Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>DESATRACA</strong><br />
ELADIO VERDE
<strong>DESATRACA</strong><br />
Estampa marinera en un acto, exclusiva de la Compañía<br />
Asturiana de José Manuel Rodríguez, original de:<br />
ELADIO VERDE<br />
Estrenada en el Teatro Dindurra de Gijón, por la Compañía<br />
Asturiana, el día 16 de abril de 1.935 con arreglo al siguiente<br />
reparto y por orden de su aparición en escena.<br />
REPARTO<br />
Gertrudis------------------------------- Nieves Sanchez<br />
Pilu ------------------------------------- Tomás Magdalena<br />
Cefero---------------------------------- Antonio Medio<br />
Belarma-------------------------------- Balbina Berrera<br />
Don Ramón --------------------------- Ignacio Colao<br />
Pachu----------------------------------- José Manuel Rodríguez<br />
Tolete ---------------------------------- Fernando Pañeda<br />
Minervo-------------------------------- José Martínez<br />
Apuntador Maquinista Regidor<br />
Eladio Sanchez Jesús Rúa
• Dos mesas de taberna.<br />
• Ocho banquetas.<br />
GUARDARROPÍA<br />
• Seis botellas de sidra (llenas).<br />
• Varios corchos.<br />
• Una manta.<br />
• Una botella de coñac (con líquido).<br />
• Tres copas.<br />
• Un sacacorchos.<br />
• Tres vasos para sidra.<br />
• Varias botellas de distintas clases.<br />
• Un bombo y llaves para hacer truenos.<br />
Electricista:<br />
• Tulipa corriente.<br />
• Preparar carbones para relámpagos.
ACTO ÚNICO<br />
INTERIOR DE UN CHIGRE DE PESCADORES. EN EL FORO PUERTA<br />
PRACTICABLE QUE DA ENTRADA AL MISMO Y UNA VENTANA CON<br />
CRISTALES DE COLORES. MESAS, TABURETES O BANCOS DE<br />
MADERA. EN LAS LATERALES PUERTAS PRACTICABLES UNAS PARA<br />
LOS RESERVADOS Y OTRAS PARA EL INTERIOR DE LA CASA. LA<br />
ORNAMENTACIÓN DEL CHIGRE CON MOTIVOS MARINEROS:<br />
BARCOS PESQUEROS, CUADROS ALEGÓRICOS, ETC.<br />
EN ESCENA BELARMA Y GERTRUDIS Y EL CORO DE<br />
PARROQUIANOS. MIENTRAS CANTA EL CORO, FUERA SE OYE EL<br />
TEMPORAL, HASTA LA TERMINACIÓN EN QUE ESTE SE HACE MÁS<br />
VIOLENTO.<br />
Coro De la luna el reflejo<br />
brilla en el mar<br />
brilla en el mar.<br />
La neña que yo quiero<br />
¿dónde estará?<br />
¿dónde estará?<br />
Canciones de Cimavilla<br />
hermoso barrio de mis amores<br />
cuna de los gijoneses<br />
son tus mujeres<br />
preciosas flores.<br />
Por ser madre cariñosa<br />
todos te envidian y es mi ilusión<br />
brindarte como tus hijos<br />
los marineros<br />
mi corazón.<br />
En tus orillas, morir quisiera<br />
que en ellas vive la que más quiero.<br />
Si su dulce cariño no consiguiera<br />
no consiguiera<br />
perdida mi esperanza<br />
de pena muero.<br />
Canciones de Cimavilla<br />
hermoso barrio de mis amores<br />
<strong>DESATRACA</strong><br />
1
Acto Único<br />
se sienten de ti orgullosos<br />
tus marineros y pescadores.<br />
Mi admiración<br />
tuya será.<br />
Gertrudis Bueno, bueno... no da-y tantes voces que ya ye tarde y<br />
si vien el municipal va a echame una multa. Tanto<br />
escandalizar pa dos botelles de sidra.<br />
Pilu ¿Qué quies que pidamos? ¿Champán, hom?<br />
Gertrudis ¿Champán? De bolita. ¿Qué vais a pedir vosotros si<br />
haylu que con un porrón de vino está desde las siete de<br />
la mañana hasta que cierro el chigre. Y lo más célebre<br />
ye que sal ajumau.<br />
Pilu ¿No ves que estamos palmaos?<br />
Gertrudis Pues al pasu que vais, va a quedar la mar desierta.<br />
Pilu ¿Quién va a ir con ella con esti tiempu?<br />
Gertrudis Otros fueron seguramente.<br />
Pilu Pues si no entren de arribada en algún lao, con esti<br />
“vendobal” van echar pelu.<br />
Gertrudis Pasarayos algo (MUY INQUIETA) a la lancha de mi tíu...<br />
Pilu ¿Fue Pachu Borrasca a la mar? ¿Probín?<br />
Gertrudis Probín, ¿Por qué?<br />
Pilu Porque de esta va pal tachu.<br />
Gertrudis Madre del alma, yo muero. (POR EL FORO ENTRA<br />
CEFERO VESTIDO DE GUARDIA MUNICIPAL) Cefero,<br />
¿Quién te vistió así?<br />
Cefero Déjame el alma en paz. Ye hoy el primer día que<br />
pongo el uniforme y estoy más acharau... (DEL GRUPO<br />
LE TIRAN CORCHOS) ¿A ver a quién-y pego un toletazu<br />
que-y parto la cabeza? De paisano todes les bromes<br />
que queráis... pero el uniforme hay que respetalu... esi<br />
ye sagráu.<br />
ELADIO VERDE
Pilu Ceferón. Charrán.<br />
Cefero ¿Quién fue esi? ¿A que va pal cuartón?<br />
Gertrudis Déjalos, no ves que son unos neños.<br />
Cefero Pues que compren un chupu. De mí no se ríe nadie.<br />
Gertrudis Bueno, ¿qué quies?<br />
Cefero ¿Cómo te llames?<br />
Gertrudis Come castañes. Después de ser el mi padrín,<br />
¿Olvidósete el nombre que tú mismu me pusiste? No<br />
me extraña de que quieran tomate el pelo.<br />
Cefero Gertrudis, ye una formalidá.<br />
