Tóm tắt kiến thức trọng tâm Sinh 12 thi THPTQG 2019, đầy đủ, ngắn gọn, chất lượng

https://twitter.com/daykemquynhon 

www.facebook.com/daykem.quynhon 

plus.google.com/+DạyKèmQuyNhơn 

https://daykemquynhon.blogspot.com 

Sử dụng bản đồ tư duy kênh hình để ôn tập chương cơ chế di truyền và biến dị Sinh học 12 

nhằm nâng cao năng lực học tập của học sinh 

http://daykemquynhon.ucoz.com 

Nơi bồi dưỡng kiến thức Toán - Lý - Hóa cho học sinh cấp 2+3 / 

Diễn Đàn Toán - Lý - Hóa Quy Nhơn 1000B Trần Hưng Đạo Tp.Quy Nhơn Tỉnh Bình Định 

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÀ NỘI 

TRƯỜNG THPT THẠCH BÀN 

------------------------ 

TÀI LIỆU ÔN THI THPT QUỐC GIA 2019 

TÓM TẮT KIẾN THỨC TRỌNG TÂM 

SINH HỌC 12. 

8.2019 

Họ tên giáo viên: 

Họ tên học sinh: 

NGUYỂN VIẾT TRUNG 

………………………………….Lớp:…….. 

“Trên đường thành công không có bước chân của người lười biếng” 

DIỄN ĐÀN TOÁN - LÝ - HÓA 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN 

MỌI YÊU CẦU GỬI VỀ HỘP MAIL DAYKEMQUYNHONBUSINESS@GMAIL.COM 

HOTLINE : +84905779594 (MOBILE/ZALO) 

https://daykemquynhonofficial.wordpress.com/blog/ 

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN 

Đóng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú 

2/29 

www.facebook.com/daykemquynhonofficial 

www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial




Nguyễn Viết Trung- THPT Thạch Bàn:Tài liệu ôn thi THPT Quốc Gia 2018-2019 https://daykemquynhon.blogspot.com 

MA TRẬN ĐỀ THI THPTQG 2019 









“Trên bước đường thành công , không có dấu chân của người lười biếng” www.facebook.com/daykemquynhonofficial 

Trang 3/78 







❖ Sơ đồ các loại biến dị 

CHỦ ĐỀ 1: CHỦ ĐỀ CƠ CHẾ DI TRUYỀN VÀ BIẾN DỊ 










Trang 4/78 







❖ 




Biến đổi trong cấu trúc của gen. 

Biến đổi trong cấu trúc và số lượngcủa NST. 


Truyền đạt TTDT qua các thế hệ TB và cơ thể 





TTDT được truyền đạt từ gen -> mARN -> protein 

Bản đồ tư duy 1: Khái quát cơ chế di truyền và biến dị. 


Trang 5/78 










NST = AND + Protein Histon 


Dịch mã 





Đoạn ADN 

Chứa 

Phiên mã 

Bản đồ tư duy 2: Khái quát vật chất và sản phẩm của vật chất di truyền. 


Trang 6/78 
















Trang 7/78 
















Trang 8/78 
















Trang 9/78 







❖ 









Bản đồ tư duy 4: Khái quát điều hòa hoạt động của gen 


Trang 10/78 







❖ 

Đột biến cấu trúc 

Đột biến số lượng 




Thay thế 1 cặp 


Thêm 1 cặp 

ĐỘT BIẾN GEN 





Bản đồ tư duy 5: Khái quát các dạng đột biến 


Trang 11/78 


www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial 

Mất 1 cặp








I. Bảng tóm tắt kiến thức vật chất và cơ chế di truyền 

Đặc điểm phân 

ADN ARN PROTEIN NST 

biệt 

Thành phần hóa C, H, O, N, P C, H, O, N, P C, H, O, N, (S) ADN + 

học 

Protein Histon 

Tên đơn phân Nucleôtit (A, T, G, X) Nucleôtit (A, U, G, X) Axit amin Nucleôxôm 

Cấu tạo 1 đơn - Đường C 5 H 10 O 4 

- Đường C 5 H 10 O 5 

- Nhóm amin (-NH 2 ) 1 đoạn ADN 

phân- Thành phần - Axit phốt phoric: H 3 PO 4 - Axit phốt phoric: H 3 PO 4 - Nhóm cacboxyl khoảng 146 

hóa học cơ bản - 1 trong 4 loại A, T, G, X - 1 trong 4 loại A, U, G, X (-COOH) 

cặp nu + 8 

- Gốc R 

phân tử 

protein Histon 

Cấu trúc Gồm 2 mạch poli nu- Gồm 1 mạch poli nu- 4 bậc cấu trúc ( bậc 1,2 

chưa thực hiện chức 

năng; bậc 3,4 thực hiện 

Cấu trúc hiển 

vi và cấu trúc 

siêu hiển vi 

chức năng) 

Chức năng Là VCDT cấp độ phân tử có 

CN mang, bảo quản, truyền 

Bản sao của gen, chứa TTDT 

trực tiếp quy định cấu trúc 

Tham gia nhiều chức 

năng khác nhau, tương 

Là VCDT cấp 

độ TB có CN 

đạt TTDT 

chuỗi polipeptit 

tác với môi trường quy mang, bảo 

định tính trạng quản, truyền 

đạt TTDT 

Cơ chế DT - Truyền TTDT từ ADN mẹ TTDT (trình tự các nu trên 

TTDT được 

sang ADN con. 

- Truyền đạt TTDT từ mạch 

gốc của gen sang mARN 

mARN) quy định trình tự các 

aa trong chuỗi polipeptit 

truyền đạt qua 

các thế hệ TB 

nhờ nhân đôi 

của NST 

Sự đột biến Đột biến gen (ĐB điểm) 

- Mất 1 cặp nu. 

ĐBG -> thay đổi trình tự bộ 

ba mã sao trong mARN 

ĐBG -> thay đổi trình 

tự bộ ba mã sao trong 

- ĐB cấu trúc 

(mắt, lặp, đảo, 

- Thêm 1 cặp nu. 

mARN-> thay đổi trình chuyển đoạn 

- Thay thế 1 cặp nu. 

tự aa trong chuỗi NST) 

polipeptit 

- ĐB số lượng 

(thể lệch bội, 

thể đa bội) 

Tên gọi quá trình 

tạo ra các phân tử 

NHÂN ĐÔI ADN PHIÊN MÃ DỊCH MÃ NHÂN ĐÔI 

NST 

1. vị trí Trong nhân TB 

Trong nhân TB 

Tế bào chất 

trong TB (ở SVNT) 

(ở SVNT) 

2. Khuôn 2 mạch của ADN mẹ Mạch gốc của gen 

mARN 

mẫu 

(3`- 5`) 

4 loại chính 

ARN pol 

Nhiều loại khác nhau 

- Sự nhân đôi 

- Gyraza: Tháo xoắn sơ cấp 

của NST thực 

- Helicaza: Tháo xoắn thứ cấp 

chất là do 

đông thời cắt đứt LK hidro 

phân 3. Enzim 

ADN nhân đôi 

- ARN pol (primaza): Tổng 

biệt 

-> NST nhân 

hợp đoạn mồi 

sự 

đôi 

- ADN pol: kéo dài mạch mới 

hình 

- NST nhân 

- Ligaza: Nối đoạn Okazaki 

thành 

đôi vào kì 

4. Các nu- : A, T, G, X Các nu-: A, U, G, X Các axit amin 

các 

trung gian và 

Nguyên 

phân 

phân ly vào kì 

liệu 

tử 

sau của phân 

- NTBS: A-T; G-X - NTBS: A-U; G-X 

- NTBS: A-U; G-X 

bào là cơ sở 

- NT bán bảo tồn 

- NT khuôn mẫu (mạch gốc -NT khuôn mẫu (phân 

5. 

taọ ra các NST 

- NT khuôn mẫu (hai mạch của gen làm khuôn) tử mARN gen làm 

Nguyên 

mới 

- NT một chiều: 5` -> 3` khuôn) 

tắc 


6. Chiều 

tổng hợp 

của ADN làm khuôn) 

- NT một chiều: 5` -> 3` 

- NT nữa gián đoạn 

5`-> 3`(trên 2 mạch khuôn 

của ADN mẹ `) 

5`-> 3 (trên mạch gốc 3` -5` 

của gen) 

5`-> 3` (chiều ribôxôm 

trượt trên mARN) 






Trang 12/78 










7. Diễn 

biến 

8. Kết 

quả 

Tổng 

quát 

9. Ý 

nghĩa 

Mối quan hệ nhân 

đôi, phiên mã, dịch 

mã 

Lưu ý: Một số 

công thức liên 

quan nhân đôi 

ADN 

I.1. ADN (vật chất 

di truyền ở cấp độ 

phân tử) 

- Diễn ra trên hai mạch của 

ADN 

- Trên mạch 3`-5` mạch mới 

được tổng hợp liên tục, trên 

mạch 5`-3` mạch mới được 

tổng hợp gián đoạn theo từng 

đoạn ngắn (đoạn Okazaki) 

1 ADN mẹ -> 2 ADN con 

a.2 x 

(với a số ADN mẹ; x số lần 

nhân đôi; k số lần phiên mã; 

R số ri bô xôm trượt trên 

mARN) 

Truyền đạt TTDT từ ADN 

mẹ sang ADN con 

Diễn ra trên mạch gốc, trong 

vùng mã hóa của gen cấu trúc. 

1 gen -> 1 ARN 

a.2 x .k 

Truyền đạt TTDT từ mạch 

gốc gen sang mARN; tạo ra 

tARN và rARN tham gia tổng 

hợp protein 

* Tổng số ADN con = a x 2 x 

* Số mạch đơn ADN con = a. 2.2 x 

* Số mạch đơn ADN cũ: 2a 

* Số ADN chứa 2 mạch hoàn toàn mới = a(2 x – 2) 

* Số mạch đơn ADN mới được tổng hợp: a(2.2 x - 2) = 

2a(2 x - 1) 

Trong đó: 

- a: Số ADN thực hiện nhân đôi 

- x: Số lần nhân đôi 

Diễn ra tại các ribôxôm 

khi ribôxôm tiếp xúc và 

trượt trên mARN 

1 mARN để cho 1 

ribôxôm trượt qua 

-> 1 chuỗi pôlypeptit 

a.2 x .k. R 

TTDT được giả mã thành 

trình tự các aa trong 

chuỗi polipeptit, tạo ra 

protein thực hiện các 

chức năng của cơ thể 







Trang 13/78 










I.2. Gen (Đoạn của 

ADN) 

I.2. Mã di truyền 

(3 nuclêôtit đứng 

cạnh nhau trên 

mạch mã gốc của 

gen hoặc mARN) 

Cấu trúc ADN 

1.Khái niệm: Gen là một đoạn của phân tử ADN mang thông tin mã hóa một chuỗi poolipeptit hay một 

phân tử ARN. 

2. Cấu trúc chung của gen cấu trúc 

3` Vùng điều hòa Vùng mã hóa Vùng kết thúc 5` 

Gen cấu trúc gồm 3 vùng: 

- Vùng điều hoà: Nằm ở đầu 3’ của gen mang tín hiệu khởi động và kiểm soát quá trình phiên mã. 

- Vùng mã hóa: Mang thông tin mã hóa các axit amin. 

- Vùng kết thúc: Nằm ở đầu 5’ của gen mang tín hiệu kết thúc phiên mã. 

1. Khái quát MDT: Trình tự các bộ ba trên mạch mã gốc quy định trình tự các axit amin trong chuỗi 

poolipeptit. 

2. Các loại bộ ba 







Trang 14/78 










3. Đặc điểm chung MDT: 

- (1) Mã di truyền là mã bộ ba: Cứ 3 Nu đứng kế tiếp nhau quy định 1 axit. Amin. Từ 4 loại nu A, T, G, X 

(trên gen - ADN) hoặc A, U, G, X (trên ARN) ta có thể tạo ra 4 3 = 64 bộ 3 khác nhau. 

- (2) Mã di truyền có tính đặc hiệu: Một bộ ba chỉ mã hoá cho 1 loại axit amin 

- (3) Mã di truyền có tính thoái hóa (dư thừa): Một axit amin có thể được mã hóa bởi nhiều bộ ba. 

- (4) Mã di truyền có tính phổ biến: tất cả các loài đều dùng chung bộ mã di truyền như nhau 

Bộ ba mở đầu AUG: quy định axit amin Metionin ở sinh vật nhân thực và formin metionin ở sinh 

vật nhân sơ 

Bộ ba UAA, UAG,UGA: 3 mã kết thúc (không quy định axit amin nào) 

- (5) Mã di truyền có tính liên tục: được đọc theo 1 chiều từ 1 điểm xác định trên mARN và liên tục từng 

bộ 3 Nu (không chồng lên nhau) 

1. Thời điểm: Quá trình nhân đôi có thể diến ra ở pha 

Mô hình nhân đôi ADN 

S kì trung gian của chu kì tế bào (ADN trong nhân của 

sinh vật nhân thực) hoặc ngoài tế bào chất (ADN ngoài 

nhân) để chuẩn bị cho phân chia tế bào 

2. Nguyên tắc: Quá trình nhân đôi ADN là quá trình 

tổng hợp hai phân tử ADN mới có cấu trúc giống với 

tế bào mẹ ban đầu đó là do quá trình nhân đôi diễn ra 

theo các nguyên tắc 

- Nguyên tắc bổ sung 

- Nguyên tắc bán bảo toàn 

- Nguyên tắc nửa gián đoạn 

Hệ quả của việc thực hiện quá trình nhân đôi theo 

các nguyên tắc này là giúp cho thông tin di truyền từ 

thế hệ này sang thế hệ khác được truyền đạt nguyên vẹn 

3. Thành phần tham gia: 

- Hai mạch đơn của phân tử ADN mẹ . 

I.3. Nhân dôi ADN - Các nucleotit tự do trong môi trường (A, T, G, X) để 

tổng hợp mạch mới và các ribonucleotit A, U, G, X để 

tổng hợp đoạn mồi. 

- Hệ thống các enzyme tham gia vào quá trình tái bả 

* Lưu ý: Ở sinh vật nhân thực, quá trình 

gồm: 

nhân đôi diễn ra ở nhiều điểm tái bản khác 

nhau (nhiều đơn vị tái bản). Ở sinh vật nhân 

sơ chỉ chỉ xảy ra tại một điểm (đơn vị tái 

bản). 







Trang 15/78 










I.4. ARN và phiên 

mã 

(Sản phẩm của 

gen) 

4. Diễn biến:Quá trình nhân đôi ADN được diễn ra 

theo trình tự gồm 3 bước sau 

Bước 1 : Phân tử ADN mẹ tháo xoắn : 

Nhờ các enzim tháo xoắn, 2 mạch đơn của phân 

tử ADN mẹ tách nhau dần tạo nên chạc chữ Y và để lộ 

ra 2 mạch khuôn, trong đó một mạch có đâu 3’-OH, còn 

mạch kia có đầu 5’-P. 

Bước 2 : Tổng hợp các mạch ADN mới: 

Enzim ADN-pôlimeraza lần lượt liên kết 

các nuclêôtit tự do từ môi trường nội bào với các 

nuclêôtit trên mỗi mạch khuôn theo nguyên tắc 

bổ sung. Vì enzim ADN-pôlimeraza chỉ tổng hợp mạch 

mới theo chiều 5’ → 3’ 

• Trên mạch khuôn có đầu 3’ thì mạch bổ sung 

được tổng hợp liên tục theo chiều 5’→ 3’cùng chiều 

với chiều tháo xoắn, 

• Trên mạch khuôn có đầu 5’ thì mạch bổ sung được tổng 

hợp ngắt quãng tạo nên các đoạn ngắn gọi là 

đoạn Okazaki cũng theo chiều 5’→ 3’ ngược chiều 

với chiều tháo xoắn, sau đó các đoạn này được nối lại 

với nhau nhờ enzim nối ADN - ligaza 

Bước 3 : Hai phân tử mới được tạo thành 

Mạch mới tổng hợp đến đâu thì 2 mạch đơn (một mạch 

được tổng hợp và một mạch cũ của phân tử ban 

đầu) đóng xoắn lại với nhau tạo thành hai phân tử ADN 

con 

Kết thúc quá trình nhân đôi : Hai phân tử ADN con 

được tạo thành có cấu trúc giống hệt nhau và giống 

ADN mẹ ban đầu 

5. Ý nghĩa của quá trình nhân đôi : 

- Nhân đôi ADN trong pha S của kì trung gian để chuần 

bị cho quán trình nhân đôi nhiễm sắc thể và chuẩn bị 

cho quán trình phân chia tế bào . 

- Nhân đôi ADN giải thích chính xác sự truyền đạt thông 

tin di truyền một cách chính xác qua các thế hệ 

Hình 2 : Phân biệt nhân đôi ở sinh vật 

nhân thực và sinh vật nhân sơ 

Chú ý : 

Mỗi đơn vị tái bản gồm có hai chạc chữ Y phát 

sinh từ một điểm khời đầu và được nhân đôi 

theo hai hướng. 

Trong một đơn vị tái bản số đoạn mồi cung 

cấp cho quán trình nhân đôi bằng số đoạn 

okazaki + 2. 

1. Các loại ARN 

- ARN là sản phẩm của quá trình phiên mã từ gen cấu trúc. 

- ARN gồm 3 loại: mARN (ARN thông tin); tARN ( ARN vận chuyển); rARN (ARN ribôxôm). 







Trang 16/78 










I.5. Protiêin và 

dịch mã (sản 

phẩm của gen) 

2. Phiên mã 

* Cấu trúc của prôtêin 

- Prôtêin là chất hữu cơ, có cấu trúc đa phân được cấu tạo từ các đơn phân là axit amin, có 20 loại axit 

amin khác nhau, các prôtêin khác nhau về số lượng, thành phần và trình tự sắp xếp các axit amin. 

- Prôtêin có 4 bậc cấu trúc. 

