Succulenta December 2023

6
December
2023
Jaargang 102
ISSN 0039-4467
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
245

Speciekuip
Ben Wijffelaars
Wat zenuwachtig geworden van paniekerige
vragen op Facebook over de beste
datum om je planten naar binnen te brengen,
besloot ik toch maar wat voorbereidingen
te treffen. Mijn vermoedens dat de
in afgelopen zomer uit hun pot gegroeide
aeoniums niet meer samen door één deur
zouden kunnen of willen, bleken al snel
juist. Het grootste exemplaar, een Aeonium
arboreum ‘Zwartkop’ stond in een professionele
zwarte speciekuip al te dringen om
naar binnen te mogen en u begrijpt het
al: te breed geworden voor de deur van
mijn niet al te grote kasje. Dan moet hij
maar weg! Mijn ondoordacht berichtje op
de Facebookpagina van Succulenta was
mogelijk iets te genereus: gratis ophalen,
inclusief de speciekuip. Nou woon ik,
onder de rook van ’s-Hertogenbosch zoals
dat heet, in Rosmalen, in zo’n vinex-wijk
achter het centrum, waar je status wordt
afgemeten naar het merk en de afmetingen
van de luxe bakfietsen waarin het grut
naar en van hun campus wordt vervoerd.
Dit terzijde. Van authentiek Rosmalen is
niet veel meer te bespeuren. Nog niet zo
heel lang geleden was driekwart van de
inwoners hier van oudsher òf stukadoor òf
getrouwd met een stukadoor. Het andere
kwart was stratenmaker, zo eenvoudig zit
Brabant soms in elkaar. Mijn aanbieding
riep onverwachte reacties op. Een vraag
als ”Wat is een speciekuip eigenlijk” zou bij
niemand hier in het dorp zijn opgekomen,
ze waren daar thuis immers grootgebracht
met de speciekuipen van ‘ons Pap’. En
anders wel op de dorpsschool toen de
inhoudsmaten aan de beurt kwamen. Bij
de bakfietsers hier lag dat duidelijk anders.
Die mooie aeonium wilden ze allemaal wel,
maar mijn ruimte op Facebook met persoonlijke
berichten liep over met vragen
als “Ik heb een Mini Clubman, kan daar wel
een speciekuip in” of “Kun je een speciekuip
gewoon tillen?”. Zelfs mijn hoofdredacteur
schrok van het aanbod, en vroeg voorzichtig
of ik onze hobby toch niet ging verlaten,
mogelijk bevreesd voor een lege pagina 1
in de toekomst. Het was moeilijk een keuze
te maken. Er werden zelfs dozen Bossche
bollen als tegenprestatie toegezegd en de
vraag werd gesteld of ze langs mochten
komen bij me om meer te weten te komen
over aeoniums. Ik schrijf bewust “ze” want
de communicatie werd niet gevoerd met de
gebruikelijke grijze mannen uit het succulentencircuit
maar nagenoeg alleen met net
iets oudere dames, naast de jeugd toch de
doelgroep die Succulenta zo graag aan zich
zou willen binden. De oplossing voor het
ledentekort ligt dus bij de aeoniums! Als u
me niet gelooft, doe wat ik inmiddels ook
heb gedaan, meld u aan bij de Facebookgroep
‘Aeonium Addicts’ met 16.267 leden
wereldwijd en de wereld van de aeoniums
met haar grenzeloze hoeveelheid soorten
en varianten gaat voor u open. Waar Jan
Jaap de Morree destijds horendol werd van
allerlei hybridevormen (Succulenta 88-5 en
Succulenta 93-3), kunt u zich hier te buiten
gaan aan naamgeving, kweektips, zaaien,
stekken, kopen, ruilen, weggeven of wat
u maar wilt met dit verrassende geslacht.
Ik heb inmiddels besloten de speciekuip
toch maar zelf te houden en heb mijn kasje
maar aan de kuip aangepast. Met zoveel
enthousiastelingen weet je maar nooit wat
je over de vloer krijgt!
bwijffelaars@planet.nl
246
Succulenta jaargang 102 (6) 2023

Hamatocactus setispinus
De borstel-haakcactus
Theo Heijnsdijk
Een geheel andere soort is weer de Borstel-Haakcactus (Hamatocactus setispinus), welke langs
de Coloradorivier en elders in Zuidelijk-Texas en het Noorden van Mexico voorkomt. Deze sterk
gewapende cactus wordt omstreeks 15 cm hoog, en telt pl.m. 13 hooge, aan den rand gegolfde,
dunne ribben, met talrijke witte en bruinachtige doorns, met één, in een haak uitloopende,
lange middendoorn. De bloemen zijn tot 7 cm lang, geel van kleur met rood centrum. Het is de
eenige soort van haar geslacht.
Tot zover de tekst van A.J. van Laren in het Verkade-album ‘Cactussen’ uit 1931. Zie de afbeelding
hieronder.
Bijna iedere cactusliefhebber zal Hamatocactus
setispinus kennen. De Nederlandse
naam die Van Laren gaf, is min of meer een
vertaling van de botanische naam want hamatocactus
betekent ‘haakcactus’ en setispinus
betekent ‘met borstelige bedoorning’.
De plant hoort volgens de boeken tot de
makkelijkst te kweken soorten en wordt
altijd geroemd om de grote bloeiwilligheid.
Er wordt geschreven dat zelfs tweejarige
zaailingen al tot bloei kunnen komen. De
bloemen zelf zijn prachtig zijdeglanzend
geel met een rood hart (afb. 1) en ze worden
gevolgd door bijna ronde zaadbessen
die eerst groen zijn, maar bij rijpheid prachtig
rood kleuren (afb. 2) en de plant nog
maandenlang blijven sieren. Tel daarbij op
dat van april tot oktober de ene na de andere
bloem verschijnt en je moet wel met
de bijna ideale cactus van doen hebben.
Toch zie ik de soort betrekkelijk weinig bij
medeliefhebbers.
De verzamelaar
De eerste gedocumenteerde vondst van
H. setispinus was door Ferdinand Jacob
Lindheimer (1801 – 1879). Lindheimer is in
Frankfurt am Main (Duitsland) geboren. Na
zijn gymnasium studeerde hij onder andere
in Wiesbaden, Jena en Bonn. Daar haalde
hij zijn graad in de filologie (een tak in de
taalwetenschappen). Hij werd leraar en was
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
247

1: De bloemen van Hamatocactus setispinus.
2: De zaadbessen kleuren bij rijpheid prachtig rood. Let op de mier op de middelste zaadbes.
248 Succulenta jaargang 102 (6) 2023

ook politiek actief. In 1834 vertrok hij naar
de Verenigde Staten om te ontkomen aan
de politieke repressie waar veel intellectuelen
in Duitsland onder te lijden hadden. Via
New Orleans belandde hij in Mexico, waar
hij de leiding kreeg over een ananas- en
bananenplantage. Daar werd zijn interesse
in planten en insecten gewekt. Toen in
oktober 1835 de Texaanse revolutie begon
(Texas wilde zich afscheiden van Mexico),
besloot hij mee te vechten voor Texas. Het
schip waarop hij naar het noorden voer,
leed schipbreuk voor de kust van Alabama.
Desondanks slaagde hij erin om zich aan
te melden en hij diende 19 maanden in
het leger van de nieuwe republiek. In die
periode en na zijn ontslag in 1837 bracht hij
zijn vrije uren door met het onderzoeken
van de bloemen, bomen en grassen in zijn
omgeving. Lindheimer kende Georg Engelmann
(werkzaam als arts en botanicus in
St. Louis, Missouri) nog uit Frankfurt en hij
bezocht hem in de winter van 1839 – 1840.
Hij liet Engelmann voorbeelden van zijn verzameld
materiaal zien. Na een nieuw bezoek
in de winter van 1842 – 1843 werd hij
door Engelmann, met steun van de toen al
beroemde botanicus Asa Gray van Harvard
University, aangenomen om systematisch
planten te verzamelen. De eerste tocht was
in oktober 1843 vanuit Galveston, aan de
oostkust van Texas. In de jaren erna schoof
zijn onderzoeksgebied steeds verder naar
het westen. In dertien jaar tijd liep het
aantal door hem verzamelde exemplaren
op tot, naar schatting, tussen de 80.000
en 100.000. Het aantal soorten bedraagt
ongeveer 1500, waaronder een paar honderd
nieuwe. De soorten werden door Gray
en Engelmann beschreven in hun ‘Plantae
Lindheimerianae’.
Tegen eind 1844 begeleidde Lindheimer de
Duitse prins Carl zu Solms-Braunfels met
een groep kolonisten van de Texaanse kust
naar de plaats waar de prins een Duitse
nederzetting wilde beginnen. Die plek was
aan de weg van San Antonio naar Austin.
Hier werd de stad New Braunfels gesticht.
Als dank kreeg Lindheimer een stuk grond
waar hij een huis kon bouwen. Hij begon er
ook een botanische tuin. Lindheimer is er
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
tot zijn dood in 1879 blijven wonen.
In 1852 begon Lindheimer in zijn woonplaats
een Duitstalige krant, Die Neu-
Braunfelser Zeitung. Tijd voor botanische
verzamelreizen was er niet meer. Hij bleef
hoofdredacteur tot 1872. Daarna stichtte
hij nog een privéschool voor hoogbegaafde
kinderen en hij was ook nog werkzaam als
vrederechter.
Lindheimer wordt wel de vader van de
Texaanse botanie genoemd. Er is een plantengeslacht
naar hem genoemd, Lindheimera.
Verder komt zijn naam in ongeveer
30 soortnamen van planten voor, waaronder
Opuntia lindheimeri en de bekende
tuinplant Gaura lindheimeri. Er is ook nog
een subspecies van een slang naar hem
genoemd, Pantherophis obsoletus lindheimeri
(de Texas rattenslang).
Zijn woning in New Braunfels is nu een museum.
Het is opgenomen in het ‘National
Register of Historic Places’.
De eerste beschrijving (als Echinocactus
setispinus)
In 1844 verzamelde Lindheimer planten in
Texas in een gebied dat ruwweg liep van de
rivier de Brazos tot de Coloradorivier. Niet
te verwarren met de meer bekende en veel
langere Coloradorivier in het zuidwesten
van de USA.
In 1845 werden 318 van de verzamelde
plantensoorten door Gray en Engelmann
beschreven in het eerste deel van de hierboven
al genoemde ‘Plantae Lindheimerianae’.
In een voetnoot werden Echinocactus
setispinus (de meeste bolcactussen heetten
in die tijd nog Echinocactus) en nog zes
andere nieuwe cactussen beschreven. Volgens
Engelmann vond Lindheimer de soort
aan de Coloradorivier tussen de ‘Musket
thickets’ (doornig struikgewas van Prosopis
glandulosa, ook wel ‘Honey mesquite’ genoemd).
In 1850 verscheen een tweede deel van
‘Plantae Lindheimerianae’. Hierin werden
planten beschreven die Lindheimer in 1845
en 1847 verzameld had. De beschrijving
249

3: Deze driejarige zaailing
kwam in 2021 al tot bloei.
Het zaad is onder de naam
H. setispinus var. orcuttii
bij het Clichéfonds van
Succulenta aangeschaft.
4: Een doormidden gesneden vruchtje van
de plant van afb. 2. De buitendiameter van
het vruchtje is circa 8 mm. De vruchtmassa
binnenin bestaat volgens Engelmann uit
opgezwollen zaadstrengen.
5: Hamatocactus setispinus in Blancs illustrated
price-list van 1889. De soort was toen al erg
gewoon en dus goedkoop.
250 Succulenta jaargang 102 (6) 2023

van Echinocactus setispinus werd nu
door Engelmann verder aangevuld en
hij beschreef meteen twee variëteiten:
E. setispinus var. hamatus (= hakig) en E.
setispinus var. setaceus (= borstelig). De
eerstgenoemde was volgens Engelmann
de grotere zuidelijke vorm met 10 - 12
randdoorns van (omgerekend) 1,3 - 3,4 cm
en een gehaakte middendoorn van 2,6 – 3,4
cm. Dat komt goed overeen met de plant
van afb. 2. Deze variëteit was al eerder
(1848) door Mühlenpfordt beschreven als
Echinocactus hamatus.
De tweede, E. setispinus var. setaceus,
was juist een kleinere, meer noordelijke,
vorm met 14 -16 randdoorns van 1,1 – 2,1
cm en, net als bij de eerste variëteit, een
gehaakte middendoorn van 2,6 – 3,4 cm.
De doorns zouden ook dunner zijn dan bij
de var. hamatus. Deze variëteit had model
gestaan voor de eerdere beschrijving uit
1845. De plant van de cover is onder de
naam H. setispinus var. setaceus gezaaid. Het
zaad kwam van Steven Brack (veldnummer
SB851, vindplaats in Texas, Jim Hogg
County).
In Europa behoorde vorst Salm-Dyck tot de
eersten die de plant in bezit kregen. In 1850
schreef hij in zijn boek over de cactussen
die hij in 1849 in zijn verzameling had: “In
hortis adhuc rarissima species” (Een tot nog
toe in de tuinen zeer zeldzame soort). Daar
kwam snel verandering in, want in 1856
schreef Engelmann in zijn ‘Synopsis of the
Cactaceae of the Territory of the United
States and Adjacent Regions’ (vertaald):
Het is niet nodig om deze bekende en goed
gekarakteriseerde soort, die nu vaak wordt
gekweekt, verder te beschrijven; de gecomprimeerde
ribben, borstelige doorns, kleine rode
bes en tuberculate zaden maken het onderscheid
met alle verwante soorten gemakkelijk.
(Opmerking: tuberculaat wil zeggen geknobbeld,
zie ook afb. 4).
Dat de soort algemeen bekend werd, bleek
ook wel uit de prijslijst 1889 van de firma
Blanc. Daarin werden plantjes aangeboden
vanaf 25 dollarcent (afb. 5).
6: Plaat 20 van Paulus Roetter in ‘Cactaceae of
the Boundary’ van Georg Engelmann.
Uitleg bij de nummers: 1. top van een plant
met bloem; 2. een andere bloem; 3. bloemknop;
4-6. doornbundels met twaalf rand- en
één middendoorn; 7-9. doornbundels met
meer rand- en soms meer middendoorns;
10. doornbundel met twee bijna rechte
middendoorns; 11. vrucht; 12. verschillende
zaden vastzittend aan de zaadstreng, viermaal
vergroot; 13. zaad van de gebruikelijke
grootte en vorm; 14. groter zaad van een
exemplaar van Eagle Pass waar de doorns
van fig. 8 bij horen.
De eerste gepubliceerde afbeelding
In zijn ‘Cactaceae of the Boundary’(1859)
noemt Engelmann de variëteiten niet meer.
Wel schrijft hij dat er vele vormen verzameld
zijn en dat de soort voorkomt van
de Brazos zuidwaarts tot de Rio Grande
en westwaarts tot de San Pedro rivier. Op
plaat 20 in dit werk wordt de plant met veel
detailtekeningen afgebeeld. Deze plaat
(afb. 6) is, net als de 74 andere platen in dit
boek, gemaakt door zijn medewerker Paulus
Roetter (eigenlijk Rötter).
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
251

