OYUN VE SENARYO YAZMA TEKNİĞİ

TURGUT ÖZAKMANOYUN VE SENARYOYAZMA TEKNİĞİt i y a t r or a d y otelevizyons i n e m aBilgi Yayınevi– Kısa Özet –Özetleyen-Hazırlayan: Barış Yıldırım1

1 - Fizyolojik/biyolojik özellikler ......................................................... 112 - Psikolojik özellikler ....................................................................... 113 - Toplumsal özellikler ..................................................................... 11KiĢilikle ilgili bazı terimler .......................................................................... 11Engellerle BaĢa Çıkma ............................................................................. 11Heyecansal (CoĢkusal) / Duygusal hayat ................................................. 12Huy ........................................................................................................ 12AlıĢkanlıklar........................................................................................... 12Tutum (tavır) ......................................................................................... 13Ġnançlar ................................................................................................. 13Anormallikler, patolojik haller ................................................................ 13KiĢiliğin Sergilenmesi................................................................................ 13BĠÇĠM ............................................................................................................... 131. KĠġĠLEġTĠRME ........................................................................................ 13Karakter OluĢtururken Dikkat Edilmesi Gerekenler .................................. 13Ad Seçerken ......................................................................................... 14Karakter Yaratma Yöntemleri ................................................................... 14Hayat Hikayesi Yazmanın Yararları ...................................................... 14Dramada Karakter ve KarĢı Karakter ....................................................... 14Dramatik Karakter Kategorileri ................................................................. 15Diğer Dramatik Karakter Kaynakları ve Karakteri ĠlginçleĢtirmeYöntemleri ............................................................................................. 15Karakterin GeliĢmesi/DeğiĢmesi............................................................... 16Karakterden Çıkarak Konu Bulma Yöntemleri .......................................... 162. OLAYLAR ÖRGÜSÜ (Plot / Kurgu) ......................................................... 16Olaylar örgüsünü oluĢturan öğeler: .......................................................... 171. Ana Kalıp (ateĢleyici sebep) ............................................................. 172. GeliĢim .............................................................................................. 17Yağ (Eugene O‟Neill) Oyununun AĢamaları...................................... 18Oyun yazarken geliĢimi nasıl ayarlamalı? ......................................... 21GeliĢimin Sergilenmesi ...................................................................... 21GeliĢim ÇeĢitleri ................................................................................ 223. ĠliĢkiler Düzeni ................................................................................... 224. Durum ............................................................................................... 235. Serim................................................................................................. 25- Önceki olaylar .............................................................................. 25- Sahne dıĢında veya perde aralarında geçen olaylar ................... 25- KiĢiler ........................................................................................... 25- Ön Serim ...................................................................................... 253

- Ġzleyiciyi yanıltma ......................................................................... 26Serimle ilgili Genel Kurallar ............................................................... 265. Hazırlık ................................................................................................. 26Hazırlık Yöntemleri ............................................................................ 266. ÇatıĢma ................................................................................................ 27ÇatıĢma biçimleri ............................................................................... 27ÇatıĢma Türleri .................................................................................. 27ÇatıĢma ile ilgili bazı noktalar ............................................................ 287. Doruk Sahne ......................................................................................... 298. Final (Çözüm) ....................................................................................... 299. Sahne ................................................................................................... 291. BaĢlangıç Sahnesi ............................................................................ 302. Sıralamayla ilgili düzenekler ............................................................. 303. Bir birim olarak sahne ....................................................................... 304. ĠĢlevler............................................................................................... 31Olaylar Örgüsüne iliĢkin Ek öğeler ve açıklamalar ................................... 32DıĢ Kurgu .................................................................................................. 32Düğüm (complication)............................................................................... 32Gerilim (suspense) ................................................................................... 32Açılan çemberi kapatmak ......................................................................... 32Dramatik Süsleme .................................................................................... 33Rastlantı ................................................................................................... 33Bazı Öneriler ............................................................................................. 33Drama Yazarken Plan Çıkarma ................................................................ 343. Oyuncu ..................................................................................................... 344.Yöntem ...................................................................................................... 355. Tür ............................................................................................................ 356. Süre .......................................................................................................... 367. Bölümleme ............................................................................................... 368. Sessel Anlatım Araçları ............................................................................ 36Efekt ......................................................................................................... 36Müzik ........................................................................................................ 37Diyalog ...................................................................................................... 379. Görsel Öğeler ........................................................................................... 39Dekor ........................................................................................................ 39Öneriler ................................................................................................. 39Giysi .......................................................................................................... 39Makyaj ve saç biçimi................................................................................. 39Aksesuar ................................................................................................... 394

IĢık ............................................................................................................ 40Projeksiyon ............................................................................................... 40Yazı .......................................................................................................... 40Görsel efektler .......................................................................................... 40Dans ......................................................................................................... 40Kukla ......................................................................................................... 40Diğer bazı görsel öğeler ........................................................................... 4010. Sahne Düzeni......................................................................................... 41SON BĠLGĠLER ................................................................................................ 41Yazım ġekli .................................................................................................. 41Tiyatro ....................................................................................................... 41Radyo Oyunu ............................................................................................ 41Senaryo .................................................................................................... 42Görüntünün Nitelikleri ........................................................................... 42Sahneden Sahneye GeçiĢ .................................................................... 43Uyarlama ...................................................................................................... 44TV Dizisi ....................................................................................................... 445

sesçe zıtlıkları olan karakterler seçilir (genç-yaĢlı, erkek-kadın), her cümle ilkduyuĢta anlaĢılmalıdır, olaylar örgüsü sadedir, yan öyküler ya yoktur ya çokazdır.Güçlü, yaygın, sürekli bir KİA1 olmasından kaynaklı özelliklerKamu hizmeti niteliğindedir. Genel yarar dikkate alınarak, adil, eĢit,tarafsız bir yayın yapılmalıdır.c) TelevizyonBütün iletiĢim araç ve yollarından yararlanılabilir. BaĢlıca türler Ģunlardır:TV Oyunu: Az mekanlı, dekorlu ve kiĢili, yalın konulu, 60 dakikayıgeçmeyen, ucuz ve kolay yapımlı, bir çeĢit tiyatro oyunudur.TV Filmi: Sinema teknik ve estetiğine uygun, sinemadan daha az masraflıbir türdür. Kalabalık görüntüler vb. ihmal edilebilir.TV Dizisi: Üç türü vardır.BaĢlıca kiĢileri değiĢmeyen, birbirine bağlı olayların bölümler halindesunulduğu diziler (Dallas); BaĢlıca kiĢinin/kiĢilerin değiĢmediği, her bölümdebaĢlayıp biten bağımsız bir konunun iĢlendiği diziler (Görevimiz Tehlike);Yukarıdaki türün ağırlıklı olarak bir mekana (karakol, hastane, okul vb.)dayandığı diziler (Lise Defteri)d) SinemaKamera hareketleri, film hileleri, hızlı-ağır çekimler vb. bir çok yönteminkullanıldığı tür.3. YaklaşımKonuyu nasıl iĢleyeceğiz, sorusunun cevabıdır. Bu cevap objektif,sübjektif; sakin, heyecanlı; soyut, somut gibi olabilir.Yarın dünya görüĢü ve üslubunun yanı sıra hedef kile, iletiĢim ortamı veeldeki malzeme ile ilgili bir konudur.4. Dramatik MantıkĠzleyicinin izlediği Ģeyin oyun (taklit/mimesis) olduğunu bilmesinedayanır. Açık Biçim ve Kapalı Biçim, bu mantığın çeĢitli görüngüleridir.Bir olay bütünü içinde nerelerin seçileceği; duyguların, düĢüncelerinnasıl yansıtılacağı gibi konular vardır.1 Kitle ĠletiĢim Aracı7

Dramatik türün özelliklerin uygun olmalıdır. Örneğin baĢtan aĢağıkaranlıkta geçen bir konu ancak radyo oyununa elveriĢlidir.Sahnenin teknik olanaklarına uygun olmalıdır.Konu KaynaklarıMitolojiler ● Din ● Uzak ve yakın tarih ● Haberler, yazılar, güncel olaylar● Anılar ● Sanatçıların, ünlülerin hayatları ya da hayatlarından dramatik birbölüm ● Konusu gerekli özelliklere sahip roman ve hikayeler ● Masal, efsane,destan ve halk hikayeleri ● Bir fıkradan yola çıkılarak yazılmıĢ oyunlar vardır ●ġiirler, Ģarkılar kaynak olabilir ● Bilinen bir karakterin çocukluğu yazılabilir ●Geleneksel Türk tiyatrosundan kaynak alınabilir ● Sinema, her tür sahneoyunlarından yararlanır ● Dramatik türler birbirinden yararlanabilir (radyooyunundan tiyatro, tiyatrodan TV oyunu vs.) ● Çizgi romanlarKonu Oluşturma YöntemleriBir temadan yola çıkarak tarama yöntemiyle konu oluşturma.Bir tema ele alınır (örneğin “El elden üstündür”) ● Bu tema için asıl karakter,karĢı karakter, bunlara yandaĢ olan karakterler aranır ● Bunun için önce asılkarakterin yaĢı ve cinsi saptanır ● Asıl karakterin özellikleri saptanır (Ģirin,gösteriĢsiz, sakat/değil, zengin/fakir vs.) ● KarĢı karakter/ler bulunur ●Özellikleri saptanır ● YandaĢ karakter/ler ve öğe/ler bulunur ● Bunlar bir arayagetirerek, çeĢitli türlerde, çeĢitli yönlerden iĢlenebilecek çeĢitli konu taslaklarıoluĢturulabilir.Konu kalıplarından ve tarama yönteminden yararlanarak konuoluşturmaÇeĢitli konu kalıpları vardır. Örneğn:Ronald B. Tobias’a göre konu kalıpları:Güce dayanan eylem kurgusuAkla, zekaya, mantığa, kandırmaya dayanan zihinsel kurguBunlardan yola çıkan konu kalıpları1. AraĢtırma 7. Bilmece 12. DeğiĢim 18. Gereksiz2. Serüven 8. Rekabet 13. OlgunlaĢma aĢırılıklar3. Kovalamaca 9. Haksızlığa 14. AĢk 19. Yükselme4. Kurtarma uğrayan kiĢi 15. Yasak aĢk 20. DüĢme5. KaçıĢ10. Ayartma 16. Fedakarlık6. Ġntikam 11. Metamorfoz 17. KeĢifBazı başka konu kalıplarıEğitim (birini kendini ya da birilerini bir Ģeye hazırlaması) ● Yanılgı (birinin,kimsenin yanıltma çabası olmadan, geliĢimi etkileyecek Ģekilde yanılması,kiĢileri karıĢtırma vs.) ● Yanıltma-aldatma / yanıltılma-aldatılma (birinin biramaçla birini iyi ya da kötü niyetle aldatması) ● Mücadele (vahĢetle,9