Gertrudis ¿Pa qué ye tanta formalidá?<br />
Cefero Pa echate una multa.<br />
Gertrudis ¿Echame una multa? A ti engañáronte.<br />
Cefero Riñome el cabu porque estaben cantando aquí.<br />
Gertrudis ¿Era yo la que cantaba?<br />
Cefero Eren esos mangantes.<br />
Gertrudis Pues échayos la multa a ellos. ¿Por qué voy a pagala<br />
yo, si no hice nada?<br />
Cefero Ye verdá. Pa mi dea ye que el cabu tiente rabies si no<br />
no se explica.<br />
Gertrudis Dices-y de mi parte al cabu que vaya a bañase. Voy a<br />
date un vasu de vino pa que se te quite el frío.<br />
Cefero Gertrudis, que eso ye quereme hacer faltar al<br />
reglamento de la corporación. De beber no tenemos<br />
orden.<br />
Gertrudis ¿Entós los mengues no podéis beber?<br />
Cefero Mira, no me llames mengue, que entós si que te calco<br />
la multa.<br />
Gertrudis Vas llenar. Bebe y no seas fatu, anda.<br />
<strong>DESATRACA</strong><br />
3
Acto Único<br />
Cefero Bébolo, porque val más un vasu de vino que un<br />
disgustu, que si no...<br />
Pilu Gertrudis, trai un capilé.<br />
Gertrudis No pue ser, ya ye tarde.<br />
Pilu Qué más da. Papámoslu en un boleo.<br />
Gertrudis Como si no. Cuando no pue ser, no pue ser.<br />
Cefero Da-ylu, total que más da.<br />
Gertrudis ¿Eso dizlo el reglamentu?<br />
Cefero Dígolo yo y abasta. Estando de uniforme ye como si te<br />
lo mandase el señor alcalde. Y pon otru pa mí.<br />
Gertrudis Ni pa ti, ni pa él. Luego si echen una multa ¿Quién la<br />
paga?<br />
Cefero Estando yo aquí nadie te echa multa ninguna. No hay<br />
manera de que creáis en la influencia de los<br />
municipales. Así está el mundo.<br />
Gertrudis Bueno, neñinos, a casina que ya te tarde.<br />
Pilu A ver, ¿Cuánto ye?<br />
Gertrudis Ocho botelles y el taquín, cuatro cuarenta.<br />
Pilu Cobra y calla. (AL CORO) Ir saliendo que voy a<br />
provocar a Cefero. (EL CORO LENTAMENTE VA<br />
HACIENDO MUTIS)<br />
Uno A ver si nos escorre.<br />
Pilu Mejor, así llegamos primero a casa.<br />
Gertrudis (A PILU) Toma, doce perres que sobren.<br />
Pilu Está bien. “Ceferón, charrán” (MUTIS RÁPIDO)<br />
Cefero Espera, lingote.<br />
Gertrudis ¿Dónde vas? Estate quietu.<br />
Cefero Si cojo a uno machácolu.<br />
Gertrudis Si te enfades, ye cuando más te tomen el pitu.<br />
ELADIO VERDE
Cefero Pues que anden en bromes.<br />
Gertrudis Toma, voy a date el capilé pa que no ronques tanto.<br />
Cefero Trai pa acá neña. Voy a ir a tomalu al reservao no y<br />
vaya a dar al cabu por asomar les ñarices, ye muy<br />
escamón.<br />
Gertrudis Dios quiera que no yos pase nada.<br />
Belarma (SALE DE CASA) ¿Ya despachaste a la gente?<br />
Gertrudis Haz un momentín. (LLORANDO)<br />
Belarma ¿Por qué llores?<br />
Gertrudis “Ay, hermanina del alma” “Probe de mí” “Qué<br />
remordimientos tendrá pa toa la vida” Él que no quería<br />
ver la mar ni en pintura. Ahora quizás no vuelva más.<br />
Y todo por mi culpa.<br />
Belarma ¿Qué dices?<br />
Gertrudis Belarma, si se afuega yo fui la que lu obligó a<br />
embarcase.<br />
Belarma ¿A quién?<br />
Gertrudis A quien va a ser. A Tolete.<br />
Belarma ¿A Tolete?<br />
Gertrudis Sí. Fue hoy a la mar por primera vez, na más porque y<br />
dije yo, que sólo me casaría con un hombre de mar. El<br />
probín con el mieu que-y tenía al agua, embarcose<br />
hoy... Y mira que tormenta.<br />
Belarma ¿Entós aquello de que iba de viaje fue un pretextu pa<br />
ir a la mar? ¿Que iba a probar sidra, eh?<br />
Gertrudis Claro. Y en lugar de sidra estará probando sal marina,<br />
seguramente.<br />
Belarma Buena la hiciste.<br />
Gertrudis (INQUIETA) ¿Por qué lo dices? ¿Crees que se afogará?<br />
Belarma ¿En qué lancha fue?<br />
<strong>DESATRACA</strong><br />
5
Acto Único<br />
Gertrudis En la de mi tíu Pachu.<br />
Belarma Bueno, no te aceleres. A lo mejor no yos pasa na.<br />
Gertrudis (SUENA FUERA LA TORMENTA) “Jesús”.<br />
Belarma Ave María.<br />
Gertrudis ¿Veslo? Cada vez ye más fuerte el temporal. ¡Probe<br />
Tolete!<br />
Belarma ¿Y el mi Minervo? Si lu cogió esto en la mar, lo que<br />
estará pasando. Que Dios lu ayude.<br />
Gertrudis Eso, que Dios ayude al tu mozu y al mi Tolete que lu<br />
parta un rayu. (FUERTE RELÁMPAGO) Dios mio. Ya lu<br />
partió.<br />
Belarma Ye terrible. No me acuerdo de otra tormenta igual.<br />
Gertrudis Pues de esta vamos a acordanos toda la vida. Cefero,<br />
Cefero.<br />
Cefero (SALIENDO) ¿Qué quies, rapaza? Hola, Belarma.<br />
Belarma Madre, Cefero. Que elegantón.<br />
Cefero Eso pitorréate tú también.<br />
Belarma Siéntate bien el traje.<br />
Cefero Donde hay percha... (A GERTRUDIS) ¿Qué queríes tú?<br />
Gertrudis Preguntate una cosa.<br />
Cefero Venga.<br />
Gertrudis Tú que tanto navegaste, ¿podrá salvase con este<br />