Het (voormalige) geslacht Hamatocactus
Dit geslacht is in 1922 opgesteld door Britton
& Rose.
Het bevatte slechts één soort: Hamatocactus
setispinus. Daaronder vielen ook
de eerder als aparte soorten beschreven
Echinocactus hamatus, E. cachetianus, E.
muehlenpfordtii, E. hamulosus, E. nodosus en
de eerdere variëteiten setaceus, orcuttii en
mierensis. De beide laatste zijn ‘beschreven’
door Schumann in zijn Gesammtbeschreibung.
Maar die beschrijving is wel uiterst
summier. Bij var. orcuttii bijvoorbeeld luidt
die:
„Körper cylindrisch; Mittelstacheln sehr lang,
gelb, horizontal abstehend, angelhakig gekrümmt.“
(Lichaam cilindrisch, middendoorns
zeer lang, geel, horizontaal afstaand, gebogen
als een vishaak.)
Britton & Rose kozen voor een apart geslacht
vanwege de onderscheidende eigenschappen
die Engelmann al aangaf: de
bouw van het plantenlichaam, de zaadbessen
en het zaad.
In 1969 vond Lyman Benson dat er geen
reden was voor een apart geslacht en hij
bracht Hamatocactus setispinus onder bij
Ferocactus. Maar in 1987 deelde Anderson
de soort in bij het geslacht Thelocactus.
Hij baseerde dat vooral op de overeenkomsten
van H. setispinus met Thelocactus
bicolor. Thelocactus setispinus werd het dus.
Daarvoor moest wel de definitie van het
geslacht Thelocactus gewijzigd worden. Binnen
dit geslacht wordt het onderscheid dan
wel gemakkelijk. Het is de enige thelocactus
met haakdoorns.
Maar de toewijzing aan Thelocactus is niet
onomstreden. In het jaar 2000 bijvoorbeeld
betoogden de Italianen Alessandro Mosco
en Carlo Zanovello in Bradleya dat het toewijzen
van Hamatocactus setispinus aan het
geslacht Thelocactus voorbijgaat aan twee
wezenlijke kenmerken (volgens Britton &
Rose) van het laatstgenoemde geslacht;
namelijk de aanwezigheid van tuberkels,
waarop de geslachtsnaam is gebaseerd
(thelos betekent tepel) en de in principe
openbarstende vruchten. De vruchten van
H. setispinus zijn vlezig en ze scheuren niet
open. Zij concludeerden dat H. setispinus
niet in het geslacht Thelocactus past. In
1998 hadden de heren Alsemgeest, Bregman
en Van Veldhuisen in Succulenta ook
al betoogd dat de zaadstructuur duidelijk
anders is dan bij Thelocactus.
In afwachting van nader DNA-onderzoek
handhaaft Joël Lodé in zijn Taxonomy of the
Cactaceae (2015) de naam Hamatocactus.
De meeste auteurs zijn het er wel over eens
dat alle beschreven variëteiten die status
niet verdienen. Meestal gaat het alleen om
niet-significante variaties in de bedoorning.
Dat wil dus zeggen dat de variëteiten cachetianus,
mierensis, muehlenpfordtii, orcuttii en
setaceus alle komen te vervallen.
Toch worden nog steeds planten en zaden
onder de genoemde variëteitsnamen
aangeboden. Ik zaaide in 2018 bijvoorbeeld
zaden die door het Clichéfonds van Succulenta
onder de naam H. setispinus var.
orcuttii aangeboden werden. In 2021 kwam
een van die zaailingen al tot bloei (afb.
3).De omschrijving van Schumann met “Mittelstacheln
sehr lang“ vind ik echter niet van
toepassing bij deze zaailingen.
Bij sommige exemplaren worden de zaadbessen
bij rijpheid niet rood, maar geel. Die
worden wel als forma flavibaccatus (= met
gele bessen) aangeduid.
De soortnaam
Ook de soortnaam is aan discussie onderhevig.
In zijn hierboven al genoemde
werk ‘Cactaceae of the Boundary’(1859)
meldde Engelmann dat hij de plant al eerder
onder de naam Echinocactus bicolor
ontvangen had van Jean Louis Berlandier.
Die had hem gevonden in de buurt van
Matamoros (Mexico, Tamaulipas) bij de Rio
Grande. Reeds in 1832 heeft Berlandier
deze soort in een artikel in het tijdschrift
‘Historia Natural Botanica’ beschreven.
‘Bicolor’ (tweekleurig) zou betrekking hebben
op de gele bloemen met rood hart.
Volgens Britton & Rose (1922) betreft het
hier echter een andere soort. Maar in 1924
252 Succulenta jaargang 102 (6) 2023

kwam de Amerikaanse botanicus Ivan
Murray Johnston in het bezit van de handgeschreven
documenten, met tekeningen,
die aan het artikel ten grondslag lagen, en
hij concludeerde dat het toch alleen maar
H. setispinus kon betreffen. Aangezien de
soortnaam van Berlandier, bicolor, ouder
was dan de naam van Engelmann, setispinus,
zou de naam volgens de regels dus
veranderd moeten worden in Hamatocactus
bicolor. Ook in deze tijd wordt er nog voor
gepleit (bijvoorbeeld in 2007 door Jörg Ettelt)
om de naam op deze manier aan te
passen. Ook Powell et al. houden in hun
‘Cacti of Texas, a Field Guide’ (2008) vast
aan de naam Hamatocactus bicolor. Mocht
de plant toch onder de geslachtsnaam
Thelocactus gehandhaafd blijven, dan levert
dat wel weer een probleem op, want de
naam Thelocactus bicolor hoort al bij een
andere soort. Die is ook voor het eerst beschreven
als Echinocactus bicolor, maar dat
was in 1848, dus later dan de Echinocactus
bicolor van Berlandier. Volgens de taxonomieregels
zou de huidige Thelocactus bicolor
dan dus een andere naam moeten krijgen.
Lookalikes
In de tijd van de beschrijving van Echinocactus
setispinus werden er nog meer cactussen
gevonden met een overeenkomstig uiterlijk.
Het gevolg was een haast duizelingwekkende
wirwar van namen. In zijn hierboven al
genoemde Synopsis enz. (1856) bracht Engelmann
de haakdoornigen in het geslacht
Echinocactus onder in de sectie ‘Hamati’ (=
met haken). Daarin noemde hij naast E.
setispinus nog 7 soorten, waaronder E. brevihamatus
(= met korte haken), E. uncinatus
(= van haken voorzien), E. sinuatus (= bochtig;
eerder door Poselger beschreven als E.
setispinus var. sinuatus) en E. longehamatus
(verkeerd gespeld want hij bedoelde E. longihamatus
= met lange haken; naam gegeven
door Galeotti in 1846, die de beschrijving
echter pas in 1848 publiceerde). Bij deze
laatste onderscheidde Engelmann nog de
variëteiten crassispinus (= met dikke doorns),
gracilispinus (= met slanke doorns) en brevispinus
(= met korte doorns).
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
Engelmann zelf vond kennelijk ook dat veel
soorten erg op elkaar leken, want in zijn,
eveneens hierboven al genoemde, werk
Cactaceae of the Boundary (1859) vermeldt
hij dat hij E. sinuatus zo uitgebreid beschrijft
omdat deze wel heel erg nauw verwant is
aan E. setispinus en nog meer aan E. longihamatus.
Het feit dat bijna alle genoemde soorten in
de regel 13 ribben hebben, maakt het er
niet makkelijker op om niet bloeiende of
vruchtdragende planten van elkaar te onderscheiden.
En in de jaren erna verschenen er nog meer
soorten en variëteiten.
Taxonomisch doolhof
In de delen 3 en 4 van hun werk The Cactaceae
werd door het duo Britton & Rose een
eerste ordening aangebracht.
De hierboven genoemde soorten kwamen
daarbij in drie verschillende, door hen gecreëerde
geslachten, terecht. Hamatocactus
uiteraard, maar daarnaast Ferocactus
en Ancistrocactus. De naam Ancistrocactus
(weerhaakcactus) overigens kwam van
Schumann, die deze gebruikte als ondergeslacht
van Echinocactus.
De hierboven al genoemde E. longihamatus
werd Ferocactus hamatacanthus. Zij kozen
voor deze soortaanduiding omdat de betreffende
plant in1846 al door Mühlenpfordt
als Echinocactus hamatocanthus (met
een o dus) beschreven was, nog voordat
Galeotti de plant onder de naam E. longihamatus
publiceerde. In een volgend artikel
ga ik verder in op de soort Ferocactus hamatacanthus.
Maar het bleef niet bij de bovengenoemde
geslachten. Opeenvolgende deskundigen
waren het niet met elkaar eens en sommige
soorten kwamen in een waar taxonomisch
doolhof terecht.
De meest uitgebreide zwerftocht werd
gemaakt door Echinocactus uncinatus (E.
setispinus var. uncinatus). Britton & Rose
maakten er een ferocactus van, maar via
Echinomastus, Glandulicactus (Backeberg),
Thelocactus, Hamatocactus en Ancistrocactus
werd het in 1987 Sclerocactus (door Taylor).
253

Van deze soort bestaat overigens ook nog
de variëteit wrightii.
Ook Echinocactus brevihamatus ging door de
molen. Via E. scheeri var. brevihamata en Ancistrocactus
brevihamatus (Britton & Rose),
werd het in 1991 Sclerocactus brevihamatus.
Maar later werden ook nog Pediocactus
brevihamatus en Sclerocactus scheeri subsp.
brevihamatus voorgesteld. Deze laatste namen
zijn niet breed geaccepteerd.
S. brevihamatus heeft ook nog een subspecies
tobuschi.
Nectarkliertjes
In Cactaceae of the Boundary besteedde
Engelmann ook aandacht aan de nectarkliertjes
die sommige cactussen produceren
(afb. 7 en afb. 8). In de beschrijving van
E. longehamatus (nu Ferocactus hamatacanthus)
schrijft hij (vertaald uit het Engels):
Bloem vanuit een groef net boven de doorns, gescheiden
van het doorns dragende areool door
2 – 5 stompe cilindrische lichaampjes die vaak
een heldere stroperige vloeistof uitscheiden.
7: Twee nectarkliertjes met heldere, stroperige
uitscheiding bij Ferocactus hamatacanthus.
8: Nectarkliertjes en mier bij Hamatocactus
setispinus.
254 Succulenta jaargang 102 (6) 2023

Ik vind ze ook bij E. Setispinus, E. Emoryi, en
vele andere en zij corresponderen ongetwijfeld
met kliertjes in de groeven van Mamillaria
Scheerii en anderen.
Zij verschijnen tegelijk met de bloem en zijn
dan zacht en vlezig; later worden ze hard,
van dezelfde textuur als de doorns, en ze zijn
blijvend.
Hier ligt ook de oorsprong van de naam
Glandulicactus (kliercactus) van Backeberg.
Tegenwoordige gebruikt men de term
extraflorale nectariën voor deze kliertjes.
Schumann noemt ze ook in zijn Gesammtbeschreibung
(“extranuptialen Nektarien”)
maar op de functie ervan wordt door beide
auteurs niet ingegaan. In mijn kas constateer
ik dat er zich regelmatig mieren op en
rond de kliertjes bevinden (zie afb. 2 en
afb. 8). In latere literatuur wordt aangegeven
dat de mieren de planten beschermen
tegen vraatzuchtige belagers. Ze lijken in
ieder geval geen rol te spelen bij de bestuiving,
want ik heb nog nooit mieren in de
bloemen gezien. Volgens Lodé worden de
9: Hamatocactus setispinus op een groeiplaats
in Texas.
Foto van het internet
bloemen door bijen bestoven. Ik heb ook
de indruk dat de nectar pas na de bloei
afgescheiden wordt. Het zou ook kunnen
zijn dat de mieren moeten zorgen voor de
verspreiding van zaden, maar dan is het
niet logisch dat de kliertjes al verschijnen
tijdens de bloei terwijl het nog maanden
duurt voor de zaden rijp zijn.
Hoewel mieren over het algemeen in de kas
nogal hinderlijk zijn, is hun aanwezigheid in
dit geval juist voordelig. Als zij er niet waren
zou de afgescheiden nectar op de plant
achterblijven en dienen als voedingsbodem
voor een schimmelsoort die de areolen en
de directe omgeving daarvan lelijk zwart
doet kleuren.
De natuurlijke groeiplaatsen
Zoals in het citaat uit het Verkade-album
al geschreven, ligt het verspreidingsgebied
van H. setispinus in het zuiden van Texas
(afb.9) en in de noordoostelijke deelstaten
van Mexico (Coahuila, Nuevo León en Tamaulipas).
Daar groeit de soort op hoogtes
tussen zeeniveau en 550 meter op laagvlaktes
tussen doornig struikgewas.
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
255

Andere cactussen die in het groeigebied
voorkomen zijn onder andere Astrophytum
asterias, Mammillaria heyderi, Echinocereus
stramineus, Wilcoxia tamaulipensis en Homalocephala
texensis.
Cultuur
H. setispinus is een plant die naar verluidt
zelfs op de vensterbank tot bloei komt.
Maar pas op met de felle zon in het voorjaar.
Dan kan de plant behoorlijk verkleuren
en dan is het moeilijk om er weer groei
in te krijgen. Als de plant in de winter nogal
rimpelig wordt, dan is het goed om op een
zonnige dag wat water te geven. De soort
is beslist niet koudegevoelig. Sommige liefhebbers
kweken hem in een onverwarmde
kas.
De plant spruit zelden en stekken is dus
niet de manier om de plant te vermenigvuldigen.
Maar zaaien gaat prima (afb. 10) en
het zaad is ruim verkrijgbaar.
10: Een 5,5 cm potje met zes maanden oude
zaailingen van Hamatocactus setispinus.
Literatuur
Alsemgeest, W., Bregman, R. & Veldhuisen,
R. van (1998). Het geslacht Thelocactus,
Succulenta 77 (2): 85.
Anderson, E. F. (1987). A revision of the
genus Thelocactus B. & R., Bradleya 5: 59.
Blanc, A. & Co. (1889). Illustrated Price List
of Rare Cacti: 10.
Britton, L. N.& Rose, J. N. (1922). The Cactaceae
vol. 3: 104.
Engelmann, G. & Gray, A. (1845). Plantae
Lindheimerianae, Boston Journal of natural
history 5 (2): 246.
Engelmann, G. & Gray, A. (1850). Plantae
Lindheimerianae, Part II, Boston Journal of
natural history 6 (2): 201.
Engelmann, G. (1856). Synopsis of the Cactaceae
of the Territory of the United States
and Adjacent Regions, Proceedings of the
American Academy of Arts and Sciences 3:
272.
Engelmann, G. (1859). Cactaceae of the
Boundary, United States and Mexican
Boundary Survey: 21; plate 20.
Ettelt, J. (2007). Hamatocactus bicolor: In
difesa di un nome – Hamatocactus bicolor:
In defence of a name. Cactus & Co 11 (3):
186–196.
Lodé, J. (2015). Taxonomy of the Cactaceae
1: 283-284.
Mier y Terán, M. de & Berlandier, J. L.
(1832). Memorias de la Comision de limites
a las ordenes del general Manuel de Mier y
Teran. Historia Natural Botanica.
Mosco, A. & Zanovello, C. (2000). A phenetic
analysis of the genus Thelocactus, Bradleya
18: 29-54.
Mühlenpfordt, F. (1848). Beiträge zur Cacteenkunde.
Allgemeine Gartenzeitung 16
(3): 18.
Salm Dyck, J. de (1850). Cactæ in Horto
Dyckensi cultæ anno 1849: 154.
Powell, A. M., Weedin, J. F. & Powell, S. F.
(2008). Cacti of Texas, A Field Guide. Texas
Tech University Press: 214–216.
Taylor, N. P.(1987). New and unfamiliar
names of Cactaceae to be used in the European
Garden Flora, Bradleya 5: 94.
th.heijnsdijk@gmail.com
256 Succulenta jaargang 102 (6) 2023

Invloed van Superol op het kiempercentage
van cactuszaden
Henk Ruinaard
Zaden zijn niet kieskeurig. Als ze er zin in hebben, ontkiemen ze op de ondergrond
waarop ze toevallig terechtgekomen zijn. Wij, als succulentenliefhebbers, proberen dat
in goede banen te leiden, maar als er wat zaden naast de zaaipotjes of op de bevloeiingsmat
van het tablet vallen, ontkiemen ze daar net zo goed als in de zaaipotjes. Als je
wilt weten of je zelf geoogste zaden of aangekochte zaden wel kiemkrachtig zijn, hoef
je dat dus niet in een zaaipotje met ‘zaai & stekgrond’ te doen. Als ondergrond voldoet
een stuk vochtig gemaakt keukenpapier, schoonmaakdoekje of dweil heel goed, als
je tenminste alleen maar naar het ontkiemen wilt kijken. Natuurlijk doe je dat alleen
maar als je veel zaden van dezelfde soort hebt.
Kiempercentage
Na vele jaren van wisselende zaairesultaten
besloot ik in 2022 toch maar eens
uit te zoeken of ik hiervoor een verklaring
kon vinden. Hoewel zaaien in principe niet
moeilijk is, blijkt vaak in de praktijk dat toch
slechts een klein deel van de zaden tot een
plantje uitgroeit.
Als je 25 zaden uitzaait en je houdt daar 3
plantjes aan over, is dat voor beginnende
liefhebbers al een succes. Voor de meeste
liefhebbers is 3 plantjes, gezien het gebrek
aan ruimte in de meeste kassen, ook al
goed genoeg. Maar het zaaien is pas echt
een succes als 100% van de zaden ontkiemt
en als plantje overleeft.
Kan dat eigenlijk wel? En zo ja, hoe bereik je
dat dan? En wat zijn de mogelijke oorzaken
van een laag kiem- of overlevingspercentage?
Dat zijn vragen die je met een kiemproef
sneller en beter kan beantwoorden
dan met de normale zaaiprocedure.
Kiemproefmethode
Het principe van een kiemproef is eenvoudig.
Wat je nodig hebt is een vochtige,
ondergrond waarop de zaden kunnen
ontkiemen, een doorzichtig bakje met een
deksel waarin de ondergrond vochtig blijft
en een verwarmingsmatje om de gewenste
zaaitemperatuur mee in
te stellen.
Mijn eerste experiment
begon met een bakje van
15 x 10 x 6 cm dat bestond
uit perspexplaatjes,
die met pvc-lijm
aan elkaar waren geplakt.
1: Kiembakjes met zaden
in 5x5 patroon
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
257

