12.07.2015 Views

Dùthchas na Mara Dúchas na Mara Belonging to the Sea

Dùthchas na Mara Dúchas na Mara Belonging to the Sea

Dùthchas na Mara Dúchas na Mara Belonging to the Sea

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Cùl-fraoinTha an obair-sgrùdaidh seo a’ <strong>to</strong>gailcheistean mu ghnè bhu<strong>na</strong>iteach <strong>na</strong> strì sabheil dà choimhears<strong>na</strong>chd Ghàidhlig an<strong>na</strong>n eilea<strong>na</strong>n — an dara tè ann an Alba is antè eile ann an Èirinn — air a bhith an sàs ochionn beagan bhliadh<strong>na</strong>ichean a-nis. An<strong>na</strong>n 2012, tha an dà choimhears<strong>na</strong>chd seo a’cur gu dubh an aghaidh mhodhan a thaobhco-dhù<strong>na</strong>idh aig buidhnean-riaghaltais aig abheil mar raon-ùghdarrais ni<strong>the</strong>an ceangailteris an àrainneachd nàdarra sa bheil <strong>na</strong>h-eilea<strong>na</strong>ich a’ fuireach a dhìon.San dà eilean, tha iasgairean den bheachdgu bheil an teachd-an-tìr is an dògh-beathaaca fo bhagairt aig buidhnean cumhachdach<strong>na</strong>ch eil a’ <strong>to</strong>irt cluas-ri-claisneachddhaibh. Ann am Barraigh, buinidh an strì rimolaidhean le buidheann gleidheadh-nàdairRiaghaltas <strong>na</strong> h-Alba, Dualchas Nàdair<strong>na</strong> h-Alba, dà àrainn gleidheadh-maraainmeachadh ann an uisgeachan far aneilein (a chaidh ao<strong>na</strong>n dhiubh a cheadachadhanns an Ògmhios 2012 gus a bhith airainmeachadh le Riaghaltas <strong>na</strong> h-Alba agusthathar a’ fei<strong>the</strong>amh air co-dhù<strong>na</strong>dh muntè eile). Aig an aon àm s<strong>na</strong> h-eilea<strong>na</strong>n an<strong>na</strong>n Tìr Cho<strong>na</strong>ill — Arainn Mhòr <strong>na</strong>m measg— buinidh an deasbad ris an dàil a chuirRiaghaltas <strong>na</strong> h-Èireann air iasgaach-<strong>na</strong>nlìon-siabaidh agus <strong>na</strong> bacaidhean mòra arèir <strong>na</strong>n eilea<strong>na</strong>ch a chaidh a chur air a’chomas a th’ aca iasgach le lìn <strong>na</strong>n cuiduisgeachan fhèin.Chan e adhbhar <strong>na</strong> h-obrach seo beachdan<strong>na</strong>n eilea<strong>na</strong>ch fhìrea<strong>na</strong>chadh seach brìgha thoirt air falbh bhuapa gu bheil iad fobhagairt; cha mhotha chan e argamaidtaobh seach taobh mun dòigh sa bheil iada’ freagairt air a’ bhagairt a bhios iad a’8CúlraCuireann an saothar taiscéalaíochseo ceistean<strong>na</strong> fá ghné níos doimhneden choimhlint a deachaigh dháchomharsa<strong>na</strong>cht Ghaelacha - cionn inÉirinn agus cionn in Albain - i ngleicléi le blianta beaga anuas. In 2012,tá an dá chomharsa<strong>na</strong>cht seo ag curgo gníomhach in éadan phróiseascinnteoireachta comhlachtaí rialtais abhfuil de shainchúram orthu gnéi<strong>the</strong> dentimpeallacht nádúrtha a bhfuil có<strong>na</strong>í ar <strong>na</strong>hoileá<strong>na</strong>igh a chosaint.Isan dá oileán, creideann <strong>na</strong> hiascairígo bhfuil a ngléas beatha is a slímhaireachtála fá bhagar ag institiúidícumhachtacha <strong>na</strong>ch mbíonn ag éisteachtleofa. In Oileán Bharra, baineann ant-aighneas le moltaí de chuid comhlachtacaomh<strong>na</strong>i<strong>the</strong> dúlra Rialtas <strong>na</strong> hAlba<strong>na</strong>,Oidhríocht Dúlra <strong>na</strong> hAlba<strong>na</strong>, dhá limistéarcaomh<strong>na</strong>i<strong>the</strong> mara a ainmniú in uiscíamach ón oileán (a bhfuil cionn amháin acui Mei<strong>the</strong>amh 2012 ceadai<strong>the</strong> fá choinneainmniúcháin le Rialtas <strong>na</strong> hAlba<strong>na</strong> chea<strong>na</strong>féin agus an cionn eile ag fei<strong>the</strong>amh archinneadh). San am chéan<strong>na</strong> ar oileáinThír Cho<strong>na</strong>ill — Árainn Mhór san áireamh— baineann an t-aighneas le mora<strong>to</strong>riumRialtas <strong>na</strong> hÉireann ar iascach an bhradáinle sruthlíonta agus <strong>na</strong> srianta milltea<strong>na</strong>chade réir <strong>na</strong> n-oileá<strong>na</strong>ch a cuireadh ar agcumas iascach le heangacha i<strong>na</strong> gcuiduiscí féin.Chan é feidhm <strong>na</strong> hoibre seo mothúcháin<strong>na</strong> n-oileá<strong>na</strong>ch go bhfuiltear ag bagarorthu a fhírinniú ná a neamhbhailiú, náargáil ar son ná in éadan an bhealaighBackgroundThis explora<strong>to</strong>ry work asks questionsabout <strong>the</strong> deeper <strong>na</strong>ture of conflictthat two separate Gaelic-speakingisland communities — one in Irelandand one in Scotland — have becomeembroiled in during recent years. In2012, both <strong>the</strong>se communities find<strong>the</strong>mselves actively opposing decisionmakingprocesses of government bodieswhose remit is <strong>to</strong> protect aspects of<strong>the</strong> <strong>na</strong>tural environment in which <strong>the</strong>island people live.On both islands <strong>the</strong> fishermen believethat <strong>the</strong>ir livelihood and way of livingis being threatened by powerfulinstitutions who are not listening <strong>to</strong><strong>the</strong>m. On Barra <strong>the</strong> dispute centresaround proposals by <strong>the</strong> ScottishGovernment’s <strong>na</strong>ture conservationbody, Scottish Natural Heritage,<strong>to</strong> desig<strong>na</strong>te two European marineconservation areas in waters off <strong>the</strong>island (one of which, at <strong>the</strong> time ofwriting in June 2012, has already bee<strong>na</strong>pproved for desig<strong>na</strong>tion by <strong>the</strong> ScottishGovernment while <strong>the</strong> o<strong>the</strong>r awaits adecision). Meanwhile on <strong>the</strong> Donegalislands — including Arranmore — <strong>the</strong>dispute is about <strong>the</strong> Irish Government’smora<strong>to</strong>rium on drift-net fishing forsalmon and on what <strong>the</strong> islanders feelare crippling restrictions that have beenplaced on <strong>the</strong>ir ability <strong>to</strong> fish with netsin <strong>the</strong>ir local waters.It is not <strong>the</strong> purpose of this work <strong>to</strong>ei<strong>the</strong>r justify or invalidate <strong>the</strong> islandpeople’s feelings of being under threat;faireachdainn a th’ ann. An àite sin, thaan tuairisgeul seo a’ sealltainn air cùlaibhan nàimhdeis phoilitigich gus dualchasis beachdan a bhuineas ris a’ mhuir sandà choimhears<strong>na</strong>chd Ghàidhealach seo asgrùdadh — is iad air an dealachadh lecrìochan-stàite ach air an <strong>to</strong>irt còmhlaa thaobh ni<strong>the</strong>an ceangailte ri cà<strong>na</strong>n iscultar - a dh’fhaodas bros<strong>na</strong>chadh mar atha an dà eilean gu follaiseach a’ cur a<strong>na</strong>ghaidh reachdas <strong>na</strong>n stàitean a tha ganriaghladh. Tha i cuideachd <strong>na</strong> sgrùdadh airreachdas eadar-nàiseanta mu phoileasaidha tha ceangailte ri eòlas dùthchasach agusdualchas cultarail.Tha an rannsachadh againn a’ cur an cèill gubheil aig cridhe <strong>na</strong>m beachdan is a’ ghiùlainseo dòigh-labhairt a tha gu sònraichteGàidhealach mu fhaireachdainn a tha ancomas mhic-an-duine air feadh <strong>na</strong> cruinnecè:an fhaireachdainn a thaobh a bhith a’buntainn ri àite, agus an t-uallach a th’ ortairson an àite sin. A thaobh <strong>na</strong> Gàidhligdheth, tha an fhaireachdainn seo - air ando ghabh an sgoilear mòr Gàidhlig IainMac Aonghuis seòrsa de ‘lùth-mothachaidh’— air a glacadh leis an fhacal <strong>na</strong>ch gabhtionndadh gu furasta, ‘dùthchas’ (ann anGàidhlig) no ‘dúchas’ (ann an Gaeilge).Ged a tha ‘dùthchas / dúchas’ ceangailte risan fhearann — tha e a’ tighinn bhon fhacalGhàidhlig ‘dùth/dú’ aig a bheil a’ bhrìgh‘talamh’ no ‘fearann’ - tha an rannsachadhagainn a’ cur an cèill gum buin an lùthmothachaidhis an t-uallach an lùib anfhacail ris <strong>na</strong> h-uisgeachan timcheall air andùthchas.Mar sin dheth, ‘s e <strong>na</strong> tha sinn a’ feuchainnri cur ann am briathran san aithisgseo ‘dùthchas/dúchas <strong>na</strong> mara’ — ani<strong>na</strong> bhfuil siad ag freagairt ar an bhagar amhothaíonn siad. I<strong>na</strong> áit sin, amharcann ancuntas taobh thiar den <strong>na</strong>imhdeas pholaitiúille cleachtaí comónta muirí agus prionsabailfá chreidiúint is iompar sa dá phobalGhaelacha seo a chíoradh — deighiltele teorainneacha stáit ach aontai<strong>the</strong> ingnéi<strong>the</strong> de <strong>the</strong>anga is de chultúr — ad’fhéadfadh a bheith ag spreagadh <strong>na</strong>frithbheartaíochta isan dá oileán in éadanreachtaíocht <strong>na</strong> stát a rialíonn iad. Pléannsé ionstraimí idirnáisiúnta beartais fostaa bhaineann le fios traidisiúnta agus lehoidhríocht chultúrtha.Cuireann an taighde s’againn i gcéillgo bhfuil ag croí <strong>na</strong> dtuairimí is aniompair seo modh labhartha Gaelach lemothúchán uilíoch daon<strong>na</strong> a chur in iúl: anmothúchán go mbaineann tú le háit, agusdo fhreagracht as an áit sin. Ó thaobh <strong>na</strong>Gàidhlige de, glactar an mothúchán seo —a chuir an fear léinn Gàidhlige cliúiteachIain Mac Aonghuis in iúl mar ’fuinneamhmothúcháin’ — leis an fhocal <strong>na</strong>ch dtig aaistriú go furast ‘dúchas’ (sa Ghaeilic) nó‘dùthchas’ (sa Ghàidhlig).Gidh go mbaineann an focal ‘dúchas/dùthchas’ leis an talamh - thig sé ón fhocalGaeilice ‘dú/dùth’ a chiallaíonn ‘talamh’ nó‘tír’ - cuireann an taighde s’againn i gcéill gosíneann an fuinneamh mothúcháin fá bhaintis fá fhreagracht a chuireann an focal in iúlgo dtí <strong>na</strong> huiscí thart fán dúchas.Ar an ábhar sin, is é an rud atá fáideardúinn cuntas a thabhairt ar sa tuarascáilseo ‘dúchas/dùthchas <strong>na</strong> mara’ — an mothúgo mbaineann tú leis an fharraige — agusan ról a imríonn an mothú seo le saolnor is it <strong>to</strong> argue for or against <strong>the</strong>way in which <strong>the</strong>y are responding <strong>to</strong><strong>the</strong> threat <strong>the</strong>y are feeling. Instead,this account looks behind <strong>the</strong> politicalantagonism <strong>to</strong> explore shared maritimetraditions and principles of belief andconduct in <strong>the</strong>se two Gaelic speakingcommunities — divided by stateboundaries but united in aspects oflanguage and culture — that may bemotivating <strong>the</strong> resistance manifest onboth islands <strong>to</strong> <strong>the</strong> legislation of <strong>the</strong>states that rule <strong>the</strong>m. It also examinesinter<strong>na</strong>tio<strong>na</strong>l policy instruments that arerelevant <strong>to</strong> traditio<strong>na</strong>l knowledge andcultural heritage.Our research suggests that at <strong>the</strong>heart of <strong>the</strong>se beliefs and conductis a particular Gaelic expression of afeeling that is universally potential inhuman beings: <strong>the</strong> sense of belonging<strong>to</strong> a home place, and of responsibilityfor that place. In <strong>the</strong> Gaelic context,this feeling — described by <strong>the</strong> greatScottish Gaelic scholar John MacInnesas a form of ‘emotio<strong>na</strong>l energy’ —is encapsulated by <strong>the</strong> not easilytranslateable word ‘dúchas’ (in Irish) or‘dùthchas’ (in Scottish Gaelic).While ‘dúchas/dùthchas’ is a word of<strong>the</strong> land — it is derived from <strong>the</strong> Gaelicword ‘dú / dùth’ which can mean ‘earth’or ‘land’ — our research suggests that<strong>the</strong> emotio<strong>na</strong>l energy of belonging andresponsibility <strong>the</strong> word conveys extends<strong>to</strong> <strong>the</strong> waters around <strong>the</strong> homeland.Therefore, what we are seeking <strong>to</strong>describe in this report is ‘dúchas /9