Tutum (tavır)Bir kiĢinin kiĢiler, nesneler, düĢünceler vb. karĢısındaki olumlu ya daolumsuz, duygusal/düĢünsel eğilimidir.İnançlarKiĢinin bir kanıta gereksinin duymadan benimsediği değerler, yargılar.Anormallikler, patolojik hallerAlgı bozuklukları, sabit düĢünceler, kompleksler, aĢırı kayıtsızlık, çabuköfkelenme, zeka anormallikleri vs.Kişiliğin Sergilenmesi- Drama kiĢileri hareket halinde gösterir. Bu hareket bazen hareketsizlik deolabilir.- Bir karakter bütün özellikleriyle bir seferde sergilenmez.- DavranıĢların kaynağı dıĢ çevreden ve iç dünyadan gelen uyarıcılardır. DıĢuyarıcılar beĢ duyumuzla algıladığımız her Ģeydir. Ġç uyarıcılar dürtüler,heyecanlar, duygular, alıĢkanlıklar vb.dir.Bazı uyarıcılar hemen iç ve dıĢ davranıĢlara yol açar (ister istemezterlemek, keyfi kaçmak vs.) ● Bazı tepkilerin hepsi gözlenmeyebilir. Bunlarıngörsel ya da sözel sergilenmesi Ģarttır. ● Davranımların gerisinde mantıklı,gerçekçi bir gerekçe bulunmalı ve izleyici bu gerekçeyi bilmelidir. ● Karakterpatolojik değilse, etki-tepki arasında denge olmalıdır.BİÇİM1. KİŞİLEŞTİRME- Karakter ve karĢı karakterler, figüranlar dıĢında bütün karakterler içinyapılır.- Yan karakterler ile hizmet karakterleri fazla ayrıntılandırılmaz.Karakter Oluştururken Dikkat Edilmesi Gerekenler- Özellikler uyumlu olmalıdır.- Özellikleri temaya, türe ve konu geliĢimine uygun olmalıdır.- KarĢı karĢıya gelecek karakterler çatıĢmayı ilerletecek yapıda olmalıdır.(Olayları karakterler baĢlatır ve geliĢtirir.)- Salt olumlu ya da salt olumsuz olmamalıdır.- Temel kural karakteri davranıĢlarıyla anlatmaktır.- BaĢlıca karakterlerin kiĢilikleri hemen ve bir seferde açıklanmaz, gerektikçeve fazla da geç kalmadan belirtilir.- Birinin kiĢilik özellikleri, karĢıt bir karakterin varlığı ile daha etkili anlatılabilir.- KiĢiler birbirine benzememeli, karĢıt olmasalar bile farklı olmalıdır.- Tema ve tür değiĢecek olursak karakterler bütünüyle gözden geçirilmelidir.13

- Sürdürücü Özellik: Asal karakter ve karĢı karakterde mutlaka sürdürücüözellik bulunmalıdır. Bu, karakterlerin ısrarcı olmasını yani dramınilerlemesini sağlar. Bu özellik azim, ısrar, inat, direnme, sabır, kararlılık, çokisteme, karĢı koyma, kin vb. davranımlardan oluĢur.- Tanıdığımız birini model seçebiliriz. Ancak bu kiĢiye dramatik bazı özelliklerkatmalı, bazı olumluluk ya da olumsuzlukları vurgulamalıyız.- Ġzleyici sevmediği, tanımadığı kiĢinin kaderiyle ilgilenmez. KiĢilerikusurlarıyla da olsa sevdirmeliyiz.- Ġyice tanınmayan, incelenmeyen ortamları mekan olarak seçmemeli, buortamların kiĢilerini baĢ ve yardımcı karakter olarak iĢlememeliyiz.- Bazı hizmet karakterlerini temaya aykırı olarak ilginçliklerinden ötürü aĢırıöne çıkarmamalıyız.Ad Seçerken- KarĢıtlıktan komiklik çıkarmak için zayıf adama “Gürbüz” adını vermek gibiyöntemler ucuz yöntemlerdir.- Tanıdığımız kiĢilerin adlarını, radyo oyunlarında benzer adları seçmemeyeçalıĢmalıyız. Ġlki aklımızı hep o kiĢiye yöneltir, ikincisi karıĢıklık yaratır.Karakter Yaratma Yöntemleri- Karakterin hayat hikayesi yazılır. Bu, gerçek bir insanın hayat hikayesidir.KiĢinin fizyolojik, biyolojik, toplumsal özelliklerine ek olarak, ailesinin veyakın dıĢ çevresinin özelliklerini, buralarda yaĢayanların karaktereetkilerinin, karakterin bu kiĢilerle iliĢkilerinin, karakterin istek ve beklentilerinive dramanın baĢlangıcında içinde bulunduğu durumu içerir.- Yazılan bütün öykü kullanılmaz, bu öyküdeki ilginç ve iĢlevsel bazıözelliklerle bazı ayrıntılar seçilip birleĢtirilir.Hayat Hikayesi Yazmanın Yararları- Karakter çok yakından tanınır.- Böylece bu kiĢi, kiĢiliğine uygun davrandırılır, konuĢturulur. Yaratılankarakter kiĢiliği gibi davranmaya ve konuĢmaya çalıĢır. Oyun yazarkenoyuncu gibi, karakterin kiĢiliğine bürünmeye çalıĢmak çok yararlıdır.- Ham karakter üçboyutlu hale gelir.- Hikaye yazılırken akla gelen olaylar, iliĢkiler, durumlar vb. konunungeliĢmesine katkı sunar.- Karakterler ile konunun tema doğrultusunda ve iç içe geliĢip olgunlaĢmasınısağlar.- Hikaye çevre kiĢileri de kapsadığı için iliĢkiler düzeni ana hatlarıyla ortayaçıkar.Dramada Karakter ve Karşı Karakter- KarĢı karakter bulunması Ģart değildir. Doğayla ya da kendisiyle çatıĢan birkarakter de olabilir.14

- KarĢı karakter mutlaka kötü, zararlı vb. olmayabilir. ÇatıĢma durumdan,Ģartlardan, duygu-düĢünce ayrılıklardan da kaynaklanabilir. Ama yazarınasal karakter lehine davranarak izleyiciyi seçim yapmaya zorlaması iyi olur.- ÇağdaĢ dramada tek kahraman bulunmak zorunda değildir. Birden çok veeĢit derecede olumlu baĢroller bulunabilir.Dramatik Karakter Kategorileri1. Ünlü KiĢilerHayatı çatıĢma içeren tarihi kiĢiler (Spartakus) ● Hayatı çatıĢma içerendestan, efsane, masal kiĢileri (Köroğlu, Robin Hood) ● Hayatı çatıĢma içeren,bilinen gerçek kiĢiler (sanatçılar, bilginler, mucitler, öncüler, kahramanlar vb.)(Namık Kemal, ġeyh Bedreddin) ● Tipik Karakterler (Elektra, Cimri, Tartuffevb.)2. ĠĢleri, görevleri ilginç olan kiĢiler (dedektif, denizci, astronot)3. Konumları özel kiĢiler (üst yöneticiler, politikacılar, patron, aĢiret reisi)4. Olağanüstü özellikler taĢıyan kiĢilerBöyle bir niteliği hep bulunanlar (Sementha) ● Bu niteliği sonradankazananlar (Bilgisayar Çocuk, Biyonik Adam, Örümcek Adam) ●Olağanüstülüğünü bir nesneden (yüzük) ya da bir varlıktan (peri, cin) alanlar ●Karaktere yardım eden ya da karĢı çıkan bir hayvan ya da nesne deolağanüstü olabilir. (Sihirli Köpek)5. Patolojik/sorunlu/saplantılı/sapık kiĢilerZararsızlar ● Tehlikeliler ● Özürlü/sakat/hasta/farklı/çirkin kiĢiler ● BağımlıkiĢiler (alkol, kumar)6. Renkli, garip, çizgi dıĢı kiĢiler (palavracılar, sevimli sahtekarlar, aptalçapkınlar, geçimsizler, bir durumu belirtmek için oluĢturulmuĢ yapıntıkiĢiler)7. Yasa dıĢı kiĢiler (katiller, mafya babaları)8. AĢıklar9. Ayrıca; serüvenciler, iktidar tutkunları, saldırganlar, bağnazlar,teröristler, intikamcılar vb.Diğer Dramatik Karakter Kaynakları ve Karakteri İlginçleştirmeYöntemleri- Öncelikle, kim olursa olsun, sürdürücü özelliği olmalıdır.- GeliĢme sağlayacak, çatıĢma yaratacak bazı küçük ama ilgi çekici kiĢiselözellikleri olmalıdır. (Sekreter ama çok iĢ yaptığı için yorgun ve sinirlisekreter ya da iĢsizlikten sürekli kitap okuyan sekreter.)- Bazı küçük görsel farklılıklar eklenebilir (sürekli Ģapka takar)- En etkili yok sıradan bir kiĢiyi beklenmedik bir durum yardımıyla ilginç halegetirmektir. Sıradan bir kiĢi, sıradan olmayan bir durum dolayısıyla dramatikbir kiĢilik kazanır. (Örneğin bir fotoğrafçı bir cinayet resmi çektiğini farkeder.)- Diğer yöntemler:15