+ Cấu trúc bậc 1: Các axit amin liên kết với nhau tạo thành chuỗi pôlipeptit 

+ Cấu trúc bậc 2: Chuỗi pôlipeptit bậc 1 xoắn hoặc gấp nếp 

+ Cấu trúc bậc 3: Chuỗi pôlipeptit bậc 2 tiếp tục xoắn tạo nên cấu trúc không gian 3 chiều đặc trưng 

+ Cấu trúc bậc 4: Do 2 hay nhiều chuỗi pôlipeptit có cấu trúc bậc 3 tạo thành 

* Chức năng của prôtêin 

- Cấu tạo nên tế bào và cơ thể. Ví dụ: Côlagen tham gia cấu tạo nên các mô liên kết 







Trang 17/78 










I.6. Điều hoà hoạt 

động của gen ở 

SVNS 

I.7. Cấu trúc của 

NST 

(Vật chất DT ở cấp 

độ tế bào) 

- Dự trữ axit amin; Ví dụ: cazêin trong sữa, prôtêin dự trử trong các hạt cây... 

- Vận chuyển các chất; Ví dụ: hêlmôglôbin trong máu. 

- Bảo vệ cơ thể; Ví dụ: Các kháng thể 

- Thu nhận thông tin; Ví dụ: Các thụ thể trong tế bào 

- Xúc tác cho các phản ứng sinh hóa; Ví dụ: Các loại enzim trong cơ thể. 

1. Khái niệm: ĐHHĐG là điều hóa lượng sản phẩm của gen được tạo ra (tức điều hòa loàm cho gen cấu 

trúc hoạt động hay không hoạt động) 

2. Thành phấn tham gia ĐHHĐ gen 

* Operol: Bao gồm 

- Z, Y, A: Là các gen cấu trúc mã hóa cho các enzim phân giải Lactozo. 

- O: Vùng vận hành là trình tự nu đặc biệt để protein ức chế liên kết ngăn cản phiên mã. 

- P: Vùng khởi động có trình tự nu để ARN polimeraza liên kết và khởi động quá trình phiên mã. 

Gen điều hòa không nằm trong Operon nhưng có vai trò điều hòa hoạt động Operon. 

*Gen điều hòa (R): Không thuộc Operol, có chức năng tổng hợp chất ức chế. 

3. Các hình thức điều hoà 

ĐH ức chế 

- Đặc điểm: Làm cho gen cấu trúc hoạt động. 

* Khi môi trường không có Lactôzơ: 

ĐH hoạt động (ĐH cảm ứng) 

- Đặc điểm: Làm cho gen cấu trúc không hoạt 

động. 

* Khi môi trường có Lactôzơ: 

Gen điều hoà hoạt động quy định tổng hợp prôtêin 

ức chế. Prôtêin này có ái lực với vùng vận hành O 

Gen điều hoà hoạt động quy định tổng hợp prôtêin 

nên gắn vào vùng vận hành O ngăn cản quá trình 

ức chế. Lactozo đóng vai trò là chất cảm ứng gắn 

phiên mã của các gen cấu trúc Z, Y, A nên các gen 

với prôtêin ức chế làm biến đổi cấu hình không 

này không hoạt động. 

gian của prôtêin ức chế nên nó không thể gắn vào 

vùng vận hành O nên ARN polymeraza có thể liên 

kết với promoter để tiến hành phiên mã. 

* Cấu trúc siêu hiển vi của nhiễm sắc thể . 

- Đơn vị cấu tạo NST: Là nuclêôxôm - Một đoạn ADN (khoảng 146 cặp Nu) quấn quanh 8 phân tử prôtêin 

loại Histôn ( khoảng 1 3 / 4 vòng) → tạo nên Nuclêôxôm 

Lienket 

Xoan 

- Cấu siêu hiển vi: Nuclêôxôm ⎯⎯⎯→ Mức xoắn 1: Sợi cơ bản (d= 11nm) ⎯⎯⎯→ Mức xoắn 

Xoan 

2: Sợi nhiễm sắc (30nm) ⎯⎯⎯→ Mức xoắn 3: vùng xếp cuộn (ống rổng = sợi siêu xoắn) (d = 300nm) 

Xoan 

⎯⎯⎯→Cromatit (700nm) ⎯⎯⎯⎯→ 

Nhandoi 

NST kép (d = 1400 nm) 







Trang 18/78 










* Chức năng NST 

- Lưu trữ - thông tin di trnyền: NST mang gen chứa thông tin di truyẽn, môi gen chiêm một vị trí xác định 

trên NST. Các gen trên cùng một NST được di truyền cùng nhau (đây là co sờ cùa hiện tượng liên kết gen). 

- Bào quàn thông tin di truyền: thông tin trên NST được bào quàn nhò cấu trúc đặc biệt cùa NST (ADN 

kết họp với prôtêin loại histôn sau đó bện xoắn nhiều lẩn; đầu mút NST có trình tự nuclêôtit đặc biệt có tác 

dụng bào vệ NST). 

- Truyền đạt thông tin di truyền: thông tin di truyền trên NST được truyền đạt từ thế hệ này sang thế hệ 

khác nhò co chế nhân đôi, phân li và tổ hợp NST thông qua quá trình nguyên phân, giảm phân và thụ tinh. 

- Điều hòa hoạt động của gen: thông qua hoạt động cuộn xắn và tháo xoắn NST (thông tin di truyền từ 

gen trên - NST chỉ được truyền cho ARN để tổng họp pôlipeptit (thông qua phiên mã và dịch mã) chì thực 

hiện được khi NST tháo xoắn trờ thành ADN dạng mạch thẳng). 

- Giúp phân chia đồng đều vật chất di truyền cho các tế bào con trong quá trinh phân bảo (nhờ cẩu trúc 

tâm động). 

II. Cơ chế phát sinh, hậu quả và vai trò của các dạng đột biến 

Dạng đột biến Cơ chế phát sinh Hậu quả và vai trò 

1. Gồm 3 loại: Mất, thêm, thay thế 1 cặp nu 

2.Nguyên nhân 

II. 1. Đột biến gen 

- Nguyên nhân phát sinh đột biến gen do sự bắt cặp không đúng trong nhân đôi ADN, 

(ĐB điểm, dạng đột 

do những sai hỏng ngẫu nhiên, do tác động của các tác nhân lí, hóa ở môi trường 

biến liên quan 1 cặp 

hay do các tác nhân sinh học. Các nguyên nhân được chia làm hai nhóm chính: 

nu) 

- Bên ngoài: do các tác nhân gây đột biến như vật lí (tia phóng xạ, tia tử ngoại, 

nhiệt…), hoá học (các hoá chất 5BU, NMS…) hay sinh học (1 số virut…). 

- Bên trong: do sự rối loạn sinh lí, sinh hóa trong tế bào. 







Trang 19/78 










II.2. ĐB 

cấu 

trúc 

NST 

(Liên 

quan tới 

một 

hoặc 

một số 

đoạn 

NST) 

Mất đoạn 

Lặp đoạn 

Đảo đoạn 

Chuyển 

đoạn 

3. Cơ chế phát sinh đột biến gen 

- Đột biến điểm thường xảy ra trên một mạch của gen dưới dạng tiền đột biến. Dưới 

tác dụng của enzim sửa sai nó có thể trở về dạng ban đầu hoặc tạo thành đột biến qua 

các lần nhân đôi tiếp theo. Sơ đồ: Gen ---> tiền đột biến gen ---> đột biến gen. 

a. Sự kết cặp không đúng trong nhân đôi ADN 

- Trong quá trình nhân đôi do sự kết cặp không hợp đôi( không theo nguyên tắc bổ 

sung) dẫn đến phát sinh đột biến gen. 

Lưu ý: Các bazo Purin hoặc Pyrimidin có 2 dạng cấu trúc là dạng thường và dạng 

hổ biến (dạng hiếm). Khi chuyển từ dạng thường sang dạng hiếm do hiện tượng hổ 

biến, chúng sẻ không bắt cặp bình thường (A – T, G – X) mà chúng sẻ bắt cặp theo 

kiểu khác. 

Dạng thường Dạng hiếm 

Khả năng bắt Kết quả 

cặp 

(ĐB đồng hoán) 

Amino Imino 

A 

X 

A * 

X * 

X = 2 LKH 

A = 2 LKH 

AT -> GX 

XG -> TA 

Keto 

T 

Enol 

T * 

G = 3 LKH 

TA - > XG 

G 

G 

T 3 LKH 

GX - >AT 

b. Tác động của các tác nhân gây đột biến 

• Tác nhân vật lý (Tia UV): làm cho 2 base Thymine liên kết với nhau làm phát 

sinh đột biến gen 

• Tác nhân hóa học: 

- 5-BU (5 brôm uraxin): Gây ĐB thay thế AT -> GX 

(Sơ đồ: A – T A – 5 –BU 5-BU – G G – X) 

- EMS (Etyl Metyl-Sunfomat): Gây đột biến thay thế cặp G-X thành cặp A-T 

(Sơ đồ: G – X EMS – G T (X) – EMS T – A hoặc X – G) 

- Acridine: Gây đột biến mất hoặc thêm cặp Nu 

- HNO2: gây đột biến thay thế cặp Nu 

• Tác nhân sinh học: Một số virus có thể gây đột biến gen VD: Virus HPV gây 

ung thư cổ tử cung 

NST bị đứt 1 đoạn (đoạn đứt 

không chứa tâm động). 

2 NST tương đồng tiếp hợp và 

trao đổi chéo không đều. 

NST bị đứt 1 đoạn, đoạn bị đứt 

quay 180 0 rồi gắn vào NST. 

NST bị đứt 1 đoạn, đoạn bị đứt 

gắn vào vị trí khác trên NST 

hoặc giữa các NST không 

tương đồng trao đổi đoạn bị 

đứt. 

- Làm giảm số lượng gen trên NST → Thường gây 

chết hoặc giảm sức sống. 

- Xác định vị trí của gen trên NST, loại bỏ những 

gen có hại. 

- Làm tăng số lượng gen trên NST → Tăng cường 

hoặc giảm bớt mức biểu hiện của tính trạng. 

- Lặp đoạn NST dẫn đến lặp gen -> Tạo điều kiện 

cho đột biến gen. 

Sắp xếp lại trật tự các gen trên NST → Tăng sự 

đa dạng giữa các thứ, các nòi trong cùng một loài, 

ít ảnh hưởng đến sức sống. 


- Làm thay đổi nhóm gen liên kết → Chuyển 

đoạn lớn thường gây chết, mất khả năng sinh sản. 

- Chuyển đoạn nhỏ được ứng dụng để chuyển 

gen tạo giống mới. 






Trang 20/78 










II.3. ĐB 

số 

lượng 

NST 

(liên 

quan tới 

1 hoặc 

một số 

cặp 

NST 

trong bộ 

NST 2n) 

1. Phân biệt thể lưỡng bội, thể lệch bội, thể đa bội 

Đặc điểm so 

sánh 

Khái niệm 

Cơ chế phát sinh 

Đặc điểm 

Khả năng 

sinh sản 

Thể lưỡng bội Thể lệch bội Thể đa bội 

Thể đa bội chẵn Thể đa bội ẻ 

Là cơ thể mà trong 

mỗi tế bào sinh 

dưỡng NST tồn tại 

thành từng cặp, mỗi 

cặp gồm 2 NST một 

có nguồn gốc từ bố 

và một có nguồn gốc 

từ mẹ. 

-Trong giảm phân: 

Bố mẹ đều tạo giao 

tử n 

- Trong thụ tinh: 

Các giao tử n kết hợp 

với nhau → 2n 

– NST luôn có từng 

cặp đồng dạng. 

– Có hình thái, cấu 

tạo, sinh trưởng và 

phát triển bình 

thường. 

Có khả năng sinh 

sản bình thường. 

Sự thay đổi số lượng NST ở 

một hoặc một số cặp NST. 

- Các dạng thường gặp: 

+ Thể một: (2n - 1). 

+ Thể ba: (2n + 1). 

+ Thể bốn: (2n + 2). 

+ Thể không: (2n- 2). 

- Trong giảm phân: 

Trong phân bào, thoi phân 

bào hình thành nhưng một 

hay một số cặp NST không 

phân li tạo giao tử lệch bội. 


Các giao tử lệch bội kết hợp 

với giao tử bình thường hoặc 

các giao tử lệch bội khác 

thể lệch bội. 

- (n-1)+(n-1) = (2n -2) 

- (n)+(n-1) = (2n -1) 

- (n)+(n+1) = (2n +1) 

- (n+1)+(n+1) = (2n+2) 

→ 

- Mất cân bằng toàn bộ hệ 

gen → kiểu hình thiếu cân 

đối → không sống được, 

giảm sức sống. 

- Sự tăng hay giảm số 

lượng của một hay vài 

cặp NST → Thể lệch 

bội thường chết hay 

giảm sức sống, 

- Xảy ra ở thực vật và động 

vật. 

Mất khả năng sinh sản hoặc 

giảm khả năng sinh sản tuỳ 

loài. 

Bộ NST tr ng tế bào 

sinh dưỡng là 1 bội số 

chẵn của bộ đơn bội 

lớn 2n (4n, 6n, …). 

- Trong giảm phân 

Ở tế bào sinh dục (2n), 

bộ NST không phân ly 

giao tử 2n. 

→ 

- Trong thu tinh: 

Giao tử 2n + giao tử 2n 

thể tứ bội (4n). 

→ 

- Trong quá trình 

nguyên phân: 

Ở tế bào sinh dưỡng (2n), 

bộ NST không phân ly→ 

thể tứ bội (4n). 

- Lượng ADN tăng gấp 

đôi, quá trình tổng hợp 

các chất diễn ra mạnh 

mẽ. 

- Tế bào to, cơ quan sinh 

dưỡng lớn, cơ thể khỏe, 

chống chịu tốt, … 

- Xảy ra phổ biến ở 

thực vật, ít gặp ở 

động vật. 

Thể đa bội chẵn sinh sản 

hữu tính được vì tạo được 

giao tử bình thường có khả 

năng tham gia thụ tinh. 

Bộ NST trong tế bào 

sinh dưỡng là 1 bội 

số lẻ của bộ đơn bội 

lớn 2n (3n, 5n, …). 

- Trong giảm phân: 

Ở tế bào sinh dục 

(2n), bộ NST không 

phân ly → giao tử 

2n. 


Giao tử 2n + giao tử 

n → thể tam bội 3n. 

- Cây 4n (tạo giao tử 

2n) giao phấn với cây 

2n (tạo giao tử n) → 

thể tam bội 3n. 

- Thể đa bội lẻ thường 

gặp ở những cây ăn quả 

không hạt (dưa hấu, 

chuối, …). 

Thể đa bội lẻ không 

sinh sản hữu tính 

được vì không có khả 

năng tạo giao tử bình 

thường. 







Trang 21/78 










II.4. Bài 

tập xác 

định số 

Ý nghĩa đối với thực 

tiễn, tiến hóa và 

chọn giống 

Tạo nguồn biến dị tổ 

hợp phong phú 

làmnguyên liệu cho 

tiến hóa và chọn 

giống 

- Xác định vị trí của các 

gen trên NST. 

- Đưa các NST mong muốn 

vào cơ thể khác. 

Tăng một số nguyên lần bộ NST đơn bội của loài 

và lớn hơn 2n → số lượng ADN tăng gấp bội 

→ Tế bào to → Cơ quan sinh dưỡng lớn, 

phát triển khoẻ, chống chịu tốt. 

2. Hậu quả thể dị bội cặp NST số 21 (cặp NST thường) và cặp NST giới tính ở người 

Các hội 

chứng 

Đao 

Hội chứng 3X 

Hội chứng 

Claiphentơ 

(XXY) 

Hội chứng 

T cnơ (OX) 


Trong giảm phân, cặp NST 21 

không phân ly → trứng (n + 1) 

chứa 2 NST 21. 

Trứng (n + 1) chứa 2 NST 21 kết 

hợp với tinh trùng (n) có 1 NST 21 

hợp tử (2n 1) chứa 3 NST 21. 

Trong giảm phân, cặp NST giới tính 

không phân ly → giao tử dị bội. 

- Giao tử (22 + XX) kết hợp với giao 

tử (22 + X) → Hợp tử (44 + XXX). 

- Giao tử (22 + XX) kết hợp với giao 

tử (22 + Y) → Hợp tử (44 + XXY). 

→ 

- Giao tử (22 + O) kết hợp với giao 

tử (22 + X) → Hợp tử (44 + XO). 

Dạng ĐB lệc bội Liên quan tới 1 cặp 

NST 


Tế bào chứa 47 NST, trong đó có 3 

NST 21: người thấp bé, má phệ, cổ rụt, 

khe mắt xếch, lưỡi dày và hay thè ra, 

dị tật tim và ống ti hoá, si đần, vô 

sinh. 

Cặp NST giới tính chứa 3 NST X; 

nữ, buồng trứng và dạ con không phát 

triển, rối loạn kinh nguyệt, khó có con. 

Cặp NST giới tính chứa 2 NST X và 1 

NST Y; nam mù màu, thân cao, chân 

tay dà , tinh hoàn nhỏ, si đần, vô 

sin . 

Cặp NST giới tính chỉ còn 1 NST X; 

nữ, thân thấp, cổ ngắn, không có kinh 

nguy t, trí tuệ chậm phát triển, vô 

sinh. 


Liên quan tới 2 cặp 

(lệch bội kép) 

Liên quan 

tới k cặp 


Trang 22/78 






DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN








NST và 

số khả 

năng 

xảy ra 

ĐB 

trong 

các thể 

lệch bội 

(lệch bội đơn) 

(k ĐB đa bội. 

