• Ναι 304 85,985,9• Όχι 50 14,1‣ Οφθαλμοί• Ναι 165 46,646,6• Όχι 189 53,4‣ Πνεύμονες• Ναι 34 9,690,4• Όχι 320 90,4‣ Καρδιά• Ναι 337 95,295,2• Όχι 17 4,8‣ Ήπαρ• Ναι 21 5,994,1• Όχι 333 94,1‣ Νεφροί• Ναι 231 65,365,3• Όχι 123 34,7‣ Αρτηριακό αγγειακό δίκτυο• Ναι 234 66,166,1• Όχι 120 33,9‣ Φλεβικό αγγειακό δίκτυο• Ναι 129 36,563,5• Όχι 224 63,5www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 126
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012Πίνακας 6: Γνώσεις σχετικά με <strong>το</strong>ν καρδιαγγειακό κίνδυνο που διατρέ-χουν οιυπερτασικοί ασθενείςN %% σωστώναπαντήσεωνΠοιος από <strong>το</strong>υς παρακάτω ασθενείς έχει <strong>το</strong>μεγαλύτερο, ποιος <strong>το</strong>ν ενδιάμεσο και ποιος <strong>το</strong>μικρότερο κίνδυνο να υποστεί καρδιαγγειακήνόσο;‣ Ασθενής με ΑΠ 170/100 mmHg• Μεγαλύτερος 55 19,0• Ενδιάμεσος 55 19,0 62,1• Μικρότερος 180 62,1‣ Ασθενής με ΑΠ 150/90 mmHg και νεφρικήανεπάρκεια• Μεγαλύτερος 47 16,2• Ενδιάμεσος 178 61,2 16,2• Μικρότερος 66 22,7‣ Ασθενής με ΑΠ 160/95 mmHg και 2 επιπλέονπαράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου• Μεγαλύτερος 190 65,7• Ενδιάμεσος 56 19,4 19,4• Μικρότερος 43 14,9Πίνακας 7: Γνώσεις για τη θεραπεία της ΥπέρτασηςN %Ένας ασθενής σ<strong>το</strong>ν οποίο διαγιγνώσκεται ήπιαυπέρταση χωρίς επιπρόσθε<strong>το</strong>υς παράγοντεςκαρδιαγγειακού κινδύνου, αντιμετωπίζεται:• Αποκλειστικά και μόνο με υγιεινοδιαιτητική αγωγή 20 5,8• Αρχικά με υγιεινοδιαιτητική αγωγή & στη συνέχειαμε φαρμακευτική αγωγή271 78,1• Από την αρχή με συνδυασμό υγιεινοδιαιτητικής καιφαρμακευτικής αγωγής56 16,1Ένας ασθενής σ<strong>το</strong>ν οποίο διαγιγνώσκεταιυπέρταση με τιμές ΑΠ μεγαλύτερες από 180/110mmHg, πρέπει να ξεκινήσει να λαμβάνειφαρμακευτική αγωγή αμέσως μετά τη διάγνωση:• Έστω κι αν δε συνυπάρχει κανένας άλλοςπαράγοντας κινδύνου261 75,4• Μόνο αν συνυπάρχουν <strong>το</strong>υλάχισ<strong>το</strong>ν 2 επιπλέονπαράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου51 14,7• Μόνο αν συνυπάρχει Σακχαρώδης Διαβήτης 3 0,9• Μόνο αν συνυπάρχει εγκατεστημένη Καρδιαγγειακήή Νεφρική νόσος31 9,0%σωστώναπαντήσεων78,175,4www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 127
Πίνακας 8: Γνώσεις σχετικά με τη υγιεινοδιαιτητική θεραπεία της ΥπέρτασηςN %Ποιες γενικές συμβουλές θα δώσετε σεέναν υπερτασικό; να περιορίσει την πρόσληψη <strong>το</strong>υνατρίου• Ναι 312 88,6• Όχι 40 11,4 να περιορίσει την πρόσληψη <strong>το</strong>υκαλίου, <strong>το</strong>υ ασβεστίου• Ναι 52 14,8• Όχι 300 85,2 να περιορίσει τα γλυκά και τις λιπαρέςτροφές• Ναι 211 59,9• Όχι 141 40,1 να περιορίσει την κατανάλωσηπουλερικών και ψαριών• Ναι 13 3,7• Όχι 339 96,3 να αυξήσει την κατανάλωσηυδατανθράκων• Ναι 25 7,1• Όχι 327 92,9 να περιορίσει την κατανάλωση αλκοόλ• Ναι 306 86,9• Όχι 46 13,1 να διακόψει <strong>το</strong> κάπνισμα• Ναι 338 96,0• Όχι 14 4,0Τι από τα παρακάτω θα προτείνατε σεέναν υπερτασικό ασθενή; Μέτριας βαρύτητας ισομετρικέςασκήσεις (π.χ. άρση βαρών) [α]6 1,7 Μέτριας έντασης δυναμικές αεροβικέςασκήσεις (π.χ. τρέξιμο, κολύμβηση, 13 3,7ποδήλα<strong>το</strong>) [β] Αυξημένη φυσική δραστηριότητα( π.χ.περπάτημα) [γ]122 35,1 Τα β και γ 157 45,1 Τα α, β και γ 50 14,4% σωστώναπαντήσεων88,685,259,996,392,986,996,045,1www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 128
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012Πίνακας 9: Γνώσεις σχετικά με τη φαρμακευτική αγωγή της ΥπέρτασηςN %Οι περισσότεροι υπερτασικοί ασθενείςρυθμίζονται ικανοποιητικά καιπροσεγγίζουν την ιδανική ΑΠ, με τη λήψη:• Ενός μόνο αντιυπερτασικού φαρμάκου 167 48,0• Δύο ή περισσοτέρων αντιυπερτασικώνφαρμάκων181 52,0Ποια κατηγορία φαρμάκων από τιςκατωτέρω δεν ανήκει στα αντιυπερτασικάφάρμακα;• Διουρητικά 15 4,5• Βενζοδιαζεπίνες 270 81,3• α-ΜΕΑ (ανασ<strong>το</strong>λείς <strong>το</strong>υ μετατρεπτικούενζύμου της αγγειοτασίνης)14 4,2• α-Αδρενεργικοί Ανασ<strong>το</strong>λείς 33 9,9Ποιες από τις κατωτέρω κατηγορίεςφαρμάκων μπορούν να αυξήσουν την ΑΠκαι να απορυθμίσουν την Υπέρταση;• Συμπαθητικομιμητικά (Αδρεναλίνη,Ν<strong>το</strong>παμίνη, Isuprel, Levophed) [α]83 24,4• Αντισυλληπτικά [β] 21 6,2• ΜΣΑΦ (μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη) [γ] 30 8,8• Τα προαναφερθέντα α και β 93 27,4• Τα προαναφερθέντα α, β και γ 113 33,2% σωστώναπαντήσεων52,081,333,2www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 129
Πίνακας 10: Γνώσεις σχετικά με τις τιμές στόχους της ΑΠ & την παρα-κολούθησητων υπερτασικών ασθενώνN %% σωστώναπαντήσεωνΥπερτασικός ασθενής υπό φαρμακευτικήαγωγή σας αναφέρει ότι στις μετρήσεις ΑΠ πουκάνει μόνος <strong>το</strong>υ σ<strong>το</strong> σπίτι <strong>το</strong>υ εμφανίζει τιμέςΑΠ 140-150/90 mmHg. Πιστεύετε:• Ότι είναι ρυθμισμένος ικανοποιητικά και δενπρέπει να ανησυχεί.26 7,4• Ότι η ΑΠ <strong>το</strong>υ βρίσκεται στα ανώτερα επιθυμητάόρια και πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός175 49,9σ<strong>το</strong>ν τρόπο ζωής <strong>το</strong>υ και την τήρηση της42,7φαρμακευτικής αγωγής.• Ότι η ΑΠ <strong>το</strong>υ βρίσκεται σαφώς πάνω από τιςεπιθυμητές τιμές που ορίζονται για τις μετρήσειςσ<strong>το</strong> σπίτι και πρέπει να επισκεφτεί <strong>το</strong> γιατρό150 42,7<strong>το</strong>υ.Ποιος είναι ο στόχος της θεραπείας σευπερτασικούς ασθενείς με Σακχαρώδη Διαβήτηή Χρόνια Νεφρική Ανεπάρκεια;• ΑΠ < 120/75 mmHg 106 30,3• ΑΠ < 130/80 mmHg 151 43,1• ΑΠ < 140/90 mmHg 83 23,743,1• ΑΠ < 150/95 mmHg 10 2,9Ένας ικανοποιητικά ρυθμισμένος υπερτασικόςασθενής κάθε πότε πρέπει να επισκέπτεται /να παρακολουθείται από <strong>το</strong> γιατρό <strong>το</strong>υ:• κάθε μήνα 57 16,1• ανά 3-6 μήνες 245 69,4 69,4• ανά 1 έ<strong>το</strong>ς 51 14,4www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 130
