S^Tm#

van Arabische bouwkunst is bijvoorbeeld
ook terug te vinden in de altaartabernakel
in de Cappella Sistina in de
Santa Maria Maggiore in Rome. Deze
miniatuurarchitectuur, die grote overeenkomst
vertoont met de Tempel des
Heeren van Benjamin Wright, moet ook
beschouwd worden als een voorstelling
van de tempel van Salomo. 17
Door de gesloten vormgeving van de
tempel kon Benjamin Wright de heilige
objecten en handelingen die bij
Adrichomius te zien zijn niet afbeelden.
Als alternatief gaf hij deze thema's
daarom in de omlijsting weer. Kennelijk
nam hij op de koop toe dat de tempel
daardoor tweemaal geheel verschillend
op zijn ets voorkomt.
Ontleningen aan
Benito Arias Montano
In een medaillon in de linker bovenhoek
van de omlijsting van de Ware
afbeeldinge is een munt afgebeeld. Het
geldstuk is een getrouwe weergave van
de shekel die geslagen is in het eerste
jaar (66 n.C.) van de Joodse opstand
tegen het Romeinse gezag. De voorzijde
verbeeldt een kelk met het jaar van de
opstand erboven en omgeven door de
oude Hebreeuwse inscriptie 'Shekel
van Israel'. Aan de achterkant zijn drie
ontkiemende granaatappels voorgesteld
met de tekst 'Jeruzalem de Heilige'. 18 De
teksten zijn ook vermeld in het medaillon,
met vertalingen in het Latijn en
het Syrisch. Deze voorstelling is gekopieerd
van een ets die is gesneden door
Philips Galle. De afbeelding is opgenomen
in een geleerde uiteenzetting
J0U.0UM AJ*» ?
over Hebreeuwse gewichten, maten en
muntstukken met de titel Thubal-Cain
sive de mensuri sacris liber. Deze verhandeling
vormt een hoofdstuk uit boek
VIII van de zogenaamde Biblia Sacra of
Polyglotte Bijbel van de Antwerpse drukker
Plantijn. 19
Deze reeks van acht boekwerken werd
in opdracht van Philips II van Spanje
samengesteld en staat daarom ook
bekend als Biblia Regia.
De Biblia Sacra was een immens project
dat was opgezet met het doel om
een gezaghebbende Bijbeleditie in vijf
talen te vervaardigen. De redactie werd
gevoerd door de geleerde Spaanse theoloog,
oriëntalist en humanist Benito
Arias Montano (1527-1598) die werd bijgestaan
door een uitgelezen gezelschap
deskundigen. Om de lezing van de Biblia
Regia te ondersteunen werd een gewichtige
Apparatus Sacer (wetenschappelijk
apparaat) en verschillende andere
hulpmiddelen toegevoegd. In het laatste
en achtste boekwerk, dat in de 1571-
1572 verscheen, staan achttien geleerde
verhandelingen die inzicht geven in de
etnologie van de oude Hebreeën. Ze
zijn alle van de hand van Benito Arias
Montano. Naast de Thubal-Cain zijn
het zevende en het achtste traktaat,
Exemplar, sive, de sacris fabricis liber
en Aaron, sive, sanctorum investimentorum
ornamentorumque summa descriptio
van belang omdat ze een aantal
prenten bevatten die door Benjamin
Wright zijn overgenomen.
Het gaat hierbij bijvoorbeeld om de
objecten van het Tabernaculo apparatus
in de tempel van Salomo, zoals de ark
des verbonds, het brandofferaltaar en de
zevenarmige kandelaar. Een opvallende
*ijpw
7. Ark des verbonds met cherubijnen, het brandofferaltaar en de kandelaar bij Huys.
CAERT-THRESOOR 21
ontlening wordt ook gevormd door de
reconstructie van de tempel zelf met een
aanzicht, een plattegrond, een doorsnede
en een detail van de gevelversiering. De
platen zijn weliswaar door Pieter Huys
gesneden maar Arias Montano had volgens
de bijschriften intensieve bemoeienis
met het ontwerp. 20 De opvallende
Joodse hogepriester in de omlijsting
stemt slechts in hoofdlijnen overeen met
de voorstelling in de Biblia Regia. In
dit geval moet Wright een andere bron
gebruikt hebben of zijn uitgegaan van
een eigen inventie.
Het Theatrum Terrae Sanctae
in Maastricht
Het laatste boekwerk dat Christianus
Adrichomius heeft voorbereid is de
Theatrum Terrae Sanctae. Deze foliant
is samengesteld uit de al eerder
uitgegeven Vita Jesu Christi en de
Jerusalem... brevis descriptio. Hieraan
zijn een beschrijving van het Heilige
Land, de Terra Promissionis, en een
chronologische kroniek van het begin
van de wereld tot de dood van Johannes
de Evangelist, de Chronicum, toegevoegd.
De eerste druk van het Theatrum
Terrae Sanctae verscheen pas na het
overlijden van de auteur bij het Officina
Birckmannica in 1590 in Keulen. 21
Bij het hoofdstuk Terra Promissionis
hoort een prent met een overzicht van
het Beloofde Land. Verder zijn er tien
kaarten toegevoegd die een beeld geven
van het territorium van de stammen van
Israel. Uit de Praefatio is af te leiden
dat Adrichomius voor de Chronicum
op Benito Arias Montano steunde. Arias
Montano en Adrichomius hadden ook
een gemeenschappelijk kennis, de al
genoemde bisschop van Roermond
Guglielmus Lindanus. Hieruit komt naar
voren dat het kringetje van geleerde bijbelkenners
en humanisten beperkt was.
Ook de Theatrum beleefde vele herdrukken
en had daardoor een grote
verspreiding. In één van de exemplaren
is de Ware afbeeldinge van
Benjamin Wright opgenomen. Deze
eerste editie uit 1590 bevindt zich in de
Universiteitsbibliotheek van Maastricht.
De originele kaarten van het Heilige Land
zijn hierin nog aanwezig. Op een later
tijdstip zijn aan dit bestand de volgende
gravures toegevoegd: de Terra Sancta
Promissionis van Frederik de Wit uit
I670, Het beloofde Landt Canaan van
Nicolaes Visscher uit 1680 en de Tabula
29STE JAARGANG 2010 - 1