HÓA HỌC PHỨC CHẤT (NÂNG CAO)

HÓA HỌC 

PHỨC CHẤT 

(nâng cao)

ho¸ häc phøc chÊt 

(n©ng cao) 

I. KHÁI NIÊM CƠ BẢN VỀ PHỨC CHẤT 

II. LIÊN KẾT HOÁ HỌC TRONG PHỨC 

CHẤT 

III. CÁC PHẢN ỨNG CỦA PHỨC CHẤT 

IV. MỘT SỐ VẤN ĐỀ HIỆN ĐẠI

Kim loại chuyển tiếp

Các nguyên tố chuyển tiếp 

nhóm d 

VIIIB 

IIIB IVB VB VIB VIIB IB IIB 

Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn 

Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd 

La Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg 

Phần lớn sử dụng một phần các obitan d ở 

lớp vỏ phía trong ở các trạng thái oxi hóa 

thông thường

Cấu hình electron 

Nguyên tố 


Sc [Ar]3d 1 4s 2 

Ti [Ar]3d 2 4s 2 

V 

[Ar]3d 3 4s 

2 

Cr [Ar]3d 5 4s 1 

Mn [Ar]3d 5 4s 2 

[Ar] = 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6


Nguyên tố 


Fe [Ar] 3d 6 4s 2 

Co [Ar] 3d 7 4s 2 

Ni [Ar] 3d 8 4s 2 

Cu [Ar]3d 10 4s 1 

Zn [Ar]3d 10 4s 2 

[Ar] = 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6

Sự phân bố các e vào các AO của các nguyên tố chuyển tiếp chu kì 4 

Nguyên tố Phân bố e vào AO Số e không ghép ñôi 

Table 23.1

Fig. 22.2 

Trạng thái oxi hóa

Số lượng các AO d mang ñiện 

Bảng 2: Số oxi hóa và các AO d của các nguyên tố chuyển tiếp chu kì 4 

Số oxi hóa

Phức chất của kim loại 

Các phân tử hoặc ion xung quanh cation 

kim loại gọi là các phối tử (ligand),chúng 

tạo liên kết phối trí với kim loại 

Màu của các Kim loại chuyển tiếp

Phức chất của các kim loại 

chuyển tiếp ở trạng thái rắn

Liên kết phối trí 

KL chuyển tiếp ñóng vai trò như axit Lewis 

• Hình thành phức/ ion phức 

Fe 3+ (aq) + 6CN - (aq) → Fe(CN) 6 

3- 

(aq) 

Axit Lewis Bazo Lewis Ion phức 

Ni 2+ (aq) + 6NH 3 (aq) → Ni(NH 3 ) 6 

2+ 

(aq) 


Phức chất bao gồm một ion kim loại liên kết với một hay nhiều 

phân tử hay anion 

Axit Lewis = Kim loại = Trung tâm liên kết phối trí 

Bazơ Lewis = phối tử = phân tử/ion liên kết cộng hóa trị với 

kim loại trong phức

Phức chất tồn tại ở trạng thái dung 

dịch và trạng thái rắn

I. KHÁI NIÊM CƠ BẢN VỀ 


• Khái niệm về sự tạo phức chất 

• Danh pháp phức chất 

• Đồng phân của phức chất 

• Số phối trí và dạng hình học của phức 

chất 

• Sự phân loại phức chất



• Ion trung tâm: Các nhóm nguyên tử, phân 

tử hay ion sắp xếp một cách xác ñịnh 

xung quanh ion hay nguyên tử tạo phức, 

ion hay nguyên tử ñó ñược gọi là ion trung 

tâm(hay chất tạo phức) 

• Phối tử hay nhóm thế (ligan) : là các 

nhóm ion hay phân tử sắp xếp một cách 

xác ñịnh xung quanh ion trung tâm



• Cầu nội : Tập hợp ion trung tâm và phối tử 

tạo nên cầu nội củ phức chất. Cầu nội 

thường ñược ñặt trong dấu ngoặc vuông [ ]. 

Tổng ñiện tích các thành phần trong cầu nội 

tạo nên ñiện tích của cầu nội phức chất. 

• Cầu ngoại: các ion mang ñiện tích ñể trung 

hoà ñiện tich cầu nội ñược gọi là cầu ngoại. 

Hoá trị chính có thể bão hoà trong cầu nội và 

cầu ngoại, còn hoá trị phụ chỉ bão hoà trong 

cầu nội.



• Dung lượng phối trí : Dung lượng phối 

trí của một phối tử là số chỗ mà nó có thể 

chiếm ñựơc bên cạnh ion trung tâm. Một 

phối tử , tuỳ thuộc vào bản chất của nó , 

có thể liên kết với ion trung tâm qua 1, 2, 

3 hay nhiều nguyên tử trong thành phần 

của nó; Trong trường hợp ñó , phối tử 

ñược gọi tương ứng là phối tử có dung 

lượng phối trí là 1, 2, 3 … 

• Số phối trí : là số liên kết mà ion trung 

tâm tạo thành với các phối tử .

Danh pháp của phức chất 

• Theo qui ước của hiệp hội Quốc tế về hoá 

học lý thuyết và ứng dụng IUPAC ; tên các 

phức chất ñược gọi như sau: 

1) Với hợp chất ion: tên cation + tên 

anion (Gọi cation trước , anion sau) 

• Số oxi hoá của nguyên tử trung tâm ghi 

bằng số la mã và ñặt trong dấu ngoặc ñơn 

2) Phức chất trung hoà gọi tên như cầu nội


3) Các quy tắc goi tên phối tử. 

a.Tên phối tử gọi trước rồi ñến tên 

nguyên tử trung tâm 

b. Tên phối tử ñược sắp xếp theo vần 

α,β 

c. Tên của phối tử trung hòa ñọc như 

tên phân tử, ngoại trừ: H 2 O (gọi là 

aqua), NH 3 (gọi là ammin) , CO: 

cacbonyl, NO: nitrozyl. 

d. Tên phối tử anion: tên anion + “o” 

.VD Cl - cloro ; SO 

2-. 

4 : sunfato, OH - : 

hidroxo , NO 2- : nitro

Danh pháp IUPAC 

• Tên của phối tử âm kết thúc bằng 

hậu tố -o 

– -ide -o 

– -ite -ito 

– -ate -ato


Phối tử 

bromide, Br - 

chloride, Cl - 

cyanide, CN - 

hydroxide, OH - 

oxide, O 2- 

fluoride, F - 

Tên 

bromo 

chloro 

cyano 

hydroxo 

oxo 

fluoro


Phối tử 

carbonate, CO 

2- 

3 

oxalate, C 2 O 

2- 

4 

sulfate, SO 

2- 

4 

thiocyanate, SCN - 

thiosulfate, S 2 O 

2- 

3 

Sulfite, SO 

2- 

3 

Tên 

carbonato 

oxalato 

sulfato 

thiocyanato 

thiosulfato 

sulfito

Công thức và tên một số phối tử thông thường 

Formula 

H 2 O 

NH 3 

CO 

NO 

H 2 NC 2 H 4 NH 2 

OH - 

O 2- 

F - 

Cl - 

Br - 

I - 

CN - 

-NCS - 

-SCN - 

SO 

2- 

4 

SO 

2- 

3 

NO 

- 

3 

-NO 

- 

2 

-ONO - 

CO 3 

2- 

Name 

aqua 

ammine 

carbonyl 

nitrosyl 

ethylenediamine 

hydroxo 

oxo 

fluoro 

chloro 

bromo 

iodo 

cyano 

isothiocyanato* 

thiocyanato* 

sulfato 

sulfito 

nitrato* 

nitro* 

nitrito* 

carbonate


e) Phối tử cation : gọi tên cation và thêm đuôi 

ium 

• NH 2 NH 3+ : hidrazinium 

f) Thứ tự gọi tên các phối tử : Lần lượt 

gọi anion , phân tử trung hoà rồi ñến 

cation. Trong phạm vi một loại phối 

tử thì gọi phôí tử ñơn giản trước, 

phối tử phức tạp sau.


*) Nếu có nhiều phối tử giống nhau liên 

kết với nguyên tử trung tâm thì tên phối 

tử được thêm tiền tố Latinh (di-, tritetra-, 

penta, hexa-...) ñể chỉ số lượng 

phối tử mỗi . PtCl 2- 4 :tetrachoro, 

[Co(NH 3 ) 4 Cl 2 ] + : diclorotetraammin.


h) Với phối tử nhiều càng như 

etylendiamin, số phối tử liên kết với ion 

trung tâm được thêm tiền tố Hi Lạp như 

bi-, tri-, tetrakis-, pentakis-, hexakis-..). 

VD: Co(en) 3+ 3 : trietylendiamin. Tiền tố 

Hi Lạp thường sử dụng khi tiền tố La 

tinh có trong tên của phối tử như 

triethylamine, N(CH 3 ) 3 . Trong trường 

hợp này tên phối tử được viết trong 

ngoặc đơn. VD. [Co(N(CH 3 ) 3 ) 4 ] 2+ : 

tetrakis(triethylamine).


4.Với phức cation hoặc phức trung hòa tên 

nguyên tử trung tâm = tên kim loại + (số 

oxi hóa). VD:[Cr(H 2 O) 5 Cl] 2+ : ion 

choro pentaaquacrom(III),[Cr(NH ) Cl ]: 

3 3 3 

tricloro triammin crom (III).


5. Với phức anion: tên nguyên tử trung tâm = 

tên kim loại (ion) + “at” +(số oxi hóa La 

Mã). 

(Tên phức anion kết thúc bằng đuôi at), phức 

cation và trung hoà gọi bình thường 

VD [Cr(CN)6]3- : ion hexacyanocromat (III).


VD: 

NH 4 [Cr(NH 3 ) 2 (SCN) 4 ] Amoni 

tetra thioxyanato Diammin 

crômat(III) 

[Pt(NH 3 ) 4 (NO 2 )Cl] SO 4 Cloro nitro 

tetra ammin platin(IV) sunfat 

[Co(en) 2 Cl 2 ] SO 4 Di cloro bisetilendiamin 

coban(III) sunfat


6) Đồng phân không gian 

• Rh(NH 3 ) 4 Br 2 Cis- dibromo 

tetra ammin rodi (III) 

• Rh(NH 3 ) 4 Br 2 

Trans- dibromo 

tetra ammin rodi (III)


7) Đồng phân quang học 

• +) d hay (+) : quay phải 

• +) l hay (-) : quay trái 

8) Nhóm cầu : ñể chữ trước nhóm 

cầu 

[(H 2 O) 4 Fe(OH) 2 Fe(H 2 O) 4 ](SO 4 ) 2 Octa 

aquơ - di hidroxo di fero(III) sunfat 

[(NH 3 ) 4 Co(NO 2 )(NH 2 )Co(NH 3 ) 4 ](SO 4 ) 2 

Octa ammin - amino- nitro 

dicoban(III) sunfat


9) Vị trí liên kết: ñể kí hiệu 

nguyên tử liên kết trước tên 

nguyên tử trung tâm 

(NH 4 ) 2 [Pt(SCN) 6 ] Amoni hexa 

thioxyanato - S- platinat(IV) 

(NH 4 ) 3 [Co(NCS) 6 ] Amoni hexa 

thioxyanato - N- cobanat(III)


• Phối tử 

-Phân loại theo số nguyên tử cho 

– Ví dụ 

• Một càng = 1 

• Hai càng = 2 

• Bốn càng= 4 

• Sáu càng = 6 

Tác nhân chelat 

• Nhiều càng = 2 hoặc nhiều hơn 2 nguyên tử 

cho

Phối tử 

• Một càng (Monodentate) 

– Ví dụ: 

• H 2 O, CN - , NH 3 , NO 2- , SCN - , OH - , X - (halides), 

CO, O 

2- 

– Ví dụ Phức 

• [Co(NH 3 ) 6 ] 3+ 

• [Fe(SCN) 6 ] 3-

Phối tử nitơ

Phối tử 

• Hai càng (Bidentate) 

– Ví dụ 

• oxalate ion = C 2 O 4 

2- 

• ethylenediamine (en) = NH 2 CH 2 CH 2 NH 2 

• ortho-phenanthroline (o-phen) 

– Ví dụ phức 

• [Co(en) 3 ] 3+ 

• [Cr(C 2 O 4 ) 3 ] 3- 

• [Fe(NH 3 ) 4 (o-phen)] 3+

oxalate ion 

O O 2- 

C C 

O 

O 

* * 

*: Nguyên tử cho 

Phối tử 

H 2 N 

N 


CH 2 

ortho-phenanthroline 

HC 

* 

N 

* 

CH 2 

NH 2 

* * 

CH 

C 

C C 

CH 

CH 

HC 

CH 

C 

CH 

CH

Phối tử 

oxalate ion 


H 

C 

C 

M 

O 

M 

N

Fig. 22.7 

Cấu trúc của phức kim loại với 

Ethylenediamine

Phối tử

Phối tử 

• Sáu càng (Hexadentate) 

– ethylenediaminetetraacetate (EDTA) = 

(O 2 CCH 2 ) 2 N(CH 2 ) 2 N(CH 2 CO 2 ) 2 

4- 

– Ví dụ phức: 

• [Fe(EDTA)] -1 

• [Co(EDTA)] -1

Phối tử 

O 

EDTA 

O 

O 

C 

CH 2 

N 

CH 2 

CH 2 N 

CH 2 C 

* * 

* 

* 

O 

C 

CH 2 

CH 2 C 

* * 

O 

O 

O 

O 

*:Nguyên tử cho

H 

Phối tử 

EDTA 

O 

C 

M 

N

Liên kết 

phối trí 

của 

EDTA

Ligands 

EDTA


KL 

chuyển 

tiếp 

Tên nếu trong phức 

dương 

Tên nếu trong phức 

âm 

Sc Scandium Scandate 

Ti titanium titanate 

V vanadium vanadate 

Cr chromium chromate 

Mn manganese manganate 

Fe iron ferrate 

Co cobalt cobaltate 

Ni nickel nickelate 

Cu Copper cuprate 

Zn Zinc zincate

Số phối trí và dạng hình 

học của phức chất 

a) Số phối trí 2 : Cu + , Ag + , Au + , Hg 2+ , 

• Cấu trúc thẳng, Ion trung tâm lai hoá 

sp 

VD: [AuCl 2 ] - ; [ I 3 ] - 

b) Số phối trí 3: 