Cn 1 Cn 2 Cn k 







Trang 23/78 







CHỦ ĐỀ II. TÍNH QUY LUẬT CỦA HIỆN TƯỢNG DI TRUYỀN 




Gen trong 

nhân 

Hệ thống 

các quy 

luật di 

truyền 

Gen ngoài nhân 

Gen trên 

NSTthường 

Gen trên NST 

Giới tính 

1 gen trên 1 NST 

Nhiều gen trên 1 NST 

Phân li, phân li độc 

lâp, tác động riêng rẽ 

Phân li độc lâp, tác 

động qua lại 

Các gen liên kết hoàn 

toàn 

Các gen liên kết không 

hoàn toàn 

Gen quy định tính 

trạng giới tính 

Gen quy định tính 

trạng thường nhưng 

lien kết với NST giới 

tính 

Di truyền ngoài NST 

DT Các gen trong 

ty thể và lục lạp 

QL đồng tính và phân 

tính (phân li) 

QL PL ĐL 

Tương tác bổ sung 

Tương tác cộng gộp 

Tương tác át chế 

Liên kết gen 

Hoán vị gen 

Di truyền giới tính 

DT liên kết với g.tính 

DT qua TBC 


(Theo dòng mẹ) 






Trang 24/78 










I. TÓM LƯỢC KIẾN THỨC: 

1. Các quy luật di truyền 

Tên quy 

Phương pháp giải các dạng bài tập cơ bản 

luật 

Nhận dạng quy luật: 

- Nghiên cứu 1 cặp tính trạng do một cặp gen quy định. 

- Có thể trội hoàn toàn hay không hoàn toàn 

- Có 6 phép lai có thể có: 

(Tự xác định tỉ lệ phân li KG, tỉ lệ phân li KH) 

Thế hệ on 

St 

Tỉ lệ phân ly kiểu hình 

hép Bố mẹ (P) Tỉ lệ phân ly 

trội - lặn hoàn trội - lặn không hoàn 

lai 

kiểu gen 

toàn 

toàn 

1. Phân li 

(của 

Menđen) 

2. Di 

truyền 

độc lập 

(của 

Menđen) 

1 AA x AA 

2 AA x Aa 

3 a x AA 

4 Aa x aa 

AA x aa 

6 aa x aa 

Lưu ý: Nếu muốn làm đươc bài tập quy luật di truyền thì phải ghi nhớ các phép lai này như 

ghi nhớ bảng cửu chương. 

* Đặc điểm của QL PLDDL là các gen tham gia quy định các tính trạng nằm trên các NST 

khác nhau, nghĩa là mỗi gen nằm trên một NST riêng biêt. 

* Tỷ lệ phân li KH của phép lai, trong đó các tính trạng di truyền độc lập với nhau, là tích tỉ lệ 

phân li của mỗi tính trạng, hay xác suất của mỗi KH là tích tỉ lệ các tính trạng tổ hợp thành. 

Đây chính là đặc điểm để nhận biết quy luật PLĐL các tính trang dựa trên sự phân li của KH 

* QLPLĐL là sự tổ hợp của các quy luật chi phối từng tính trạng. Do đó khi giải bài tập cần 

phải tách riêng từng loại tính trạng nhằm xác định tỉ lệ cơ bản, từ đó nhận ra kiểu tác động của 

gen. 

F1 

Kiểu gen Số kiểu Số kiểu Số loại Tỉ lệ kiểu Số loại Tỉ lệ 

giao tử tổ ợ kiểu gen gen kiểu hình kiể 

giao tử 

hình 

Lai 1 tính 

Lai 2 tính 

Lai 3 tính 

... .......... 

. 

Aa 

AaBb 

AaBbCc 

............... 

2 1 

2 2 

2 3 

.... .. .... 

.. 

2 1 x 2 1 

2 2 x 2 2 

2 3 x 2 3 

............. 

. 

3 1 

3 2 

3 3 

..... ...... 

. 

(1:2:1) 1 

(1:2:1) 2 

(1:2:1) 3 

......... ... 

.. 

2 1 

2 2 

2 3 

............ 

. 

(3:1) 1 

(3:1) 2 

(3:1) 3 

.............. 

. 

Lai n AaBbCc. 2 n 2 n x 2 n 3 n (1:2:1) n 2 n (3:1) n 

tính .. 

Số kiểu gen = Tích các kiểu gen riêng của các cặp gen. 

Số kiểu hình chung = Tích số kiểu hình riêng của các cặp gen 

Tỉ lệ phân li kiểu gen = Tích tỉ lệ phân li kiểu gen của các cặp gen. 

Tỉ lệ phân li kiểu hình = Tích tỉ lệ phân li kiểu hình của các cặp gen. 



Trang 25/78 



F2 












3. Tương 

tác gen 

không 

alen 

- Cần ghi nhớ các trường hợp tương tác và sơ đồ lai của từng trường hợp 

- Có 3 kiêu tương tác và các phép lai, tỉ lệ cho bảng dưới 

- Đây cũng là hiện tương phân li độc lập nên các phép tính và sự phân li KG giống với quy 

luật phân li độc lập của Menden, khác ở chỗ Quy luật PL ĐL của Men đen nghiên cứu hai hay 

nhiều cặp tính trạng mỗi cặp tính trạng do một cặp alen quy định còn hiện tượng tương tác 

chỉ nghiên cứu một cặp tính trạng do nhiều cặp alen quy định 

Kiểu 

tươn 

g ác 

Bổ 

sung 

Át 

chế 

Số 

K 

H 

4 

3 

2 

3 

3 

Nhó 

KH 

A-B- 

≠ A- 

bb ≠ 

aaB- 

≠ 

aabb 

A-B- 

≠ (Abb 

= 

aaB-) 

≠ 

aabb 

A-B- 

≠ (Abb 

= 

aaB- 

= 

aabb) 

(A-B- 

= A- 

bb) ≠ 

aaB- 

≠ 

aabb 

A-B- 

≠ 

aaB- 

≠ (A- 

AaBbxAaB 

b 

(Dạng cơ 

bản) 

AaBbxAab 

b 

9:3:3:1 3:3:1:1 

9A-B- 

3A-bb 

3aaBb 

1aabb 

3A-B- 

3A-bb 

1aaBb 

1aabb 

9:3:3: 3:3:1 1 

Phép lai 

AaBb 

x 

aaBb 

3:1:3: 

1 

3A-B- 

1Aabb 

3aaB- 

1aa b 

3:1:3: 

1 

(AaBb x 

aabb) 

(Aabb 

x aaB ) 

AaB 

xAaB 

B 

1:1:1: 6 : 2 

1AaBb 

1Aabb 

1aaBb 

1a bb 

6A-B 

aaB- 

AaBb 

xAABb 


Trang 26/78 



6 

2 

6A-B 

2A-b 

3:1:3:1 3:1 3:1 

9 :6:1 3: 4: 3:4:1 1 : 2 : 1 3:1 3:1 

9:7 3:5 3:5 1:3 3:1 

12:3:1 6:1:1 4:3:1 2:1:1 3:1 

9:3 4 3:4:1 3:2:3 1:2:1 3:1 

3:1 

100% 


100% 












4. Liên 

kết hoàn 

toàn 

(Moocgan 

) 

5. Hoán 

vị gen 

(Moocgan 

) 

bb = 

aabb) 

(A-B- 

= A- 

2 

bb = 

100% 

13:3 7:1 5:3 3:1 3:1 

aabb) 

≠ 

aaB- 

(A-B- 

= A- 

Cộng bb = 

2 

gộp aaB-) 

≠ 

aabb 

15:1 7:1 7 1 3:1 00% 100% 

(Tự xác định tỉ lệ phân li KG, tỉ lệ phân li KH), ngoài các phép lai đươi còn có nhiều phép 

lai khác. 

Cặp bố mẹ 

Thế hệ con 

Stt 

đem lai Tỉ lệ phân ly kiể gen Tỉ lệ phân ly kiểu hình 

Cặp bố mẹ đều dị hợp về 2 cặp gen: 

1 P: 

2 P: 

3 P: 

AB 

ab 

Ab 

aB 

AB 

ab 

x 

x 

x 

AB 

ab 

Ab 

aB 

Ab 

aB 

Lai phân tích có thể dị hợp về 2 cặp gen: 

Pa: 

5 Pa: 

AB 

ab 

Ab 

aB 

x 

x 

ab 

ab 

ab 

ab 

Xác định tỉ lệ giao tử tạo ra trong giảm phân 

Tỉ lệ phân li kiểu gen, kiểu hình trong HVG của phép lai 2 cặp gen dị hợp 

Khia cho l hai cơ thể dị hợp 2 cặp gen với nhau, VG ai bên như nhau 

Phân li kiểu 

Các loại KG 

Tỉ lệ phân li KG 

hình 

Có 4 loại kiểu 

AB AB Ab Ab 

x 

x 

hình 

ab ab aB aB 

(TSHVG –f1) (TSHVG –f2) 

Đồng hợp 2 trội = 1 loại KG 

2 

2 

1. TT (A-B-) 

= 50% + LL 

( AB 

f 

AB ) 1 

f 0,5- 2 

 

 

2 

2 

(aabb) Đồng hợp 2 lặn = 1 loại KG 

2 

2 

(Có 5 KG quy 

định) 

( ab 

f 

ab ) 0,5- 1 

f 2 

 

 

2 

2 







Trang 27/78 










6. Di 

truyền 

giới tính 

2. TL (A-bb) 

= 25% - LL 

(aabb) 

(có 2 KG quy 

định) 

3. LT (aaB-) 

= 25% - LL 

(aabb) 

(có 2 KG quy 

định) 

ĐH 1 trội 1 lặn = 2 loại KG 

2 

( Ab 

Ab , aB 

f 

aB ) 2 1 

 

2 

Dị hợp 1 cặp = 4 loại KG 

(2 AB 

aB , 2 AB 

Ab ; 2 Ab 

ab ; 2 aB f 1 f1 

ab ) 8. 0,5- x 

2 2 

Di hợp 2 cặp = 2 loại KG 

(2 AB 

ab ; 2 Ab 

aB ) 2 2 

f1 f1 

2. + 20,5 

− 

2 2 

4. LL (aabb) 

= xab x yab 

(có 1 KG quy 

định) 

4 loại KH 16 tổ hợp giao tử = 10 loại 

kiểu gen. 

1. NST giới tính 

- Là NST chứa các gen quy định giới tính. Có thể có gen quy định tính trạng thường. 

- Cặp NST giới tính có thể tương đồng (ví dụ XX) hoặc không tương đồng (ví dụ XY). 

Cặp NST XX 

Cặp NST XY 

- Giới đồng giao. 

- Giới dị giao. 

- Là cặp NST tương đồng. 

- Là cặp NST không tương đồng. 

- Gen phân bố thành cặp alen. 

- Trên 3 vùng khác nhau gen phân bố có sự 

- Tính trạng xuất hiện ở cả 2 giới nhưng tỷ lệ khác nhau: 

không đều nhau. 

+ Vùng không tương đồng X: gen chỉ có trên 

- Có hiện tượng di truyền chéo 

X. 

+ Vùng không tương đồng Y: Gen chỉ có trên 

Y. 

+ Vùng tương đồng X và Y: Gen có cả trên X 

và Y. 

f 2 

 

2. 0,5 

− 

2 

f2 f2 

8. 0,5- x 

2 2 

2 

2 2 

2 

f2 

f 

2. + 20,5 

− 

2 2 

- Trên cặp NST giới tính XY đoạn tương đồng (giống nhau giữa 2 NST) và những đoạn không 

tương đồng (chứa các gen khác nhau đặc trưng cho NST đó) 

Gen trên NST X 

- Kết quả lai thuận và nghịch khác nhau. 

- Gen quy định nằm trên NST X không có 

alen tương ứng trên Y nên con đực (XY) chỉ 

có 1 gen lặn là được biểu hiện ra kiểu hình. 

- Tính trạng xuất hiện ở cả 2 giới nhưng tỷ lệ 

không đều nhau. 

- Có hiện tượng di truyền chéo 

Gen trên NST Y 

- Tính trạng chỉ biểu hiện ở một giới (chứa 

NST Y). 

- Có hiện tượng di truyển thẳng (Truyền 

100% cho giới dị giao tử) 






2. Cơ chế xác định giới tính của một số loài 


Trang 28/78 










7. Di 

truyền 

liên kết 

với giới 

tính 

8. Di 

truyền 

qua tế 

bào chất 

(Di truyền 

ngoài 

nhân) 

9. Ảnh 

hưởng 

của môi 

trường 

lên sự 

biểu hiện 

tính 

trạng của 

gen 

Dạng NST giới Xác định đực 

tính 

oặc cái 

Đối tượng 

♀ XX, ♂XY Người, ĐV có vú, ruồi giấm, cây gai, cây chua 

XX, XY 

me… 

♀ XY, ♂XX Chim, bướm, gia cầm, lưỡng cư… 

XX, XO ♀ XX, ♂XO Bọ xít, rệp, châu chấu, Gián… 

♀ XO, ♂XX Bọ nhậy… 

Một số phép lai cơ bản trong di truyền liên kết 

Kiểu gen P 

TLKH F1 

X A X A x X A Y 

100% trội 

X a X a x X a Y 

100% lặn 

X A X A x X a Y 

100% trội 

X a X a x X A Y 

1 trội:1 lặn 

(KH giới đực khác giới cái) 

X A X a x X A Y 

3 trội : 1 lặn 

(tất cả TT lặn thuộc 1 giới) 

X A X a x X a Y 1 cái trội: 1 cái l n: đực trội: 1 đực lặn 

1.Biểu hiện: 

- Kết quả lai thuận, nghịch khác nhau. 

- Con lai luôn có kiểu hình giống mẹ. 

2. Giải thích 

- Khi thụ tinh giao tử đực chỉ truyền nhân cho trứng. 

- Các gen nằm trong tế bào chất (trong ty thể hoặc lục lạp) chỉ được mẹ truyền cho con qua tế 

bào chất của trứng. 

- Kiểu hình của đời con luôn giống mẹ. 

3. Kết luận: Có 2 hệ thống di truyền là di truyền trong nhân và di truyền ngoài nhân (di truyền theo 

dòng mẹ) 

I. Mối quan hệ giữa gen và tính trạng 

Gen (ADN) → mARN → Pôlipeptit → Prôtêin → tính trạng. 

II. Sự tương tác giữa kiểu gen và môi trường: 

- Nhiều yếu tố của MT có thể ảnh hưởng đến sự biểu hiện của kiểu gen. 

III. Mức phản ứng của kiểu gen 

1. Khái niệm 

- Tập hợp những kiểu hình khác nhau của cùng 1 kiểu gen tương ứng với các môi trường khác 

nhau là mức phản ứng của kiểu gen. 

2. Đặc điểm 

- Hiện tượng 1 kiểu gen có thể thay đổi kiểu hình trước các điều kiện MT khác nhau được gọi 

là sự mềm dẻo kiểu hình(thường biến). 

- Thường biến giúp SV thích nghi trước sự thay đổi ĐK MT. 

- Mỗi kiểu gen có mức phản ứng khác nhau trong các môi trường sống khác nhau. 

- Tính trạng có hệ số di truyền thấp là tính trạng có mức phản ứng rộng; thường là các tính trạng 

số lượng (năng suất, sản lượng trứng...) 

- Tính trạng có hệ số di truyền cao → tính trạng có mức phản ứng hẹp thường là các tính trạng 

chất lượng (Tỷ lệ Protein trong sữa hay trong gạo...) 

- Ý nghĩa: 







Trang 29/78 










TT 

Dạn 

g 1 

1. 

2. 

3. 

4. 

5. 

6. 

7. 

Dạn 

g 2 

TỔNG HỢP PHƯƠNG PHÁP GIẢI MỘT SỐ DẠNG BÀI TẬP QUY LUẬT DI TRUYỀN 

(Ghi kết quả vào phiếu trả lời) 

Một số khái niệm thường dùng 

Thế nào là lai thuận 

nghịch? 

Lấy 1 ví dụ. 

Thế nào là lai phân tích? 

Nêu ý nghĩa. 

3 cặp gen trên tạo ra bao 

nhiêu cặp gen alen và bao 

nhiêu cặp gen không alen? 

Viêt ký hiệu các kiểu gen 

dị hợp 

(mỗi kiểu gen gồm 3 cặp 

alen) 

Có bao nhiêu kiểu gen 

đồng hợp. Viết KG đồng 

hợp có thể có 

(mỗi kiểu gen gồm 3 cặp 

alen) 

Viết ký hiệu 3 kiểu gen của 

thể đột biến; 3 kiểu gen của 

thể bình thường. 

Trả lời 

- Các cặp gen alen: 

- Các cặp gen không alen: 

- 1 cặp gen.................................................................................................... 

- 2 cặp gen................................................................................................... 

- 3 cặp gen.................................................................................................... 

- Các KG thể đột biến: 

- Các KG của thể bình thường: 

Phép lai AaBbDd x 

- Số dòng thuần được tạo ra: 

AaBbDd, tạo ra được bao 

- Kiểu gen của các dòng thuần: 

nhiêu dòng thuần? viết 

kiểu gen của các dòng 

thuần có thể có. 

(lưu ý: Nếu bố và mẹ có 

kiểu gen giống nhau -> Số 

dòng thuần = số loại giao 

tử tạo ra) 

Xác định tỷ lệ giao tử, tỷ lệ kiểu gen, tỷ lệ kiểu hình trong các phép lai ? Cách giải. 

1. Số loại giao tử tạo ra; tỉ lệ từng loại giao tử 

2. Số tổ hợp giao tử = giao tử đực x giao tử cái 



Trang 30/78 











Bước 1: Xác định thành phần và tỷ lệ các loại giao tử đực và cái. 

Buóc 2: Kết hợp giao tử đực với giao tử cái (thụ tinh) -> tạo ra tổ hợp giao tử. 

Bước 3: Tính tỷ lệ kiểu gen, tỷ lệ KH, số KG, số KH 




8. 

Tỷ lệ các giao tử 

Các phép lai 

Giao tử đực 

9. 

Giao tử cái (♀) 

(♂) 

A 

10. ♂ AA x ♀ AA A 

11. AA x Aa A 

12. AA x aa 

13. Aa x Aa 

14. Aa x aa 

15. aa x aa 

16. X A Y x X A X A 

17. X A Y x X A X a 

18. X A Y x X a X a 

19. X a Y x X A X A 

20. X a Y x X A X a 

21. X a Y x X a X a 

22. Aaaa x Aa 

23. Aaaa x Aaaa 

Aa, aa 

24. AAaa x AAaa AA, Aa, aa 

25. AAAa x Aaaa. 

Tỷ lệ phân 

ly kiểu gen 

Tỷ lệ phân ly 

kiểu hình 


Trang 31/78 



A, a 

A, a 

AA 

AA : Aa 

-1AAaa 

-2Aaa 

-1aaa 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

100% trội 

(xanh) 

3X:1V 













26. AaBb x AaBb 

27. Aabb x aaBb 

28. AAbb x aaBb 

29. 