Op de bodem lag een schuimplaatje
(‘sponsdoekje’ dat je gebruikt om het aanrecht
schoon te houden) van 5 mm dikte,
met daarop vier schuimplaatjes van 4,5
x 4,5 cm. Op elk plaatje werden 25 zaden
gelegd in een 5x5 patroon (afb. 1) en de
bovenkant werd afgesloten met een 3 mm
dik deksel van polycarbonaatplaat.
Op een verwarmingsmatje van 16 watt van
het merk ExoTerra, met afmetingen van
26,5 x 25,5 cm, pasten 4 bakjes (afb. 2). Bij
continu verwarmen bleef de temperatuur
van het sponsschuim 30 ± 2 °C.
Deze opstelling stond in een kelder met een
constante temperatuur van 18 °C. Om het
daglicht na te bootsen was boven de bakjes
een led-groeilamp aangebracht van 4 watt.
In een viertal proeven werden de condities,
en daarmee de reproduceerbaarheid,
steeds verder geoptimaliseerd. Bij elke
proef werden telkens zaden van dezelfde
vier cactussoorten gebruikt.
Elke dag om10 uur werd een foto van de
zaden op de schuimplaatjes gemaakt. Door
deze foto’s op een computerscherm te
vergroten (afb. 3) kon het aantal ontkiemde
zaden nauwkeurig geteld worden. Aangezien
er steeds 25 zaden per soort gebruikt
waren, betekent dit dat het kiempercentage
gelijk is aan het aantal gekiemde zaden
maal 4. Elk zaadje meer of minder dat ontkiemd
is, geeft dus meteen een verschil van
4% in het kiempercentage van die soort.
Omdat er per bakje steeds 100 zaden waren,
is het kiempercentage per bakje gelijk
aan het totaal aantal ontkiemde zaden in
dat bakje.
Invloed van de Superol-dosering
In een van de optimalisatieproeven werd
nagegaan of het toevoegen van hulpstoffen,
zoals meststoffen, ontsmettingsmiddelen
of schimmelbestrijdingsmiddelen,
invloed hebben op het ontkiemen van
de zaden. Hiervoor werden de volgende
toevoegingen gebruikt: de meststof Kristalon
geel, het schimmelbestrijdingsmiddel
Foram 80 WG en het ontsmettingsmiddel
Superol.
Bij deze proef bleek dat de kieming per
bakje na 8 dagen, bij het gebruik van alleen
leidingwater, vrij goed was, namelijk 68%.
Bij water met Kristalon geel en Foram 80
WG was dit iets minder, namelijk resp.
58% en 58%. Een zeer opvallend resultaat
was de zeer slechte kieming als gevolg van
het gebruik van 0,5 g/l Superol in bakje 4.
Slechts 1% van deze zaden ontkiemden.
Toen ik dit zag, kon ik het eerst niet geloven,
maar daarna herinnerde ik me dat
Wolter ten Hoeve al eens verteld had over
de mogelijke negatieve invloed van Superol
op het zaairesultaat.
Daar een proefresultaat wetenschappelijk
pas geloofwaardig is als het gereproduceerd
kan worden, heb ik deze kiemproef
met de zaden van dezelfde soorten en bij
dezelfde condities herhaald.
In deze herhalingsproef werden bovenstaande
resultaten bevestigd. Hoewel er
2: Opstelling
kiemproef
258 Succulenta jaargang 102 (6) 2023

kleine verschillen met de eerdere proef
zijn, is de trend hetzelfde. Foram 80 WG
presteert in de tweede proef zelfs iets beter
dan met alleen water en Superol presteert
opnieuw zeer slecht.
Uit deze proef blijkt zeer duidelijk dat 0,5
g/l Superol een desastreuze invloed heeft
op het ontkiemen van de zaden. Kennelijk
is 0,5 g/l te veel van het goede. Maar wat is
dan de normaal voorgeschreven dosering?
En welke lagere dosering heeft nog geen
negatieve uitwerking?
“Superol tabletten waren vroeger te koop in
kleine plastic buisjes met 40 kleine gele tabletjes.
Je loste 1 of meer van deze gele tabletten
op in water en dat gebruikte je dan om er mee
te gorgelen bij beginnende keelpijn. Op de
verpakking stond: “Wordt als gorgel- of spoeldrank
gebruikt bij beginnende keelpijn. Daarnaast
kan het worden gebruikt als algemeen
ontsmettingsmiddel bij kleine verwondingen
of kleine brandwonden.”
(Citaat van internetpagina https://vitaminshield.ch/superol-poeder/).
De werkzame stof van de Superol-tabletten
was oxychinolinesulfaat. Daarnaast hadden
de tabletten nog een aantal hulpstoffen,
vooral bedoeld om er tabletten van te kunnen
maken. Iedere Superol-tablet bevatte
2,5 mg oxychinolinesulfaat. Bij 40 tabletten
in een buisje was dat dus 100 mg van de
werkzame stof (zo stond dat op het buisje
vermeld). Als je om te gorgelen een paar
tabletten per keer gebruikte, bijvoorbeeld
4 stuks in een beker van 200 ml, stond dat
gelijk aan 10 mg per 200 ml of omgerekend:
50 mg/liter.
Nadat Superol in 1995 uit de handel genomen
werd, is de werkzame stof tegenwoordig
in poedervorm verkrijgbaar in potjes
van 3 gram, bv. bij apotheek Bik&Bik. De
aanbevelingen op hun website zijn:
Dit voorschrift geeft aan dat je 0,1 g = 100
mg per keer moet gebruiken. Als je die
hoeveelheid in een liter water oplost is de
dosering dus 100 mg/liter. Nu is een mespuntje
wel een erg rekbaar begrip. Als ik 5
maal een mestpuntje afweeg op een weegschaaltje
dat op een milligram nauwkeurig
kan meten, kom ik op 180 tot 280 mg, gemiddeld
230 mg = 0,23 g. Mijn ‘mespuntje’
is blijkbaar wat aan de grote kant.
Superol-tabletten werden door succulentenliefhebbers
gebruikt als ontsmettingsmiddel
bij het zaaien. Zelf gebruikte ik
vroeger 4 tabletjes per liter water, dus 10
mg/liter.
Bij het overstappen naar Superol-poeder
was het voor mij onduidelijk hoeveel ik
moest gebruiken. Omdat het bij het afwegen
niet zo’n grote hoeveelheid leek, doseerde
ik 0,5 g = 500 mg/per liter water. Achteraf
gezien was dat dus wel heel erg veel.
Opm.: Om het vergelijken van hoeveelheden
en doseringen per liter water te
vereenvoudigen, geef ik deze hierna aan in
milligrammen, afgerond op 50 mg.
Voor het bepalen van de invloed van de
Superol-dosering op het kiempercentage
werden telkens 25 zaden van de volgende
echinocereushybriden gebruikt:
HR22-038 = E. dasyacanthus (Big Bend) x
E. coccineus
HR22-048 = E. dasyacanthus (Big Bend) x
E. coccineus *
HR22-053 = E. polyacanthus x
E. dasyacanthus
HR22-069 = E. coccineus x E. arizonicus.
(* Tweede kruisbestuiving met dezelfde soorten)
“Gebruik 8-Hydroxyquinolinesulfaat uitsluitend
uitwendig. Superol poeder is de oplossing
bij problemen! Een ‘mespuntje’ per keer is al
voldoende. Bakje Superol poeder (3 gram) is
goed voor 30 doseringen. 100% werkzame
stof, geen toevoegingen.”
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
259

De Superol-dosering werd gevarieerd van 100 mg/l t/m 400 mg/l (van 500 mg/l was al
bekend dat het de kieming vrijwel volledig blokkeert). Na 3 dagen was, van de zaden
die blootgesteld waren aan 100 mg/l Superol, 13% ontkiemd (tabel 1). Dat is ongeveer
evenveel als eerder was vastgesteld bij het gebruik van zuiver leidingwater. Bij de
zaden die blootgesteld waren aan resp. 200 en 300 mg/l Superol was bij diverse zaden
wel het embryo zichtbaar, maar dit groeide verder niet door tot een kiemplantje. Bij
de zaden die waren blootgesteld aan 400 mg/l Superol waren na 8 dagen wel enkele
embryo’s te zien, maar die waren nog niet doorgegroeid tot kiemplantjes. Omdat er wel
sprake was van een begin van kieming heb ik die wel meegeteld.
Tabel 1
Kiempercentage in % na aantal dagen
Bakje Superol in mg/l 1 2 3 4 5 6 7 8
1 100 0 0 13 38 51 55 55 59
2 200 0 0 2 6 7 18 21 21
3 300 0 0 5 4 8 11 16 18
4 400 0 0 0 0 1 2 2 3
Omdat bij 200 mg Superol de kieming al sterk is gereduceerd, werd een nieuwe
proef uitgevoerd met resp. 50, 100, 150 mg en 200 mg Superol. De resultaten staan
hieronder weergegeven in tabel 2.
Tabel 2
Kiempercentage in % na aantal dagen
Bakje Superol in mg/l 1 2 3 4 5 6 7 8
1 50 0 4 13 38 51 56 59 60
2 100 0 4 19 42 52 56 59 62
3 150 0 0 5 17 36 40 44 50
4 200 0 0 0 11 11 13 17 18
Na 2 dagen is er in bakje 1 en 2 een enkel
zaadje (= 4%) ontkiemd. Na 8 dagen gaan
bakje 1 en 2 gelijk op en de kiempercentages
zijn bijna gelijk aan die van de eerdere
kiemproef met 100 mg/l Superol (zie tabel
1). Bij bakje 3 (= 150 mg/l Superol) loopt het
kiempercentage terug naar 50% (tabel 2)
en bij bakje 4 (= 200 mg/l Superol) ontkiemt
nog maar 18% van de zaden. Dat is ook
weer bijna gelijk aan de eerdere kiemproef
met 200 mg/l Superol. Blijkbaar treden bij
een dosering van 200 mg/liter problemen
op met de kieming van de zaden.
Een derde meting leverde voor 200 mg een
beter resultaat (36%) en voor de andere
doseringen nagenoeg hetzelfde resultaat
op. Dit bevestigt dat er vanaf 200 mg een
dalende tendens inzet.
Van alle proeven die met Superol werden
uitgevoerd, is het gemiddelde kiempercentage
na 8 dagen per Superol-dosering
weergegeven in tabel 3 hiernaast.
Hierin is te zien dat er bij een dosering
van 50, 100 en 150 mg/l nog maar weinig
verschil in kiempercentage optreedt ten opzichte
van leidingwater zonder Superol. Bij
200 mg/l loopt het kiempercentage echter
al sterk terug en bij 400 mg/l gaat het echt
fout.
De in tabel 3 genoemde kiempercentages
zijn een gemiddelde van de kiempercentages
van de zaden van de vier gebruikte
echinocereushybriden. Deze zaden zijn in
Superol in mg/l
Tabel 3
0 66%
50 58%
100 60%
150 58%
200 25%
300 18%
400 3%
500 1%
Kiempercentage na 8 dagen
260 Succulenta jaargang 102 (6) 2023

Tabel 4
Nr. Zaadnr. Soort Kiempercentage in %
1 HR22-038 E. dasyacanthus (Big Bend) x E. coccineus 77
2 HR22-048 E. dasyacanthus (Big Bend) x E. coccineus 74
3 HR22-053 E. polyacanthus x E. dasyacanthus 74
4 HR22-069 E. coccineus x E. arizonicus 22
5 achtereenvolgende proeven gebruikt. Het
gemiddelde kiempercentage na 8 dagen
per echinocereushybride, bij het gebruik
van leidingwater, is te zien in tabel 4.
De zaden van E. coccineus x E. arizonicus
kiemen in alle proeven veel slechter (22%)
dan die van de beste van de vier gebruikte
hybriden (77%). Dit verklaart waarom het
gemiddelde van de vier hybriden in tabel 1,
2 en 3 lager uitvalt, namelijk 60% tot 66%,
dan die van de eerste drie soorten van
tabel 4.
Na het lezen van dit artikel zullen er ongetwijfeld
succulentenliefhebbers zijn die zich
niet kunnen herinneren ooit iets gemerkt
te hebben van het negatieve effect van
Superol op de kiemkracht.
Daar nu pas is gebleken bij welke dosering
dit effect merkbaar wordt, is het heel goed
mogelijk dat je wel Superol gebruikt hebt,
maar toch een goed zaairesultaat hebt
gekregen.
Gezien het mogelijke risico op slechte kieming
en mijn twijfel of Superol überhaupt
wel zinvol is als ontsmettings- of bacteriëndodend
middel, ga ik het in elk geval niet
meer gebruiken.
henk.ruinaard@ziggo.nl
3: Schuimplaatjes met ontkiemde zaden in bakje 1 op 07-04-2023 bij een kiemtijd van 5 dagen.
Linksboven =
Rechtsboven =
Linksonder =
Rechtsonder =
plaats 1: E. dasyacanthus (Big Bend) x E. coccineus
plaats 2: E. dasyacanthus (Big Bend) x E. coccineus
plaats 3: E. polyacanthus x E. dasyacanthus
plaats 4: E. coccineus x E. arizonicus
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
261

Aeonium arboreum
var. atropurpureum
Een echte blikvanger in de verzameling.
De oorspronkelijke groene vorm is
afkomstig van de Canarische Eilanden
(Gran Canaria). Deze planten groeien
struikvormig tot wel een meter hoog,
waarbij ze ook vertakken. In de zomer
kunnen ze prima buiten gekweekt worden
als kuipplant op een zonnige plaats.
Aan de toppen van de takken vormen
zich grote rozetten, van waaruit in het
voorjaar de gele pluimvormige bloeiwijze
ontspringt. Deze blijft enkele weken
staan. Na de bloei sterven de betreffende
takken af.
Vermeerderen kan door zaaien en stekken.
We planten ze in een zanderig doorlatend
grondmengsel. Gedurende de
groei geven we matig water, bij voorkeur
van onderaf. In de winter kunnen we ze
als kamerplant houden, liefst boven de
15 graden, met om de 2 weken een minimale
watergift.
Gasteria brevifolia
Deze soort is gevonden op een rotsachtige
helling in Zuid-Afrika, in de omgeving
van Steinkopf. Ze komen niet veel voor
en zijn ook moeilijk te vinden, want ze
groeien vaak onder struiken of in rotsspleten.
Ze krijgen dus van nature ook
niet veel zon.
In cultuur zijn het gemakkelijke planten
die weinig eisen stellen. We planten ze in
een doorlatend grondmengsel met ook
wat humus. Dit gaat prima in hangpotten,
die we dan op een schaduwrijke plek
hangen. Tijdens de groeiperiode geven
we matig water, telkens als de potkluit
opgedroogd is.
In de winter houden we ze droog bij een
minimumtemperatuur van 10-12 graden.
Vermeerderen kan door zaaien, en ook
opkweken uit bladstekken gaat prima.
Als je een afgebroken blad in de grond
stopt, komen er vanuit het breukvlak
nieuwe plantjes tevoorschijn.
262
Succulenta jaargang 102 (6) 2023

Grusonia invicta
Deze plant is afkomstig uit het centrale gedeelte
van Baja California. Ze groeit daar op
een zeer zanderige ondergrond en de soort
kan clusters vormen van wel een meter in
diameter en 30-40 cm in hoogte. De helgele
bloemen verschijnen vroeg in de zomer.
De bloemen en zaadbessen vertonen veel
gelijkenis met opuntia’s.
We planten ze in een mineraalrijk zanderig
substraat, in een terracotta schaal. Tijdens
de groei met tussenpozen een flinke watergift
en een zonnige luchtige plek. Op een
beschutte plaats kunnen ze in de zomer
ook buiten gekweekt worden. Ook als ze
niet bloeien zijn het prachtige decoratieve
planten.
Tijdens de winterrust kunnen we ze droog
houden bij een minimumtemperatuur van
10 graden.
Vermeerderen kan door stekken en zaaien.
Het kan vrij lang duren tot de grote harde
zaden ontkiemen.
Gymnocalycium mihanovichii
Een opvallend plantje, afkomstig uit
Zuid-Amerika. Ze groeien in het grensgebied
van Argentinië, Bolivia en Paraguay.
Dit is een vrij droog en struikachtig gebied,
dat maar 100-300 meter boven de zeespiegel
ligt. Deze plantjes groeien hier vaak in
de schaduw van het struikgewas.
In cultuur zijn ze niet moeilijk, ze zijn prima
uit zaad op te kweken. Ze groeien op eigen
wortel vrij langzaam en spruiten zelden. Ze
verlangen een mineraalrijk grondmengsel
met ook wat humus, een matige watergift
en een niet te zonnige plaats. In de winter
kunnen we ze droog houden, bij voorkeur
boven de 10 graden.
In de handel worden deze plantjes volop
aangeboden in de meest afschuwelijke
kleuren, in vitro gekweekt en op een grote
entstam, dus enkel gekweekt voor de wegwerpmaatschappij.
Voor het
voetlicht
130
Bertus Spee
speedybert@zeelandnet.nl
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
263