Esere karakterin adı verilebilir; BaĢka karakterler, ya da koro, ya da anlatıcıasıl karakter hakkında önceden bilgi verir, onu tanıtır, över ya da kötüler,izleyicinin ilgisini sağlar.;Karakter çeĢitli kiĢilerce tanıtılır ama uzun bir süresonra sahneye çıkar;- KiĢilere “1. Delikanlı, Köylü Çocuk” gibi isimler verilmemeli. Ancak küçükroller için ya da tiplerden oluĢan oyunlarda bu yöntem kullanılabilir.Karakterin Gelişmesi/Değişmesi- Asal karakterler ile bazı yardımcı karakterler oyun boyunca çeĢitlideğiĢiklikler yaĢarlar.- Bu değiĢiklikler sırf yazar istedi diye olmamalı, sebebi ciddi olmalıdır.- Bir karakterin değiĢmesi Ģunlara bağlı olabilir:1. KiĢiliği oluĢturan fizyo-biyolojik, psikolojik ve toplumsal özelliklerin birindeolumlu-olumsuz, önemli bir değiĢiklik olur.2. Karakter bir çözüm bulmak için bilinçli olarak bazı olumlu-olumsuz kararlaralır.3. Bazı dıĢ etkenlerle değiĢebilir (iyilik, sevgi, anlayıĢ, Ģefkat, dürüstlük, tedavi,konuĢma, dostluk ya da aldatılma, çaresizlik, tehdit, telkin, baskı, ümitsizĢartlar vb.)4. Konunun geliĢimi sırasında çatıĢma, durum, Ģartlar, iliĢkiler düzenindekideğiĢiklik dolayısıyla bilmediğimi bir özellik ortaya çıkabilir.Karakterden Çıkarak Konu Bulma Yöntemleri1. Hayat hikayesi yazılırken konu ipuçları çıkabilir.2. OluĢturduğumuz bir karakter ileKonu kalıplarını; Dramatik mekanları; Bazı kavramları eĢleĢtirerek konularbulabiliriz.3. Asal karakterle birlikte karĢı karakter de oluĢturulur. Böylece iki konutaslağı çıkar. Ġki taslağı tek temada birleĢtiririz.4. Sürdürücü özelliği olan bir karakteri, temayı saptadıktan sonra hareketlibir ortama yerleĢtiririz.2. OLAYLAR ÖRGÜSÜ (Plot / Kurgu)Bir dramatik yazar, baĢarılı olabilmek için konusunuusta bir anlatıcı gibi usulüyle, tadını çıkara çıkara, vurgulanacak yerlerivurgulayarak, kiĢileri iyi canlandırarak, olayları gerektiği gibi sıralayarak, boĢlaf etmeden, izleyicilere yöneldiğini bir an bile ihmal etmeden aktarmalı vedramayı tam zamanında ve çarpıcı bir biçimde bitirmelidir.16

Olaylar örgüsünü oluşturan öğeler:1. Ana Kalıp (ateşleyici sebep)Kararlılık hali bir etki sebebiyle bozulunca hareket 3 (geliĢme/dramatikaksiyon) baĢlar.- ElveriĢli bir ortamda bir gün bir Ģey olur ve kararlılık hali bozulur.- GeliĢimi baĢlatan ateĢleyici sebep Ģiddetli olmalıdır ya da etkisi giderekartmalıdır.- AteĢleyici sebebin geliĢimi baĢlatabilmesi için karakterler arası iliĢkiler degeliĢime yatkın olmalıdır. (Örneğin Lear‟ın bütün kızları dürüst olsaydı,Lear‟ın ülkeyi paylaĢma kararı bir drama doğurmazdı.)Kararlılık halini bozan ve böylece iliĢkiler düzenini olumlu ya da olumsuzetkileyen, tepkilere, sorunlara ve çatıĢmalara, olaylar dizisine yol açan çeĢitlietkenlerden bazıları Ģöyledir: Karakterden kaynaklanan etkenler (büyüme,buluğu, borç, bir sır öğrenme vs.) ● DıĢ çevreden kaynaklanan etkenler (biriningelmesi, bir haber alınması, afetler vb.) ● Olağanüstü etkenler (hayalet, hortlakvs.)Ateşleyici sebep, Ġlk adımda etkili olmayabilir, etkisi giderek anlaĢılabilir ●Etkisi giderek büyüyebilir ● Karakterleri değiĢik Ģiddet ve biçimde etkileyebilir ●Karakterler kiĢiliklerine göre bu sebebe değiĢik tepkiler gösterebilir.(Umursamayan da olur, gruplaĢmalar da olabilir) ● Bir süreç içinde birikimsonucu ortaya çıkabilir ● Ana geliĢimi baĢlatan ateĢleyici sebepten sonrageliĢimi hızlandıran yeni ateĢleyici sebepler devreye girebilir ● Aile için iliĢkilerivb. iĢleyen kimi dizilerde ateĢleyici sebep çok Ģiddetli olmayabilir.2. GelişimKararlılığın bozulması üzerine durum ve iliĢkiler düzeni değiĢir,çatıĢma/lar çıkar. Böylece konu akmaya baĢlar, ilerler ve sonuca ulaĢır. Busürece geliĢim denir.- Konu bütün ayrıntılarıyla tek parça olarak sergilenemez. Konuyu doğrudanetkilemeyen gereksiz ayrıntılar, konuĢmalar, olaylar vs. ayıklanır, gerekliolanlar seçilir. Yani geliĢim –––––––––––––– Ģeklinde kesiksiz bir çizgihalinde değil - - - - - - - parça parça, aĢama aĢama iĢlenir.- Tek geliĢim içeren konular fazla değildir. Baskın geliĢim olan asal gelişiminyanı sıra yan, alt, yardımcı ve karşıt gelişimler de vardır.3 Hareket dramaturgide iki anlamda kullanılır:1. KiĢilerin görsel devinimleri (jest, mimik, yürüme vb.)2. GeliĢim (dramatik aksiyon)17

Yağ (Eugene O’Neill) Oyununun Aşamaları1. Asal GeliĢim (3 aĢama)o kaptanın kararlılığıo karısının yakarıĢı üzerine dönmeye razı olmasıo kuzeydeki buzlar çözülünce yeniden balina avına devam etmeyekarar vermesi2. Annie‟nin Bunalımı (5 aĢama)o Annie‟nin bunalıma düĢmesio Kaptanın kararlılığın öğrenerek yakarmasıo Kaptan geri dönmeye razı olunca umutlanmasıo Kaptanın dönmekten cayması üzerine yıkılmasıo Çıldırması3. Tayfalar (3 aĢama)o Tayfaların sızlanmalarıo Ġsyana yeltenip yenilmelerio Korkuyla iĢbaĢı yapmaları4. Buzlar (3 aĢama)o Güneydeki buzların çözülmüĢ olmasıo Kuzeydeki buzlarda çözülme belirtilerinin görülmesio Kuzeydeki buzların da çözülmeye baĢlaması18

4.Sahne5.Sahne6.SahneKaptan ve Annieyalnız kalırlarĠkinci kaptanheyecanla gelir vebuzların çözülmeyebaĢladığını habereder.AnnieAĢamalar:- Annie‟nin uzunca yakarıĢı- Kaptanın dönmeye razı oluĢuAĢamalar:- Buzlar çözülmeye baĢladı- Kaptan geri dönmekten cayar ve avadevam kararı alır- Annie‟nin son karĢı çıkıĢı, kaptanınbocalaması- Balina sürüsünün görüldüğünü haberverilmesi- Bunun üzerine karısını bırakıpgüverteye fırlaması- Annie çıldırır ve çılgınca org çalmayabaĢlar (Org çemberinin kapanması)- Annie ile kaptan arasında çatıĢma vebunalım+ Kaptanda geçici değiĢme- Buzlarla ilgili geliĢmenin sonu+ Asal geliĢmenin sonu+ Kaptanda yeni değiĢme+ Doruk sahne+ Annie ile ilgili geliĢmenin hızlanması- Final+ Annie ile ilgili geliĢmenin sonu+ asal geliĢmenin sonu+ Org çemberinin kapanması20

Oyun yazarken gelişimi nasıl ayarlamalı?- Konu iyice incelenir.- Kaç geliĢimden oluĢtuğu saptanır- Asal geliĢim aĢamalara ayrılır (geliĢimin kaç aĢamada anlatılacağıdüĢünülür ve belirlenir)- Ġkincil geliĢimler aĢamalara ayrılır (asal geliĢimden daha baskınolmamalarına dikkat edilir)- Bütün aĢamalar listelenir- AĢamalar; mekan, zaman ve kiĢilerin katılımları düĢünülerek sahnelereyerleĢtirilir.- Konu kendiliğinden geliĢmez. Asal geliĢimi ve diğer geliĢimleri sonucaulaĢtırmak için etkenler gereklidir (Karakterler, engeller, etkiler ve tepkiler,çeliĢkiler, karĢıtlıklar, iliĢkiler düzeninin sarsılması vb.)- GeliĢim, karakter ile karĢı karakterin/gücün son defa çatıĢacakları doruksahneden hemen sonra tema doğrultusunda sona erer (final)- Bu öğelerin hepsinin bir dramada bulunması Ģart değildir. Temaya,karakterlere, konunun ve türün özeliklerine göre gerekli ve uygun olanlarkullanılır.- GELĠġĠMĠN SÜREKLĠLĠĞĠGeliĢim yavaĢ ya da hızlı olmalıdır ama baĢladıktan sonra durmaksızın belirbir sonuca doğru ilerleyip akmalıdır. ● Her sahnede geliĢimin yalnız biraĢaması olmamalıdır. Ġç içe geçmiĢ Ģekilde öteki geliĢim aĢamaları daolmalıdır. ● GeliĢim her sahnede bir adım ileriye gitmelidir. ● GeliĢimisağlamak ya da oyunu uzatmak için iĢlevsiz, az iĢlevli yeni kiĢ ve olaylarıesere katmamalıdır. Yeni bir öğe katılacaksa kurgu baĢtan yapılmalıdır. ●GeliĢim hep aynı hızda olursa tekdüzelik olur. Bazı sahneler hızlı, bazısıyavaĢ, bazısı kısa, bazısı uzun tutulur.Gelişimin SergilenmesiGeliĢim karakterlerin davranım ve sözleri, ayrıca sessel-görsel anlatımaraçlarıyla sergilenir. Sergileme yolları Ģunlardır:1. Ses ve söz: Bütün türler için geçerlidir. KonuĢma, diyalog, susma,müzik, efekt, iç ses, fon müziği vs. buna dahildir.2. Görüntü: Radyoda olmaz. Oyuncu, beden dili, hareketsizlik, dans,dekor, makyaj, aksesuar, ıĢık , görsel efektler, fotoğraf, yazı, geriyedönüĢ vs. buna dahildir.- Bir düĢünce veya duygu hareketler, jestle, mimikle aktarılabilecekse,özellikle sinemade söz kullanmaktan kaçınılır.- Sadece hareketle anlatmak da pantomim olur. Sözün değeri bilinmelidir.21

