Náttúrufarskönnun vegna vegagerðar

NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS 2003
Norðausturvegur um Melrakkasléttu
um mannhæðar hátt. Nokkuð er af gulvíði í þessu gróðurlendi, reyrgresi og ilmreyr í
undirgróðri, og jafnvel hrútaberjalyng undir birkinu.
Kvosin sem bærinn stendur í milli Könguhóls og Katastaðafjalls er vaxin lyngmóum,
einkum bláberjalyngi, beitilyngi og fjalldrapa. Hraunhólar standa upp úr hér og hvar
og lækur liðast um botninn með grónum bökkum og gilbrekkum. Landið hækkar
þarna stöðugt til austurs og eru lyngbrekkur og lyngbollar áberandi í hlíðunum.
Fjölbreytni gróðursins er nokkuð meiri þarna á láglendinu heldur en þegar kemur
austur á Kerlingarhraun, eins og við er að búast. Voru skráðar um 125 tegundir blómplantna
og byrkninga á þessu svæði (tafla 1, dálkar 1 og 2), og er þá eflaust ekki allt
talið. Þetta eru allt algengar tegundir og engin þeirra með verndargildi 5 eða hærra.
Rauðberjalyng sem hefur fundist í nágrenni þessa svæðis (Ingimar Óskarsson 1946),
sást ekki í þessari athugun en ástæða er til að hafa auga með því. Skráðir fundarstaðir
eru í Presthólahrauni, Katastaðafjalli og við Efri-Hóla (kort 4). Rauðberjalyng er mjög
sjaldgæf tegund á Íslandi með hátt verndargildi (8) en er þó ekki á válista. Gullstör
(vendargildi 5) hefur einnig fundist við Katastaði (Steindór Steindórsson 1935) en
óvíst nákvæmlega hvar. Að líkindum hefur það verið í mýrinni neðan við bæinn eða
við uppþornuð tjarnastæði.
5.2.2 Umhverfis Álftatjörn
Þegar kemur upp úr kvosinni inn af Katastöðum er komið upp á brún sléttlendis sem
fer heldur hækkandi austur á Kerlingarhraun. Þarna tekur við landslag með sama svip
og helst að miklu leyti allt austur að Ormarsá. Land er að mestu algróið mólendi en
grunnt er á hrauni og stórgrýti stendur víða upp úr á bungum og stundum blásnir
blettir í kring. Aðaltegundirnar í þessu mólendi eru fjalldrapi, beitilyng og krækilyng
en einnig er einir hér og hvar. Áberandi dalkvos er í landslagi rétt vestan við
Álftatjörn (kort 4). Í botni hennar eru sléttar, grasi grónar flatir, og á einum stað þar
fundust nokkrir toppar af línstör. Einnig sást hún í einum grónum stampi í grennd, en
ekkert sást meira af henni á svæðinu.
Austan og norðan við Álftatjörn eru alldjúpir bollar og allháar brekkukinnar með
bláberjalyngi, aðalbláberjalyngi og fjalldrapa (mynd 4). Fjalldrapi, birki eða einir
kemba brekkubrúnirnar og fjandafæla og litunarjafni eru í snjódældum undir hæstu
brekkunum. Norðan vatnsins eru lægðir með smátjörnum en austur frá því eru áfram
lyngmóar með fjalldrapa, krækilyngi og beitilyngi ásamt eini. Ýmsar fléttur, einkum
hreindýrakrókar, mynda ljósar breiður í þúfum. Klettastrýtur og smáhraunborgir
standa upp úr móunum og einn og einn jarðlægur birkirunni sést á svæðinu.
Votlendisdæld með stararflákum sást þaðan í suðvestri.
Þegar farið er eftir syðri slóðinni í austur frá Álftatjörn varð aftur fyrir allvíðáttumikil
kvos eftir að farið var yfir hæð. Við bakka hennar að austan eru grasflatir með
skriðlíngresi, túnvingli, vallarsveifgrasi og stinnastör. Á þessari flöt fannst aftur einn
toppur af línstör en hún fannst síðan ekki meira í þessari ferð.
Dálkar 3 og 4 (tafla 1) sýna tegundasamsetningu á þessu svæði, sá fyrri eftir að komið
er upp fyrir brúnina ofan við Katastaði en sá síðari í nágrenni Álftatjarnar og þar fyrir
austan. Í fyrri dálkinum eru aðeins um 65 tegundir en þeim síðari nær 100 og stafar
það af votlendi við tjörnina, vatnagróðri í henni og mishæðóttu landslagi í nágrenni
hennar. Af vatnagróðri voru þarna vatnsliðagras, álftalaukur, hnúðsef, flagasóley og
brúsakollur. Sjaldgæfustu tegundirnar á þessu svæði (kort 4) voru línstör með
verndargildi 7, og álftalaukur með verndargildi 6.
19