fhaireachdainn gum buin thu ris a’ mhuir —agus an t-àite a tha an fhaireachdainn seomu bhuntainn ann an saoghal <strong>na</strong>n eilean is<strong>na</strong>n eilea<strong>na</strong>ch seo. Mar a tha Mac Aonghuisga mhìneachadh, do dh’inntinn a’ Ghàidheil,‘s e <strong>na</strong> th’ ann an dùthchas/dúchas raontuigselàn anns a bheil “barrachd <strong>na</strong> uachdar<strong>na</strong> dùthcha no cruinn-eòlas leotha fhèin, <strong>na</strong>faireachdainn dìreach mun eachdraidh, achrian-fiosrachaidh foirmeil san tig iad seouile còmhla”.Faodaidh an rud air a bheil an coltasann an sùilean a’ choigrich a bhith<strong>na</strong> fhàsach falamh — eireachdail nogun bhrìgh a rèir <strong>na</strong>m beachdan a thaan uachdar — a bhith <strong>na</strong> fhearannbeothail, ‘s dòcha fiù ‘s gaisgeilis a’ cur thairis le pearsaicheaneachdraidheil - don luchd-dhùthchais(Mac Aonghuis 2006: 29).Dh’èirich an t-iomradh a lea<strong>na</strong>s às a bhithag èisteachd ri eilea<strong>na</strong>ich Ghàidhlig agusa bhith a’ cluinntinn bhuaibh beagan muneòlas bheò a th’ aca air a’ mhuir: mun àite ath’ aice <strong>na</strong>n cuid sgeulachdan, sheanchasanis eachdraidhean; a thaobh mar a thug iadteachd-an-tìr bhon mhuir; mar a dh’ainmichiad i a rèir <strong>na</strong>m feumalachdan a th’ acaair is às a’ mhuir; a thaobh mar a chuidichi gus cruth a chur air an cuid giùlain isbheachdan; mun atharrachadh a thugteicneòlas air a’ chàirdeas a th’ aca ri<strong>the</strong>.Tro chòmhraidhean agus tron ùine achaidh a chur seachad le iasgairea<strong>na</strong>nn am Barraigh ‘s ann an Arainn Mhòr,tha an rannsachadh seo a’ feuchain ridòigh àrsaidh a tha air leth bho, ach adh’fhaodadh seasamh còmhla ris, an dòigheòlaisa tha air a cruthachadh air a’ chuidas motha le foghlam <strong>na</strong>n leabhraichean10<strong>na</strong> bpobal oileánda seo. De réir is mara mhíníonn Mac Aonghuis é, do mheon<strong>na</strong> nGael, is é an rud is dúchas/dùthchasann réimse iomlán tuiscea<strong>na</strong>, a thugannle chéile “cha tírdhreach, cha mothú fáthíreolas amháin, ná stair amháin, achord foirmiúil d’eispéireas i<strong>na</strong> dtig siadseo le chéile”.Thig leis an rud atá don strainséiri<strong>na</strong> réimse fholamh tire — maorganó marbhánta ag brath ar <strong>na</strong>tuairimí atá i réim - a bheith donlucht dúchais i<strong>na</strong> réimse bhagánta,ghaisciúil féin, líonta lán le pearsan<strong>na</strong>ón stair ís ón fhinnscéalaíocht(Mac Aonghuis 2006: 29).D’eascair an cuntas seo a lea<strong>na</strong>s aséisteacht le hoileá<strong>na</strong>igh Ghaelacha agusag cluinstin uathu beagán fán eolas bheoatá acu ar an fharraige: fán áit atá aicei<strong>na</strong> gcuid scéaltaí, eachtraí is finnscéaltaí;fá dtaobh de goidé mar atá maireachtáilbainte amach ón fharraige acu; goidé mara d’ainmnigh is a d’athainmnigh siad í lefóirstean dá gcuid riachta<strong>na</strong>s ar agus asan fharraige; mar a chuidigh sé le<strong>na</strong> gcuidiompair is tuairimí a mhúnlú; fán athrachatá tugtha ag teicneolaíocht ar an ghaolatá acu léi.Fríd chomhráite agus am a cai<strong>the</strong>adh lehiascairí ar Oileán Bharra is Árainn Mhór,féachann an taighde seo le dóigh níosársa is níos doimhne le eolas a chur ar anfharraige a léiriú do dhaoine ar an taobhamuigh, atá ar leith ó, ach a d’fhéadfadha chur in éineacht le, dóigh feasa amhúnlaítear den chuid is mó de le léann <strong>na</strong>leabhar agus modhan<strong>na</strong> foirmiúla oiliú<strong>na</strong>dùthchas <strong>na</strong> mara’ — <strong>the</strong> sense ofbelonging <strong>to</strong> <strong>the</strong> sea — and <strong>the</strong> rolethis sense of belonging plays in <strong>the</strong>life of <strong>the</strong>se island communities. AsMacInnes explains it, <strong>to</strong> <strong>the</strong> Gaelicmind, dúchas/dùthchas is a <strong>to</strong>tal fieldof understanding, encompassing “notso much a landscape, not a sense ofgeography alone, nor of his<strong>to</strong>ry alone,but a formal order of experience inwhich all <strong>the</strong>se are merged”.What is <strong>to</strong> a stranger anexpanse of empty countryside —magnificent or drab according<strong>to</strong> prevailing notions — <strong>to</strong> <strong>the</strong><strong>na</strong>tive sensibility can be dy<strong>na</strong>mic,perhaps even heroic, terri<strong>to</strong>rypeopled with figures from his<strong>to</strong>ryand legend (MacInnes 2006: 29).The <strong>na</strong>rrative that follows has emergedfrom listening <strong>to</strong> Gaelic-speaking islandpeople and hearing from <strong>the</strong>m a littleof <strong>the</strong>ir living knowledge of <strong>the</strong> sea: ofits place in <strong>the</strong>ir s<strong>to</strong>ries, his<strong>to</strong>ries andlegends; of how <strong>the</strong>y have made a livingfrom <strong>the</strong> sea; of how <strong>the</strong>y have <strong>na</strong>medand re<strong>na</strong>med it <strong>to</strong> suit <strong>the</strong>ir needs o<strong>na</strong>nd from <strong>the</strong> sea; of how it has helped<strong>to</strong> shape <strong>the</strong>ir conduct and beliefs; of<strong>the</strong> change that technologies havebrought <strong>to</strong> <strong>the</strong>ir relationships with it.Through conversations and time spentwith fishermen on <strong>the</strong> islands of Barraand Arranmore, this research seeks<strong>to</strong> make visible <strong>to</strong> outsiders an olderand deeper way of knowing <strong>the</strong> seawhich is distinct from, but potentiallycomplementary <strong>to</strong>, a way of knowing


is oideachadh foirmeil air am bi luchdpoileasaidhis luchd-reachdais eòlach anochdadh ri feadhainn air an taobh a-muigh.Gus an rannsachadh againn a tharrainga-mach, chuir sinn fios air iasgairean<strong>na</strong>s sine is air feadhainn eile a bhiosa’ gleidheadh an dualchais aca san dàeilean, agus dh’iarr sinn orra ainmean-àiteair a bheil iad eòlach, no a bhios iad a’cleachdadh, ceangailte ris a’ mhuir. Chuirsinn feum air clàran-dùthcha is air cairteancabhlaich— air am bi <strong>na</strong> h-iasgaireaneòlach is leis am bi iad cofhurtail (aigaman<strong>na</strong>n bidh iad gan ceartachadh) — gusan ceas<strong>na</strong>chadh mu <strong>na</strong> h-ainmean-àite seo.Ri linn <strong>na</strong> h-obrach seo, chaidh a chur airchomas dhuinn beagan den eòlas mu <strong>na</strong>h-àiteachan seo a thio<strong>na</strong>l, a chuidicheas gus‘dòigh-eòlais’ air leth air àrainneachd <strong>na</strong>mara a bhuineas ris <strong>na</strong> h-eilea<strong>na</strong>ich seo achur an cèill is a sgaoileadh.Eileamaidean de dhòigh-eòlais<strong>na</strong>s doimhneGed as dòcha <strong>na</strong>ch bi an cruinneas masfhìor an lùib <strong>na</strong> tuigse a th’ aig saidheansnàdarra air saoghal <strong>na</strong> mara an lùib aneòlais a th’ aig <strong>na</strong> h-iasgairean air a’mhuir, dh’fhaodte agairt gu bheil eòlas <strong>na</strong>niasgairean <strong>na</strong>s coileanta seach gu bheile <strong>na</strong>s fhaisge air raon-tuigse làn, leis andà chuid cumhachd phractaigeach agus athaobh mothachaidh. Fad <strong>na</strong>n ceudan debhliadh<strong>na</strong>ichean, tha àite bu<strong>na</strong>iteach air abhith aig an eòlas seo mar thaic ri cos<strong>na</strong>dhis ìomhaigh shònraichte <strong>na</strong>n eilea<strong>na</strong>ch.Mar eisimpleir de seo, mhìnich iasgaireanealanta air a bheilear gu math measailà sliochd cliùiteach Barrach, Dòmh<strong>na</strong>llagus a bhfuil lucht beartais is reachtaíochtaníos eolaí air.Chun ár gcuid taighde a dhéa<strong>na</strong>mh, labhairmuid le hiascairí níos sine, agus daoineeile a chothaíonn an cultúr traidisiúntaisan dá oileán, agus d’iarr muid orthulogainmneacha a bhfuil eolas orthu acu,nó a mbaineann siad feidhm astu, i dtacaleis an fharraige. Bhain muid feidhm asléarscáilean<strong>na</strong> agus cairtean<strong>na</strong> cabhlaigh— a bhfuil <strong>na</strong> hiascairí eolach orthu chea<strong>na</strong>féin agus sócúlach leofa (in aman<strong>na</strong>íceartaíonn siad iad comh maith) — le fiafraídíobh fá dtaobh de <strong>na</strong> logainmneachaseo. Le linn an phróisis seo, d’éirigh linnbeagan den eolas fá ná háitean<strong>na</strong> seo achruinniú, rud a chuidíonn chun ‘dóigh feasa’shonraíoch fá thimpeallacht <strong>na</strong> mara abhaineann leis <strong>na</strong> hoileá<strong>na</strong>igh a chur in iúlis a scaipeadh.Gnéi<strong>the</strong> de dhóigh feasaníos doimhneGidh go mb’fhéidir <strong>na</strong>ch mbeidh ancruinneas oibiachtúil mar a shíltear ag anfhios atá ag <strong>na</strong> hiascairí ar an fharraigeatá mar chomhartha sóirt den tuiscint ageolaíocht nádúrtha ar thimpeallacht <strong>na</strong>mara, d’fhéadfá argáil go bhfuil fios <strong>na</strong>n-iascairí níos iomláine cionn is go bhfuilsé níos deise do réimse iomlán tuiscea<strong>na</strong>le cumhacht phraiticiúil is mhothúchá<strong>na</strong>chbeirt aige. Ar feadh <strong>na</strong> gcéadta bliain tá rólbunúsach imeartha ag an fhios seo le tacúle cothú is sai<strong>na</strong>i<strong>the</strong>antas <strong>na</strong> n-oileá<strong>na</strong>ch..Mar shampla, mhínigh iascaire féithiúil abhfuil an-mheas air de <strong>the</strong>aghlach cáiliúilwhich is mainly informed by booklearning and formal education processesand is more familiar <strong>to</strong> <strong>the</strong> world ofpolicy-making and legislation.To carry out our research weapproached older fishermen, and o<strong>the</strong>rswho are maintaining <strong>the</strong> traditio<strong>na</strong>lculture in both <strong>the</strong> island communities,and asked <strong>the</strong>m for place-<strong>na</strong>mes which<strong>the</strong>y know of, or make use of, in relation<strong>to</strong> <strong>the</strong> sea. We used maps and admiraltycharts — which <strong>the</strong> fishermen arealready familiar and comfortable with(on occasions <strong>the</strong>y also correct <strong>the</strong>m)— <strong>to</strong> ask about <strong>the</strong>se place-<strong>na</strong>mes.Through this process we have been able<strong>to</strong> ga<strong>the</strong>r a little of <strong>the</strong> informatio<strong>na</strong>bout <strong>the</strong>se places that helps <strong>to</strong> expressand transmit a unique ‘way of knowing’<strong>the</strong> marine environment that belongs <strong>to</strong><strong>the</strong> island people.Elements of a deeper wayof knowingWhile <strong>the</strong> fishermen’s knowledge of<strong>the</strong> seas may not have <strong>the</strong> perceivedobjective precision that is characteristicof <strong>na</strong>tural science’s understanding of<strong>the</strong> marine environment, <strong>the</strong> fishermen’sknowledge is, arguably, more completein that it is closer <strong>to</strong> a <strong>to</strong>tal field ofunderstanding, having both practical andemotio<strong>na</strong>l power. For many hundreds ofyears this knowledge has played a keyrole in supporting <strong>the</strong> island people’ssubsistence and distinct identity.As an example of this, a gifted and13


Uilleam MacLeòid (air a bheilear a’ gabhail‘Copper<strong>to</strong>p’) dhuinn mar a chuidicheas <strong>na</strong>h-ainmean a thug iasgairean air àiteacha<strong>na</strong>ig muir gus gnè <strong>na</strong>n àiteachan, agus <strong>na</strong>cun<strong>na</strong>rtan a dh’fhaodas èirigh, sam bi iad agobair a thuigsinn.Dh’innis e dhuinn mu sgrìob-uisge air abheil ’Caolas boga’ mara’ [Caolas bogadh <strong>na</strong>mara] eadar Fuidheigh is Flodaigh far taobhan ear Bharraigh. Rachadh an caolas seoa chleachdadh le iasgairean à Bruairnis noÀird Mhidhinis a’ dol gu Caolas Bharraighsa cheann a tuath no a’ tilleadh às, do <strong>na</strong>chb’ urrainn, ri linn staid <strong>na</strong> mara no ìre anlàin an uair sin, feum a chur air fasgadh<strong>na</strong>n caol <strong>na</strong>s fhaisge air Barraigh. <strong>Sea</strong>ch sinrachadh iad <strong>na</strong> b’ fhaide sear, tro Chaolasboga’ mara agus a-steach ann an àite faram biodh iad, mar a thigeadh iad <strong>na</strong> b’fhaisge air taobh a deas a’ chaolais, agusaghaidh aca ri fairge a’ Chuain Sgìth. Mar amhìnich Copper<strong>to</strong>p:Air taobh a tuath a’ chaolais, tha idaon<strong>na</strong>n ciùin, ach ma bhios gaothsam bith bhon cheann a deas no bhoncheann an ear-dheas, bidh e gu mathdiofraichte air an taobh eile. Tha ant-ainm <strong>na</strong> thuairisgeul, oir faodaidhtu smaoineachadh gu bheil thu a’bogadh ann an sròn <strong>na</strong> fairge. Sant-suidheachadh seo, bho a bhith ciùingu gun a bhith cho ciùin air an taobha deas, chan eil ann ach faid beaganeathraichean. Cha rachadh caolassam bith ann an uisgeachan far abheil fasgadh ainmeachadh mar sin.(Ní Bhraonáin 2011 a )Ann an car an aon dòigh, thuirt cuideiginà fear de <strong>na</strong> teaghlaichean-iasgaichstèidhichte ann an Arainn Mhòr, Gearóid Óiascairí as Oileán Bharra, Dòmh<strong>na</strong>ll UilleamMacLeòid (a ngairtear de ‘Copper<strong>to</strong>p’),dúinn mar a thig leis <strong>na</strong> hainmneacha athug <strong>na</strong> hiascairí ar réimsí farraige timpeallorthu chun nádúr <strong>na</strong> n-áitean<strong>na</strong>, agus <strong>na</strong>guaisean<strong>na</strong> ag siúl leofa, a mbíonn siad agobair a thuigbheáil.D’inis sé dúinn fá dtaobh de réimse uiscea dtugtar ‘Caolas boga’ mara’ [Caolasbogadh <strong>na</strong> mara} air eadar oileán Fuidheighis Flodaigh amach ó chósta thoir OileánBharra. Bhaineadh <strong>na</strong> hiascairí as Bruairnisnó Àird Mhidhinis feidhm as an chaolas seoag gabháil go dtí nó ag pilleadh as BealachBharra ó thuaidh <strong>na</strong>ch raibh, de thairbhestaid <strong>na</strong> farraige nó <strong>na</strong> taoille ag an am, indán feidhm a bhaint as an chaolas níosfoscúla níos deise do thír mór Oileán Bharra.I<strong>na</strong> io<strong>na</strong>d sin, ghabhadh iad ní b’fhaidesoir, fríd Chaolas boga’ mara agus isteachi réimse a mbíodh siad, mar a bhainfeadhsiad an taobh ó dheas den chaolas amach,le<strong>na</strong> n-aghaidh le haibhléis mhór ChuanScíth. Mar a mhínigh Copper<strong>to</strong>p:Ar an taobh ó thuaidh den chaolas,bíonn sé ciúin i dtólamh, ach le gaothar bith aneas nó aniar aneas, beidhsé duifriúil go maith ar an taobh eile..Is cur síos é an t-ainm, cionn is godtig leat samhlú a bheith ag tumadhisteach i bhfarraige i d’éadan. Sa chásseo, ó<strong>na</strong> bheith ciúin go gan a bheithcomh ciúin sin ar an taobh ó dheas,chan fhuil ann ach faid traidhfil bád.Ní thabharfá ainm dá leithéid sin arbhealach ar bith in uiscí le foscadh.(Ní Bhraonáin 2011 a )Ar an dóigh chéan<strong>na</strong>, mhínigh duine demuch respected fisherman froma famous Barra fishing lineage,Domh<strong>na</strong>ll Uilleam MacLeod (known as‘Copper<strong>to</strong>p’), explained <strong>to</strong> us how <strong>the</strong><strong>na</strong>mes fishermen have given <strong>to</strong> areasof <strong>the</strong> seas around <strong>the</strong>m can help <strong>the</strong>m<strong>to</strong> understand <strong>the</strong> <strong>na</strong>ture, and <strong>the</strong>potential dangers, of <strong>the</strong> places <strong>the</strong>yare working in.He <strong>to</strong>ld us about a stretch of watercalled ‘Caolas boga’ mara’ [Caolasbogadh <strong>na</strong> mara — <strong>the</strong> dipping <strong>na</strong>rrowsof <strong>the</strong> sea] which lies between <strong>the</strong>islands of Fuidheigh and Flodaigh off<strong>the</strong> east coast of Barra. This <strong>na</strong>rrowswould be used by fishermen fromBruernish or Àird Mhithnis going <strong>to</strong> orreturning from <strong>the</strong> Sound of Barra in <strong>the</strong>north, who, because of sea conditionsor <strong>the</strong> state of <strong>the</strong> tide at that time,were not able <strong>to</strong> use <strong>the</strong> more sheltered<strong>na</strong>rrows closer <strong>to</strong> <strong>the</strong> mainland of Barra.Instead <strong>the</strong>y would journey fur<strong>the</strong>r east,through Caolas boga’ mara and in<strong>to</strong> a<strong>na</strong>rea where, as <strong>the</strong>y reached <strong>the</strong> southside of <strong>the</strong> caolas [<strong>na</strong>rrows], <strong>the</strong>y wouldbe facing <strong>the</strong> open waters of <strong>the</strong> Minch.As Copper<strong>to</strong>p explained:On <strong>the</strong> north side of <strong>the</strong> caolas, itis always calm, but with any southor south-east wind, it will be verydifferent on <strong>the</strong> o<strong>the</strong>r side. The<strong>na</strong>me is descriptive, as you canimagine dipping in<strong>to</strong> a head sea.In this case, from calm <strong>to</strong> not socalm on <strong>the</strong> south side, being afew boat lengths. No channel insheltered waters would be <strong>na</strong>medas such. (Bren<strong>na</strong>n 2011 a )15