• Cấu trúc tam giác ñều (tam giác phẳng) 

Ion trung tâm lai hoá sp 2 

VD: [HgI 3 ] - 

• Cấu trúc tháp tam giác 

Nguyên tử trung tâm lai hoá sp 3 hoặc d 2 p 

VD: [H 3 O] +



c) Số phối trí 4: 

• Cấu trúc tứ diện ñều 

Nguyên tử trung tâm lai hoá sp 3 

VD: [FeCl 4 ] - 

• Cấu trúc vuông phẳng 

Nguyên tử trung tâm lai hoá dsp 2 

hoặc d 2 p 2 

VD: [PtCl 4 ] 2-



d) Số phối trí 5: 

• Cấu trúc lưỡng chóp tam giác 

Nguyên tử trung tâm lai hoá sp 3 d, dsp 3 

hoặc d 3 sp 

VD: [Fe(CO) 5 ] 

• Cấu trúc hình tháp vuông 

- Nguyên tử trung tâm lai hoá sp 3 d 2 (tạo 6 

obitan nhưng 1 obitan không tham gia liên 

kết) 

VD: [SbF 5 ] 2- ,



e) Số phối trí 6: 

- Nguyên tử trung tâm có 2 kiểu lai 

hoá d 2 sp 3 , sp 3 d 2 

• Cấu trúc bát diện ñều 

VD: [PtCl 6 ] 2- , [SiF 6 ] 2- 

• Ngoài ra có Cấu trúc lăng trụ 

f) Số phối trí 7,8,9: 

• VD: [Cr 2 O 7 ] 2- , [Mo(CN) 8 ] 4-

Hai phối tử 

Bốn phối tử 

thẳng 

tứ diện(thường thấy) 

khi KL có AO d 8 ) 

Six ligands Octahedral 

Vuông phẳng (xảy ra

Dạng hình học của các on phức

Trạng thái oxi hóa của kim loại là gì 

Số phối trí và hình dạng của một số các ion phức 

Số phối trí Hình dạng Ví dụ

Một số hình dạng phức

Hình dạng của phức 

Số phối trí 

hình dạng 

2 

Thẳng 

Ví dụ: [Ag(NH 3 ) 2 ] +



4 

Tứ diện 

(phần lớn) 

hình dạng 

Ví dụ: [Zn(NH 3 ) 4 ] 2+ , [FeCl 4 ] - 

Vuông phẳng 

(đặc trưng cho kim loại có 8 AO d) 

Ví dụ: [Ni(CN) 4 ] 2-

Square planar geometry 

e.g. [PtCl 4 ] 2- 

[AuBr 4 ] - 

[Co(CN) 4 ] 2- 

Hình vuông phẳng tạo bởi kim loại có 8 AO d 

ví dụ nhóm 10 Ni 2+ , Pd 2+ , Pt 2+ 

Au 3+



6 

hình dạng 

Ví dụ: [Co(CN) 6 ] 3- , [Fe(en) 3 ] 3+ 

Bát diện

Porphine – một tác nhân 

chelat được tìm thấy 

trong tự nhiên 

N 

NH 

NH 

N

Metalloporphyrin 

N 

N 

2+ 

Fe 

N 

N

Myoglobin, một protein chứa 

O 2 trong các tế bào

Phức của Fe 2+ trong Oxymyoglobin và 

Oxyhemoglobin

Máu ñộng mạch 

Trường mạnh 

O 2 

N 

Fe 

N 

∆ Lớn 

N 

N 

N 

NH 

globin 

(protein) 

Màu đỏ tươi phụ thuộc 

vào sự hấp thụ ánh sáng 

xanh

Venous Blood 

Weak field 

OH 2 

N 

N 

Fe 

N 

N 

N 

∆ Nhỏ 

NH 

globin 

(protein) 

Bluish color due to 

absorption of orangish 

light

Phức Fe 

FG24_014.JPG

Đồng phân của phức chất 

1) Đồng phân ion hoá và Đồng phân 

hidrat: là những chất có cùng thành phần 

chỉ khác nhau ở trong dung dịch phân li 

thành các ion khác nhau. 

• Đồng phân hidrat là trường hợp ñặc biệt 

của ñồng phân ion hoá. 

• Nguyên nhân là do sự phối trí khác nhau 

ở ion cầu nội và cầu ngoại.


VD:+) [Co(En) 2 (SCN) 2 ]Cl và 

[Co(En) 2 (SCN)Cl](SCN) 

[Co(NH 3 ) 5 (SO 4 )]Br và 

[Co(En) 2 Br]SO 4 

+) CoCl 3 . 6H 2 O có 3 ñồng phân: 

[Co(H 2 O) 6 ]Cl 3 ; [Co(H 2 O) 5 Cl]Cl 2 .H 2 O ; 

[Co(H 2 O) 4 Cl 2 ] Cl . 2 H 2 O


2) Đồng phân muối (ñồng phân liên kết): 

Do kiểu liên kết gây ra 

Thường xảy ra với phân tử lưỡng cực : 

CN - , SCN - , NO - 2- , urê , thiourê ... 

VD: [(NH 3 ) 5 Co-NO 2 ]Cl 2 

[(NH 3 ) 5 Co-O-N= O]Cl 2 

liênkết qua N 

liênkết qua O

• Ví dụ 

Đồng phân liên kết 

– [Co(NH 3 ) 5 (ONO)] 2+ và 

[Co(NH 3 ) 5 (NO 2 )] 2+

Đồng phân liên kết

Đồng phân liên kết 

hν 

[Co(NH 3 ) 5 (NO 2 )] 2+ [Co(NH 3 ) 5 (NO 2 )] 2+ 

vàng 

Phức nitro 

(H 3 N) 5 Co N 

O 

O 

∆ 

Đỏ 

Phức nitrito 

(H 3 N) 5 Co O O 

N 

[Pd(NCS) 2 (PPh 3 ) 2 ] [Pd(SCN) 2 (PPh 3 ) 2 ] 

isocyanate 

thiocyanate

Đồng phân cầu phối trí 

• Ví dụ 

[Co(NH 3 ) 5 Cl]Br và [Co(NH 3 ) 5 Br]Cl 

• Xét trong môi trường nước 

[Co(NH 3 ) 5 Cl]Br → [Co(NH 3 ) 5 Cl] + + Br - 

[Co(NH 3 ) 5 Br]Cl → [Co(NH 3 ) 5 Br] + + Cl -

Đồng phân ion hóa 

e.g. [Co(NH 3 ) 5 Br]SO 4 

[Co(NH 3 ) 5 (SO 4 )]Br 

no ppt 

AgBr 

Ag + 

[Co(NH 3 ) 5 Br]SO 4 

[Co(NH 3 ) 5 (SO 4 )]Br 

Ba 2+ 

BaSO 4 

Ba 2+ no ppt

• Ví dụ 

Đồng phân cầu phối trí 

[Co(NH 3 ) 5 Cl]Br vs. [Co(NH 3 ) 5 Br]Cl 

• Xét sự kết tủa 

[Co(NH 3 ) 5 Cl]Br(aq) + AgNO 3 (aq) → 

[Co(NH 3 ) 5 Cl]NO 3 (aq) + AgBr(s) 

[Co(NH 3 ) 5 Br]Cl(aq) + AgNO 3 (aq) → 

[Co(NH 3 ) 5 Br]NO 3 (aq) + AgCl(aq)


3) Đồng phân phối trí 

• Là những chất có cùng khối lượng phân 

tử nhưng có sự phân bố khác nhau của 

các nhóm thế ở trong thành phần của các 

ion phức chất tạo nên phân tử hợp chất. 

Thường xảy ra với phức chất mà cả cầu 

nội và cầu ngoại ñều là phức chất. 

[Cu(NH 3 ) 4 ][PtCl 4 ] [Pt(NH 3 ) 4 ][CuCl 4 ] square planar 

[Co(NH 3 ) 6 ][Cr(CN) 6 ] 

[Cr(NH 3 ) 6 ][Co(CN) 6 ] octahedral


VD: [Pt(NH 3 ) 4 ] 2+ [PtCl 4 ] 2- và 

[Pt(NH 3 ) 3 Cl] + [Pt(NH 3 )Cl 3 ] - 

[Co(NH 3 ) 6 ] 3+ [Cr(CN) 6 ] 3- và 

[Cr(NH 3 ) 6 ] 3+ [Co(CN) 6 ] 3- 

[(NH 3 ) 4 Co(OH) 2 Co(NH 3 ) 2 Cl 2 ]SO 4 

và 

[Cu(NH 3 ) 4 ][PtCl 4 ] [Pt(NH 3 ) 4 ][CuCl 4 ] square planar 

[Co(NH 3 ) 6 ][Cr(CN) 6 ] 

[Cl(NH 3 ) 3 Co(OH) 2 Co(NH 3 ) 3 Cl]SO 4 

[Cr(NH 3 ) 6 ][Co(CN) 6 ] octahedral

Đồng phân trùng hợp phối trí 

Các phối tử sắp xếp khác nhau ở 2 ion trung tâm 

[Cu(NH 3 ) 4 ][PtCl 4 ] và [Pt(NH 3 ) 4 ][CuCl 4 ] vuông phẳng 

[Co(NH 3 ) 6 ][Cr(CN) 6 ] và [Cr(NH 3 ) 6 ][Co(CN) 6 ] bát diện 

Đồng phân polime 

n có giá trị khác nhau trong công thức kinh nghiệm 

[ML m ] n 

VD: [Pt(NH 3 ) 4 ][PtCl 4 ] và [Pt(NH 3 ) 2 Cl 2 ] 

Cả 2 polymer đều có chung công thức kinh 

nghiệm là [Pt(NH 3 ) 2 Cl 2 ] n


4) Đồng phân trùng hợp phối trí 

• Các chất trùng hợp phối trí không chỉ 

khác nhau về cách sắp xếp các phối tử 

xung quanh ion trung tâm mà còn khác 

nhau về khối lượng phân tử. 

VD: : [Pt(NH 3 ) 2 Cl 2 ] 0 tồn tại 5 dạng: 

• Dạng mônome : [Pt(NH 3 ) 2 Cl 2 ] 0 

• Dạng dime : [Pt(NH 3 ) 4 ][PtCl 4 ] ; 

[Pt(NH 3 ) 3 Cl] [Pt(NH 3 )Cl 3 ] 

• Dạng trime : [Pt(NH 3 ) 4 ] [Pt(NH 3 )Cl 3 ] 2 ; 

[Pt(NH 3 )Cl 3 ] 2 [PtCl 4 ]


5) Đồng phân hình học 

• Pt(NH 3 ) 2 Cl 2 

platin (II) 

• Pt(NH 3 ) 2 Cl 2 

platin (II) 

Cis- dicloro diammin 

Trans- dicloro diammin

Cis 

và 

Trans

Đồng phân hình học 

Đồng phân cis 

Đồng phân trans 

Pt(NH 3 ) 2 Cl 2

Dạng hình học của phức vuông phẳng 


trans-[PtCl 2 (NH 3 ) 2 ] 

trans-diamminedichloroplatinum(II) 

cis-[PtCl 2 (NH 3 ) 2 ] 

cis-diamminedichloroplatinum(II)

Đồng phân 

cis-trans

Đồng phân hình học của [Pt(NH 3 ) 2 Cl 2 ]

Octahedral geometry 

[ML 4 X 2 ] 


phối tử trục 

phối tử trục 

phối tử biên 

phối tử biên 

trans-[Co(NH 3 ) 4 Cl 2 ] + 

phức có màu xanh 

cis-[Co(NH 3 ) 4 Cl 2 ] + 

phức có màu tím

Phối tử clo


đồng phân cis 

đồng phân trans 

[Co(H 2 O) 4 Cl 2 ] +

Đồng phân hình học của [Co(NH 3 ) 4 Cl 2 ] +

Đồng phân cis và trans 

của phối tử nhiều càng


6) Đồng phân quang học : là những chất có cùng 

thành phần phức chất chỉ khác nhau về hình ảnh 

của vật và ảnh qua gương 

+) d hay (+) : Phức chất có khả năng quay mặt 

phẳng phân cực từ trái sang phải. 

+) l hay (-) : Phức chất có khả năng quay mặt 

phẳng phân cực từ phải sang traí. 