temporal la lancha de mi tíu?<br />
Cefero ¿Por qué no? Seguramente no yos pasará nada...<br />
aunque esti Nordeste nunca trai nada bueno, ¿eh? Pero<br />
la trainera de tu tíu ye muy marinera y él entiéndela<br />
bien. Con el motor y dándo-y bien al timón, puede<br />
entrar de arribada en cualquier sitiu de la costa.<br />
Gertrudis ¿Entós no podrá ir a pique?<br />
ELADIO VERDE
Cefero Eso quien lo sabe, neña. Muches veces al llegar a<br />
tierra, un golpe de mar estrella la embarcación contra<br />
les peñes... pero nádase un pocoñín ¡y en paz!<br />
Gertrudis ¡Tolete de mi alma! ¡No tienes salvación!<br />
Cefero ¿Fue Tolete con ellos?<br />
Gertrudis Si, y lo terrible ye que no sabe nadar.<br />
Cefero ¿Quién mandó a esi pinín metese donde no lu llamen?<br />
Belarma Esta.<br />
Cefero ¿Tú? Pues estate segura que si ocurre algo sálvense<br />
todos menos él.<br />
Gertrudis (EXTREMECIÉNDOSE) ¡Cefero, por Dios!<br />
Cefero No te quepa la menor duda.<br />
Gertrudis ¡Eché pelu!<br />
Belarma No te apures. Ya verás que pronto vienen.<br />
Gertrudis Vendrá, pero hechu rappe. Voy a encender un ciriu a<br />
la Soledad. ¡Santo Tomas, una y no más! Si de esta<br />
non vuelve, no embarca más. (MUTIS)<br />
Belarma Probina, tien un sustu.<br />
Cefero Ya paez que amaina. ¿Necesites algo?<br />
Belarma No, nada. Gracies, Cefero.<br />
Cefero Bueno, pues entonces voy a dar una vueltina pol<br />
distrito a ver si cerraron los portales. Hasta luego,<br />
neña. (MUTIS)<br />
Belarma Hasta luego. Esta rapaza no recogió les botelles. Hasta<br />
que no vuelva Tolete, no hay quien haga carrera de<br />
ella.<br />
(ENTRA EN ESCENA RAMÓN, ARMADOR ACOMODADO)<br />
Ramón ¡Buenas noches, Belarma!<br />
Belarma Hola, don Ramón. ¿Cómo por aquí a estes hores?<br />
<strong>DESATRACA</strong><br />
7
Acto Único<br />
Ramón Ya ves. Bajé al muelle por ver si entraba la pareja y<br />
acabo de recibir un telegrama donde me dice el patrón<br />
que están los barcos en San Esteban.<br />
Belarma Cualquiera contaba con usted tan tarde.<br />
Ramón Tienes razón. Al pasar por aquí vi que estaba abierto y<br />
entré por dos motivos...<br />
Belarma ¿Pueden sabese?<br />
Ramón No es ningún secreto. Y por lo mismo te los voy a<br />
decir. El primero porque me sirvas una copita de<br />
coñac y el segundo, ¿no sabes cuál es?<br />
Belarma Si no se explica...<br />
Ramón Pues el más importante.<br />
Belarma No caigo.<br />
Ramón Que tengo mucho placer en ver a la chigrera más<br />
bonita de...<br />
Belarma Vaya, don Ramón. No empiece con les tonteríes de<br />
siempre.<br />
Ramón No son tonterías, Belarma. Quisiera que por un<br />
momento tú vieses mi corazón, para que supiese lo<br />
que es sufrir. Bien quisiera arrancar este cariño que<br />
me consume... pero es más fuerte que yo. No sabes lo<br />
que daría porque fueses mi mujer. Viviría solamente<br />
para que tuvieses todo lo que desearas... para adorarte.<br />
Belarma Mire, don Ramón. No vaya a pensar que-y digo que<br />
no, por presumir, se que ye verdá todo cuanto me diz.<br />
Usté siempre fue muy buenu pa con nosotros, todo<br />
cuanto tengo ye de usté, esti chigre, la pensión que nos<br />
pasa, les atenciones que tuvo con la enfermedá de mi<br />
padre, al cual no-y faltó nada gracies a usté...<br />
Ramón Todo eso no tiene importancia. ¿Qué iba a hacer yo?<br />
Era mi deber. Tu padre trabajó 40 años en nuestra casa<br />
y es lo menos que yo podía hacer.<br />
ELADIO VERDE
Belarma A pesar de todo, estes son coses que nunca se olviden.<br />
Y por eso siempre-y estaré agradecida.<br />
Ramón Bien me lo pagas, ¡despreciándome!<br />
Belarma No ye eso. ¿Qué quier que haga yo? Usté sabe que<br />
tengo mozu.<br />
Ramón ¿Ese es el único obstáculo?<br />
Belarma El únicu. Si no fuese por eso, aunque no lu quisiese<br />
no-y podría decir que no.<br />
Ramón Entonces serás mi mujer.<br />
Belarma ¿Qué quier decir?<br />
Ramón Que adivinando tus deseos he escrito a Minervo que<br />
continúe pescando en Irlanda con mi pareja, hasta que<br />
yo le avise. Así cuando vuelva nos encontrará casados.<br />
Belarma Hoy tien ganes de broma don Ramón.<br />
Ramón No lo tomes a broma, que es verdad.<br />
Belarma ¿Sería capaz de hacer eso?<br />
Ramón ¿Por qué no? Si te quiero.<br />
Belarma También yo lu quiero a él.<br />
Ramón Pues ya es tarde.<br />
Belarma ¿Por qué?<br />
Ramón Porque bien claro se lo puse en la carta.<br />
Belarma ¿Qué fue lo que puso?<br />
Ramón Que no pensase más en ti, pues ibas a ser mi esposa.<br />
Belarma Don Ramón, si tal hizo, a pesar del respetu que-y<br />
debo, eso ye una acción canalla.<br />
Ramón Todo tiene disculpa cuando se hace por amor. Yo sólo<br />
pretendo tu felicidad.<br />