Simpel zaaien
Ruud Tropper
Er is al veel geschreven over het zaaien van succulenten. Het zaaien en het grootbrengen
van de zaailingen is natuurlijk een heel leuk onderdeel van de hobby.
In het verleden heb ik van alles uitgeprobeerd
om het zaaien zo eenvoudig en
effectief mogelijk uit te voeren. In dit artikel
beschrijf ik welke methode ik de laatste
15 jaar met veel succes heb toegepast. De
belangrijkste boodschap is, dat het eigenlijk
heel eenvoudig is voor het overgrote deel
van de soorten. Deze methode heb ik 6 jaar
geleden ook in een YouTube-filmpje gepresenteerd.
Met meer dan 300.000 views
en 4000 likes is dit best een hit voor zo’n
specifiek onderwerp. Ik heb daarbij ook
veel positieve feedback ontvangen.
De methode is eigenlijk heel simpel. De
zaden moeten goed schoon zijn. Bij twijfel
moet je ze nog een keer schoonmaken (met
schoon water afspoelen en laten drogen).
Je begint met een transparant afsluitbaar
bakje te vullen met vermiculiet. Het vermiculiet
licht bevochtigen met schoon water
(uit de kraan). De zaden uitstrooien en licht
aandrukken. Daarna eventueel afdekken
met een dun laagje vermiculiet. Nu het
vermiculiet verder bevochtigen, het bakje
sluiten en een plekje zoeken uit de zon. De
beste temperatuur is 20 – 25 °C. Binnen
twee weken zullen de meeste zaden wel
kiemen.
De gekiemde zaden moeten regelmatig
worden gecontroleerd op de eventuele
aanwezigheid van schimmels. Als dat het
geval is, kan het deksel van het bakje een
beetje worden geopend. Hiermee kan het
vocht in het bakje verdampen en moet er
eventueel wat water worden toegevoegd. In
mijn ervaring komt dit bij gebruik van deze
methode weinig voor.
Er moet geen water onder in het bakje
staan. Als dat per ongeluk wel gebeurt kan
het teveel aan water gemakkelijk met een
stuk keukenpapier worden 'weggezogen'.
Verscheidenheid
aan geschikte
bakjes
264 Succulenta jaargang 102 (6) 2023

Er is natuurlijk wel wat licht nodig om de
zaailingen niet te dun uit te laten groeien.
De bakjes kun je meestal wel kwijt in de
nabijheid van een raam. Als dat niet gaat
kan een standaard ledlamp (2700 Kelvin,
warm wit) uitkomst bieden. Deze lichtbron
is prima geschikt voor het laten kiemen van
zaden. Om een oppervlakte van 25 cm bij
25 cm te verlichten is 5 watt aan ledlicht al
voldoende. Dat licht moet wel zoveel mogelijk
op de bakjes worden geconcentreerd
(spotje). De bakjes zullen in dat geval iets
worden verwarmd, maar dat zal niet meer
bedragen dan enkele graden.
Als je de zaailingen lange tijd in de bakjes
wil laten staan, is het handig om van te
voren een beetje perliet bij te mengen.
Daardoor blijft de structuur van het vermiculiet
beter behouden.
De zaailingen kunnen, zodra ze vast te
houden zijn, gemakkelijk uit het vermiculiet
worden gelicht. In het YouTube-filmpje
wordt getoond hoe je ze kunt verspenen.
Opmerking redactie: Het is aan te bevelen
om het vermiculiet nooit volledig uit te laten
drogen, maar altijd licht vochtig te houden.
Vermiculiet, dat volledig uitgedroogd is, slinkt
sterk en neemt daarna zeer slecht water op.
Zowel vermiculiet als perliet zijn van natuurlijke
oorsprong. Vermiculiet is verder heel
geschikt als substraat voor het bewortelen van
stekjes.
Gekiemde zaden
Literatuur
Tropper, R. (2012). Hoe doen we dat:
Cactussen kweken uit zaad: https://www.
youtube.com/watch?v=NvPPawMPQlM
ruud.kenenvrien@outlook.com
Het zaaien van Sclerocactus, Pediocactus
en Toumeya
Ruud Tropper
In voorgaand artikel ‘Simpel zaaien’ is een methode beschreven waarmee vrijwel de
meeste soorten probleemloos kunnen worden gezaaid. Er is echter een aantal soorten
waarvan de zaden lastig kiemen. Zaden van soorten die onder extreem wisselende
omstandigheden groeien hebben eigenschappen ontwikkeld waardoor ze niet allemaal
gelijk kiemen, maar verspreid over langere perioden. Dat geeft statistisch gezien de
beste kans op overleven voor de soort.
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
265

Hoewel deze soorten op dezelfde manier
kunnen worden gezaaid als beschreven
in het artikel ‘Simpel zaaien’, vragen deze
zaden een voorbehandeling. In de literatuur
wordt hiervoor het woord ‘stratificatie’
gebruikt. Daarbij worden de zaden bijvoorbeeld
blootgesteld aan zwavelzuur, schuurpapier,
cola, hoge temperaturen, chippen
of vries/ontdooi-cyclussen.
Met uitzondering van zwavelzuur heb ik
verschillende van deze methoden toegepast,
echter zonder overweldigend succes.
Chippen houdt in dat een klein gedeelte
van het zaadomhulsel wordt weggenomen,
zodat water de zaadkorrel binnen kan
dringen.
Na veel proberen ben ik een combinatie
gaan gebruiken van een behandeling met
50% verdund bleekwater en chippen. Deze
methode is toegepast op zaden van de
geslachten Sclerocactus, Pediocactus en
Toumeya. Ik kreeg met deze methode goede
kiemingspercentages. Dat wil zeggen;
opkomst van minimaal 50% en hoger. Deze
methode is vervolgens in 2011 op YouTube
geplaatst, met als titel “Germinating Sclerocactus
Seeds” (Tropper, 2011) onder de
naam DRCEVNL.
In het kort komt deze methode op het
volgende neer:
- Doe de zaden in een koffiefilter en vouw
dit op, zodat de zaden er niet uit kunnen
vallen.
- Week het koffiefilter met de zaden gedurende
20 minuten in 50% verdund bleekwater.
- Open het filter en plaats het in een koffiefilterhouder.
- Spoel de zaden af in het filter.
- Chip de zaden op de aangegeven plek.
Het bleekwater zorgt voor een goede
ontsmetting en wordt wel vaker gebruikt
om de kiemkracht van zaden te verbeteren.
Door het chippen kan water de zaadkorrel
gemakkelijk binnendringen.
In afb. 1 t/m 3 zijn achtereenvolgens een
zaadje, de zaadinhoud en de aangegeven
plek om te chippen te zien. Het chippen kan
plaatsvinden door het zaadje op een vochtige
tissue vast te houden met een pincet
en vervolgens met een dikke naald op het
uitstekende puntje te duwen. Dat puntje
breekt vrij eenvoudig af. Later heb ik in een
klein plankje een paar kleine gaatjes geboord
van verschillende diameter. Als een
zaadje een beetje in zo’n gaatje past, ligt
het gedeeltelijk klem en wordt het chippen
nog wat eenvoudiger.
Ik heb deze methode toegepast op alle
soorten van de geslachten Sclerocactus, Toumeya
en Pediocactus. In het geval van het
geslacht Pediocactus is dit overigens niet
nodig voor Pediocactus knowltonii.
Mijn aandacht werd onlangs getrokken
door een proefschrift van een promovendus
aan de Utah State University (Harding
Close-up van een zaad
De zaadkiem
266 Succulenta jaargang 102 (6) 2023

2017). Hierin wordt Sclerocactus wetlandicus
als sterk bedreigde soort beschreven. Een
belangrijk deel van de studie was erop
gericht om betere zaairesultaten te behalen
voor deze soort.
Dit met als doel om het overleven van de
soort veilig te stellen. Dat kan onder andere
door deze soort opnieuw te introduceren
op plaatsen waar deze ondertussen al
verdwenen is. Vanaf pagina 55 wordt een
methode beschreven met mijn methode
(Tropper 2011) als basis. De eerste stappen
zoals hierboven beschreven zijn exact gelijk,
maar de zaaigrond en verspeengrond
krijgen ook alle aandacht. De beste resultaten
werden gerapporteerd met in het
wild verzamelde zaden. Hiermee worden
kiemingspercentages van 74% en hoger
bereikt. Het deed me veel plezier te lezen
dat ik op deze manier heb bijgedragen aan
het behoud van deze prachtige soort.
In een ander artikel (Riley & Riley 2018)
wordt dezelfde methode beschreven.
Hierover hebben we in 2015 ook persoonlijk
gecommuniceerd. Riley gebruikte zaad
van Sclerocactus glaucus om te onderzoeken
of bovenstaande methode inderdaad
werkt. Onbehandelde en behandelde
zaden zijn op identieke wijze gezaaid om
tot een eerlijke vergelijking te komen. Voor
de onbehandelde zaden was de opkomst
4,3% en voor de behandelde zaden lag dit
percentage op 43,5%. Een verschil van een
factor 10. Zowel in mijn ervaring als in de
Harding-studie komt overigens naar voren
dat natuurlijk ook de kwaliteit van de zaden
een rol speelt.
Je kunt je natuurlijk afvragen of het chippen
van elk zaadje de moeite waard is. Het
verschil is echter zo groot in vergelijking
met niets doen, dat het zeker de moeite
loont. Sommige soorten, zoals Pediocactus
peeblesianus, produceren weinig zaad en
elk zaadje is er één.
Daarnaast zijn deze soorten voor een deel
CITES 1 -soorten en ernstig bedreigd. Het
is derhalve van belang deze soorten te
kweken, zonder dat daarvoor de natuurlijke
bronnen worden misbruikt.
Het kan de moeite waard zijn om deze
methode ook uit te proberen met andere
zaden waarvan bekend is dat ze lastig kiemen.
Te denken valt aan sommige Austrocactus-
en Mammillaria-soorten.
ruud.kenenvrien@outlook.com
Literatuur
Harding, K. T. (2017). Sclerocactus wetlandicus:
Habitat Characterization, Seed
Germination and Mycorrhizal Analysis. All
Graduate Theses and Dissertations, Spring
1920 to Summer 2023: 6497.
Riley, N. D. & Riley, T. Z. (2018). Chipping
and Chemical Scarification Effects on
Sclerocactus glaucus (K. Schum.) L.D. Benson
(Cactaceae) Seed Germination. Cactus
and Succulent Journal (U.S.) 90 (3): 216-221.
Tropper. R. (2011). Germinating Sclerocactus
Seeds. You Tube: https://www.youtube.
com/watch?v=MGG2-YpGDWA
Tropper, R. (2023). Simpel zaaien.
Succulenta 102 (6): 264.
Aangeven van de chipplek
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
267

Zaaien van succulenten,
hoe doe ik dat?
Aiko Talens
In meer dan honderd jaar Succulenta zijn er de nodige zaai-adviezen beschreven. Logisch;
er zijn natuurlijk meerdere wegen naar succes. Succes hangt af van veel factoren,
waarvan je er maar een paar in eigen hand hebt. Heb je nog geen succesvolle methode
gevonden, dan is het nuttig de adviezen van anderen over te nemen en te kijken
of daar een werkbaar idee voor je tussen zit. Als ervaren zaaier met 25 jaar zaai-ervaring,
waarvan de laatste tien jaar op redelijk grote schaal met de hieronder beschreven
methode, heb ik meer dan genoeg potten met zelfgezaaide planten als resultaat om
van een succesvolle methode te kunnen spreken. Reden voor mij om mijn methode op
papier te zetten ter inspiratie voor anderen.
De voorbereiding
De voorbereiding op het zaaien is voor mij
het meeste werk. De eerste stap is uiteraard
de zaden in huis halen. Waar je zaden
het beste kan halen, beschrijf ik achterin dit
artikel. Als de zaden eenmaal in huis zijn,
maak ik eerst een overzicht met daarin de
namen van de soorten, eventueel bijbehorende
vindplaats en het bestelnummer dat
op het zakje van de zaden vermeld staat
(veel zaadleveranciers sturen zaden in een
zakje met daarop alleen het bestelnummer,
dus je moet zelf uitvogelen in welk
zakje welke soort zit en dan moet je dus
het bestelnummer van elke bestelde soort
bewaren).
Hoe je de labels wilt maken is persoonlijk.
Zelf vind ik het fijn de labels uit te printen
met een Dymo labelprinter. Deze labels
zijn watervast en lichtbestendig. In ieder
geval gaan de mijne al heel veel jaren mee,
zonder dat ze verkleuren of loslaten van de
steeketiketten. Op de labels vermeld ik de
soortnaam, het jaar van zaaien, de eventuele
vindplaatsinformatie en een verwijzing
naar mijn catalogus met een zelfgekozen
nummer. Het laatste is voor mijn eigen
administratie, zodat ik alle informatie ook
digitaal en gecentraliseerd heb vastgelegd.
De labels gaan straks bij het zaaien meteen
in het potje. Om het zaaien zelf een beetje
efficiënt te laten verlopen, is het fijn als de
labels dan al klaar zijn. De labels plak ik op
een, uit een aluminium luxaflex op maat
geknipt, steeketiket. Aluminium luxaflex
is een stevig materiaal, dat toch makkelijk
op maat te knippen is met een gewone
schaar. De opgeplakte labels blijven vele
jaren prima zitten. Maar andere liefhebbers
schrijven liever met een potlood op
een kunststof label. Maakt eigenlijk niet
uit, als de tekst maar bestand is tegen
water, intense zonneschijn, wrijfvast is en
vele jaren meegaat. Let er in ieder geval
op dat de steeketiketten ook tegen intense
zonnestraling (ultraviolet licht) kunnen; veel
(maar niet alle) kunststof etiketten worden
broos na een paar jaar in de zon en breken
dan gemakkelijk. Aluminium luxaflex heeft
dat probleem in ieder geval niet. Ook bij
bepaalde watervaste pennen (waarmee je
ook prima op aluminium luxaflex kan schrijven)
is het verstandig te testen of deze ook
lichtbestendig zijn over meerdere jaren; dat
zijn ze zeker niet allemaal.
Wanneer zaaien?
Als de etiketten eenmaal klaar zijn, kan er
eindelijk gezaaid worden. Zaai je met bodemverwarming
en/of groeilampen, dan maakt
het moment van zaaien niet veel uit. Ik houd
het zelf liever bij een beetje ‘puur natuur’.
268 Lees verder op pagina 269 >

Daarvoor wacht ik wel de juiste tijd af.
Voornamelijk vetplanten zaai ik het liefst in
maart, dit geldt voor zowel wintergroeiers
als zomergroeiers. De nachten zijn dan nog
lekker koud, en overdag wordt het in de
kas behaaglijk, maar niet heet. Soms zaai ik
wintergroeiende vetplanten ook in september,
afhankelijk van hoe druk ik het heb, of
als ik de zaden simpelweg in het voorjaar
nog niet in huis heb. September kan nog
wel vrij heet zijn, en je loopt het risico dat
bij hete dagen de net ontkiemde zaailingen
het moeilijk kunnen krijgen. In het voorjaar
gezaaide wintergroeiende vetplanten
kunnen ook prima groeien gedurende hun
eerste zomer; ze gaan dan nog niet in zomerrust.
Je kunt ze na die eerste zomer aan
de groei houden tot de lente een jaar later,
om ze dán pas in zomerrust te laten gaan.
Cactussen zaai ik het liefst rond half april.
Ik zaai al mijn planten in een onverwarmde
broeikas, dus ik ben afhankelijk van het
weer. Dan is er in principe geen stevige
vorst meer (hele lichte vorst is geen probleem),
maar wel al genoeg zonneschijn
om de temperatuur in de kas overdag op
te jagen. Een graad of 20 - 25 overdag is
prima. En dat lukt meestal vanaf half april
op de meeste dagen.
‘s Nachts mag het rustig flink afkoelen, en
zeker in april zakt de temperatuur geregeld
nog wel eens richting vriespunt. Dit verschil
in temperatuur is geen enkel probleem, en
vermoedelijk zelfs bevorderlijk voor ontkieming.
Mijn grondmengsel
Welk grondmengsel je gebruikt is persoonlijk.
Zaaien met potgrond gaat op zich prima,
maar ik heb een zeer sterke voorkeur
voor leem ontwikkeld. Meer informatie
over leem als grondmengsel heb ik eerder
beschreven in het artikel ‘Leem als substraat’,
Succulenta nummer 2, 2013.
Het grondmengsel dat ik gebruik voor
het zaaien is een mengsel van leem en
brekerzand in een verhouding van één
op één. Hier voeg ik vervolgens een flinke
hoeveelheid water aan toe zodat de brij de
consistentie heeft van dunne erwtensoep.
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
Dit mengsel kook ik eerst in een oude pan
die ik altijd gebruik bij het zaaien. Door het
koken maak ik het medium steriel zodat
ik minder problemen met algengroei ga
krijgen nadat er eenmaal gezaaid is. Het
voordeel van leem bij het koken is dat er
geen nare geur bij vrijkomt. Dit is wel het
geval als je een meer organisch medium
zoals potgrond gaat koken. Bij het koken
verdampt een deel van het toegevoegde
water. Ik kook de brij meestal zover door
tot het mengsel stevig aanvoelt maar nog
wel duidelijk vochtig is. Een beetje de
consistentie van dikke erwtensoep waar
nog net doorheen is te roeren. Heel precies
op de juiste consistentie qua vochtigheid
mikken is lastig.
Terwijl de grond kookt heb ik de juiste
etiketten bij de juiste zaden gelegd op een
dienblad, zodat ik niet meer hoef op te letten
bij het zaaien zelf dat ik het juiste etiket
De ingrediënten: leem, zand en water.
Leem en zand met water gemengd en klaar
voor het koken.
269