• Chỉ có ñồng phân Cis mới có ñồng phân quang học 

VD: [Co(En) 2 (NH 3 )Cl] X 2 

Điều kiện một hợp chất có ñồng phân quang học là 

phân tử bất ñối xứng (không có mặt phẳng ñối 

xứng, không có trục quay phản xạ) và số ñồng 

phân quang học của phức chất tăng lên nhiều nếu 

phối tử lại có ñồng phân quang học

Mặt phẳng gương của cis-[Co(en) 2 Cl 2 ] + và trans-[Co(en) 2 Cl 2 ] +

Ví dụ 1 

mirror plane 

cis-[Co(en) 2 Cl 2 ] +

Ví dụ 1 

Quay phân tử 180° qua gương 

180 °

Ví dụ 1 

không thể trùng khít 


Example 1 

Đồng phân 

Enang 


Ví dụ 2 

mirror plane 

trans-[Co(en) 2 Cl 2 ] +

Ví dụ 2 

Quay phân tử 180° qua gương 

180 ° 


Ví dụ 2 

có thể trùng khít và không quang hoạt 


Phân loại phức chất 

1) Phức chất với các phối tử chứa nitơ 

a) Phức amoniacat là phức chứa phối 

tử NH 3 và hợp chất có cấu tạo tương 

tự NH 3 (N 2 H 4 , NH 2 OH) 

b) Phức aminat (phức chứa phối tử 

NH 2- ): ankylamin (CH 3 NH 2 ), mạch 

vòng (amin thơm, amin dị vòng )


2) Phức chất với các phối tử chứa oxi 

a) Phức hidrat tinh thể: là phức có phối tử là H 2 O tham 

gia liên kết với ion trung tâm (có thể ở cầu nội hoặc 

liên kết yếu ở cầu ngoại) 

VD: [Co(H 2 O) 6 ]Cl 3 6 phân tử H 2 O ở cầu nội 

• CuSO 4 . 5H 2 O 4 phân tử H 2 O ở cầu nội: 

[Cu(H 2 O) 4 ] SO 4 . H 2 O 

- Phức aquơ là trường hợp riêng của hidrat tinh thể 

b) Phức hidroxo 

c) Phức cacbonyl 

d) Phức của anion gốc axit : NO 3- , NO 2- , C 2 O 

2- 

4 , CO 

2- 

3 , 

ClO 4- , SO 

2- 

4 ,


3) Phức chất với các phối tử chứa lưu huỳnh 

• VD: S 2 O 

2- 

3 , (C 2 H 5 ) 2 S , 

4) Phức chất có phối tử là ion halogenua X - 

- Đồng halogen [BeF 4 ] 2- , [TaF 8 ] 3- , [W 2 F 9 ] 3- 

- Dị halogen [Pt(NH 3 ) Cl 2 Br] - 

5) Phức chất với có phối tử là polihalogenua 

• Ở phức này các halogen có số oxi hoá 

khác nhau làm ion trung tâm và phân tử 

X 2 làm phối tử 

• VD: M[Br - (Br 2 )], M[Br - (Cl 2 )], M[I - (I 2 )], 

M[Br - F 6 )], M[I - (F 6 )], M[I + (F 4 )]


6) Phức chất với các phối tử: phối tử P , As , Sb, 

H 2 , O 2 , CN - ... 

- PR 3 , AsR 3 , SbR 3 (R: halogen , gốc 

hidrocacbua) 

[Pt(PCl 3 ) 2 Cl 2 ]; [Cu(PH 3 ) 3 Cl] + ; [Rh(C 6 H 5 ) 3 P] 

[M (C 6 H 5 ) 3 P 2 CO 2 ] vơí M : Ni 0 , Pd 0 , Pt 0 

7) Phức vòng (chelat): phối tử có dung lượng 

phối trí ít nhất là 2: En, C 2 O 4 

2- 

, SO 4 

2- 

, 

NH 2 CH 2 COOH ...

Sơ ñồ tách các nguyên tố nhóm II

Sơ ñồ tách các nguyên tố nhóm III

LIÊN KẾT HOÁ HỌC 

TRONG PHỨC CHẤT 

A) ÁP DỤNG THUYẾT LIÊN KẾT HOÁ TRỊ 

GIẢI THÍCH LIÊN KẾT TRONG PHỨC 

CHẤT. 

B) ÁP DỤNG THUYẾT TRƯỜNG TINH THỂ 

GIẢI THÍCH LIÊN KẾT TRONG 

PHỨC CHẤT. 

C) ÁP DỤNG THUYẾT MO GIẢI THÍCH 

LIÊN KẾT TRONG PHỨC CHẤT.

THUYẾT LIÊN KẾT HOÁ TRỊ 

• Nội dung: Liên kết giữa nguyên tử trung 

tâm và các phối tử là liên kết cho nhận 

+) Nguyên tử kim loại phải có obitan trống 

ñể tạo liên kết với các obitan chứa cặp 

electron tự do của phối tử 

+) Khi ñó các obitan trống của nguyên tử 

+) Khi ñó các obitan trống của nguyên tử 

kim loại tạo phức tổ hợp thành các obitan 

lai hoá với sự ñịnh hướng không gian xác 

ñịnh ứng với sự hình thành các liên kết 

giữa hạt tạo phức và phối tử trong phức 

chất.


• Nội dung: 

+) Liên kết phối trí ñược hình thành do sự 

xen phủ của các obitan lai hoá còn trống 

của kim loại với cặp electron tự do của 

phối tử. 

+) Sự xen phủ của các obitan càng lớn, 

+) Sự xen phủ của các obitan càng lớn, 

liên kết càng bền.


+) Cấu hình không gian của phức chất phụ 

thuộc vào dạng lai hoá: 

- Lai hoá sp: cấu hình thẳng (Ag + , Hg 2+ ) 

- Lai hoá sp 3 cấu hình tứ diện (Al 3+ , Zn 2+ , 

Co 2+ , Fe 2+ , Ti 3+ ...) 

- Lai hoá dsp 2 : cấu hình vuông phẳng 

(Au 3+ , Pd 2+ , Cu 2+ , Ni 2+ , Pt 2+ ...) 

- Lai hoá d 2 sp 3 : cấu hình bát diện (Cr 3+ , 

Pt 4+ , Co 3+ , Fe 3+ , Rh 3+ ... ) 

•


Các obitan muốn lai hoá ñược với nhau 

phải năng lượng gần nhau và phải có cấu 

hình hình học và sự ñịnh hướng của 

obitan trong không gian 

+) Các dạng lai hoá và sự phân bố hình 

học của phối tử trong phức chất xác ñịnh 

chủ yếu bởi cấu tạo electron của ion 

trung tâm . Ngoài ra chúng còn phụ 

thuộc vào bản chất của các phối tử.


KL chuyển tiếp ñóng vai trò như axit Lewis 

• Hình thành phức/ ion phức 

Fe 3+ (aq) + 6CN - (aq) → Fe(CN) 6 

3- 

(aq) 


Ni 2+ (aq) + 6NH 3 (aq) → Ni(NH 3 ) 6 

2+ 

(aq) 


Phức chất bao gồm một ion kim loại liên kết với một hay nhiều 

phân tử hay anion 

Axit Lewis = Kim loại = Trung tâm liên kết phối trí 

Bazơ Lewis = phối tử = phân tử/ion liên kết cộng hóa trị với 

kim loại trong phức

Phức chất tồn tại ở trạng thái dung 

dịch và trạng thái rắn

Liên Kết phối trí và 

dạng hình học 

Liên kết hóa trị 

Valence Bond Theory 

versus 

Crystal Field Theory 

lai hóa 

Bát diện d 2 sp 3 

Tứ diện sp 3 

Vuông phẳng dsp 2 

phức spin thấp và spin cao.

6 phối tử trong trường bát diện

Sự hình thành obitan d 2 sp 3


• Xét phức [CoF 6 ] 3- : 

• 27 Co: [Ar]3d 7 4s 2 ⇒ Co 3+ : [Ar]3d 6 

- 

F 

- - - - 

F F F F 

.. .. F 

.. .. .. .. 

- 

↑↓ ↑ ↑ ↑ 

↑ 

↑↓ 

↑↓ ↑↓ ↑↓ 

↑↓ ↑↓ 

3d 6 sp 3 d 2


• Xét phức [Co(NH 3 ) 6 ] 3+ : 

• 27 Co: [Ar]3d 7 4s 2 ⇒ Co 3+ : [Ar]3d 6 

NH 3 

NH 3 

NH 3 

NH 3 

NH 3 

NH 3 

.. .. 

.. 

.. .. .. 

↑↓ 

↑↓ 

↑↓ 

↑↓ 

↑↓ 

↑↓ 

↑↓ ↑↓ ↑↓ 

3d 6 d 2 sp 3

THUYẾT TRƯỜNG TINH THỂ 

1) Sự tách các obitan d 

Thuyết khảo sát ảnh hưởng của trường 

phối tử ñến các obitan d của nguyên tử 

trung tâm, sự tương tác giữa các obitan 

d với các phối tử âm ñiện là tương tác 

tĩnh ñiện, dựa trên thế năng cổ ñiển E 

= q 1 q 2 /r 

• q 1 , q 2 là ñiện tích của electron tương tác 

• r là khoảng cách các trọng tâm của các 

ion tương tác


• Kết quả làm tăng năng lượng của các 

electron d, tác ñộng của các phối tử tới 

các e- d không giống nhau, những e-d 

nào nằm gần phối tử thì nó bị ñẩy mạnh 

hơn do ñó năng lượng của nó tăng lên 

nhiều, còn những e- d nằm xa phối tử thì 

bị ñẩy ít hơn và do ñó sự tăng năng 

lượng của nó cũng ít hơn⇒ làm tách mức 

năng lượng của các e- d .


2) Sự tách các mức năng lượng d trong 

trường bát diện ñều 

• Xét phức chất bát diện: [Ti(H 2 O) 6 ] 3+ , 

Ti 3+ : 3d 1 

- Tương tác của các phối tử lên các obitan 

d xy , d xz , d yz là như nhau làm cho năng 

lượng electron tăng lên như nhau 

- Các obitan d z2 và d (x2 - y2) tương ñương 

nhau nên tương tác của các phối tử lên 

các electron ở các obitan ñó là như nhau 

do ñó năng lượng electron tăng lên như 

nhau

Sự định hướng 

của 5 AO-d 

orbitals 

đối với các phối 

tử của phức bát 

diện


z 

y 

Ti 3+ 

x 

Sự sắp xếp 6 phối tử âm ñiện trong 

phức bát diện của Ti 3+

Thuyết trường tinh thể 

Trường bát diện 

(-) Phối tử điện tích âm bị hút 

bởi ion kim loại, làm bền hệ 

attracted to (+) metal ion; 

provides stability 

- 

- - 

+ 

- 

- 

Các e-d bị đẩy bởi các phối tử 

điện tích âm; làm tăng năng 

lượng của AO-d 

- 

Các phối tử phân bố dọc các trục x, y, z

(a) Sự định hướng kiểu bát diện của các điện tích âm xung quanh ion kim loại. (b-f) 

Các sự địn hướng của các AO-d so với phối tử điện tích âm. Chú ý rằng các thùy của 

AO d z2 and d x2-y2 (H.b và c) hướng về các điện tích âm và các thùy của AO- d xy , d yz , and 

d xz (H.d-f) nằm giữa các điện tích âm.

Ảnh hưởng của trường bát diện 

với các phối tử


- Trong 5 obitan d thì các obitan dz 2 và 

d(x 2 - y 2 ) hướng thẳng vào phối tử , nên 

chịu tương tác trực tiếp của trường phối tử 

, vì vậy năng lượng của các obitan dz 2 và 

d(x 2 - y 2 ) tăng lên cao hơn so với năng 

lượng của các obitan dxy , dxz , dyz 

( vì các obitan dxy , dxz , dyz nằm trên 

ñường phân giác nên chịu sự tương tác 

của trường phối tử yếu hơn,năng lượng 

tăng ít hơn).


- Kết quả các mức năng lượng d suy 

biến 5 lần ở ion tự do thì ở trường 

bát diện bị tách làm ñôi. 

- e g : dz 2 , d(x 2 - y 2 ) ; 

- t 2g : d xy , d xz , d yz 

Năng lượng tách 

∆ 0 = Ee g - E t 2g = 10Dq


Y 

Z 

X 

X 

d x 2 -y 2 d z 2 

Y Z Z 

Các thùy AO hướng trực tiếp vào các phối tử 

lực đẩy tĩnh điện lớn hơn = thế năng cao hơn


Y 

Z 

Z 

X 

X 

Y 

d xy d xz d yz 

Lobes directed between ligands 

less electrostatic repulsion = lower potential energy


trường bát diện 

Các mức năng lượng AO-d 

d z 2 d x 2 - y 2 

_ _ 

E 

Ion kim loại 

tự do 

_ _ _ _ _ 

_ _ _ 

d xy d xz d yz 

Ion kim loại trong phức bát diện 

Các AO-d

Sự tách mức năng lượng 

trong trường tinh thể 

d z 2 d x 2 - y 2 

∆ 

được xác định nhờ nguyên tử trung 

tâm (ion kim loại) và phối tử 

d xy 

d xz 

d yz

Fig. 22.17 

Trường tinh thể tách các AO-d trong 

phức bát diện

Trường 

ñối 

xứng 

cầu 

trong 

trường 

bát 

diện


d orbital energy levels 

metal ion in octahedral 

complex 

d z 2 d x 2 - y 2 

_ _ 

_ _ _ 

∆ 

E 

d xy 

d xz 

d yz 

isolated 

_ 

metal 

_ _ 

ion 

_ _ 

Metal ion and the nature of the 

ligand determines ∆ 

d-orbitals

Ion kim 

loại trong 

trường

Free Co 

orbitals

Vẽ giản ñồ tách mức năng lượng của các AO-d ñối với ion 

trung tâm trong phức bát diễn trong các trường hợp sau: 

a. Fe 2+ (spin thấp và cao) 

b. Fe 3+ (spin cao) 

c. Ni 2+ 

d. Zn 2+ 

e. Co 2+ (spin thấp và cao) 

Có bao nhiêu electron ñộc thân trong các ion phức sau 

a. Ru(NH 3 ) 6 

2+ 

(spin thấp) 

b. Fe(CN) 6 

3- 

(spin thấp và cao) 

c. Ni(H 2 O) 6 

2+ 

d. V(en) 3 

3- 

e. CoCl 4 

2-



trường bát diện biến dạng 

a) Trường bát diện bẹt 

2 phối tử trên trục z gần ion trung tâm hơn 4 

phối tử khác nằm trục x,y; do ñó tương tác 

của trường phối tử lên obitan d z2 sẽ mạnh 

hơn so với obitan d (x2 - y2) và năng lượng của 

chúng sẽ cao hơn so với obitan d (x2 - y2) , kết 

quả mức e g bị tách làm hai mức và mất suy 

biến. 