Belarma ¡Guárdela! ¿Qué pensará él?<br />
Ramón No pienses en ese hombre, que no te quiere.<br />
<strong>DESATRACA</strong><br />
9
Acto Único<br />
Belarma Eso quisiera usté.<br />
Ramón Su contestación a mi carta, bien claro lo dá a entender.<br />
¿Quieres leerla? (LE DA UNA CARTA)<br />
Belarma No me interesa.<br />
Ramón Yo te la leeré. (LEYENDO) “Referente a su casamiento<br />
con la que yo creía mi novia, le deseo que sea muy<br />
feliz, esperando que en lo sucesivo no haga con usted<br />
lo que ahora ha hecho conmigo...” ¿Qué dices a esto?<br />
Belarma Que ahora ni usté ni él.<br />
Ramón Eso no puede ser.<br />
Belarma Ya puede tenerlo por seguro.<br />
Ramón Eso no puede rezar conmigo.<br />
Belarma Con usté primero que con nadie.<br />
Ramón Eres más bonita cuando te enfureces. (SE ACERCA A<br />
ELLA)<br />
Belarma No se acerque que-y doy con una botella. ¡Gertrudis!<br />
¡Tíu! ¡Socorro!<br />
Gertrudis (SALE) Eh, ¿Qué ye aquello? ¿Volvióse llocu?<br />
Ramón No es nada.<br />
Belarma ¡Fuera!<br />
Ramón ¿Me echas de mi casa?<br />
Belarma ¡¡Fuera!!<br />
Ramón Ya hablaremos.<br />
Belarma ¡¡Fuera he dicho!!<br />
Ramón Hasta la vista. (MUTIS)<br />
Gertrudis ¡Ma que ensinvergüenza! Estos vieyos son los peores.<br />
Belarma ¡Canalla! Querer abusar de una porque la ve sola en el<br />
mundo. ¡Qué desgraciada soy!<br />
Gertrudis Y eso que parecía un mansulín.<br />
ELADIO VERDE
Cefero (SALE) ¿Qué eren eses voces? ¿Hubo reyerta?<br />
Gertrudis No. Ye que a Belarma duelen-y les mueles.<br />
Cefero Mal negociu. También yo estoy pasando un mal día de<br />
elles.<br />
Gertrudis Tendrásles picaes.<br />
Cefero No. La que tenía picá fue la mi muyer, que hoy por la<br />
mañana arreóme un tarterazu que me dejó les mueles<br />
de juerga perpetua.<br />
Gertrudis ¿De juerga?<br />
Cefero Como lo oyes. Desde po la mañana les tengo bailando.<br />
<strong>DESATRACA</strong><br />
11<br />
(ENTRAN PACHU Y TOLETE. ESTE ÚLTIMO VIENE<br />
ENVUELTO EN UN COBERTOR, TIRITANDO DE FRÍO)<br />
Pachu Anda, entra y ponte derechu, que pareces un<br />
“gurrión”.<br />
Tolete ¿Cómo quier que esté con lo que pasé?<br />
Gertrudis ¡Gracies a Dios!<br />
Belarma Tíu, ¿Paso-y algo?<br />
Pachu (POR TOLETE) ¡Al que-y pasó algo fue a esti! ¿No ye<br />
verdá, chiquéte?<br />
Tolete ¿Quier dejame en paz, hom?<br />
Gertrudis Toletín, ¿amoríes?<br />
Tolete Tú ya pues buscar pa mozu a un marineru... que<br />
conmigo ¡fua!<br />
Belarma ¿Hubo novedad?<br />
Pachu Ninguna. Quitando a esti que-y entró una “sede” que<br />
por na acaba la salmoria. Eso que fue un gallu. Si no<br />
ye por él, palmamos.<br />
Gertrudis ¿Cómo?<br />
Pachu Como lo oyes.<br />
Gertrudis ¿Entós qué hizo?
Acto Único<br />
Pachu Ye un artista. En medio del temporal, estábamos un<br />
poco apuraos. Yo col timón procuraba que la trainera<br />
no llevase bandazos con los golpes de mar. De pronto<br />
veo venir un cachón, enorme, terrible... y al ir a hacer<br />
una virada pa safame de él, esti se conoz que se<br />
asustó. Yo no se como fue. El casu ye que se garró al<br />
timón, el cachón garronos de lleno y cuando me fui a<br />
dar cuenta... la lancha había marchao.<br />
Belarma ¿A dónde?<br />
Pachu A dar una vueltina. Estaba encima de les peñas muerta<br />
de risa. Yo empecé a nadar y vi a esti patuxando al mi<br />
lao y grité: “Tolete, no bebas tanto que te va hacer<br />
dañu”, y él glu, glu, glu... eche-y una mano, y aquí<br />
estamos.<br />
Gertrudis Tómelo a risa, pero él salvólos a toos.<br />
Pachu Home, si, salvónos a todos y a los calafates que<br />
estaban viéndonos desde la boca el muelle.<br />
Tolete ¿A los calafates por qué, hom?<br />
Pachu Porque con lo que me van a cobrar por arreglar la<br />
lancha, salven el añu. ¿Tenéis la cocina encesa?<br />
Belarma Si, ¿qué quier?<br />
Pachu Metéi a esti en el horno a ver si se espurre.<br />
Gertrudis Ven, Toletín.<br />
Pachu Espabila, hombre, espabila.<br />
Tolete (A PACHU) Como seque de esta, usté no me embarca<br />
más. (MUTIS CON GERTRUDIS)<br />
Pachu Anda a secate que paeces una “pioya” ¡Madre, Cefero!<br />
¿Estás ahí? ¡Qué curru! No te había visto vestíu de<br />
“mengue” hasta ahora.<br />
Cefero Mira Pachu, eso de “mengue” poco a poco ¿eh?<br />
Pachu ¿Parezte mal, hom?<br />
Cefero Debes de respetame, soy una autoridad.<br />
ELADIO VERDE
Pachu ¡Qué digas tú eso! Tantes veces como nos llevaron los<br />
municipales al Cuartón por deciyos con la juma<br />
¡Agua, “mengue”!<br />
Cefero Eren otros tiempos.<br />
Pachu ¿Otros tiempos de qué, hom? ¡Si la última vez haz un<br />
mes que fuimos!<br />
Cefero Tienes razón, Pachu. Fíjate lo que son les coses. Ahora<br />
que soy guardia y entro y salgo en la Inspección como<br />