Gelişim ÇeşitleriYan Konu (Yan gelişim): Ana konunun yanı sıra geliĢen, asal karakterleriya da yakınlarını ya da diğer karakterleri ilgilendiren ikincil konudur.Ana konuyla birlikte ya da ondan önce sonuçlanır. Birlikte sonuçlanırlarsaetki artar. ● Bazı yan konular ayrıntılı iĢlenebilir. ● Yan konunun iĢlevleriĢunlardan biri olmalıdır: gerçeklik kazandırmak ● ana konuyu destekleyipgeliĢmesine yardımcı olmak ● ana konudan farklı geliĢip karĢıtlık yaratmak ●ana konunun Ģiddetini yumuĢatmak, hızını azaltmak ● dönemle ilgili bilgileriaktarmak ● çözüme yardımcı olmak ● vb. ● Ana konu sürerken yan konuzaman zaman devreye girer. Ana ve yan konular izleyicinin ilgi ve merakınayakta tutmak için kritik bir noktada kesilir ve diğer konuya geçilir.Alt gelişim: Bir geliĢim birbiriyle ilintili birkaç alt geliĢimden oluĢabilir (Yağoyununda olduğu gibi)Yardımcı gelişimler: Asal geliĢimi besleyen, yoğunlaĢtıran, süsleyen,hızlandıran, dönüĢtüren geliĢimlerdir. (Örn. Anne-baba çatıĢmasınaçocuklar da katılır)Karşıt Gelişim: GeliĢimle birlikte baĢlayabilir, iki geliĢim bir noktada kesiĢirve çatıĢmalara yol açar.Dış gelişim: Konunu görünen hareketlerle geliĢmesi, sergilemenin görselyanıİç gelişim: Karakterlerin iç dünyasının değiĢmesi3. İlişkiler DüzeniDört kiĢilik bir aile içinde en azından altı değiĢik ve farklı kiĢisel iliĢkilerdüzeni vardır. (Baba-anne, baba-erkek çocuk, baba-kız çocuk, anne-erkekçocuk, anne-kız çocuk, erkek çocuk-kız çocuk). Bir kiĢi eklersek bu sayı on‟açıkar.- Eserde ağırlıklı iĢlenen kiĢiler varsa (örneğin bir ev) bu kiĢiler arasındakibütün iliĢkiler önemlidir ve bunlar ayrıntılı olarak saptanmalıdır.- BaĢka kiĢiler yer alacaksa, diğerleriyle baĢlıca karakterler arasındaki iliĢkiana çizgileriyle belirlenir.- ĠliĢkiler düzen yaĢ, durum, çıkar, dıĢ etkiler, duygu-düĢünce dalgalanmaları,zaman gibi sebeplerle değiĢir. ĠliĢkiler düzeninin sarsmayacak küçükgeliĢimler TV dizilerinde vb. olur. Dram iliĢkiler düzenini sarsan, bozan,kökten değiĢtiren Ģeylerle ilgilenir. Küçük geliĢimler de büyük sarsılmalarayol açabilir.- KiĢiler arasındaki iliĢkiler kiĢiliklere, amaçlara, iĢyerinin-ailenin vb.özelliklerine göre değiĢebilir (örn. Sevgi dolu, resmi, laubali, dengeli, kuraldıĢı, bozuk, kuĢku verici, ikiyüzlü vs.) ve bunlar tek taraflı ya da karĢılıklıolabilir.- ĠliĢkiler düzen ateĢleyici sebebe, kiĢilere, sonraki durumlara, çatıĢmaĢiddetine, geliĢmeler vb. bağlı olarak dalgalanabilir, gevĢeyebilir.22

4. DurumOlaylar dizisindeki ya da iliĢkiler düzenindeki bir aĢamayı belirtir.- Pasif Durum: Kararlılık halidir. Bozlulnca yeni bir durum ortaya çıkar.- Aktif Durum: GeliĢimi baĢlatan, çatıĢmalara ve değiĢimlere yol açandurumdur. Her yeni aktif durum taraflar arasındaki iliĢkileri, iliĢkiler düzeninietkiler (sarsar, düzeltir, pekiĢtirir, yıkar vb.), yeni bir bilgi öğretir, bir yönündaha açığa çıkmasına sebep olur vs.- Ortaya çıkan yeni Ģeyler de yen bir durum yaratır.- Düğüm: Bir aktif durum çeĢididir.23

Ayı (Çehov) oyunundaki durumların çözümlenmesiSAHNE İÇERİK DURUMLAR1.Sahne2.Sahne3.Sahne4.Sahne5.Sahne6.Sahne7.Sahne(Final –çözüm)Kocası ölen Bayan Popov yas içinde vekapanmıĢtır ve yasına devam edeceğini söylerUĢağa, kocasının atı Tobi‟ye her zamankindenfazla yulaf vermelerini söyler.UĢak bir bayın geldiğini bildirir. Popov yastaolduğu için kabul etmeyeceğini söyler. UĢakadamın zorla girdiğini söyler, Popov çaresizcekabul ederSmirnov girer. Borcunu ister.Popova Ģimdilik ödeyemeyeceğini bildirir.Smirnov ısrar ederPopova ödeyemeceğini yinelerse de Smirnovister, tartıĢma büyür.Popova odayı terk ederSmirnov alacağını alıncaya kadar evdedurmaya karar verirUĢak çıkmasını istese de Smirnov sözdinlemez.Popova odaya döner.Popova kocasını düĢünerek erkekleri, Smirnovsevgililerini düĢünerek kadınları aĢağılarKadın-erkek eĢitliğinden söz açılırPopova, Smirnov‟u kovar.Smirnov kadın-erkek eĢitliğini öne sürerekPopova‟yı düelloya davet eder ve kabul görür.Popova, tabancaları getirmeye gider.Kadınları aĢağılayan Smirnov, Popova‟nınyürekliliğine hayran kalmıĢtır.Smirnov‟un öfkesi hayranlığa dönüĢür.Popova tabancalarla döner.Smirnov, tabanca kullanmayı öğretir amaondan hoĢlandığı için havaya ateĢ edeceğinisöylerSmirnov‟a kapıyı gösterir fakat Smirnov aĢkınıhaykırır, evlenme teklif eder.Popova silahı bırakır.Bir “gidin”, bir “kalın” der.Kısa ve son bir direnmeden sonra Smirnov‟unsarılmasına izin verir. ÖpüĢürler.UĢak ve adamlar ellerinde çeĢitli silahlarla(balta vs.) girerler ve bunların sarmaĢ dolaĢolduğunu görürler. Popova, Tobi‟ye hiç yemverilmemesini söyler.- Pasif durum+ kararlılık hali+ serim+ Bayan Popov‟un değiĢmesi için hazırlık- Finale hazırlık+ Tobi çemberinin açılması- Kararlılık hali sürüyor+ Ziyaretçinin karakteri hakkında serim+ geliĢim için hazırlık- AteĢleyici sebep- Smirnov‟da sürdürücü özellik olmasa oyunburada biter.- Sürdürücü özellik+ birinci durum+ çatıĢma baĢlamak üzere- ÇatıĢma- ĠliĢkiler düzeni olumsuz olarak değiĢir.- Ġkinci durum+ geliĢim+ düğüm (Ģimdi ne olacak?)- Yan çatıĢma: UĢak-Smirnov çatıĢması- GeliĢim sürüyor.- Ġkinci ve daha Ģiddetli çatıĢma.- Düello sahnesine hazırlık- ĠliĢkiler düzeni iyice bozulur.- Üçüncü durum+ çatıĢma bunalıma dönüĢür+ iliĢkiler düzen tümüyle alt üst olur+ geliĢme hızlanır- GeliĢim sürüyor.- Dördüncü durum+ karakterlerde değiĢmenin baĢlaması- Karakterin duygusu basamak basamakdeğiĢmeye devam ediyor- Doruk sahne baĢlar: Karakterler arasında sonhesaplaĢma- ĠliĢkiler düzeni Smirnov açısından iyice değiĢti.- Popova‟da değiĢiklik izi yok.- BeĢinci durum+ Smirnov‟da iliĢkiler düzeni ve duygularındeğiĢmesinde son aĢama- Popova‟daki değiĢmenin ilk belirtisi.- Duygusal geliĢme bocalama halinde sürüyor.- DeğiĢmenin görselleĢmesi+ Popova bakımından iliĢkiler düzeninde sonaĢama+ doruk sahne ve geliĢimin sonu+ Son durum: ikisi de galip ya da ikisi de yenik.- Tobi çemberini kapatma- Oyunun sonu24

müzik çalar; bir delikanlı oyun baĢında aĢık olduğu kızın kırmızı beresiylegeleceğini açıklar (hazırlık), sonunda da o bereyle gelir, arkadaĢ olmayıbaĢarmıĢtır.- Bir karakterin bir özelliği hakkında (yüzünde yara izi, parmağında yüzük vs.)önceden yapılan açıklama, onu görür görmez tanımamızı sağlar.- Ġleride iĢlevli olacak bir karakteri bir vesile ile önceden tanıtmak dahazırlıktır.- Sürprizler için hazırlık gerekir. Örneğin, adam karısını yurtdıĢına gönderir,sevgilisini eve alır. Kapı çalınır, rahatça açar. Gelen, karısından tehlikelibiri, kayınvalidesidir. Kayınvalideyi önceden tanımazsak bu sürprizanlamsız kalır.- Hazırlık ilk yazıĢta unutulabilir ya da eksik kalabilir, geriye dönüp uzun birsahneye eklemek, yetersizse tamamlamak, uzunsa kısaltmak gerekebilir.6. ÇatışmaBiri ya da bir Ģey, güçlü bir isteğin, amacın, düĢüncenin, beklentinin ya dabir iĢin önüne engel çıkartır ya da sürmekte olan iliĢkiler düzeninin, durumusarsarsa çatıĢma ortaya çıkar. KiĢinin kendisi de kendisiyle çatıĢabilir.Engelleri yeni engeller izler.Ġzleyicilerin çatıĢmaları ilgiyle izlemesi için asal karakterlerin amacını bir anönce öğrenmesi ve benimsemesi gerekir. Ġzleyici boĢ bir amaç için harcanançabaları niye ilgiyle izlensin.EngellerÇatıĢma için engeller olmalıdır. Bunlar:KiĢinin kendi (üstbenlik, yetersizlik, bilgisizlik, gurur vb.) ● BaĢka kiĢi/ler ●Toplumsal kurumlar, kurallar, Ģartlar, düzen, hayat ● Doğa ● Fiziksel engeller,kazalar ● Tanrı, yazgı, zaman, doğaüstü güçlerÇatışma biçimleriÇok çeĢitlidir. Aktif ve pasif olabilirler. Bazıları kolayca izlenir, bazılarıderindedir. Karakter doğrudan amacına varmak için çabalayabilir ya da araaĢamalardan geçerek ulaĢmaya çalıĢabilir.Bazı çatıĢma örnekleri: Susmak, hareketsiz kalmak, odayı terk etmek,sessizce ya da jestle reddetmek, mızıklanmak, nefretle bakmak, konuĢmamak,mahcup etmek, tokatlamak, dövmek, iĢkence etmek, öldürmek, sarsmak vs.Rekabet ve yarıĢma da bir çeĢit çatıĢmadır.Güzel kadının baĢ düĢmanı zamandır.Çatışma Türleri1. KiĢinin kendisi ile çatıĢması (iç çatıĢma)a. ġiddeti ve önemi eĢit iki motifin birbirini engellemesi ve çatıĢması(aĢk ve aileye karĢı sorumluluk)b. Ġkilem: karakterin birbiriyle çeliĢen iki olasılık karĢısında kalması.(Ya asker kaybedip tepe alınacak ya da yenilgi kabul edilecek)27