Tương tự như vậy, các obitan d xz , d yz phân bố 

gần các phối tử hơn obitan d xy nên nó chịu 

tương tác của trường phối tử mạnh hơn, 

năng lượng của chúng sẽ cao hơn, kết quả 

mức t 2g bị tách thành 2 mức



(-) Phối tử điện tích âm bị hút 

bởi ion kim loại, làm bền hệ 

attracted to (+) metal ion; 

provides stability 

- 

- - 

+ 

- 

- 

Các e-d bị đẩy bởi các phối tử 

điện tích âm; làm tăng năng 


- 

Các phối tử phân bố dọc các trục x, y, z


b) Trường tứ phương (bát diện kéo dài) 

Trong trường tứ phương, 2 phối tử trên 

trục z ñứng xa ion trung tâm hơn 4 phối 

tử khác nằm trục x,y; do ñó tương tác 

của trường phối tử lên obitan d (x2 - y2) sẽ 

mạnh hơn so với obitan d z2 và năng 

lượng của chúng cao hơn so với obitan 

d z2 , kết quả mức e g bị tách làm hai mức 

và mất suy biến.


Do obitan d xy phân bố gần các phối tử 

hơn các obitan d xz , d yz nên nó chịu tương 

tác của trường phối tử mạnh hơn, năng 

lượng của chúng sẽ cao hơn, kết quả 

mức t 2g bị tách mưc và giảm bậc suy 

biến.


c) Trường hợp giới hạn (phức 

vuông phẳng) 

• Khi mật ñộ electron trên trục z ñủ 

lớn, hằng số chắn lớn làm giảm lực 

liên kết, các phối tử trên trục z bị 

tách hoàn toàn khỏi phức bát diện, 

tạo thành phức vuông phẳng.


d x 

2 

- y 

2 

d x 

2 

- y 

2 

d z 

2 2 2 

, d x - y 

d z 

2 

d x y 

d 

d x y 

Ion tự do 

d x y , d x z , d y z 

d x z , d y z 

Trường Trường tứ phương 

bát diện [MX 6 ] (bát diện thuôn) 

d z 

2 

Trường d x z , 

vuông phẳng 

d y z 

Hình 11. Sự tách mức d của ion trung tâm trong các 

trường đối xứng khác nhau


• Dãy phổ hoá học. 

I - 

z 

z 

y 

x 

y 

x 

a 

b 

Hình 12. Các obitan d x2 - y2 (a) và d xy (b) 

trong trường tứ diện của các phối tử (dấu • )

Sơ ñồ mức năng lượng của obitan d 

phức tứ diện

Các AO-d trong trường tứ diện của 

các ñiện tích ñiểm

4 phối tử trong trường tứ diện




• Trong trường tứ diện các obitan d xy , d xz , 

d yz nằm trên ñường phân giác của góc 

vuông hướng thẳng vào phối tử, nên chịu 

tương tác trực tiếp của trường phối tử, vì 

vậy năng lượng) tăng lên cao hơn so với 

năng lượng của các obitan d z2 và d (x2 - y2) 

(vì d z2 và d (x2 - y2) nằm trên trục toạ ñộ nên 

chịu sự tương tác của trường phối tử yếu 

hơn, năng lượng tăng ít hơn).




- Kết quả các mức năng lượng d ở trường tứ 

diện bị tách làm ñôi nhưng theo thứ tự 

ngược lại với trường bát diện. 

• ∆ T = (4/9) ∆ 0 = E t 2 - E e

Giản đồ năng 


ion kim loại trong 

phức tứ diện 

d xy 

d xz 

d yz 

_ _ _ 

E 

ion kim 

loại tự do 

_ _ _ _ _ 

AO-d 

_ _ 

∆ 

d z 2 d x 2 - y 2 

spin cao

Fig. 22.23

Trong phức tứ diện, Các AOe 

g nằm dưới các AO- t 2g ; chỉ 

trong trường yếu mới cần quan 

tâm. 

Năng lượng tách bởi phối tử 

trong trường tứ diện, ∆ T nhỏ 

hơn trong trường bát diện, ∆ o . 

Nên, phức tứ diện trường yếu 

phổ biến.(∆ T

Sự tách mức năng lượng trường tứ diện 

Ion kim loại trong 

trường tinh thể 

ñối xứng cầu Ion kim loại trong 

trường tứ diện



d 2 2 2 

z , d x - y 

d 


d 2 2 2 

z , d x - y 


d 

Ion tự do 

Ion trong 

trường đối 

xứng cầu 

Ion trong 

trường 

bát diện 

Ion trong 

trường 

tứ diện 

Hình 12. Tách mức d bởi các trường phối tử có 

đối xứng khác nhau


trường tứ diện


trường vuông

Giản ñồ năng lượng các AO-d trong 

phức vuông phẳng

Giản ñồ năng lượng 

các AO-d trong 

phức vuông phẳng 

Ion kim loại trong 


__ 

__ 

d x 2 - y 2 

d xy 

__ 

d z2 

E 

Ion kim 

loại tự do 

_ _ _ _ _ 

AO-d 

__ __ 

d xz d yz 

chỉ có spin thấp

Fig. 22.24

Khi có 1,2 hoặc 3 electron e g trong phức 

thì xuất hiện sự sai lệch tứ phương . Trong 

phức 4d 8 hoặc 5d 8 

sự sai lệch có thể dẫn đến sự tạo thành 


∆ SP = 1.3 ∆ O 

định lượng sự tách obitan 

đối với phức vuông phẳng 

Ảnh hưởng của lệch tứ phương (làm ngắn liên kết trên trục x và y, kéo 

dài liên kết trên trục z) đối với năng lượng các AO-d đối với phức d 9

∆ T= 4/9 ∆ O nên 

Phức tứ diện thường là phức spin cao, còn 

phức vuông phẳng thường là phức spin 

thấp

Giản đồ 

các mức 

năng 

lượng của 

AO-d 

trong phức 

bát diện

Giản đồ năng 

lượng đối với 

phức vuông 

phẳng và phức 

thẳng


• Cường ñộ của trường phối tử 

Dưới tác dụng của trường phối tử, 

năng lượng các obitan d của ion 

trung tâm giảm bậc suy biến và bị 

tách thành 2 mức t 2g (d) và e g (d). 

Cường ñộ của trường phối tử càng 

mạnh thì sự tách mức càng lớn. Hiệu 

số năng lượng giữa 2 mức ñó gọi là 

năng lượng tách: 

∆ o = Ee g - E t 2g = 10Dq 

∆ T = Et 2 - Ee = 10Dq


• Năng lượng ổn ñịnh bởi trường 

tinh thể và hiêu ứng nhiệt ñộng 

- Phức bát diện ñều: 

∆H L = [0,4 n 1 (t 2g ) - 0,6 n 2 (e g )]∆ 0 

- Phức bát tứ diện : 

∆H L = [0,6 n 2 (e g ) - 0,4 n 1 (t 2g )]∆ T


b) Hiệu ứng cấu trúc: 

• Hệ quả sự tách mức năng lượng các 

electron d dẫn ñến sự biến ñổi cấu trúc 

củaphức chất 

*)Hiệu ứng bán kính: 

• Hiệu ứng nhiệt ñộng 

• Khái niệm năng lượng bền bởi trường phối 

tử giúp giải thích năng lượng hidrat hóa có 

dạng 2 ñường cong (như hình vẽ) ion M 2+ 

nhóm 3d.


b) Hiệu ứng cấu trúc: 

Sự tăng gần như tuyến tính dọc theo chu kì được chỉ ra tương ứng với 

độ bền liên kết giữa phối tử H 2 O và nguyên tử trung tâm tăng, từ ion 

Radi thì giảm từ trái sang phải trong chu kì. Sự lệch so với đường 

thẳng của entanpi hidrat từ phản ánh sự biến đổi năng lượng bền bởi 

trường phối tử. 

Entanpi hidrat hóa của M 2+ 

(nhóm d thứ nhất). 

Xu hướng chung: entanpi hidrat hóa 

tăng dần (sự hidrat hóa tỏa nhiều nhiệt 

hơn) 

khi đi từ trái sang phải


*) Hiệu ứng Jan- tellơ : Năm 1937 Jan và 

Tellơ sau khi nghiên cứu mối liên quan 

giữa cấu trúc của phân tử phức và cấu 

hình không gian của chúng ñã ñưa ra qui 

luật về mối quan hệ ñó và gọi là hiệu ứng 

Jan - Tellơ : Trạng thái electron suy biến 

của một hệ phân tử không thẳng là không 

bền vững và có khuynh hướng biến dạng. 

Từ ñó dẫn ñến sự giảm tính chất ñối xứng 

của phân tử và tách trạng thái suy biến.


• VD: Cu 2+ : 3d 9 . Khi tạo phức bát diện, 

cấu hình electron của phức là t 6 3 

2ge g 

(d 2 d z2 1 ). Vì AO d (x2 - y2) (x2 - y2) chỉ có 1 

electron nên mật ñộ e trên trục z tăng 

lên so với mật ñộ e trục x và y, hiệu 

ứng chắn trên trục z lớn hơn trục x và 

y, lực hút của ion trung tâm với các 

phối tử trên trục z nhỏ hơn. Vì vậy ñộ 

dài liên kết của ion trung tâm và các 

phối tử trên trục z lớn hơn ñộ dài liên 

kết của ion trung tâm và các phối tử 

trên trục x và y, dễ dàng có thể tách ra 

khỏi phức.


• Kết quả phức chất Cu 2+ tồn tại ở dạng 

bát diện kéo dài theo trục z hoặc có 

cấu tạo vuông phẳng (nếu 2 phối tử 

trên trục z bị tách). 

• Điều này phù hợp với thực tế là phức 

chất Cu 

2+ thường có cấu tạo vuông 

phẳng .


Tính chất từ 

a)Từ tính của phức chất có liên quan chặt 

chẽ với cấu hình electron của chúng. 

- Nếu hệ nguyên tử, phân tử ... không có 

electron ñộc thân, sẽ không có momen từ 

riêng, chất ñó là nghịch từ. 

- Nếu hệ có electron ñộc thân sẽ có momen 

từ riêng, chất ñó là thuận từ và có thể 

xác ñịnh ñược momen từ của chúng. 

- Momen từ phụ thuộc vào spin toàn phần 

và mômen ñộng lương quĩ ñạo toàn phàn 

gây ra



b) Tính momen từ 

*) Nếu Momen từ do cả spin toàn phần 

và mômen ñộng lương quĩ ñạo toàn 

phần gây ra, nhưng tương tác spin quĩ 

ñạo coi như không ñáng kể thì momen 

từ có thể tính: 

µ = [4S(S+1) + L(L+1)]½ µ B 

S : là spin tổng của các electron ñộc 

thân; L: là obitan tổng của hệ 

µ B = eh/ 4πmC (e là ñiện tích e; m là 

khối lượng e ; C là tốc ñộ ánh sáng)



b) Tính momen từ 

*) Nếu momen từ do cả spin toàn phần và 

mômen ñộng lương quĩ ñạo toàn phần 

gây ra, nhưng tương tác spin quĩ ñạo là 

ñáng kể thì momen từ có thể tính: 

µ = g [J(J+1)]½ µ B 

• g: là số lượng tử toàn phần của hệ ; 

• g = 1 + 

J ( J 

+ 1) + S( 

S + 1) − 

2J 

( J + 1) 

L( 

L + 1) 

• J: là số lượng tử nội; J nhận giá trị từ 

|L+S|,..., |L–S|



• Momen từ spin: 

µ = [4S(S+1)]½ µ B , 

S: là spin tổng của các electron ñộc 

thân; 

µ = [n(n+2)]½ µ B , 

n : là số electron ñộc thân;

Cấu hình electron của phức 

kim loại chuyển tiếp 

• Sự chiếm các AO-d phụ thuộc vào năng 

lượng tách ∆ và năng lượng ghép ñôi P. 

– Electron ñược sắp xếp ñể có cấu hình electron 

tương ứng với năng lượng thấp nhất có thể. 

– Nếu ∆ > P (∆ lớn; phối tử trường mạnh): Các e 

sẽ ghép ñôi ở các AO-d có mức năng lượng 

thấp trước. 

– Nếu ∆ 

electron sẽ phân bố vào các AO-d trước khi 

ghép ñôi.

Giản ñồ mức năng lượng của 

obitan d phức bát diện 

d 1 d 2 

d 3



d 2



d 3



d 4 

phức spin cao 

∆ < P 

phức spin thấp 

∆ > P



d 5 


∆ < P 


∆ > P



d 6 


∆ < P 


∆ > P

d-orbital energy level 

diagrams 

octahedral complex 

d 7 


∆ < P 


∆ > P

Giản ñồ năng lượng AO-d ở 

phức bát diện 

d 8



d 9



d 10


Màu sắc phức chất 

• Màu của chất là kết quả của sự hấp thụ 

một phần ánh sáng nhìn thấy. Những 

bức xạ không bị hấp thụ ñược phản 

chiếu hoặc truyền qua chất ñi ñến mắt 

người ta và gây nên cảm giác màu. Khi 

hấp thụ toàn bộ ánh sáng, chất có màu 

ñen và khi không hấp thụ ánh sáng, chất 

trong suốt hoặc có màu trắng.

Màu sắc của phức kim loại chuyển 

tiếp 

• Một hợp chất/ phức chất có màu: 

–Hấp thụ các bức xạ trong vùng ánh 

sáng nhìn thấy (400 –700 nm) 

–Bước sóng không bị hấp thụ ñược 

truyền qua.