cuentu risa, pásame una cosa muy célebre. Cuando<br />
voy allá, en lugar de entrar como todos en el despachu<br />
del inspector a dar la novedad, enfílome pal calabozu.<br />
Pachu Como cuando ibes presu.<br />
Cefero Igual. Y cuando me dicen: “Cefero, ¿dónde va?”<br />
Dame una cosa como si estuviese durmiendo y me<br />
despertasen... mírome y veome vestidu así y no lo<br />
creo. Home, hoy po la mañana antes de ir, tomé unes<br />
copines de caña y paez que no me habíen sentao bien.<br />
Cuando entro pa allá y dizme un cabu “A ver. La<br />
novedá” ¿Qué novedá? Si supiere quien fue el babayu<br />
que me vistió de “mengue”.<br />
Pachu ¿Qué te dijeron?<br />
Cefero ¡Hubieron matame! ¡Qué mal yos pareció! Entonces<br />
dime cuenta que todo está cambiao.<br />
Pachu ¿Por qué?<br />
Cefero Porque antes, cuando los llamábamos eso metíenos en<br />
Cuartón y allí por llamalos “mengues” queríen echame<br />
fuera...<br />
Pachu Así son les coses, bobu. Belarme, damos una botella<br />
vino pa los dos. Esti “mengue” debe de tener sed.<br />
Cefero Pachu, ¿quies mamales?<br />
Pachu No seas mal tomáu. ¿Quies más que te llame<br />
Fañequina?<br />
Cefero ¡Pachu! ¡No vayas enredala!<br />
<strong>DESATRACA</strong><br />
13
Acto Único<br />
Pachu ¿A lo mejor yes capaz de querer llevame al Cuartón?<br />
Cefero Si sigues así, vas pero de cabeza.<br />
Pachu ¿A que no? ¡Fañequina!<br />
Cefero ¡¡Pachu!!<br />
Pachu Mocipal. Anda llévame, sió “mengue”.<br />
Cefero Aunque no sea por mí, respeta el traje.<br />
Pachu Que choyu garraste, ¡picachón!<br />
Cefero Aquí hay que tomar una determinación. ¿Cómo te<br />
llames, Pachu?<br />
Pachu ¿Pa qué saques la libreta? ¿Pa echame una multa?<br />
Guárdala en bolsu... eso llévenlo los que saben<br />
escribir. Yo lo único que puedo hacer ye gastar el duru<br />
de la multa en vino ¿Quies?<br />
Cefero Pues a gastalu ahora mismo.<br />
Pachu Está bien. Sin querer ya hables como el alcalde. Ahí<br />
va un vasín.<br />
Cefero (DESPUÉS DE BEBER) Está buenu esti vinín. Espera un<br />
poco que voy a dar una vueltina pol distrito y vuelvo<br />
enseguida. Oye...<br />
Pachu ¿Qué quies?<br />
Cefero No lo bebas todo, ¿eh? (MUTIS)<br />
Pachu Non tengas mieu, ya te guardaré el fondón. ¿Qué<br />
tiene, Belarma?<br />
Belarma Tengo que habla-y, tíu.<br />
Pachu Tú lloraste. ¿Escribióte Minervo? ¿Llores por él, no?<br />
Pachu Mirái que ronchina. Que callao lo tenía. De manera<br />
que eren dos los mozacos, ¿eh? ¿Y quien ye el otru?<br />
Belarma Don Ramón.<br />
Pachu ¿Qué dices? ¿Tú estás chiflá? Esi paisanín tan buenu...<br />
ELADIO VERDE
Belarma Ye el mayor sinvergüenza que vi.<br />
Pachu Pero, muchacha, ¿tú sabes lo que dices? Si te oye él<br />
echamos pelu.<br />
Belarma Ya me oyó bastante. Tuve que echalu de aquí. Con<br />
que no-y digo más...<br />
Pachu Pero si ye como si fuera de la familia.<br />
Belarma Eso ye lo que quier, ser de la familia.<br />
Pachu A ver, a ver. Explícame esa gatera.<br />
Belarma Que quier que me case con él.<br />
Pachu ¿Díjotelo así?<br />
Belarma Como lo oye.<br />
Pachu No hagas casu. Como ye tan campachanote quiso<br />
gastate una broma seguramente y tú tomástelo en<br />
serio.<br />
Belarma Desgraciadamente lo que-y digo ye verdá.<br />
Pachu ¿Qué xuegu ye esti?<br />
Belarma Estuvo antes aquí “y” intentó propasase.<br />
Pachu ¿Contigo? ¿De qué manera?<br />
Belarma Abrazándome.<br />
Pachu ¿A qué asuntu?<br />
Belarma Pregúntailo a él.<br />
Pachu Ye lo que te digo yo. Fue una broma y pareciote mal.<br />
Belarma Aún hizo otra cosa peor.<br />
Pachu ¿Cuála?<br />
Belarma Escribi-y a Minervo diciendo-y el que iba a casase<br />
conmigo.<br />
Pachu Menuda risa-y va a dar a Minervo cuando lo lea.<br />
<strong>DESATRACA</strong><br />
15
Acto Único<br />
Belarma Al contrario. Contesto-y diciendo que lu felicitaba y<br />
que tuviere cuidao conmigo.<br />
Pachu ¿Veslo? Lo que yo te dije, a una broma contéstase con<br />
otra.<br />
Belarma Tíu, lo que-y estoy diciendo ye en serio.<br />
Pachu Pues aunque me lo jures, no lo creo. Un hombre tan<br />
buenu y tan educau como don Ramonín.<br />
Belarma Vaya creyéndolo (LLORA) Bien tengo que sufrir.<br />
Pachu Belarma, viéndote llorar doime cuenta de que lo que<br />
me dices ye verdá. Verás, esto arréglolo yo enseguida.<br />
Belarma ¿Cómo?<br />
Pachu Hablando con él. Eses coses no se hacen y mucho<br />
menos sin hablar antes con el... tíu de la rapaza.<br />
Seremos probes, pero honraos. Y nada más.<br />
(LLAMANDO) Tolete.<br />
Tolete (SALE CON GERTRUDIS) ¿Qué quier?<br />
Pachu Hale... a viaje.<br />
Tolete ¿A viaje a donde, hom? Ya-y dije que a mí no me<br />
embarca más.<br />
Gertrudis ¿Pa la mar? a esti, bórrelu.<br />
Pachu Mandarémoslu a la aldea a sayar maíz.<br />