c. Ġki olumsuzdan birini seçme: Bu yüzden kararsızlık, bocalama,aciz kalma vb.2. Bir kiĢinin baĢka kiĢiyle çatıĢması (karı-koca, suçlu-polis)3. Bir kiĢinin birden çok kiĢiyle çatıĢması (çocuk-aile, suçlu-polisler)4. Bir kiĢinin bir toplumla, toplumsal kurumlarla, kurallarla, düzenle, birdurumla çatıĢması (aydın öğretmen-köydeki gericilik)5. Birden çok kiĢinin birden çok kiĢiyle çatıĢması (iki aile, iki çete)6. Birden çok kiĢinin toplumla, toplumsal kurumlarla, kurallarla, düzenle, birdurumla çatıĢması7. Bir sınıfın, bir topluluğun, bir halkın diğer sınıfla, toplulukla, halklaçatıĢması (sınıf savaĢları)8. Doğa ile çatıĢma (sel, deprem)9. Fiziksel engelle çatıĢma (maden ocağı çöküntüsü)10. Tanrısal istem, yazgı, Ģeytan, doğaüstü güçler/yaratıklar vecanlanan nesnelerle çatıĢma.Çatışma ile ilgili bazı noktalar- ÇatıĢma pek çok sebeple baĢlayabilir. ġiddetli de baĢlayabilir, küçük birçatıĢmanın büyümesi de görülebilir.- Bir dramda tek çatıĢma olmaz, ilk çatıĢmayla baĢlayan, geliĢen bir diziçatıĢma yer alır. Her çatıĢmanın izleyiciyi hoplatması da gerekmez. Birsoğuk bakıĢ bağırmaktan daha etkili olabilir.- Bir engel aĢılırken yeni engel, bir sorun çözülmeden yeni sorun baĢlayabilir,bir çeliĢki sürerken yeni çeliĢki belirebilir. Ama bunlar aralıksız olmamalı veabartılmamalıdır. Yoksa melodrama döner (adam iĢten atılır, eve dönerkenkaza geçirir, döndüğünde evi soyulmuĢ olur!)- Ana çatıĢma dizisinin dıĢında baĢka yan çatıĢmalar da belirebilir.- Aynı amaçla hareket edenler arasında da çatıĢma çıkabilir.- Yan konu da çatıĢma içerebilir. Ancak ana konu çatıĢması çok hızlıysa yankonulardaki daha hafif ve yavaĢ olmalı, kısa sürmelidir.- Etki ve tepkinin Ģiddeti oranlı olmalıdır.- ÇatıĢma ilke olarak geliĢmeye/geliĢmelere yol açmalı, her çatıĢma dahaileri bir çatıĢmayı hazırlamalıdır. Aile komedilerindeki geliĢmeye yolaçmayan küçük çatıĢmaların amacı konuyu renklendirmek, doğallıkyaratmaktır.- Bunalım: çatıĢmanın geliĢip derinleĢmesidir. ÇatıĢmanın ileri biraĢamasıdır.- ÇatıĢma hafiften Ģiddetliye, basitten karmaĢığa doğru gider.- Tahterevalli kuralı: ÇatıĢmalar dizisinde sadece asal karakterin ya dasadece karĢı gücün galip gelmesi doğru olmaz. Kimi zaman biri, kimizaman diğeri galip gelmelidir.- ÇatıĢma türlerinden yararlanarak konu taslakları oluĢturulabilir.28

7. Doruk SahneTarafların son kozlarını oynadıkları, son defa çatıĢtıkları, çatıĢmanın enhızlı, Ģiddetli ya da en incelikli ve sonucun kesin olduğu, bu yüzden heyecanınyükseldiği sahnedir.Ya asıl karakter (güç/düĢünce) ya da karĢı karakter (güç/düĢünce) galipgelir. Ya da uzlaĢma/beraberlik olur (daha çok aile içi komedilerde vb.).Bu, temaya göre belirlenir.ÇatıĢmalar dizisi sona erer, karakter amacına ulaĢmıĢsa yeni birkararlılık hali baĢlar.Özellikleri- Kısa veya uzun olabilir. Uzun olursa tahterevalli kuralı geçerlidir.- Tek ya da bağlı bir dizi sahne olabilir- Karakter tek baĢına ya da destekçileriyle çatıĢabilir. Toplumsal destekdramaya geniĢlik kazandırır.- KarĢı karakter (güç) baĢka karaktero asal karakterin içinde bulunmadığı bir grupça da yenilebilir.o kendi yandaĢlarından biri tarafından da etkisiz hale getirilebilir.- Karakter bir hiç uğruna yenilmez. Karakterin çabaları, hatta yenilgisi birümidi yeĢertir, en azından bir anlamı olur.8. Final (Çözüm)- En etkili son, doruk sahnenin çözümü de içermesi, bütün düğümleriçözmesidir.- Ancak bu her zaman olmaz. Açıkta kalan bazı sorunlar finalde çözülür.- Final doruk sahneden hemen sonra gelmeli ve kısa sürmelidir. Asalkarakter amacına ulaĢtıktan sonra drama uzatılmamalıdır.- Kapalı son (geliĢen olay kesin olarak çözümlenir) ya da açık son (sonuçizleyicinin hayaline bırakılır) olabilir.9. Sahne- SahneKonu tek geliĢimden oluyorsa geliĢimin bir aĢamasını içerir ● birkaç geliĢimvarsa diğer geliĢimlerden bazı aĢamaları da içerir.- Bir sahnede bir geliĢimin ancak bir aĢaması bulunur.- ÇeĢitli sahne yapıları:Yalnız asal geliĢim var (1 aĢama) ● Asal geliĢim ve ikincil geliĢimin biraĢaması (2 aĢama) ● Üsttekilerle birlikte, bir baĢka geliĢimin bir aĢaması (3aĢama) ● Üsttekilerle birlikte, üçüncü, dördüncü geliĢimlerin birer aĢamaları(4 ya da 5 aĢama) ● Asal geliĢmenin bulunmadığı, yalnız bir ikincil geliĢiminbulunduğu sahne (1 ikincil aĢama) ● Asal geliĢmenin bulunmadığı, baĢkageliĢimlerin birer aĢamalarının bulunduğu sahne (2, 3, 4, 5 ikincil aĢama)29

- Her aĢamayı iĢlerken dramamızın türünü, izleyeceğimiz geliĢimle ilgilikiĢiler ve geliĢimin anlamı ve amacı gözetilir. Bu kiĢiler, anlam ve amaçbakımından en güzel, en ilginç, en ekonomik, genele en uygun iĢlemedüĢünülür. Sahneye hangi geliĢimleri katacağımızı görmek için taramayöntemine baĢvururuz.(Örneğin küs bir karı kocanın barıĢması onlarca Ģekilde kurgulanabilir:Doğrudan dargın değilmiĢ gibi konuĢurlar, erkek kızı yumuĢatmak için Ģarkısöyler, kız surat asar ya da nazik ve soğuk kalır. Erkek üzmek için acıklı biryalan uydurur. Eve konuk gelir, hazırlık esnasında barıĢırlar vs. vs.)1. Başlangıç SahnesiYavaĢ ya da hızlı olabilir ama hep ilgi çekici olmalıdır. Sonraki sahnelerağırsa çok da vurucu olmamalıdır.Oyun nerede baĢlayabilir?AteĢleyici sebeple ya da ateĢleyici sebepten hemen sonra (RumuzGoncagül) ● AteĢleyici sebep, bir ya da birkaç serim ve hazırlıksahnesinden sonra devreye girer (kiĢileri ve tepkilerini iyi anlamak içinönceki bazı olayların gösterilmesi amacıyla) (Taziye, Murathan Mungan) ●AteĢleyici sebep, birçok hazırlık, serim ve geliĢimden sonra, birikim sonucuortaya çıkar (örn. Nora) ● AteĢleyici sebep baĢlangıçtan bir süre önceortaya çıkmıĢtır, baĢlayıp süren geliĢimin son aĢamaları sergilenir (Tartuffe)● Ġlk ateĢleyici sebep bir süre önce ortaya çıkmıĢ, pasif durumoluĢturmuĢtur. Son geliĢim bu durumu değiĢtirecek yeni bir ateĢleyicisebeple baĢlar. (Hamlet, Ayı-Çehov)2. Sıralamayla ilgili düzeneklera) ZamanDüz anlatım (kronolojik) ● Düz anlatım sürerken geriye dönüĢler (kaç keregeri dönülecek?) ● Finalden baĢlayıp olayın baĢına dönme (geriye dönüĢ /flashback) ● Paralel anlatım (sinema için) (eĢ zamanlı ya da eĢ zamanlıolmayan iki ya da üç olayın sıralı olarak verilmesi. Tiyatroda da sahne ikimekana bölünüp sırasıyla bir taraf aydınlatılarak olay sergilenebiliyor).b) Aktarım / görüĢ açısıDoğrudan sergilenme ● Birinin gözüyle anlatma ● Olaylar içinde yeralmayan ama olayları bilen ya da sonradan öğrenen birinin üzerindenanlatma (Kafkas TebeĢir Dairesi‟nde, olayları Ozan aktarır) ● Birbirlerinitamamlayan birkaç kiĢinin anlatmasıc) Genel kurguDıĢ kurgu olacak mı? ● Prolog/epilog olacak mı? (Prolog/epilog –önoyun/sonoyun- ilke olarak tiyatroda yer alır)3. Bir birim olarak sahneHer aĢama ilke olarak bir sahnedir. Yeni oyunlarda sahne belirtilmiyor fakatvardır.“Her sahne bir ya da birkaç oyun kiĢisinin yöneliĢini gösteren bir aksiyon(geliĢim) birimidir. Herhangi bir oyun kiĢisi mutlaka bir noktaya (amaca/ara30