Quang phổ khả kiến 

Bước sóng, nm 

(Mỗi bước sóng tương ứng với một màu khác nhau) 

400 nm 700 nm 

Năng lượng tăng 

Năng lượng giảm 

Trắng = tổng hợp tất cả các màu (bước sóng)

THUYẾT TTT - Màu sắc phức chất 

λ của bức xạ bị 

hấp thụ(nm) 

< 400 

400 - 430 

430 - 490 

490 - 510 

510 - 530 

530 - 560 

560 - 590 

590 - 610 

610 - 730 

730 - 760 

> 760 

Màu của bức xạ bị hấp 

thụ 

tử ngoại gần 

tím 

xanh 

lục- xanh 

lục 

lục- vàng 

vàng 

da cam 

ñỏ 

ñỏ tía 

hồng ngoại gần 

Màu trông thấy 

(màu phụ) 

vàng- lục 

vàng da cam 

ñỏ 

ñỏ tía 

tím 

xanh 

xanh-lục 

lục 

lục chàm 

không màu

Màu hấp 

thụ 

Màu 

quan sát 

được


Màu sắc phức chất

Màu của phức chất của kim loại chuyển tiếp 

ánh 

sáng 

trắng 

ánh sáng 

đỏ được 

hấp thụ 

(ánh sáng 

có năng 

lượng 

thấp hơn) 

ánh sáng 

xanh quan 

sát được 

[M(H 2 O) 6 ] 3+


ánh sáng 

trắng 

ánh sáng 

xanh 

được hấp 

thụ (ánh 

sáng có 

năng 

lượng 

cao hơn) 

[M(en) 3 ] 3+ 

ánh sáng da 

cam quan sát 

được


Dãy quang phổ hóa học 

nhỏ nhất ∆ 

∆ tăng 

lớn nhất ∆ 

I - 

trường yếu 

trường 

mạnh

Năng lượng ñẩy của electron so với 

năng lượng tách các AO-d

THUYẾT MO TRONG PHỨC CHẤT 

• Thuyết obitan phân tử coi phân tử phức 

chất cũng như phân tử hợp chất ñơn giản, 

là một hạt thống nhất bao gồm nguyên tử 

trung tâm và phối tử. Chuyển ñộng của 

electron trong phân tử ñược mô tả bằng 

hàm sóng gọi là obitan phân tử (MO). Sự 

tổ hợp tuyến tính các obitan nguyên tử 

của nguyên tử trung tâm và phối tử cho 

ta các obitan phân tử liên kết (MOlk) và 

obitan phân tử phản liên kết (MOplk). 

Điều kiện ñể các AO tổ hợp với nhau là 

chúng có thể xen phủ nhau, nghĩa là có 

cùng kiểu ñối xứng.


1) Phức chất bát diện 

a) Phức chất bát diện không có liên kết . 

• Xét ion phức bát diện [Ti(H 2 O) 6 ] 3+ ; Ti 3+ : 3d 1 

Các obitan hoá trị của Ti 3+ : 3d(z) 2 , 3d(x 2 - y 2 ) , 3dxy , 3dxz 

, 3dyz , 4s , 4px , 4py , 4pz 

và 6 phân tử H 2 O cấp 6 obitan i (i là obitan hoá trị MO-i , có 

thể coi là một trong 2 obitan lai hoá sp 3 chứa cặp electron 

tự do của O trong phân tử H 2 O) 

*) Obitan 4s của Ti 3+ tổ hợp với các obitan σ i của H 2 O : 

4s + Σσ i (i = 1- 6) 

• Hàm sóng trong trường hợp này có dạng: 

ψ(σ 

lk 

s ) = c 1 4s + c 2 σ i (i = 1- 6) 

ψ(σ s * ) = c 1 4s - c 2 σ i (i = 1 - 6)


*) Ba obitan 4p x , 4p y , 4p z của Ti 3+ , mỗi 

obitan tổ hợp với 2 obitan i của H 2 O: 

• ψ(x lk ) = c 3 4p x + c 4 (σ 1 - σ 3 ) 

• ψ(x* ) = c 3 4p x - c 4 (σ 1 - σ 3 ) 

• ψ(y lk ) = c 3 4p y + c 4 (σ 2 - σ 4 ) 

• ψ(y* ) = c 3 4p y - c 4 (σ 2 - σ 4 ) 

• ψ(z lk ) = c 3 4p z + c 4 (σ 5 - σ 6 ) 

• ψ(z* ) = c 3 4p z - c 4 (σ 5 - σ 6 )


*) Hai obitan 3d z2 , 3d (x2 - y2) của Ti 3+ , mỗi 

obitan tổ hợp với 2 obitan i của H 2 O: 

ψ(σ z 

2 lk ) =c 5 3d z2 +2c 6 (σ 5 +σ 6 )-c 6 (σ 1 +σ 2 +σ 3 +σ 4 ) 

ψ(σ z 2*) =c 5 3d z2 -2c 6 (σ 5 +σ 6 )+c 6 (σ 1 +σ 2 +σ 3 +σ 4 ) 

ψ(σ lk (X 2 -y 2 )) = c 7 3d (X2 -y 2 ) + c 8 (σ 1 +σ 3 - σ 2 - σ 4 ) 

ψ(σ* (X2 -y 2 )) = c 7 3d (X2 -y 2 ) - c 8 (σ 1 +σ 3 - σ 2 - σ 4 )


*) Các obitan 3d xy , 3d xz , 3d yz của Ti 3+ 

thuận lợi cho việc xen phủ với obitan 

thích hợp của phối tử hình thành MO-π d , 

nhưng phân tử nước không có obitan 

thích hợp ñó, nên chúng tồn tại trong 

phức chất dưới dạng MO-π 0 d không liên 

kết.


b) Phức chất bát diện có liên kết π. 

• Khi phối tử có obitan π có thể xen 

phủ với với các obitan d xy , d xz , d yz thì 

giản ñồ năng lương các MO của phân 

tử phức chất trở lên phức tạp hơn 

nhiều: ngoài các obitan MO-σ liên kết 

và phản liên kết còn có các MO- π liên 

kết và phản liên kết nữa và hiệu năng 

lượng cũng biến ñổi.


• Những obitan cuả phối tử có thể là những 

obitan Pπ ñơn giản như Cl - , những obitan 

d π ñơn giản như PH 3 , AsH 3 hay là những 

MO-π của các phối tử nhiều nguyên tử 

như CO, CN - . Trong phức chất bát diện 

với phối tử Cl - thì mỗi obitan d π của ion 

trung tâm sẽ xen phủ với các obitan của 4 

phối tử. Trên các obitan liên kết có sự 

chuyển dịch mật ñộ electron từ clo ñến 

kim loại và gọi là liên kết từ phối tử ñến 

kim loại(L →M )


• Trong những ñiều kiện xác ñịnh, phối tử CN - có 

thể có 2 kiểu liên kết. Vì ion CN - có obitan π lk 

chứa ñầy electron và π* còn trống [cấu hình 

CN - : (σ s ) 2 (σ s *) 2 (π (x,y) ) 4 (σ z ) 2 (π* x,y ) 0 (σ z* ) 0 ] 

nên các obitan lk của phối tử xen phủ với 

obitan trống của kim loại hình thành liên kết 

(kiểu L →M). Ngoài ra còn có thể có sự xen phủ 

các obitan chứa cặp ñiện tử của kim loại với 

obian π* còn trống của phối tử CN- tạo liên kết 

π(M→ L)


2) Phức chất tứ diện 

• Ví dụ: Phức chất [VCl 4 ] - (hoặc [CoCl 4 ] 2- ) 

• Các obitan hóa trị của kim loại 4s, 4p x , 4p y , 

4p z , 3d xy , 3d xz , 3d y z, có thể tham gia hình 

thành các MO-σ , hai obitan 3d z2 , 3d (x2 - y2) 

tham gia hình thành các MO-π. Những obitan 

MO-σ liên kết chiếm các mức năng lượng thấp, 

tiếp là các obitan MO-π liên kết (tập trung chủ 

yếu tại các nguyên tử clo). Các obitan phản liên 

kết, xuất phát từ các obitan hoá trị 3d, nhóm 

obitan 3d xy , 3d xz , 3d yz hình thành các MO- σ* 

có năng lượng cao hơn các MO- π* ñược hình 

thành xuất phát từ các obitan 3d z2 , 3d (x2 - y2) . 

Hiệu hai mức năng lượng (σ d )* và (π d )* trong 

phức chất tứ diện ưng với năng lượng tách ∆ T .


3) Phức chất vuông phẳng. 

• Phức chất [PtCl 4 ] 2- 

• Các obitan hóa trị của kim loại có thể 

tham gia hình thành các MO-σ là 5d (x 2 - 

y2) , 5d z2, 6p x , 6p y . Trong hai hai obitan 

5d , 5d z2 , thì obitan 5d (x 2 - y2) z2 tương tác 

với bốn obitan hoá trị của phối tử yếu hơn 

obitan 5d (x 2 - y2) vì phần lớn obitan 5d z2 

hướng theo trục Z. Các obitan 3d xy , 3d xz , 

3d yz chỉ có thể tham gia hình thành các 

MO-π. Trong 3 obitan thì obitan 3d xy có 

thể tương tác với các obitan hoá trị của 

phối tử; trong khi ñó, hai obitan 3d xz , 3d yz 

chỉ tương tác với 2 phối tử .


• Obitan có năng lượng thấp nhất là các MO-σ (4 

obitan), những obitan này tập trung chủ yếu ở 

các nguyên tử clo. Tiếp theo là các MO-π(8 

obitan). Những MOplk xuất phát từ các obitan d 

chiếm phần giữa giản ñồ, trong các obitan này 

thì obitan có năng lượng cao nhất là obitan plk 

mạnh σ* (x2 - y2) , ngoài ra obitan (π xy )* có năng 

lượng cao hơn các obitan (π xz )*, (π yz )* (vì obitan 

d xy tương tác với cả 4 phối tử). Obitan (σ z 2 )* có 

tính plk yếu chiếm vị trí trung gian giữa (π xy )*và 

(π xz )*, (π yz )*


• [PtCl 4 ] 2- : 

(4MO- σ) 8 (8MO-π) 16 (π xz *) 2 ,(π * yz ) 2 (σ * z2 ) 2 (π xy ) 2 

• Từ giản ñồ năng lượng ta thấy cấu hình d 8 thuận 

lợi với cấu tạo vuông phẳng. Trên thực tế những 

ion kim loại như Ni 2+ , Pd 2+ và Au 3+ ... 

(cấu hình d 8 ) tạo thành một số lớn phức chất 

(cấu hình d 8 ) tạo thành một số lớn phức chất 

vuông phẳng

CÁC PHẢN ỨNG CỦA PHỨC CHẤT 

1) HẰNG SỐ TẠO THÀNH 

a) Hằng số bền : K b 

b) Hằng số không bền : K Kb 

2) MỐI LIÊN QUAN GIỮA ∆G 0 , ∆H 0 , ∆S 0 

CỦA QUÁ TRÌNH TẠO PHỨC 

a) Mối liên hệ giữa K & ∆G 

0 

• ∆G 0 = - RTlnK = ∆H 0 - T∆S 0 

• lnK = - ∆H 0 /(RT) + ∆S 0 /R 

• Vậy K phụ thuộc vào ∆H 0 & ∆S 0 , ở nhiệt 

ñộ xác ñịnh hệ chỉ có 1 hằng số cân bằng 

• Hằng số K b phụ thuộc vào lượng nhiệt của 

quá trình, ∆G 0 càng nhỏ quá trình xảy ra 

càng lớn, phức chất càng bền.


b) Các yếu tố ảnh hưởng ñến ñộ bền 

của phức chất 

α ) Ion kim loại 

- Điện tích ion trung tâm càng lớn, bán 

kính càng nhỏ thì phức chất càng bền 

- Thực tiễn nghiên cứu còn ñánh giá ñộ 

bền phức chất qua tỷ số Z/r 

- Số electron d, f 

• Ion trung tâm gây trường khác nhau 

(phụ thuộc vào ñiện tích và bán kính): 

Pt 4+ > Re 4+ > Ir 3+ > Pt 2+ > Pd 2+ > 

Mo 3+ >Mn 4+ > Co 3+ > V 3+ > Cr 3+ > 

Fe 3+ > V 2+ >Fe 2+ > Co 2+ > Ni 2+ > Mn 2+


β) Phối tử 

- Phối tử tính bazơ càng lớn (khả năng 

nhận phối tử càng lớn dẫn ñến khả 

năng liên kết với kim loại càng lớn) 

phức chất tạo ra càng bền. 

- Phối tử là trung hoà thì ñộ phân cực 

của phối tử càng lớn thì phức chất càng 

bền. 

- Sự tăng kích thước phối tử làm giảm ñộ 

bền của phức chất (khi kích thước phối 

tử tăng, khả năng ñẩy nhau của các 

phối tử càng lớn, dẫn ñến sức hút với 

ion kim loại giảm, liên két kém bền) 

VD: khả năng tạo phức của F - >> ClO 

- 

4


* Độ bền của phức còn phụ thuộc vào sự tạo 

liên kết vòng phối tử và ion kim loại 

• Phức tạo bởi các phối tử như nhau thì phức 

chỉ có môt giá trị ∆ 0 . Xác ñịnh ∆ 0 dựa vào 

bước sóng mà phức chất hấp thụ (∆ 0 = hν =E) 

• ∆ 0 >> 0 thì phức càng bền. (Xác ñịnh dựa 

vào thực nghiệm phổ háp thụ electron ) 

• Ngược lại với những phối tử khác nhau sẽ cho 

nhiều giá trị ∆ 0 ; người ta ñã xếp ñươc dãy 

phổ hoá : I - 

- 

3 < F - 

< thioure < OH - < CH 3 COO - < < C 2 O 

2- 

4 ~ 

H 2 O < NCS - < Py ~ NH 3 < En ... NO 2- < CN - 

~ CO


3) HIỆU ỨNG CHELAT. 

• Phức chất chứa một (hoặc một số 

lớn hơn) vòng chelat có cấu trúc 5 

cạnh, 6 cạnh sẽ bền hơn (có hằng số 

tạo thành lớn hơn) so với phức chất 

có cấu tạo tương tự nhưng chứa 

vòng chelat it hơn hoặc hoàn toàn 

không chứa chúng


4) SỰ TRAO ĐỔI CÁC PHÂN TỬ NƯỚCVÀ 

SỰ TẠO THÀNH PHỨC CHẤT TỪ CÁC 

ION HIDRAT HOÁ. 