Tolete Con tal de no ver la mar, marcho igual pa Castilla.<br />
Pachu (A BELARMA) No te apures. Esi asuntu déjalu de mi<br />
cuenta.<br />
Gertrudis Toletín has de abrigate, ricu.<br />
Pachu Yo lu taparé, no vaya a coger el sarapicu. (MUTIS DE<br />
LOS DOS)<br />
Belarma (A GERTRUDIS) Vete cerrando que ya ye tarde.<br />
Gertrudis ¿Dijísteis a mi tíu lo que te pasó antes con Ramón?<br />
Belarma Sí.<br />
ELADIO VERDE
Gertrudis ¿Qué te dijo?<br />
Belarma Marchó a buscalu.<br />
Gertrudis Eso está bien. A ver por dónde sal.<br />
Belarma Dirá-y lo que me dijo a mí.<br />
Gertrudis Pero sin abrazalu.<br />
Belarma ¿Ya tienes ganes de broma, porque pareció Tolete?<br />
Gertrudis No sabes lo tranquila que quedé. Si llega afogase<br />
tirábame yo al agua pa estar siempre juntos.<br />
Belarma Estás bien chifladona.<br />
Gertrudis Ye muy salau.<br />
Belarma Y ahora con el bañu que llevó, mucho más.<br />
Gertrudis Que lo digas, hoy estaba como me gusten a mi los<br />
hombres.<br />
Belarma ¿Cómo te gusten?<br />
Gertrudis Como a ti. Que fiedan bien a salitre.<br />
Belarma Estás como una cabra. En cuanto cierres vete a echate<br />
que buena falta te haz. (MUTIS)<br />
Gertrudis Estos demonios de hombres bien dan que hacer. Es<br />
que vuelven a una chiflá. ¿Cómo se arreglarán pa que<br />
esté una todu el día pensando en ellos?<br />
Tolete (SALE) Gertrudis.<br />
Gertrudis Tolete, ¿a qué vienes?<br />
Tolete Ye porque alcontré a Minervo, y díjome que viniere a<br />
avisabos pa que no cierres hasta que venga él.<br />
Gertrudis ¿Pero vino Minervo?<br />
Tolete Pa mi dea si.<br />
Gertrudis Vaya fregao que se va armar.<br />
Tolete Está muy contentu. Anda de corredera con una<br />
pandillona... son más de venti.<br />
<strong>DESATRACA</strong><br />
17
Acto Único<br />
Gertrudis ¿Y va a venir aquí con toa esa jarca a estes hores?<br />
Tolete Eso pregúntailo a él... a mí que me dices...<br />
Gertrudis Ma pa y que mozu (REMENDÁNDOLE) “Qué me dices a<br />
mí” Va llegate la saladura a la Garita. Que poca sangre<br />
te dio Dios.<br />
Tolete Que voy a hacer yo si soy así.<br />
Gertrudis Espabilar. ¿No me ves a mí? ¿No me ves?<br />
Tolete Pienses que estoy ciegu.<br />
Gertrudis Vaya un mozu.<br />
Tolete Eso de mozu, poco a poco, ¿eh?<br />
Gertrudis ¿Qué quies decir?<br />
Tolete Que a mí otra charraná no me la vuelves a hacer. Yo<br />
no quiero volver a exponeme a palmar por ninguna<br />
muyer, paseles muy negres.<br />
Gertrudis ¿Entós qué quies? ¿Dejalo?<br />
Tolete Prefiérolo antes que llevar más sustos.<br />
Gertrudis Pues larga y no te presentes más delante de mí hasta<br />
que hayas naufragao siete veces.<br />
Tolete Si eso esperes vas vete negra.<br />
Gertrudis Ya estás marchando de aquí ahora mismo.<br />
Tolete ¿Despáchesme?<br />
Gertrudis Sí. Despáchote.<br />
Tolete ¿Cómo mozu?<br />
Gertrudis Como mozu.<br />
Tolete Está bien. Trai una botellina de sidra.<br />
Gertrudis Tú aquí no pides na.<br />
Tolete Yo, ahora, soy un parroquianu que si no me traes la<br />
sidra, doite una ñarigá que te deshago.<br />
ELADIO VERDE
Gertrudis Quien, ¿Tú a mí?<br />
Tolete Si yo. ¿Qué ye? A servime ahora mismo que ya cansé<br />
de hacer el pinín.<br />
Gertrudis Tolete, estás desconocíu.<br />
Tolete Fuera confiances con los veceros, ¡hale!<br />
Minervo (SALE CON EL CORO) Pasái pa acá.<br />
Gertrudis ¡Minervo!<br />
Minervo ¿Qué hay Gertrudis? ¿Cómo te va? Aquí vengo con<br />
unos amigos que tienen sed.<br />
Gertrudis Ya sabes que estás en tu casa.<br />
Minervo Gracies, pero de aquí sólo me interesa el chigre.<br />
Gertrudis ‘Y algo más’<br />
Minervo Eso déjalo pa prao.<br />
Gertrudis ¿Llámola?<br />
Minervo ¿A quién?<br />
Gertrudis A quién va a ser, a Belarma.<br />
Minervo Únicamente pa que nos sirva.<br />
Belarma (SALE) ¿Qué barullu ye esti? Minervo, tú aquí.<br />
Minervo Que sorpresa, eh. No me esperabes, ¿Verdad?<br />
Belarma Si te he de decir la verdad, no contaba contigo.<br />
Minervo Ya lo se. Pero no te asustes.<br />
Belarma Asustame, ¿por qué?<br />
Minervo Porque si yo fuese mal tomáu, podría pedite cuentes.<br />
A los hombres pareznos mal el quedar en ridículo. A<br />
mí, al principiu, revolvióseme la sangre, pero pensélo<br />
mejor y díjeme: “Minervo no hay que disgustase por<br />
lo que no merez la pena...” y así lo hice.<br />
Belarma ¿Por qué viniste entonces?<br />
<strong>DESATRACA</strong><br />
19
Acto Único<br />
Minervo Por ver si encuentro otru barcu. Comprenderás que no<br />
está bien el que esté llevando golpes de mar, pa que la<br />
muyer que me quitó el dineru del armador, viva bien.<br />
Belarma ¿Por qué hables así, Minervo, sin saber lo que pasó?<br />
Minervo Con una carta que recibí estoy bien al corriente...<br />