amaca) yönelir. ĠĢte bu yöneliĢin belli bir kesimin gösteren ve o yöneliği çoğukez tamamlayan aksiyon birimi „sahne‟ denilen biçimsel bölümü ortaya çıkarır.”(Özdemir Nutku, Tiyatro Yönetmeninin ÇalıĢması)AĢama dıĢında sahneyi belirleyen ek öğeler Ģunlardır:- Mekan: Bütün türlerde her yeni mekan, ilke olarak, yeni bir aĢamayı içerdiğiiçin yeni bir sahnedir. Sırf değiĢiklik olsun diye mekan değiĢtirilmez.- Zaman: Bütün türlerde, kesintisiz olduğu için, bir sahnenin süresi, gerçekzamanla aynıdır. Her sahne arasında zaman sıçraması olabilir.- Kişiler: Zaman ve mekan aynıysa, her yeni kiĢinin gelmesi sahneyideğiĢtirmez (özellikle sinemada). Tiyatroda ise, -eskinin aksine- eğerkiĢilerin geliĢ gidiĢi yeni bir aĢamaya yol açıyorsa sahne değiĢir.4. İşlevlerHer sahne çeĢitli iĢlevler içerir. AĢağıdaki koyu yazılmıĢ iĢlevlerzorunludur. Her sahnede en az iki iĢlevin bulunması zorunludur.1. Gelişim (asal geliĢimin bir aĢaması)2. Varsa, alt ve yardımcı geliĢime iliĢkin, sahneye uygun düĢecekaĢama/lar3. Varsa, yan konuyla / geliĢimle ilgili bir aĢama4. Serim5. Hazırlık6. Düğümler, çözümler7. Çatışma8. Varsa yan çatıĢma9. Gerilim10. Sürpriz11. Dramatik süsleme12. Fondaki olay (siyasi, toplumsal olaylar, geliĢmeler, doğal olaylarvb.) hakkında bilgi verme(Bu olay geliĢtikçe, kısaca belirtilir)13. Gösteri (Ģarkı, dans, akrobasi, teknik gösteri –ıĢık, dekor– vb.)Müzikli oyun ve kabare gibi türlerin özelliklerindendir. BeĢ amaçlayapılır: Konuyu geliĢtirme ● Konuyu yorumlama ● Ġzleyiciyi eğlendirme ●Ġzleyiciyi dinlendirme ● Sergilemeyi zenginleĢtirme(Doruk sahne ve final sahnesi, bir dramada tek sahne olarak bulunduklarıiçin listeye alınmamıĢlardır.)(Bkz. Yağ oyununun çözümlenmesi: Sayfa 19)Görüldüğü gibi asal geliĢme ile alt geliĢmeler, bazen bir arada ● bazen ayrıayrı ● üst üste yığılmadan ● uygun biçimde örülmüĢ olarak ● birbirlerinietkileyerek ve tamamlayarak yürüyorlar.31

Bazı geliĢimler aĢama aĢama sergilenirken, bazıları hemen geliĢipsonuçlanıyor.Olaylar Örgüsüne ilişkin Ek öğeler ve açıklamalarDış KurguAsıl oyun birileri tarafından anlatılır, biz anlatılanı izleriz (örneğin KafkasTebeĢir Dairesi‟nde bir ozan).DıĢ kurguyu, bütünlüğün sağlanması için aynı kiĢi/kiĢiler kapatır.Düğüm (complication)Ġzleyicinin “Ģimdi ne olacak?”, “Ģimdi ne yapacak?”, “bu açmazdan nasılkurtulacak?” diye meraklandığı durumdur.Bir dramada irili ufaklı birçok düğüm olabilir ● Düğüm atıyorsak çözümünügöstermeliyiz ● Düğüm konunun doğasından kaynaklanmalıdır. Sırf merak içingereksiz düğümler atmak konuyu mekanikleĢtirir ● Bu tür hileler yerine insanıdoğrudan ya da dolaylı olarak anlatma kaygısı önemlidir. Az düğümlü eserlervardır. Ancak radyo oyunları ve dizilerde sıkça kullanılır ● Merak uyandırmanıntek yolu düğüm değildir. BaĢka yöntemler de vardır (Yarım bilgi verip gerisinierteleme, bir geliĢimi en kritik yerinde kesip baĢka sahneye geçme, Bir Ģeyinsır barındırdığını söyleyip bunu açıklamama, Örneğin biri içeriye girince bir Ģeysaklama vb.=Gerilim (suspense)Yoğun sert çatıĢmalar ● DüĢmanların karĢı karĢıya gelmesi ● Olumlukarakterin tehlikeye düĢmesi ● Ġzleyicinin, geliĢimin bir aĢamasından sona,karakterin amacına varıp varamayacağı konusunda kuĢkuya düĢmesigibi Ģeyler gerilim yaratır.Etkili gerilim iki türlü sağlanır.1. Ġzleyici tehlikenin yaklaĢtığını bilmekte, karakter bilmemektedir.2. Karakter uzun mücadelelerden sonra tam amacına varırken son ve ciddibir engelle karĢılaĢır. Bu engel oyun sonuna ne denli yakınsa o denligerilim yaratır. Drama baĢındaki engeller fazla gerilime yol açmaz.Açılan çemberi kapatmakBaĢlattığımız bir çatıĢmayı, serimi, hazırlığı, yan konuyu, yan geliĢmeyitamamlayıp sonuçlandırmaktır. Bir sırdan söz edilmiĢse onu açıklamak, birayrıntı üzerinde durmuĢsak bunu bir yere bağlamak gibi Ģeylerdir.Ayrıca bir geliĢimi baĢlatıp noktalamak, göstermek, durumun değiĢtiğiniya da bir duyguyu belirtmek, bir Ģeyi vurgulamak için de çember açılıpkapatılabilir. (Örneğin Ayı oyununda Tobi‟ye önce çok yulaf verilmesini isteyen(çember açılır) kadının, sonunda hiç yulaf verilmemesini (çember kapanır)söylemesi çemberdir ve kadının kocasının anısına olan bağlılığının bitiminisimgeler.Sürpriz32

Karakterin –ve izleyicinin– umulmadık, beklenmedik, iyi ya da kötü birdurumla karĢılaĢmasıdır.Bir olayın, haberin, durumun, hareketin, geliĢmenin sürpriz etkisiyapabilmesi için izleyici sürprizi oluĢturan öğelerden bir hakkındabilgilendirilmiĢ olmalıdır. Ġpucu olmadan yapılan bir sürpriz, sürpriz değil,geliĢmedir.Ġki türlü sürpriz vardır: (1) Ġzleyiciye önceden, üzerinde durmadan birbilgi verilir ve beklemediği anda olay patlatılır. (2) Ġzleyici bir söze, bir harekete,bir tepkiye alıĢtırılır ve beklemediği anda tersi yapılır.Dramatik SüslemeDiyaloglara ve konu akıĢına sindirilen bazı konu dıĢı söz, hareket vegörüntülerle gerçekleĢtirilir (örneğin ciddi konuda konuĢan iki kiĢiden birinin“çayına kaç Ģeker istersin?” diye arada sorması).Temaya ve kiĢiliklere aykırı, gereksiz ayrıntılar olsun diye değil, eseredoğallık ve gerçeklik kazandırmak için yapılır.FonKonunun üzerine oturduğu zaman birimindeki kimi olaylar verilebilir.Eğer konu önemli bir zaman dilimindeyse ya da konu ile fondaki olaylararasında bir bağlantı varsa fon verilir.Fondaki olay tiyatroda ilke olarak diyalog (bilgi verme), tepki (ünlem,jest, mimik) ve efektle (silah sesi, siren sesi, halkın uğultusu) iletilir. Radyooyununda ve filmde fondaki olaylar fonu yansıtan sahnelere geçilerekdoğrudan verilebilir. Gerekirse fon bir süreliğine ön plana alınabilir.RastlantıRastlantıya dikkat edilmelidir. Oyunda, yaĢamdaki kadar rastlantıya yeryoktur. Bir çözüm yolu olarak baĢvurmamalıdır.Bazı Öneriler- Eserin genel üslubuna ve mantığına aykırı sahnelere ve anlatım araçlarınayer verme- Olumlu karakteri sevdirecek küçük sahnecikler var olabilir. Ama onayüklenen kusur ve zaaflar onu antipatik yapmamalıdır. Aynı Ģey olumsuzkarakteri antipatik gösterme konusunda da geçerlidir.- Drama ve komediyi iki ayrı tür olarak iĢlemeden ziyade, ikisi de birlikteolmalıdır ve bu doğal yapılmalıdır.- Tekdüzelik dramayı öldürür. Sahneler hız, uzunluk, yoğunluk, kiĢi sayısı,diyalog düzeni, gerginlik, (sinema için açık-kapalı mekan, gece-gündüz) vb.öğeler bakımından hep aynı olmamalıdır.- Tekrar tekdüzelik yaratır ama bazı önemli bilgiler ve ayrıntıların tekrarındayarar vardır.- Aynı söz ya da hareket bir sonuca bağlanmak Ģartıyla, değiĢik sahnelerdeamaçlı olarak yinelenebilir.33

- KiĢilerin giriĢ ve çıkıĢlarının akla yakın gerekçesi olmalıdır.- Hızlı, yoğun, sert, yorucu sahnelerden sonra izleyiciye soluk aldırmalıdır(kısa bir sessizlik, küçük bir Ģaka, yumuĢak bir sahneye geçiĢ, gerginliğigiderecek birinin gelmesi vb.)- Bazı iyi kurulu oyunların eleĢtirilmesi “iyi kurulu” oldukları için değildir.Bundan baĢka değerleri olmadığı içindir. O dönemin kurgu anlayıĢı entrika,düğüm, sürpriz, rastlantı, sır, aldatma, yanlıĢ anlama gibi öğelerlesağlanırdı.Drama Yazarken Plan Çıkarma1. Konuyu geliĢimlere ayırırız2. GeliĢimlere göre aĢamalara ayırırız3. AĢamaları sahnelere yerleĢtiririz4. AĢama ve sahneleri iĢleriz5. Sahnelerin sıralanıĢı ile ilgili daha ayrıntılı bir çizelge yapar, her sahneyeyerleĢtirilecek iĢlevleri saptarız.6. Sahneleri ve sıralanıĢı, geliĢim, sahnelerin hızı ve uzunluğu (tempo veritim), içerdikleri iĢlevler, birbirine bağlanıĢ, akıcılık ve ilginçlikbakımından denetleriz. Gerekiyorsa sahnelerdeki bu öğeleri değiĢtirir,gerekenleri kısaltır ve uzatır, iĢlevsel olmayan sahneleri birleĢtirir,bazılarını çıkarırız.3. Oyuncu- Oyuncudan yapamayacağı davranıĢlar istenemez- Tutarsız, çeliĢkili, özensiz bir karakter iyi oynanamaz- Oyuncular renksiz, düz ayak, iĢlevsiz rollerden nefret ederler.- Usta yönetmenin tavsiyeleri dikkate alınmalıdır. Usta olmasa bile haklıolabilir.- Tuluat yanlıĢ bir yöntemdir. Eklenecek çıkarılacak Ģeylerin yazarın onayı ileyapılması gerekir.- Provalarda sahneye yoğunlaĢın.- Sadece son provaya katılarak genel yorumu değiĢtiremezsiniz.- Son prova sorunlu geçer, takmayın.- Ġlk gece en önemli gecedir. Tiyatrocu ilk gecede heyecanlanır.- Anlatıcı, açık biçim oyunlara özgüdür. Radyo oyunlarında ve filmlerdeanlatıcı bir açık biçim öğesi değil, sergileme-anlatma kolaylığı sağlayan biröğedir. Anlatıcının görevi yalnız anlatmakla sınırlı olabileceği gibi birkarakter olarak da iĢlenebilir.34