30. 

31. 

32. 

Dạn 

g 3 

AB AB 

x 

ab ab 

(Không xảy ra hoán vị 

gen) 

AB AB 

x 

Ab ab 

(Không xảy ra hoán vị 

gen) 

AB AB 

x 

ab ab 

(HVG với f = 20%) 

AB Ab 

x 

ab Ab 

(HVG với f = 40%) 

Xác định sự phân ly kiểu gen và kiêu hình, số KG, số KH trong trường hợp phân ly độc lập: 

- Nếu bố mẹ có kiểu gen giống nhau có thể sử dụng các công thức trong bảng dưới: 

Lai 1 tính 

Lai 2 tính 

Lai 3 tính 

Kiểu gen 

Aa 

AaBb 

AaBbCc 

............... 

F1 

Số kiểu 

giao tử 

2 1 

2 2 

2 3 

Số kiểu 

tổ ợp 

giao tử 

2 1 x 2 1 

2 2 x 2 2 

2 3 x 2 3 

.............. 

Số loại 

kiểu gen 


Trang 32/78 



- 

- 

- 

- 

- 

F2 

Tỉ lệ kiểu 

gen 

(1:2:1) 1 

3 1 

3 3 (1:2:1) 3 

3 2 (1:2:1) 2 

Số loại 

kiểu hình 

Tỉ lệ kiể 

hình 


2 1 (3:1) 1 

2 2 (3:1) 2 

2 3 (3:1) 3 

............... 












... ......... 

.. 

Lai n 

tính 

....... ..... 

..... ....... ......... .... ............ 

. 

. . . 

AaBbCc... 2 n 2 n x 2 n 3 n (1:2:1) n 2 n (3:1) n 

- Nếu bố và mẹ có kiểu gen khác nhau ta xét riêng từng cặp sau đó nhân kết quả của từng cặp với 

nhau 

1. Số kiểu gen = Tích các kiểu gen riêng của các cặp gen. 

2. Số kiểu hình = Tích số kiểu hình riêng của các cặp gen 

3. Tỉ lệ phân li kiểu gen = Tích tỉ lệ phân li kiểu gen của các cặp gen. 

4. Tỉ lệ phân li kiểu hình = Tích tỉ lệ phân li kiểu hình của các cặp gen. 

Số Số KH 

33. Phép lai Tỷ lệ phân ly kiểu gen Tỷ lệ phân ly kiểu hình 

KG 

Ví dụ: (1:2: 1)(1:1) = Ví dụ: (3: 1)(1:1) = 3x2 = 2 x 2 = 

34. AaBb × Aabb. 

1:1:2:2:1:1. 

3:3:1:1 

6 4 

35. 

AaBb × AaBb. 

36. aaBb x aabb 

37. AaBBdd × aabbDd. 

38. AabbDd × Aabbdd. 

39. AABBDd x Aabbdd 

40. AaBBDd x Aabbdd 

41. AABbDd x AabbDd 

Tính số kiểu gen có thể tạo ra trong trường hợp các gen cùng nằm trên 1 cặp NST (liên kết gen, 

hoắn vị gen) 

- Nếu có 16 tổ hợp -> có 10 kiểu gen 

Dạn 

- Nếu có 8 tổ hợp -> có 7 kiểu gen 

g 4 

- Nếu có 4 tổ hợp (đơn giản) thì lập sơ đồ lai xác định kiểu gen. 

Lưu ý: Số tổ hợp = số giao tử đực x số giao tử cai 

42. 

1. 

AB AB 

x 

ab ab 

Ab AB 

2. x 

aB ab 

Ab Ab 

3. x 

aB aB 

AB Ab 

4. x 

ab ab 

Ab aB 

5. x 

aB ab 

ab AB 

6. x 

aB aB 

AB AB 

7. x 

aB Ab 

Phép lai Số tổ hợp Số kiểu gen 

4 x 4 = 16 10 kiểu gen 







Trang 33/78 










Dạn 

g 5 

43. 

AB AB 

8. Ddx 

Dd 

ab ab 

AB AB 

9. Ddx 

dd 

aB Ab 

10. 

Ab aB 

DdEe x DdEe 

aB ab 

Từ tỷ lệ KG, KH xác định kiểu gen của P (trong trường hợp phân ly độc lập) 

Cách giải 1: 

- Bước 1: Phân tích tỉ lệ chung của phép lai thành tỷ lệ của từng cặp tính trạng. 

- Bước 2: Xác định KG của từng cặp tính trạng -> KG của P 

Cách giải 2: 

- Bước 1: Xác định số tổ hợp bằng cách cộng tổng tỷ lệ KG hoặc tỷ lệ KH với nhau 

- Bước 2: Xác định số giao tử tạo ra ở từng bên bố hoặc mẹ dựa vào công thức (số tổ hợp = giao tử đực 

x giao tử cái) 

VD: (CĐ 2010 –MĐ 251): Cho biết mỗi gen quy định một tính trạng, các gen phân li độc lập. 

Phép lai nào sau đây cho tỉ lệ phân li kiểu gen ở đời con là : 

1 : 2 : 1 : 1 : 2 : 1? 

A. AaBb × AaBb. B. Aabb × aaBb. C. aaBb × AaBb. D. Aabb × AAbb. 

Cách giải 1: Cách giải 2: 

Phân tích tỷ lệ KG 1 : 2 : 1 : 1 : 2 : 1 = 

(1:2:1)(1:1) 

1 : 2 : 1 : 1 : 2 : 1 = 1 + 2+ 1 + 1 + 2 + 1 = 8 tổ 

hợp 

=> Số giao tử ở từng bên 8 = 4 x 2 

-> một bên cho 4 loại giao tử, một bên cho 2 

loại giao tử 

A. AaBb × AaBb = (1:2:1)(1:2:1) ->Loại 

B. Aabb × aaBb = (1:1)(1:1) ->Loại 

C. aaBb × AaBb = (1:1)(1:2:1) -> Nhận 

D. Aabb × Aabb = (1:2:1)(1) -> loại 

A. AaBb × AaBb = 4 x 4 -> loại 

B. Aabb × aaBb = 2 x 2 -> loại 

C. aaBb × AaBb = 2 x 4 -> Nhận 

D. Aabb × Aabb = 2 x 2 -> loại 

Cho biết mỗi gen quy định một tính trạng, các gen phân li độc lập. Phép lai nào sau đây cho tỉ 

lệ phân li kiểu hình ở đời con là : 9:3:3:1? 

A. AaBb × AaBb. 

B. Aabb × aaBb. 


C. aaBb × AaBb. 

D. Aabb × AAbb. 

E. Aabb x aabb 






Trang 34/78 










44. 

Cách giải 1 Cách giải 2 

T L K G 9:3:3:1 = ( 3 : 1 ) ( 3 : 1 ) 






T L K G 9:3:3:1 = 16 = 4 x 4 






(THPTQG 2017-MĐ203). Câu 106. Cho biết không xảy ra đột biến. Theo lí thuyết, có bao nhiêu 

phép lai sau đây cho đời con có kiểu gen phân li theo tỉ lệ: 2 : 2 : 1 : 1 : 1 : 1 ? 

I. AaBbdd X AABBDD. II. AaBBDD X AABbDD. 

III. Aabbdd X AaBbdd. 

IV. AaBbdd X aaBbdd. V. AaBbDD X AABbdd. VI. AaBBdd X AabbDD. 

A. 3. B. 5. C. 6. D. 4. 


T L K G 2:2:1:1:1:1= 

(1:2:1)(1:1)(1) 

I. AaBbdd X AABBDD -> (1: 1)(1:1)(1) -> 

T L K G 2:2:1:1:1:1= 8 = 4 x 2 

hoặ c 8 x 1 

I. AaBbdd X AABBDD = 4 x 1 -> loại 

loại 

II. AaBBDD X AABbDD. 

II. AaBBDD X AABbDD. 


IV. AaBbdd X aaBbdd. 

V. AaBbDD X AABbdd. 

VI. AaBBdd X AabbDD. 


IV. AaBbdd X aaBbdd. 

V. AaBbDD X AABbdd. 

VI. AaBBdd X AabbDD. 

(Câu 25, ĐH- 2016) Theo lí thuyết, phép lai nào sau đây cho đời con có kiểu gen phân li theo tỉ lệ 

1 : 1? 

A. AaBb × aabb. B. AaBb × AaBb. C. AaBB × aabb. D. Aabb × Aabb. 








Trang 35/78 







TLKG 1 : 1 = (1:1)(1) 

A. AaBb × aabb. 

TLKG 1 : 1 = 2 = 2x 1 

A. AaBb × aabb. 

B. AaBb × AaBb. 

B. AaBb × AaBb. 




Dạn 

g 6 

C. AaBB × aabb. 

D. Aabb × Aabb. 

C. AaBB × aabb. 

D. Aabb × Aabb. 

Xác định tỉ lệ của từng kiểu gen, kiểu hình trong các phép lai sau 

1. Tỉ lệ của 1 kiểu gen = Tích tỉ lệ từng cặp alen. 

2. Tỉ lệ của 1 kiểu hình = Tích tỉ lệ từng tính trạng. 

45. AaBbDd x AaBbDd 

Dạn 

g 7 

46. 

Dạn 

g 8 

- AABbDd = 

1/4x2/4x2/4= 4/32 

- AabbDd = 

- AABBDd = 

Tỷ lệ kiểu gen 

- AABbdd = 

- Aabbdd = 

- aabbdd = 

- A-B-D- = 

3/4x3/4x3/4= 

9/64 

- A-bbD- = 

- aabbD- = 

Xác định tỷ lệ kiểu hình mang tính trạng trội và tính trạng lặn ở đời con 

Cách giải: 

- Điểu kiện bố và mẹ có kiểu gen giống nhau và dị hợp về tất cả các kiểu gen 

- Một cặp alen (cặp dị hợp) khi tự thụ phấn tạo ra ¾ kiểu hình trội và ¼ kiểu hình lặn. 

- Công thức tính : 

3 1 

P = C ( ) ( ) 

4 4 

- Trong đó: 

+ n: Tổng số loại kiểu hình 

+ k: Số kiểu hình trội. 

+ n-k: Số kiểu hình lặn 

k k n−k 

n 

Tỷ lệ kiểu hình 

- AAB-dd = 

- A-bbdd = 

- A-B-dd = 

AaBbDd x 

1 tính trạng 

AaBbDd 

3 tính trạng trội = 2 tính trạng trội = 

3 tính trạng lặn = 

trội = 

Xác định tỷ lệ các 

kiểu kiểu hình. 

Xác định xác suất (tỷ lệ) sinh một cá thể con có số alen trội, alen lặn ở đời con 

Cách giải 

- Điểu kiện bố và mẹ có kiểu gen giống nhau và dị hợp về tất cả các kiểu gen 

- Một cặp alen (cặp dị hợp) khi giảm phân cho 1/2 alen trội và 1/2 alen lặn. 

k 1 k 1 n−k 

- Công thức tính : P = C 

n 

( ) ( ) 

2 2 



Trang 36/78 














47. 

Dạn 

g 9 

48. 

- Trong đó: 

+ n: Tổng số alen của một kiểu gen 

+ k: Số alen trội. 

+ n-k: Số alen lặn 

6 alen trội = 5 alen trội = 4 alen trội = 3 alen trội 

= 

AaBbDd x 

AaBbDd. 

6 alen lặn 

Xác định tỷ lệ các 2 alen trội = 1 alen trội = 0 alen trội = = 

kiểu gen. 

Cách xác định giao tử và tổ hợp giao tử, tỷ lệ KG trong trường hợp có 4 cặp alen nằm trên 2 cặp 

NST 

Bước 1: Xác định giao tử tạo ra ở từng cặp 

- Giao tử liên kiết = 50% - f/2. 

- Giao tử hoán vị = f/2. 

Bước 2: Xác định thành phần và tỷ lệ chung của kiểu gen (kết hợp giao tử của từng cặp với nhau) 

Bước 3: Thực hiện các phép tính theo yêu cầu đề bài 

Xác định tỷ lệ của các giao 

Số loại giao tử số tổ 

Tỷ lệ kiểu gen 

tử 

hợp giao tử có thể 

(tích tỷ lệ giao tử đực 

(bằng tích tỷ lệ giao tử của 

được tạo ra 

với giao tử cái) 

từng cặp) 

Số loại tổ 1. Giao tử liên kết AB DE = 

1. = 

hợp 

Số loại 

(tích số gt 

giao tử 

2. = 

đực và gt 2. Giao tử liên kết ab DE = 

cái) 

4x1 = 4 4 x 4 = 16 

3. = 

3. Giao tử hoán vị Ab DE = 

x 

AB DE 

ab DE 

AB DE 

ab DE 

fAb = 40 cM (%). 

4. Giao tử hoán vị aB DE = 

AB DE 

ab DE 

Ab DE 

ab DE 

Ab DE 

aB DE 

ab DE 

4. 

ab DE = 

.... 






49. 

AB De AB De 

x 

ab dE ab dE 

fAb = 40 cM (%); 

1. AB DE = 

2. ab DE = 

3. Ab De = 

1. 

AB DE 

ab DE = 


Trang 37/78 










Dạn 

g 10 

fDE = 20% 4. Ab DE = 

5. AB De = 

.... 

Ab De 

2. 

ab dE = 

Ab De 

3. 

ab DE = 

ab DE 

4. 

ab DE = 

AB dE 

5. 

ab de = 

Từ tỷ lệ KG, KH ở đời con suy ra TSHVG (f), KG của P. 

Cách giải 

- Yêu cầu: Có HVG ở 2 bên với tỷ lệ như nhau (mọi diễn biến ở hai bên là như nhau) 

- Sự phân ly KH ở đời co như sau: (ghi chú: TT- 2 tính trạng trội; TL- 1 trội, 1 lặn; LT- 1 lặn, 

1 trội; LL- 2 tính trạng lặn) 

1. TT (A-B-) = 50% + LL (aabb) (Có 5 KG quy định) 

2. TL (A-bb) = 25% - LL (aabb) (có 2 KG quy định) 

3. LT (aaB-) = 25% - LL (aabb) (có 2 KG quy định) 

4. LL (aabb) = xab x yab (có 1 KG quy định) 

Tỉ lệ phân li kiểu gen, kiểu hình trong HVG của phép lai 2 cặp gen dị hợp được tóm tắt ở bảng 

dưới 

Khi cho l hai cơ thể dị hợp 2 cặp gen với nhau, HVG hai bên như nhau. 

Phân li kiểu hình Các loại KG Tỉ lệ phân li KG 

Có 4 loại kiểu 

AB AB Ab Ab 

hình 

x 

x 

ab ab aB aB 

(TSHVG –f1) (TSHVG –f2) 

1. TT (A-B-) 

= 50% + LL 

Đồng hợp 2 trội = 1 loại KG ( AB 

AB ) 2 

2 

f 1 f 0,5- 2 

 

2 

(aabb) 

2 

(Có 5 KG quy Đồng hợp 2 lặn = 1 loại KG ( ab 

định) 

ab ) 2 

2 

f 1 f 0,5- 2 

 

2 2 

2. TL (A-bb) ĐH 1 trội 1 lặn = 2 loại KG ( Ab 

Ab , aB 

2 

2 

f 1 

aB 2 f 2 

2. 0,5 

− 

2 

) 

2 







Trang 38/78 










= 25% - LL 

(aabb) 

(có 2 KG quy định) 

3. LT (aaB-) 

= 25% - LL 

(aabb) 


Dị hợp 1 cặp = 4 loại KG (2 AB 

aB , 2 f 1 f1 

AB 

Ab ; 2 Ab 

ab ; 2 aB 

8. 0,5- x 

ab ) 2 2 

Di hợp 2 cặp = 2 loại KG (2 AB 

ab ; 2 

Ab 

aB ) 2 2 

f1 f1 

2. + 20,5 

− 

2 2 

4. LL (aabb) 

= xab x yab 


4 loại KH 16 tổ hợp giao tử = 10 loại kiểu gen. 

1. 

AB AB 

x 

ab ab 

(f = 20%) 

1. 

Ab Ab 

x 

aB aB 

(f = 20%) 

1. TT (A-B-) = 

2. TL (A-bb) = 

3. LT (aaB-) = 

4. LL (aabb) = 

1. TT (A-B-) = 

2. TL (A-bb) = 

3. LT (aaB-) = 

4. LL (aabb) = 

(THPTQG 2017-CÂU 115, MĐ203).. 

f2 f2 

8. 0,5- x 

2 2 

2 2 

2 

f2 

f 

2. + 20,5 

− 

2 2 







Trang 39/78 










(Câu 15, ĐH – 2013, Mã đề 749) Ở một loài sinh vật, hai cặp gen A,a và B,b cùng nằm trên một 

cặp nhiễm sắc thể và cách nhau 20cM. Hai cặp gen D,d và E, e cùng nằm trên một cặp nhiễm sắc 

thể khác và cách nhau 10cM. Cho phép lai: 

AB 

ab 

De AB 

de 

ab 

de 

de 

. Biết rằng không phát sinh đột biến 

mới và hoán vị gen xảy ra ở cả hai giới với tần số bằng nhau. Theo lí thuyết, trong tổng số cá thể 

thu được ở đời con, số cá thể có kiểu gen đồng hợp lặn về tất cả các gen trên chiếm tỉ lệ 

A. 0,8% B. 8% C. 2% D. 7,2% 

(THPTQG 2017-MĐ203, Câu 112.) Cho cây thân cao, hoa trắng giao phấn với cây thân thấp, hoa 

đỏ (P), thu được F1 gồm 100% cây thân cao, hoa đỏ. Cho F1 giao phấn với cây thân thấp, hoa đỏ, 

thu được F2 có số cây thân thấp, hoa trắng chiếm 2%. Biết ràng mỗi gen quy định một tính ừạng và 

không xảy ra đột biến. Theo lí thuyết, F2 có sổ cây thân thấp, hoa đỏ thuần chủng chiếm tì lệ 

A. 46%. B. 23%. C. 2%. D. 25%. 







Trang 40/78 










50. 