Belarma Ya lo sé. Pero te juro que yo no di pié para que esi<br />
hombre hiciera lo que hizo. ¡Qué no lu quiero, ni lu<br />
querré nunca!<br />
Minervo Que me importa a mí el que lu quieras o no. Ya se que<br />
al casate con él vas buscando los cuartos.<br />
Belarma Minervo, ¿por quién me tomaste?<br />
Minervo Por lo que yes. Y mira, voy con los amigos a<br />
divertime, que ya fueron bastantes calamidades.<br />
(HACIENDO MUTIS AL RESERVADO) Gertrudis, trai<br />
sidra. (MUTIS)<br />
Belarma Diviértete, pa llorar basto yo. (MUTIS)<br />
Coro (CANTA DENTRO)<br />
Si mi trainera se hundiera<br />
si mi trainera se hundiera,<br />
tranquilo yo viviría.<br />
Pero si tú me olvidaras<br />
morena mía, me moriría.<br />
Navío marinero<br />
enfila el botalón<br />
llévame al lado de ella<br />
porque me muero de amor.<br />
Pachu (SALE CON DON RAMÓN) Pasa pa acá. Siéntate aquí.<br />
¿Qué quies tomar, coñac o ron?<br />
Ramón Cualquier cosa.<br />
Pachu (VA AL MOSTRADOR DONDE ESTÁ BELARMA) Belarma,<br />
trai dos copes de coñac, una pa mí y otra pa don<br />
Ramón.<br />
ELADIO VERDE
Belarma Quién ¿yo? Habría de tener poca vergüenza, después<br />
de lo que me hizo, el servilu encima.<br />
Pachu Haz lo que te digo y no eches a perder lo que casi está<br />
arreglao. Pa casamenteru tengo manu de santu.<br />
Belarma Déjeme el alma en paz, tíu.<br />
Pachu Haz lo que te digo, y no seas tonta. No embayes la<br />
calá.<br />
Belarma Además está ahí Minervo con los amigos.<br />
Pachu ¿Son los que están en el reservao?<br />
Belarma Sí.<br />
Pachu Pues salvamos. Entonces en lugar de dos copes, pon<br />
cuatro... les otres dos son pa ti y pa él.<br />
Belarma ¿Qué quier hacer?<br />
Pachu Tú déjame a mí. (SE SIENTA CON RAMÓN) Bueno,<br />
hombre, bueno. Pues como te venía diciendo... ¿No te<br />
parecerá mal que te trate de tu, eh?<br />
Ramón Así debe de ser. Todavía me acuerdo de cuando<br />
éramos chiquillos.<br />
Pachu Cuantu tiempu haz ya. Qué vieyos somos.<br />
Ramón Tienes razón. Qué viejos somos.<br />
Pachu Y sabiendo que yes tan vieyu, ¿quies casate con una<br />
neña? Íbeis a hacer buena pareja. Como pa date la<br />
pandorgá.<br />
Ramón Ye que la tu sobrina tién un no se qué.<br />
Pachu Lo que tien ye que ella ye joven y tú ya estás popu.<br />
Ramón No lo creas...<br />
Belarma (SIRVIENDO) El coñá.<br />
Ramón Belarma.<br />
Belarma (MUY SERIA) Haga el favor, ¿eh?<br />
<strong>DESATRACA</strong><br />
21
Acto Único<br />
Pachu Ramonín, que resbalies.<br />
Ramón Está enfadada.<br />
Pachu ¿Quies que te de chochos después de lo que hiciste?<br />
Ramón ¿Qué hice yo?<br />
Pachu No, casi na. ¿No te dá vergüenza a tu edá andar detrás<br />
de les moces queriendo abrazales a pelu gochu?<br />
Ramón ¿Qué tien la mi edad?<br />
Pachu Haz poco acabes de decir que yes un vieyu, con que<br />
no te vuelvas atrás. Pero como hablar de la edá a los<br />
vieyos repunayos, vamos a recordar los tiempos de<br />
cuando éramos rapacinos. ¿Acuérdeste del morrillazu<br />
que te di cuando me quitaste aquella pionza?<br />
Ramón Todavía tengo la marca.<br />
Pachu Pues muchu mayor lu mereces ahora. Tú fíjate: si yo<br />
por una pionza que total no val na, dite un tecazu,<br />
¿qué tien que tirar esi rapaz por querer quita-y la<br />
moza? El espeñaderu enteru. No seas bobu, cada cosa<br />
en su tiempu.<br />
Ramón ¿Qué quies que haga?<br />
Pachu Desatraca. Deja a esos neños en paz, que nunca se<br />
metieron contigo y sé buenu como siempre fuiste.<br />
Pero vamos a ver, hom. Tú tienes muches perres, ¿no?<br />
Ramón Muches no, algunes.<br />
Pachu ¿Todavía te parecen poques? No seas modestu que<br />
estás bien abrocháu. Pos bueno, si yo fuese a<br />
quitételes, ¿tú que hacíes?<br />
Ramón Rompíate un huesu.<br />
Pachu Pos ahí lo tienes. ¿Cómo quies quita-y la muyer a un<br />
probe, que ye la única riqueza que tien en esti mundo?<br />
Desde luego que en esto hay excepciones. Si me<br />
viniera uno a quitame la muyer, ¿sabes lo que hacía?<br />
Ramón ¿Qué-y hacíes?<br />
ELADIO VERDE
Pachu ¿Quies sabelo? ¿Quies saber lo que-y hacía?<br />
Ramón Sí.<br />
Pachu Pues convidalu a café, copa y puru. Así que desatraca,<br />
deja esa aventura y...<br />
Ramón Ye que me encuentro tan solu...<br />
Pachu Pues busca a una chorona. Esperes que venga<br />
Carnaval y vas a los bailes. Allí tiénesles a cientos.<br />
Escoges a tu gusto. Pero querer tangar a Belarma,<br />
pudiendo ser güelu de ella... eso no se-y ocurre más<br />
que a ti.<br />
Ramón Tienes razón, Pachu, iba a hacer una locura.<br />
Pachu Entonces, ¿desatraques?<br />
Ramón Desatraco.<br />
Pachu Ramón del alma mía, por el trabayu que me costó,<br />
choca esos cinco.<br />