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012Πίνακας 11: Συνοπτικός πίνακας ερωτήσεων και απαντήσεων σχετικά με τηνΥπέρτασηΕρωτήσειςΟργανισμοί / Εταιρείες που εκδίδουνκατευθυντήριες οδηγίες για τηνΥπέρτασηΔείγμα: 360ΑπάντησανσυνολικάΑπάντησανσωστά% σωστώναπαντήσεων356 33 9,2Όρια υπέρτασης 354 139 39,3Αιτιολογία υπέρτασης 336 102 30,4Γνώση «οργάνων στόχων»υπέρτασης• Εγκέφαλος (ναι) 354 304 85,9• Οφθαλμοί (ναι) 354 165 46,6• Πνεύμονες (όχι) 354 320 90,4• Καρδιά (ναι) 354 337 95,2• Ήπαρ (όχι) 354 333 94,1• Νεφροί (ναι) 354 231 65,3• Αρτηρίες (ναι) 354 234 66,1• Φλέβες (όχι) 354 224 63,5Συγκριτική αξιολόγηση συνολικούκαρδιαγγειακού κινδύνου 3περιπτώσεων υπερτασικών ασθενών(μεγαλύτερος – ενδιάμεσος –μικρότερος) :• Ασθενής με ΑΠ 170/100 mmHg(μικρότερος)290 180 62,1• Ασθενής με ΑΠ 150/90 + ΝεφρικήΑνεπάρκεια (μεγαλύτερος)290 66 16,2• Ασθενής με ΑΠ 160/95 + 2 επιπλέονπαράγοντες ΚΑΚ [κάπνισμα καιυπερχοληστεριναιμία]290 56 19,4(ενδιάμεσος)Αντιμετώπιση ασθενούς με ήπιαυπέρταση χωρίς επιπρόσθε<strong>το</strong>υς347 271 78,1παράγοντες ΚΑΚΑντιμετώπιση ασθενούς με σοβαρήυπέρταση346 261 75,4Υγιεινοδιαιτητικές συμβουλές:• Περιορισμός Na (ναι) 352 312 88,6• Περιορισμός K, Ca (όχι) 352 300 85,2• Περιορισμός γλυκών – λιπών (ναι) 352 211 59,9• Περιορισμός πουλερικών – ψαριών(όχι)352 339 96,3• Αύξηση υδατανθράκων (όχι) 352 327 92,9www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 131
• Περιορισμός αλκοόλ (ναι) 352 306 86,9• Διακοπή καπνίσμα<strong>το</strong>ς (ναι) 352 338 96,0Σωματική δραστηριότητα 348 157 45,1Αριθμός αντιυπερτασικών πουαπαι<strong>το</strong>ύνται για ικανοποιητικήρύθμιση της ΑΠ στην πλειοψηφία348 181 52,0των υπερτασικώνΑντιυπερτασικά φάρμακα 332 270 81,3Φάρμακα που αυξάνουν την ΑΠ &απορυθμίζουν την Υπέρταση340 113 33,2Επιθυμητές τιμές κατά τη μέτρησητης ΑΠ σ<strong>το</strong> σπίτι σε υπό αγωγή351 150 42,7υπερτασικούςΤιμές στόχοι ΑΠ σε υπερτασικούς μεΣ.Δ. ή ΧΝΑ350 151 43,1Follow-up ικανοποιητικάρυθμισμένων υπερτασικών353 245 69,4www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 132
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012ΕΡΕΥΝΑ – ORIGINAL PAPERΟι γνώσεις των νοσηλευτών για τη φροντίδα ασθενών πουεμφανίζουν deliriumΟυζούνη Χριστίνα 1 , Νακάκης Κωνσταντίνος 21. Καθηγήτρια Εφαρμογών Νοσηλευτικής, Τ.Ε.Ι Λαμίας2. Καθηγητής Εφαρμογών Νοσηλευτικής, Τ.Ε.Ι ΛαμίαςΠΕΡΙΛΗΨΗΗ εμφάνιση delirium σ<strong>το</strong>υς νοσηλευόμενους ασθενείς είναι συνήθης. Ωστόσο, συχνά δενδιαγιγνώσκεται ως επιπλοκή από <strong>το</strong>υς επαγγελματίες υγείας. Η μη έγκαιρη διάγνωση έχει ωςαποτέλεσμα την κακή έκβαση, την παράταση <strong>το</strong>υ χρόνου νοσηλείας των ασθενών, την αύξηση <strong>το</strong>υκόσ<strong>το</strong>υς νοσηλείας, τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα.Σκοπός: Η διερεύνηση <strong>το</strong>υ επιπέδου των γνώσεων των νοσηλευτών σχετικά με <strong>το</strong> delirium και τηφροντίδα των νοσηλευόμενων ασθενών που <strong>το</strong> εμφανίζουν.Υλικό – Μέθοδος: Πραγμα<strong>το</strong>ποιήθηκε συγχρονική έρευνα με τη χρήση ερωτημα<strong>το</strong>λογίου σεδείγμα 108 (N=108) νοσηλευτών που εργάζονταν σε παθολογικές και χειρουργικές κλινικές σε δύογενικά νοσοκομεία της Αθήνας και σε τρία επαρχιακά. Για τη συλλογή των σ<strong>το</strong>ιχείων της έρευναςαναπτύχθηκε ερωτημα<strong>το</strong>λόγιο με 28 προτάσεις, που βασίστηκε σε προϋπάρχον και στη σχετικήβιβλιογραφία. <strong>Το</strong> ερωτημα<strong>το</strong>λόγιο που προέκυψε διαθέτει υψηλή αξιοπιστία (Cronbach’s α=0,860)καθώς και εγκυρότητα όψεως και περιεχομένου. Επιπλέον, <strong>το</strong> ερωτημα<strong>το</strong>λόγιο περιελάμβανε καιανοιχτές ερωτήσεις γνώσεων για τη νοσηλευτική φροντίδα ασθενών με delirium. Για τηστατιστική ανάλυση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε περιγραφική και επαγωγική στατιστική. Οιαπαντήσεις που δόθηκαν στις ανοιχτές ερωτήσεις αναλύθηκαν με τη μέθοδο της ανάλυσηςπεριεχομένου και τα αποτελέσματα παρουσιάζονται με εκα<strong>το</strong>στιαίες αναλογίες.Αποτελέσματα: Στις 17 από τις 28 ερωτήσεις που σχετίζονταν με <strong>το</strong> delirium, οι νοσηλευτές στηνπλειονότητά <strong>το</strong>υς απάντησαν λανθασμένα ή ότι δεν γνώριζαν. Επίσης, <strong>το</strong> 63,8% των ερωτώμενωναδυνα<strong>το</strong>ύσε να απαντήσει με σαφήνεια στις ανοιχτές ερωτήσεις για τη φροντίδα ασθενών μεdelirium. Οι ερωτώμενοι σε ποσοστό 82,4% ανέφεραν ότι παρέχουν φροντίδα σ<strong>το</strong>υς ασθενείς μεdelirium που βασίζεται μόνο στις οδηγίες των ιατρών. <strong>Το</strong> 44,4% απάντησε ότι η αντιμετώπιση τωνασθενών με συμπτώματα delirium συνίσταται στη χορήγηση αγχολυτικών και ηρεμιστικών, στηνπαραμονή οικείου προσώπου κοντά σ<strong>το</strong>ν ασθενή και <strong>το</strong> 80,5% στην εφαρμογή σωματικούπεριορισμού για <strong>το</strong>ν έλεγχο της ανησυχίας <strong>το</strong>υ. <strong>Το</strong> 67,5% των ερωτώμενων επισήμανε ότι δενείχαν διδαχθεί στη διάρκεια των προπτυχιακών <strong>το</strong>υς σπουδών για <strong>το</strong> delirium. Από την ανάλυσηwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 133
πολλαπλής παλινδρόμησης βρέθηκε ότι οι επιπλέον σπουδές (η νοσηλευτική ειδικότητα και οιμεταπτυχιακές σπουδές) επιδρούν θετικά σε στατιστικά σημαντικό επίπεδο (p
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012demonstrated high reliability (Cronbach's a=0,860) as well as face and content validity.Respondents also answered open questions on knowledge regarding the nursing care of patientswith delirium. Descriptive and inferential statistics was used for the data analysis. Content analysiswas used in analyzing data gathered from the use of open questions and results were presented inpercentages.Results: The majority of nurses answered incorrectly or declared that they did not know, in 17 ofthe 28 questions in relation to delirium. Of the respondents 63,8% were unable to answer withclarity in open questions on the care of patients with delirium. 82,4% reported that caring forpatients with delirium was based solely on the instructions of doctors. 44,4% answered thatpatients’ care include the administration of anxiolytics, tranquilisers, and the stay of a familiarperson next to the patient as well as 80,5% answered the use of patients’ restraint. 67,5% ofrespondents pointed out that they had not been taught in their undergraduate studies regardingdelirium. Multiple regression analysis revealed that specialization in nursing and postgraduatestudies affect positively at statistically significant level (p