hIarlatha, gum bi fios aige bho ìre an lài<strong>na</strong> chì e bhon taigh aige air taobh an earArainn Mhòr am bi e comasach dha iasgachan latha sin san taobh an iar, grun<strong>na</strong>nmhìltean air falbh agus a-mach à sealladhbhon dachaigh aige.Chan eilear ris an aon ìre den iasgach airtaobh siar Arainn Mhòr mar as trice seach,mar a thuirt Gearóid, “gu bheil barrachdcun<strong>na</strong>irt ann gun tèid rudan a chall”. Tha eagus aghaidh aige ris a’ Chuan Siar agusris <strong>na</strong> gaoitean buadhach. Fhad ‘s a shealle dhuinn feadhainn de <strong>na</strong> creagan air taobhsiar an eilein, thuirt fear à teaghlachiasgaichainmeil eile ann an Arainn Mhòr,Niallaí Caomhá<strong>na</strong>ch, àite far an deachclèibh is ròpaichean a sgapadh gu h-àrd an<strong>na</strong>n aodann <strong>na</strong> creige an dèidh do ghailleannmòr a bhith ann.Mas e, bhon taigh aige air taobh fasgail anear an eilein, gum faic Gearóid Ó hIarlathagu bheil an t-uisge a’ briseadh gu geal airCarraigeacha <strong>na</strong> mBallach, mar a tha aigmuinntir an àite orra, bidh fios aige anuair sin gum bi aige ri iasgach an latha si<strong>na</strong>ir taobh an ear an eilein, ach mura bi <strong>na</strong>sumainnean a’ briseadh air <strong>na</strong> creagan,faodaidh e iasgach <strong>na</strong>s fhaide siar an uairsin. Tha <strong>na</strong> chi<strong>the</strong>adh neach-tadhail mar‘s dòcha ataireachd <strong>na</strong>n <strong>to</strong>nn a’ bualadhan aghaidh <strong>na</strong>n creag mar chomharradhdeatamach don iasgair mar obair an latha.Is e an t-ainm a th’ air cairtean a’chabhlaich air <strong>na</strong> creagan seo ‘Ballagh’.Faodaidh gu bheil seo mar riochd Beurladen fhacal Ghaeilge ‘bealach’ a’ ciallachadh‘caolas’ no ‘slighe’ agus is cinnteach gubheilear a’ cur feum air <strong>na</strong> creagan seo —a tha solas beag air ao<strong>na</strong>n dhiubh a-nis— mar chomharradh-stiùiridh gus slighethèarainte a ghabhail tro <strong>na</strong> h-uisgeachan16<strong>the</strong>aghlaigh iascaireachta mór le rá asÁrainn Mhór, Gearóid Ó hIarla, goidé mara thig leis tabhairt fáidear ó staid an uisceatá le feiceáilt ó<strong>na</strong> <strong>the</strong>ach ar an taobh thoird’Árainn Mhór an mbeidh sé ábalta iascachan lá sin san iarthar, cuid mhaith de mhíltear shiúl agus as amharc ó<strong>na</strong> <strong>the</strong>ach.Ní dhéantar go hiondúil oireadiascaireachta ar oir<strong>the</strong>ar Árainn Mhór dethairbhe, mar a dúirt Gearóid, “go bhfuilbaol níos mó ann go gcaillfear rudaí”. Táaghaidh leis an Atlantach aige agus leis<strong>na</strong> gaotha bunáiteacha. Le linn dó cuid de<strong>na</strong> haillte ar an taobh thiar den oileán athaispeáint dúinn, shín duine de <strong>the</strong>aghlachcáiliúil iascaicgh eile as Árainn Mhór,Niallaí Caomhá<strong>na</strong>ch, méir ionsar réimse araibh potaí is rópaí scuabtha suas go hardar aghaidh <strong>na</strong> haille i ndéidh garbhadais ar<strong>na</strong> mallaibh.Más rud é, ó<strong>na</strong> <strong>the</strong>ach ar an taobhis foscúla ar oir<strong>the</strong>ar an oileáin, gobhfeiceann Gearóid Ó hIarlatha an t-uisceag briseadh go geal ar Charraigeacha<strong>na</strong> mBallach mar a thugann muintir <strong>na</strong>háite orthu, beidh fios aige ansin gombeidh feidhm air iascach an lá si<strong>na</strong>r an taobh thoir den oileán ach murambíonn an mórtas farraige ag briseadhar <strong>na</strong> carraigeacha thig leis iascach níosfaide thiar. Is é atá sa rud a d’fhéadfadhcuairteoir meas mar mhaorgacht <strong>na</strong> d<strong>to</strong>n<strong>na</strong>g tuairteáil in éadan <strong>na</strong> gcarraigeacha,comhartha ríthábhachtach fá choinneimeachtaí an lae don iascaire.Is é an t-ainm a thugann cairtean<strong>na</strong>an chabhlaigh ar <strong>na</strong> carraigeacha seo‘Ballagh’. Thiocfadh dó seo a bheith i<strong>na</strong>In a similar fashion, a member of oneof <strong>the</strong> experienced Arranmore fishingfamilies, Jerry Early, explained how heis able <strong>to</strong> tell by <strong>the</strong> state of <strong>the</strong> watervisible from <strong>the</strong> kitchen window of hishouse on <strong>the</strong> east side of Arranmore,whe<strong>the</strong>r he will be able <strong>to</strong> fish that day<strong>to</strong> <strong>the</strong> west, several miles away and ou<strong>to</strong>f sight from his home.The west side of Arranmore is generallyless fished because, as Jerry said, “<strong>the</strong>chances of loss are greater”. It faces <strong>the</strong>Atlantic Ocean and <strong>the</strong> prevailing winds.While showing us some of <strong>the</strong> cliffs on<strong>the</strong> west side of <strong>the</strong> island, a memberof ano<strong>the</strong>r renowned Arranmore fishingfamily, Neily Kava<strong>na</strong>gh, pointed <strong>to</strong> a<strong>na</strong>rea where pots and ropes had beenstrewn high up on <strong>the</strong> rock face after arecent s<strong>to</strong>rm.If, from his house on <strong>the</strong> more shelteredeast side of <strong>the</strong> island, Jerry Early sees<strong>the</strong> water is breaking white on what arelocally called <strong>the</strong> Mallagh Rocks, <strong>the</strong>nhe knows he will need <strong>to</strong> fish that day<strong>to</strong> <strong>the</strong> east side of <strong>the</strong> island, but if <strong>the</strong>swell is not breaking on <strong>the</strong> rocks <strong>the</strong>nhe can fish fur<strong>the</strong>r <strong>to</strong> <strong>the</strong> west. What<strong>to</strong> a visi<strong>to</strong>r might be perceived as <strong>the</strong>grandeur of waves crashing againstrocks is, for <strong>the</strong> fisherman, a vital signfor <strong>the</strong> day’s activity.The <strong>na</strong>me that <strong>the</strong> admiralty chartsgives <strong>to</strong> <strong>the</strong>se rocks is ‘Ballagh’. Thismay be an anglicised version of <strong>the</strong>Irish word ‘bealach’ meaning ‘channel’or ‘pass’, and certainly <strong>the</strong> rocks —which now have a small light on one of