Bài toán: Phân biệt các quy luật, hiện tượng di truyền 

Giả sử có hai cặp alen, A Hạt vàng >> a- Hạt xanh; B- trơn >> b- nhăn. Cho cây dị hợp về 

tất cả các cặp alen tự thụ phấn. Hãy thực hiện các yêu cầu trong bảng dưới đây: 

Yêu cầu 

Số phép 

lai 

Các phép 

lai có thể 

có của P 

Số loại 

giao tử 

của 1 

phép lai 

Thành 

phần và 

tỉ lệ giao 

tử 

QL phân ly 

PL1. Aa x Aa 

PL2. Bb x Bb 

2 

PL1:(A= 

a=1/2) 

PL2: 

(A=b=1/2) 

2x 2 = 4 

QL phân ly 

độc lập 

Các quy luật hiện tượng di truyền 

Tương tác 

gen 

Liên kết 

gen 

Hoán vị gen 

2 1 1 2 2 

AaBb x 

AaBb 

AaBb x 

AaBb 

AB AB 

x 

ab ab 

AB AB 

x ( f = 20% ). 

ab ab 







Trang 41/78 










Số tổ 

hợp 

- Số kiểu 

gen F1 

-Tỉ 

lệ 

kiểu gen 

F1 

-Số kiểu 

hình F1 

-Tỉ lệ 

kiểu hình 

F1 

3 

1AA:2Aa:1aa 

1BB:2Bb:1bb 

2 

3 Vàng : 

1Xanh 

3 trơn : 1 nhăn 

1- 1AABB 

2- 

3- 

4- 

5- 

6- 

7- 

8- 

9- 

1- 1AABB 

2- 

3- 

4- 

5- 

6- 

7- 

8- 

9- 

1. Tương tác 

bổ sung: 

- 9:3:3:1 

- 

- 


át chế: 

- 

- 


cộng gộp: 

- 

1- 1 AB 

AB 

2- 

3- 

1-(0,4x0,4 = 0,16 AB 

AB ) 


2- 

3- 

4- 

5- 

6- 

7- 

8- 

9- 

10- 






Trang 42/78 







CHỦ ĐỀ III: DI TRUYỀN QUẦN THỂ 










Trang 43/78 










1. Các đặc trưng di truyền của quần thể 

- Vốn gen của QT : Tập hợp tất cả các gen của quần thể 

- Tần số alen : Là tỉ lệ giữa số lượng alen đó trên tổng số các loại alen khác nhau của gen đó trong quần thể 

tại một thời điểm xác định. 

- Tần số kiểu gen : Là tỉ lệ số cá thể có kiểu gen đó trên tổng số cá thể trong quần thể. 

2. Phân biệt quần thể tự phối và ngẫu phối 

Bảng phân biệt quẩn thể tự phối với quần thể ngẫu phối 

Đặc điểm so 

Quần thể tự phối 

Quần thể ngẫu phối 

sánh 

Khái niệm Tự thụ tinh (ĐV) hoặc tự thụ phấn (TV) Cá thể giao phối ngẫu nhiên 

Tần số alen Không thay đổi qua các thế hệ Không thay đổi qua các thế hệ 

Cấu trúc DT sau 

nhiều thế hệ 

- Cấu trúc di truyền thay đổi theo hường 

thể đồng hợp tăng, thể dị hợp giảm 

- Nếu quần thể cân bằng thì CTDT không 

thay đổi 

- Phá vở trạng thái cân bằng của quần - Quần thể đạt trang thái cân bằng 

thể 

Kết quả Làm giảm độ đ dạng di truyền Tăng độ đa dạng di truyền 

Vai trò đối với Là nhân tố tiến hóa 

Khong phải là nhân tố tiến hóa nhưng có 

tiến hóa 

vai trò tạo nguồn nguyên liệu thứ cấp cho 

CLTN 

3. Định luật Hacđi - Vanbec 

* Nội dung : Trong 1 quần thể lớn, ngẫu phối, nếu không có các yếu tố làm thay đổi tần số alen thì thành 

phần kiểu gen của quần thể sẽ duy trì không đổi từ thế hệ này sang thế hệ khác theo công thức: 

p 2 AA + 2pqAa + q 2 aa= 1 

* Trạng thái cân bằng di truyền của quần thể 

Một quần thể được gọi là đang ở trạng thái cân bằng di truyền khi tỉ lệ các kiểu gen (thành phần kiểu gen) 

của quần thể tuân theo công thức sau: p 2 AA + 2pqAa + q 2 aa= 1 

* Điều kiện nghiệm đúng 

- Quần thể phải có kích thước lớn 

- Các cá thể trong quần thể phải giao phối với nhau một cách ngẫu nhiên. 

- Các cá thể có kiểu gen khác nhau phải có sức sống và khả năng sinh sản như nhau (không có chọn lọc tự 

nhiên) 

- Không xảy ra đột biến, nếu có thì tần số đột biến thuận bằng tần số đột biến nghịch. 

- Quần thể phải được cách li với các quần thể khác (không có sự di - nhập gen). 

Lưu ý : Một vài dạng bài tập DT quần thể 

*Dạng 1: Cách tính tần số tương đối của các alen: 

p: tần số alen trội. 

q: tần số alen lặn; 

d: tần số kiểu gen đồng trội (tỉ lệ KG đồng hợp trội) 

h: tần số KG dị hợp (tỉ lệ KG dị hợp). 

r: tần số KG đồng lặn (tỉ lệ KG đồng hợp lặn). 

1 QT có cấu trúc di truyền về 1 gen có 2 alen A và a như sau : dAA + hAa + r aa = 1. 

Suy ra 

h 

p(A) = d + 2 


q(a) = r + 2 

h 

p (A) + q (a) = 1 





Dạng 2. Xác định số loại kiểu gen tối đa được tạo ra trong quần thể 

Xét: 


Trang 44/78 







- Locut 1 có m alen, locut 2 có n alen trên NST thường hoặc NST giới tính X 

- Locut 3 có p alen, locut 4 có q alen trên NST Y 

- Cặp NST tương đồng gồm các cặp NST thường và NST giới tính XX 

- Cặp NST không tương đồng là cặp NST XY 




Dạng 3. Cách xác định quần thể cân bằng, chưa cân bằng (cách xác định nhanh) 

Cho QT po: dAA + hAa + raa = 1. 

- Nếu 

=> Quần thể cân bằng 

d + r = 1 

- Nếu 

=> Quần thể chưa cân bằng 

Dạng 4. Quần thể tự phối (tự thụ phấn) 

Gọi n: số thế hệ tự phối. Xét 1 gen gồm 2 alen A và a 

=> trong quần thể có 3 KG: AA, Aa, aa 

* Dạng 4.1: Cho QT po: dAA + hAa + raa= 1. Xác định cấu trúc di truyền ở QT Fn: 

Giải 

Tổng quát Po: dAA + hAa + raa = 1 => Fn: xAA + yAa + zaa = 1 

=> Fn: [d + 

h− 

1 

 

2 

2 

n 

x h 

d + r 1 

]AA + 

1 

 

2 

n 

x hAa + [r + 

h− 

1 

 

2 

2 

n 

x h 

]aa = 1 

* Dạng 4.2: Cho Fn: xAA + yAa + zaa = 1. Xác định thành phần KG của Po: dAA + hAa + raa = 1 

=> Po: 

n 

n 

y(2 −1) 

n 

y(2 −1) 

 

x − AA + y.2 

Aa + z − aa 

2 2 

* Dạng 4.3: Cho qt P: dAA + hAa + raa. Xác định số thế hệ tự thụ phấn ( xác định n) 

Giải 

Đề bài đã cho d, h, r quan (cần tìm) để Fn có dạng Fn:xAA + yAa + zaa = 1 


• Tìm n để thể ĐH trội chím tỉ lệ x (đề bài đã cho): d + 

• Tìm n để thể ĐH lặn chím tỉ lệ z (đề bài đã cho): r + 

h− 

h− 

1 

 

2 

2 

n 

1 

 

2 

2 

n 

x h 

x h 

= x => n = 

= z => n = 






Trang 45/78 










Dạng 5. Quần thể ngẫu phối. 

* Dạng 2: Cho Fn: xAA + yAa + zaa = 1. Xác định thành phần KG của Po: dAA + hAa + raa = 1 (Chưa 

cân bằng). 

Cách giải. 

- Xác định P (A) = d + h/2; q (a) = r + h/2 

- Tính Pn: (d + h/2) 2 AA + 2(d + h/2).(r + h/2)Aa + (r + h/2) 2 aa = 1 

- Từ dữ kiện đề bài xác định x = (d + h/2) 2 AA; y = 2(d + h/2). (r + h/2); z = (r + h/2) 2 aa 

CHỦ ĐỀ 4: ỨNG DỤNG DI TRUYỀN VÀO CHỌN GIỐNG 

1. Nguồn vật liệu và phương pháp chọn giống 

• Các phương pháp tạo giống 

Các phương pháp tạo giống/tạo giống 

Đối tượng áp dụng 

I. Chọn giống dựa trên nguồn BDTH Thực vật, động vật 

II. Phương pháp gây ĐB 

Thực vật, vi sinh vật 

III. Công nghệ tế bào 

Thực vật, động vật 

IV. Công nghệ gen 

Thực vật, động vật,vi sinh vật 

• Mục đích của các phương pháp 

Mục đích chọn giống 

Tạo giống thuần chủng 

Tạo giống có ưu thế lai 

Tạo giống có kiểu gen giống nhau (đồng 

nhất về kiểu gen) 

Tạo giống mang đột biến 

Tạo ra cây có bộ NST của 2 loài khác nhau 

2.Đặc điểm và vai trò của các phương pháp tạo giống. 

Phương pháp 

1. Nuôi cấy hạt phấn (thực vật) 

2. Tự thụ phấn (thực vật) 

1. Lai khác dòng 

2. Lai kinh tế 

1. Nuôi cấy mô tế bào (thực vật) 

2. Nhân bản vô tính (động vật) 

3. Cấy truyền phôi bằng hình thức tách phôi (động vật) 

1. Chọn dòng tế bào xôma có biến dị (thực vật) 

2. Cấy truyền phôi theo hình thức gây biến đổi phôi (động 

vật) 

3. Phương pháp gây đột biến 

1. Lai tế bào (thực vật) 

2. Cấy truyền phôi theo hình thức nhập phôi (động vật) 

3. Công nghệ gen (động vật, thực vật, vi sinh vật) 

Vấn đề phân biệt Quy trình Mục đích 

I. Chọn giống dựa trên nguồn BDTH 

(1) Tạo ra các dòng thuần chủng khác 

nhau. 

(2) Lai các dòng thuần chủng với nhau. 

1. Tạo giống thuần (3) Chọn lọc ra những tổ hợp gen mong 

muốn. 

(4) Tự thụ phấn hoặc giao phối gần tạo 

ra các giống thuần chủng. 

2. Tạo giống có ưu (1) Tạo ra các dòng thuần chủng khác 

thế lai 

nhau. 

Tạo giống thuần chủng (Các cá thể có 

kiểu gen đồng hợp tử) 


Tạo giống có ưu thế lai (con lai có năng 

suất cao hơn bố mẹ) 


Trang 46/78 














II. Phương pháp gây ĐB 

III. Công nghệ tế bào 

(2) Lai các dòng thuần chủng với nhau 

để tìm ra các tổ hợp lai cho ưu thế lai. 

(1) Xử lí mẫu vật bằng tác nhân đột 

biến 

(2) Chọn lọc các cá thể đột biến có kiểu 

hình mong muốn 

(3) Tạo dòng thuần chủng. 

Tạo giống cây có nguồn vật chất di 

truyền bị đột biến gen hoặc NST. 

(A)- Các phương 

(B)- Quy trình 

(C)- Mục đích 

pháp 

I. Nuôi cấy mô TB 

(2) Tế bào sinh dưỡng 2n của cây X → (c) Tạo các cây có kiểu gen 

Nuôi trong môi trường dinh dưỡng thích giống nhau (đồng nhất). 

thực vật 

hợp → Cây 2n. 

II. Lai tế bào sinh (1) Tế bào trần 2n loài A x tế bào trần (b) Tạo ra giống thực vật mới 

dưỡng (dung hợp tế 2n loài B → Nuôi trong môi trường mang đặc điểm mong muốn 

bào trần) 

nhân tạo → Cây lai 4n AB. 

của hai loài. 

III. Nuôi cấy hạt 

(3) Hạt phấn n → Chọn lọc các dòng tế (a) Tạo ra cây có kiểu gen 

bào đơn bội (n)→ Cho lưỡng bội hoá → đồng hợp về tất cả các kiểu 

phấn 

Cây 2n. 

gen. 

(4) TB chất của TB tuyến vú cừu cái (d) Có ý nghĩa trong việc 

IV. Nhân bản vô tính 

(A) + Nhân TB tuyến vú cừu cái (B) nhân bản động vật biến đổi 

→ Phôi→ Chuyển phôi vào tử cung của gen. 

cừu cái (C) → Cừu Đolly. 

(5) Phôi cá thể cái (X) 2n → Tách (e) Tạo ra nhiều con vật có 

V. Cấy truyền phôi 

thành nhiều phôi → Tử cung các cá thể kiểu gen giống nhau. 

cái (Y) → Mỗi phôi sẽ phát triển 

thành một cơ thể mới 2n. 

a. Tạo ADN tái tổ hợp 

- Tách chiết thể truyền và gen cần chuyển ra 

khỏi tế bào. 

- Xử lí bằng một loại enzim giới hạn để tạo ra 

- Tạo ĐV chuyển gen. 

- Tạo cây trồng biến đổi gen. 

- Tạo dòng VSV biến đổi gen. 

cùng một loại đầu dính bổ sung. 

- Dùng enzim nối để gắn gen cần chuyển vào 

thể truyền tạo ADN tái tổ hợp. 

b. Đưa ADN tái tổ hợp vào trong tế bào 

IV. Công nghệ gen 

nhận 

Dùng muối canxi clorua hoặc xung điện cao 

áp làm giãn màng sinh chất của tế bào để 

ADN tái tổ hợp dễ dàng đi qua. 

c. Phân lập dòng tế bào chứa ADN tái tổ 

hợp 

- Chọn thể truyền có gen đánh dấu. 

- Bằng các kỹ thuật nhất định nhận biết được 

sản phẩm đánh dấu. 







Trang 47/78 







3. Một số thành tựu trong chọn giống ở Việt Nam 




Cho các thành tựu sau: 

Phương pháp 

1. Tạo chủng vi khuẩn E. coli sản xuất insulin của người CNG 

2. Giống cà chua có gen làm chin quả bị bất hoạt CNG 

Tạo giống bông và giống đậu tương mang gen kháng thuốc diệt cỏ của thuốc lá CNG 

3. 

cảnh Petunia 

Tạo giống lúa “gạo vàng” có khả năng tổng hợp β-carôten (tiền vitamin A) trong CNG 

4. 

hạt 

5. Chuột bạch có gen hoocmon sinh trưởng của chuột cống CNG 

6. Giống lúa gạo vàng có khả năng tổng hợp β- carotene CNG 

7. Giống bông kháng sâu bệnh CNG 

8. Tạo giống cừu sản sinh prôtêin huyết thanh của người trong sữa CNG 

Tạo giống cây trồng lưỡng bội có kiểu gen đồng hợp về tất cả các gen 

Nuôi cấy hạt 

9. 

phấn (CN tế 

bào) 

10. 

Tạo giống pomato từ khoai tây và cà chua 

Dung hợp TB 

11. 

trần (CN tế bào) 

Cừu Đôly 

Nhân bản vô 

12. 

tính (CN tế bào) 

13. Tạo giống dưa hấu 3n không hạt, có hàm lượng đường cao ĐB 

14. Giống dâu tằm tam bội ĐB 

Giống đậu tương DT55 (năm 2000) được tạo ra bằng xử lí đột biến giống đậu tương ĐB 

15. 

DT74 có thời gian sinh trường rất ngắn 

Giống lúa DR2 (năm 2000) được tạo ra từ dòng tê bào xôma biến dị cùa giống 'ủa Chọn lọc dòng 

CR203. dòng này được tách và tái sinh thành cây. Giống lúa DR-, có độ đồng đều TB xoma có 

16. 

rất cao. chịu khô hạn tốt. năng suất trung binh đạt 45 - 50 tạ/ha. 

nguồn BD (CN 

tế bào) 

Giống dâu tam bội (3n), được tạo ra do lai giữa thể tứ bội (tạo ra từ giống dâu Bắc ĐB + lai tạo 

Ninh) với giống lưỡng bội (2n). Giông dâu số 12 có bản lá iày, màu xanh đậm. thịt 

17. 

lá nhiều, sức ra rễ và ti lệ hom sống cao. Năng suất bình -;uản 29,7 tấn/ha/năm. 

Trong điều kiện thâm canh có thể đạt 40 tấn/ha/năm 







Trang 48/78 







CHỦ ĐỀ 5: DI TRUYỀN HỌC NGƯỜI 

TÓM TẮT MỘT SỐ BỆNH, TẬT HỘI CHỨNG DI TRUYỀN Ở NGƯỜI 










Trang 49/78 










I. Các phương pháp nghiên cứu di truyền 

1. Phương pháp nghiên cứu phả hệ: Phương pháp theo dõi sự di truyền của một tính trạng nhất định trên 

những người thuộc cùng một dòng họ qua nhiều thế hệ để xác định đặc điểm di truyền của tính trạng đó (trội, 

lặn, do một hay nhiều gen kiểm soát) được gọi là phương pháp nghiên cứu phả hệ 

* Các kí hiệu thường được sử dụng trong di truyền phả hệ 

* Mục đích: nhằm xác định gen quy định tính trạng là trội hay lặn, nằm trên nhiễm sắc thể thường hay nhiễm 

sắc thể giới tính, di truyền theo những quy luật di truyền nào. 