φαίνεται να έχουν μεγάλη επίδραση στηνεμφάνισή <strong>το</strong>υ 2 είναι η προχωρημένηηλικία 3 και η προϋπάρχουσα γνωστικήέκπτωση 3 .Ως αιτιολογικοί παράγοντες <strong>το</strong>υ deliriumπροσδιορίζονται οι υποκείμενες αιτίες που <strong>το</strong>προκαλούν1,4,5 στις οποίεςσυμπεριλαμβάνονταιμεταβολικέςδυσλει<strong>το</strong>υργίες, σύνδρομα <strong>το</strong>ξίκωσης ήστέρησης, διαταραχές οξεοβασικήςισορροπίας και ηλεκτρολυτών 6 , υποξία,λοιμώξεις 7 , αγγειακά συμβάματα, κακώσειςκαι εξεργασίες <strong>το</strong>υ εγκεφάλου, κατάγματα 8και η καθυστέρηση πραγμα<strong>το</strong>ποίησηςχειρουργικής επέμβασης 9 , καθώς καιφαρμακευτικά σκευάσματα ή ουσίες 10(πίνακας 1). Ωστόσο, η σχέση τωναιτιολογικών παραγόντων και τηςνευροπαθογένεσης <strong>το</strong>υ delirium έχειελάχιστα επιστημονικά τεκμηριωθεί 11 .Επιπλέον, αναφέρονται ως σ<strong>το</strong>ιχείαεπιδείνωσης οι από<strong>το</strong>μες αλλαγές σεδραστηριότητες της καθημερινότητας, ηακινη<strong>το</strong>ποίηση λόγω χρήσης σωματικούπεριορισμού12 , τα χαμηλά επίπεδααλβουμίνης σ<strong>το</strong>ν ορό, η νοσηλεία <strong>το</strong>υ ασθενήσε θάλαμο με πολλούς ασθενείς και ηαισθητηριακή υπερφόρτωση ή οιπεριορισμένες αισθητηριακές προσλήψεις π.χ.ανάπτυξη φοβικών αντιδράσεων σε σκιέςπου σχηματίζονται σ<strong>το</strong> δωμάτιο <strong>το</strong>υ ασθενή,λόγω απουσίας επαρκούς φωτισμού 11,13 .Η έναρξή <strong>το</strong>υ delirium είναι οξεία καιχαρακτηρίζεται από αιφνίδια αλλαγή ήδιακυμάνσεις <strong>το</strong>υ επιπέδου συνείδησης,αντιληπτικές διαταραχές που συχνάσυνοδεύονται από παραισθήσεις καιψευδαισθήσεις7,14 , βραδεία ήαποδιοργανωμένη διεργασία σκέψης,διαταραχή της προσοχής, της μνημονικήςκαταγραφής και ανάκλησης, καθώς και <strong>το</strong>υκύκλου ύπνου – αφύπνισης 3,11,12 .Ο ασθενής εμφανίζεται συγχυτικός, μεασυνάρτη<strong>το</strong> λόγο ή ψέλλισμα,αποπροσανα<strong>το</strong>λισμένος σε χρόνο και χωρίςεπίγνωση <strong>το</strong>υ περιβάλλον<strong>το</strong>ς που βρίσκεται,με απώλεια <strong>το</strong>υ ελέγχου της αντικειμενικήςπραγματικότητας, με αντιληπτικέςδιαταραχές και παραγνωρίσεις προσώπωνκαι με διάσπαση της προσοχής από άσχεταερεθίσματα. Μπορεί κάποιες φορές να είναιδιεγερτικός και άλλοτε να εμφανίζεταιληθαργικός και απαθής3.Σύμφωνα με την Αμερικανική ΨυχιατρικήΕταιρείαομιλία. Οι αλλαγές των γνωστικώνwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 13615<strong>το</strong> delirium χαρακτηρίζεται από:• Διαταραχή <strong>το</strong>υ επιπέδου συνείδησης μεμειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης, μεδυσκολία <strong>το</strong>υ ατόμου να εστιάσει, ναδιατηρήσει ή να μετα<strong>το</strong>πίσει τηνπροσοχή <strong>το</strong>υ.• Αλλαγή στις γνωστικές λει<strong>το</strong>υργίες <strong>το</strong>υασθενή με συνέπεια τη διαταραχή στημνήμη, <strong>το</strong>ν προσανα<strong>το</strong>λισμό σ<strong>το</strong> χώροκαι <strong>το</strong>ν χρόνο καθώς επίσης και στην
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012λει<strong>το</strong>υργιών δεν οφείλονται σεπροϋπάρχουσα άνοια.• Διαταραχή η οποία αναπτύσσεται σεμικρό χρονικό διάστημα και εμφανίζειδιακυμάνσεις κατά τη διάρκεια τηςημέρας.• Ενδείξεις ότι η διαταραχή πουεμφανίζεται οφείλεται σε παθολογικάαίτια.<strong>Το</strong> delirium εμφανίζεται με τρεις κύριουςυπότυπους, <strong>το</strong>ν υπερενεργητικό, <strong>το</strong>νυποενεργητικό και <strong>το</strong> μικτό. Ουπερενεργητικός συνδέεται με ανησυχία καιψευδαισθήσεις και έχει διαπιστωθεί ότιδιαγιγνώσκεται εύκολα λόγω της ηχηρήςσυμπτωμα<strong>το</strong>λογίας 16 , ώστε οι ασθενείς που<strong>το</strong>ν εμφανίζουν ενδεχομένως να λαμβάνουνάμεσα θεραπεία 17,18 . Αντίθετα οι ασθενείςπου εμφανίζουν <strong>το</strong>ν υποενεργητικό τύποείναι ληθαργικοί, απαθείς, εμφανίζουνυπνηλία, έχουν δυσκολία στην εστίαση τηςπροσοχής συνθέ<strong>το</strong>ντας μια εικόνα που <strong>το</strong>delirium δεν είναι διαγνωστικά αναγνωρίσιμοκαι γενικότερα παρουσιάζει δυσκολίες στηδιαφοροδιάγνωση 4,11 . Αυτό εξηγείται και από<strong>το</strong> γεγονός ότι συχνά υποδιαγιγνώσκεται καιυπάρχει καθυστέρηση στη θεραπευτική <strong>το</strong>υαντιμετώπιση 19,20 . Αναφέρεται ότι <strong>το</strong>delirium υποενεργητικού υπότυπου είναιπρογνωστικός δείκτης θνησιμότητας καινοσηρότητας 21 . Όσον αφορά σ<strong>το</strong>ν υπότυπομε μικτή εικόνα, αυτός παρουσιάζειχαρακτηριστικά και από <strong>το</strong>υς δύο τύπους 22 .Σε κάθε περίπτωση όμως <strong>το</strong> delirium πρέπεινα θεωρείται επείγον κλινικό πρόβλημα πουσυχνά επιδεινώνεται ραγδαία εάν δεναντιμετωπισθεί έγκαιρα.Μεγάλο ποσοστό των ασθενών εμφανίζεισυμπτώματα delirium, είτε κατά τηνεισαγωγή <strong>το</strong>υ είτε κατά τη διάρκεια τηςνοσηλείας <strong>το</strong>υ σ<strong>το</strong> νοσοκομείο και συνεπώςαποτελεί μία κατάσταση που αντιμετωπίζουνσυχνά οι νοσηλευτές 4 . Συγκεκριμένααναφέρεται ότι <strong>το</strong> delirium εμφανίζεται σεποσοστό 9.4% σ<strong>το</strong> σύνολο τωννοσηλευομένων στα γενικά νοσοκομεία 22 , σε15% σε παθολογικές και χειρουργικέςκλινικές 11 ενώ <strong>το</strong> ποσοστό ανέρχεται σε 62%σ<strong>το</strong>υς ηλικιωμένους που νοσηλεύονται μεορθοπεδικές κλινικές 23 . Γενικά οι ηλικιωμένοινοσηλευόμενοι ασθενείς είναι πιο επιρρεπείςστην εμφάνιση delirium ως αποτέλεσμαάνοιας, λοιμώξεων, μετεγχειρητικήςκατάστασης, πυρε<strong>το</strong>ύ αλλά και αλλαγών,παραλήψεων ή από<strong>το</strong>μης διακοπής τηςφαρμακευτικής <strong>το</strong>υς αγωγής, γι’ αυτό και ηεκτίμηση των συμπτωμάτων από <strong>το</strong>υςνοσηλευτές είναι εξαιρετικά σημαντική γιατην αντιμετώπισή <strong>το</strong>υ 24 .Παρότι <strong>το</strong> delirium εμφανίζεται με σημαντικάποσοστά συχνά υποδιαγιγνώσκεται. Αυτόέχει ως αποτέλεσμα, <strong>το</strong> 25% περίπου τωνπεριπτώσεων να παραμένει αδιάγνωσ<strong>το</strong>25 μεσυνέπεια τη μη αποτελεσματικήαντιμετώπισή <strong>το</strong>υ, που οδηγεί σε αύξηση <strong>το</strong>υχρόνου παραμονής σ<strong>το</strong> νοσοκομείο, κακήwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 137