cun<strong>na</strong>rtach eadar an t-eilean agus tìr-mòr.— which is <strong>to</strong> <strong>the</strong> south.‘Sìos gu tuath’ agus ‘suas gudeas’ — dòigh-eòlais air a cur ancèill anns a’ chà<strong>na</strong>nChan e iong<strong>na</strong>dh a th’ ann ged aghleidheadh <strong>na</strong> h-ainmean-àite Gàidhlig seofiosrachadh le brìgh mun mhuir timcheallorra; brìgh a tha am falach air an neach atha gun Ghàidhlig. Ach a thaobh a’ chàirdeisa th’ aca ris a’ mhuir, tha dualchascà<strong>na</strong>incoitcheann an dà eilein a’ dol <strong>na</strong>sdoimhne <strong>na</strong> ainmean-àite. Tha dòigheanlabhairtsònraichte <strong>na</strong> lùib cuideachd achuidicheas gus dòighean-smaoineachaidha chruthachadh agus a dh’fhaodas rudbeag den t-sinnsearachd àrsaidhchoitcheann a nochdadh.Mar eisimpleir, ann an cuid a dh’àiteacha<strong>na</strong>nns <strong>na</strong> h-Eilea<strong>na</strong>n Siar, cluinneareilea<strong>na</strong>ich a-mach air a bhith a’ dol `sìos’gu tuath agus ‘suas’ gu deas - thug ampìobaire cliùiteach à Uibhist a Deas, FredMoireasdan, an t-ainm ‘Suas gu Deas’ airport fiù. Nuair a bha sinn a’ bruidhinn ri fearde <strong>na</strong> h-iasgairean as sine ann am Barraigh,thug e dealbh air turas a ghabh e bhoCheann Ghrinn sa cheann a tuath gu Bàgha’ Chaisteil sa cheann a deas. ‘S e <strong>na</strong> ghabhe air seo a’ dol “suas” an t-eilean.Thathar a’ cur feum air an dòigh seogus àird a chur an cèill an an ArainnMhòr cuideachd far an tuirt fear de <strong>na</strong>h-iasgairean as sine nuair a bha e <strong>na</strong>dhiùnlach òg gun rachadh e a dh’iasgach“sìos a Mhàlainn” - a tha tuath air ArainnMhòr - agus “suas gu ruige Maigh Eo” a thasa cheann a deas.18leagan Béarlai<strong>the</strong> den fhocal Gaeilice‘bealach’ agus leoga baintear feidhm as<strong>na</strong> carraigeacha - a bhfuil solas beag airchionn amháin acu anois - mar chomharthafá choinne bealaigh shábháilte fríd <strong>na</strong>huiscí contúirteacha eadar an t-oileán istír mór.‘Thìos ó thuaidh’ agus ‘thuas ódheas’ — dòigh feasa á cur in iúlsa teangaNí <strong>na</strong>ch io<strong>na</strong>dh é, tá faisnéis bhríomhar s<strong>na</strong>logainmneacha Gaelacha seo fá dtaobh de<strong>na</strong> farraigí thart orthu; brí atá folai<strong>the</strong> aran té atá gan Ghaeilic. Mar sin féin, maidirle<strong>na</strong> ngaol leis an fharraige, gabhannoidhríocht choiteann teanga an dá oileáinníos doimhne ná logainmneacha. Tá curin iúl sonraíoch ó thaobh gramadaí aice achuidíos le dóighean<strong>na</strong> smaointeoireachtaa mhúnlú agus a d’fhéadfadh rud inteachtden tsinsearacht choiteann teanga athabhairt le fios.Mar shampla, in áitean<strong>na</strong> áithrid inOileáin Thiar <strong>na</strong> hAlba<strong>na</strong>, chan an<strong>na</strong>mh achluintear oileá<strong>na</strong>igh ag caint ar ag gabháil‘síos’ go dtí an tuaisceart agus ‘suas’ godtí an deisceart — thug píobaire cáiliúilUibhist Theas, Feardorcha Ó Muireasái<strong>na</strong>n t-ainm ‘Thuas ó Dheas’ ar phort, fiú.Nuair a bhí muid ag labhairt le duine de <strong>na</strong>hiascairí is sine in Oileán Bharra, thug séiomrá ar thuras a rinne sé ó Cheann Ghrinni dtuaisceart an oileáin go dtí Báighe anChaistil ó dheas. Thug sé air seo ag gabháil“suas” an t-oileán.Baintear feidhm as an dóigh chéan<strong>na</strong> le<strong>the</strong>m — are used as a marker for safepassage through <strong>the</strong> dangerous watersbetween <strong>the</strong> island and <strong>the</strong> mainland.‘Down north’ and ‘up south’ —a way of knowing expressedin <strong>the</strong> languageIt is not surprising that <strong>the</strong>se Gaelicplace-<strong>na</strong>mes contain meaningfulinformation about <strong>the</strong> seas around<strong>the</strong>m; meanings which are hidden <strong>to</strong><strong>the</strong> non-Gaelic speaker. However, interms of <strong>the</strong>ir relationship <strong>to</strong> <strong>the</strong> sea,<strong>the</strong> shared linguistic heritage of <strong>the</strong> twoislands goes deeper than place-<strong>na</strong>mes.It contains distinctive grammaticalexpressions that help <strong>to</strong> shape patternsof thought and may reveal something of<strong>the</strong>ir shared cultural ancestry.For instance, in some parts of <strong>the</strong>Western Isles of Scotland, it is notuncommon <strong>to</strong> hear islanders talkingabout going ‘down’ <strong>to</strong> <strong>the</strong> north and ‘up’<strong>to</strong> <strong>the</strong> south — <strong>the</strong> renowned SouthUist piper Fred Morrison even <strong>na</strong>med atune ‘Up South’. When we were speaking<strong>to</strong> one of <strong>the</strong> older Barra fishermen,he described a journey he <strong>to</strong>ok fromGreian Head in <strong>the</strong> north of <strong>the</strong> island<strong>to</strong> Castlebay in <strong>the</strong> south. He called thisgoing “up” <strong>the</strong> island.This same way of describing directionis also used on Arranmore where oneof <strong>the</strong> older fishermen said that, asa young man he used <strong>to</strong> fish “down<strong>to</strong> Malin” — which is <strong>to</strong> <strong>the</strong> north ofArranmore — and “up as far as Mayo”Faodaidh e bhith gu bheil an tuairisgeulseo air àird nàdarra ann an suidheachadhfar <strong>na</strong>ch robh <strong>na</strong> clàran-dùtcha (far abheil tuath ‘shuas’ agus deas ‘shìos’) maran goireas as bu<strong>na</strong>itiche gus fiosrachadhfhaighinn mu shiubhal. <strong>Sea</strong>ch seo — mar aleigeas an saidhbreas de dh’fhiosrachadha th’ aig <strong>na</strong> h-iasgairean as sine amfollais - bha mòran den eòlas a bha dhìthgus siubhal gu tèarainte aig muir air aghleidheadh anns a’ chlaigeann agus air athogail bho amharc geur air an t-saoghalnàdarra. Faodaidh e bhith gun tug àird<strong>na</strong>n gaoitean buadhach (bhon cheann aniar-dheas) buaidh air <strong>na</strong> beachdan aca. No‘s dòcha gum bite a’ sealltainn ‘suas’ air aghrèin mar chomharra — agus airson a’Ghàidheil, nuair a nochdas i s<strong>na</strong> speuranidir, mar as trice ‘s ann sa cheann a deas abhios a’ ghrian.Bho shean, thug <strong>na</strong> Gàidheil adhradh donghrèin agus tha iomadh cleachdadh <strong>na</strong>lùib, <strong>na</strong>m measg gun a bhith a’ tionndadheathraichean ach ‘deiseil’ (‘s e sin a rèirrian <strong>na</strong> grèine). ‘S e an dòchas a th’ anngun cuidich a bhith ag obair ‘deiseil’ bhothùs gus fallaine a dhèa<strong>na</strong>mh cinnteachagus gun soirbhich le iomairt. Ghabhan sgoilear Iain MacGriogair Caimbeulsan 19mh linn “am fear as cudromaichede <strong>na</strong> cleachdaidhean air fad” air (MacIlleDhuibh deas. 2008: 125). Ann am mòrande <strong>na</strong> seann ùr<strong>na</strong>ighean, orthachan iseòlasan, tha a’ chomhairle ann dol ‘deiseil’nuair a thathar ag ullachadh gu gnìomh:sealgaireachd, iasgaireachd, curachd isan leithid. Ann an Gàidhlig <strong>na</strong> h-Alba, thauimhir a chuideam aig a’ chleachdadhseo, fiù san latha a th’ ann an-diugh, nuaira cha<strong>na</strong>s duine gu bheil iad ullamh gusrudeigin a thòiseachadh: “Tha mi deiseil”.Bidh feadhainn de <strong>na</strong> h-iasgairean as sine a’iomrá a dhéa<strong>na</strong>mh in Árainn Mhór i<strong>na</strong>rdhúirt duine de <strong>na</strong> hiascairí is sine nuaira bhí sé i<strong>na</strong> stócach óg gur ghnách leisiascach “síos go Málainn” — atá thuaidh arÁrainn Mhór - agus “thuas chomh fada leMaigh Eo” - atá ó dheas.Thiocfadh dó a bheith go bhfuil cuntasar aird ar an dóigh seo nádúrtha i gcultúr<strong>na</strong>ch raibh fáil ar éarscáilean<strong>na</strong> (a mbíonnthuaidh ‘thuas’ agus <strong>the</strong>as ‘thíos’ orthu)mar an phríomhfhoinse fá choinne eolais archúrsaí taistil. I<strong>na</strong> áit sin — mar a thugan<strong>na</strong>n saibhreas faisnéise atá ag <strong>na</strong> hiascairíis sine le fios — coinníodh a lán den eolasa bhí de dhíobháil le bealach sábháiltea chinntiú ar fharraige sa chloigean<strong>na</strong>gus cruinníodh é ó ghéaramharc aran tsaol nádúrtha. Thiocfadh dó abheith go deachaigh aird <strong>na</strong> ngaothabunáiteacha (aniar aneas) i gcion ar a gcuidsmaointeoireachta. Nó b’fhéidir go mbíodhsiad ag amharc ‘suas’ ar an ghréin marchomhartha tagartha — agus don Ghael,nuair a nochtann sí sa spéir ar chor ar bith,is gnách leis an ghréin a bheith sa deisceart.Rinneadh an ghrian a adhradh riamh igcultúr <strong>na</strong> nGael agus tá neart cleachtaígaolta léi, i<strong>na</strong> measc gnáth gan a bheithag tiontó bád ‘deiseal’ (is é sin, ag leanstanrian <strong>na</strong> gréine). Is é an rud atáthar ag súilgo gcuideoidh a bheith ag obair ‘deiseal’ id<strong>to</strong>iseach báire le folláine is bail fiontair achinntiú. Thug an béaloideasóir sa 19ú céadIain MacGriogair Caimbeul iomrá air mar“an cionn is tábhachtaí de <strong>na</strong> gnáthan<strong>na</strong>uilig” (MacIlleDhuibh eag. 2008: 125). I<strong>na</strong>lán de <strong>na</strong> paidreacha, orthaí is briochtaífadó, déantar an treoir gabháil ‘deiseal’mar chuid den ullmhúchán go gníomh:It may be that describing direction inthis way is <strong>na</strong>tural in a culture in whichmaps (where north is ‘up’ and south is‘down’) were not <strong>the</strong> primary source oftravel information. Instead — as <strong>the</strong>wealth of information carried by <strong>the</strong>older fishermen testifies <strong>to</strong> — much of<strong>the</strong> knowledge needed <strong>to</strong> ensure safepassage at sea was held in <strong>the</strong> headand ga<strong>the</strong>red from careful observationof <strong>the</strong> <strong>na</strong>tural world. It may be that<strong>the</strong> direction of <strong>the</strong> prevailing winds(from <strong>the</strong> south-west) influenced <strong>the</strong>irthinking. Or perhaps <strong>the</strong> sun, as a poin<strong>to</strong>f reference, was looked ‘up’ <strong>to</strong> — andfor <strong>the</strong> Gael, when it appears in <strong>the</strong> skyat all, <strong>the</strong> sun is generally in <strong>the</strong> south.Traditio<strong>na</strong>lly, <strong>the</strong> sun has beenvenerated in Gaelic culture and a hos<strong>to</strong>f practices made in relation <strong>to</strong> it,among <strong>the</strong>m a cus<strong>to</strong>m of only turningboats ‘sunwise’ (i.e. following <strong>the</strong> courseof <strong>the</strong> sun). The hope is that working‘sunwise’ at <strong>the</strong> outset will help <strong>to</strong>ensure <strong>the</strong> well-being and success ofa venture. The 19 th century folkloristJohn Gregorson Campbell describedit as “<strong>the</strong> most important of all <strong>the</strong>observances” (Black ed. 2008: 125). Inmany of <strong>the</strong> old prayers, charms andincantations <strong>the</strong> instruction is made <strong>to</strong>go ‘deiseil’ — ‘sunwise’ — as part of <strong>the</strong>preparation for action: hunting; fishing;sowing <strong>the</strong> seed etc.. In Scottish Gaelic<strong>the</strong> importance of this observance issuch that, even <strong>to</strong>day, when a personsays that <strong>the</strong>y are prepared <strong>to</strong> startsomething, <strong>the</strong>y say: “tha mi deiseil”19


dèa<strong>na</strong>mh cinnteach gum bi iad a’ dol deiseilnuair a bhios eathar ga tionndadh aca.A’ cur ris an ainmeachadhSan dà chuid ann an Arainn Mhòr agusann am Barraigh, thathar fhathast a’ curri ainmeachadh àiteachan anns a’ mhuir,ged a tha <strong>na</strong> h-ainmean ùra seo buailteacha bhith car falbha<strong>na</strong>ch, air <strong>na</strong>ch eil achtaghadh beag de dhaoine eòlach le càilàbhachdaislàidir <strong>na</strong>n lùib - a’ <strong>to</strong>irt tarraingaig aman<strong>na</strong>n air clibist a dh’èirich doneach sònraichte. Rud eile a tha cumantasan dà eilean, ‘s e an clao<strong>na</strong>dh a th’ anngun a bhith a’ meas <strong>na</strong>n ainmean seo marainmean ‘ceart’. Thathar a’ gabhail ris arèir choltais <strong>na</strong>ch seas <strong>na</strong> h-ainmean ùraseo fada. Tha seo a’ leigeil fhaicinn mar atha spèis do <strong>na</strong> h-ainmean as sine ach thae cuideachd a’ <strong>to</strong>gail <strong>na</strong> ceiste an deachfeadhainn de <strong>na</strong> seann ainmean stèidhichtea chruthachadh leis an aon fhaireachdainnde dh’fhalbha<strong>na</strong>chd.Ann an Arainn Mhòr, chaidh a ràdh muaon ainm “<strong>na</strong>ch robh e fìor” seach gu bheile mar chuimhneachan air nuair a chaidheathar air <strong>na</strong> creagan, agus chan eil achbuidheann bheag dhaoine aig a bheil fiosair an t-seanchas ga chleachdadh. Chaidha ràdh mun ainm seo gu bheil e “mar fharainm,aon uair ‘s gu bheilear air a thoirtseachad….”Ann am Barraigh, chaidh innse dhuinn lefear de <strong>na</strong> h-iasgairean gu bheil sgeirbhàthteair a bheil dà ainm. Thuirt e gunrobh “ainm ceart” air, a tha a’ <strong>to</strong>irt tarraingair fear de <strong>na</strong> comharraidhean-stiùiridh athathar air a bhith a’ cleachdadh bho sheangus a shuidheachadh, agus cuideachd ainma bhios buidheann bheag de dh’iasgairean a’sealgaireacht, iascaireacht, cur an tsíl ismar sin ar aghaidh. I nGaeilic <strong>na</strong> hAlba<strong>na</strong>,tá oiread tábhachta ag baint leis an ghnáthseo is go mbíonn duine ag rá, fiú sa lá atáinniu ann go bhfuil siad réidh le chun tús achur ar rud inteacht: “Tha mi deiseil” [Tá méullamh]. Féachann cuid de <strong>na</strong> seaniascairíchuige fós go ngabhann siad deiseal nuair abhíonn an bád á tiontú acu.Ag leanstan ar aghaidh leisan ainmniúIn Árainn Mhór is Oileán Bharra beirt,leantar den nós a bheith ag ainmniú réimsíis comharthaí ar farraige inniu, cé gurbéas leis <strong>na</strong> hainmneacha úra seo a bheithsealadach, gan a bheith ar eolas ach agscaifte rogh<strong>na</strong>i<strong>the</strong> daoine agus le féithan ghrinn go láidir mar fhoinse leofa - i<strong>na</strong>man<strong>na</strong>í ag tagairt do bhamba a déirighdo dhuine inteacht.. Rud eile atá comóntasa dá oileán an nós gan <strong>na</strong> hainmneachaseo a mheas mar ainmneacha ‘cearta’. Deréir chosúlachta, déantar talamh slán de<strong>na</strong>ch bhfuil <strong>na</strong> hainmneacha is úire achsealadach. Nochtann sé seo an-mheasar <strong>na</strong> sea<strong>na</strong>inmneacha ach cuireann séan cheist fosta ar múnlaíodh cuid de <strong>na</strong>sea<strong>na</strong>inmneacha bu<strong>na</strong>i<strong>the</strong> leis an talamhslán céan<strong>na</strong> fá dtaobh de shealadacht..In Árainn Mhór, cuireadh síos ar ainmamháin “gan a bheith fíor” ós rud é gobhfuil sé mar chuimhneachán ar eachtranuair a chuaigh bád ar <strong>na</strong> clocha ann, agusní bhaintear feidhm as ach le díorma beagdaoine a bhfuil fios an scéil acu. Cuireadhsíos ar an ainm seo a bheith “mar leasainm,chomh luath is a thugtar é….”[I am ready]. Some of <strong>the</strong> old fishermenstill make sure <strong>the</strong>y go sunwise when<strong>the</strong>y are turning <strong>the</strong> boat.Continuing <strong>the</strong> tradition of<strong>na</strong>mingIn both Arranmore and Barra <strong>the</strong>tradition of <strong>na</strong>ming areas of <strong>the</strong> seaand features in it continues <strong>to</strong>day,although <strong>the</strong>se newer <strong>na</strong>mes tend <strong>to</strong> betransient in <strong>na</strong>ture, known <strong>to</strong> a selectgroup of people and with a strong senseof humour underlying <strong>the</strong>ir creation— sometimes referring <strong>to</strong> a particularcharacter’s misadventures. Also common<strong>to</strong> both islands is <strong>the</strong> tendency <strong>to</strong> regard<strong>the</strong>se <strong>na</strong>mes as not ‘real’ <strong>na</strong>mes. Thereseems <strong>to</strong> be an assumption that <strong>the</strong>recent <strong>na</strong>mes are transient in <strong>na</strong>ture.This reveals a real respect for <strong>the</strong> older<strong>na</strong>mes but also begs <strong>the</strong> question as <strong>to</strong>whe<strong>the</strong>r some of <strong>the</strong> older, established<strong>na</strong>mes were formed with a similarassumption of transience.On Arranmore one <strong>na</strong>me was describedas “not true” because it commemoratesan incident where a boat ran agroundon <strong>the</strong> rocks <strong>the</strong>re, and is only used by asmall group of people who are ‘in’ on <strong>the</strong>joke. This <strong>na</strong>me was described as being“like a nick<strong>na</strong>me, once it’s given….”On Barra we were <strong>to</strong>ld by one of <strong>the</strong>fishermen that <strong>the</strong>re is a reef whichhas two <strong>na</strong>mes. He said <strong>the</strong>re was a“proper <strong>na</strong>me” for it, which refers <strong>to</strong> oneof <strong>the</strong> geographical landmarks that hastraditio<strong>na</strong>lly been used <strong>to</strong> locate it, and21