Ramón (MIENTRAS LE DA LA MANO) Belarma, ¿quieres hacer<br />
el favor?<br />
Pachu Trai dos copes, de pasu.<br />
Ramón No hagas caso, ven primero.<br />
Belarma ¿Qué quier?<br />
Ramón En primer lugar pedirte perdón por lo que te hice. Tu<br />
tíu a fuerza de limar hizo que cayese la venda que me<br />
cubría los ojos y ahora veo que tien razón. No sé como<br />
pudo pasar para olvidar toda la vida de honradez y<br />
trabajo de tu padre y faltar al cariño que os tengo a<br />
todos vosotros.<br />
Pachu De rosca pue pasase cualquiera.<br />
Ramón No se lo que será. Pero si quiero reparar el daño que te<br />
hice y que me perdones ¿Me perdonas?<br />
Belarma Sí, don Ramón, lu perdono.<br />
<strong>DESATRACA</strong><br />
23
Acto Único<br />
Ramón Gracies, Belarma. Mañana escribiré a Minervo para<br />
que venga a tu lado y lo demás corre de mi cuenta.<br />
Belarma No se moleste.<br />
Ramón ¿Por qué?<br />
Belarma Porque Minervo está aquí.<br />
Ramón ¿Dónde?<br />
Pachu En esi reservao con los amigos.<br />
Ramón Ah. Mucho mejor. Belarma, dame la mano y no estes<br />
intranquila.<br />
(BELARMA LE DA LA MANO Y EN ESE MOMENTO SALE<br />
MINERVO)<br />
Minervo A ver, Gertrudis, trai más sidra. Ah (CON SORNA) ¿Ya<br />
marcha, don Ramón?<br />
Ramón Todavía no. Estaba dándole las gracias a tu novia.<br />
Minervo (FURIOSO) ¿Qué dijo? ¿Mi novia? ¿Quién? ¿ésta? No<br />
vuelva a decir esa palabra delante de mí, porque<br />
tenemos un disgusto, yo de esta no soy na. Entiéndalo<br />
bien, ¡nada.!<br />
Pachu Minervo, no tires pilancos.<br />
Minervo (A PACHU) Usté vaya a esparcer.<br />
Pachu ¿A esparcer? ¿Quién yo? Si te pones cheche conmigo<br />
pégote una mazcá que te dijo sin ñarices. Oye lo que te<br />
va a decir don Ramón y entonces charra... Non pus.<br />
Minervo A mí no me tien que decir na esti.<br />
Ramón Te equivocas, tengo mucho que aclarar.<br />
Minervo Usté ya no manda en mí.<br />
Ramón Desde ahora más que nunca ¿Por qué dejaste el barco?<br />
Minervo Porque me dio la gana.<br />
Ramón ¿Por eso o porque queríes a Belarma?<br />
Minervo ¿Y qué?<br />
ELADIO VERDE
Ramón Tú no vuelves a los mis barcos.<br />
Minervo Ni falta.<br />
Pachu No seas pollín y déjalu hablar.<br />
Ramón Digo que no vuelves a los mis barcos, porque quiero<br />
que quedes en tierra. Desde ahora eres el encargado de<br />
las mis parejes.<br />
Minervo ¿Por qué?<br />
Ramón Pa que te cases y no te separes más de Belarma.<br />
Minervo Yo no lo entiendo. ¿Entonces usté?<br />
Ramón Yo, ya me arreglaré.<br />
Minervo ¿Y esta carta?<br />
Ramón Esa carta, fue, fue...<br />
Pachu Esa carta fue una broma. Que iba a ser sino. Paez<br />
mentira que seas tan pazguatu. Vete con ella y no<br />
preguntes más, arrayante.<br />
Minervo Belarma, de lo que te dije antes no haries casu,<br />
¿Verdá?<br />
Belarma Con hacételu a ti, estoy satisfecha.<br />
Pachu Bueno. Menos arrimase y échanos unes copines. Esto<br />
hay que festejalo. ¿Verdá, Ramonín?<br />
Ramón Ni más ni menos.<br />
Minervo Y los mis amigos también. (ALTO) Eh, rapazos. Pasái<br />
pa acá, que yo convido. (SALE EL CORO).<br />
Ramón No. El que convida soy yo.<br />
Pachu Va a salite caro. Ye mucha garcia. Ahora que tú yes<br />
así. Donde va la gorra va el amu. Tolete, ven pa acá (A<br />
RAMÓN) ¿No podíes colocar a esti?<br />
Ramón Sí. Que vaya mañana pal barcu.<br />
Tolete ¿Al barcu? No, home, no.<br />
<strong>DESATRACA</strong><br />
25
Acto Único<br />
Ramón ¿Dónde quies ir?<br />
Tolete A la oficina de escribiente.<br />
Belarma Qué felices vamos a ser, Minervo.<br />
Minervo Así lo espero, Belarma.<br />
Cefero (SALE) Acabáronse les contemplaciones. Además de la<br />
multa vais todos pal Cuartón.<br />
Pachu Ven pa acá, Fañequina.<br />
Cefero Tú, el primeru.<br />
Pachu Bueno. Pero oye una cosa.<br />
Cefero ¿Qué ye?<br />
Pachu Todo lo que se beba aquí, está pago.<br />
Cefero ¿Quién lo paga?<br />
Pachu Don Ramón.<br />
Cefero ¿De verdá?<br />
Pachu De verdá.<br />
Cefero Pos deserto. Que me lleven al cuartón con vosotros.<br />
Viva la guaracha.<br />
Pachu Viva (AL CORO) A ver, yo de director. Venga.<br />
Todos Canciones de Cimavilla<br />
hermoso barrio de mis amores<br />
cuna de los gijoneses<br />
son tus mujeres<br />
preciosas flores.<br />
Por ser madre cariñosa<br />
todos te envidian<br />
y es mi ilusión<br />
brindarte como tus hijos<br />
los marineros,<br />
mi corazón.<br />
ELADIO VERDE
Mi admiración<br />
tuya será.<br />
<strong>DESATRACA</strong><br />
27<br />
(TOLETE BAILA CON GERTRUDIS. CEFERO BAILA CON<br />
PACHU. BELARMA Y MINERVO SE ARRULLAN, EL CORO<br />
CANTA MIENTRAS LENTAMENTE VA CAYENDO EL<br />
TELÓN)<br />
FIN DE LA ESTAMPA MARINERA<br />
Gijón 1.935
Acto Único<br />
ELADIO VERDE