θρέψη, ακινησία ή περιορισμό, επιδείνωση Οι νοσηλευτές λόγω της συνεχόμενηςεπαγγελματίες υγείας 28,29 . Για να επιτευχθεί να την ορίσουν έδωσαν διαφορετικέςτης κατάστασης <strong>το</strong>υ ασθενή, ακόμη και παρακολούθησης των ασθενών, <strong>το</strong>υς δίνεταιθάνα<strong>το</strong> 26 .η δυνατότητα να αναγνωρίζουν ταΟι ασθενείς που εμφανίζουν delirium συμπτώματα <strong>το</strong>υ delirium έγκαιρα13.παρουσιάζουν δυσκολίες ανάρρωσης και Η μη έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτωνεπαναφοράς σε προηγούμενο επίπεδο <strong>το</strong>υ delirium οφείλεται κατά κύριο λόγο σ<strong>το</strong>λει<strong>το</strong>υργικότητας6,23. Ωστόσο, εάν έλλειμμα γνώσεων των νοσηλευτών πουδιαγνωσθούν και αντιμετωπισθούν έγκαιρα σχετίζεται με την αιτιοπαθογένεια και τιςκαι αποτελεσματικά, η κατάστασή <strong>το</strong>υς εκδηλώσεις <strong>το</strong>υ, από όπου προέρχεται και ημπορεί να είναι αναστρέψιμη.αδυναμία διαχείρισης τέ<strong>το</strong>ιου είδους<strong>Το</strong> delirium έχει αρνητικές επιπτώσεις σ<strong>το</strong>νασθενή, στην οικογένειά <strong>το</strong>υ, καθώς και σ<strong>το</strong>σύστημα υγείας. Συγκεκριμένα στις αρνητικέςεπιπτώσεις περιλαμβάνονται η θνησιμότητακαι η νοσηρότητα 4 , <strong>το</strong> μειωμένο επίπεδολει<strong>το</strong>υργικότητας μετά την έξοδο από <strong>το</strong>περιστατικών.Σε ανασκοπική μελέτη επισημάνθηκαν οιδυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι νοσηλευτέςγια την αναγνώριση <strong>το</strong>υ delirium στηνκλινική πράξη 13 . Συγκεκριμένα αναφέρεταιότι οι νοσηλευτές για να αναγνωρίσουν <strong>το</strong>νοσοκομείο 23 , <strong>το</strong> αυξημένο στρες των delirium χρειάζεται να αφιερώσουν χρόνοεπαγγελματιών υγείας, των οικογενειών και σ<strong>το</strong>ν ασθενή, να γνωρίζουν τα βασικάτων φροντιστών των ασθενών, καθώς και <strong>το</strong>αυξημένο κόσ<strong>το</strong>ς φροντίδας 27 .Όταν διαγιγνώσκεται <strong>το</strong> delirium, η θεραπείαχαρακτηριστικά <strong>το</strong>υ, καθώς επίσης και τιςπαρεμβάσεις που χρειάζεται να εφαρμόζουνγια την αντιμετώπισή <strong>το</strong>υ. Σε έρευνα πουπεριλαμβάνει φαρμακολογικές και διεξήχθη αναφορικά με <strong>το</strong>ν προσδιορισμό καιδιεπιστημονικές παρεμβάσεις20 . Ωστόσο, στηβιβλιογραφία υπάρχει σύγκλιση απόψεων ότιτην αναγνώριση των συμπτωμάτων <strong>το</strong>υdelirium, διαπιστώθηκε ότι οι νοσηλευτές ανη πρόληψη ή έστω η έγκαιρη διάγνωσή <strong>το</strong>υ και δήλωσαν ότι γνώριζαν <strong>το</strong>ν όροθα πρέπει να είναι προτεραιότητα για <strong>το</strong>υς «συγχυτική κατάσταση», όταν <strong>το</strong>υς ζητήθηκεαυτό χρειάζεται να πραγμα<strong>το</strong>ποιείται ερμηνείες ο καθένας 29 . Επίσης, ανέφερανσυστημα<strong>το</strong>ποιημένη εκτίμηση με την διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισής της,εισαγωγή ενός ασθενή σ<strong>το</strong> νοσοκομείο και<strong>το</strong>ν εν<strong>το</strong>πισμό των πρόσφατων αλλαγών σεεπίπεδο λει<strong>το</strong>υργικότητας.γεγονός που δείχνει ότι δεν είχαν την ίδιαγνώση και ενδεχομένως την ίδια εκπαίδευσηγια <strong>το</strong> delirium. Η δυσκολία στην έγκαιρηαναγνώριση <strong>το</strong>υ delirium εν<strong>το</strong>πίζεται και στηwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 138
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012διεπαγγελματική επικοινωνία μεταξύ ιατρώνκαι νοσηλευτών, καθώς οι νοσηλευτές όταναναφέρουν τα συμπτώματα σ<strong>το</strong>υς ιατρούςδεν <strong>το</strong>υς παρέχονται σαφείς και βοηθητικέςοδηγίες 30 .Παρά την εκτεταμένη βιβλιογραφία πουυπάρχει για <strong>το</strong> delirium, υπάρχουν ελάχισταερευνητικά δεδομένα για τις γνώσεις και τιςπαρεμβάσεις που εφαρμόζουν οι νοσηλευτέςστην κλινική πράξη για την αντιμετώπισή<strong>το</strong>υ. Επίσης, υπάρχει ελάχιστη βιβλιογραφικήπληροφόρηση για την εκπαίδευση πουλαμβάνουν οι νοσηλευτές, αναφορικά με τηνεκτίμηση και τη φροντίδα ασθενών μεdelirium13 .Ο κύριος σκοπός της παρούσας μελέτηςήταν η διερεύνηση <strong>το</strong>υ επιπέδου γνώσεωντων νοσηλευτών για τη φροντίδα ασθενών μεdelirium.Ο επιμέρους σκοπός ήταν ο έλεγχος τηςεπίδρασης των ανεξάρτητων μεταβλητώνηλικία, έτη προϋπηρεσίας, κλινική στην οποίαεργάζονται και επιπλέον σπουδές(νοσηλευτική ειδικότητα ή μεταπτυχιακόςτίτλος σπουδών) στην απόκτηση γνώσεωναναφορικά με <strong>το</strong> delirium.Υλικό και μέθοδοςΟ σχεδιασμός της έρευνας ήταν συγχρονικόςκαι περιγραφικός. <strong>Το</strong> δείγμα της μελέτηςήταν ευκολίας και περιελάμβανε 108νοσηλευτές (Ν=108) που εργάζονταν σεπαθολογικές και χειρουργικές κλινικές σε δύο(2) γενικά νοσοκομεία των Αθηνών και σετρία (3) επαρχιακά νοσοκομεία. <strong>Το</strong> ποσοστόαπαντητικότητας των συμμετεχόντων στηνέρευνα ήταν 87%.Η ηθική διάσταση της έρευναςΓια τη διεξαγωγή της έρευνας δόθηκε άδειααπό τις διευθύνσεις των νοσοκομείων.Παράλληλα ενημερώθηκαν οι νοσηλευτές για<strong>το</strong> σκοπό της έρευνας, καθώς επίσης για τηνεθελοντική <strong>το</strong>υς συμμε<strong>το</strong>χή στηνσυμπλήρωση ανώνυμου ερωτημα<strong>το</strong>λογίου.Ενημερώθηκαν επίσης, ότι με τηνσυμπλήρωση <strong>το</strong>υ ερωτημα<strong>το</strong>λογίουθεωρείται ότι συναίνεσαν στη συμμε<strong>το</strong>χή<strong>το</strong>υς στην έρευνα.Ερευνητικό εργαλείοΓια τη συλλογή των σ<strong>το</strong>ιχείων της έρευναςαναπτύχθηκε εργαλείο μέτρησης <strong>το</strong> οποίοβασίστηκε σε “ερωτημα<strong>το</strong>λόγιο εκτίμησηςτης γνώσης των νοσηλευτών για <strong>το</strong>delirium” 22 . <strong>Το</strong> ερωτημα<strong>το</strong>λόγιο πουδιαμορφώθηκε περιλάμβανε προτάσεις τόσοαπό <strong>το</strong> ερωτημα<strong>το</strong>λόγιο των Hare et al 22 όσοκαι προτάσεις που συμπεριλήφθησαν μετάαπό την ανασκόπηση της σχετικής με <strong>το</strong> θέμαβιβλιογραφίας.<strong>Το</strong> ερωτημα<strong>το</strong>λόγιο που προέκυψεπεριελάμβανε τρεις ενότητες. Στην πρώτηενότητα περιλαμβάνονταν τα δημογραφικάwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 139