tu a’ cur <strong>na</strong>n lìon-mòra a-steach, antrosg, an langa is an leithid, sin a bhadhìth ort agus sin a rachadh a reicis a reisgeadh is a chleachdadh. B’ ean Tabh buillsgean saoghal an èisg.Sin far an do thòisich e gu lèir… Shi<strong>na</strong>gad mar a bha an t-iasg ma-thà, bhagaol agad air an iasg, gaol mòr, b’ ean t-iasg am balach… Na h-Uibhistichis eilea<strong>na</strong>ich eile, cuid anns an EileanSgi<strong>the</strong>a<strong>na</strong>ch, bhiodh tu ceangailte risan fhearann, dìreach sin is ‘s e obairchruaidh a th’ ann, chan eil <strong>to</strong>gailinntinsam bith <strong>na</strong> lùib.’Nuair a mhìnich an seann iasgair gum b’e saoghal an iasgaich bho latha gu lathaobair a bha fuar, cruaidh ‘s cun<strong>na</strong>rtach,chuir an Canon MacCui<strong>the</strong>in cuideam gunsgur air cho làidir is a bha an càirdeas is a’choimhears<strong>na</strong>chd a bhios cos<strong>na</strong>dh mar si<strong>na</strong>’ cruthachadh: ged a tha e fuar, cruaidh‘s cun<strong>na</strong>rtach, tha e cuideachd coitcheann,dlùth is ceangaltach.32Gus a bhith ag obair còmhla,feumaidh sibh a bhith air a<strong>na</strong>on ràmh mar bhuidheann, mar<strong>the</strong>aghlach, agus seo nuair a bhiostu air eathar gu math beag, dlùthair a càch-a-chèile, agus ma tha strìeadaraibh feumaidh sibh bruidhinnmu dheidhinn. ‘S a bhith a’ bruidhinn‘s ag obair còmhla mar sin a bheirdhut an neart an lùib a bhith còmhla‘s tarraing air an aon ràmh. Chan eilcreideamh Crìosdail gu dad an seo…bidh neart ann an colainn ‘s inntin<strong>na</strong>’ dol còmhla, mar eisimpleir dàlàimh air ròp còmhla [leig an CanonMacCui<strong>the</strong>in air gun robh e a’ tarraingair ròp] ... bha seo mar chuid denbheatha aca....Uisce iontach domhain a bhí i gceistagus nuair a shroich tú é ligfeá anseol anuas agus d’fhéachfá len é athomhas ó thaobh lío<strong>na</strong>dh is tráigh<strong>na</strong> taoille ós rud é go gcuideoidhan taoille, neart <strong>na</strong> taoille tú leis<strong>na</strong> líonta móra a chur. Is iad a bhíin inmhe a gcur…. Agus chuirfeadhmuid <strong>na</strong> líonta seo agus ghabhfadhmuid a luí síos ar shlat do dhroma iMiùghalaigh nó Sanndraigh ar feadhtrí uaire an chloig go dtí gur chas antaoille aríst…. I ndéidh trí nó ceithreuaire an chloig, thoisigh tú ag cur<strong>na</strong> líonta móra isteach, an trosc, anlanga agus eile, sin a bhí de dhíth ortagus sin a díoladh is a tiormaíodhis a úsáideadh. B’e an Tabh ceartlárshaol an éisc. Sin mar a thoisighsé uilig… Sin é mar a bhí an t-iascmar sin, thug tú grá don iasc, grámór, b’é an t-iasc an buachaill… Nadaoine in Uibhist agus oileáin eilear nós Uibhist, áitean<strong>na</strong> san OileánSciathá<strong>na</strong>ch, bheifeá ceangailte leisan talamh, is is cruaidh an obair í, níltógáil chroí ar bith ag baint léi.’Gidh gur chuir <strong>na</strong> seaniascairí béim gurbh ésaol <strong>na</strong> hiascaireachta lá i ndéidh lae obairfhuar, chruaidh is chontúirteach, luaigh anCanó<strong>na</strong>ch MacCui<strong>the</strong>in neart an ghaoil is<strong>na</strong> comharsa<strong>na</strong>chta a chothaíos a leithéidd’obair go mion minic: gidh gur obair fhuar,chruaidh is chontúirteach í, is rud coiteann,dlúth is ceangaltach í fosta..Le bheith ag obair le chéile, caithfidhsibh réiteach le<strong>na</strong> chéile, mar<strong>the</strong>aghlach, óir tá sibh ar bhád thara bheith beag, i ndeas dá chéile,or any of <strong>the</strong> islands <strong>the</strong>re for 3hours until <strong>the</strong> tide turned again….After 3 or 4 hours of that youstarted putting in <strong>the</strong> long lines,<strong>the</strong> cod, <strong>the</strong> ling and that, that’swhat you went for and that’s whatwas sold and dried and used. TheHaaf was <strong>the</strong> centre of <strong>the</strong> worldof fish. That’s where it all began….So that was fish, you worshippedfish, you just adored fish, fish wasof <strong>the</strong> essence…. The Uist peopleand o<strong>the</strong>r islands like Uist, partsof Skye, you’d be tied <strong>to</strong> <strong>the</strong> soil,just that which is hard slog, noexcitement in it.’While <strong>the</strong> older fishermen emphasisedthat <strong>the</strong> physical reality of fishingday after day was, and is, cold, hard,dangerous work, Canon MacQueenrepeatedly raised <strong>the</strong> strength ofrelationship and community that suchwork generates: though it is cold,hard and dangerous, it is also shared,intimate and binding.To work <strong>to</strong>ge<strong>the</strong>r you actuallyhave <strong>to</strong> gel <strong>to</strong>ge<strong>the</strong>r as a group,like members of a family, as thisis where you are on a very smallboat — close <strong>to</strong> each o<strong>the</strong>r,and if you have differences youhave <strong>to</strong> talk about it. It is thattalking and acting <strong>to</strong>ge<strong>the</strong>r thatgives you <strong>the</strong> absolute strengthof being <strong>to</strong>ge<strong>the</strong>r and gelling.Christian religions make nodifference here…Mental andphysical closeness go <strong>to</strong>ge<strong>the</strong>r,for instance two hands on a ropeA’ treòrachadh <strong>na</strong>n glùintea<strong>na</strong>ig muirTha e ri thuigsinn às <strong>na</strong> thuirt an CanonMacCui<strong>the</strong>in gu bheil feum air càirdeaslàidir am measg iasgairean. Tha an t-iasgairà Arainn Mhòr, Niallaí Caomhá<strong>na</strong>ch, aireisimpleir practaigeach de mar a bhioscàirdeas math ga chumail nuair a tha ea-mach air <strong>na</strong> ‘maidean dan’ — cuilceanbambooa chleachdas <strong>na</strong> h-iasgairea<strong>na</strong>nn an Arainn Mhòr gus a shealltainn fara bheil <strong>na</strong> clèibh aca <strong>na</strong>n laighe. Cuiridha h-uile h-iasgair dath sònraichte air <strong>na</strong>cuilcean a leigeil fhaicinn gur h-ann leis atha <strong>na</strong> clèibh. Bidh seo a’ cuideachadh <strong>na</strong>niasgairean gus <strong>na</strong> clèibh aca fhaighinn nuaira bhios gaillean<strong>na</strong>n gam fàgail an aimhreitair a’ chladach.Cuideachd, cuiridh a h-uile h-iasgaircomharradh air a’ mhaide aig ceann siar a’chabhlaich aige le luid le aon dath agus ammaide sa cheann an ear le luid air a bheildath eile. Bidh <strong>na</strong> luidean <strong>na</strong>n stiùireadh dodh’iasgairean eile a tha eòlach air an rian, a’lùghdachadh a’ chun<strong>na</strong>irt gun ruith iasgair<strong>na</strong> clèibh aige thairis air <strong>na</strong> clèibh aigiasgair eile, “agus mar sin” thuirt Niallaí sandealachadh, “cha tèid sinn an aimhreit agusbidh sinn <strong>na</strong>r deagh nàbaidhean fadan fheasgair”.Ao<strong>na</strong>n de <strong>na</strong> ni<strong>the</strong>an as cudromaicheceangailte ris an eòlas bho shean a th’aig iagairean, ‘s e <strong>na</strong> “comharraidhean”mar a th’ aca orra ann am Barraigh agus“marcan<strong>na</strong> an talaimh” ann an Arainn Mhòr.Tha iad seo <strong>na</strong>n stiùireadh cuideachd —comharraidhean-stiùiridh air an cleachdadhle, mar eisimpleir, iasgairean-giomaich gusan treòrachadh dhan ghrinneal chruaidh achleachdas iad mar iolladh a’ ghiomaich.agus má éiríonn eadraibh beidhoraibh caint fá dtaobh de. Is é anchaint is an cur le chéile a thugannduit an neart a bheith le chéile isréiteach le<strong>na</strong> chéile. Ní dhéa<strong>na</strong>nncreideamh Críostaí duifear ar bithanseo....gabhann dlúi<strong>the</strong> inntinne ischorpartha le chéile, mar shampla,dhá lámh ar rópa le chéile [ligeann anCanó<strong>na</strong>ch macCui<strong>the</strong>in air go bhfuilsá ag tarraingt ar rópa]...Bhí seo marchuid dá slí bheatha...Ag treorú <strong>na</strong> nglúnta ar farraigeTá sé le tuiscint ó ráiteas an Chanó<strong>na</strong>ighMacCui<strong>the</strong>in go bhfuil feidhm ar chaidreamhláidir i measc iascairí. Thug iascaireÁrainn Mhór, Niallaí Caomhá<strong>na</strong>ch, samplapraiticiúil de goidé mar a chothaítearcaidreamh maith nuair a thug sé iomrá ar<strong>na</strong> ‘maidí dan’ — slata bamboo <strong>to</strong>mhaistego speisialta as a mbaineann iascairí ÁrainnMhór leas le teaispeáint cá bhfuil a gcuidcliabh curtha. Cuireann achan iascaire datháithrid ar <strong>na</strong> slata le tabhairt le fios gur leisféin <strong>na</strong> cléibh. Cuidíonn sé seo <strong>na</strong> hiascairíle<strong>na</strong> gcuid chliabh a thabhairt ar ais nuaira fhágann s<strong>to</strong>irmeacha in aimhréití ar anchladach iad.Fosta, cuirfidh achan iascaire marc aran mhaide ag cionn thiar an chabhlaighle bratóg le dath amháin agus an maidethoir le bratóg a bhfuil dath eile uirthi.Feidhmíonn an bhratóg mar threoird’iascairí eile a bhfuil an córas ar eolas acu,ag laghdú <strong>na</strong> contúirte go rithfidh iascaireamháin a chabhlach cliabh thar chléibhiascaire eile, “agus mar sin”, dúirt Niallaí, “ní<strong>to</strong>ge<strong>the</strong>r [Canon MacQueen madea mime of drawing on a rope]…Thiswas part of <strong>the</strong>ir way of being….Guiding generations at seaImplicit in Canon MacQueen’s statementis <strong>the</strong> need for strong social relationsamong fishermen. Arranmore fishermanNeily Kava<strong>na</strong>gh gave a practicalexample of how good relations aremaintained when describing <strong>the</strong> ‘dansticks’ — specially weighted bamboorods that <strong>the</strong> Arranmore fishermen use<strong>to</strong> show where <strong>the</strong>ir fleets of creelsare lying. Each fisherman will paint <strong>the</strong>bamboo rods with a certain colour <strong>to</strong>indicate that <strong>the</strong> fleet is <strong>the</strong>irs. Thishelps <strong>the</strong> fishermen <strong>to</strong> retrieve <strong>the</strong>ircreels on occasions when s<strong>to</strong>rms leave<strong>the</strong>m entangled on <strong>the</strong> shoreline.Fur<strong>the</strong>rmore, each fisherman will mark<strong>the</strong> dan stick at <strong>the</strong> west-lying endof <strong>the</strong>ir fleet with a rag of one colourand <strong>the</strong> east-lying dan stick with a ragof ano<strong>the</strong>r colour. The rags act as aguide for o<strong>the</strong>r fishermen who know<strong>the</strong> system, reducing <strong>the</strong> risk of onefisherman running his fleet of creelsover <strong>the</strong> creels of ano<strong>the</strong>r, “and so”,concluded Neily, “we won’t get fouledup and we’ll all be good neighboursfor <strong>the</strong> evening”.One of <strong>the</strong> most functio<strong>na</strong>lly importantaspects of fishermen’s traditio<strong>na</strong>lknowledge is what are called‘comharran’ on Barra and ‘marcan<strong>na</strong> <strong>na</strong>talamh’ on Arranmore. These are alsoguides — landmarks that are used by,33


Bidh feadhainn de <strong>na</strong> comharraidhea<strong>na</strong> thathar a’ cleachdadh gus aon sgeiriasgaichshònraichte a sheòladh mar anceud<strong>na</strong> airson caochladh iasgairean, achann an cuid de shuidheachaidhean bidh achuid chomharraidhean fhèin aiggach iasgair.Thug fear de dh’iasgairean Bharraigh,Calum MacNèill (air a bheil ‘Calum a’ Chal),iomadh bliadh<strong>na</strong> seachad sa chabhlachmharsantachd,ach an dèidh dha fàgailchaidh e ris <strong>na</strong> giomaich mar chos<strong>na</strong>dh.Ged a tha <strong>to</strong>mhas-doimhneachd aigea-nis a leigeas leis dealbh deala<strong>na</strong>cha dhèa<strong>na</strong>mh den doimhneachd, bidh ea’ cleachdadh <strong>na</strong>n comharraidhean gucunbhalach fhathast. Tha e ag ràdh an<strong>na</strong>n cuid de shuidheachaidhean gu bheil <strong>na</strong>comharraidhean <strong>na</strong>s fheàrr <strong>na</strong> an teicneòlas,agus an dèidh dha an <strong>to</strong>mhas-doimhneachdfhaighinn gun tàinig air ìre <strong>na</strong>n cliabhgiomaichaige a ghearradh ann an aonàrainn bho 25 gu 20.B’ àbhaist dhomh 25 clèibhfhaighinn le bhith a’ cleachdadh <strong>na</strong>ncomharraidhean air a’ ghrinneal seachgun tòisichinn a’ cur cho luath ‘s abha mi air comharradh sònraichtea ruigsinn. Bhithinn air an iomallagus bha fios agam <strong>na</strong>m b’ urrainndhomh an lùb obrachadh gun cuirinn<strong>na</strong> 25 clèibh mus fhaighinn a-machàs a’ chomharradh…leis an <strong>to</strong>mhasdhoimhneachd,tha thu a’ fei<strong>the</strong>amhgus an tig e suas leis an <strong>to</strong>mhas. Munàm a thig thu suas leis an <strong>to</strong>mhas isa thèid thu a-mach a chur <strong>na</strong>n cliabh,tha thu air cuid dheth a chall chea<strong>na</strong>.Tha thu air cuid dheth a chall chea<strong>na</strong>.Shin agad cho cugallach is a bhiose a’ fàs.ghabhfaidh muid in aimhréidh agus beidhmuid mar scoith <strong>na</strong> gcomharsan anoíche go léir”.Cionn de <strong>na</strong> gnéi<strong>the</strong> is tábhachtaí óthaobh oibriúcháin a bhaineas le fiosfeasa <strong>na</strong> n-iascairí <strong>na</strong> rudaí ar a dtugtar‘marcan<strong>na</strong> an talaimh’ in Árainn Mhóris ‘comharraidhean’ in Oileán Bharra. Istreoracha iad seo fosta — comharthaítire as a mbaintear taca le, mar shampla,gliomadóirí ar farraige le<strong>na</strong> dtreorú dontalamh chruaidh a mbaineann siad feidhmas mar bhráití gliomadóireachta. Beidh cuidde <strong>na</strong> comharthaí as a mbaintear feidhmchun seoladh go sceir áithrid iascaigh maran gcéan<strong>na</strong> d’iascairí éagsúla, ach i gcuidde chásan<strong>na</strong> beidh a fhoireann féin dechomharthaí ag achan iascaire.Chaith duine d’iascairí Oileán Bharra,Calum MacNèill (ar a dtugtar ‘Calum a’Chal’) neart blianta sa chabhlach trádálaach i ndéidh é fágáil chuaigh sé i mbun<strong>na</strong> ngliomach mar shlí mhaireachtála.Gidh go bhfuil fuaimni<strong>the</strong>oir aige anois achuireas ar chumas dó an doimhneacht atharraingt go leictreo<strong>na</strong>ch, baineann séfeidhm as <strong>na</strong> marcan<strong>na</strong> go rialta go fóill.Deir sé i gcásan<strong>na</strong> áithrid go mbíonn <strong>na</strong>marcan<strong>na</strong> níos fearr ná an teicneolaíochtagus i ndéidh é an fuaimni<strong>the</strong>oir a fháil nármhór dó líon <strong>na</strong> bpotaí i<strong>na</strong> chuid cabhlachgliomadóireachta i réimse amháin aghearradh ar ais ó 25 go 20.Ba ghnách liom a bheith i ndán 25de chléibh a fháil ag baint feidhmeas <strong>na</strong> marcan<strong>na</strong> ar an talamh siocairgo d<strong>to</strong>sóinn ag cai<strong>the</strong>amh comhluath agus a bhí comhartha áithridfor example, lobster fishermen while atsea <strong>to</strong> guide <strong>the</strong>m <strong>to</strong> <strong>the</strong> hard groundthat <strong>the</strong>y use as lobster fishing grounds.Some of <strong>the</strong> marks used <strong>to</strong> <strong>na</strong>vigate <strong>to</strong>one particular fishing reef will be <strong>the</strong>same ones for different fishermen, butin some cases each fisherman will havehis own set of marks.One of <strong>the</strong> Barra fishermen, CalumMacNeil (known as ‘Calum a’ Chal’),spent many years in <strong>the</strong> merchant <strong>na</strong>vy,but after leaving he became a full-timelobster fisherman. Although he now hasa sounder which allows him <strong>to</strong> chartdepths electronically, he still uses <strong>the</strong>marks regularly. He says that in somecases <strong>the</strong> marks are actually better than<strong>the</strong> technology, and that after getting<strong>the</strong> sounder he had <strong>to</strong> cut <strong>the</strong> numberof pots in his lobster fleets in one areafrom 25 <strong>to</strong> 20.Well I used <strong>to</strong> be able <strong>to</strong> get 25creels by using <strong>the</strong> landmarks on<strong>to</strong><strong>the</strong> ground because I would startshooting as soon as I reached acertain landmark. I would be at <strong>the</strong>edge of <strong>the</strong> weed and I knew if Icould work <strong>the</strong> zigzag I would put<strong>the</strong> 25 creels before I got out of<strong>the</strong> mark…With <strong>the</strong> sounder, youare waiting for it <strong>to</strong> come up with<strong>the</strong> sounder. By <strong>the</strong> time you comeup with <strong>the</strong> sounder and go out <strong>to</strong>shoot <strong>the</strong> creels you have alreadylost part of it. You’ve alreadymissed part of it. That is howcritical it gets.35