4.YöntemKapalı biçimde, izleyicinin oyunu o an olan gerçek bir olay gibi izlemesiistenir.Açık biçimde ise izlenenin oyun olduğu belirtilir.Açık biçim oyunlarda epizotlar kapalı biçimdir.Kapalı biçim / Benzetmeci / Dramatik Açık biçim / Göstermeci / EpikĠzleyiciye doğrudan bilgi verilmez Ġzleyiciye doğrudan bilgi verilebilir(anlatıcı, yazı, Ģarkı vb.)Ġzleyici yok sayılırĠzleyiciye yönelinir.Ġzlenen Ģeyin oyun olduğu belirtilmez Ġzlenenin oyun olduğu belirtilirHer sahne öncekine neden-sonuç Her sahne bağımsız olabilir (epizot)iliĢkisiyle bağlıdırZaman sıçraması ancak tablo ve Zaman sıçraması her zamanperde aralarında olabiliryapılabilirMekan sayısı sınırlıdırMekan sayısı sınırlı değildirDekor, ilke olarak, gerçekçidir Dekor, ilke olarak, simgeseldir.Konu, ilke olarak, bütündürKonu, çeĢitli açılardan ve parça parçasergilenebilirKonu organik olarak geliĢirKonunun organik geliĢmesi zorunludeğildirSerim, geliĢim içinde, dolaylı olarakyapılırSerim, anlatıyla ve doğrudan dayapılabilirOyun dıĢına çıkılmazGerekirse oyun dıĢına çıkılabilirGerçekçi bir oyunda yazı, resim vb.anlatım araçları kullanılmazHer türlü anlatım aracındanyararlanılabilir5. TürTiyatroda: Komedi, müzikli komedi, kabare, fars, vodvil, kara komedi,oyun (komedi ve dram alaĢımı), müzikli dram, trajedi vb.Sinemada: Komedi, müzikli film, dram, macera, polisiye, gerilim, parodi,bilim-kurgu vb.Tür, temaya, yönelime, yaklaĢıma ve konuya göre saptanır.Komedi zordur. Akla ilk gelen, basmakalıp, pırıltısız, sıradan buluĢlardankaçınmalı, seçmeli olmalıdır.35

6. SüreALAN TÜR SÜRESkeçler (kısa komedi) 10-30 dkÇocuklarave 15-20 dkRadyo yetiĢkinlere yönelikdizilerRadyo oyunları55-60 dkTVTV filmleri60-90 dkTV dizileri20-30-45 dkSinema Filmler ortalama 90 dkÇocuk oyunlarıen çok 80 dk (perdeTiyatroaraları dahil)Oyunlar90-120 dk (aĢan eserlervardır)Süre ölçülürken: yazdıkça oynanır, hareketler de hesaplanarak saattutulur.7. Bölümleme- Perde bir aĢamanın sonunda, bir dönemecin eĢiğinde ya da kritik birnoktada bitirilir. Perde sonu o perdenin finalidir. Etkili olmalıdır.- Oyun perde sayısına ve perde sonuna göre kurgulanır.Radyo Dizileri:Bölümler, ilke olarak, her gün yayınlanır. Bölüm baĢlarında öncekibölümlerin özetinin yer alması yararlıdır. 6 bölüm (Pazar hariç) ya da 7bölüm ve katları olur.Televizyon Dizileri:13 (3 aylık) ve katları.13 bölümden az dizilerin standart sayısı yoktur.- Her bölüm sonu o bölümün finalidir. Etkili olmalıdır.- Uzun dizilerin her bölümü birkaç geliĢim içerir. Bölüm içinde bazı aĢamalarsonlanır, biri ise, öbür bölümün merakla beklenmesi için en kritik noktadabırakılır.- 13. bölümün ucu açık bırakılınca uzama ihtimali olur.8. Sessel Anlatım AraçlarıEfektMekanı belirler (trafik uğultusu, tren sesi vs.) ● Zamanı belirler (saatinvuruĢu, horoz) ● Radyoda sahne geçiĢlerini sağlar (bir replik “yarın iskeledebuluĢalım” der, öteki bölüm vapur düdüğüyle açılır.) ● Olayı, hareketi,36

konuĢmayı destekler (ayak sesler, fırtına sesi vs.) ● Hareketin sürdüğünübelirtir (“Kes çalmayı, uyuyamıyorum” Gitar sesi devam eder.) ● SahneyigeliĢtirir (“dikkat et çarpacaksın”. ÇarpıĢma sesi.) ● Atmosfer yaratır (kuĢsesleri) ● KarĢıtlığı sağlar (kahraman acı içinde çökerken yan evden neĢeligürültüler gelir) ● Geri planı yansıtır (arka planda kalabalık uğultusu) ●Komiklik yaratır (kadın konuĢur makineli tüfek sesi gelir) ● Doğa dıĢı sesler (biradam fırlar, “vijjt” diye ses gelir) ● Biten bir hareketi noktalar (kapının kapanıĢı)● gerginlik yaratır (gıcırdayan kapı sesi) ● Bazı sözler, banttan verilebilir (kanıt,serim, anlatım-diyalog yolu vb. olarak) ● Ġmaj yaratır (iki kiĢi “bu sel köprüyüyıkacak” diye konuĢurken yıkılma sesi)Notlar:- Telefondan, diyafondan gelen ses doğal ses olarak duyulmaz. Bunun için(ses telefondan gelir) açıklaması yeterlidir.- Sesi yankılandırmak için aletler kullanılır. Ama yankı belirtilmelidir (“çokhafif”, “orta”, “yüksek” vb.)MüzikJenerik müziği: vokalli ya da vokalsiz, tanıtma yazılarına eĢlik eder. Filminkonusu ve türü ile uyumlu olur. ● Doğrudan müzik olarak kullanılabilir: ġarkı,türkü, bir orkestranın müziği, bale vb. ● Fon müziği: Film boyunca, sahnelerinanlamına ve hızına göre sürer. Olayı destekler, vurgular, yorumlar, heyecanıyükseltir, gerginlik sağlar, çatıĢmayı pekiĢtirir, atmosfer yaratır, duygulandırırvb. ● Nokta müzik: Bir duyguyu, kaygıyı, açmazı, tehlikeyi, geliĢmeyi bildirençok kısa müzik. Özellikle fon müziksiz sahnelerde kullanılır. ● Geçiş müziği:Sahne geçiĢlerinde ● Mekanı belirtir: Balo salonu vb. ● Zamanı belirtir:Dönemin havasına uygun ● Bir kişiyi ya da kavramı temsil edebilir. ● Efektmüzik: Efekt yerine kullanılan, bir hareketi tanımlayan ya da taklit eden müzik.DiyalogDramatik dil, konuĢma dili gibi dağınık ve savruk; yazı dili gibi çokdüzenli ve kitabi değildir.- Her karakter temanın gereklerine ve kiĢiliğine uygun üslupla konuĢur. ÜslupoluĢturulurken cinsiyet, yaĢ, eğitim, gelir düzeyi, ortam vb. gözetilir.- Üslup farklılığını sağlayan Ģeyler; cümle uzunluğu, cümle yapısı, konuĢmaözellikleri ve eda („r‟yi „y‟ gibi söyleme, kesik kesik konuĢma, kekemelik,külhanbeyi edası vb.), kullanılan deyim, terim ve sözcükler, ünlemler,susmalar vb.- Karakter değiĢirse üslup da bir oranda değiĢir- Komiklik yaratmak için çocuk büyük gibi, kadın erkek gibi konuĢturulabilir- Uzunca bir anlatımda fiil kipleri, cümle yapıları (fiilsiz cümle, soru cümlesi,devrik cümle, yarım cümle vb.) değiĢtirilerek tekdüzelik önlenmelidir.- Çok cümleli uzun repliklerden kaçınmalı, uzun konuĢmalar diğerkarakterlerin soruları, onay sözleri vb. ile parçalanmalıdır.37