(ηλικία, φύλο) και επαγγελματικά προτάσεις έγιναν από <strong>το</strong>υς ειδικούςχαρακτηριστικά (νοσοκομείο Αθηνών ή ενσωματώθηκαν σ<strong>το</strong> τελικό ερωτημα<strong>το</strong>λόγιο.επαρχίας, κλινική που εργάζονται, επίπεδο Οι ειδικοί θεώρησαν ότι <strong>το</strong> ερωτημα<strong>το</strong>λόγιοεκπαίδευσης, νοσηλευτική ειδικότητα, διαθέτει “εγκυρότητα όψεως καιμεταπτυχιακές σπουδές) των ερωτώμενων. περιεχομένου” (face & content validity). ΩςΣτη δεύτερη ενότητα περιλαμβάνονταν προς την “αξιοπιστία εσωτερική συνοχής”προτάσεις γνώσεων σχετικά με <strong>το</strong> delirium, υπολογίστηκε ο συντελεστής Cronbach’sώστε να δίνεται η δυνατότητα σ<strong>το</strong>υς α=0,860 που δείχνει ότι <strong>το</strong> ερωτημα<strong>το</strong>λόγιοερωτώμενους να επιλέγουν μία απάντηση διαθέτει υψηλή αξιοπιστία 31 .σημειώνοντας τις επιλογές «λάθος», «σωστή»ή «δεν γνωρίζω» σε κάθε μια από τις 28προτάσεις (Πίνακας 2). Στην τρίτη ενότηταΑνάλυση δεδομένωνΓια τη στατιστική ανάλυση των δεδομένωνπεριλαμβάνονταν ανοιχτές ερωτήσεις της μελέτης χρησιμοποιήθηκε περιγραφικήγνώσεων για τη φροντίδα ασθενών πουβιώνουν delirium. Πριν την πραγμα<strong>το</strong>ποίησητης κύριας έρευνας έγινε πιλοτική μελέτη σεκαι επαγωγική στατιστική. Η ανάλυση τωνδεδομένων έγινε με <strong>το</strong> στατιστικό πακέ<strong>το</strong>SPSS version 16. Οι απαντήσεις που δόθηκαν16 νοσηλευτές που εργάζονταν σε από <strong>το</strong>υς ερωτώμενους στις ανοιχτέςνοσοκομεία που δεν συμπεριλήφθησαν στηνέρευνα. Από <strong>το</strong>υς ερωτώμενους ζητήθηκε νασυμπληρώσουν <strong>το</strong> ερωτημα<strong>το</strong>λόγιο και νασχολιάσουν κατά πόσο ήταν κατανοητό καιερωτήσεις αναλύθηκαν με τη μέθοδο τηςανάλυσης περιεχομένου, κωδικοποιήθηκαν,ποσοτικοποιήθηκαν και παρουσιάστηκαν μεεκα<strong>το</strong>στιαίες αναλογίες.σαφές, καθώς επίσης σε ποιο βαθμό οιερωτήσεις ανταποκρίνονταν ως προς <strong>το</strong>περιεχόμενο και <strong>το</strong> σκοπό της έρευνας.ΑποτελέσματαΑπό <strong>το</strong>υς συμμετέχοντες <strong>το</strong> 10,2% (n=11)ήταν άνδρες και <strong>το</strong> 89,8% (n=97) γυναίκες. ΗΑξιοπιστία και εγκυρότηταΜετά τη διαμόρφωση <strong>το</strong>υ ερωτημα<strong>το</strong>λογίουζητήθηκε από πέντε (5) ειδικούς, τρεις (3)από <strong>το</strong>ν Ακαδημαϊκό χώρο και δύο (2) από<strong>το</strong>ν κλινικό χώρο να <strong>το</strong> μελετήσουν και ναμέση ηλικία <strong>το</strong>υ δείγμα<strong>το</strong>ς ήταν Μ.Τ= 32,5(Τ.Α=4,35), με ηλικιακό εύρος 25 έως 43 έτη.Η πλειονότητα των ερωτώμενων εργάζοντανσε παθολογικές κλινικές σε ποσοστό 58,3%(n=63) και σε χειρουργικές 41,7% (n=45). Ηπροτείνουν τροποποιήσεις ή αλλαγές ως μέση εργασιακή εμπειρία των ερωτώμενωνπρος την σαφήνεια και την καταλληλότητα ήταν 8,83 έτη (Μ.Τ=8,83/Τ.Α 4,75) και <strong>το</strong><strong>το</strong>υ περιεχομένου των ερωτήσεων. Ό,τι εύρος της εργασιακής <strong>το</strong>υς εμπειρίας ήτανwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 140
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012από 1 έως 19 έτη. <strong>Το</strong> επίπεδο εκπαίδευσηςτων ερωτώμενων ήταν ΤεχνολογικήςΕκπαίδευσης σε ποσοστό 98,1% (n=106) καιΠανεπιστημιακής εκπαίδευσης 1,9% (n=2).<strong>Το</strong> 28,7% (n=31) <strong>το</strong>υ δείγμα<strong>το</strong>ς είχεπαρακολουθήσει νοσηλευτική ειδικότητα,ενώ ένα μικρό ποσοστό (5,6%, n=6) είχεολοκληρώσει Μεταπτυχιακές σπουδές.Οι νοσηλευτές στην πλειονότητά <strong>το</strong>υςαπάντησαν λανθασμένα ή δήλωναν ότι δενγνώριζαν τις 17 από τις 28 ερωτήσεις.Ωστόσο, απάντησαν σωστά στις 11 από τις28 ερωτήσεις (Πίνακας 2). Στην ερώτηση 28<strong>το</strong> 72,2% (n=78) <strong>το</strong>υ δείγμα<strong>το</strong>ς απάντησε ότιδεν γνώριζε ότι “η μέθοδος εκτίμησης τηςσυγχυτικής κατάστασης” 13 εκτιμάει <strong>το</strong>delirium. Σημειωτέον ότι η συγκεκριμένημέθοδος έχει ευρεία εφαρμογή στην εκτίμηση<strong>το</strong>υ delirium από επαγγελματίες υγείας καιμάλιστα από μη ιατρούς.Στην ανοιχτή ερώτηση εάν είχαν διδαχθεί για<strong>το</strong> delirium κατά τη διάρκεια τωνπροπτυχιακών <strong>το</strong>υς σπουδών, <strong>το</strong> 67,5%απάντησε ότι δεν είχαν διδαχθεί τίποτε γι’αυτό, ενώ <strong>το</strong> 32,5% ανέφερε ότι είχανσυναντήσει κατά την κλινική <strong>το</strong>υς άσκησηασθενείς με delirium.Στην επίσης ανοιχτή ερώτηση αναφορικά με<strong>το</strong> τι γνωρίζουν για τη φροντίδα ασθενών μεdelirium, οι νοσηλευτές στην πλειονότητά<strong>το</strong>υς σε ποσοστό 63,8% αδυνα<strong>το</strong>ύσαν νααπαντήσουν με σαφήνεια. Οι περισσότεροιερωτώμενοι θεωρούσαν ότι θα πρέπει να<strong>το</strong>υς δώσει οδηγίες ο ιατρός για τη φροντίδατων ασθενών αυτών. Επίσης, <strong>το</strong> 44,4% τωνερωτώμενων απάντησε ότι η φροντίδα τωνασθενών με delirium συνίσταται στηχορήγηση αγχολυτικών, ηρεμιστικώνφαρμάκων και η παραμονή ενός οικείουπροσώπου δίπλα σ<strong>το</strong>ν ασθενή.Διερευνήθηκε επίσης ποιες μεταβλητέςεπιδρούν στην απόκτηση γνώσεωναναφορικά με <strong>το</strong> delirium. Σε αυτό <strong>το</strong> πλαίσιοελέγχθηκαν οι ανεξάρτητες μεταβλητέςηλικία, έτη προϋπηρεσίας, κλινική εργασίας,επιπλέον σπουδές και συγκεκριμένα ηαπόκτηση νοσηλευτικής ειδικότητας ήμεταπτυχιακού τίτλου σπουδών.Χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της πολλαπλήςπαλινδρόμησης και διαπιστώθηκε ότι από τιςπαραπάνω ανεξάρτητες μεταβλητές, μόνο ηπαρακολούθηση νοσηλευτικής ειδικότηταςκαι μεταπτυχιακών σπουδών επηρεάζουνθετικά σε στατιστικά σημαντικό επίπεδο, τιςγνώσεις των νοσηλευτών για <strong>το</strong> delirium.Στην ανοιχτή ερώτηση “ποιες παρεμβάσειςεφαρμόζετε προκειμένου να φροντίσετεασθενείς με συμπτώματα delirium”, <strong>το</strong> 82,4%των ερωτώμενων απάντησε ότι οινοσηλευτές αναζη<strong>το</strong>ύν κατευθύνσεις από<strong>το</strong>υς ιατρούς για τη φροντίδα ασθενών μεdelirium. <strong>Το</strong> 44,4% των ερωτώμενωναπάντησε ότι χορηγούν σ<strong>το</strong>υς ασθενείςκατασταλτικά και <strong>το</strong> 32,4% ότι προσπαθούνταυτόχρονα να περιορίσουν τα αισθητηριακά<strong>το</strong>υ ερεθίσματα, προκειμένου να μειωθεί ηwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 141