Coltach ri seann iasgairean eile s<strong>na</strong>h-eilea<strong>na</strong>n, dh’ionnsaich Calum a’ Chal<strong>na</strong> comharraidhean bho sheann iasgair abhiodh ag iasgach gun teicneòlas idir. Rinncaraid cairt an dèidh sin den doimhneachdanns an raon a’ cur feum air uidheamdeala<strong>na</strong>ch. Air a’ chairt, sheall a h-uile fearde chomharraidhean an t-seann iasgairgrinneal cruaidh. Thuirt Calum a’ Chal:Bha fios aca dìreach far an robh angrinneal cruaidh ach fhathast chanfhaca iad grunnd <strong>na</strong> mara riamh. Bhaiad air grunnd <strong>na</strong> mara fhaicinn annsan ta<strong>na</strong>lach. Ach bha for aca. Bha ah-uile mìr den ghrinneal chruaidh afhuair mi fhìn aca.Agus e air a thogail air a’ chuid as mothadheth bho <strong>na</strong> sinnsearan aige is air aneartachadh le chuid rannsachaidh fhèin,tha eòlas gun chrìochan aig Calum a’ Chalair dùthchas-mara an eilein. Ann an ao<strong>na</strong>gallamh fad trì uairean an uaireadair, athug sinn gu crìch a’ faireachdainn <strong>na</strong>chfhaodamaid fiosrachadh sam bith eile alàimhseachadh, thug e dhuinn còrr is dusa<strong>na</strong> chomharraidhean, fuaighte ri eachdraidh,sloinntearachd, imrich, òrain is àrsaidheachdBharraigh, cho math ris <strong>na</strong> ficheadan dedh’ainmean eile air àiteachan aig muir a thamar chuid den eòlas dhùthchasach a th’ aig<strong>na</strong> h-iasgairean air àrainneachd <strong>na</strong> mara.Tha mòran de seo fighte ri eachdraidh abheatha fhèin ris an eòlas chultarail a th’aige san fharsaingeachd. Tha e a-nis a’ <strong>to</strong>irtan eòlais seo do mhac a mhic a tha seachdbliadh<strong>na</strong> dh’aois.Nuair a thug e dhuinn comharraidhea<strong>na</strong>irson tè de <strong>na</strong> sgeirean air a bheil Fiacla<strong>na</strong>’ Mhìn, thuirt e:tíre bainte amach agam. Bhein<strong>na</strong>r an imeall agus bheadh fhiosagam dá mbeinn i ndán an fiarlán aoibriú go gcuirfinn <strong>na</strong> 25 cléibh sulabhfuair mé amach as an mharc...Leis an fhuaimni<strong>the</strong>oir, bíonn tú agfei<strong>the</strong>amh air teacht aníos leis anfhuaimni<strong>the</strong>oir. Fán am a thig tú suasleis an fhuaimni<strong>the</strong>oir agus a ghabhastú amach leis <strong>na</strong> cléibh a chur tá cuidde caillte chea<strong>na</strong> féin agat. Tá cuidde caillte chea<strong>na</strong> féin agat. Sin comhcontúirteach agus a éiríonn sé.Dálta seaniascairí eile s<strong>na</strong> hoileáin,d’fhoghlaim Calum a’ Chal <strong>na</strong> marcan<strong>na</strong> ósheaniascaire a rinne a chuid iascaireachtagan tacaíocht teicneolaíochta. Rinne caracairt i<strong>na</strong> dhéidh sin den doimhneachtsa limistéar ag baint taca as trealamhleictreo<strong>na</strong>ch. Ar an chairt, thaispeáin achanchionn de mharcan<strong>na</strong> an tseaniascairetalamh chruaidh. Deir Calum a’ Chal:Bhí fhios acu go díreach cá háit araibh an talamh cruaidh ach i<strong>na</strong>dhéidh sin chan fhaca siad grinneall<strong>na</strong> mara ariamh. D’fheiceadh siad angrinneall in uisce ní ba tha<strong>na</strong>. Ach bhafhios acu. Bhí achan mhír den talamhchruaidh a fuair mé féin acu.Agus é tugtha den chuid is mó ó<strong>na</strong>shinsear féin agus curtha leis fríd a chuidtaighde féin, tá eolas as cuimse ag Caluma’ Chal ar dhúchas mara a oileáin féin.In agallamh amháin a mhair trí uaire anchloig, a thug muid chun críche, ag mothú<strong>na</strong>ch mbeadh muid i ndán tuilleadh eolasa láimhseáil, thug sé corradh le duisín deIn common with o<strong>the</strong>r older islandfishermen, Calum a’ Chal learned <strong>the</strong>marks from an old fisherman who hadfished without <strong>the</strong> aid of technology.Later a friend made a chart of depthsin <strong>the</strong> area using electronic equipment.On <strong>the</strong> chart, every one of <strong>the</strong> oldfisherman’s marks showed hard ground.According <strong>to</strong> Calum a’ Chal:They knew exactly where <strong>the</strong> hardground lay and yet <strong>the</strong>y never saw<strong>the</strong> seabed. They would have seen<strong>the</strong> seabed in shallower water. But<strong>the</strong>y knew. They had every bit ofhard ground that I got.Learned for <strong>the</strong> most part from hisown elders and augmented by hisown research, Calum a’ Chal has anencyclopaedic knowledge of <strong>the</strong> island’sdùthchas <strong>na</strong> mara. In one three hourinterview, which we brought <strong>to</strong> an end,feeling we could not process any moreinformation, he gave us more than adozen marks, interspersed through a<strong>na</strong>ccount of Barra’s his<strong>to</strong>ry, genealogy, i<strong>na</strong>nd out migration, song traditions andarchaeology, as well as dozens of o<strong>the</strong>r<strong>na</strong>mes of places at sea which are par<strong>to</strong>f <strong>the</strong> traditio<strong>na</strong>l ecological knowledgeof <strong>the</strong> fishermen. Much of this is boundup in his own life s<strong>to</strong>ry and widercultural experiences. He is nowpassing this knowledge on <strong>to</strong> his sevenyear old grandson.When giving us one of his marks for areef called Fiaclan a Mhìn he said:37


Sin am fear a dh’ionnsaich mi domhac mo mhic, nuair a thug mia-mach o chionn dà bhliadhn’ air aise. Agus tha e aige air a <strong>the</strong>anga a-nisaig aois seachd bliadh<strong>na</strong>…. Tha iadaige agus a Dhia tha e eòlach air<strong>na</strong> comharraidhean.An cruth air an àrainneachd muphoileasaidh ag atharrachadhSa chiad leth den fhicheadamh lin, chaidhgearan a thogail ann am Barraigh leiasgairean às <strong>na</strong> h-Eilea<strong>na</strong>n Siar an aghaidhbriseadh-a-steach le iasgairean à taobha-muigh <strong>na</strong>n eilean a bha a’ milleadh <strong>na</strong>niollaidhean aca. Chaidh Dion<strong>na</strong>sg <strong>na</strong> <strong>Mara</strong> achur air bhonn leis an sgrìobhadair Comp<strong>to</strong>nMacKenzie agus an sgoilear Fear Cha<strong>na</strong>ighagus fhuair e taic làidir bho <strong>na</strong> h-iasgaireaniad fhèin. B’ iad <strong>na</strong> h-amasan a bh’ acadèa<strong>na</strong>mh cinnteach gum biodh smachd aigiasgairean <strong>na</strong>n eilean air <strong>na</strong> còraichea<strong>na</strong>ir uisgeachan <strong>na</strong>n eilean agus iasgairean<strong>na</strong>n eathraichean-sgrìobaidh a chumaila-mach. An-diugh chan e feadhainn thaiceila thàinig a-steach, mar a thàinig FearCha<strong>na</strong>igh is MacCoinnich, a tha an ceann<strong>na</strong>n iomairtean am measg iasgairean s<strong>na</strong>h-eilea<strong>na</strong>n Gàidhealach, ach iasgairean <strong>na</strong>neilean iad fhèin.Bha Fear Cha<strong>na</strong>igh den bheachd gun dodh’fhairtlich air Dion<strong>na</strong>sg <strong>na</strong> <strong>Mara</strong> s<strong>na</strong>1930an a chuid amasan a thoirt gu builseach gun robh beachd nàimhdeil mu <strong>na</strong>h-eilea<strong>na</strong>n an taobh a-staigh Riaghaltas<strong>na</strong> Rìoghachd Ao<strong>na</strong>ichte aig an àm. Andiughtha caochladh uallachaidheanis dhleasta<strong>na</strong>san air Riaghaltas <strong>na</strong>Rìoghachd Ao<strong>na</strong>ichte agus Riaghaltas <strong>na</strong>h-Eìreann fo lagh eadar-nàiseanta. Thamharcan<strong>na</strong> dúinn, fite le hiomrá ar stair,ghinealeolaíocht, an imirce isteach isamach, amhráin is seandálaíocht OileánBharra, diomaite de neart ainmneachaeile ar áitean<strong>na</strong> ar farraige atá marchuid d’eolas éiceolaíoch traidisiúnta <strong>na</strong>n-iascairí.. Tá a lán de seo ceangailtele<strong>na</strong> scéal féin agus le<strong>na</strong> chuid eispéireascultúrtha go ginearálta.. Tá sé anois agtabhairt an eolais seo dá gharmhac a bhfuilseacht mbliain slá<strong>na</strong>i<strong>the</strong> aige.Agus é ag tabhairt dúinn cionn dá chuidmarcan<strong>na</strong> fá choinne sceire ar a dtugtarFiaclan a’ Mhìn [?], dúirt sé::Sin an cionn a d’fhoghlaim mé dongharmhac nuair a thug mé amachdhá bhliain ó shin é. Agus tá sé aigear a thoil anois in aois seacht mbliaindó…. Tá siad aige agus a Dhia tá <strong>na</strong>marcan<strong>na</strong> ar eolas aige.Cumadh timpeallachta beartaisag athrúSa chéad leath den 20ú céad, rinneadhagóid in Oileán Bharra le hiascairí s<strong>na</strong>hOileáin Thiar in aghaidh trálaer agbriseadh isteach ón taobh amuigh a bhí agmilleadh a gcuid bráití. Cuireadh Conradh<strong>na</strong> <strong>Mara</strong> ar bun leis an scríobhneoirComp<strong>to</strong>n MacCoinnich is an fhear léinn FearCha<strong>na</strong>igh agus fuair sé tacaíocht láidir ó <strong>na</strong>hiascairí iad féin. B’ iad a gcuid spriocthacinntiú go mbeadh smacht ag iascairí <strong>na</strong>n-oileán ar <strong>na</strong> cearta ar uiscí <strong>na</strong> n-oileá<strong>na</strong>gus <strong>na</strong> trálaeir a choinneáil amach. Inniu,ní le dream tacúil a tháinig thar tír isteachar nós MhicCoinnich is Fear Coinnigh aThat is <strong>the</strong> one I taught <strong>the</strong>grandson, when I <strong>to</strong>ok him out twoyear ago. And he knows i<strong>to</strong>ff by heart now at seven….He’s got <strong>the</strong>m and by God heknows <strong>the</strong> marks.The changing shape of <strong>the</strong>policy environmentIn <strong>the</strong> first half of <strong>the</strong> 20 th centuryBarra was <strong>the</strong> centre of a protest byfishermen in <strong>the</strong> Western Isles against<strong>the</strong> incursions of trawlermen fromoutside <strong>the</strong> islands who were destroying<strong>the</strong>ir fishing grounds. The <strong>Sea</strong> Leaguewas set up by <strong>the</strong> writer Comp<strong>to</strong>nMacKenzie and <strong>the</strong> scholar John LorneCampbell and received strong supportfrom <strong>the</strong> fishermen <strong>the</strong>mselves. Theiraims were <strong>to</strong> ensure that <strong>the</strong> islandfisherman controlled <strong>the</strong> rights <strong>to</strong> islandwaters and <strong>to</strong> keep <strong>the</strong> trawlermen out.Today activism among fishermen on<strong>the</strong> Gaelic speaking islands is not beingled by supportive incomers, such asCampbell and MacKenzie, but by islandfishermen <strong>the</strong>mselves.John Lorne Campbell believed that <strong>the</strong>failure of <strong>the</strong> <strong>Sea</strong> League of <strong>the</strong> 1930s<strong>to</strong> achieve its ambitions was becauseof hostile attitudes <strong>to</strong> <strong>the</strong> islands within<strong>the</strong> UK Government of <strong>the</strong> time. Today<strong>the</strong> UK and Irish Governments have arange of responsibilities and obligationsunder inter<strong>na</strong>tio<strong>na</strong>l law. Some of<strong>the</strong>se inter<strong>na</strong>tio<strong>na</strong>l policy instrumentsexpressly recognise and support <strong>the</strong>more complex ‘way of knowing’ <strong>the</strong>39


