Gleba

Gleba
jest to powierzchniowa warstwa skorupy
ziemskiej powstała ze skały macierzystej,
będącą siedliskiem życia producentów.
Ta rozdrobniona skała macierzysta
charakteryzuje się urodzajnością tzn.
zdolnością równomiernego zaopatrywania
roślin w wodę, tlen i składniki mineralne.

Dlaczego tak ważną role pełni gleba?
Stanowi pomost między ziemią, powietrzem i wodą, a jednocześnie
jest największym środowiskiem życia dla organizmów występujących
w biosferze.
Na powstanie jednego centymetra gleby potrzeba 100-400 lat.
• gleba dostarcza nam pożywienie, biomasę oraz surowce,
• służy jako platforma dla krajobrazu i działalności człowieka,
• jako archiwum historii naturalnej
• oraz odgrywa istotną rolę jako naturalne siedlisko i miejsce
gromadzenia zasobów genetycznych.
• gleba magazynuje, filtruje i przekształca substancje, takie jak woda,
składniki odżywcze
i węgiel.

Zawartość czterech podstawowych elementów
gleby mineralnej
powietrze
25%
woda
25%
substancja
organiczna
5%
części
mineralne
45%

Degradacja gleb
przez to pojęcie rozumie się zmiany jej
właściwości fizycznych, chemicznych i
biologicznych, powodujących obniżenie lub
zniszczenie aktywności biologicznej.
Degradacja pogarsza stan higieniczny
środowiska, powoduje zmniejszenie
produktywności a w konsekwencji może
doprowadzić do zupełnego wyłączenia gleby
z produkcji.

Przyczyny degradacji gleb
• zanieczyszczenia
• zasklepienie
• erozja
• spadek zawartości materii organicznej
• zasolenie
• zagęszczenie gleby
• osuwiska
• wylesienie
• zmiany klimatyczne
• rolnictwo
• spadek różnorodności biologicznej
• pustynnienie
• zakwaszenie

Źródła zanieczyszczenia gleb
Największe ilości zanieczyszczeń przedostają się do gleb i gruntów wraz ze
ściekami, pyłami oraz stałymi i ciekłymi odpadami wytwarzanymi przez
przemysł. Zawierają one najczęściej metale ciężkie oraz sole. Przemysł
wydobywczy wytwarza olbrzymie ilości silnie zasolonych wód kopalnianych.
Wiele zakładów przemysłowych (np. huty, cementownie, elektrownie, ośrodki
przemysłu chemicznego) emituje do atmosfery szkodliwe gazy i pyły, które
następnie, na skutek depozycji z powietrza zanieczyszczają gleby.
W wyniku niewłaściwej działalności rolniczej do gleb i gruntów przedostają
się zanieczyszczenia pochodzące z użytych w nadmiarze nawozów
mineralnych i organicznych. Szczególnie niebezpieczne związki pochodzące z
tej gałęzi gospodarki to pestycydy i inne środki ochrony roślin. Bardzo
szkodliwe działanie dla środowiska mają wszelkie zanieczyszczenia nawozów
sztucznych. Przykładem może tu być kadm, występujący w nawozach
fosforowych.
Najbardziej zanieczyszczone gleby występują w pobliżu dróg i autostrad.
Zawierają zwiększone ilości niebezpiecznych związków ołowiu i tlenków
azotu. Na skutek posypywania powierzchni dróg solami, gleby i grunty w
pobliżu szlaków komunikacyjnych są silnie zasolone.
Znaczne ilości szkodliwych zanieczyszczeń przedostają się do gleb wraz ze
ściekami komunalnymi. Zawierają one m.in. detergenty oraz drobnoustroje
chorobotwórcze.

Zasklepienie
Gleba, która jest pokryta przez domy, drogi
i inne sztuczne formy zagospodarowania ziemi
nazwana jest zasklepieniem gleby.
Jeżeli gleba jest zasklepiona to ograniczony
jest jej obszar, który jest odpowiedzialny
za spełniania jej funkcji, pochłanianiem wody
deszczowej oraz jej filtrowaniem. Zasklepione
obszary mogą mieć wpływ na otaczające
gleby, zmieniając kierunek przepływu wody.
Zasklepianie gleby jest prawie nieodwracalne.