ανησυχία <strong>το</strong>υς. Η πλειονότητα των είχαν διδαχθεί τίποτα για <strong>το</strong> delirium. Είναιερωτώμενων σε ποσοστό 87,9% ανέφερε ότιεμπλέκουν στη νοσηλευτική φροντίδα <strong>το</strong>υςαξιοσημείω<strong>το</strong> ότι παρότι αναφέρεται ότι ένασημαντικό ποσοστό των ασθενών μετά τηνσυγγενείς <strong>το</strong>υ ασθενή, προκειμένου να εισαγωγή <strong>το</strong>υς σ<strong>το</strong> νοσοκομείο εμφανίζειεξασφαλίσουν εάν είναι δυνατόν την 24ωρη delirium 29 , τα περιστατικάπαρακολούθησή <strong>το</strong>υ. Επιπλέον, <strong>το</strong> 80,5% των υποδιαγιγνώσκονται γεγονός που σημαίνειερωτώμενων ανέφερε ως τρόπο ότι τόσο οι ιατροί όσο και οι νοσηλευτές δεννοσηλευτικής φροντίδας <strong>το</strong> σωματικό είναι επαρκώς εκπαιδευμένοι 4,25 . Παρόμοιαπεριορισμό <strong>το</strong>υ ασθενή. Όσοι νοσηλευτές αποτελέσματα βρέθηκαν και σε συστηματικήείχαν παρακολουθήσει επιπλέον σπουδές ανασκόπηση στην οποία διαπιστώθηκε ότι οιέδωσαν έμφαση στη συναισθηματική νοσηλευτές δεν εφαρμόζουν την κατάλληληυποστήριξη των ασθενών και σ<strong>το</strong> διαρκήπροσανα<strong>το</strong>λισμό <strong>το</strong>υς σ<strong>το</strong> χώρο και σ<strong>το</strong>εκτίμηση σ<strong>το</strong> delirium, δεν <strong>το</strong> αναγνωρίζουνκαι συνεπώς δεν <strong>το</strong> καταγράφουν στα φύλλαχρόνο.νοσηλείας <strong>το</strong>υ ασθενή 13 . Αξίζει ναΣτην ανοιχτή ερώτηση εάν οι ερωτώμενοι επισημανθεί <strong>το</strong> έλλειμμα γνώσεων τωνείχαν παρακολουθήσει κάποιο πρόγραμμα νοσηλευτών για <strong>το</strong> delirium, <strong>το</strong> οποίοεκπαίδευσης που περιελάμβανε πληροφορίεςγια τη φροντίδα ασθενών σε κατάστασηφαίνεται από την αποτυχία να δοθούν ορθέςαπαντήσεις ή με τη δήλωση ότι δεν γνώριζανdelirium, <strong>το</strong> 67,7% των ερωτώμενων για να απαντήσουν. Οι νοσηλευτές εντόπισαναπάντησε ότι δεν είχαν παρακολουθήσει <strong>το</strong> έλλειμμα γνώσεων στα χρόνια τηςκάποιο ανάλογο εκπαιδευτικό πρόγραμμα προπτυχιακής εκπαίδευσης. Συνεπώς είναικαι ότι οι γνώσεις που διέθεταν είχαν αναγκαίο να ενσωματωθεί στη βασικήαποκτηθεί από την επαγγελματική <strong>το</strong>υς εκπαίδευσή <strong>το</strong>υς, η νοσηλευτική φροντίδαεμπειρία.ασθενή με delirium από τη στιγμή πουεμφανίζεται με μεγάλη συχνότητα κατά τηΣυζήτησηνοσηλεία ασθενών σ<strong>το</strong> νοσοκομείο. ΟιΑπό τα ευρήματα της παρούσας μελέτης ερωτώμενοι νοσηλευτές στην παρούσαφαίνεται ότι οι νοσηλευτές δεν έχουν επαρκέςεπίπεδο γνώσεων, δεν έχουν εκπαιδευτεί καιέρευνα υποστήριξαν, ότι δεν είχαν τη γνώσηκαι ενδεχομένως και <strong>το</strong>ν χρόνο για ναδεν γνωρίζουν <strong>το</strong> συστηματικό τρόπο αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά και μεεκτίμησης ασθενών με συμπτώματα delirium.<strong>Το</strong> εύρημα αυτό δικαιολογείται από τηναπάντηση των ερωτώμενων ότι <strong>το</strong> 67% δενασφάλεια <strong>το</strong>υς ασθενείς που εμφανίζουνσυμπτώματα delirium. Επίσης, ότι δεν <strong>το</strong>υςπαρέχεται η δυνατότητα για εκτίμηση τωνwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 142
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012συμπτωμάτων σε πρόδρομο στάδιο λόγω τηςμη εφαρμογής εξα<strong>το</strong>μικευμένης νοσηλευτικήςφροντίδας πριν εμφανισθεί έν<strong>το</strong>νη σύγχυση ήδιέγερση σ<strong>το</strong>ν ασθενή, η οποία προφανώςαντιμετωπίζεται και πιο δύσκολα. Η σοβαρήέλλειψη νοσηλευτικού προσωπικού στανοσοκομεία που ολοένα κλιμακώνεται και ουπερβολικός φόρ<strong>το</strong>ς εργασίας, τιςπερισσότερες φορές δεν αφήνει περιθώριαγια προσεκτική εκτίμηση των πρόδρομωνσυμπτωμάτων <strong>το</strong>υ delirium και αυτός είναιένας από <strong>το</strong>υς λόγους πουυποδιαδιγνώσκεται. Επιπλέον, η απάντησητων ερωτώμενων ότι για τη φροντίδαασθενών με delirium απευθύνονται σ<strong>το</strong>υςιατρούς για να <strong>το</strong>υς δοθούν οδηγίεςαντανακλά την άποψη των νοσηλευτών, ότιστηρίζονται αποκλειστικά στις οδηγίες τωνιατρών. Οι νοσηλευτές επισήμαναν επίσης,ότι η χορήγηση κατασταλτικών και η μείωσητων αισθητηριακών ερεθισμάτων μειώνει τηνανησυχία <strong>το</strong>υ ασθενή με delirium. Ωστόσο,χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή διότι από τηχορήγηση κατασταλτικών ενδεχομένως οασθενής να γίνει υπο<strong>το</strong>νικός, να μη σιτίζεταικαι μην να ενυδατώνεται σωστά, μεαποτέλεσμα την επιδείνωση της σύγχυσης 13 .Οι νοσηλευτές εξέφρασαν την άποψη ότι η24ωρη συστηματική παρακολούθηση <strong>το</strong>υασθενή που εμφανίζει σύγχυση, θα μείωνε τιςπιθανότητες κλιμάκωσης <strong>το</strong>υ delirium.Παρόμοια ευρήματα υποστηρίζονται και απότη βιβλιογραφία, καθώς η αυξημένη φροντίδαπου μπορεί να παρέχει ο νοσηλευτής μέσωτης εξα<strong>το</strong>μικευμένης συστηματικήςφροντίδας είναι αποτελεσματική32 . Η συνεχήςπαρακολούθηση <strong>το</strong>υ ασθενή με delirium, οπροσανα<strong>το</strong>λισμός <strong>το</strong>υ σε χώρο, χρόνο καιπρόσωπα <strong>το</strong>ν βοηθάει να είναι πιο ήσυχος,συνεργάσιμος και παρέχει τη δυνατότητασ<strong>το</strong>υς νοσηλευτές να εν<strong>το</strong>πίζουν και ναεκτιμούν αποτελεσματικότερα τη σύγχυσηκαι την ανησυχία <strong>το</strong>υ 13,32 . Ωστόσο, σταΕλληνικά νοσοκομεία η συνεχήςπαρακολούθηση ενός ασθενή με deliriumείναι σχεδόν αδύνατη, λόγω τηςυποστελέχωσής <strong>το</strong>υς. Συχνά την ευθύνη τηςπαρακολούθησης <strong>το</strong>υ ασθενή τηναναλαμβάνουν οι συγγενείς ή αμείβουν γι’αυτό κάποιον φροντιστή. Η μείωση τωναισθητηριακών ερεθισμάτων που ανέφερανοι ερωτώμενοι και η χρήση περιοριστικώνμέτρων, αναφέρονται και βιβλιογραφικά ωςτρόποι διαχείρισης <strong>το</strong>υ delirium 33 . Παρότι οιερωτώμενοι στην παρούσα έρευνααπάντησαν ότι είναι έργο <strong>το</strong>υ ιατρού να <strong>το</strong>υςδώσει οδηγίες για την φροντίδα ασθενών μεdelirium επισημαίνεται ότι, η εκτίμηση τωνσυμπτωμάτων και η φροντίδα <strong>το</strong>υς είναι έργοκαι των νοσηλευτών και γι’ αυτό είναιαναγκαία η εκπαίδευσή <strong>το</strong>υς σε σύγχρονεςκλίμακες εκτίμησης <strong>το</strong>υ delirium 34 .Από τις απαντήσεις επίσης των ερωτώμενωνφαίνεται ότι, οι επιπλέον σπουδές σε επίπεδονοσηλευτικής ειδικότητας και μεταπτυχιακώνσπουδών επιδρούν θετικά στη γνώση τωνwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 143