• Vì ña số các phản ứng tạo phức diễn ra 

trong dung dịch nước, cho nên một 

trong những phản ưng chính quan 

trọng nhất là phản ứng trong ñó các 

phân tử nước bao quanh cation trong 

dung dịch nước bị ñẩy ra khỏi cầu phối 

trí và trao ñổi với các phối tử khác.


5) PHẢN ỨNG THẾ PHỐI TỬ TRONG PHỨC CHẤT 

BÁT DIỆN. 

Phản ứng thế trong phức chất xảy ra theo 2 cơ 

chế chính : S N1 & S N2 

• Có thể biểu diễn phản ứng thế phối tử bằng 

phương trình chung sau: 

[ LnMX] + Y = [ LnMY] + X


5) PHẢN ỨNG THẾ PHỐI TỬ TRONG PHỨC CHẤT 

BÁT DIỆN. 

*) Cơ chế S N1 : Trước hết có sự phân ly một phối 

tử của phân tử phức chất, rồi phối tử thế sẽ 

ñiền vào vị trí trống ñó. Trong 2 giai ñoạn thì 

giai ñoạn ñầu chậm quyết ñịnh tốc ñộ . 

[L 5 MX] n+ chậm X - + [L 5 M] +Y - [L 5 MY] + X - 

V = k[L 5 MX] n+ phản ứng thế aí nhân ñơn phân 

tử bậc nhất


*) Cơ chế S N2 

[L 5 MX] n+ +Y - chậm [L 5 M-X] (n -1)+ Y [L 5 MY] n+ +X - 

• Ở cơ chế này giai ñoạn quyết ñịnh tốc ñộ là 

giai ñoạn kết hợp phối tử thế với phân tử phức 

chất tạo tành phức hoạt ñộng với số phối trí 

của nguyên tử trung tâm tăng lên 1 ñơn vị, 

tiếp ñó là giai ñoạn tách ra phối tử bị thế. 

• V = k[L 5 MX] n+ .[Y - ]


• Trong thực tế thì 2 cơ chế nêu trên chỉ là 2 

cơ chế giới hạn, còn thường gặp là trường 

hợp trung gian giữa 2 cơ chế (Cơ chế 

S N1 bazơ liên hợp: S N1CB ) 

• Đối với dung dich nước ñặc biệt quan trọng 

là trường hợp riêng khi Y là H 2 O hoặc OH - . 

Trừ một số ngoại lệ rất ít gặp ra, ở tất cả 

các phản ứng ñầu tiên ñều xảy ra sự thế X 

bằng H 2 O, rồi sau ñó phân tử H 2 O mới bị 

thay thế bằng phối tử mới Y. Vì vậy việc 

khảo sát tiếp tục hầu như hoàn toàn dành 

cho các phản ứng thuỷ phân (hoặc phản ứng 

hidrat hoá)


6) PHẢN ỨNG THẾ PHỐI TỬ TRONG PHỨC 

CHẤT VUÔNG PHẲNG. 

Đối với phức chất vuông phẳng cơ chế thế 

ñơn giản hơn, vì vậy phản ứng của nó dễ 

hiểu hơn. Các phức vuông phẳng có 2 vị 

trí trans còn trống nên phối tử thế dễ 

chiếm vị trí trans (ở 2 vị trí trống này có 

các phối tử dung môi phối trí nhưng dù 

sao các liên kết M-S cũng kém bền hơn 

liên kết M-L).


S 

L L 

M 

L L 

S

CÁC PHẢN ỨNG CỦA PHỨC 

CHẤT 

Solv 

A 

L 

L 

L 

L 

M 

A B M 

L 

L 

L 

L 

Solv 

B


• Vì vậy có thể dự ñoán phức chất phối trí bốn 

có khuynh hướng phản ứng theo cơ chế S 

2 

N 

nhiều hơn là phức chất tám mặt. Sự nghiên 

cứu các phức chất của Pt(II) cho biết trên thực 

tế ñúng như vậy. 

• Đối với các phản ứng : 

PtL n Cl 4-n + Y = PtL n Cl 3-n Y + Cl- (3.4) 

diễn ra trong dung dịch nước, phương trình tốc 

ñộ của chúng có dạng chung : 

• V = k[PtL n Cl 4-n ] + k'[PtL n Cl 4-n ] [Y] (3.5) 

• Đối với các dãy gồm bốn phức chất, ở ñó L = 

NH 3 và Y = H 2 O sự khác nhau lớn nhất giữa 

các tốc ñộ phản ứng (3.4) chỉ bằng hai, ñây là 

sự khác nhau rất nhỏ


Vì ñiện tích của các phức chất thay 

ñổi từ -2 ñến +1 (khi n thay ñổi từ o 

ñến 3) . Khi tăng n , sự ñứt liên kết 

Pt— Cl trong dãy này phải càng khó 

hơn, vì trong dãy ñó ái lực của platin 

với tác nhân ái nhân tăng lên. Sự 

bằng nhau lạ thường về tốc ñộ chứng 

tỏ có lợi cho cơ chế S N2 , ở ñó sự ñứt 

liên kết Pt —Cl và sự hình thành liên 

kết mới Pt—OH 2 có tầm quan trọng 

gần như nhau.


Y Y 

+ Y 

C1 X C1 X C1 X 

M M M 

T C2 T C2 T C2 

C1 X + Y C1 Y 

M 

T C2 

M 

T C2 

+ X 

Hình 3.1 . Sự thế phối tử trong phức vuông phẳng 

qua sự hình thành trạng thái chuyển tiếp phối trí 

năm(trạng thái này có cấu tạo tháp ñôi ba 

phương)


• Rất có thể cơ chế cũng ñúng cho cả phản ứng 

của những phức chất vuông phẳng của các ion 

khác như Ni 2+ , Pd 2+ , Rh 3+ , Ir 3+ và Au 3+ . 

Nhưng ñối với chúng không có ñược số liệu ñầy 

ñủ như các phức chất của Pt(II). Căn cứ vào 

cường ñộ ái nhân của phối tử ñi vào, nghĩa là 

theo trật tự tăng hằng số k' trong phương trình 

(3.5) ñối với phản ứng thế trong các phức chất 

Pt(II) , có thể sắp xếp chúng theo dãy: F - ~ 

H 2 O ~ OH - < Cl - 

C 6 H 5 NH 2 < C 6 H 5 N < < NO 

- 

2 < N 

- 

3 

SCN - ~ R 3 P


• Hiệu ứng Trans. Đây là ñặc ñiểm quan trọng 

của phản ứng thế phối tử trong phức chất 

vuông phẳng . Đối với phản ứng của phức chất 

tám mặt , trừ một số trường hợp ñặc biệt, hiện 

tượng này không có tầm quan trọng to lớn ñến 

như thế. Chúng ta xét phản ứng: 

[PtLX 3 ] - + Y - = [PtLX 2 Y] - + X - (3.6) 

Phản ứng này có thể tạo thành hai sản phẩm 

ñồng phân có cấu tạo không gian khác nhau, 

trong ñó Y chiếm vị trí cis hoặc trans ñối với L. 

Người ta nhận thấy tỷ lệ tương ñối của các 

ñồng phân cis và trans thay ñổi rõ rệt tuỳ theo 

phối tử L.


• Hơn nữa , trong các phản ứng kiểu dưới ñây (3.7) có 

thể tạo thành hai ñồng phân hoặc một trong hai ñồng 

phân ñó. 

L X L X L Y 

Pt 

+ Y - → X- + 

Pt 

hay Pt (3.7) 

L' X L' Y L' X 

Rõ ràng là ñối với phản ứng ñó và nhiều phản ứng khác 

có thể xếp theo một dãy rất lớn các phối tử theo thứ tự 

làm dễ khả năng thế ở vị trí trans, và ñây là thứ tự 

chung. Hiện tượng này còn gọi là hiệu ứng trans. Thứ 

tự tăng hiệu ứng trans như sau: H 2 O~ OH - ~ NH 3 ~ Py 

< Cl - 

- 

2 ~ C 6 H 

- 

5 < 

SC(NH 2 ) 2 . CH 

- 

3 < H - ~ < < R 3 P < C 2 H 4 ~ CN - ~ CO


• Qui luật ảnh hưởng trans : Sự có 

mặt của phối tử X nào ñó sẽ làm 

linh ñộng nhiều phối tử Y ñứng ở vị 

trí trans trong cấu hình của phức so 

với các phối trí khác ở vị trí cis. (Hay 

những phối tử nằm ñối diện trên 1 

mặt phẳng thì chịu ảnh hưởng lẫn 

nhau, ảnh hưởng này có thểlàm yếu 

ñi hoặc tăng cường liên kết giữa ion 

kim loại và phối tử nằm ñối diện với 

nó).


Ví dụ phức chất [Pt(NH 3 ) 2 Cl 2 ] ; sự tổng hợp ñồng 

phân cis -(3.8) ñược thực hiện bằng cách cho 

amoniac tác dụng lên ion [PtCl 4 ] 2- 

• (Qui tắc Peyron): 

Cl Cl Cl NH 3 Cl NH 3 

Pt 

NH 3 Pt 

NH 3 

Cl Cl Cl Cl Cl NH 3 

Pt 

(3.8) 

Vì clo có tác dụng ñịnh hướng trans mạnh hơn 

amoniac, nên trong ion [Pt(NH 3 )Cl 3 ] - sự thế 

nguyên tử clo thứ hai ở vị trí trans ñối với NH 3 ít có 

xác suất và sự tạo thành ñồng phân cis có ưu thế 

hơn. Tổng quát: 

[PtX 4 ] 2- + 2A → cis-[PtA 2 X 2 ]; A: phân tử trung hoà 

Đồng phân trans (3.9) ñược ñiều chế khi cho ion Cltác 

dụng với [Pt(NH 3 ) 4 ] 2+


• Đồng phân trans (3.9) ñược ñiều chế khi 

cho ion Cl- tác dụng với [Pt(NH 3 ) 4 ] 2+ 

• (Qui tắc Iegenxen): 

H 3 N NH 3 H 3 N NH 3 Cl NH 3 

Pt Cl- Pt Cl - Pt (3.9) 

H 3 N NH 3 H 3 N Cl H 3 N Cl 

Tổng quát: 

[PtA 4 ] 2+ + 2X - trans- [PtA 2 X 2 ] ; 

X - : anion


7) TÍNH AXIT-BAZƠ CỦA PHỨC CHẤT. 

RH(ax 1 ) + B(bz 2 ) = R - (bz 1 ) + BH(ax 2 ) 

• Độ mạnh yếu của axit, bazơ của một chất phụ 

thuộc khả năng nhường hoặc nhận proton 

• Phức chất chứa nhóm phối tử RH : H 2 O , NH 3 , 

các amin , ..... , HC 2 O 

- 

4 là phức có khả năng 

thể hiện tính axit. 

• Trong phức chất chứa nhóm phối tử (R- ) : OH - , 

NH 2- , C 2 O 

2- 

4 ...là phức có khả năng thể hiện 

tính bazơ, VD: 

[Cr(Py) 2 (H 2 O) 4 ]Cl 3 +2NH 3 = 

[Cr(Py) 2 (H 2 O) 2 (OH) 2 ]Cl + 2NH 4 Cl 

[Cr(Py) 2 (H 2 O) 2 (OH) 2 ]Cl + 2HCl = 

[Cr(Py) 2 (H 2 O) 4 ]Cl 3 + 2H 2 O


• Qua nghiên cứu phản ứng này ñi ñến 

kết luận: Tát cả các phức chất aquơ 

trong dung dịch nước ñều có thể tách 

proton và những phức chất hidroxo 

ñều có khả năng nhận proton: 

[Cr(Py) 2 (H 2 O) 4 ] 3+ + H 2 O = 

[Cr(Py) 2 (H 2 O) 2 (OH) 2 ] + + H 3 O +


• Bronsted nghiên cứu tính axit- bazơ 

của một loạt phức chất ñi ñến kết 

luận: Tính axit- bazơ của phức chất 

phụ thuộc vào ñiện tích ion trung 

tâm, ñồng thời phụ thuộc cả ñiện tích 

ion phức chất.VD: 

• [Co III (NH 3 ) 5 (H 2 O)] 3+ + H 2 O = 

[Co III (NH 3 ) 5 (OH)] 2+ + H 3 O + 

• [Pt IV (NH 3 ) 5 (H 2 O)] 4+ + H 2 O = 

[Pt IV (NH 3 ) 5 (OH)] 3+ + H 3 O +


• Vậy với các phối tử khác thì phức chất có tính axitbazơ 

hay không? Nghiên cứu một loạt phức chất với 

phối tử RH (chứa hidro): 

• [Pt IV (NH 3 ) 5 Cl] 3+ + NaOH = [Pt IV (NH 3 ) 4 (NH 2 )Cl] 2+ 

+ Na + + H 2 O 

• [Pt IV (NH 3 ) 4 (NH 2 )Cl] 2+ + HCl = [Pt(NH 3 ) 5 Cl] 3+ + Cl - 

• Người ta thấy phức chất amiacat trong nước cũng tách 

proton: 

• [Pt(NH 3 ) 5 Cl] 3+ + H 2 O = [Pt IV (NH 3 ) 4 (NH 2 )Cl] 2+ + H 3 O + 

• [Pt(NH 3 ) 6 ] 4+ + H 2 O = [Pt(NH 3 ) 5 (NH 2 )] 2+ + H 3 O +


• Thực nghiệm rút ra tinh axit : 