Alles staat klaar om te zaaien!
Zaden van Mammillaria sonorensis uit de
Succulenta zaadlijst.
Klaar om gezaaid te worden.
En vers gezaaid.
in de juiste pot met zaden steek. Ook zet ik
nu de potjes waarin ik de zaden wil zaaien
klaar.
Ik zaai het liefst in vierkante potjes van 5
centimeter. Vierkante potjes sluiten goed
op elkaar aan in een krat zodat ze minder
snel omvallen of verschuiven wanneer ik
de krat waarin de potjes komen te staan
optil. Onder in de potjes zitten gaten om
het water af te voeren. Maar dat kan ook
gebruikt worden om water aan te voeren.
Om zaailingen water te geven zet ik ze in
een bak met water, zodat het mengsel van
onderuit het water kan opnemen. Maar als
je werkt met leem is er een risico wanneer
je water van onderaf geeft. Leem wordt
namelijk zacht als het nat wordt en leem
mengt makkelijk in water. Als je de potten
met zaailingen uit het water tilt, stroomt er
elke keer wat leem vanuit de onderzijde van
de pot met het water weg. Zo ontstaan na
verloop van tijd holle ruimtes onder in de
potjes, die op een gegeven moment zullen
instorten en alle zaailingen in de potjes via
de gaten meesleuren. Met veel pech heb je
dan alle zaailingen door elkaar in het water
drijven. Zie dan de juiste zaailingen nog in
de juiste potjes terug te krijgen! Daarom
beng ik onder in de potjes eerst een laagje
steentjes aan, die net wat groter zijn dan de
gaten in het potje en de gaten afsluiten. De
steentjes onder in de pot voorkomen het
wegspoelen.
Is het mengsel eenmaal goed gekookt, dan
schep ik het mengsel van leem en zand met
behulp van een lepel in het potje terwijl het
gewoon nog kokend heet is. Door het zachte
vochtige leem vult het potje zich mooi
en krijg je een fraaie gladde bovenzijde
waarop het makkelijk zaaien is. Eventueel
kan je met de bolle zijde van de lepel het
nog extra aanstrijken tot een spiegelglad
oppervlak. De potten zet ik vervolgens in
een schaal waarin een laagje water staat.
Mocht het mengsel toch iets teveel ingedikt
zijn, dan kunnen de potten zo toch nog
even wat extra vocht opnemen terwijl ik
bezig ben met het zaaien van een ander
potje. Ik heb het mengsel liever te vochtig
dan te droog.
270 Succulenta jaargang 102 (6) 2023

Het zaaien zelf
Zaden zitten vaak verpakt in papieren zakjes,
soms ook in kunststof zakjes. Papieren
zakjes zijn makkelijk open te scheuren,
maar bij sommige type zakjes blijven er
altijd wel wat zaden ergens in een hoekje
zitten of de papieren zakjes zijn van dusdanig
dun papier gemaakt dat je er eigenlijk
geen controle over hebt. Het kan dus wat
gehannes zijn om de zaden uit het zakje
netjes in een potje te krijgen. Dat hannesen
heb ik jarenlang gedaan. Maar sinds
een paar jaar gooi ik de zaden het liefst als
tussenstap eerst nog in een schaaltje. Zo
vang je de zaden op zonder moeilijk gedoe
en kan je daarna makkelijker zaaien. Wel
zo fijn. Zeker bij kunststof zakjes, die de
neiging hebben wat statisch geladen te zijn,
is het lastig om kleine zaden er gemakkelijk
uit te krijgen, laat staan dat je ze dan nog in
een klein potje moet mikken.
Heb je eenmaal alle te zaaien zaden in het
schaaltje, dan is het zaaien zelf zo gedaan. Ik
houd gewoon het schaaltje scheef boven het
potje, tik voorzichtig met de vingers tegen het
schaaltje zodat de zaden een beetje bij elkaar
rollen, en dan kan je door verder te tikken
de zaden richting de rand van het schaaltje
laten bewegen. Vervolgens laat je de zaden
stuk voor stuk in het (nog steeds behoorlijke
hete) mengsel in het potje vallen. Ik probeer
de zaden een beetje te verspreiden, zodat het
potje mooi gevuld wordt.
De zaden duw ik met behulp van het etiketje
meestal nog wat aan. Dat is het voordeel
van leem; als het vochtig is, is het zo zacht
als boter. De zaden kunnen makkelijk in het
mengsel van leem geduwd worden en hebben
daardoor goed contact met het mengsel
en het vocht in het mengsel; aanraking met
vocht hebben ze tenslotte nodig bij het ontkiemen.
Ook blijven de zaden goed ‘plakken’,
zodat de zaden niet zullen wegrollen als je
het potje schuin zou houden. Ook zullen de
zaden bij het aandrukken niet aan het etiket
(of je vinger, als je dat makkelijker vindt) blijven
plakken. Machtig mooi spul, dat leem!
Zijn alle zaden gezaaid, dan gaat het bijbehorende
etiketje in de pot. De pot gaat
vervolgens meteen in een transparante
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
kunststof bak. De bakken beslaan bijna
meteen door het vocht in het nog steeds
warme mengel van zand en leem. Ik houd
de versgezaaide zaden het liefst in een bak
afgesloten met een transparant deksel. Dan
zullen de potten niet snel door warmte of
zonlicht kunnen uitdrogen, waaien er geen
zaden van onkruid in en kan ongedierte er
niet bij. De bak blijft bij mij een paar weken
dicht. Helemaal luchtdicht zijn ze niet, dus
uiteindelijk zal elk potje gaan uitdrogen,
maar de vele weken dat dat duurt zijn voor
de zaden genoeg om te ontkiemen. In de
tussentijd zit er condens aan de binnenzijde
op de deksel en de zijkant van de bak.
Zolang die condens er is, zit het goed.
In plaats van kunststof bakken gebruikte ik
vroeger kunststof zakjes. Dat gaat op zich
ook prima. Wel heeft het wat praktische
minpunten ten opzichte van een kunststof
bak. Een zakje is minder stevig en de potjes
staan er minder stabiel in. Het is lastiger
een potje in het zakje te doen of uit het
zakje te halen zonder dat je een ander potje
omstoot. Ook verliest een zakje sneller
vocht. Daarbij kan een zakje een beetje
gaan hangen (mede door het gewicht van
condenswater) waardoor de binnenzijde
tegen de zaailingen leunt, door het condenswater
kan het gebeuren dat zaailingen
(of nog niet ontkiemde zaden) in plaats van
in het potje te blijven zitten aan het zakje
blijven plakken.
Ook kan condenswater zich op bepaalde
plekken verzamelen en op de zaailingen
druppen, waardoor deze ontwricht kunnen
Een bak vol met versgezaaide zaden.
271

aken (in een bak blijft het condenswater
meestal op het deksel hangen doordat dit
een egaal oppervlak heeft). Ik adviseer dus
een stevige transparante kunststof bak. Bij
bijvoorbeeld Ikea of Blokker kan je transparante
bakken kopen met een transparante
deksel in allerlei maten.
De kraamkamer met meerdere bakken vol
zaaigoed.
De zaailingen vier weken na het zaaien.
En zes weken na het zaaien.
Mammillaria sonorensis, zes weken na het
zaaien met ongeveer 50% opkomst (dat gaat
meestal beter)!
De kraamkamer
In mijn broeikas heb ik speciaal voor het
zaaien een tafel vrijgemaakt die als kraamkamer
dient. Het is niets meer dan een
schaduwdoek op een houten frame. De
broeikas zelf heeft al een schaduwdoek
voor alle andere planten, maar een extra
schaduwdoek houdt de kleine plantjes nog
wat beter uit het iets te intense zonlicht in
hun eerste zomer. De bakken met de potten
met versgezaaide zaden schuif ik onder
het extra schaduwdoek. En dan is het rustig
wachten. Ik verwacht bij de meeste soorten
geen ontkieming binnen twee weken. Af en
toe gluur ik even door de transparante bak
heen om te kijken of ik al groene bolletjes
zie verschijnen. Het deksel laat ik echter op
de bak zitten.
Na een week of drie komt meestal het eerste
moment dat ik eens het deksel van een
bak afneem. Hoewel het geen probleem
is om zaailingen meerdere weken in een
warme vochtige omgeving te laten, groeien
zaailingen over het algemeen beter als ze
in aanraking komen met frisse lucht en de
grond ook eens kan uitdrogen. Er komt dus
een moment dat je moet kiezen om een
potje nog in de bak te houden of juist uit de
bak te halen. Voor mij hangt dat ervan af
of ik tevreden ben met de ontkieming. Als
ik zie dat de meeste zaden ontkiemd zijn
en ik niet meer ontkieming verwacht, dat is
meestal pas na drie weken op z’n vroegst,
haal ik het potje uit de bak en mag dit in de
frisse lucht. Ik plaats de potjes dan in een
krat, dat is makkelijk voor later als ik water
geef. Meestal droogt een potje met zaailingen
in een week volledig uit. Dat is geen
probleem voor de zaailingen. Die kunnen
zelfs al op een leeftijd van drie weken tegen
droogte. Maar niet te lang. De potjes die
eenmaal uit de bakken gehaald zijn en een
272 Succulenta jaargang 102 (6) 2023

week later volledig droog zijn, krijgen nu
(ongeveer) eenmaal per week water.
Er zullen ook wat potjes zijn waar op zich de
ontkieming goed genoeg is, maar waar de
zaailingen nog verschillen in grootte. Er zijn
altijd wat zaailingen die laat ontkiemen, dus
nog wat kleiner zijn dan z’n potgenoten.
In dat geval laat ik het potje toch nog wat
langer in de bak staan, zodat de kleinste
van de zaailingen nog de tijd hebben in de
vochtige omgeving iets groter te worden.
Zijn er maar een paar zaailingen in een
potje verschenen en zie ik vooral nog veel
zaden die nog niet ontkiemd zijn, dan laat
ik het potje ook nog in de bak zitten.
Maar er komt een moment dat de potjes
wel erg lang in de bak blijven zitten. Na een
week of vier tot zes komt in sommige potjes
onvermijdelijk wat algengroei. Op zich niet
erg voor de al ontkiemde zaailingen, maar
ik heb nooit het idee gehad dat algengroei
bevorderlijk is voor de nog niet ontkiemde
zaden. Dit is voor mij het moment om een
potje met zaailingen uit de bakken te halen,
ook als er maar één zaailing in zit.
Potjes waarin na zes weken nog geen zaden
ontkiemd zijn laat ik volledig uitdrogen.
Daar houd ik me later wel weer mee bezig
in een herkansing.
En wat als er niets opkomt?
Alle moeite ten spijt, soms komt er niets op.
Dat hoeft zeker niet aan je methode te liggen,
maar kan ook aan de zaden liggen, of
pure pech doordat het weer niet meewerkt.
Ik vreesde bij het zaaien in april 2023 even
voor het matige voorjaar en het gebrek aan
zonlicht om de kas op te warmen. Uiteindelijk
bleek 90% van de ongeveer 180 potjes
toch nog ontkieming op te leveren. Een geruststelling.
En als het weer gewoon netjes
meewerkt en je methode zich al bewezen
heeft? Misschien waren de zaden al te oud,
of juist te jong zoals dat bij cryptocarpische
Mammillaria-soorten het geval kan zijn? Of
een andere schuldige variabele? Wie zal het
zeggen.
De potjes die geen enkele ontkieming
vertonen, laat ik volledig uitdrogen en zet
ik een paar weken aan de kant. Weer een
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
paar weken later geef ik die potjes een
herkansing, meestal wanneer het een stuk
warmer geworden is. Ik plaats de potjes
in een bak met water, zodat het mengsel
waarin de zaden zitten weer vochtig worden.
De vochtige potjes, waarbij het mengsel
nu wel minder steriel is dan bij de eerste
keer zaaien, plaats ik weer in een dichte
bak. Daar laat ik ze weer een paar weken in
zitten. Meestal tot de onvermijdelijke algengroei
optreedt, ditmaal wat eerder...
Ook na een eerste herkansing zal een
meerderheid van de potjes met zaden
nog steeds niet ontkiemd zijn. Ik bewaar
potjes met niet ontkiemde zaden meestal
een paar jaar in de broeikas, waar de hitte
van de zomer en de kou van de winter
misschien wel of juist niet bevorderlijk kan
werken op een toekomstige ontkieming van
de zaden. Elk jaar krijgen de niet ontkiemde
zaden een paar weken de kans om nog
eens te ontkiemen. Soms lukt dat nog wel
eens, maar meestal niet. Na een paar jaar
geef ik het wel op.
Wat soms nog wel eens kan werken is het
mengsel niet slechts alleen vochtig te laten
worden, maar de potten continu in een laag
water te laten staan zodat het mengsel een
paar weken lang kletsnat is. Dan laat je de
zaden geforceerd ontkiemen, maar het kan
ook snel rot en schimmel veroorzaken. Ik
gebruik het als een laatste poging, alles of
niets.
Water geven aan vers gezaaide zaailingen
Eenmaal uit de bak, drogen de potjes met
zaailingen bij warm weer vrij snel op. Ik
geef mijn zaailingen ongeveer eens per
week water. Dat doe ik niet door met een
gieter water te geven; dan loop je het risico
de tere zaailingen uit hun potje te spoelen.
Eventueel kan je een kunststof fles nemen
en in de dop een paar gaatjes maken met
een kleine spijker. Als je de fles op de kop
houdt, stroomt het water uit de fles via die
kleine gaatjes.
Zo kan je gecontroleerd kleine tere zaailingen
water geven. Maar het is wat gedoe als
je veel potjes water moet geven.
273