* Nội dung: nghiên cứu di truyền của một tính trạng nhất định trên những người có quan hệ họ hàng qua nhiều 

thế hệ (tính trạng này có thể là một dị tật hoặc một bệnh di truyền…). 

* Kết quả: xác định được mắt nâu, tóc quăn là tính trạng trội, còn mắt đen, tóc thẳng là tính trạng lặn. Bệnh 

mù màu đỏ và lục, máu khó đông do những gen lặn trên nhiễm sắc thể X quy định. II. 

* Hạn chế : Tốn nhiều thời gian, nếu sự theo dõi, ghi chép không đầy đủ thì kết quả không chính xác, không 

hiệu quả đối với bệnh rối loạn do phiên mã, dịch mã vì không liên quan đến kiểu gen, không di truyền qua đời 

sau 

2. Phương pháp nghiên cứu trẻ đồng sinh 

Có hai loại sinh đôi là sinh đôi cùng trứng và sinh đôi khác trứng 


Người ta dựa vào hàng loạt đặc điểm về số lượng và chất lượng để phân biệt trẻ sinh đôi cùng hay khác trứng: 

- Trẻ sinh đôi cùng trứng phát triển từ một trứng đã thụ tinh nên có cùng kiểu gen ( trong nhân) bắt buộc 

cùng giới 






Trang 50/78 










- Trẻ sinh đôi khác trứng phát triển từ hai trứng thụ tinh khác nhau trẻ sinh đôi khác trứng có kiểu gen 

khác nhau và có thể cùng giới tính hoặc khác giới tính 

* Mục đích: Nhằm xác định tính trạng chủ yếu do kiểu gen quyết định hay phụ thuộc nhiều vào điều kiện môi 

trường. 

* Nội dung: So sánh những điểm giống nhau và khác nhau của cùng một tính trạng ở trẻ đồng sinh sống trong 

cùng một môi trường hay khác môi trường. 

* Kết quả: nhóm máu, bệnh máu khó đông …phụ thuộc vào kiểu gen. Khối lượng cơ thể, độ thông minh phụ 

thuộc vào cả kiểu gen lẫn điều kiện môi trường. 

*Hạn chế : Không phân biệt được cách thức di truyền của tính trạng 

3. Phương pháp nghiên cứu di truyền quần thể 

* Mục đích: Tính tần số các gen trong quần thể liên quan đến các bệnh di truyền, hậu quả của kết hôn gần 

cũng như nghiên cứu nguồn gốc của các nhóm tộc người. 

* Nội dung: Dựa vào công thức Hacdi-Vanbec xác định tần số các kiểu hình để tính tần số các gen trong quần 

thể liên quan đến các bệnh di truyền. 

* Kết quả: Từ tỉ lệ cá thể có biểu hiện tính trạng lặn đột biến có thể suy ra được tần số của alen lặn đột biến 

đó trong quần thể. 

* Hạn chế : Chỉ xem xét được đối với quần thể cân bằng, ít có tác dụng với cá nhân cụ thể 

4. Phương pháp nghiên cứu tế bào 

Đây là phương pháp được dùng phổ biến hiện nay để phát hiện và quan sát nhiễm sắc thể, qua đó xác định các 

dị dạng nhiễm sắc thể, các hiện tượng lệch bội, hiện tượng cấu trúc lại nhiễm sắc thể dẫn đến nhiều bệnh di 

truyền hiểm nghèo ở người. 

* Mục đích: Tìm ra khiếm khuyết về nhiễm sắc thể của các bệnh di truyền để chẩn đoán và điều trị kịp thời. 

* Nội dung: Quan sát, so sánh cấu trúc hiển vi của bộ nhiễm sắc thể của những người mắc bệnh di truyền với 

những người bình thường. 

* Kết quả: phát hiện nhiễm sắc thể của những người mắc hội chứng Đao ( 3nst 21), Claiphentơ (XXY), Tơcnơ 

(XO)… 

* Hạn chế : 

- Tốn kém hóa chất và phương tiện khác. 

- Không giải thích được nguồn gốc phát sinh của các bệnh di truyền cấp phân tử. 

- Chỉ đề cập được tới một cá thể cụ thể mà không thấy được bức tranh toàn cảnh trong cộng đồng. 

5. Phương pháp di truyền học phân tử 

* Mục đích: Xác định được cấu trúc từng gen tương ứng với mỗi tính trạng hay bệnh, tật di truyền nhất định. 

* Nội dung: Bằng các phương pháp nghiên cứu khác nhau ở mức phân tử, người ta đã biết chính xác vị trí của 

từng nuclêôtit của từng gen tương ứng với mỗi tính trạng nhất định. 

* Kết quả: Xác định được bộ gen của người có trên 30 nghìn gen khác nhau. Những kết quả này có ý nghĩa 

lớn trong nghiên cứu y sinh học người. 

- Những nghiên cứu về đột biến (ADN hoặc NST) hoặc về hoạt động của gen ở người đều dựa trên sự biểu 

hiện kiểu hình (thể đột biến). 

- Từ những hiểu biết về sai sót trong cấu trúc và hoạt động của bộ gen người, có thể dự báo khả năng xuất hiện 

những dị hình ở thế hệ con cháu. Trên cơ sở đó giúp y học lâm sàng có những phương pháp chữa trị hoặc giảm 

nhẹ những hậu quả 

* Hạn chế : Đòi hỏi trình độ kĩ thuật cao và phương tiện đắt tiền 







Trang 51/78 










II. Cơ chế phát sinh và biêur hiện của một số bệnh, tật, hội chứng ở người 

Lưu ý: 

- Gen trên NST thường quy định tính trạng có ở cả nam và nữ. 

- Gen trên X, không có trên Y quy định tính trạng cả nam và nữ, tuy nhiên tỉ lệ nam nhiều hơn nữ. 

- Gen trên Y, không có trên X tính trạng chỉ có ở nam. 

Lưu ý: 

- Gen trên NST thường quy định tính trạng có ở cả nam và nữ. 

- Gen trên X, không có trên Y quy định tính trạng cả nam và nữ, tuy nhiên tỉ lệ nam nhiều hơn nữ. 

- Gen trên Y, không có trên X tính trạng chỉ có ở nam. 

- Nhận dạng đặc tính di truyền dựa vào phả hệ. 

Tính trạng Cơ chế phát sinh Cơ chế biểu hiện 

Đột biến gen 

Bệnh bạch tạng Đột biến gen lặn trên 

NST thường 

Một thuật ngữ dùng chung cho các chứng bẩm sinh rối loạn 

quá trình sinh tổng hợp ra sắc tố melanin, làm cho da, tóc và 

mắt của người bệnh có màu nhạt. Da của người bị bạch tạng 

dễ bị bỏng nắng, do đó dễ bị ung thư da. Ngoài ra, bạch tạng 

còn gây ra rối loạn thị giác, giảmthị lực và sợ ánh sáng 

Bệnh phenylketonieu Đột biến gen lặn trên 

NST thường 

là bệnh do đột biến trong gen mã hoá enzim chuyển hoá 

pheninalanin-->tirozin.Pheninalanin không được chuyển hoá 

nên ứ đọng trong máu -->não làm đầu độc tế bào thần kinh - 

->bệnh nhân điên dại, mất trí. 

Không phân biến được 

mùi PTC (Phenylthio 

Carbamid) 

Bệnh máu khó đông 

Phenylalanin 

Đột biến gen lặn trên 

NST thường 


NST giới tính 

Phenylalanine hydrogenaza 

(vắng mặt) 

Phenylketo niệu 

Tyrosin 

Không phân biến được mùi PTC 

Tyrosinaza 

(vắng mặt) 

Bạch tạng 

Dihydroxy 

phenylalanin 

Melanin 

(Sắc tố) 


Bệnh máu khó đông (Hemophilia) là một bệnh rối loạn chảy 

máu do thiếu yếu tố cần thiết để làm đông máu. Bệnh có thể 

làm chảy máu ở bất kỳ vị trí nào của cơ thể, thậm chí là trong 






Trang 52/78 










Bệnh mù màu 

Bệnh thiếu máu hồng 

cầu hình lưỡi liềm 

Tâm thần phân liệt 


bệnh ung thư 


NST giới tính 

Đột biến gen trội 

dạng thay thế cặp TA 

= AT ở vị trí số 6 

tlàm thay thế 1 aa của 

phân tử Hb 

Đột biến gen do 

nhiều gen chi phối, 

các gen tương tác với 

nha, trong đó các gen 

ĐB có vai trò quyết 

định, một số gen 

khác chỉ có tác động 

nhỏ 

não, nguy hiểm tới tính mạng. Người bệnh có thân hình gầy 

gò, da nhợt nhạt, tay, chân bị co rút biến dạng 

Rối loạn sắc giác hay loạn sắc giác, thường gọi là mù màu, 

là một bệnh về mắt làm cho người ta không phân biệt được 

một số màu sắc. Mắt bình thường nhận biết được bảy màu sắc 

cơ bản (hay ba cơ chế màu cơ bản). 

Người bị bệnh thiếu máu hồng cầu hình liềm là do nhận yếu 

tố di truyền tạo Hemoglobin bất thường (HbS) gây bệnh thiếu 

máu hồng cầu liềm của cả cha và mẹ. 

Hemoglobin bất thường dạng S là do sự thay thế A thành T ở 

giữa bộ ba mã hóa thứ 6 trên ADN quy định tổng hợp protein 

Beta hemoglobin dẫn đến bộ ba mã hóa axit amin glutamic 

thành axit amin valin làm biến đổi HbA thành HbS. 

Tâm thần phân liệt (tiếng Anh là schizophrenia) là một rối 

loạn tâm thần đặc trưng bởi một sự suy giảm quá trình suy 

nghĩ và sự thiếu hụt các đáp ứng cảm xúc điển hình. Các triệu 

chứng điển hình thường gặp bao gồm sự ảo giác về mặt thính 

giác, hoang tưởng hay nhìn thấy những thứ không tồn tại, nói 

vả nghĩ những điều vô nghĩa. Bệnh gây rối loạn các chức năng 

xã hội và ảnh hưởng lớn đến công việc. Bệnh hay gặp ở người 

trẻ trưởng thành với tỉ lệ ước tính trên toàn cầu khoảng 0.3– 

0.7% 

Đột biến lặn 

(gen tiền ung thư-gen lặn) 

B (Gen kiểm soát khối u-gen trội) 

b (Mất khả năng kiểm soát khối U-Gen lặn) 

Dotbientroi Phatsinh 

a ⎯⎯⎯⎯⎯⎯→ A ⎯⎯⎯⎯⎯→ KhoiU 

(gen ung thư-gen trội) 

Đột biến cấu trúc NST 

Hội chứng mèo kêu 

(criduchat) 

Mất đoạn NST số 5 Bên cạnh tiếng khóc đơn điệu yếu ớt âm vực cao giống tiếng 

mèo kêu, những dấu hiệu khác giúp bạn nhận diện hội chứn 

g bao gồm: 

Đầu và cằm nhỏ, mặt tròn, mắt cách xa nhau,sống 

mũi thấp, mí mắt trên có các nếp hình rẽ quạt… 

- Nhẹ cân khi sinh, thường tăng trưởng chậm 

Khó cho ăn do gặp vấn đề với việc nuốt và bú cũng 

như trào ngược thực quản. Tình trạng này thường kéo dài kh 

oảng vài năm đầu đời. 

Bệnh ung thư máu Mất đoạn NST 21 Ung thư bạch cầu thường được gọi với cái tên khác là ung 

thư máu, là một loại ung thư ác tính. Căn bệnh này là hiện 

tượng bạch cầu trong trong cơ thể người tăng đột biến. 

Bạch cầu trong cơ thể vốn đảm nhận nhiệm vụ bảo vệ cơ thể 

khi, loại tế bào này bị tăng số lượng một cách đột biến sẽ làm 

chúng thiếu "thức ăn" và có hiện tượng ăn hồng cầu. Hồng 

cầu sẽ bị phá hủy dần dần, vì vậy người bệnh sẽ có dấu hiệu 

bị thiếu máu dẫn đến chết. Đây cũng là căn bệnh ung thư duy 

nhất không tạo ra u (ung bướu). 

Đột biến số lượng NST 

Hội chứng Patau 3 NST 13 (2n + 1) Hầu hết các bé mắc hội chứng Patau chỉ sống được vài ngày 

(ít hơn 20 ngày) sau khi chào đời. Một số bé sống được 6 



Trang 53/78 














tháng và chỉ một số nhỏ vượt qua được 1 năm. Những bé sống 

sót sẽ bị khuyết tật lớn trong học tập và có vấn đề nghiêm 

trọng về sức khỏe. 

Đầu nhỏ, sứt môi tới 75%, tai thấp và biến dạng 

HC Etuốt 3 NST 18 (2n + 1) Trán bé, khe mắt hẹp, cẳng tay gập vào cánh tay 

HC Đao 3 NST 21 (2n + 1) Người ngu đần, cơ thể phát triển không bình thường, cổ ngắn, 

gáy rộng và dẹt, khe mắt xếch, lông mi ngắn và thưa, lưỡi dài 

và dày, ngón tay ngắn, không có con. 

HC Tocno (OX) 1 NST 23 (2n - 1) thiếu 1 NST số 45. XO thiếu 1 NST X/Y. Triệu chứng: Bệnh 

biểu hiện ở phụ nữ như: Nữ lùn, cổ ngắn, vú không phát 

triển, âm đạohẹp, dạ con hẹp, không có kinh nguyệt, trí nhớ 

kém 

HC Claipenter 3 NST 23 (2n + 1): Mang bộ NST 47 có thêm 1 NST X: XXY. Triệu chứng: Nam 

XXY 

HC 3X (siêu nữ) 3 NST 23 (2n + 1): 

XXX 

người cao, chân tay dài, mù màu, ngu đần, tinh hoàn nhỏ. 

Mang bộ NST 47 có thêm 1 NST X: XXX. Triệu chứng: Nữ 

vô sinh, rối loạn kinh nguyệt, buồng trứng và dạ con không 

phát triển, si đần. 







Trang 54/78 







CHỦ ĐỀ 6: TIẾN HOÁ 

I. TÓM LƯỢC KIẾN THỨC CƠ BẢN 










Trang 55/78 







TIẾN 

HÓA 

Giải phẩu so sánh 

Vai trò 

Sự tiến hóa phân li, tiến hóa 

đồng quy các loài. 




Bằng chứng 

tiến hóa 

Nguyên nhân 

và cơ chế TH 

Đơn 

vị 

Nguyên 

nhân 

Cơ 

chế 

HT đđ 

Thích 

nghi 

HT 

loài 

mới 

Gồm 

Học thuyết 

của Lamac 

- Ngoại cảnh 

- TQHĐ 

Di truyền 

tập nhiễm 

SV có khả 

năng thay 

đổi kiệp 

với NC 

Qua nhiều 

dạng trung 

gian 

Sự hình 

thành 

loài mới. 

Thuyết tiến 

hóa cổ điển 

Phôi sinh học 

Địa lí sinh học 

Tế bào học, sinh 

học phân tử 

Học thuyết 

của Đacuyn 

- BD cá thể 

- Di truyền 

- CLTN 

Tích lũy và 

đào thải 

CL dạng 

TN, đào thải 

dạng kém 

TN 

Qua nhiều 

dạng trung 

gian, CLTN, 

PLTT 

Sự hình 

thành 

loài mới. 

Vai trò 

Vai trò 

Vai trò 

Các quan điểm 

bổ sung và hoàn thiện 


hóa Tổng hợp 

ĐB, GP, CLTN, 

D-NG.. 

Biến đổi cấu 

trúc DTQT 

Phân hóa khả 

năng sinh sản 

của KG thích 

nghi hơn 

Cải biến TP 

KG QT đầu, 

cách li với QT 

gốc 

Sự hình 

thành 

loài mới. 

Quan hệ họ hàng giữa các 

loài 

Điều kiện phát sinh của loài 

Nguồn gốc, quan hệ họ 

hàng giữa các loài. 


hóa hiện đại 

bổ sung 

Sự hình 

thành các 

đơn vị trên 

loài. 


hóa trung tính 

Cá thể Cá thể 

Quần thể Dưới cá thể 

(Cấp độ phân tử) 

Do xuất hiện 

ĐB trung tính 

Cũng cố ngẫu nhiên 

ĐB trung tính 

Đa hình KH và 

KG trong QT 

Không hình 

thành loài mới 

mà làm tăng sự 

đa dạng trong 

Tiến hóa 

ở cấp độ 

phân tử. 







Trang 56/78 










1. Các bằng chứng tiến hoá 

Các bằng chứng 

I) Bằng chứng trực 

tiếp (hóa thạch) 

II) Bằng chứng gián tiếp 

1. Giải phẫu so sánh 

Vai trò 

1. Định nghĩa Hóa thạch là di tích của sinh vật sống trong các thời đại trước, tồn 

tại trong các lớp đất đá. 

2. Sự hình thành hóa thạch 

- Sinh vật chết đi, phần mềm bị phân hủy, phần cứng còn lại trong đất. Đất bao 

phủ ngoài tạo khoảng trống. Các chất khoáng lấp đầy khoảng trống, hình thành 

hóa thạch. 

- Sinh vật được bảo tồn nguyên vẹn trong băng, hổ phách, không khí khô... 

3. Ý nghĩa 

- Xác định được lịch sử xuất hiện, phát triển, diệt vong của sinh vật. 

- Xác định tuổi của các lớp đất đá chứa chúng và ngược lại. 

- Nghiên cứu lịch sử của vỏ quả đất. 

4. Phương pháp xác định tuổi hóa thạch 

• Phương pháp xác định tuổi đất và hóa thạch 

- Dựa vào lượng sản phẩm phân rã của các nguyên tố phóng xạ (Ur235, K40) => 

chính xác đến vài triệu năm => được sử dụng để xác định mẫu có độ tuổi hàng tỉ 

năm. 

- Dựa vào lượng C đồng vị phóng xạ (C12, C14) => chính xác vài trăm năm => 

được sử dụng đối với mẫu có độ tuổi < 50000 năm. 