Erozja
Erozja gleby jest to proces niszczenia gleby przez
czynniki zewnętrzne, takie jak woda i wiatr.
Szczególnie groźna erozja gleb występuje na
obszarach górskich, gdzie cząsteczki glebowe
zmywane są przez wody opadowe.
Czynnikiem powstrzymującym erozję jest osłona
powierzchni gruntu poprzez rosnącą na niej
roślinność.
Czynnikiem pogłębiającym erozje jest nieprawidłowa
uprawa ziemi, wadliwy dobór roślin uprawnych,
niewłaściwy wypas bydła i nieprawidłowe melioracje
wodne.

Erozja wodna

Erozja wodna w Polsce

Erozja wietrzna

Spadek zawartości materii
organicznej
Materia organiczna gleby składa się z materiału
organicznego (szczątki korzeni roślin, liście,
odchody), żywych organizmów (bakterie,
grzyby, dżdżownice, inne zwierzęta, żyjące w
glebie) oraz próchnicy (humusu). Materia
organiczna odgrywa wielką rolę w
podtrzymywaniu głównych funkcji gleby, oraz
jest wyznacznikiem przeciwdziałania erozji
oraz żyzności gleby. Zapewnia zdolność gleby
do wiązania składników i zdolności buforowe,
przyczynia się w ten sposób do ograniczenia
przenikania zanieczyszczeń z gleby do wód
gruntowych.

Zasolenie
Zasolenie w dużym stopniu związane jest z górnictwem.
Podwyższoną zawartość soli w utworach przypowierzchniowych
obserwuje się nie tylko w rejonach kopalń soli. Kopalnie surowców
energetycznych, rud metali nieżelaznych oraz innych surowców
mineralnych stanowią źródło często poważnie zanieczyszczonych
wód kopalnianych.
Wody te zawierają zawiesiny mineralne oraz znaczne ładunki
chlorków i siarczanów. Eksploatowane pokłady wymagają stałego
odwodniania.
Po wydobyciu na powierzchnię wody kopalniane, ze względu na
silne zasolenie, nie nadają się do gospodarczego wykorzystania i z
reguły odprowadzane są do wód powierzchniowych, co przyczynia
się do zasolenia środowiska przyrodniczego. Nadmierne nawożenie
i nawadnianie, odladzanie jezdni w okresie zimy, przemysł to
wszystko również prowadzi do zasolenia gleb.

Zagęszczenie gleby
Następuje wtedy gdy na glebę wywierany jest nacisk
mechaniczny poprzez użycie ciężkiego sprzętu lub
nadmierną eksploatację pastwisk zwłaszcza gdy są to
tereny podmokłe. Na terenach gdzie występuje duży
ruch turystyczny (piesze wędrówki, narciarstwo).
Zagęszczenie zmniejsza przestrzeń między
cząsteczkami, a gleba częściowo lub całkiem traci
swoje zdolności chłonne. Gleba traci są żyzność,
aktywność biologiczna oraz trwałość. Proces ten jest
trudny do odwrócenia.

Zagęszczenie gleby

Osuwiska
Osuwiska powstają w wyniku nagłych lub powolnych
zmian w składzie i strukturze zbocza. Osuwiska z
reguły są zdarzeniami wtórnymi, ale w szczególnych
wypadkach mogą także być źródłem nowego
zagrożenia. Przyczyną powstania osuwisk są zmiany
w strukturze materiału (ziemia, skały) lub
oddziaływanie mechaniczne.

Wylesienie
Degradacja gleb następuje na skutek wylesiania
gruntów, przejmowania ich na cele nie produkcyjne
(nie rolnicze i leśne)
Lasy są najcenniejszymi ekosystemami biosfery.
Są one odpowiedzialne za procesy glebotwórcze,
spełniają również funkcję regulatorów klimatycznych.
Wylesione i niezabezpieczone gleby ulegają następnie
dynamicznym procesom erozji wietrznej i wodnej.