De zaailingen krijgen water.
Aztekium en Blossfeldia in een weckpot.
Vooral veel groene bolletjes van Blossfeldia.
Een Aztekium hintonii bos, gezaaid met de
weckmethode in 2013.
Ik geef mijn zaailingen altijd water van
onderen, Alle potten staan in een krat van
60 bij 40 centimeter. Daar passen 54 potjes
met zaailingen in. Die hele krat zet ik in een
grote bak waarin een laag water staat, dus
dat is een stuk efficiënter water geven. Even
tien minuten laten staan en dan hebben
de meeste potjes wel genoeg water opgenomen.
Dat is een voordeel van het zaaien
in leem; je kan goed zien of het mengsel al
vochtig is of nog droog.
Zaaien van een paar moeilijke soorten
Bijna alle succulenten zaai ik via de methode
die ik hierboven beschreven heb.
Voor een paar soorten doe ik het nét even
anders. Dit geldt voor soorten van Aztekium,
Blossfeldia en Strombocactus. Dit zijn
soorten met kleine zaden die ook kleine
zaailingen voortbrengen. Met name in het
eerste jaar zullen de meeste zaailingen van
deze geslachten het niet overleven. Ze zijn
simpelweg te klein en te teer om de eerste
zomer én de eerste winter (wanneer ze
droog moeten staan) door te komen. Het
zijn verder ook vreselijk trage groeiers,
waardoor ze meerdere jaren te klein en te
teer zullen blijven.
De sleutel tot succes voor deze soorten is te
zorgen dat ze in hun eerste jaar (of langer)
in een vochtige en steriele omgeving staan.
Een gewone kunststof bak zal in dat geval
niet helpen; deze zal na verloop van tijd de
potten toch laten uitdrogen. Een alternatief
is om de potjes in een glazen weckpot, die
normaal gebruikt wordt om groenten in te
wecken, te plaatsen. Ik gebruik verder dezelfde
voorbereiding als normaal. Afwijkend
is, dat ik na het zaaien van de drie genoemde
geslachten de (schone!) potjes met het
nog hete (en dus steriele) leemmengsel in
een (schone!) weckpot plaats, welke ik meteen
met het glazen deksel op de rubberen
ring afsluit en het deksel met klemmen
vastzet. Zo blijft het vocht minimaal een
jaar in de potjes aanwezig. De zaden zullen
na een paar weken gewoon ontkiemen en
heel gestaag groeien. Zet de weckpot weg
in gematigd zonlicht. In de tussentijd hoef
je je niet druk te maken over het waterge-
274 Succulenta jaargang 102 (6) 2023

ven. Op een gegeven moment kan er wat
algengroei ontstaan. Dat is niet erg voor de
zaailingen.
Na een jaar haal ik de potjes uit de weckpot.
Dan zijn de zaailingen sterk genoeg om
gelijk met de andere zaailingen behandeld
te worden. Twijfel je nog over de grootte
en sterkte van de zaailingen, dan laat je de
zaailingen gewoon nog een jaartje langer in
de weckpot. Zorg wel dat je zeker weet dat
het grondmengsel nog steeds vochtig is (bij
leem kan je dit dus meestal zien). Helaas
kan ook in een weckpot het grondmengsel
uiteindelijk langzaam uitdrogen.
Er zijn meer geslachten die als moeilijk te
boek staan om te zaaien, zoals Sclerocactus
en Tephrocactus. Sommige zaden hebben
wat meer bewerking nodig. Het chippen
van deze zaden (Sclerocactus, Pediocactus),
of het behandelen met schuurpapier of
zoutzuur (Opuntia, Tephrocactus) is voor
een aantal soorten bevorderlijk. Uitgezonderd
chippen, heb ik met deze technieken
niet veel ervaring, dus laat ik de verdere
beschrijving van deze technieken buiten
dit artikel. Chippen van Sclerocactus gaat
overigens prima. Een goede uitleg van deze
techniek wordt door Ruud Tropper gegeven
in een filmpje. Zoek op YouTube naar de
video Germinating Sclerocactus seeds voor
een heldere uitleg in het Engels.
Zaaien van papierachtige zaden
Bij soorten met papierachtige zaden, zoals
die van de geslachten Habranthus,
Zephyranthus en Cyrtanthus, is de makkelijkste
methode om te zaaien de zaden
gewoon in een laag water te laten drijven.
In mijn geval gebruik ik het liefst glazen
potten. Dan kan zonlicht gewoon bij de drijvende
zaailingen zodra ze ontkiemd zijn. De
pot zet ik in de kraamkamer bij de andere
zaailingen in de broeikas. Nu is het gewoon
wachten. Af en toe wel even controleren
of er nog water in de pot zit, want dat kan
in een warme broeikas snel verdampen,
desgewenst wat water bijgieten of het
water geheel eens verversen. Na een week
of twee zie je kleine worteltjes verschijnen
en soms zelfs al het eerste blad. Op het
moment dat de worteltjes een tot twee centimeter
lang zijn, pot ik de kleine zaailing op
en behandel ik ze zoals elke andere prille
zaailing. De rest van de zaden mogen nog
even blijven drijven tot ze ook zo ver zijn.
Oude zaden zullen zeer waarschijnlijk niet
meer ontkiemen, maar je kan het altijd
proberen! Papierachtige zaden die niet
ontkiemen geef ik bij deze methode geen
tweede kans meer. Wel laat ik de zaden in
het water drijven tot het water groen van
de algen geworden is, want je weet toch
maar nooit. Daarna houdt het echt op!
Strombocactus disciformis,
gezaaid met de weckmethode
in 2011.
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
275

Zaadleveranciers
Hieronder geef ik een overzicht van leveranciers
van succulentenzaden (commercieel,
particulier alsook verenigingen) die
door mijn goede ervaring zijn aan te raden.
Betaling internationaal kan via IBAN of
PayPal. Uiteraard zijn er meer aanbieders
te vinden die vast ook prima zullen zijn.
ADBLPS (Frankrijk),
www.adblps-graines-cactus.com
Jaarlijkse zaadlijst; uitgifte in november,
beschikbaar voor iedereen. Een zeer uitgebreide
lijst van cactussen en vetplanten
voor hele redelijke prijzen. Een persoonlijke
favoriet.
Atomic Plants (Duitsland),
www.atomic-plant.de
Zaadlijst wordt gedurende het jaar bijgewerkt,
beschikbaar voor iedereen. Een
niet al te uitgebreide lijst van voornamelijk
vetplanten voor een heel redelijke prijs.
BCSS (Engeland),
www.bcss.org.uk
Jaarlijkse zaadlijst; uitgifte in december, alleen
voor leden beschikbaar. Een niet al te
lange lijst van cactussen en vetplanten. Officieel
door de Brexit nu lastig te bestellen.
Bert Zaalberg (Nederland),
www.massonia.com/contact
Uitgifte van de zaadlijst tweemaal per jaar
(wintergroeiers en zomergroeiers apart),
beschikbaar voor iedereen. Een uitgebreide
lijst van (Afrikaanse) bollen en zaden van
soms zeer bijzondere soorten.
Cact.cz (Tsjechië),
www.cact.cz
Jaarlijkse zaadlijst; uitgifte in oktober, beschikbaar
voor iedereen. Een uitgebreide
lijst van voornamelijk cactussen. U dient
tijdig te bestellen, en daarna geduld te hebben,
wat bij meer Tsjechische verenigingen
noodzakelijk is omdat hun distributie tijd
vraagt!
Cactus-Hobby Brno (Tsjechië),
www.cactus-hobby.eu
Jaarlijks zaadlijst; uitgifte in oktober, beschikbaar
voor iedereen. Een zeer uitgebreide
lijst van voornamelijk cactussen. U
dient tijdig te bestellen, en daarna geduld
te hebben!
Cactus Nursery (Tsjechië),
www.cactus-nursery.eu
Jaarlijks, uitgifte in het najaar, beschikbaar
voor iedereen. Een uitgebreide lijst van
voornamelijk cactussen.
Cactus Succulent Jecminek (Tsjechië),
www.cactus-succulent.com
Jaarlijks, uitgifte in oktober, beschikbaar
voor iedereen. Een zeer uitgebreide lijst van
voornamelijk cactussen. U dient tijdig te
bestellen, en daarna geduld te hebben!
František Nechvíl (Tsjechië),
www.kaktusynechvil.cz
Jaarlijkse zaadlijst; uitgifte in september,
beschikbaar voor iedereen. Een uitgebreide
lijst van voornamelijk cactussen.
František Šibal (Tsjechië),
Sibal.kaktusy@seznam.cz
Jaarlijkse zaadlijst; uitgifte in september,
beschikbaar voor iedereen, zaadlijst aan te
vragen via e-mail. Een uitgebreide lijst van
voornamelijk Zuid-Amerikaanse cactussen.
Kaktusy Cacti Growers Club Hradec Králové
(Tsjechië), www.kaktusyhk.cz
Jaarlijkse zaadlijst; uitgifte in oktober, beschikbaar
voor iedereen. Een zeer uitgebreide
lijst van voornamelijk cactussen. U
dient tijdig te bestellen, en daarna geduld
te hebben!
KK Plzen (Tsjechië),
www.kkplzen.eu
Jaarlijkse zaadlijst; uitgifte in het najaar,
beschikbaar voor iedereen. Een uitgebreide
lijst van voornamelijk cactussen.
276 Succulenta jaargang 102 (6) 2023

Köhres (Duitsland),
www.kaktus-koehres.de
Zaadlijst wordt gedurende het jaar bijgewerkt,
beschikbaar voor iedereen. Een uitgebreide
lijst van cactussen en vetplanten.
Ladislav Fischer (Tsjechië),
lobivia.cac@seznam.cz
Jaarlijkse zaadlijst; uitgifte in september,
beschikbaar voor iedereen, zaadlijst aan te
vragen via e-mail. Een uitgebreide lijst van
voornamelijk Zuid-Amerikaanse cactussen.
Mammillarienfreunde (Duitsland),
www.mammillaria.eu/shop
Jaarlijkse zaadlijst; uitgifte in januari/februari,
beschikbaar voor iedereen, maar leden krijgen
een voorkeursbehandeling. Voornamelijk
mammillaria’s en aanverwante geslachten.
Mesa Garden (Verenigde Staten),
www.mesagarden.com
Zaadlijst wordt gedurende het jaar bijgewerkt,
beschikbaar voor iedereen. Een
uitgebreide lijst van cactussen en vetplanten.
Sommige soorten zijn prijzig en ook de
portokosten kunnen hoog zijn. Desondanks
een prima bron met soms bijzondere soorten
(die helaas ook snel uitverkocht raken).
Mesemb Study Group (Engeland),
www.mesemb.org
Jaarlijkse zaadlijst; uitgifte in februari, alleen
voor leden beschikbaar. Een lijst van bijna
alleen mesems, maar hier staan geregeld
moeilijk te vinden soorten op. Ondanks de
Brexit zijn zaden te bestellen, maar u moet
wat geduld hebben doordat distributie
voor ontvangers in de EU via een omweg
van een centraal afgiftepunt binnen de EU
verloopt.
Nederlandse Rotsplanten Vereniging,
www.nrvwebsite.nl
Jaarlijkse zaadlijst; uitgifte in najaar (voor
leden) en januari/februari (voor niet-leden),
in principe beschikbaar voor iedereen voor
een erg redelijke prijs. Een uitgebreide lijst
van voornamelijk rotsplanten, maar er zitten
ook vetplanten en bollen tussen.
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
Ralf Hillmann (Zwitserland),
ralf.hillmann@stv.gr.ch
Jaarlijkse zaadlijst; uitgifte in december,
beschikbaar voor iedereen, zaadlijst aan te
vragen via e-mail. Een uitgebreide lijst van
voornamelijk cactussen.
Silverhill Seeds (Zuid-Afrika),
www.silverhillseeds.co.za
Zaadlijst wordt gedurende het jaar bijgewerkt,
beschikbaar voor iedereen. Voornamelijk
Afrikaanse succulenten.
Southern African Bulb Group (Engeland),
www.sabg.tk
Jaarlijkse zaadlijst; uitgifte in augustus,
beschikbaar alleen voor leden (kosten eenmalig
10 euro of 10 pond). Een uitgebreide
lijst van planten en zaden van (Afrikaanse)
bollen gedoneerd door leden. Officieel door
de Brexit nu lastig te bestellen.
Succseed (Zweden),
www.succseed.com
Jaarlijkse zaadlijst; uitgifte in oktober,
hoewel de lijst door het jaar heen wordt
bijgewerkt, beschikbaar voor iedereen.
Een zeer uitgebreide lijst van cactussen en
vetplanten.
Succulenta (Nederland),
www.succulenta.nl/zaadlijst
Jaarlijkse zaadlijst; uitgifte in december, beschikbaar
voor leden (met voorkeursbehandeling)
en niet-leden. Een zeer uitgebreide
lijst van cactussen en vetplanten voor hele
redelijke prijzen. Uiteraard een aanrader!
Volker Schaedlich (Duitsland),
www.gymnos.de
Jaarlijkse zaadlijst, uitgifte in november
(maar de zaadlijst is meestal slechts kort
openbaar doordat hij snel uitverkocht raakt,
dus wees er snel bij!), beschikbaar voor
iedereen. Een uitgebreide lijst van voornamelijk
Zuid-Amerikaanse cactussen, vele met
veldnummers van Volker Schaedlich zelf.
aiko@talens.nl
277

Zaaigekte, ervaringen van een
beginner
Đoan Tran
Medio 2020 ben ik begonnen met het zaaien van diverse succulenten, vooral mesems.
In eerste instantie op basis van de meegeleverde instructies van de betreffende
zaadleverancier en later aangevuld met informatie van ‘amateur’ kwekers. Nog steeds
leer ik van elk zaaitraject, of valt me iets op waar ik de volgende keer (extra) op moet
letten. Tussen de eerste keer en half september, toen ik de laatste zaadjes zaaide, heb
ik meer dan 300 porties gezaaid. Graag deel ik met u mijn ervaringen, successen en
onzekerheden.
De meest recente zaaiuitrusting bestaat
uit een tandenstoker, een stukje van een
aluminium hoekprofiel (dat als gootje
dienst doet), een vierkant potje van 6x6 (of
5x5) cm met een stukje gaas op de bodem,
een etiket en een wit bord. Het ‘zaaigootje’,
maar ook het zaaibakje heb ik ontleend
aan de website van de heer W. Verheulpen
(lithops-in-be.blogspot.com). Het gootje
zorgt ervoor dat de zaden een voor een
over het zaaisubstraat kunnen worden
verspreid. De tandenstoker wordt gebruikt
als ik meer controle wil hebben over waar
het zaadje moet landen in het potje. Na
het zaaien strooi ik nog wat grind erop of ik
tik een paar keer met het potje lichtjes op
een harde ondergrond, of doe het allebei.
Tenslotte giet ik voorzichtig zoveel water
erop dat het net (niet) door het potje er
onderuit stroomt. Het gehele potje doe ik
in een doorzichtig zaaibakje met deksel en
zet het op de juiste plek. Nadat er naar mijn
idee genoeg zaden zijn ontkiemd, begin
ik met het luchten. Hiervoor open ik het
deksel van het bakje steeds meer, totdat dit
er helemaal af kan.
Toen ik begon was het zaaisubstraat helemaal
geen mengsel, maar enkel puimsteen.
Doordat ik geen voeding gebruikte,
groeiden de zaailingen uiterst langzaam. De
plantjes uit latere zaaisels groeiden de oudere
zichtbaar voorbij. Dat was les één, een
beetje organisch materiaal doet wonderen.
De grondmix die ik nu gebruik bevat 25%
Zaai-spullen.
Zaai-bakje.
278 Succulenta jaargang 102 (6) 2023

organisch materiaal: gezeefde potgrond en
wormenmest. Dit mengsel wordt niet gesteriliseerd.
Ik heb het geprobeerd, maar zowel
de geur als de praktijk staat me tegen.
Misschien ga ik het later weer proberen. De
overige 75% bestaat uit puimsteen, aquariumgrind,
een beetje akadama en soms wat
split. Allemaal maximaal 4 mm groot. Heel
erg fijn materiaal zeef ik eruit. Tweede les:
bij het zeven in de buitenlucht goed letten
op de windrichting. Dankzij de coronatijd
heb ik nog een voorraad aan mondmaskers
die goed van pas komen bij dit, overigens
zeer ontspannend, werkje. Les drie: het
zaaisubstraat moet goed worden aangedrukt.
Deze les leerde ik pas na het zoveelste
potje. De zaailingen kunnen zich beter
vastzetten in de grond en het vermindert
de hoeveelheid luchtholtes in de mix.
Bij het vochtig houden van de zaaipotjes
is het gebruik van een bevloeiingsmat
fantastisch (les nummer vier). Ook voor
volwassen planten is dit een mooie opvang
tijdens afwezigheid en overbrugging
tot de werkelijke bewatering. Over water
gesproken, in het begin was ik te bang om
Lithops otzeniana, van links naar rechts.
- 2020: 25 zaden (Cono’s Paradise) ontkiemd, alleen puimsteen (bims) tijdens de eerste 2 jaren.
Bang om water te geven.
- 2021: 20 zaden (Kakteen Haage) ontkiemd, 25% organisch materiaal, nog steeds bang om voldoende
water te geven in het eerste jaar.
- 2022: 28 zaden (Clichéfonds) ontkiemd, 25% organisch materiaal, niet meer bang om water te
geven.
Lithops, naam onbekend. Deze foto illustreert de invloed van de grootte van de pot en het seizoen.
Zaden van dezelfde oogst, gezaaid in december 2021 (linker pot) en februari 2022 (rechter
twee potten). Het verschil tussen de twee potten rechts is dat de meest rechtse een grotere en
diepere pot is. Tot nu toe geven mijn zaaipogingen rond februari de beste resultaten.
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
279

egelmatig water te geven. Want ja, het zijn
toch super-succulenten. In combinatie met
enkel puimsteen zonder voeding is het niet
onlogisch dat de zaailingen uit 2020 nog
steeds erg compact zijn. Later leerde ik (les
nummer 5) dat het vochtig houden van
succulenten in het eerste jaar juist goed is.
Maar om te geloven in deze theorie moest
ik dapper genoeg zijn om het ook toe te
passen. Dat heeft zeker een jaar geduurd.
Les 6: ongedierte. Tsja, niet alles wat rondloopt
is schadelijk. Als vuistregel hanteer ik
nu, wat sneller is dan mijn pincet, is OK. De
langzame moordenaars zijn rouwvliegen
(sciara) en trips. Vooral die laatste zijn vervelende
zuigers. Vooralsnog is bestrijding
op basis van gele (zal binnenkort ook de
blauwe aanschaffen) stickers, visuele waarnemingen
en goede hand-oog coördinatie.
Tenslotte ventilatie, ventilatie, ventilatie.
Ik denk dat mijn usb-miniventilatoren mij
voor diverse problemen hebben behoed.
Daarom heb ik ook vrijwel continu ventilatoren
(ook groter dan de mini-variant)
draaien in mijn muurkas. Ook in de heetste
weken van dit jaar hadden mijn planten het
comfortabeler dan wij in de slaapkamer.
Zoals gezegd zaai ik voornamelijk mesems,
maar ik heb een zwak voor alle minisucculenten.
Zoals Crassula ausensis subsp.
titanopsis. Zaden van het Clichéfonds heb ik
op 26 februari 2022 gezaaid. Dit keer met
meer organisch materiaal, maar ik weet
niet meer precies hoeveel. De zaailingen
heb ik de eerste keer verpot in juni van
dat jaar en medio september bloeiden
de zaailingen al! In april dit jaar heb ik ze
weer moeten verpotten en dit is een van
de bloeiende plantjes in september 2023.
(Mocht iemand willen, ik heb nog veel
plantjes om weg te geven.)
Bovenstaande is gebaseerd op mijn interpretatie
van mijn resultaten. Eigenlijk
is het niet helemaal eerlijk om alleen de
resultaten van de diverse zaaipogingen te
vergelijken.
Crassula ausensis subsp. titanopsis 3 maanden oud en in bloei met 19 maanden oud.
280 Succulenta jaargang 102 (6) 2023

