SPIS RZECZY

171Kilkadziesiąt lat przed Bernanosem, na początku XX wieku, już powybuchu I wojny światowej, Sergiusz Bułgakow wypowiedział podobnąobserwację, zaznaczając, że przyczyn jej nie należy szukać w czystolokalnych uwarunkowaniach germańskich. Wręcz przeciwnie: to właśnieduch nowoczesnej Europy, wzbogacony jedynie przez właściwe Niemcomcechy narodowe, wyraził się z całą swoją mocą w Wielkiej Wojnie. „Europaminus Niemcy” jako wynik wojny – pisał Bułgakow – jest naiwnymsamooszustwem 34 . Podobnie stwierdzał Włodzimierz Ern: „Jeśli Niemcynie są Europą, to Europy nie ma wcale”. Jego zdaniem Niemcy byli jedyniekonsekwentnym i twórczym z konieczności (zmuszała ich do tego ciągłakonieczność poszukiwania tożsamości) współuczestnikiem głównychtendencji myśli i kultury europejskiej. To w nich, zdaniem Erna, znalazł swójpełny wyraz nowożytny europejski materializm, relatywizm, makiawelizm,pozytywizm, darwinizm społeczny czy wreszcie antykatolicyzm. Ern,starając się jeszcze dogłębniej zrozumieć problem, dostrzegał linie procesurozpoczynającego się u Lutra i kulminującego w filozofii Kanta – myśli, któraukształtowała tożsamość kulturową Prus a następnie Niemiec.„Jestem przekonany – mówił w swojej słynnej konferencji OdKanta do Kruppa – po pierwsze, że burzliwy zryw germanizmuzostał z góry przesądzony przez Kantowską analitykę. Jestemprzekonany, po drugie, że broń Kruppa przepełniona jest głębokąfilozoficznością. Jestem przekonany, po trzecie, że wewnętrznatranskrypcja germańskiego ducha filozofii Kanta zbiega sięprawidłowo i nieuchronnie z zewnętrzną transkrypcją tego samegoducha germańskiego w orężu Kruppa” 35 .Słowa Erna znalazły, zaskakująco chyba nawet dla niego samego, szybkiei definitywne potwierdzenie, kiedy to Uniwersytet w Bonn przyznał zięciowiFryderyka Alfreda Kruppa, Gustawowi von Bohlen, w tym czasie właścicielowizakładów Krupp-Werke oraz jego dyrektorowi generalnemu AlfredowiHugenbergowi – tytuły doktora honoris causa... filozofii 36 .34 S. Bulgakow, Wojna i russkoje samosoznanije, w: Trudy po socjologi i tielologii, t. II, Moskwa 1997, s. 166.35 V. Ern, Od Kanta do Kruppa, w: Niemarksistowska filozofia rosyjska, red. L. Kiejzik, Łódź 2002, s. 241-249.36 M. Bohun, Oczyszczeni przez burze. Włodzimierz Ern i moskiewscy neosłowianofile wobec pierwszej wojny światowej,Kraków 2008, s. 93.Genealogia deportacji wertykalnych