[Pt(NH 3 ) 6 ] 4+ , K b = 1,7.10 -9 > 

[Pt(NH 3 ) 5 Cl] 3+ , 

K b = 1,1.10 -9 > [Pt IV (NH 3 ) 4 Cl 2 ] 2+ , Kb= 

1,6.10 -10 > [Pt IV (NH 3 ) 2 Cl 4 ] 0 , trung tính 

• Phức chất có chứa cả phối tử nhận proton 

và phối tử cho proton thì phức chất có tính 

chất lưỡng tính: 

• [Pt IV (NH 3 ) 5 (H 2 O)] 4+ = [Pt IV (NH 3 ) 5 OH] 3+ 

= [Pt IV (NH 3 ) 4 (NH 2 OH)] 2+ + H +


8) QUAN HỆ ĐỘ BỀN PHỨC CHẤT VÀ THẾ KHỬ 

E = E 0 RT 

+ 

[ Ox ln 

] 

nF [ Kh] 

Giống hợp chất ñơn giản, thế khử phụ thuộc nồng 

ñộ và bản chất phối tử . VD: Hệ 

Fe 3+ /Fe 2+ 

tạo phức chất với các phối tử khác 

nhau thì thế khử thay ñổi 

[Fe(H 2 O) 6 ] 3+ + e = [Fe(H 2 O) 6 ] 2+ E 0 = 0,77v 

[Fe(CN) 6 ] 3- + e = [Fe(CN) 6 ] 4- E 0 = 0,36v

CƠ CHẾ PHẢN ỨNG CHUYỀN ELECTRON 

TRONG PHỨC CHẤT 

* Phn øng chuyÒn electron lµ phn øng khi hai 

phøc ch¸t tiÕp xóc víi nhau th× electron chuyÓn 

tõ phøc chÊt nµy sang phøc chÊt kia . VÝ dô: 

Fe 2+ . aq + Ce 4+ . aq = Fe 3+ . aq + Ce 3+ . aq 

• Nhưng cũng có những phản ứng không xảy ra 

sự biến đổi thành phần hoá học 

[*Fe II (CN) 6 ] 4- + [ Fe III (CN) 6 ] 3- = 

[*Fe III (CN) 6 ] 3- + [Fe II (CN) 6 ] 4- .

c¬ chÕ CHuyÒn electron- 

C¬ chÕ néi cÇu vµ c¬ chÕ ngo¹i cÇu. 

* Hai c¬ chÕ chung cña qu¸ tr×nh trao ®æi 

electron lµ c¬ chÕ ngo¹i cÇu vµ c¬ chÕ néi cÇu. 

§èi víi c¬ chÕ ngo¹i cÇu, mçi phøc chÊt hoµn 

toµn gi÷ nguyªn vá phèi trÝ cña m×nh vµ 

electron ®i qua c hai vá phèi trÝ ®ã. §èi víi c¬ 

chÕ néi cÇu, hai phøc t¹o ra mét sn phÈm 

trung gian , trong ®ã Ýt ra cã mét phèi tö 

chung, nghÜa lµ thuéc së h÷u ®ång thêi cña c 

hai cÇu phèi trÝ.

c¬ chÕ truyÒn electron- 

C¬ chÕ cÇu néi vµ c¬ chÕ cÇu ngo¹i. 

* C¬ chÕ ngo¹i cÇu. C¬ chÕ nµy ®óng khi phn øng 

trao ®æi phèi tö gi÷a hai chÊt tham gia phn øng 

diÔn ra chËm h¬n nhiÒu so víi qu¸ tr×nh chuyÓn 

electron. VÝ dô: 

[Fe II (CN) 6 ] 4- + [ Ir IV (Cl) 6 ] 2- = [Fe III (CN) 6 ] 3- + [Ir III (Cl) 6 ] 3- 

• Hai phøc chÊt phn øng ®Òu thuéc lo¹i phøc chÊt 

tr¬. Thêi gian b¸n chuyÓn ho¸ 1/2 ®èi víi qu¸ tr×nh 

hidr¸t ho¸ trong dung dich 0,1M lín h¬n 0,1 ms, 

cßn phn øng chuyÓn electron ë 25 0 C cã h»ng sè 

tèc ®é khong 105 l.mol-1.s-1


* C¬ chÕ néi cÇu. 

• H.Taube vµ tr−êng ph¸i cña «ng b»ng thùc nghiÖm ®· chøng 

minh nhiÒu phn øng diÔn ra qua tr¹ng th¸i chuyÓn tiÕp chøa 

cÇu phèi tö, vÝ dô: 

[Co(NH 3 ) 5 X] 2+ + [Cr(hi®)] 2+ + 5H + = [Cr(H 2 O) 5 X] 2+ + 

[Co(hi®)] 2+ + 5NH 

+ 

4 

(ë ®©y X = F - , Cl - , Br - , I - , SO 

2- 

4 , NCS - , N 3- , PO 

3- 

4 , P 2 O 

4- 

7 , 

CH 3 COO - , C 3 H 7 COO - , cromat, sucxinat, oxalat, maleat) 

• Phøc chÊt cña Co(III), tr¬, phøc chÊt aqu¬ cña Cr(II) kh«ng 

bÒn. Ng−îc l¹i, ë çc sn phÈm [Cr(H 2 O ) 5 X] 2+ tr¬, ion 

[Co(hi®)] 2+ kh«ng bÒn. Ng−êi ta x¸c ®Þnh ®−îc r»ng sù 

chuyÓn X tõ [Co(NH 3 ) 5 X] 2+ sang [Cr(H 2 O) 5 X] 2+ diÔn ra 

mét çch ®Þnh l−îng. ®iÒu nµy ®−îc gii thÝch tèt nhÊt , nÕu 

thõa nhËn c¬ chÕ :


* C¬ chÕ néi cÇu. 

[Cr II (H 2 O) 6 ] 2+ + [Co III (NH 3 ) 5 Cl] 2+ = [(H 2 O) 5 Cr II ClCo III (NH 3 ) 5 X] 4+ 

↓ chuyÓn electron 

[Cr III (H 2 O) 5 Cl] 2+ +[Co II (NH 3 ) 5 (H 2 O)] 2+ =[(H 2 O) 5 Cr III ClCo II (NH 3 ) 5 X] 4+ 

↓ + H + , H 2 O 

[Cr(H 2 O) 6 ] 2+ + 5NH 4+


V× tÊt c çc phøc chÊt cña Cr(III), kÓ c 

[Cr II (H 2 O) 6 ] 2+ vµ [Cr III (H 2 O) 5 Cl] 2+ ®Òu tr¬ ®èi víi sù 

thÕ, cho nªn dùa trªn sù t¹o thµnh ®Þnh l−−îng 

[Cr III (H 2 O) 5 Cl] 2+ cã thÓ gi thiÕt r»ng sù chuyÓn 

electron Cr(II)→ Co(III) vµ sù chuyÓn ion clorua tõ 

Co sang Cr lµ nh÷ng qu¸ tr×nh liªn quan víi nhau vµ 

qu¸ tr×nh nµy sÏ kh«ng xy ra ®−îc nÕu kh«ng cã qu¸ 

tr×nh kia. Çch duy nhÊt cã thÓ chÊp nhËn ®−îc theo 

quan ®iÓm ho¸ häc ®Ó gii thÝch nh÷ng vÊn ®Ò nµy lµ 

gi thiÕt cã sù t¹o thµnh sn phÈm trung gian víi cÇu 

nèi clo.

MỘT SỐ VẤN ĐỀ HIỆN ĐẠI 

I. PHỨC CHẤT CỦA CÁC PHÂN TỬ 

NHẬN Π. 

II. Hîp chÊt c¬ kim 

III. Hîp chÊt c¬ kim trong phn 

øng xóc t¸c ®ång thÓ 

IV. Kim lo¹i trong çc hÖ sinh häc

PHỨC CHẤT CỦA CÁC PHÂN TỬ NHẬN Π. 

• PHỨC CHẤT CỦA CACBON OXIT 

• PHỨC CHẤT CỦA CÁC CHẤT 

TƯƠNG TỰ CACBON OXIT


• Tính chất ñặc trưng của các kim loại 

dãy d là khả năng của chúng tạo 

thành phức chất với các phân tử 

trung hoà khác nhau: cacbon oxit, 

izoxianua phôtphin, asin và stibin 

thế, nitơ oxit, cũng như các phối tử 

khác có obitan giải toả, như pyridin, 

2,2' - dipyridin.


A) PHỨC CHẤT CỦA CACBON OXIT. 

• CO là phối tử nhận quan trọng nhát. 

Phức chất cacbonyl ñóng vai trò quan 

trọng trong công nghiệp cũng nh- trong 

các phản ứng xúc tác và các phản ứng 

khác.Các kim loại chuyển tiếp ñều tạo 

thành ít nhất một kiểu dẫn xuất cacbonyl. 

1) Cacbonyl kim loại một nhân 

• Cacbonyl ñơn giản nhất có cấu tạo 

M(CO)x. Tất cả chúng ñều là chất kị nước, 

dễ bay hơi và ít nhiều tan trong dung môi 

không cực.

PHỨC CHẤT CỦA CÁC PHÂN TỬ 

NHẬN Π. 

• Cacbonyl kim loại một nhân 

V(CO) 6 

CO CO CO CO CO CO 

d 2 sp 3


NHẬN Π. 


M(CO) 6 

với M = Cr, Mo, W 

CO CO CO CO CO CO 

Liên kết π 

M→CO 

d 2 sp 3


NHẬN Π. 


M(CO) 5 

với M = Fe, Ru 

CO CO CO CO CO 

Tao lk π 

M →CO 

dsp 3


NHẬN Π. 


Ni(CO) 4 

sp 3 

CO CO CO CO 

Tao lk π 

Ni →CO


2) Cacbonyl kim loại nhiều nhân 

Các phức chất nhiều nhân có thể là ñồng 

nhân, như Co 2 (CO) 8 ,Fe 2 (CO) 9 , Mn 2 (CO) 10 , 

Fe 3 (CO) 12 , hay dị nhân như MnRe(CO) 10 . 

Trong các hợp chất này ngoài các ñoạn cấu tạo 

thẳng M—C—O (các nhóm cacbonil ở ñầu 

mút) có thể tồn tại hoặc liên kết kim loại- kim 

loại (M—M), hoặc bổ xung cho liên kết này còn 

có các nhóm cầu nối cacbonil

Liªn kÕt trong claste Mn 2 (CO) 10 

OC 

CO CO OC 

OC Mn Mn 

CO 

CO CO CO CO 


Tạo liên kết 

π(Mn→CO) 

dsp 3 

Liên kết σ(CO→ Co) 

Liên kết σ(Mn→Mn)

Liªn kÕt trong claste Co 2 (CO) 8 

OC 

CO OC 

OC Co Co CO 

CO CO CO 


Tạo liên kết 

π(Co→CO) 

dsp 3 

Liên kết σ(CO→ Co) 

Liên kết σ(Co→CO)

Liªn kÕt trong claste Fe 2 (CO) 9 

Liªn kÕt trong claste Fe 2 (CO) 9 : 

CO 

OC CO 

OC→ Fe − Fe ← CO 

OC CO 

CO CO


B) PHỨC CHẤT CỦA CÁC CHẤT TƯƠNG TỰ 

CACBON OXIT. 

1) Phức chất izonitril 

• Izonitril N– R≡C , ñồng electron với cacbon 

oxit : O ≡ C: , chúng tạo thành nhiều phức 

chất izonitril có thành phần giống các 

cacbonil kim loại. Nhóm izonitril cũng có thể 

chiếm vị trí cầu nối và vị trí ñầu mút. 

• Ví dụ, các hợp chất tinh thể bền trong 

không khí, như Cr[CN(C 6 H 5 )] 6 màu ñỏ, 

[Mn(CNCH 3 ) 6 ]I màu trắng và 

Co(CO)(NO)(CN C 7 H 7 ) 2 màu da cam. Tất cả 

chúng ñều tan trong benzen.


2) Phức chất của nitơ phân tử. 

Các phân tử CO và N 2 ñồng electron và có 

thể tồn tại liên kết N ≡ N– M tương tự liên 

kết M– C ≡ O. Nhưng phức chất nitơ phân 

tử ñầu tiên [Ru(NH 3 ) 5 N 2 ]Cl 2 mới ñược ñiều 

chế vào năm 1965. Những nghiên cứu tiếp 

tục chứng tỏ [Ru(NH 3 ) 5 N 2 ] 2+ có thể ñược 

ñiều chế bằng một số phương pháp khác

Terminal and Bridging 

Groups

3- 

3- 

Cl 

Cl 

Cl 

Cl 

Cl 

Cl 

Cl 

W 

≡ 

W 

Cl 

Cl 

Cr 

≡ 

Cr 

Cl 

Cl 

Cl 

Cl 

Cl 

Cl 

2,4A 0 

Cl 

Cl 

3,1 

Cl

Metal-metal bonds

Hîp chÊt c¬ kim 

1. Hîp chÊt c¬ kim 

A. Hîp chÊt c¬ kim cña kim lo¹i kh«ng chuyÓn tiÕp … 

B. Hîp chÊt c¬ kim cña kim lo¹i chuyÓn tiÕp … 

2. Hîp chÊt c¬ kim trong 

phn øng xóc t¸c ®ång thÓ 

C. Çc phn øng trong cÇu phèi trÝ cña phøc chÊt… 

D. Phn øng cña çc olefin xóc t¸c bëi kim lo¹i chuyÓn tiÕp … 

3. Kim lo¹i trong çc hÖ sinh häc 

E. Clorofin…. 

F. Hemoglobin… 

G. Vitamin B 12…

A. Hîp chÊt c¬ kim cña kim lo¹i kh«ng chuyÓn tiÕp 

1. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i … 

2. Çc ph−¬ng ph¸p tæng hîp… 

3. Hîp chÊt ankyl vµ aryl cña liti 

4. Hîp chÊt c¬ natri, c¬ kali 

5. C¬ magiª 

6. C¬ thuû ng©n 

7. C¬ bo 

8. C¬ nh«m 

9. C¬ silic, gecmani vµ ch× 

10. C¬ photpho, asen, atimon vµ bitmut

B. Hîp chÊt c¬ kim cña kim lo¹i chuyÓn tiÕp 

1. Liªn kÕt kim lo¹i chuyÓn tiÕp – cacbon 

2. Phøc chÊt cña anken (olefin) … 

3. Danh ph¸p cña phøc chÊt anken vµ çc hîp chÊt t−¬ng tù … 

4. Hîp chÊt vßng chøa electron π gii to … 

5. Phøc chÊt víi ankin … 

6. Phøc chÊt anlyl 

7. Phøc chÊt cacben


1. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i 

Kh¸i niÖm: (s¸ch gi¸o tr×nh) 

VÝ dô: (C 3 H 7 O) 4 Ti kh«ng phi lµ hcck 

Ph©n lo¹i 

(C 3 H 7 O) 3 Ti(C 6 H 5 ) lµ hcck 

Hîp chÊt ion cña çc kim lo¹i d−¬ng ®iÖn. 