De kwaliteit van het zaad bepaalt in grote
mate de kiemkracht en sterkte van de
zaailing. Het seizoen is ook van invloed.
De lichtintensiteit, de temperatuur, mijn
agenda de eerste paar weken van de
groeiperiode. Ik streef ook niet naar een
gedegen onderbouwing, maar wil graag dat
fingerspitzengefühl ontwikkelen. Het voelt
alsof ik op de juiste weg zit.
ttd.tran@gmail.com
Crassula ausensis subsp. titanopsis 5 maanden oud.
Crassula ausensis subsp. titanopsis klaar om weg te geven.
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
281

Freddy’s rariteitenkabinet (2)
Met wat geluk
Freddy Delabarre
Jaren geleden leerde ik E.T. Claeys kennen.
Hij was tuinarchitect, cactusliefhebber en
voorzitter van ‘Cactusvreugde’, een Belgische
afdeling van Succulenta.
Tijdens een van mijn vele gesprekken met
hem over de geschiedenis van de cactusclubs
schonk hij mij zijn interessante
archief, dat ik tot op heden koester.
Het bestond uit de volledige uitgave van
‘Kring der Belgische cactusliefhebbers’,
twee verschillende penningen, foto’s, krantenknipsels,
boeken en zijn correspondentie
met verschillende bekende cactusliefhebbers
en kwekers. Ook de drukplaat voor
de kaft van dit bovenvermeld tijdschrift heb
ik gekregen.
E.T. Claeys
Een tijd na zijn overlijden kreeg ik een belletje
van zijn weduwe met de vraag: ”Freddy,
zou je voor mij de laatstgehouden cactus,
een Stenocereus beneckei, willen verpotten?”
De beneckei is een cereus met een witbepoederd
lichaam, een plant die men niet
vaak ziet in verzamelingen en op beurzen.
Tijdens de ELK waren er twee plantjes van
ongeveer 10 cm te koop en ik dacht dat ze
€ 15 kostten. Dit terzijde.
Ik beantwoordde het telefoontje natuurlijk
met “ik kom dit zeker doen”. Na het beëindigen
van deze klus vroeg mevrouw Claeys
of ik het bureel van haar man - een hoge
kast - wat wilde verschuiven.
Een kleine moeite, maar tijdens het verschuiven
viel er een opgerolde krant van
de kast. “Wat zit daar in” vroeg zij, “geen gedacht”
was mijn antwoord. “Wil je dit open
maken?” was de volgende vraag. “Graag”
was het antwoord. Tot onze verbazing kwamen
er drie diploma’s, respectievelijk uit
het jaar 1933 en 1935, tevoorschijn en ook
een foto van Arthur De Smet. De diploma’s
waren erkenningen voor zijn deelname aan
de tentoonstellingen te Ledeberg bij Gent.
Twee andere diploma’s toonden zijn deelname
aan de Gentse Floraliën. Zonder ze te
vragen kon ik ook deze interessante zaken
opbergen in mijn archief. Dan ziet u maar:
weiger nooit een meubilair te verplaatsen!
Ik hoop in de toekomst een plaats te vinden
waar mijn archief voor het nageslacht
bewaard kan worden.
delavenne@skynet.be
Onderscheiding van de
tentoonstelling Ledeberg 1935
282 Succulenta jaargang 102 (6) 2023

Opstellingen bij een tentoonstelling in Ledeberg
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
283

Succulentennieuwtjes
Wolter ten Hoeve
Kakteen und andere Sukkulenten (74-6)
begint met een artikel van Ernst Kluge over
de verbreiding van Pachycereus pringlei en
P. pecten-aboriginum in Mexico. Thomas
Brand kreeg enkele jaren geleden een
Othonna refracta in bezit. Deze succulent
wordt door hem belicht. Gerhard Lederhilger
heeft gepoogd om Echinocereus nicholii
en Echinocactus horizonthalonius var. nicholii
in de Silver Bell Mountains van Arizona
te vinden. De echinocereus vormde geen
enkel probleem, maar de echinocactus
werd pas bij een tweede bezoek ontdekt.
Een bloeiende Beaucarnea recurvata in
de verzameling van Spreckelmeyer nabij
Münster wordt door Rüdiger Bamberg
getoond. Deze olifantspoot staat van mei
tot oktober in de buitenlucht. In de Karteikarten
worden Sansevieria hyacinthoides en
Tylecodon pearsonii ten tonele gevoerd. De
vetplant Albuca bracteata wordt door Ernst
Koch geportretteerd. Leidt een schildluis
tot het uitsterven van opuntia’s? Die vraag
wordt gesteld door Matthias Kist en Christine
Heymann. Vooral rond de Middellandse
Zee vormt een bepaalde cochenilleschildluis
(Dactylopius opuntiae) een grote bedreiging
voor opuntia’s. Zo vond Matthias Kist
in 2022 in Zuidwest-Marokko geen enkele
vitale opuntia meer, terwijl opuntia’s in droge
gebieden juist van nut zijn voor de lokale
bevolking door hun vruchten en doordat ze
verwoestijning vertragen. De bijdrage van
Manfred Geiβ betreft Lasiocereus rupicola,
waarvan hij 2 exemplaren bezit, die hij 40
jaar geleden zelf uitgezaaid heeft. Beide
zuilcactussen zijn intussen volwassen en
het grootste exemplaar produceert al
meerdere jaren bloemen vanuit een cefalium
(in de KuaS van augustus meldt Holger
Wittner dat de toegekende naam onjuist is,
het is waarschijnlijk Espostoa mirabilis).
In Kakteen und andere Sukkulenten
(74-7) maakt Franco Rosso reclame voor
Ipomoea platensis. Deze caudexvormende
plant uit de windefamilie is gemakkelijk te
kweken en te vermeerderen en heeft grote,
kortlevende bloemen. De Ruth Bancroft
Garden in Walnut Creek ten oosten van San
Francisco is absoluut de moeite van een bezoek
waard, aldus Claudia Lange. De fraaie
foto’s bevestigen haar verhaal. Thomas
Brand stelt zijn Quaqua mammillaris voor,
die hij ca. 5 jaar geleden als jong plantje
verkreeg. Vanaf oktober 2022 werden een
maand lang talrijke paarszwarte, onaangenaam
geurende bloemen geproduceerd.
In de Karteikarten maken Opuntia elata
en Sansevieria ascendens hun opwachting.
Reiner Pützschel heeft 20 jaar geleden een
geslaagde poging gedaan om de bloemen
van Buiningia brevicylindrica te bestuiven
met Melocactus matanzanus. Uit de weinige
ontstane zaden verkreeg hij uiteindelijk
twee volwassen hybriden, die trekken van
beide soorten vertonen. Frank Derer heeft
in augustus 2022 door het middenwesten
van de USA gereisd. In zijn reisverslag
komen diverse cactussen voor, waaronder
Pediocactus simpsonii. Een door Ingo Bartels
geproduceerde Echinocereus-hybride (Bartels
Purple Eye), waarvan de centrale vaatbundel
volledig door wortelrot aangetast
was, kon gered worden door nog gezond
uitziende ribben te enten.
Het augustusnummer van Kakteen und
andere Sukkulenten (74-8) opent met een
artikel van Sjef Theunissen over het (cactus)
leven van Albert Buining, die meer dan 28
jaar voorzitter was van Succulenta en in
1976 overleden is. Thomas Frank focust op
Duvalia sulcata en haar ondersoorten
sulcata, seminuda en somalensis. De
enorme zuilcactus Leucostele atacamensis
subsp. pasacana vormt het onderwerp van
de bijdrage van Wolfgang Papsch. Deze
284 Succulenta jaargang 102 (6) 2023

in 1886 onder de naam Pilocereus pasacana
beschreven soort heeft in de loop der
jaren meerdere naamswijzigingen moeten
ondergaan. Papsch heeft deze soort op
ettelijke locaties in Zuid-Amerika gezien en
die locaties worden benoemd. De succulenten
die in de Karteikarten figureren zijn
Selenicereus pteranthus en Curio citriformis.
Een oud familiealbum vond Ulrike Beltz ongeveer
40 jaar geleden in een boekenkast
bij haar grootmoeder. In dat album zaten
diverse zwart-witfoto’s met cactussen,
sommige van de bijna 100 jaar oude foto’s
waren ingekleurd. Het bleek dat Ulrikes
voorouders in 1865 een kwekerij begonnen
waren, waartoe rond 1920 ook een cactuskas
behoorde. Frank Derer heeft kerst 2021
op Fuerteventura doorgebracht. Hij schrijft
over de planten, vooral euforbia’s, die hij
daar bij enkele uitstapjes tegenkwam. Heiko
Zuppke heeft tijdens een reis naar Cuba
een poging ondernomen om Melocactus
guitartii te vinden. Met hulp van een lokale
bewoner werd de gezochte melo gelokaliseerd.
De auteur heeft de indruk dat de
populatie sterk bedreigd is, vooral door
rondlopende geiten en schapen.
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
Het eerste artikel in Kakteen und andere
Sukkulenten (74-9) is gewijd aan Curt
Knebel, die tijdens zijn leven talrijke
phyllocactus-hybriden (tegenwoordig epicactus-hybriden)
gegenereerd heeft. Ernst
Dorsch toont een aantal van die hydriden.
Een groot deel van de collectie van Knebel
ging verloren tijdens de strenge winter
van 1945/1946. De nazi- sympathieën van
Knebel kwamen duidelijk naar voren in hybriden
met de naam van nazi-kopstukken.
Die namen werden later overigens gewijzigd.
De bijdrage van Michael Schwerdtfeger
betreft Viscum minimum, de kleinste
maretak. Deze parasiet gedijt goed in een
aantal euforbia’s, produceert rode bessen
met groene zaden en is vrijwel onschadelijk
voor de waardplant. Martin Spörk maakt
reclame voor het Valley of Fire State Park,
een park met kleurrijke rotsformaties, dat
80 km ten noordoosten van Las Vegas ligt.
Diverse cactussoorten zijn hier aan te treffen.
Michael Lange toont zijn Rhipsalidopsis
‘Flore Pleno’, een zeer rijk bloeiende vorm,
die als stekje van de in de KuaS in mei getoonde
plant opgekweekt kon worden. De
Karteikarten bieden plaats aan Pachyphytum
kimnachii en Pseudolithos cubiformis. In
2013 vond Gerhard Lederhilger in de staat
Arizona een populatie van prachtig bloeiende
echinocereussen en opuntia’s. In 2015
zagen de planten er erbarmelijk slecht uit,
waarschijnlijk door droogte. In 2018 was
deze locatie helaas omgeturnd in bebouwd
gebied.
Johann Strobl schrijft over zijn reis door
het zuidwesten van de USA in 2018. Alle
facetten van de voorbereiding van die reis
komen ter sprake, gevolgd door een verslag
van de reis, waarbij hij in zijn eentje met
een SUV reisde, waarin hij ook overnachtte.
Een vriend van Massimo Afferni had op
Tenerife een variëteit van Senecio kleinia
gevonden. Afferni bezocht de vindplaats
en heeft deze vorm als Senecio kleinia var.
tuberculata beschreven.
In Cactus World (41-2) buigen Elisabeth
& Norbert Sarnes zich over het mysterie
van Maihueniopsis atacamensis. Verwarring
over deze, door Philippi in 1860 beschreven
soort, blijkt gegenereerd te zijn door een
onjuiste vertaling van de lengte van de middendoorns.
Die lengte is bij Philippi veel geringer
dan in de Duitse vertaling van Ritter.
Uit veldonderzoek in de omgeving van San
Pedro de Atacama concluderen de auteurs
dat er in dit gebied drie soorten Maihueniopsis
voorkomen, waaronder M. atacamensis.
Paul Doyle gaat in op alternatieven voor de
in Engeland gangbare John Innes compost.
De reden is dat het ingrediënt turf vanaf
mei 2024 in Engeland niet meer in deze
potgrond verwerkt mag worden. Doyle
bespreekt in zijn nogal technische verhaal
allerlei aspecten van substraten en geeft
zijn recept voor zelfgemaakt substraat. In
de 19 e eeuw bestond er in Engeland een
ongelooflijk grote plantenverzameling. Het
was de verzameling van Saunders, met op
285

Colofon
Tijdschrift Succulenta
http://www.succulenta.nl
E-mail: info@succulenta.nl
Auteursrecht
Gehele of gedeeltelijke overname
van artikelen is alleen toegestaan
na verkregen toestemming van
de auteur/illustrator en met een
duidelijke bronvermelding.
Tenzij anders vermeld, zijn de foto’s
bij alle artikelen van de schrijver.
Redactiesecretariaat
vacant
Kopij sturen naar de hoofdredacteur.
Hoofdredacteur
Theo Heijnsdijk
E-mail: hoofdredacteur@succulenta.nl
Redactie
Rob Bregman
E-mail: r.bregman@contact.uva.nl
Wolter ten Hoeve
E-mail: tenho11@hetnet.nl
Henk Ruinaard
E-mail: redacteur3@succulenta.nl
Vormgeving
Erwin de Cock
Tom Twijnstra (basis layout)
Druk
Senefelder Misset Doetinchem
het hoogtepunt 20.000 soorten, waaronder vele
succulenten. Er verschenen 360 gedetailleerde
platen van Saunders’ planten in zijn meerdelige
Refugium Botanicum. Julian Shaw bespreekt
een aantal tekeningen van de succulenten. John
Pilbeam bespreekt zeven Mexicaanse cactusgeslachten,
welke maar één soort (met soms een
ondersoort) bevatten. Ceropegia namibiensis
wordt als nieuwe soort beschreven door Ralph
Peckover. Hij vond deze soort met fraaie bloemen
meer dan 20 jaar geleden in het noordoosten
van Namibië. De ceropegia’s die er, morfologisch
gezien, het meest op lijken zijn C. discoidea
en C. incana. Die beide soorten groeien echter in
Zuid-Afrika nabij Pretoria resp. Wolmaransstad,
d.w.z. op zeer grote afstand van C. namibiensis.
De favoriet van Zlatko Janeba is ditmaal Rebutia
senilis van Santa Barbara met mooie, abrikooskleurige
bloemen. Terry Goodfellow toont een
aantal voorbeelden van de fluorescentie die
optreedt wanneer cactussen en succulenten gefotografeerd
worden onder uv-licht, een techniek
die ‘ultraviolet induced visible fluorescence’ heet
(UVIVF). De rubriek ‘In my greenhouse’ behoort
deze keer toe aan de in Zwitserland wonende
Vincent Zimmermann. Hij kweekt zijn cactussen
in twee platte bakken. Martin Lowry en Nigel Taylor
zijn toe aan deel twee van het verslag van hun
reis in juni / juli 2022 door het deel van Brazilië
dat rijk is aan succulenten. Talrijke cactussen en
vetplanten werden gefotografeerd en besproken,
waaronder Melocactus levitestatus, Uebelmannia
pectinifera subsp. flavispina en U. gummifera
subsp. meninensis. Tony Morris geeft zijn ervaringen
weer met het kweken en tot bloei brengen
van Aloe erinacea. Aan de oostkant van Baja
California ligt het kleine eiland Isla la Ventana.
Ian Woolnough belicht de cactussen die hij daar
vond, waaronder Ferocactus gracilis subsp. gatesii
en Mammillaria insularis. Barry Hickson en Detlef
Schnabel beschrijven Ledebouria camdebooensis
als nieuwe soort. Zij komt voor in de Camdeboo
Plains in de Zuid-Afrikaanse provincie Oostkaap.
Nauwe verwanten zijn L. apertiflora en L. ensifolia.
Andries Cilliers heeft de bedreigde soort Conophytum
depressum in Namaqualand gevonden.
Hij gaat in op het feit dat conofytums geliefd
zijn bij plantenstropers. De voorzittersplant in
dit nummer is Notocactus linkii. Graham Charles
schrijft er uitgebreid over.
286
Succulenta jaargang 102 (6) 2023