Rolnictwo
Zbyt intensywne rolnictwo nastawione na szybkie zyski
może być przyczyna degradacji gleby. Prowadzą do
tego: nieodpowiednie dostosowane metody rolnictwa,
nieprawidłowe uprawy i sposób użytkowania, użycie
niewłaściwych maszyn rolniczych, niewłaściwa
chemizacja rolnictwa.

Spadek różnorodności biologicznej
Stosowanie nawozów naturalnych zwiększa w glebie populację
mikroorganizmów, dżdżownic i innych bezkręgowców glebowych.
Stosowanie właściwego płodozmianu i odpowiednich odmian
roślin zdolnych konkurować z chwastami i odpornych na choroby
i szkodniki zwiększa szanse roślin uprawnych względem
gatunków niepożądanych
Priorytetowe traktowanie lokalnych odmian roślin i ras zwierząt
podtrzymuje różnorodność biologiczną w regionie.
Wprowadzanie naturalnych wrogów szkodników i chwastów
zamiast stosowania pestycydów wzbogaca różnorodność świata
zwierzęcego.

Pustynnienie
Pustynnienie jest to proces degradacji ziemi (gleb, szaty roślinnej
i lokalnych zasobów wodnych) na terenach suchych i półsuchych,
który prowadzi do powstania warunków pustynnych
Przyczyny pustynnienia:
niszczenie roślinności, wycinanie lasów
nadmierny wypas zwierząt
zbyt intensywna uprawa ziemi (prowadzi do dość szybkiego
wyjałowienia gleb)
złe melioracje
nadmierne wykorzystanie zasobów wód podziemnych

Zakwaszenie
Proces ten wiąże się z przemieszczaniem soli
i kationów o charakterze zasadowym z warstw
wierzchnich wewnątrz profilu glebowego. Procesom
tym sprzyjają opady oraz kwasy organiczne
i nieorganiczne, które są produktami mikroorganizmów
i roślin wyższych. Przyczynami zakwaszenia gleb są
też kwaśne deszcze.

Rekultywacja gleb – kierunki rekultywacji

Ochrona i rekultywacja gleb
Rekultywacja - przywracanie wartości użytkowych
i przyrodniczych terenom (przede wszystkim leśnym
i rolniczym) zdewastowanym i zdegradowanym przez
działalność człowieka.
Aby nie dopuścić do całkowitego zniszczenia gleb,
powinniśmy zacząć przeciwdziałać pogarszaniu
stanu gleb i gruntów na skutek działalności
człowieka. Gleby zdewastowane na skutek
działalności człowieka należy rekultywować -
przywrócić im dawną funkcję biologiczną i wartość
użytkową.

a) techniczne
Zabiegi rekultywacyjne
kształtowanie terenu - zasypywanie wyrobisk, wyrównanie hałd,
doprowadzenie do takiego stanu, w którym ilość wody i powietrza w
glebie wystarczy aby mogły rosnąć na niej rośliny
neutralizacja szkodliwych środków - doprowadzenia do stanu, w
którym bardzo szkodliwe substancje nie są już groźne dla życia
roślin i organizmów glebowych
dekoncentracja (rozrzedzenie) - polega to na wymieszaniu gleby
skażonej przez bardzo trujące substancje z glebą nieskażoną na
dużej powierzchni

) biologiczne
Zabiegi rekultywacyjne
nawożenie organiczne, mineralne, nawozy zielone
zabiegi agrotechniczne
wprowadzenie roślinności pionierskiej, czyli takiej która może rosnąć
w bardzo złych warunkach i powoli przygotowywać odpowiednie
warunki dla roślin bardziej wymagających

Rekultywacja terenu po wyrobisku w Kunowie

Rekultywacja terenu po wyrobisku w Kunowie

Rekultywacja terenu po wyrobisku w Kunowie

Hałda w Rydułtowach, drzewostan
powstał w wyniku samo-zalesienia