- EĢit uzunlukta replikler seste ve tempoda tekdüzelik yaratır. UzunlukçeĢitlendirilmelidir.- Sahnenin temposu ile repliklerin uzunluğu uyumlu olmalıdır.- Diyaloglar geliĢimin hızını düĢürmemelidir.- Yerel Ģive belirtilebilir ama metin standart dille yazılmalıdır.- Nüktede sürpriz ya da vurucu söz cümle sonuna gelir.- Cümle ile psikolojinin süresi uygun olmalıdır. Çok uzun bir cümle gazaplasöylenemez.- Atak, çok dinamik repliklerde ilk ve son sözcük önemlidir.- Sözcük haykırılacaksa „a‟, „o‟ gibi geniĢ ünlüler içerirse daha kolay olur.- Sözcükler birlikte söylenmesi zor harflerden oluĢmamalıdır (Ģ, s, ç)- Bir duygu, düĢünce, olay verilirken karakterin üslubu gözetilir ve enekonomik Ģekilde formüle edilir. Gereksiz sözcükler atılır.- Gereksiz yabancı sözcük kullanılmamalıdır.- Replikler açık olmalıdır. Sözcükler yerinde kullanılmalı, anlamı aktaracakĢekilde sıralanmalı, dolambaçtan kaçınmalı, önemli sözcük fiileyanaĢtırılmalı, çift anlamlı sözcükler gereksiz kullanılmamalı vs.- Dolaylı anlatım da vardır. Her duygu, düĢünce söze dökülmez. Bunlar jest,mimik vs. ile verilebilir.- Dil akıcı olmalıdır. Cümleler birbirinden kopuk olmamalıdır. Zamir, bağlaçgibi sözcüklerle bağlanmalıdır (çünkü, ama, gerçi, o yüzden vs.)- Ġlke olarak kısa, bir solukta söylenebilir cümleler kurulmalıdır- DeğiĢim basamak basamak olduğu için geliĢimi yansıtan diyalog da cümlecümle olmalıdır.- Konudan konuya geçerken köprü cümleleri kullanmalıdır.- GeçmiĢi anlatmak, bir iç çatıĢmayı belirtmek vs. için dıĢ ses (kafa sesi, içses) kullanılabilir.- Karakterin kendi kendine yüksek sesle konuĢma özelliği yoksa, yalnızkenyüksek sesle konuĢturulmaz. Doğaya aykırı bir yöntemdir.- Manzum, Ģiirsel, stilize bir dil kullanılacaksa Ģairanelikten, edebiyatyapmaktan kaçınmalıdır. SöyleyiĢ güzelliğine kapılıp söz uzatılmamalıdır.- Dolaylı diyalog tekniği: Sahne ile ilgili değilmiĢ gibi görünen diyalog tarzıdır.Güldürme, ĢaĢırtma vs. için kullanılır.- KarmaĢık diyalog: Aynı anda üç kiĢi konuĢur (örn. Biri telefonda, ikisibirbiriyle. KonuĢmaları birbirine cevapmıĢ gibi gelebilir. Ya da karakter hemtelefonla hem de karĢıdakiyle konuĢur. KonuĢmalar iç içe girer amabirbirine karıĢmaz)- Ġnsanlar baĢka hiçbir Ģey yapmadan konuĢturulmaz. Kalabalık sahnelerdede bir Ģeyler yaparken konuĢmak sahneyi diyalog sahnesi olmaktankurtarır.- Kural: Sahnedekilerin dinlemediği bir konuĢmayı izleyici de dinlemez.- Dil ve yazım kurallarına özen gösterilmeli.38

Duygulu, düĢündürücü sahnelerden sonra geçiĢ müziği uzun tutulur.Dinleyiciye, kiĢiler, çevre ve bazı ayrıntılar hakkında kısa bilgi ve ipuçlarıvermelidir. (“Aa, ne güzel yer, ufka kadar yeĢillik”, “Ne oldu, hâlâ sabahlıkladolaĢıyorsun.”) Bunları tiyatroda, sinemada söylemenin gereği yoktur.Satır sonlarında sözcükler bölünmez, aĢağı satıra geçilir. Sayfa sonlarındacümle bölünmez. Bütünüyle öbür sayfaya alınır (çünkü radyo oyunlarıezberlenmez, okunarak kaydedilir. Ayrıca suflörün yardım etmesi için deböyle olması daha iyidir).Senaryo1. Sahne – Kara Hasan‟ın evinin avlusuĠç-GündüzNene, K.Hasan, K.Hasan‟ın Bacısı, Karısı (Ana), Kızı, BüyükGelin, Küçük Gelin, Yeğen, Oğul, ZühreÖfkeyi belirten gergin bir müzik girerve fonda devam eder.Nene sedirde oturmaktadır. (…)Kadınlar ayakta bekliyorlar. (…)Kapı gıcırdayarak ağır ağır açılırK.Hasan‟ı görürüz.Ġkisini görürüz.Küçük Gelin‟i görürüz, baĢı önünedüĢer. Geneli görürüz:K. HASAN –NENE –K. HASAN –Ana!Buyur Hasan‟ım.Yakub‟un kanlısı yine köye inmiĢ.Ya bizden birini daha vuracak, yabiz onu vuracağız.Senaryo, ilke olarak yönetmene verilmiĢ ayrıntılı bir öneridir. Yönetmensenaryoda değiĢiklik yapabilir. Ama iyi olanı, yazara danıĢmaktır.Bir senaryo da sahne sahne yazılır. Ama sinemada sahneler planlarabölünür. Bir filmde yaklaĢık 40-80 sahne (sekans), 500-600 plan bulunur.Görüntünün Nitelikleri1. Kamera ile obje uzaklığı bakımından (kamera hareketsiz)Uzak/genel plan, toplu plan, boy planı, yarı boy planı, göğüs planı, omuzplanı, baĢ planı, çok yakın (ayrıntı) plan2. Kameranın objeye bakıĢ açısı bakımından (kamera hareketsiz)Doğal açı (göz hizası), alttan bakıĢ, yukarıdan bakıĢ3. Kameranın hareketleri bakımından42

Çevrinme (kamerayı sağdan sola, yukardan aĢağı vb. hareket ettirme, pan),kaydırma (kamerayı yaklaĢtırma, zoom), objeyle birlikte yürüme, objeçevresinde dönme, obje üzerinde yükselme4. Kamera-obje iliĢkisi bakımındanÖznel kamera (olayları ya da objeyi filmdeki kiĢilerden birinin gözüylegörme), Nesnel kamera (objeyi, her Ģeyi bilen, gören biri gibi, onun gözüylegörme)5. Ve diğer anlatım yollarıAğır çekim-hızlı çekim; görüntüyü negatif gösterme, çarpıtma, soldurma vs.;fotoğraf canlandırma, hareketli sahneyi dondurma; görüntüyü çeĢitlibordürler içine alma (örneğin dürbünle bakıĢ, anahtar deliğinden görme)Sahneden Sahneye Geçiş1. KesmeDoğrudan geçme. Görüntüler birbirine yapıĢtırılır. Planlar genelde kesmeylebağlanır. Sahneler arası kesmeyle geçiĢ etkiyi sağlar, tempoyu artırır, akıĢıhızlandırır.2. Zincirleme geçiĢSahne sonunda sönen görüntü ile yeni görüntü bir süre üst üste görünür.Zaman ve mekanın değiĢtiğini belirtmeye, aynı hareketin parçalarınıkaynaĢtırmaya, tempoyu azaltmaya yarar. Üst üste görünme uzarsa, bunabindirme denir.3. Kararma ve açılmaSahne kararır. Öbür sahne yavaĢça belirir/açılır. Sahneden sahneyeyumuĢak geçiĢi sağlar.4. Fludan fluya, sonra nete geçiĢ.Kararma ve açılmanın bir çeĢididir. Dalgalanarak, nokta nokta flulaĢıpnetleĢebilir.Eskiden sahneden sahneye geçiĢ için ortak bir nesne, müzikten müziğegeçiĢ, sözden söze geçiĢ vs. gibi yöntemler kullanılırdı. Bunlar doğallığıbozar ve tekdüzelik yaratabilir.Zaman aralıkları açıklama gerektirmeyecek kadar kısa ve anlaĢılır olabilir(gece, sabah vs.) Eğer açıklama uzun bir zamanı kapsıyor ve geçen sürehemen anlaĢılmıyorsa açıklama yapılabilir.Sözle ● Saatle ● Nesnelerin iki karĢıt görüntüsüyle (boĢ kül tablası-dolukül tablası, yapraklı ağaç-çıplak ağaç) ● Yazı ile (bir seferde ya da çeĢitlianimasyonlarla yansıtma)Senaryo sahne sahne yazılır. Ama planlara bölmek yönetmenin iĢidir.Yararlı görünen planlar varsa önerilebilir.Her sahne baĢtan sona yazılmaz. Gereksiz ayrıntılardan, tekrarlardankaçınmak için uygun bir yerden baĢlatılır. Sonuç belli olmuĢsa sonuna43

götürülmeyip uygun bir yerde kesilir. Bazen sonucu diğer sahneyeaktarmak daha etkili olur. (Adam taksiye biner, inerken görürüz)Sahne yarıda kesilerek sürpriz yapılabilir ya da karĢıtlık sağlanabilir (“Bukonsere asla gitmeyeceğim” diyen adamı bir sahne sonra konserdegörürüz.)Bir Ģeyin yapımı/oluĢumu kesintisiz gösterilmez. ĠĢ baĢlar, geçiĢlerle iĢingeliĢimi, son sahnede de sonuç gösterilir. Zor bir iĢse, uzun bir zamangeçtiğini göstermek için son sahneye zincirleme bir geçiĢle geçilir.Aynı anda geliĢen ve birbiriyle bağlantılı, karĢıt, benzer, bir yerde kesiĢecekolaylar paralel anlatılabilir. A, B, C; A, B, C; A, B, C gibi bir yöntemuygulanabilir.Telefonlarda da yukarıdaki yöntem uygulanır. Eğer ses telefondangelecekse belirtilir.Senaryoda mekan, kiĢiler, giyim, makyaj, müzik ,efekt hakkında bilgi verilir.Sahneler, tekdüzelikten kaçınmak için hız, uzunluk, yoğunluk, kiĢi sayısı,diyalog düzeni, gerginlik, açık-kapalı mekan, gece-gündüz öğeleriaçısından çeĢitlendirilmelidir.Her sahnenin baĢına o sahne ile ilgili temel bilgileri içeren sütun konulur.Altına, solda açık ya da kapalı sahne olduğu ve vakit (iç-gündüz), sağda isebütün karakterler (adlarıyla) ve figüranlar yazılır. Sütunun altında sahnemetni yer alır. Sayfa ikiye bölünür, sola bütün açıklamalar (mekan, kiĢilerindurumu, giysiler, hareketler, müzik, efekt, ıĢık, kamera ile ilgili bilgiler,sonraki sahneye geçiĢ, sahne sonu iĢareti) , sağa ise karakterlerin adı vereplikleri yazılır. Bunlar kısa olmalıdır.UyarlamaĠki Ģekli vardır:1. Özgün esere bağlı kalarak2. Serbest uyarlamaEser defalarca okunur ve yaklaĢım seçilir. Ardından Ģu çalıĢmalar yapılır:Eserin temasını saptanır ● Olayların eksiksiz dökümü yapılır ● KiĢilerindökümünü yapılır ● Mekanların dökümünü yapılır ● ĠletiĢim ortamı (TV, sinemavs.) seçilir. ● Hedef kitleye göre tür belirlenir (drama, komedi vs.) ● Olaydökümünde yan konular ayrılır. Temaya yardımcı olmayan ve görselliktaĢımayan olaylar çıkartılır. ● Olmazsa olur kiĢiler ayıklanır. ● Yan konularlailgili ve gereksiz mekanlar ayıklanır ● Elde kalan öğelerle iskelet kurulur. ●YazılırTV Dizisi13‟ten fazla bölümlü dizilerden kaçının.Her bölümün finalini öncedensaptayın. Özenli bir çalıĢma yürütün. “Haydi bakalım, yolunuz açık olsun!”44