Index jaargang 102 (2023):
Artikelen
Informatief 1 2 3 4 5 6
‘Bolsucculenten’ op het balkon Aiko Talens 112
De eenmalige cactuscatalogus van Krelage & Zn Peter Knippels 233
De rol van Superol op het kiempercentage Henk Ruinaard 257
Een kruidenboek Nadet Somers 22
Freddy’s rariteitenkabinet Freddy Delabarre 136 282
Het zaaien van succulenten Aiko Talens 268
Koudebestendige succulenten (inleiding) Henk Ruinaard 158
Koudebestendige succulenten (algemeen) Ruud Tropper 162
Koudebestendige succulenten (3) Echinocereus Henk Ruinaard 212
Op bezoek bij Sjaan Storsbergen Nadet Somers 208
Patiokasje (2) Petra Romijn 11
Simpel zaaien Ruud Tropper 264
Succulentennieuwtjes Wolter ten Hoeve 41 90 139 187 241 284
Summary Rob Bregman 47 95 143 191 243 291
The genus Aeonium (boekrecensie) Theo Rengelink 138
Voor het voetlicht Bertus Spee 14 58 110 156 206 262
Vorstvrije open bak Ðoan Tran 218
Zaaien in 2020 Ton Smit 117
Zaaien van Sclerocactus, Pediocactus, Toumeya Ruud Tropper 265
Zaaigekte, ervaringen van een beginner Ðoan Tran 278
Planten
Adromischus cristatus Theo Heijnsdijk 99
Caputia tomentosa Theo Heijnsdijk 3
Cleistocactus candelilla Rob Bregman 38
Cleistocactus strausii Theo Heijnsdijk 51
Cotyledon orbiculata Theo Heijnsdijk 195
Echinofossulocactus multicostatus Theo Heijnsdijk 147
Hamatocactus setispinus Theo Heijnsdijk 247
Nieuwbeschrijving: Parodia acchillensis Lothar Diers, Hansjörg Jucker 81
Op mijn vensterbank: Ceropegia bosseri Theo Heijnsdijk 166
Soehrensia-Foutje-Bedankt Andre van Zuijlen 238
Sosor bebek, Kalanchoe pinnata Nadet Somers 174
Wat is er met de melocactussen van Buining gebeurd? Peter Knippels 121
Welwitschia Peter Knippels 16
Columns
Column Ben Wijffelaars 2 50 98 146 194 246
Column Tom Twijnstra 48 96 144 192 244 292
Reisverhalen
Apache Trail Henk Ruinaard 73
Cactussen en mensen in Mexico Wolter ten Hoeve 25
De agave in de botanische tuin van Kassel Nadet Somers 134
Een bezoekje aan de woestijn Stan Oome 182
Engeland revisited Peter Knippels 66
Engelse plantenshows Peter Knippels 169
Herinneringen aan Terlingua Henk Ruinaard 221
Herinneringen: Reniala Riet Maessen 60
Op cactusreis in Europa, deel 1 Henk de Groot 178
Op de vindplaats van Mammillaria plumosa Andre van Zuijlen 226
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
287

Index: Afbeeldingen van planten
Succulenta jaargang 102 (1) 2023
1
Februari 2023
Jaargang 102
ISSN 0039-4467
1 Februari: pagina’s 1 t/m 48
Succulenta jaargang 102 (2) 2023
2
Succulenta jaargang 102 (3) 2023
3
1
April 2023
Jaargang 102
ISSN 0039-4467
2 April: pagina’s 49 t/m 96
Juni 2023
Jaargang 102
ISSN 0039-4467
3 Juni: pagina’s 97 t/m 144
49
97
Abronia villosa 145
Acanthocalycium glaucum 117
Adansonia rubrostipa 50
Adromischus cooperi 101
Adromischus cristatus var. clavifolius 104
Adromischus cristatus var. cristatus 101
Adromischus cristatus var. mzimvubuensis 107
Adromischus cristatus var. schonlandii 102
Adromischus cristatus var. zeyheri 106
Adromischus cristatus 101, 103, 109
Adromischus festivus 101
Adromischus schonlandii 105
Aeonium arboreum var. atropurpureum 262
Aeonium arboreum ‘Zwartkop’ 246
Aeonium morticia 209
Aeonium ‘Roze heks’ 210
Agave americana 135
Agave deserti 183
Aloe divaricata 61
Aloe littoralis 156
Aloe vera 23
Amorphophallus atroviridis 48
Ariocarpus agavoides 12
Ariocarpus confusus 31
Ariocarpus kotschoubeyanus 162
Astrophytum capricorne 228
Austrocactus bertinii 110
Aztekium hintonii 274
Aztekium ritteri 27
Blossfeldia 274
Californisch warkruid 186
Caputia tomentosa 1 tm. 10
Carnegiea gigantea 79
Ceropegia bosseri 166, 167, 168
Cleistocactus candelilla 38
Cleistocactus species 85
Cleistocactus strausii x Espostoa lanata 56
Cleistocactus strausii x Oreocereus 57
Cleistocactus strausii 51 t/m 57
Cleistocactus tarijensis 70
Copiapoa calderana 117
Copiapoa gigantea 58
Coryphantha nickelsiae 228
Coryphantha octacantha 206
Cotyledon cristatus 100
Cotyledon orbiculata var. dactylopsis 203
Cotyledon orbiculata var. higginsiae 203
Cotyledon orbiculata var. spuria 200
Cotyledon orbiculata 195 t/m 202
Crasssula ausensis subsp. titanopsis 280
Crasssula montana 58
288 Succulenta jaargang 102 (6) 2023

Cylindropuntia bigelovii 145
Cyrtanthus mackenii 115
Delonix decaryi 62
Denmoza rhodacantha 160, 238, 239, 240
Didierea madagascariensis 64
Dierama species 66
Drosera cistiflora 50
Dudleya pulverulenta 110
Dudleya saxosa subsp. collomiae 79
Echeveria agavoides 206
Echinocactus multicostatus 148
Echinocereus bonkerae subsp. apachensis 75, 76, 77
Echinocereus brandegeei 156
Echinocereus ctenoides 207
Echinocereus dasyacanthus 224
Echinocereus engelmannii subsp. fasciculatus 75
Echinocereus engelmannii 184
Echinocereus enneacanthus 223
Echinocereus rigidisssimus subsp. rubispinus 13
Echinocereus stramineus 193
Echinofossulocactus multicostatus 147 t/m 155
Echinopsis mammulosa 85
Echinopsis obrepanda 12
Eriosyce odieri subsp. glabrescens 12
Escobaria nelliae 118
Escobaria vivipara var. deserti 59
Escobaria minima 164
Euphorbia itremensis 14
Euphorbia pervilleana 63
Euphorbia primulifolia 15
Euphorbia quartziticola 14
Euphorbia radians 15
Euphorbia stenoclada 63
Ferocactus (aangevreten) 33
Ferocactus cylindraceus 145, 183, 184, 185
Ferocactus hamatacanthus 252
Ferocactus wislizenii 79
Gasteraloe ‘Green Ice’ 209
Gasteria brevifolia 262
Givotia madagascariensis 63
Grusonia invicta 263
Gymnocalycium baldianum 13
Gymnocalycium mihanovichii 263
Gymnocalycium piltziorum 192
Gymnocalycium spegazzinii 119
Habranthus martinezii 68
Habranthus tubispathus 116
Haemanthus coccineus 72
Hamatocactus setispinus var. orcuttii 250
Hamatocactus setispinus var. setaceus 245
Hamatocactus setispinus 247 t/m 256
Haworthia cooperi var. pilifera 209
Hibiscus tiliaceus 23
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
6
4
Succulenta jaargang 102 (4) 2023 145
December 2023
Jaargang 102
ISSN 0039-4467
6 December: pagina’s 245 t/m 292
289
Augustus 2023
Jaargang 102
ISSN 0039-4467
4 Augustus: pagina’s 145 t/m 192
5
Oktober 2023
Jaargang 102
ISSN 0039-4467
Succulenta jaargang 102 (5) 2023
193
5 Oktober: pagina’s 193 t/m 244
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
245

Index:
Auteurs
Bregman, Rob 38, 47, 95, 143, 191, 243, 291
Delabarre, Freddy 136, 282
Diers, Lothar en
Jucker, Hansjörg
Groot, Henk de 178
Heijnsdijk, Theo 3, 51, 99, 147, 166, 195, 247
Hoeve, Wolter ten 25, 41, 90, 139, 187, 241, 284
Knippels, Peter 16, 66, 121, 169, 233
Maessen, Riet 60
Oome, Stan 182
Rengelink, Theo 138
Romijn, Petra 11
Ruinaard, Henk 73, 158, 212, 221, 257
Smit, Ton 117
Somers, Nadet 22, 134, 174, 208
Spee, Bertus 14, 58, 110, 156, 206, 262
Talens, Aiko 112, 268
Tran, Ðoan 218, 278
Tropper, Ruud 162, 264, 265
Twijnstra, Tom 48, 96, 144, 192, 244, 292
Wijffelaars, Ben 2, 50, 98, 146, 194, 246
Zuijlen, Andre van 226, 238
81
Hildewintera (in bloei) 180
Jatropha mahafalensis 63
Kalanchoe daigremontiana 177
Kalanchoe pinnata 174
Lithops lesliei 144
Lithops otzeniana 279
Lobivia ferox 119
Lobivia grandiflora subsp. minuta 120
Mammillaria dioica 184
Mammillaria kruegeri 30
Mammillaria lasiacantha 164
Mammillaria laui 26
Mammillaria melanocentra 228
Mammillaria plumosa 229, 230, 231
Mammillaria sartorii 29
Mammillaria sonorensis 270
Mammillaria weingartsiana 34
Melocactus azureus HU 256 128
Melocactus glaucescens HU 219 129
Melocactus harlowii subsp. borhidii 59
Melocactus neryi 125
Melocactus pachyacantus HU 407 97
Melocactus pachyacantus HU 407a 131
Melocactus schulzianus 124
Mila caespitosa 207
Monvillea spegazzinii 157
Neochilenia napina 120
Opuntia (afwijking) 181
Opuntia (in sneeuw) 161
Opuntia (vruchten) 180
Opuntia species 30
Pachypodium geayi 62
Pachypodium lamerei 72
Parodia acchillensis HJ 1234 81, 82, 84
Parodia acchillensis HJ 1235 86
Parodia acchillensis 86
Parodia subterranea WR 634 88
Pilocereus strausii 52
Portulacaria afra variegata 210
Punotia lagopus 159
Pyrrhocactus umadeave 157
Rhipsalis species 292
Scadoxus cinnabarinus 68
Soehrensia formosa 238, 240
Strombocactus disciformis 275
Thelocactus lophothele subsp. rinconensis 227
Thelocactus tulensis 111
Turbinicarpus lophophoroides 111
Uncarina grandidieri 70
Welwitschia mirabilis 17, 19, 20
Woestijnlupine 186
Yucca (in sneeuw) 161
Yucca filamentosa 244
290 Succulenta jaargang 102 (6) 2023

Summary
Rob Bregman
In this last 2023 issue we focus on
sowing. This popular element of our hobby
is covered by contributions of four authors
who describe their methods, everyone with
his/her own ‘personal touch’.
But first of all, Ben Wijffelaars tries to
promote the genus Aeonium, also on facebook.
His A. arboreum had grown too large
to take it out of his greenhouse.
In his series on the ‘Verkade’ handbooks
published in the early 1930s Theo Heijnsdijk
discusses Hamatocactus setispinus.
This well-known cactus was collected for
the first time in 1844 at the Colorado River
bank in Texas by the German Ferdinand
Lindheimer. A year later it was described as
Echinocactus setispinus. In 1850 Georg Engelmann
described 2 varieties: var. hamatus
and var. setaceus. In 1922 the new genus
Hamatocactus was introduced for this plant
by Britton and Rose because of differences
in spination, fruit and seed. Later, it was
placed in Ferocactus (Benson, 1969) and
Thelocactus (Anderson, 1987). Moreover,
some authors created a taxonomic chaos
by placing several more or less similar
plants in different genera (with new names).
A remarkable feature of H. setispinus
is the presence of nectar glands just above
each areole, This is considered to attract
ants which protect the plant against small
sap sucking animals. Cultivation is easy;
flowers often appear all summer long.
Henk Ruinaard examined the effect of
Superol (a disinfectant) on the germination
of cactus seeds. He used 4 samples of 100
Echinocereus hybrids seeds, which were
placed on sheets wetted with different
concentrations of Superol (50 to 500 mg/l)
in water. Germination percentages in 0-150
mg/l Superol were around 60 %, but higher
concentrations yielded worse results, with
no germination at all in solutions above 500
mg/l. Anyway, Henk’s conclusion is that a
positive effect of Superol on germination
remains doubtful.
Succulenta jaargang 102 (6) 2023
Bertus Spee presents part 130 of his
series ‘In the spotlight’. Four nice succulents
(Aeonium arboreum var. atropurpureum,
Gasteria brevifolia, Grusonia invicta and Gymnocalycium
mihanovichii) are shown and
briefly discussed.
Ruud Tropper outlines his method how
to sow cactus seeds. He uses plastic boxes
with vermiculite as substrate. In a second
contribution, Ruud goes deeper into his
method of sowing cacti, with details on sowing
seeds of Sclerocactus, Pediocactus and
Toumeya. He prepares these hard seeds by
removing the hilar section (‘chipping’).
Aiko Talens has adopted another method
to sow cactus seeds. He uses loam as
substrate and sows in April, in his greenhouse,
without heating. A list of international
seed suppliers is included.
Đoan Tran is still trying to find out the
most successful method for sowing her mesemb
seeds. A 25 % organic substrate and
sufficient water gave the best results.
Freddy Delabarre acquired the archives
of E.T. Claeys, a Belgian cactus lover and
former chairman of a regional section of
Succulenta. This included certificates and
photos of plant expositions in 1933 and
1935.
Wolter ten Hoeve gives his usual summary
of the most important articles in
foreign journals on succulent plants, this
time ‘Kakteen und andere Sukkulenten’ and
‘Cactus World’.
As usual at the end of the year, all plant
and author names in the 2023 Succulenta
volume are listed alphabetically.
Tom Twijnstra reports about an unknown
rhipsalis in his holiday bungalow.
The cutting he took was doing well hanging
from a tree in his garden.
R.Bregman@contact.uva.nl
291

Ben Wijffelaars
Column . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
Theo Heijnsdijk
Hamatocactus setispinus ................... 247
Henk Ruinaard
Invloed van Superol op kiempercentage
van cactuszaden .......................... 257
Bertus Spee
Voor het voetlicht 130 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
Ruud Tropper
Simpel zaaien ..............................264
Ruud Tropper
Zaaien van Sclerocactus, Pediocactus, Toumeya . . 265
Aiko Talens
Het zaaien van succulenten. . . . . . . . . . . . . . . . . 268
Ðoan Tran
Zaaigekte, ervaringen van een beginner . . . . . . 278
Freddy Delabarre
Freddy’s rariteitenkabinet (2). ............... 282
Wolter ten Hoeve
Succulentennieuwtjes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
Rob Bregman
Summary ................................ 291
Tom Twijnstra
Rhipsalis? ................................ 292
Op de voorpagina:
Een plant die onder de naam Hamatocactus setispinus
var. setaceus SB 381 gezaaid is.
Foto: Andre van Zuijlen
Inlichtingen over het lidmaatschap en ontvangst
van nummers en adreswijzigingen aan:
Inquiries about membership and receipt of issues
and address changes to:
Miranda Tap
Koldijksterraklaan 218
3544 PP Utrecht
E-mail: ledenadministratie@succulenta.nl
Rhipsalis sp.
Rhipsalis?
Tom Twijnstra
Het vakantiehuisje in de Ardennen
stond vol met mooie
planten. De aardigste soort
stond eigenlijk niet, maar hing.
In de keuken. Een waterval aan
lange sperzieboonvormige stengels
uit een grote hangpot. Ik
was nooit zo’n fan van dit soort
rhipsalisachtige cactussen, maar
een stek was natuurlijk snel
gemaakt. Thuis netjes opgepot,
maar helaas toch rap weer op
de achtergrond geraakt. Nadat
de stek een paar seizoenen buiten
aan de magnolia had gehangen
en flink was gegroeid, kreeg
het deze zomer weer de aandacht
die het verdiende, toen de
stengels mij met een uitbundige
bloei verrasten. Gelijk zoeken in
de boeken, want nu wilde ik wel
eens weten wat ik in de boom
had hangen. Dat viel niet mee,
de naslagwerken staan vol met
dit slag planten: stengels in alle
soorten en maten, dun en dik,
de ene strak geordend, de ander
in een grote kluwen. Uiteindelijk
weet ik nu nog niks, misschien is
het geeneens een rhipsalis? Wie
het weet mag het zeggen!
tomtwijnstra@hotmail.com
292 Succulenta jaargang 102 (6) 2023