νοσηλευτών για τη φροντίδα ασθενών μεdelirium. <strong>Το</strong> εύρημα αυτό είναι σε συμφωνίαμε τα αποτελέσματα παρόμοιας έρευνας,στην οποία βρέθηκε ότι οι νοσηλευτές κατάτην προπτυχιακή περίοδο των σπουδών <strong>το</strong>υςχρειάζεται να ενημερώνονται και ναεκπαιδεύονται ενδελεχώς,στην έγκαιρηεκτίμηση και <strong>το</strong> σχεδιασμό της φροντίδας <strong>το</strong>υασθενή με delirium 22 .Περιορισμοί της μελέτηςΤα αποτελέσματα της παρούσας μελέτηςαφορούν μόνο τα νοσοκομεία στα οποίαδιεξήχθη η έρευνα και δεν μπορούν ναγενικευθούν λόγω <strong>το</strong>υ περιγραφικούσχεδιασμού της έρευνας και <strong>το</strong>υ τρόπουδειγμα<strong>το</strong>ληψίας (δείγμα ευκολίας). Ωστόσο,<strong>το</strong> υψηλό ποσοστό απαντητικότητας στηνέρευνα (87%) περιγράφει σχεδόν σ<strong>το</strong> σύνολό<strong>το</strong>υς τις γνώσεις των νοσηλευτών για τηφροντίδα ασθενών που εμφανίζουν delirium,<strong>το</strong>υλάχισ<strong>το</strong>ν για τα νοσοκομεία πουπραγμα<strong>το</strong>ποιήθηκε η έρευνα.ΣυμπεράσματαΣ<strong>το</strong>υς νοσηλευτές οι οποίοισυμπεριελήφθησαν στην παρούσα μελέτηεν<strong>το</strong>πίσθηκε έλλειμμα γνώσεων αναφορικάμε την εκτίμηση αλλά και τη φροντίδαασθενών που εμφανίζουν delirium. Η βασικήαιτία <strong>το</strong>υ ελλείμμα<strong>το</strong>ς γνώσεων οφείλεταισ<strong>το</strong> γεγονός ότι δεν είχαν διδαχτεί σεπροπτυχιακό επίπεδο τη συμπτωμα<strong>το</strong>λογία,την εκτίμηση και τη νοσηλευτική φροντίδαασθενή με delirium. Επομένως, η εκπαίδευσητων νοσηλευτών χρειάζεται να επεκτείνεταικαι να επικαιροποιείται με προγράμματαεσωτερικής εκπαίδευσης πουπραγμα<strong>το</strong>ποιούνται κατά καιρούς στανοσοκομεία και με σεμινάρια δια βίουεκπαίδευσης. Παράλληλα είναι αναγκαία ηδημιουργία και εφαρμογή πρω<strong>το</strong>κόλλουεκτίμησης και φροντίδας ασθενών μεκίνδυνο εμφάνισης delirium, σ<strong>το</strong> κλινικόχώρο. Με αυτό <strong>το</strong>ν τρόπο η εκτίμηση και ηφροντίδα των ασθενών που εμφανίζουνdelirium θα βασίζεται σε τεκμηριωμένηερευνητικά γνώση, η οποία θα παρέχει τηδυνατότητα για την αποτελεσματικήαντιμετώπισή <strong>το</strong>υ.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ1. Χρισ<strong>το</strong>δούλου και συν. Ψυχιατρική.Πρώ<strong>το</strong>ς τόμος. Αθήνα, ΒΗΤΑ, 2006:178-182.2. Cole MG. Delirium: Effectiveness ofsystematic interventions. Dementia andGeriatric Cognitive Disorders 1999, 10:406-411.3. Freter S.H. et al. Predicting post-operativedelirium in elective orthopedic patients:the delirium elderly at risk (DEAR)instrument. Age and Ageing 2005,34:169-184.4. Inouye S.K et al. Nurses’ recognition ofdelirium and its symptoms. Comparisonof nurse and research ratings. Archives ofInternal Medicine 2001, 161:2467-2473.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 144
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 20125. Young J., & Inouye S. Delirium in olderpeople. BMJ 2007, 334:842-846.hospitalized patients. Journal of GeneralInternal Medicine 1998, 13:204-212.6. Marcantonio E.R et al. A clinicalprediction rule for delirium after electivenoncardiac surgery. Journal of theAmerican Medical Association 1994,271:134-139.7. Inouye S.K, Viscoli CM, Horwitz RI. HurstLD & Tinetti ME. A predictive model fordelirium in hospitalized elderly medicalpatients based on admissioncharacteristics. Annals of InternalMedicine 1993, 119:474-481.8. Schor JD et al. Risk factors for delirium inhospitalized elderly. Journal of theAmerican Medical Association 1992,267:827-831.9. Schuurmans MJ et al. Elderly patientswith a hip fracture: The risk for delirium.Applied Nursing Research 2003, 16:75-84.10. Arend E, Christensen M. Delirium in theintensive care unit: a review. NursingCritical Care 2009, 14: 145-154.11. Celder M.C., Lopez-Ibor J.J., Andreasen N.Oxford Σύγχρονη Ψυχιατρική. Επιμ.Σολδά<strong>το</strong>ς Κ. Αθήνα, Πασχαλίδης,2009:507-512.12. Inouye S.K & Charpentier P.A.Precipitating factors for delirium inhospitalized elderly persons. JAMA 1996,275 (11):852-857.13. Steis M.R. & Fick D. Are nursesrecognizing delirium? A systematicreview. Journal of Gerontological Nursing2008, 34(9):40-48.14. Elie M., Cole MG, Primeau FJ & BellavanceF. Delirium risk factors in elderly15. American Psychiatric Association.Diagnostic and Statistical manual ofMental Disorders. 4 th ed. Washington, D.C,2000.16. American Psychiatric Association.Practice guideline for the treatment ofpatients with delirium, 1994.17. Breitbart W., Gibson C. and Tremblay A.The delirium experience: Delirium recalland delirium-related distress inhospitalized patients with cancer, theirspouses/caregivers, and their nurses.Psychocosomatics 2008, 43: 183-194.18. O’Keeffe ST. Clinical subtypes of deliriumin the elderly. Dementia and GeriatricCognitive Disorder 1999, 10:380-345.19. Douglas D.L., Zhang Y., Holford T.R,Bogardus ST, Leo-Summers LS & InouyeSK. Premature death associated withdelirium at 1-year follow- up. Archives ofInternal Medicine 2005, 165:1657-1661.20. Cole MG, Primeau FJ & Elie LM. Delirium:Prevention, treatment and outcomestudies. Journal of Geriatric Psychiatryand Neurology 1998, 11:126-137.21. Meagher D. Motor subtypes of delirium:Past, present and future. Int RevPsychiatry 2009, 21: 59-73.22. Hare M., Wynaden D., McGowan S.,Landsborough I. & Speed G. Aquestionnaire to determine nurses’knowledge of delirium and its risk factors.Contemporary Nurse 2008, 29: 23-31.23. Olofsson B., Lundstrom M, Borssen B,Nyberg L. & Gustafson Y. Delirium isassociated with poor rehabilitationwww.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 145
outcome in elderly patients treated forremoval neck fractures. ScandinavianJournal of Caring Sciences 2005, 19:119-127.24. Dahlke S. & Phinney A. Caring forhospitalized older adults at risk fordelirium. The silent, unspoken piece ofnursing practice. Journal ofGerontological Nursing 2008, 34 (6): 41-47.25. Young LJ & George J. Do guidelinesimprove the process and outcomes of carein delirium. Age and Ageing 2003, 32:525-528.32. Townsend M. Essentials of PsychiatricMental Health Nursing: Concepts of Carein Evidence based Practice. United Statedof America. Davis Company, 2005.33. Dahlke S. and Phinney A. Caring forhospitalized older adult at risk fordelirium. The silent unspoken piece ofnursing practice. Journal ofGerontological Nursing 2008, 34 (6):41-47.34. Devlin J.W et al. Assessement of deliriumin the intensive care unit. NursingPractices and Perceptions. AmericanJournal of Critical Care 2008, 17:555-565.26. Foreman M.D, Wakefield M., Culp K. &Milisen K. Delirium in elderly patients: Anoverview of the state of the science.Journal of Gerontological Nursing 2001,354: 1157-1165.27. Franko K, Litaker D, Locala MD & BronsonD. The cost of delirium in the surgicalpatient. Psychosomatics 2001, 42:68-73.28. Flacker JM & Marcantonio ER. Delirium inthe elderly: optimal management, Drugs& Aging 1998, 13:119-130.29. Milisen K. et al. Documentation ofdelirium in elderly patients with hipfracture. Journal of GerontologicalNursing 2002, 28:23-29.30. Eden B.M, Foreman M.D. Problemsassociated with underrecognition ofdelirium in critical care: A case study.Heart & Lung 1996, 25:388-400.31. Minichiello V., Sullivan G., Greenwood K.,Axford R. Research Methods for Nursingand Health Science. 2 nd ed. Australia.Prentice Hall Health Sydney, 2004.www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 146