ann an cuid de shuidheachaidhean,daoine air leth ag aithneachadh marchuid den oighreachd chultarail aca.Tha an oighreachd chultarail seo ris<strong>na</strong>ch gabh beantainn, ga <strong>to</strong>irt bhoghlùin gu glùin, ga cruthachadh àsùr uair is uair le coimhears<strong>na</strong>chdanis buidhnean mar fhreagairt air anàrainneachd aca, a’ cheangal a th’ acari nàdar is ris an eachdraidh aca, agustha e a’ <strong>to</strong>irt dhaibh faireachdainnmu ìomhaigh is leanmhainneachd,rud a chuireas air adhart spèis dodh’eugsamhlachd chultarail is dochruthachalachd dhaon<strong>na</strong>(Còmhdhail ICH 2003: 11).Tha Alt 2(2) cuideachd ag ràdh gumfaighear oighreachd chultarail ris <strong>na</strong>chgabh beantainn ann an caochladh riochdan,leithid aithris-bheòil is dòighean-labhairt(cà<strong>na</strong>n <strong>na</strong>m measg), cleachdaidheansòisealta agus eòlais is cleachdaidhean munàdar is mun chruinne-chè(Còmhdhail ICH 2003: 11).Nas giorra air ais, tha Pla<strong>na</strong> Ro-innleachdailairson Bith-eugsamhlachd 2011 gu 2020ceangailte ri CBD mar “chuireadh doPhartaidhean <strong>to</strong>irt an aire do Dhearbhadh<strong>na</strong>n Dùthchan<strong>na</strong>n Ao<strong>na</strong>ichte ann an 2008air còraichean Dhaoine Dùthachasach, an<strong>na</strong>n cur an gnìomh a’ Phla<strong>na</strong> Ro-innleachdailairson Bith-eugsamhlachd 2011 gu 2020,mar as iomchaidh, agus a rèir reachdaisnàiseanta” (COP 2010). Tha an Dearbhadhmu Dhaoine Dùthchasach mar bhonn-stèidhris an lagh eadar-nàiseanta. Gu ruige seo,sheall an lagh eadar-nàiseanta ri còraicheandìreach mar rudeigin a dh’fhodadh neachao<strong>na</strong>ircur an gnìomh mar dhìon an aghaidha’ chumantais. An aghaidh seo, bidh anDearbhadh a’ faicinn chòraichean gan42cleachtaí, <strong>na</strong> léiriúcháin, <strong>na</strong>modhan<strong>na</strong> labhartha, an t-eolas,<strong>na</strong> scilean<strong>na</strong> — diomaite de <strong>na</strong>hionstraim, <strong>na</strong> réada, <strong>na</strong> déantái<strong>na</strong>gus <strong>na</strong> spásan<strong>na</strong> cultúrthacomhcheangailte leofa — a aithníonnpobail, grúpaí agus, i gcásan<strong>na</strong>áithrid, daoine ao<strong>na</strong>ir mar pháirtdá gcuid oidhríochta cultúrtha.Déantar an oidhríocht dholáimhsi<strong>the</strong>chultúrtha seo, tugtha ó ghlúin goglúin, a athmhúnlú aríst is aríst lepobail is grúpaí mar fhreagar ar adtimpeallacht, ar a n-idirghníomhúle dúlra is le<strong>na</strong> gcuid staire, agustugann sé dóibh mothú ai<strong>the</strong>antaisis leanú<strong>na</strong>chais, mar mheas dáréir sin ar éagsúlacht chultúrthais ar chruthai<strong>the</strong>acht dhaon<strong>na</strong>(Coinbhinsiún ICH 2003: 11).Deir Alt 2(2) fosta gur féidir oidhríochtdholáimhsi<strong>the</strong> chultúrtha a fháil ibhfoirmeacha éagsúla, ar nós béaloideasaagus modhan<strong>na</strong> labhartha (teanga sanáireamh), cleachtaí sóisialta agus eolasis cleachtaí fá dtaobh den dúlra is denchruinne (Coinbhinsiún ICH 2003: 11).Ar <strong>na</strong> mallaibh, tugann an PleanStraitéiseach coibhneasta leis an CBDfá choinne Éagsúlachta Bi<strong>the</strong>olaí 2011go 2020 “cuireadh do Pháirti<strong>the</strong> tabhairfáidear do Dhearbhú <strong>na</strong> Náisiún Aontai<strong>the</strong>in 2008 ar Chearta Daoine Dúchasacha,ar chur i bhfeidhm an Phlea<strong>na</strong> Straitéisighfá choinne Éagsúlachta Bi<strong>the</strong>olaí 2011go 2020, de réir mar is cuí, agus ar aondul le reachtaíocht náisiúnta” (COP 2010).Is mór an borradh fán dlí idirnáisiúntaé an Dearbhú um Dhaoine Dúchasacha.generation, is constantly recreatedby communities and groups inresponse <strong>to</strong> <strong>the</strong>ir environment,<strong>the</strong>ir interaction with <strong>na</strong>ture and<strong>the</strong>ir his<strong>to</strong>ry, and provides <strong>the</strong>mwith a sense of identity andcontinuity, thus promotingrespect for cultural diversityand human creativity(ICH Convention 2003: 11).Article 2(2) adds that intangible culturalheritage can be found in a varietyof forms, such as oral traditions andexpressions (including language), socialpractices and knowledge and practicesconcerning <strong>na</strong>ture and <strong>the</strong> universe(ICH Convention 2003: 11).More recently, <strong>the</strong> CBD-related StrategicPlan for Biodiversity 2011-2020“invites Parties <strong>to</strong> take note of <strong>the</strong>United Nations 2008 Declaration on<strong>the</strong> Rights of Indigenous Peoples, in <strong>the</strong>implementation of <strong>the</strong> Strategic Plan forBiodiversity 2011-2020, as appropriate,and in accordance with <strong>na</strong>tio<strong>na</strong>llegislation” (COP 2010). The IndigenousPeoples Declaration marks a major poin<strong>to</strong>f departure for inter<strong>na</strong>tio<strong>na</strong>l law. Up <strong>to</strong>this point, inter<strong>na</strong>tio<strong>na</strong>l law had viewedrights solely as something capableof being exercised by an individualin defence against <strong>the</strong> collective. Incontrast, <strong>the</strong> Declaration envisagesrights as capable of being exercisedas part of a collective ‘whole’(Lenzerini 2010).This shift in inter<strong>na</strong>tio<strong>na</strong>l law is inline with <strong>the</strong> spirit of <strong>the</strong> Indigenous


cleachdadh mar chuid de ‘iomlan’ cumanta(Lenzerini 2010).Tha àm mùthadh seo air an lagh eadarnàiseantaa rèir spiorad Cairt-talmhainn<strong>na</strong>n Daoine Dùthchasach ann an 1992 atha a-mach air an cuid chòraichean mareileamaidean deatamach de bhith air lethair a bheil iad a’ gabhail cearcall <strong>na</strong> beatha,far an <strong>to</strong>ir atharrachadh air ao<strong>na</strong>n de <strong>na</strong>h-eileamaidean aice buaidh air a’ chòrr. Thae cuideachd mar sgal-creige de <strong>na</strong> thuirt <strong>na</strong>seann iasgairean Barrach a chuir saoghaldualchasach san robh a h-uile duine san aoneathar an coimeas ri saoghal an latha andiughfar an robh a h-uile duine ag iarraidhgum biodh eathar aige dha fhèin, agusiasgair òg à Barraigh a thug dealbh dentuigse a bh’ aige air a mhuir mar a lea<strong>na</strong>s:Tha a h-uile càil ceangailte ri chèile,chan urrainn dhut an dealachadh, ischan urrainn dhut beantainn ri cuiddheth gun buaidh a thoirt air a’ chòrrdheth…. (Ní Bhraonáin 2011 a )Co-dhù<strong>na</strong>dhSan rannsachadh againn, bha sin<strong>na</strong>g iarraidh faighinn a-mach a bheilfreumhan cultarail <strong>na</strong>s doimhne ris an strìphoilitigeach a tha a’ tachairt an-dràstas<strong>na</strong> h-uisgeachan timcheall air Barraighis Arainn Mhòr. Tha sinn den bheachd gubheil an rannsachadh seo a’ cur an cèillgu bheil an leithid a fhreumhan ann, agusgu bheil e cuideachadh gus ni<strong>the</strong>an deshealladh-saoghail Ceilteach beò, ann ansuidheachadh practaigeach a bhuineasdhan latha an-diugh, a chur ann ambriathran. Bidh sgrùdaidhean mun t-seòrsaseo de dh’eòlas a’ cumail mar as trice ri44Gostrásta, d’amharc an dlí idirnáisiúntaar chearta díreach mar rud inteacht ad’fhéadfadh duine ao<strong>na</strong>ir feidhmiú marchosaint in aghaidh <strong>na</strong> cochoitiantachta.Ós a choinne seo, feiceann an Dearbhúcearta a bheith i ndán a bheith feidhmi<strong>the</strong>mar chuid de ‘iomlán’ i gcoitinne (Lenzerini2010).Tá an bogadh seo sa dlí idirnáisiúnta araon dul le meanma Cairt Talún DaoineDúchasacha 1992 a ní trácht ar a gcuidcearta mar ghnéi<strong>the</strong> riata<strong>na</strong>cha d’aonánsonraíoch ar a dtugann siad ciorcal <strong>na</strong>beatha air, i<strong>na</strong> n-imríonn athrach ar chion<strong>na</strong>mháin dá gcuid gnéi<strong>the</strong> rian ar an iomlán.Tá sé mar gháir chreag den mhéid a dúirtan seaniascaire Barrach a chuir an saolfadó nuair a bhí achan duine sa bhádcéan<strong>na</strong> i bhfarradh is saol an lae inniu agusachan duine ag iarraidh báid dó féin, agusiascaire níos óige as Oileán Bharra a thugiomrá ar an tuigbheáil a bhí aige ar anfharraige mar seo a lea<strong>na</strong>s:Tá achan rud ceangailte, cha tig leatiad a scaradh, agus cha tig leat baintdo chuid de gan dul i bhfeidhm ar anchuid eile de…. (Ní Bhraonáin 2011 a )ConclúidInár gcuid taighde, <strong>the</strong>astaigh uainnfiafraí an bhfuil fréamhacha cultúrtha níosdoimhne leis <strong>na</strong> coimhlintí polaitiúla atá arsiúl san am i láthair ar <strong>na</strong> huiscí thart fáOileán Bharra is Árainn Mhór. Creideannmuid go gcuireann ár gcuid taighde igcéill go bhfuil a leithéidí de fhréamhachaann, agus go gcuidíonn sé, i comhthéacsPeoples’ Earth Charter 1992 which talksabout <strong>the</strong>ir rights as essential elementsof a unique entity that <strong>the</strong>y describe as<strong>the</strong> circle of life, where a change <strong>to</strong> oneof its elements affects <strong>the</strong> whole. It alsoechoes <strong>the</strong> comment of <strong>the</strong> older Barrafisherman who contrasted a traditio<strong>na</strong>lsociety where everyone was in <strong>the</strong> sameboat, with a modern society whereeveryone wanted <strong>the</strong>ir own boat, and ayounger Barra fisherman who describedhis understanding of <strong>the</strong> sea as follows:It’s all intertwined, you can’tseparate it, and you can’t tamperwith some of it without affecting<strong>the</strong> rest of it…. (Bren<strong>na</strong>n 2011 a )ConclusionIn our research we wanted <strong>to</strong> inquirein<strong>to</strong> whe<strong>the</strong>r <strong>the</strong>re are deeper culturalroots <strong>to</strong> <strong>the</strong> current political conflictstaking place on <strong>the</strong> waters around Barraand Arranmore. We believe this researchsuggests that <strong>the</strong>re are such roots, andhelps <strong>to</strong> articulate, in a contemporaryand practical context, aspects of a livingCeltic worldview. Studies of this kind ofknowledge are usually confined <strong>to</strong> <strong>the</strong>fields of ethnology and folklore with nosignificant place in <strong>the</strong> considerationsof governments and policymakers.Seen from this new perspective, <strong>the</strong>fishermen’s testimonies reveal a<strong>na</strong>ppreciation of <strong>the</strong> <strong>na</strong>tural world thatis immediate, functio<strong>na</strong>l and practical— a <strong>na</strong>tural world in which <strong>the</strong> islandpeople are an integral and necessarypart. This appreciation, in turn, reflectseòlas-chinnidhean is aithris-bheòil gunàite cudromach sam bith nuair a bhiosluchd-riaghaltais is luchd-poileasaidha’ beachdachadh. A’ sealltainn ris bhontaobh ùr seo, tha fia<strong>na</strong>is <strong>na</strong>n iasgairean a’nochdadh tuigse air an t-saoghal nàdarraa tha luath, feumail is seaghach - saoghalnàdarra sa bheil <strong>na</strong> h-eilea<strong>na</strong>ich <strong>na</strong>n cuid gumath feumail is deatamach. Tha an tuigseseo an uair sin a’ nochdadh mìneachadhàrainneachd-poileasaidh <strong>na</strong> cruinne aira’ Chòmhdhail mu Bhith-eugsamhlachd athuigeas gu bheil clann-daoine is nàdarceangailte ri chèile san aon rian-bheatha.Tha de chomas aig cruinneachadh làidir deneòlas dhùthchasach s<strong>na</strong> h-eilea<strong>na</strong>n Gàidhligseo a dh’èirich às a’ chàirdeas fhada ‘sdhlùth aig <strong>na</strong> h-eilea<strong>na</strong>ich ris an nàdar, chomath ri ullachadh san lagh eadar-nàiseantaa bheir luach don eòlas seo, ceangal ricaochladh dhòighean gus eòlas a chur airàrainneachd <strong>na</strong> mara. ‘S coltach gu bheilan dìth ceangail a th’ ann an-dràsta eadar<strong>na</strong> dòighean seo gus an saoghal a thuigsin<strong>na</strong>’ cur gu bu<strong>na</strong>iteach ris an strì a tha a’ dolair adhart s<strong>na</strong> h-eilea<strong>na</strong>n. Tha sinn denbheachd ma lorgar àite airson a h-uile ginde <strong>na</strong> ‘saoghail’ seo gum faodte dòigh <strong>na</strong>ssaidhbhre gus eòlas is tuigse fhaighinn aira’ mhuir dham buin sinn a chruthachadh.reatha is praiticiúil, le gnéi<strong>the</strong> de dhearcadhdomhanda Ceilteach beo a chur in iúl ibhfocail. De ghnáth, coinnítear taighde denchineál seo le heitneolaíocht is béaloideasgan áit ar bith mór le rá i dtuairimí luchtrialtais ná lucht déanta beartas. Ag amharcair ón dearcadh úr seo, nochtann a bhfuille rá ag <strong>na</strong> hiascairí tuigbheáil ar shaolan dúlra atá ann ar an bhall, feidhmeachis praiticiúil - saol an dúlra a bhfuil <strong>na</strong>hoileá<strong>na</strong>igh i<strong>na</strong> gcuid riachta<strong>na</strong>ch. Nochtan<strong>na</strong>n tuigbheáil seo í féin léirmhíniúchán luchtbeartas timpeallachta <strong>na</strong> cruinne ar anChoinbhinsiún um Éagsúlacht Bhi<strong>the</strong>olaíocha thuigeas go bhfuil an duine is andúlra ceangailte le<strong>na</strong> chéile sanéiceachóras chéan<strong>na</strong>.Tá de chumas ag an chorp láidir seo is<strong>na</strong>hoileáin Ghaelacha seo d’eolas traidisiúntaa d’eascair as an ghaol dhlúth a bhí agmuintir <strong>na</strong> n-oileán leis an dúlra, diomaiteden chreat sa dlí idirnáisiúnta a bheireannluach don eolas seo, dóighean<strong>na</strong> éagsúlale eolas a chur ar thimpeallacht <strong>na</strong> mara a<strong>na</strong>sc. Is dóiche go gcuireann an díth <strong>na</strong>isceadar <strong>na</strong> bealaí éagsúla tuigbheála i láthair<strong>na</strong> huaire go bunúsach leis <strong>na</strong> coimhlintíatá ar siúl go fóill is<strong>na</strong> hoileáin.. Creideannmuid fríd áit a chur ar fáil d’achan chionndo <strong>na</strong> ‘saoltaí’ seo sa chionn eile dóigh níossaibhre a chruthú le eolas is tuigbheáil abheith againn ar <strong>na</strong> farraigí a mbaineannsinn leofa.<strong>the</strong> inter<strong>na</strong>tio<strong>na</strong>l policy environment’sinterpretation of <strong>the</strong> Convention onBiological Diversity which understandshumans and <strong>na</strong>ture as interconnectedwithin <strong>the</strong> same ecosystem.The existence on <strong>the</strong>se Gaelic-speakingislands of a strong body of traditio<strong>na</strong>lknowledge that has emerged from<strong>the</strong> island people’s long and closerelationship with <strong>na</strong>ture, alongside<strong>the</strong> existence in inter<strong>na</strong>tio<strong>na</strong>l law ofa framework which gives value <strong>to</strong>this knowledge, has <strong>the</strong> potential <strong>to</strong>connect different ways of knowing <strong>the</strong>marine environment. It is likely that<strong>the</strong> current lack of connection between<strong>the</strong>se different ways of understanding<strong>the</strong> world contributes fundamentally<strong>to</strong> <strong>the</strong> ongoing conflicts on <strong>the</strong> islands.We believe that finding a place for eachof <strong>the</strong>se ‘worlds’ within <strong>the</strong> o<strong>the</strong>r couldgive rise <strong>to</strong> a richer way of knowingand understanding <strong>the</strong> seas <strong>to</strong> whichwe belong.45