Hîp chÊt ion cña çc kim lo¹i d−¬ng ®iÖn. 

vÝ dô: (C 6 H 5 ) 3 C - Na + ; (C 5 H 5 ) 2- Ca 2+ 

Hîp chÊt chøa liªn kÕt σ kim lo¹i – cacbon. 

vÝ dô: (CH 3 ) 3 SnCl ; CH 3 SnCl 3 

Hîp chÊt chøa kiÓu liªn kÕt kh«ng cæ ®iÓn 

* hîp chÊt cã cÇu nèi ankyl. 

* hîp chÊt cña kim lo¹i chuyÓn tiÕp víi anken, 

ankin, benzen vµ çc hÖ vßng th¬m kh¸c


2. Çc ph−¬ng ph¸p tæng hîp 

2.1 - Phn øng trùc tiÕp cña kim lo¹i 

ete 

Mg + CH 3 

I CH 3 

MgI 

2.2- Sö dông t¸c nh©n akyl ho¸ 

ete 

PCl 3 + 3C 6 H 5 MgCl P(C 6 H 5 ) 3 + 3MgCl 2 

2.3 – T¸c dông cña hi®rua kim lo¹i hoÆc phi kim 

víi anken hoÆc ankin 

1 

2 

B 2 H 6 

ete 

3 C C B C C 

2.4- Phn øng céng hîp oxi ho¸ 

ete 

RhCl(PPh 3 ) 3 + CH 3 I RhClI(CH 3 )(PPh) 3 + PPh 3 

2.4- Phn øng x©m nhËp 

H 

4 

4 

(NC) 5 

Co Co(CN) + 5 

HC CH (NC) 5 

Co C C Co(CN) 5 

H 

3


2. Phøc chÊt cña anken (olefin) 

Phøc chÊt ®iÓn h×nh : Muèi Xayze( K[PtCl 3 (CH 2 =CH 2 )]) 

H 

H 

2,305A 0 

2,375A 0 

Cl 

Pt 

1,34A 0 

π 

Cl 

H 

Cl 

2,14 A 

C 

C 

H 

1,35 A 

H 

H 

C 

C 

H 

H



Gii thÝch sù h×nh thµnh liªn kÕt gi÷a kim lo¹i vµ anken: 

C 

C 

M 

M 

C 

C



Phøc chÊt ®iÓn h×nh :



Phøc chÊt trans- etilendiclorodimetylaminplatin(II) 

2,30A 0 

2,02A 0



Phøc chÊt t−¬ng tù: 

O 

C 

N 

P 

Ir 

o 

1,25 A o 

117 o 

C 

C 

N 

C 

P 

C 

C 

1,51 A o 110 o 

N 

B r 

C 

N 

[(Ph 3 P) 2 (CO)BrIr(C 2 (CN) 4 )]



Cl 

M 

Rh 

Ni 

Rh 

Cl Fe(CO) 3 

M 

Pt 

Cl 

Cl 

Fe 

Cr(CO) Fe(CO) C 

3 3 O 

CO 

C 

O


3. Danh ph¸p cña phøc chÊt anken vµ çc hîp chÊt t−¬ng tù 

Ru(CO) 3 

O 

C 

Fe 

Ti 

1,4-tetrahapto-1,3,5-xiclooctatrientricacbonil ruteni 

(Pentahapto-xiclopenta®ienyl) (1,3-trihapto-xicloheptatrienyl) 

– cacbonil s¾t 

(η 5 – C 5 H 5 ) 2 (η 1 – C 5 H 5 ) 2 Ti


4. Hîp chÊt vßng chøa electron π gii to 

Cl 

Fe 

OC 

Cr - 

C O 

C 

O 

Ti 

Cl 

Ph 

Ph 

Ni 

Ph 

O 

C 

Fe 

CO 

C 

O 

O 

C 

Mo + 

C C O 

O 

U



Gii thÝch liªn kÕt trong 

Ph©n tö phøc: 

(C 5 H 5 ) 2 Fe 

z 

+ 

Fe 

Fe 

x



Gii thÝch liªn kÕt trong 

Ph©n tö phøc: 

(C 5 H 5 ) 2 Fe 

Fe


5. Phøc chÊt víi ankin 

π 1 

π 2 

O 

C 

C 

O 

C 

C C 

Co 

C C 

O 

Co 

O 

C 

C 

C 

O 

O

C. Çc phn øng trong cÇu phèi trÝ cña phøc chÊt 

1. Tr¹ng th¸i kh«ng b·o hoµ phèi trÝ … 

2. Phn øng céng hîp oxi ho¸ … 

3. Phn øng x©m nhËp … 

4. Phn øng cña çc phèi tö phèi trÝ 

5. Phn øng cña oxi ph©n tö phèi trÝ


1. Tr¹ng th¸i kh«ng b·o hoµ phèi trÝ 

Solv 

A 

L 

L 

L 

L 

M 

A B M 

L 

L 

L 

L 

Solv 

B


2. Phn øng céng hîp oxi ho¸ 

L 1 L 4 

M 

L 2 

L 3 

XY 

X 

X 

X 

L 1 L 4 

M 

L 2 

L 3 

L 2 

L 1 

M 

Y 

L 3 

L 2 

L 1 

M 

Y 

L 4 

Y 

L 4 

L 3


3. Phn øng x©m nhËp 

L n M – X + YZ → L n M – (YZ) – X 

O 

14 

CH C 

3 

OC 

CO 

OC 

14 

Mn 

Mn 

CO 

C 

OC 

C 

O 

O 

C 

C 

O 

O 

CH 

PPh 3 

3 

OC 

CO 

OC 

Mn 

Mn 

PPh 3 

OC 

C 

C 

O 

O 

C 

C 

O 

O 

O 

C 

C 

O 

O 

C 

CO 

CH 3 

CH 3 

M CO M 

CR 3 

CO 

O 

R 3 

C 

M 

C 

CR 3

D. Phn øng cña çc olefin xóc t¸c bëi kim lo¹i chuyÓn tiÕp 

1. Phn øng ®ång ph©n ho¸ … 

2. Phn øng hi®ro ho¸ çc anken … 

a. −u ®iÓm… 

b. C¬ chÕ cña phn øng víi xóc t¸c Wilkinson... 

c. C¬ chÕ cña phn øng víi xóc RCl 2(PPh) 3… 

3. Phn øng cacbonyl ho¸ … 

4. Sù trïng hîp vµ sù oligome ho¸ çc anken … 

5. Phn øng oxi ho¸ etilen …


H 

1. Sù ®ång ph©n ho¸ 

CH 3 

H H 

H H 

H H 

H 

Céng 

C 

H C 

L 

C 

n M C 

Mackonikcov 

L n M 

H 

C 

L n M C 

L n M H 

H C 

C 

R 

H CH 2 R 

H CH 2 R 

H 

C 

H 

R 

H 

+ HML n 

- ML n H 

H 

C 

H 

H 3 C 

C 

H 

H 3 C 

C 

H 

H 

C 

CH 2 R 

H 

C 

R 

R 

C 

H


2. Sù hi®ro ho¸ çc anken 

a. −u ®iÓm 

- Cã tÝnh chän läc cao 

- TiÕn hµnh dÔ dµng ë ®iÒu kiÖn th−êng 

Me 

Me 

O 

Me 

Me 

H 

H 

C 

COOMe 

+ H 2 

RhCl(PPh 3 ) 3 

O 

Me 

Me 

H 

H 

C 

COOMe



a- C¬ chÕ cña sù hi®o ho¸ víi xóc t¸c Wilkinson 

Cl PPh 3 

Rh 

Ph 3 P PPh 3 

Céng oxi ho¸ 

H b 

+ H 2 Cl PPh 3 

-PPh3 Cl PPh 3 

Rh 

Rh 

Ph 3 P 

Ph 3 P 

Ha 

H a 

Hb 

PPh 3 

PPh 3 

Rh 

Cl PPh 3 

Ph 3 P 

Rh 

Cl PPh 3 

Ph 3 P 

H b 

PPh 3 

C 

C 

C 

C 

H a 

H b 

C 

Cl 

Ph 3 P 

C 

H b 

Rh 

PPh 

3 

H a 

Ha



b- C¬ chÕ cña sù hi®o ho¸ víi xóc t¸c RhCl 2 PPh 3 

Hi®o ph©n

D. Phn øng cña çc olefin xóc t¸c bëi kim lo¹i 

chuyÓn tiÕp 


b- C¬ chÕ cña sù hi®o ho¸ víi xóc t¸c RhCl 2 PPh 3 

Sù dÞ li


3. Phn øng cacbonyl ho¸ olefin 

RCH=CH 2 + H 2 

+ CO → RCH 2 CH 2 CHO → RCH 2 CH 2 CH 2 OH 

H 2


Ph 3 P 

Ph 3 P 

Ph 3 P 

(E) 

- CO 

nhanh 

3. Phn øng cacbonyl ho¸ olefin 

H 

Rh 

C 

O 

H 

Rh 

C 

O 

PPh 3 

CO 

(A) 

PPh 3 

R 

nhanh 

-RCH 2 CH 2 CHO 

nhanh 

Ph 3 P 

Ph 3 P 

Ph 3 P 

Ph 3 P 

H 

Rh 

C 

O 

H 

Rh 

C 

O 

(D) 

R 

CO 

H 

CO 

CH 2 CH 2 R 

nhanh 

Ph 3 P 

Ph 3 P 

(B) 

+ H 2 

chËm 

(C) 

Ph 3 P 

CH 2 CH 2 R 

Rh CO 

C 

O 

nhanh 

CH 2 CH 2 R 

OC 

PPh 3 

Rh 

C 

O 

CO 

Ph 3 P 

Ph 3 P 

H 

Rh 

C 

O 

PPh 3 

Ph 3 P 

Ph 3 P 

CH 2 CH 2 R 

OC 

Rh CO 

C 

O 

(F)


4. Sù trïng hîp vµ sù oligome ho¸ çc anken 

C 2 H 5 

C 2 H 5 

Al 

Al(C 2 H 5 ) 3 TiCl 4 

Ti 

C 2 H 5 

Cl 

Cl 

Cl 

Cl 

Xóc t¸c ZIEGLER–NATTA


4. Sù trïng hîp vµ sù oligome ho¸ çc anken 

R 

CH 2 

Ti 

R 

R 

R 

Chç trèng CH 

CH 2 

CH 2 2 

CH 

C 2 

3 H 6 

CH 

Ti CH 2 

Ti 

Ti 

2 

HC 

CH 

HC 

CH 3 CH 3 

CH 3 

Chç trèng 

C 3 H 6 

H 3 C 

HC 

Ti 

CH 2 

CH 3 

CH 

R 

CH 2 

2 

CH 2 

Chç trèng 

H 3 C 

H 2 C 

Ti 

CH 2 

H C CH 2 

CH 2 

R 

H 3 C 

HC 

Ti 

CH 2 

CH 

CH 2 

CH 2 

R 

CH 3 

CH 3


4. Sù trïng hîp vµ sù oligome ho¸ çc anken


5. Phn øng oxi ho¸ etilen 

C 2 H 4 + PdCl 2 + H 2 O → 

CH 3 CHO + Pd + 2HCl 

Pd + 2CuCl 2 → PdCl 2 + 2CuCl 

2CuCl + 2HCl + 1/2O 2 → 2CuCl 2 + H 2 O 

C 2 H 4 + 1/2O 2 → CH 3 CHO


5. Phn øng oxi ho¸ etilen 

Cl 

Cl 

Pd 

OH 

+H 2 O 

Cl 

Cl 

Pd 

CH 2 CH 2 OH 

OH 2 

Cl 

Cl 

Pd 

H 

H 

H 

H 

C 

H 

Cl C 

H 

C 

Pd C 

H OH 

OH 

OH 2 

Cl H 

CH 3 CHO H + - H 2 O 

CH 3 CHOH + O 

Pd 2Cl -

Kim lo¹i trong çc hÖ sinh häc 

E. Clorofin 

→ Chøc n¨ng: HÊp thô ¸nh s¸ng vµ cung 

cÊp n¨ng l−îng cho çc qu¸ tr×nh oxi ho¸ 

khö 

as 

n CO 2 + n H 2 O = (CH 2 O) n + n O 2

E. Clorofin 


CÊu tróc cña clorofin


F. Hemoglobin 

Chøc n¨ng: vËn chuyÓn oxi tõ phæi tíi tÕ bµo (mioglobin) vµ 

chuyÓn CO 2 tõ tÕ bµo vÒ phæi. 

Hb + O 2 →← 

HbO 2 

(®á thÉm) (®á t−¬i)


F. Hemoglobin 

Nhãm hemo 

Ph©n tö protein


F. Hemoglobin 

Qu¸ tr×nh kÕt hîp vµ t¸ch O 2


G. Vitamin B 12


Pofin

HÓA HỌC PHỨC CHẤT (NÂNG CAO)

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?