• Căn cứ phân định thời gian địa chất 

- Dựa vào những biến đổi lớn về địa chất, khí hậu để phân định mốc thời gian địa 

chất. 

- Dựa vào những hóa thạch điển hình. 

Các cơ quan tương đồng, thoái hoá phản ánh mẫu cấu tạo chung của các 

nhóm lớn, nguồn gốc chung của chúng. 

- Cùng nguồn gốc, chức năng khác nhau -> hình thái khác nhau. 

a. Cơ quan tương đồng 

=> Phản ánh tiến hóa phân li. 

- Khác nguồn gốc, chức năng giống nhau -> Tương đối giống nhau về hình thái. 

b. Cơ quan tương tự 

=> Phản ánh tiến hóa đồng quy 

c. Cơ quan thoái hóa Là cơ quan tương đồng 

- ở các loài động vật có xương sống ở giai đoạn trưởng thành rất khác nhau nhưng 

lại có các giai đoạn phát triển phôi rất giống nhau. 

- Các loài có họ hàng càng gần gũi thì sự phát triển của phôi của chúng càng giống 

2. Phôi sinh học 

nhau và ngược lại. 

=> Vai trò: Dựa vào quá trình phát triển của phôi là một trong các cơ sở để 

xác định quan hệ họ hàng giữa các loài. 

a) Đặc điểm: 

- Các cá thể cùng loài có cùng khu phân bố địa lý. Sự giống nhau giữa các sinh 

vật chủ yếu là do chúng có chung nguồn gốc hơn là do sống trong những môi 

trường giống nhau. 

3. Địa lý sinh vật học 

b) Nguyên nhân: 

- Sự gần gũi về mặt địa lý giúp các loài dễ phát tán các loài con cháu của mình. 

=> Vai trò: Nhiều loài phân bố ở nhiều vùng địa lý khác nhau nhưng lai giống 

nhau về một số đặc điểm → cùng chung tổ tiên 







Trang 57/78 










4. Tế bào 

5. Sinh học phân tử 

2. Các học thuyết tiến hóa 

Vấn đề phân 

biệt 

Đơn vị tiến 

hóa 

Các nhân tố 

tiến hóa 

Hình thành 

đặc điểm 

thích nghi 

Hình thành 

loài mới 

Chiều 

hướng tiến 

hóa 

- Mọi sinh vật đều có cấu tạo từ tế bào, TB của các loài có cấu tạo cơ bản giống 

nhau => Nguồn gốc chung 

- Sự khác nhau về một số đặc điểm cấu trúc của tế bào => SV tiến hóa theo nhiều 

hướng khác nhau 

- ADN cấu tạo từ 4 loại nuclêôtit. 

- Protein cấu tạo từ axit amin. 

- Mã di truyền có đặc điểm giống nhau… 

=>Vai trò: Chứng tỏ chúng tiến hoá từ một tổ tiên chung, mối quan hệ nguồn 

gốc. 

Thuyết Lamac Thuyết Đacuyn Thuyết hiện tổng hợp 

Cá thể Cá thể Quần thể 

- Thay đổi của ngoại 

cảnh. 

-Tập quán hoạt động (ở 

động vật). 

- Các cá thể cùng loài 

phản ứng giống nhau 

trước sự thay đổi từ từ 

của ngoại cảnh, 

- Không có đào thải. 

Dưới tác dụng của ngoại 

cảnh, loài biến đổi từ từ, 

qua nhiều dạng trung 

gian. 

Nâng cao trình độ tổ 

chức từ đơn giản đến 

phức tạp. 

- Biến dị cá thể. 

- Di truyền. 

- CLTN. 

Đào thải các biến dị bất lợi, 

tích luỹ các biến dị có lợi 

dưới tác dụng của CLTN. 

Đào thải là mặt chủ yếu. 

Loài mới được hình thành 

dần dần qua nhiều dạng 

trung gian dưới tác dụng của 

CLTN theo con đường phân 

ly tính trạng từ một nguồn 

gốc chung. 

- Ngày càng đa dạng. 

- Tổ chức ngày càng cao. 

- Thích nghi ngày càng hợp 

lý. 

- Quá trình đột biến. 

- Di - nhập gen. 

- Phiêu bạt gen. 

- Giao phối không ngẫu nhiên. 

- CLTN. 

- Các yếu tố ngẫu nhiên. 

Dưới tác động của 3 nhân tố chủ 

yếu: quá trình đột biến, quá trình 

giao phối và quá trình CLTN. 

Hình thành loài mới là quá trình 

cải biến thành phần kiểu gen của 

quần thể theo hướng thích nghi, 

tạo ra kiểu gen mới cách li sinh 

sản với quần thể gốc. 

Tiến hoá là kết quả của mối tương 

tác giữa cơ thể với môi trường và 

kết quả là tạo nên đa dạng sinh 

học. 

* Của sinh giới. 

- Ngày càng đa dạng. 

- Tổ chức ngày càng cao. 

- Thích nghi ngày càng hợp lý. 

* Trong từng nhòm loài: 

- Tiến bộ sinh học. 

- Thoái bộ sinh học. 

- Kiên định sinh học. 


3. Vai trò của các nhân tố trong quá trình tiến hoá nhỏ (theo thuyết tiến hóa tổng hợp) 






Trang 58/78 










I. Đặc điểm của nhân 

tố tiến hóa 

II. Các nhân tố tiến 

hoá 

1. Đột biến 

2. Giao phối không 

ngẫu nhiên 

3. Chọn lọc tự nhiên 

4. Di nhập gen 

5. Các yếu tố ngẫu 

nhiên 

KHÁI QUÁT 

- Là những nhân tố làm thay đổi cấu trúc di truyền của quần thể. 

- Làm thay đổi tần số kiểu gen. 

- Phá vở trạng thái cân bằng di truyền. 

Vai trò trong tiến hoá 

Tạo nguồn nguyên liệu sơ cấp (chủ yếu là đột biến gen) cho tiến hoá và làm 

thay đổi nhỏ tần số alen (áp lực rất nhỏ). 

- Làm thay đổi thành phần kiểu gen của quần thể theo hướng giảm dần tỉ lệ thể 

dị hợp và tăng dần thể đồng hợp. 

- Nguồn nguyên liệu thứ cấp. 

- CLTN là quá trình phân hoá khả năng sống sót và sinh sản của các cá thể với 

các kiểu gen khác nhau trong quần thể. 

- Định hướng sự tiến hoá, quy định chiều hướng và nhịp điệu biến đổi tần số 

tương đối của các alen trong quần thể. 

- Chọn lọc chống lại alen trội có tốc độ nhanh hơn chọn lọc chống lại alen lặn. 

- Tác động trực tiếp lên kiểu hình, gián tiếp lên kiểu gen. 

- Làm thay đổi tần số tương đối các alen, gây ảnh hưởng lớn tới vốn gen của quần 

thể. 

- Làm thay đổi tần số alen và làm phong phú vốn gen cả quần thể. 

- Làm thay đổi đột ngột tần số tương đối các alen, gây ảnh hưởng lớn tới vốn 

gen của quần thể. 

- Loại bỏ khỏi quần thể cả alen có lợi hoặc không có lợi. 

- Ảnh hưởng mạnh tới quần thể có kích thước bé. 







Trang 59/78 










4. Các nhân tố cách li và hình thành loài mới 

1. Cách li địa lí 

=> Hình thành 

loài khác khu 

2. Cách li sinh 

thái 


loài cùng khu 

3. Cách li sinh 

sản 


loài cùng khu 


loài nhờ lai xa và 

đa bội hoá 

- Đặc điểm: 

+ Cách ly địa lý là những trở ngại địa lý làm cho các cá thể của các quần thể bị cách ly 

và không thể giao phối với nhau. 

+ Cách li địa lí rất lâu có thể vẫn không hình thành nên loài mới. 

+ Hình thành loài mới bằng con đường cách li địa lí thường xảy ra một cách chậm chạp 

qua nhiều giai đoạn trung gian chuyển tiếp. 

+ Quần đảo có các điều kiện lí tưởng để một loài phát sinh thành nhiều loài khác nhau. 

+ Quá trình hình thành loài thường gắn liền với quá trình hình thành quần thể thích nghi, 

nhưng quá trình hình thành quần thể thích nghi không nhất thiết dẫn đén quá trình hình 

thành loài mới. 

- Vai trò: 

+ Các ly địa lý có vai trò duy trì sự khác biệt về vốn gen giữa các quần thể do các 

nhân tố tiến hóa tạo ra. 

+ Do các quần thể được sống cách biệt trong nhưng khu vực địa lý khác nhau nên chọn 

lọc tự nhiên và các nhân tố tiến hóa khác có thể tạo nên sự khác biệt về vốn gen giữa các 

quần thể khi sự khác biệt về di truyền giữa các quần thể được tích tụ dẫn đến xuất hiện 

sự cách ly sinh sản thì loài mới được hình thành. 

- Đối tượng: Hay xảy ra đối với các loài động vật có khả năng phát tán mạnh. 

- Đặc điểm: Sống trong cùng khu vực địa lí nhưng ở hai ổ sinh thái khác nhau 

- Đối tượng: Hay xảy ra đối với các loài thực vật ít di chuyển. 


Cách li trước hợp tử 

Cách li sau hợp tử 


Trang 60/78 














Khái niệm 


Vai trò 

Hình thành loài 

nhờ lai xa và đa 

bội hoá 

Những trở ngại ngăn cản sinh vật giao phối 

với nhau 

Những trở ngại ngăn cản việc tạo ra con 

lai hoặc ngăn cản tạo ra con lai hữu thụ 

- Cách li nơi ở: các cá thể trong cùng một sinh Con lai có sức sống nhưng không sinh 

cảnh không giao phối với nhau 

sản hữu tính do khác biệt về cấu trúc di 

- Cách li tập tính: các cá thể thuộc các loài truyền => mất cân bằng gen => giảm 

có những tập tính riêng biệt không giao phối khả năng sinh sản => Cơ thể bất 

với nhau 

thụ hoàn toàn 

- Cách li mùa vụ: các cá thể thuộc các loài 

khác nhau có thể sinh sản vào các mùa vụ khác 

nhau nên chúng không có điều kiện giao phối 

với nhau. 

- Cách li cơ học: các cá thể thuộc các loài 

khác nhau nên chúng không giao phối được 

với nhau 

- Đóng vai trò quan trọng trong hình thành loài 

- Duy trì sự toàn vẹn của loài. 

- Là con đường hình thành loài nhanh nhất. 

- Chủ yếu gặp ở thực vật, ít gặp ở động vật. 

- 75 % các loài thực vật có hoa và 90% các loài dương xỉ hình thành loài mới 

bằng lai xa và đa bội hóa. 

5. Các đặc điểm cơ bản trong quá trình phát sinh sự sống và loài người 

Sự phát 

sinh 

Các giai đoạn 

Đặc điểm cơ bản 

- Quá trình phức tạp hoá các hợp chất cacbon: C → CH → CHO → 

CHON 

Tiến hoá hoá 

- Phân tử đơn giản → phân tử phức tạp → đại phân tử → đại phân tử tự 

học 

tự nhân đôi. 

Sự sống 

(ARN là đại phân tử có khả năng nhân đôi xuất hiện đầu tiên) 

Tiến hoá tiền 

sinh học 

Hệ đại phân tử → tế bào nguyên thuỷ 

Tiến hoá sinh 

học 

Từ tế bào nguyên thuỷ → tế bào nhân sơ → tế bào nhân thực. 

Người tối cổ 

Hộp sọ 450 – 750 cm 3 , đứng thẳng, đi bằng hai chân sau. 

Biết sử dụng công cụ (cành cây, hòn đá, mảnh xương thú) để tự vệ. 

- Homo habilis (người khéo léo): hộp sọ 600 – 800 cm 3 , sống thành đàn, đi 

thẳng đứng, biết chế tác và sử dụng công cụ bằng đá. 

- Homo erectus (người thẳng đứng): hộp sọ 900 – 1000 cm 3 , chưa có lồi 

Loài người 

Người cổ cằm, dùng công cụ bằng đá, xương, biết dùng lửa. 

- Homo neanderthalensis: hộp sọ 1400 cm 3 , có lồi cằm, dùng dao sắc, rìu 

mũi nhọn bằng đá silic, tiếng nói khá phát triển, dùng lửa thông thạo. Sống 

thành đàn. Bước đầu có đời sồn văn hoá. 

- Homo sapiens: Hộp sọ 1700 cm 3 , lồi cằm rõ, dùng lưỡi rìu có lỗ tra cán, 

Người hiện đại lao có ngạnh móc câu, kim khâu. Sống thành bộ lạc, có nền văn hoá phức 

tạp, có mầm móng mĩ thuật và tôn giáo. 


6. Sự phát triển của sinh vật qua các đại địa chất 

Đại Kỉ Tuổi Thực vật điển hình Đông vật điển hình 






Trang 61/78 










Tân 

sinh 

Trung 

sinh 

Cổ sinh 

Nguyên 

sinh 

Thái cổ 

(triệu 

năm 

cách 

nay) 

Đệ tứ (thứ tư) 1,8 Xuất hiện loài người 

Đệ tam (thứ ba) 65 Cây có hoa ngự trị. Phát sinh các nhóm linh 

trưởng. Phân hóa các lớp thú, 

chim, côn trùng. 

Khỉ/Krêta 145 Xuất hiện thực vật có hoa. Tiến hóa động vật có vú. Cuối kỉ 

(Phấn trắng) 

tuyệt duyệt nhiều sinh vật kể cả 

bò sát cổ. 

Giống/Jura 200 Cây hạt trần ngự trị. Bò sát cổ ngự trị. Phân hóa 

chim. 

Trâu/Triat 250 Cây hạt trần ngự trị. Phân hóa bò sát cổ. Cá xương 

(Tam điệp) 

phát triển. Phát sinh thú và 

chim. 

Phê/Pecmi 300 Phân hóa bò sát, côn trùng. Tuyệt 

diệt nhiều động vật biển. 

Cà/Cacbon 360 Dương xỉ phát triển mạnh. Lưỡng cư ngự trị. Phát sinh bò 

(than đá) 

Thực vật có hạt xuất hiện. sát. 

Đi/Đêvôn 416 Phân hóa cá xương. Phát sinh 

lưỡng cư, côn trùng. 

Si/Silua 444 Cây có mạch Động vật lên cạn. 

Ông/Ocđôvic 488 Phát sinh thực vật. Tảo biển Tuyệt diệt nhiều sinh vật. 

ngự trị. 

Cấm/Cambri 542 Phân hóa tảo. Phát sinh các ngành động vật. 

2500 Tảo. Động vật không xương sống thấp 

ở biển. 

Hóa thạch động vật cổ nhất. 

Hóa thạch sinh vật nhân thật cổ 

nhất. 

Tích lũy oxi trong khí quyển. 

3500 Hóa thạch sinh vật nhân sơ cổ 

nhất. 

Ghi chú: Cấm/Ông/Si/Đi/Cà/Phê/Trâu/Giống/Khỉ là cách ví von cho dễ nhớ tên các kỉ. 







Trang 62/78 







PHẦN BẢY: SINH THÁI 

I. TÓM LƯỢC KIẾN THỨC CƠ BẢN: 










Trang 63/78 







PHẦN BẢY: SINH THÁI 










Trang 64/78 










I. TÓM LƯỢC KIẾN THỨC CƠ BẢN: 

1. *Môi trường: Môi trường là nơi sinh sống của sinh vật, bao gồm tất cả những gì bao quanh sinh 

Môi vật. 

trườ - Có 4 loại môi trường sống chủ yếu:+ Môi trường nước. 

ng 

+ Môi trường trên mặt đất, không khí. 

và 

+ Môi trường trong đất. 

NTS 

+ Môi trường sinh vật. 

T * Nhân tố sinh thái : Nhân tố sinh thái là các yếu tố của môi trường tác động tới sinh vật. 

Có 2 nhóm nhân tố sinh thái 

- Nhân tố vô sinh: + Khí hậu gồm : nhiệt độ, ánh sáng, gió… 

+ Nước : Nước ngọt, mặn, lợ… 

+ Địa hình : Thổ nhưỡng, độ cao, loại đất… 

- Nhân tố hữu sinh : 

+ Nhân tố sinh vật : Các vi sinh vật, nấm, thực vật, động vật 

+ Nhân tố con người: Tác động tích cực : cải tạo, nuôi dưỡng, lai ghép… 

Tác động tiêu cực : Săn bắn, đốt phá… 

* Sự thích nghi của sinh vật với môi trường: 

1. Thích nghi của sinh vật với ánh sáng 

Căn cứ vào ánh sáng chia TV thành cây ưa sáng, cây ưa bóng; chia động vật thành Đv hoạt động 

ban ngày, ĐV hoạt động ban đêm. 

a. Thích nghi của thực vật 

Đặc điểm so sánh CÂY ƯA SÁNG CÂY ƯA BÓNG 

1. Nơi mọc của cây Sống nơi quang đãng Sống trong bóng râm, dưới tán 

cây khác, trong nhà… 

2. Đặc điểm hình 

thái 

- Lá 

- Tán lá rộng, phiến lá dày, lá mọc 

nghiêng so với mặt đất 

- Tán lá rộng vừa phải, phiến lá 

mỏng, lá nằm ngang so với mặt 

đất 

- Số lượng cành cây - Phân cành nhiều - Ít 

- Thân - Thấp - Chiều cao bị hạn chế bởi vật cản 



Trang 65/78 














Cấu tạo lá 

- Lá màu xanh nhạt 

- Lá có tầng cu tin dày, mô giậu phát 

triển 

3. Đặc điểm sinh lý 

- Quang hợp - Cường độ QH cao trong điều kiện ánh 

sáng mạnh 

- Lá màu xanh đậm 

- Lá có mô giậu kém phát triển. 

- Có khả năng QH trong đk ánh 

sáng yếu,QH yếu trong đk ánh 

sáng mạnh 

- Hô hấp - Cao hơn - Yếu hơn 

- Thoát hơi nước - Điều tiết thoát hơi nước linh hoạt: 

THN tăng cao khi ánh sáng mạnh, 

THN giảm khi thiếu nước. 