Buidheachas‘S e ùine is fialaidheachd <strong>na</strong>n daoineann am Barraigh is ann an Arainn Mhòras coireach gu bheil an sgrìobainn seoann. Gu sònraichte, tha sinn fo chomai<strong>na</strong>ig an fheadhainn a lea<strong>na</strong>s, ann anArainn Mhòr, Francie Mac Cnáimhsí,Séamus Mac Cnáimhsí, Aindriú ÓhIarlatha, Gearóid Ó hIarlatha, NiallaíCaomhá<strong>na</strong>ch, Séamus Caomhá<strong>na</strong>ch,Seán Mac Eachmharcaigh agus a h-uileduine a bha an làthair aig a’ choinneimhaig stèisean bàta-teasairginn ArainnMhòr. Agus ann am Barraigh, bumhath leinn taing a thoirt do LachaidhDùghlas, Màiri Ceit NicFhionghain(Màiri Ceit Bell), Dòmh<strong>na</strong>ll UilleamMacLeòid (Copper<strong>to</strong>p), Dòmh<strong>na</strong>llMacLeòid (Dòmh<strong>na</strong>ll Beag), CalumMacNèill (Calum a’ Chal), Niall MacNèill(Niall Handie), an Canon AonghasMacCui<strong>the</strong>in, Steafan Manford, RodaidhMacNeacail (Roddy Choy) agus Iain Mac<strong>na</strong> Ceàrdaich (Iain Dubh).Chan eil san fhiosrachadh san aithisgseo ach mìr beag de <strong>na</strong> thug <strong>na</strong>h-iasgairean dhuinn, agus tha sinnmothachail cuideachd san ùine ghoirida bh' againn ann an Arainn Mhòr isann am Barraigh, <strong>na</strong>ch b’ urrainndhuinn ach lìomhadh air uachdar eòlasdhùthchasach <strong>na</strong>n iasgairean.Ri linn seo, tha sinn <strong>to</strong>ilichte, marthoradh gu ìre air ar cuid rannsachaidh,gun do chuir Barraich romhpa, còmhlari Steafan Hurrel a bha an sàs an<strong>na</strong>n rannsachadh is dealbhadh <strong>na</strong>sgrìobhainn seo, tionnsg<strong>na</strong>dh mòra thòiseachadh a nì clàr digiteachde dh'eòlas dualchasach an àite.Thèid an obair seo a stiùireadh leis<strong>na</strong> h-eilea<strong>na</strong>ich agus tha sinn andòchas gun cuidich e gus an t-eòlassònrachaidhcudromach seo a chur bhoghlùin gu glùin. Ann an Arainn Mhòr, tha<strong>na</strong> h-eilea<strong>na</strong>ich cuideachd a’ sealltain<strong>na</strong>ir dòighean sam faodadh iad an obairseo a thoirt air adhart.Tha sinn den bheachd gun cuidichseo gus an taic a chuir am maoinicheColmcille ris an tionnsg<strong>na</strong>dh adhaingneachadh, aig a bheil mar chuidden raon-ùghdarrais aca a bhith a’bros<strong>na</strong>chadh deasbaireachd air ceisteancoitcheann, sòisealta, cultarail iseaconomach ann an coimhears<strong>na</strong>chdanGàidhealach ann an Eìrinn is Alba gusfèin-mhisneachd a thogail. Bu mhathleinn taing a thoirt do Cholmcille airsontaic a chur rinn. Bu mhath leinn taing athoirt cuideachd do ChomharchumannForbartha is Fostaíochta Árainn Mhór,Gnìomh Saor-thoileach Bharraigh, SiarMedia, Io<strong>na</strong>d-ionnsachaidh Bharraigh,Leabharlann Bharraigh, a h-uile duineaig Io<strong>na</strong>d-dualchais Bharraigh, LiamCaimbeul, an t-Àrd-oll. LaurenceMee, Mairead Bennett, ÙisdeanCheape, Gerard Dòmh<strong>na</strong>llach, Niall PòlMacIlleathain, Gabhan Mac a’ Phearsain,Susan Walker, Fearghas Walker, agusCairistìo<strong>na</strong> Cain is Greg MacThòmaissan leabharlann aig Sabhal Mòr Ostaigsan Eilean Sgi<strong>the</strong>a<strong>na</strong>ch.BuíochasIs é an t-am is an tsoicheallacht a chaith<strong>na</strong> daoine in Árainn Mhór is OileánBharra is siocair leis an chaipéis seo.Go háithrid, ba mhaith linn buíochas aghlacadh leis an dream seo a lea<strong>na</strong>s:in Árainn Mhór, Francie Mac Cnáimhsí,Séamus Mac Cnáimhsí, Aindriú ÓhIarlatha, Gearóid Ó hIarlatha, NiallaíCaomhá<strong>na</strong>ch, Séamus Caomhá<strong>na</strong>ch,Seán Mac Eachmharcaigh agus achanduine a bhí i láthair ag an chruinniú agstáisiún bhád tarrthála Árainn Mhór.Agus ar Oileán Bharra, ba mhaithlinn buíochas a ghlacadh le LachaidhDùghlas, Màiri Ceit NicFhionghain(Màiri Ceit Bell), Dòmh<strong>na</strong>ll UilleamMacLeòid (Copper<strong>to</strong>p), Dòmh<strong>na</strong>llMacLeòid (Dòmh<strong>na</strong>ll Beag), CalumMacNèill (Calum a’ Chal), Niall MacNèill(Niall Handie), an Canó<strong>na</strong>ch AonghasMacCui<strong>the</strong>in, Steafan Manford, RodaidhMacNeacail (Roddy Choy) agus Iain Mac<strong>na</strong> Ceàrdaich (Iain Dubh).Chan fhuil san fhaisnéis sa tuarascáilseo ach rud beag den mhéid a thug <strong>na</strong>hiascairí dúinn agus aithníonn sinn fostasan am ghearr a chaith sinn ar ÁrainnMhór is ar Oileán Bharra nár éirigh lin<strong>na</strong>ch teacht ar giota beag dá bhfuil areolas ag <strong>na</strong> hiascairí.As siocair sin. tá áthas orainn, debheagán de thairbhe ár gcuid taighde,go bhfuil beartai<strong>the</strong> ag daoine ar OileánBharra, maille le Stiofán Hurrell a raibhbaint aige le taighde is dearadh <strong>na</strong>caipéise seo, tús a chur le tionscadalmór a ní léarscáil dhigiteach deghnéi<strong>the</strong> d'eolas is de sheanchas <strong>na</strong>háite. Déanfar an obair seo a stiúradhle hoileá<strong>na</strong>igh agus tá súil againn gogcuideoidh sé le seachadadh eadar <strong>na</strong>glúnta den fhaisnéis thábhachtach seo.Ar Árainn Mhór, tá oileá<strong>na</strong>igh fosta agamharc ar dhóighean<strong>na</strong> a bhféadadhsiad an obair seo a thabhairt ar aghaidh.Tá muid ag déa<strong>na</strong>mh go gcuidíonn seochun an tacaíocht a thug an maoineoirComcille don tionscadal a dhearbhú, abhfuil de shainchúram acu díospóireachta spreagadh air cheistean<strong>na</strong> comóntasóisialta, cultúrtha is eac<strong>na</strong>maíochta ipbobail Ghaelacha in Éirinn is Albain lecur le muinín. Ba mhaith linn buíochasa ghlacadh le Colmcille as a gcuidtacaíochta. Ba mhaith linn buíochasa ghlacadh fosta le ComharchumannForbartha is Fostaíochta Árainn Mhór,Gnìomh Saor-thoileach Bharraigh, SiarMedia, Io<strong>na</strong>d-ionnsachaidh Bharraigh,Leabharlann Bharraigh, achan duineag Io<strong>na</strong>d-dualchais Bharraigh, an t-Oll.Liam Caimbeul, Laurence Mee, MaireadBennett, Ùisdean Cheape, Gearóid MacDó<strong>na</strong>ill, Niall Pól MacIlleathain, GabhánMac an Phearsúin, Susan Walker,Fearghas Walker, agus Christine Cainis Greg Mac Thomáis ag leabharlannSabhal Mór Ostaig ar an OileánSciathá<strong>na</strong>ch.Acknowledgements:The existence of this document is due<strong>to</strong> <strong>the</strong> time and generosity of <strong>the</strong> peopleof Arranmore and Barra. In particularwe would like <strong>to</strong> thank, on Arranmore,Francie Bonner, <strong>Sea</strong>mus Bonner, AndrewEarly, Jerry Early, Neily Kava<strong>na</strong>gh,<strong>Sea</strong>mus Kava<strong>na</strong>gh, John McCafferty andall those who attended <strong>the</strong> meeting in<strong>the</strong> Arranmore lifeboat station, whileon Barra we would like <strong>to</strong> thank LachieDouglas, Mairi Ceit MacKinnon (MairiCeit Bell), Domh<strong>na</strong>ll Uilleam MacLeod(Copper<strong>to</strong>p), Domh<strong>na</strong>ll MacLeod(Domh<strong>na</strong>ll Beag), Calum MacNeil (Caluma’ Chal), Niall MacNeil (Niall Handie),Canon Angus MacQueen, StephenManford, Roddy Nicholson (Roddy Choy)and Iain Sinclair (Iain Dubh).The information contained in this reportrepresents only a small fraction of what<strong>the</strong> fishermen imparted <strong>to</strong> us, and werecognise also that in our short time onArranmore and Barra we were only able<strong>to</strong> scratch <strong>the</strong> surface of <strong>the</strong> traditio<strong>na</strong>lknowledge <strong>the</strong> fishermen hold.Because of this we are pleased that,partly as a result of our research,islanders on Barra, along with StephenHurrel who was involved in <strong>the</strong> researchand design of this document, havedecided <strong>to</strong> initiate a major projectwhich will digitally map aspects of <strong>the</strong>traditio<strong>na</strong>l knowledge and lore of <strong>the</strong>irlocality. This process will be led by <strong>the</strong>islanders, and we hope it will help withintergeneratio<strong>na</strong>l transmission of thisimportant identifying information. OnArranmore, islanders are also looking atways in which <strong>the</strong>y might take this workforward.We believe this helps <strong>to</strong> vindicate<strong>the</strong> faith shown in <strong>the</strong> project by itsfunder, Colmcille, whose remit includesencouraging debate on commonconcerns in social, cultural and economicissues in Irish and Scottish Gaelicspeaking communities with a view <strong>to</strong>building self-confidence. We would like<strong>to</strong> thank Colmcille for <strong>the</strong>ir support. Wewould also like <strong>to</strong> thank <strong>the</strong> ArranmoreDevelopment and EmploymentCooperative, Voluntary Action Barraand Vatersay, Siar Media, BarraLearning Centre, Barra Library, all at<strong>the</strong> Dualchas Heritage Centre on Barra,Liam Campbell, Prof. Laurence Mee,Margaret Bennett, Hugh Cheape, GerardMacDo<strong>na</strong>ld, Neil Paul MacLean, GavinParsons, Susan Walker, Fergus Walker,and Christine Cain and Greg Thompso<strong>na</strong>t <strong>the</strong> library of Sabhal Mor Ostaig on<strong>the</strong> Isle of Skye.


BibliographyBlack, R. (ed.) 2008. The GaelicO<strong>the</strong>rworld. Birlinn.Bren<strong>na</strong>n, R. 2011. What lies beneath: probing<strong>the</strong> cultural depths of <strong>na</strong>ture conservationconflict in <strong>the</strong> Outer Hebrides. UnpublishedPhD fieldnotes compiled as part of ongoingPhD research, a 20 Oc<strong>to</strong>ber 2011 and b 11Oc<strong>to</strong>ber 2011CBD. 1992. Convention on BiologicalDiversity. United Nations.COP. 2000. Report of <strong>the</strong> Fifth Meetingof <strong>the</strong> Conference of <strong>the</strong> Parties <strong>to</strong> <strong>the</strong>Convention on Biological Diversity.Nairobi, 15-26 May 2000. United NationsEnvironment Programme.COP. 2010. Decision Adopted by <strong>the</strong>Conference of <strong>the</strong> Parties <strong>to</strong> <strong>the</strong> Conventionon Biological Diversity at its Tenth Meeting.X/2. The Strategic Plan for Biodiversity 2011-2020 and <strong>the</strong> Aichi Biodiversity Targets,18 - 29 Oc<strong>to</strong>ber 2010, Nagoya, AichiPrefecture, Japan. United NationsEnvironment Programme.FAO. 2012. Measures, s<strong>to</strong>wage rates andyields of fishery products. Available online athttp://www.fao.org/wairdocs/tan/x5898e/x5898e01.htm Accessed 1 June 2012.ICH Convention. 2003. Convention for <strong>the</strong>Safeguarding of <strong>the</strong> Intangible CulturalHeritage. UNESCO.Lenzerini F. 2010. The United NationsDeclarations on <strong>the</strong> Rights of IndigenousPeoples: Amending for Five Centuries ofWrongs. Available online at:http://mediacentre.maramatanga.ac.nz/content/united-<strong>na</strong>tions-declarations-rightsindigenous-peoplesAccessed 1 June 2012.Lenzerini, F. 2011. Intangible CulturalHeritage: The Living Culture of People.The European Jour<strong>na</strong>l of inter<strong>na</strong>tio<strong>na</strong>lLaw 22: 101-120.MacInnes, J. 2006. Dùthchas <strong>na</strong>nGaidheal. BirlinnImage list1 Scotland and Ireland map (courtesyof Colmcille)4 Castlebay, Isle of Barra, OuterHebrides, Scotland (looking south)5 Leabgarrow, east side of ArranmoreIsland, Donegal, Ireland9 Wheel-house of <strong>the</strong> Spray10 Mapping <strong>the</strong> sea, Barra (with NiallMacNeil/Niall Handie)12 Creeling with Domh<strong>na</strong>ll UilleamMacLeod/Copper<strong>to</strong>p, Barra15 View of Mallagh Rocks from JerryEarly’s kitchen window, looking east <strong>to</strong><strong>the</strong> mainland from Arranmore18 Sunset, Muldoanich, Barra21 Arranmore mapping series: clockwisefrom <strong>to</strong>p-left: (i) Neily Kava<strong>na</strong>ghpointing (interior) (ii) <strong>Sea</strong> surge (iii)Neily pointing (exterior) (iv) Mapping <strong>the</strong>sea from <strong>the</strong> Cadno24 Driftnets (currently redundant),Arranmore26 Rusting fishing boat, Arranmore29 Fishing boat and cliffs, west side ofMingulay, Barra32 Pulling <strong>the</strong> Cadno in<strong>to</strong> harbour,Arranmore, (L-R: Francie Bonner, NeilyKava<strong>na</strong>gh, <strong>Sea</strong>mus Kava<strong>na</strong>gh)34 Rock on hillside, Arranmore36 Top: <strong>Sea</strong> detail, Barra. Bot<strong>to</strong>m: Onboardcomputer image from <strong>the</strong> Spray,showing sea-bed <strong>to</strong>pography andcreel tracks, Barra41 Measuring lobster <strong>to</strong> check minimumsize, Barra (with Stephen Manford)44 Arranmore Lighthouse, Donegal,Ireland45 Looking east over Brevig Bay from<strong>to</strong>p of Heaval, Barra


www.mapping<strong>the</strong>sea.net

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!