<strong>Το</strong> <strong>Βήμα</strong> <strong>το</strong>υ <strong>Ασκληπιού</strong>11 ος Τόμος, 1 ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012Rostrum of Asclepius11 th Volume, 1 st Issue, January – March 2012ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΠίνακας 1. Αιτίες εμφάνισης delirium• Λοιμώξεις (ουρολοίμωξη, γρίπη, πνευμονία, μηνιγγίτιδα, σηψαιμία κ.λπ.).• Τραύματα και κακώσεις (εγκαύματα, κατάγματα κ.λπ).• Κακώσεις, εξεργασίες ή διαταραχές <strong>το</strong>υ εγκεφάλου (εγκεφαλική διάσειση, χωροκατακτητικέςεξεργασίες, αυξημένη ενδοκράνια πίεση, εγκεφαλική αιμορραγία εγκεφαλίτιδες, εγκεφαλικόαπόστημα, μηνιγγοαγγειακή σύφιλη, AIDS κ.λπ.).• Μετεγχειρητικές καταστάσεις, νοσηλεία σε ΜΕΘ.• <strong>Το</strong>ξική επίδραση φαρμάκων και ουσιών καθώς από<strong>το</strong>μη διακοπή <strong>το</strong>υς (βενζοδιαζεπίνες, αμφεταμίνες,βαρβι<strong>το</strong>υρικά, μεθυλική αλκοόλη κ.λπ.).• <strong>Το</strong>ξικότητα από βαρέα μέταλλα (μόλυβδος, υδράργυρος) ή <strong>το</strong>ξική επίδραση αερίων (μονοξείδιο <strong>το</strong>υάνθρακα).• Υποξία (αναπνευστική ανεπάρκεια), αφυδάτωση, εμπύρε<strong>το</strong>.• Μεταβολικές και ηλεκτρολυτικές διαταραχές (ουραιμία, ηπατική ανεπάρκεια, διαταραχές οξεοβασικήςισορροπίας, υπερ και υποκαλιαιμία, υπερ και υποασβεστιαιμία, υπερ και υπονατριαιμία, υπογλυκαιμίακ.λπ.).• Ενδοκρινικές διαταραχές (υπερ και υποθυρεοειδισμός, νόσος Addison, νόσος Cushing κ.λπ).• Στέρηση βιταμινών (θειαμίνης, πυριδοξίνης, βιταμίνης Β 12, φυλλικού οξέος).• Αγγειακά συμβάματα (παροδικά ισχαιμικά ΑΕΕ, υπερτασική εγκεφαλοπάθεια)Πίνακας 2. Ερωτημα<strong>το</strong>λόγιο γνώσεων για <strong>το</strong> deliriumΣωστόn (%)Λάθοςn (%)Δεν γνωρίζωn (%)1. Η διακύμανση μεταξύ προσανα<strong>το</strong>λισμού καιαποπροσανα<strong>το</strong>λισμού δεν είναι τυπικό σύμπτωμα 24 (22,2%) 84 (77,8%) -<strong>το</strong>υ delirium.(λάθος)2. Τα συμπτώματα κατάθλιψης μπορεί ναπροσομοιάζουν με <strong>το</strong> delirium.(σωστό)91 (84,3%) 16 (14,8) 1 (0,9)3. Οι βενζοδιαζεπίνες μπορεί να προκαλέσουν delirium.(σωστό)23 (21,3%) 60 (55,6%) 25 (23,1%)4. Η ανεπάρκεια της βιταμίνης Α είναι αιτιολογικόςπαράγοντας εμφάνισης delirium.(λάθος)20 (18,5%) 66 (61,1%) 22 (20,4%)5. <strong>Το</strong> delirium ποτέ δεν διαρκεί περισσότερο απόμερικές ώρες.(λάθος)77 (71,3%) 29 (26,9%) 2 (1,8%)6. Ο ασθενής με delirium εμφανίζει πάν<strong>το</strong>τε σωματικήή και λεκτική επιθετικότητα.(λάθος)28 (25,9%) 78 (72,2%) 2 (1,9%)7. <strong>Το</strong> delirium σχετίζεται πάντα με την διακοπήαλκοόλ.(λάθος)29 (26,9%) 76 (70,4%) 3 (2,7%)8. Οι ασθενείς με delirium εμφανίζουν μεγάλο αριθμόθνητότητας.(σωστό)92 (85,2%) 7 (6,5%) 9 (8,3%)9. Οι αλλαγές συμπεριφοράς κατά τη διάρκεια τηςημέρας θεωρούνται τυπικό σύμπτωμα <strong>το</strong>υ delirium. 99 (91,7%) 4 (3,7%) 5 (4,6%)(σωστό)10. Ο ασθενής με delirium είναι ενδεχόμενο να εμφανίσει 100 (92,6%) 4 (3,7%) 4 (3,7%)www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 147
διάσπαση της προσοχής.(σωστό)11. Ο ασθενής με delirium δεν έχει δυσκολία στηνπαρακολούθηση μιας συνομιλίας.(λάθος)69 (63,9%) 29 (26,9%) 10 (9,2%)12. Οι ασθενείς με delirium συχνά βιώνουν αντιληπτικέςδιαταραχές.(σωστό)98 (90,7%) 6 (5,6%) 4 (3,7%)13. Η διαταραχή <strong>το</strong>υ κιρκάδιου ρυθμού (αλλαγή σ<strong>το</strong>νκύκλο ύπνου/αφύπνισης) μπορεί να είναι σύμπτωμα 12 (11,1%) 62 (57,4%) 34 (31,5%)<strong>το</strong>υ delirium.(σωστό)14. Η λοίμωξη <strong>το</strong>υ ουροποιητικού σε υπερήλικεςασθενείς θεωρείται συχνή αιτία εμφάνισης delirium. 29 (26,9%) 61 (56,5%) 18 (16,6%)(σωστό)15. Ο ασθενής με κάταγμα ισχίου έχει αυξημένο κίνδυνονα εμφανίσει delirium.(σωστό)40 (37%) 48 (44,4%) 20 (18,6%)16. Σ<strong>το</strong>ν ασθενή με προβλήματα όρασης υπάρχειαυξημένος κίνδυνος εμφάνισης delirium. (σωστό)33 (30,6%) 60 (55,6%) 15 (13,9%)17. Όσο αυξάνεται ο αριθμός των φαρμάκων πουλαμβάνει ένας ασθενής τόσο αυξάνεται ο κίνδυνοςεμφάνισης delirium.(σωστό)89 (82,4%) 9 (8,3%) 10 (9,3%)18. Η <strong>το</strong>ποθέτηση καθετήρα ουροδόχου κύστης μειώνει<strong>το</strong>ν κίνδυνο εμφάνισης delirium.(λάθος)28 (25,9%) 67 (62%) 13 (12,1%)19. Οι γυναίκες είναι πιο επιρρεπείς στην εμφάνισηdelirium απ’ ότι οι άνδρες.(λάθος)23 (21,3%) 74 (68,5) 11 (10,2%)20. Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι υψηλός παράγονταςκινδύνου για την εμφάνιση delirium. (λάθος)19 (17,6%) 79 (73,1%) 10 (9,3%)21. Η αφυδάτωση μπορεί να αποτελέσει παράγοντακινδύνου για delirium.(σωστό)96 (88,9%) 3 (2,8%) 9 (8,3%)22. Η διαταραχή ακοής αυξάνει <strong>το</strong>ν κίνδυνο εμφάνισηςdelirium.(σωστό)95 (88%) 2 (1,9%) 11 (10,1%)23. Οι υπέρβαροι ασθενείς έχουν αυξημένο κίνδυνοεμφάνισης delirium.(λάθος)16 (14,8%) 84 (77,8%) 8 (7,4%)24. <strong>Το</strong> οικογενειακό ισ<strong>το</strong>ρικό άνοιας δημιουργείπροδιάθεση σε έναν ασθενή να εμφανίσει delirium. 12 (11,1%) 90 (83,3%) 6 (5,6%)(λάθος)25. <strong>Το</strong> delirium εγκαθίσταται μετά την πάροδο<strong>το</strong>υλάχισ<strong>το</strong>ν ενός μήνα.(λάθος)11 (10,2%) 92 (85,2%) 5 (4,6%)26. Η ανεπάρκεια θειαμίνης (βιταμίνη Β 1 ) είναιαιτιολογικός παράγοντας εμφάνισης delirium.(σωστό)39 (36,1%) 50 (46,3%) 19 (17,6%)27. <strong>Το</strong> delirium εμφανίζει αυξημένη επίπτωση σεδιασωληνωμένους ασθενείς.(σωστό)28. Η μέθοδος εκτίμησης της σύγχυσης εκτιμάει <strong>το</strong>delirium.(σωστό)100 (92,6%) 3 (2,8%) 5 (4,6%)28 (25,9%) 2 (1,9%) 78 (72,2%)Πίνακας 3. Ανάλυση πολλαπλής παλινδρόμησης <strong>το</strong>υ ερωτημα<strong>το</strong>λόγιου γνώσεων για τη φροντίδα ασθενών πουεμφανίζουν delirium, με τη μεταβλητή επιπλέον σπουδές (μεταπτυχιακές σπουδές ή νοσηλευτική ειδικότητα)Ανεξάρτητη μεταβλητήΜεταπτυχιακές σπουδές&Νοσηλευτική ΕιδικότηταβΤυπικόσφάλμαBΕΤΑ t p2.18 1.10 0.19 1.97 0.05R 2 0.427www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 148
Change language