- Điều tiết THN kém: THN tăng 

cao trong đk ánh sáng mạnh, khi 

thiếu nước cây dễ bị héo. 

b. Thích nghi của động vật 

Động vật ưa sáng 

Động vật ưa tối 

- Thường hoạt động vào ban ngày. - Thường hoạt động vào ban đêm, sống trong hang 

động, trong đất hay ở đáy biển sâu. 

- Có cơ quan tiếp nhận ánh sáng, từ các tế bào - Cơ quan thị giác thường kém phát triển hoặc 

cảm quang đơn giản (ở những ĐV bậc thấp) đến rất tinh (mắt hổ, mèo, cú) hoặc phát triển cơ 

cơ quan thị giác phát triển (ở các loài có mức quan khác như cơ quan xúc giác (VD: cơ quan 

tiến hoá cao như côn trùng, cá, lưỡng cư, bò sát, phát siêu âm như ở dơi). 

chim, thú) 

- Chúng thường có màu sắc, thậm chí rất sặc - Màu sắc thân của chúng thường có màu tối, 

sỡ. 

xỉn đen hoà lẫn với màn đêm. 

- Ví dụ: ong, bướm ngày, chim (chích chòe, chèo - Ví dụ: Dơi, cú mèo, giun đất, cá trê, cá trạch,… 

bẻo, chim sâu, công, phượng), thú (hươu, 

nai),… 

2. Thích nghi của SV với nhiệt độ 

+ Thực vật ưa nóng (vùng nhiệt đới): 

bề mặt lá có tầng cuticun dày để hạn 

chế thoát hơi nước khi nhiệt độ cao. 

- Động vật vùng lạnh: lông dày, dài, kích thước lớn, có 

tập tính ngủ đông. 







Trang 66/78 










+ Thực vật ưa lạnh (vùng ôn đới): rụng 

lá mùa đông giảm diện tích tiếp xúc 

không khí lạnh và giảm thoát hơi nước. 

Chồi cây có vảy mỏng bao bọc, thân và 

rễ có lớp bần dày cách nhiệt. 

- Động vật vùng nóng: lông ngắn, thưa, kích thước nhỏ 

hơn, có tập tính ngủ hè. 

* Ảnh hưởng của nhiệt độ tới sinh vật chia thành 2 

nhóm: 

+ Động vật biến nhiệt: Nhiệt độ cơ thể biến đổi theo 

nhiệt độ môi trường. 

+ Động vật hằng nhiệt: Nhiệt độ cơ thể không biến đổi 

theo nhiệt độ môi trường. 

Lưu ý: Quy tắc Becman và quy tắc Anlen => ĐV 

sống nơi nhiệt độ thấp có S/V giảm, góp phần hạn 

chế tỏa nhiệt. 

a. Quy tắc về kích thước cơ thể (quy tắc Becman) 

- Động vật hằng nhiệt sống ở vùng có khí hậu lạnh thì có 

kích thước cơ thể lớn hơn so với những động vật cùng 

loài sống ở vùng nhiệt đới ấm áp. Đồng thời, chúng có 

lớp mỡ dày nên khả năng chống rét tốt. Ví dụ: voi, gấu 

sống ở vùng lạnh kích thước to hơn voi, gấu ở vùng nhiệt 

đới 

b. Quy tắc về các bộ phận tai, đuôi, chi... của cơ thể 

(quy tắc Anlen) 

- Động vật hằng nhiệt sống ở vùng ôn đới có tai, đuôi, 

chi ... bé hơn tai, đuôi, chi... của loài động vật tương tự 

sống ở vùng nóng. Ví dụ: tai và đuôi thỏ ở vùng ôn đới 

luôn nhỏ hơn tai và đuôi thỏ nhiệt đới 

* Giới hạn sinh thái : Là khoảng giá trị xác định của một nhân tố sinh thái mà trong khoảng đó 

sinh vật có thể tồn tại và phát triển. 


* Ổ sinh thái : 

- Là không gian sinh thái mà ở đó tất cả các nhân tố sinh thái của môi trường nằm trong giới hạn 

sinh thái cho phép loài đó tồn tại và phát triển lâu dài 

- Ở sinh thái có thề giao nhau hoặc không giao nhau. Sự trùng lặp ổ sinh thái là nguyên nhân gây 

ra cạnh tranh, phần giao nhau càng lớn thì cạnh tranh càng kốc liệt. 


Trang 67/78 














2. 

Quầ 

n 

thể 

sinh 

vật 

- Các loài cùng nguồn gốc khi sống trong cùng một sinh cảnh và sử dụng một nguồn thức ăn có xu 

hướng phân li ổ sinh thái để tránh cạnh tranh. 

* Nơi ở: Nơi cư trú của một loài. 

* Quần thể sinh vật 

* Đặc trưng: 







Trang 68/78 










* Biến động : 







Trang 69/78 










3. 

Quầ 

n xã 

sinh 

vật 

* Quần xã : tập hợp các quần thể thuộc nhiều loài khác nhau cùng sống trong khoảng không gian và 

thời gian xác định . 

* Đặc trưng quần xã 







Trang 70/78 










* Các mối quan hệ sinh thái trong quần 

Mối quan hệ Đặc điểm Ví dụ 

Hỗ trợ Cộng sinh 

Hội sinh 

Hợp tác chặt chẽ giữa 2 hay 

nhiều loài và tất cả các loài tham 

gia cộng sinh đều có lợi. 

Hợp tác giữa 2 hay nhiều loài, 

trong đó 1 loài có lợi, còn loài kia 

Nấm, vi khuẩn và tảo đơn bào 

cộng sinh trong địa y ; vi khuẩn 

lam cộng sinh trong nốt sần rễ cây 

họ Đậu ; trùng roi sống trong ruột 

mối ; vi khuẩn lam với san hô ... 


Hội sinh giữa cây phong lan sống 

bám trên thân cây gỗ; cá ép sống 

bám trên cá lớn ... 






Trang 71/78 










Đối 

kháng 

Hợp tác 

Cạnh tranh 

Sinh vật này 

ăn sinh vật 

khác 

Kí sinh 

Ức chế - cảm 

mhiễm 

không có lợi cũng chẳng có hại 

gì. 

Hợp tác giữa 2 hay nhiều loài và 

tất cả các loài tham gia hợp tác 

đều có lợi. Khác với cộng sinh, 

quan hệ hợp tác không phải là 

quan hệ chặt chẽ và nhất thiết 

phải có đối với mỗi loài. 

Các loài tranh giành nguồn sống 

như thức ăn, chỗ ở ...trong mối 

quan hệ này, các loài đều bị ảnh 

hưởng bất lợi, tuy nhiên có một 

loài sẽ thắng thế còn các loài 

khác bị hại hoặc cả 2 đều bị hại. 

Một loài sử dụng loài khác làm 

thức ăn, bao gồm : quan hệ giữa 

động vật ăn thực vật, động vật ăn 

thịt (vật dữ - con mồi) và thực vật 

bắt sâu bọ. 

Một loài sống nhờ trên cơ thể của 

loài khác, lấy các chất nuôi sống 

cơ thể từ loài đó. Sinh vật “kí 

sinh hoàn toàn” không có khả 

năng tự dưỡng, sinh vật “nửa kí 

sinh” vừa lấy các chất nuôi sống 

từ sinh vật chủ, vừa có khả năng 

tự dưỡng. 

Một loài sinh vật trong quá trình 

sống đã vô tình gây hại cho các 

loài sinh vật khác. 

Hợp tác giữa chim sáo và trâu rừng 

; chim mỏ đỏ và linh dương ; lươn 

biển và cá nhỏ. 

Cạnh tranh giành ánh sáng, nước 

và muối khoáng ở thực vật ; cạnh 

tranh giữa cú và chồn ở trong rừng, 

chúng cùng hoạt động vào ban đêm 

và bắt chuột làm thức ăn... 

Hươu, nai ăn cỏ ; hổ, báo ăn thịt 

hươu, nai; sói ăn thịt thỏ; cây nắp 

ấm bắt ruồi. 

Cây tầm gửi (sinh vật nửa kí sinh) 

kí sinh trên thân cây gỗ (sinh vật 

chủ) ; giun kí sinh trong cơ thể 

người. 

Tảo giáp nở hoa gây độc cho cá, 

tôm và chim ăn cá, tôm bị độc đó, 

...; cây tỏi tiết chất gây ức chế hoạt 

động của vi sinh vật ở xung quanh. 

* Quan hệ dinh dưỡng trong QXSV 

- Chuỗi thức ăn: Một chuỗi thức ăn gồm nhiều loài có quan hệ dinh dưỡng với nhau và mỗi loài là 

một mắt xích của chuỗi. 

- Lưới thức ăn: Lưới thức ăn gồm nhiều chuỗi thức ăn có nhiều mắt xích chung. 

* Diễn thế sinh thái và sự cân bằng quần xã 

- Diễn thế sinh thái : Diễn thế sinh thái là quá trình biến đổi tuần tự của quần xã qua các giai đoạn 

tương ứng với sự biến đổi của môi trường. 

- Các loại diển thế : 

+ DT nguyên sinh: Môi trường trống trơn -> QX tiên phong -> QX trung gian -> QX ổn định. 

+ DT thứ sinh: Quần xã SV -> QX trung gian -> QX ổn định hoặc không ổn định. 

- Ỳ nghĩa : 







Trang 72/78 










4. 

Hệ 

sinh 

thái 

5. 

Sự 

chuy 

ển 

hóa 

vật 

chất 

tron 

g hệ 

sinh 

thái 

*Hệ sinh thái : Bao gồm QXSV + Sinh 

cảnh 

* Cấu trúc hệ sinh thái : 2 phần 

- Thành phần vô sinh : 

- Thành phần hữu sinh : SVSX – SVTT 

– SVPH 

* Kiểu hệ sinh thái : Tự nhiên – nhân 

tạo 

SƠ ĐỒ HỆ SINH THÁI 

* Chuyển hóa vật chất trong hệ sinh thái : 

- Chuỗi thức ăn và lưới thức ăn 

✓ Chuỗi thức ăn : Là 1 dãy nhiều loài sinh vật có quan hệ dinh dưỡng với nhau. Mỗi loài là 1 

mắt xích, vừa là sinh vật tiêu thụ mắt xích đứng trước, vừa là sinh vật bị mắt xích ở phía sau 

tiêu thụ. Có 2 loại chuỗi thức ăn: 

+ Chuỗi thức ăn mở đầu bằng sinh vật sản xuất: 

Cây ngô -> sâu ăn lá ngô -> ếch -> rắn hổ mang -> diều hâu -> SV phân hủy 

+ Chuỗi thức ăn mở đầu bằng sinh vật phân giải các chất hữu cơ: 

Lá mục mối -> gà -> đại bàng -> SV phân hủy 

✓ Lưới thức ăn : Bao gồm các chuỗi thức ăn có nhiều mắt xích chung.. 

- Bậc dinh dưỡng 

- Tháp sinh thái 

- Chu trình sinh địa hóa : chu trình cacbon – nitơ – nước- phốt pho 







Trang 73/78 







SƠ ĐỒ KHÁI QUÁT 




Chu trình nước: 

Chu trình cacbon 







Trang 74/78 










Chu trình nitơ: 

Chu trình phốt pho: 







Trang 75/78 










6. 

- 

Sinh 

quyể 

n 

* Dòng năng lượng trong hệ sinh thái : 

- Càng lên bậc dinh dưỡng cao hơn năng lượng càng giảm 

- Trong hệ sinh thái năng lượng được truyền một chiều từ SVSX qua các bậc dinh dưỡng, tới môi 

trường, còn vật chất trao đổi qua chu trình dinh dưỡng. 

Ghi chú: PG: Sản lượng SV sơ cấp thô; PN: Sản lượng SV sơ cấp tinh; R: Hô hấp của SV; NU năng 

lượng không đuọc sử dụng; NA: năng lượng không được đồng hóa; C1,2: năng lượng chứa trong các 

mô của đông vật ở các cấp. 


* Sinh quyển : Toàn bộ sinh vật sồng trong các lớp đất , nước , không khí 






Trang 76/78 










- 

Sinh 

thái 

học 

và 

việc 

quả 

n lí 

bảo 

vệ 

nguồ 

n lợi 

thiê 

n 

nhiê 

n, 

bảo 

vệ 

môi 

trườ 

ng 

Bài 

tập 

* Biện pháp quản lí – bảo vệ nguồn lợi thiên nhiên , môi trường . 







Trang 77/78 










Một số khu sinh học (Biome) 

CÁC KHÍ HẬU 

BIOME VÀ ĐẤT ĐAI 

Rất khô, ngày nóng, 

Hoang đêm lạnh, lượng mưa 

mạc rất thấp hơn 25cm, đất 

mỏng và xốp. 

Đồng cỏ 

và thảo 

nguyên 

(savan) 

Rừng 

mưa 

nhiệt đới 

Rừng ôn 

đới 

Rừng 

thông 

(Taiga) 

Đồng 

rêu 

(Tundra) 

Mưa theo mùa, lượng 

mưa trung bình hàng 

năm vào khoảng 25- 

150cm, thường bị 

cháy, đất giàu và tầng 

màu dày. 

Không chia thành 

mùa, nhiệt độ trung 

bình năm khoảng 

28 o C, mưa thường 

xuyên và lượng mưa 

cao, trung bình năm 

trên 250cm, đất mỏng 

và nghèo muối dinh 

dương. 

Khí hậu biến đổi theo 

mùa, băng giá trong 

mùa đông; ấm và ẩm 

trong mùa hè, lượng 

mưa 75-200cm/năm, 

đất phát triển tốt. 

Khí hậu biến đổi theo 

mùa; mùa đông dài, 

lạnh và ít mưa; mùa hè 

mưa nhiều hơn; đất 

chua, rất giàu lá mục. 

Băng giá, trừ khoảng 

thời gian 8-10 tuần lễ 

là mùa sinh trưởng với 

ngày dài, nhiệt độ dịu 

hơn, lượng mưa rất 

thấp, đất mỏng và lớp 

dưới đóng băng quanh 

năm. 

THẢM THỰC 

VẠT ƯU THẾ 

Rải rác các cây bụi 

có 

gai, 

xương rồng, cỏ 

cứng... 

Các loài cỏ, từ cỏ 

thân cao trong vùng 

có lượng mưa lớn 

đến cỏ thân thấp ở 

nơi khô hơn, cây 

bụi và cây thân gỗ 

trong một số vùng. 

Cây lá rộng thường 

xanh rất đa dạng, 

tán dầy, hẹp, cây bì 

sinh, khí sinh, kí 

sinh rất phong 

phú, cây thân thảo 

có kích thước lớn, 

cây leo thân gỗ, cây 

có quả quanh thân. 

Cây lá rộng rụng lá 

theo mùa, cây lá 

kim, cây bụi thấp, 

dương xỉ, địa y và 

rêu. 

Cây lá kim ưu thế 

(thông, linh sam, 

vân sam, tùng, 

bách...), xen với 

một số loài cây 

rụng lá; tầng đất 

dưới nghèo. 

Cây thân thảo thấp, 

sinh trưởng kém, 

rêu, cây bụi lùn, địa 

y, nấm, cỏ bông... 

ĐỘNG VẬT 

GIỚI ƯU THẾ 

Gậm nhấm, thằn lằn, rắn, 

côn trùng đa dạng, cú, 

chim ưng, các loài chim 

nhỏ... 

Động vật ăn cỏ cỡ lớn, bò 

bison, dê, ngựa hoang, 

kanguru, linh dương, tê 

giác, chó sói đồng cỏ, chó 

rừng, sư tử, báo, linh cẩu, 

thỏ, cá sấu đầm lầy, chim 

kền kền, các loài chim 

nhỏ... 

Rất đa dạng về loài, côn 

trùng có màu sặc sỡ; ếch 

nhái, thằn lằn, tắc kè, trăn 

rắn, chim, hươu nai. 

hoẵng, bò và trâu rừng; 

động vật linh trưởng khá 

đa dạng; hổ, báo... Nhiều 

ruồi muỗi, vắt, bò cạp... 

Sóc, gấu trúc, thú có túi, 

chồn, nai, hươu, chó sói, 

gấu đen, rắn, ếch 

nhái, chim; rất giàu vi 

sinh vật trong đất. 

Động vật ăn cỏ cỡ lớn, 

hươu sừng tấm, nai sừng 

tấm, các loài chuột, sóc, 

cáo, linh miêu, gấu, chồn 

mactet, rái cá, các loài 

chim Trung và Nam Mỹ. 

Quanh năm: chuột 

Lemmus, thỏ Bắc cực, chó 

sói Bắc cực, linh miêu, 

Caribu, hươu xạ. 

Trong mùa hè: rất nhiều 

côn trùng, chim nước di cư 

(vịt, ngỗng trời, giang, 

sếu...). 

PHÂN BỐ 

ĐỊA LÝ 

Bắc và tây nam 

châu Phi, một phần 

Trung Đông, tây 

nam Hoa Kỳ, bắc 

Mehico. 

Trung tâm Bắc Mỹ, 

Trung tâm châu Á, 

cận xích đạo châu 

Phi và Nam Mỹ, 

nhiều ở nam Ấn Độ 

và Bắc Australia. 

Phần bắc của Nam 

Mỹ và Trung 

Mỹ, miền trung 

Tây Phi, các đảo 

của Ấn Độ dương 

và Thái Bình 

dương, vùng Đông 

Nam châu Á. 

Tây và trung tâm 

châu Âu, Đông Á, 

phần đông của Bắc 

Mỹ. 

Phần phía bắc của 

Bắc Mĩ, châu Âu, 

châu Á kéo dài 

xuống các vùng có 

độ cao ở phía nam. 

Dải đất viền lấy rìa 

bắc lục địa Âu - Á, 

Bắc Mỹ, 

Greenland, kéo dài 

xuống phía nam 

trên các đỉnh núi 

cao và nằm phía 

trên rừng Taiga. 







Trang 78/78

Tóm tắt kiến thức trọng tâm Sinh 12 thi THPTQG 2019, đầy đủ, ngắn gọn, chất lượng

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?