12.05.2013 Views

propuesta para un código de ética del tutor en la - Autoriawcm.ipn.mx

propuesta para un código de ética del tutor en la - Autoriawcm.ipn.mx

propuesta para un código de ética del tutor en la - Autoriawcm.ipn.mx

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

PROPUESTA PARA UN CÓDIGO DE ÉTICA DEL TUTOR EN LA<br />

UNIVERSIDAD AUTÓNOMA DEL ESTADO DE MÉXICO<br />

Irma Eug<strong>en</strong>ia García López<br />

Herminio Núñez Vil<strong>la</strong>vic<strong>en</strong>cio<br />

UNIVERSIDAD AUTÓNOMA DEL ESTADO DE MÉXICO<br />

INTRODUCCIÓN<br />

Las principales ori<strong>en</strong>taciones i<strong>de</strong>ológicas que dominan a nivel m<strong>un</strong>dial y que influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong><br />

pedagogía, son: el posmo<strong>de</strong>rnismo, el neoliberalismo y <strong>la</strong> globalización. La ree<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong> teoría educativa<br />

que arribó a <strong>la</strong> filosofía a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> los 90's, c<strong>en</strong>tró su pot<strong>en</strong>cialidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> inclusión <strong>de</strong> los valores<br />

como <strong>un</strong>o <strong>de</strong> los soportes educativos <strong>de</strong>l m<strong>un</strong>do actual. En este s<strong>en</strong>tido <strong>la</strong>s instituciones <strong>de</strong> educación<br />

superior(DES) a través <strong>de</strong>l perfil <strong>de</strong>seable <strong>de</strong> los profesores, han marcado como <strong>un</strong>a <strong>de</strong> <strong>la</strong>s características <strong>de</strong>l<br />

educador <strong>de</strong> tiempo completo ocuparse <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>tutor</strong>ía ya sea individual o grupal, situación que ha llevado al<br />

doc<strong>en</strong>te a ser <strong>un</strong> profesor multif<strong>un</strong>cional dado que, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> sus variadas activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>be incluir: doc<strong>en</strong>cia,<br />

g<strong>en</strong>eración y aplicación <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to, tute<strong>la</strong>je <strong>de</strong> estudiantes, gestión académica, formación profesional<br />

disciplinaria y otras activida<strong>de</strong>s. Por tanto, su polifacético quehacer ha hecho que muchas <strong>de</strong> estas acciones se<br />

realic<strong>en</strong> <strong>de</strong> manera superficial o simu<strong>la</strong>da, <strong>de</strong> tal forma que <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias institucionales rebasan su s<strong>en</strong>tido<br />

ético profesional, llevándolos a cubrir apari<strong>en</strong>cias, que a su vez <strong>en</strong>cubr<strong>en</strong> conductas no aceptables <strong>en</strong> el ámbito<br />

ético y valoral. Convirti<strong>en</strong>do su participación <strong>tutor</strong>al <strong>en</strong> <strong>un</strong> apar<strong>en</strong>te "acompañami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l estudiante <strong>en</strong> su<br />

transito educativo hacia su formación profesional" que muchas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s veces, únicam<strong>en</strong>te ha servido <strong>para</strong> obt<strong>en</strong>er<br />

valiosos p<strong>un</strong>tos <strong>en</strong> <strong>la</strong> composición porc<strong>en</strong>tual <strong>de</strong>l programa <strong>de</strong> estímulos al personal académico. Dejando a <strong>un</strong><br />

<strong>la</strong>do el fin <strong>para</strong> el que <strong>la</strong> UAEM creó el ProInsTA (Programa Institucional <strong>de</strong> Tutoría Académica), bajo <strong>un</strong><br />

esquema que impulsa, acompaña y promuev<strong>en</strong> mejoras <strong>en</strong> los procesos educativos integrales, esto es, apoyo <strong>en</strong><br />

el increm<strong>en</strong>to <strong>en</strong> los índices <strong>de</strong> ret<strong>en</strong>ción y <strong>de</strong> efici<strong>en</strong>cia terminal <strong>de</strong> <strong>la</strong> com<strong>un</strong>idad estudiantil, abati<strong>en</strong>do los datos<br />

<strong>de</strong> reprobación y <strong>de</strong> rezago y elevando <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral <strong>la</strong> calidad académica <strong>de</strong> los estudiantes.<br />

DESARROLLO<br />

En este s<strong>en</strong>tido el pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong>sayo pue<strong>de</strong> dividirse <strong>en</strong> tres apartados; <strong>en</strong> el primero reflexionamos sobre <strong>la</strong><br />

f<strong>un</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>tutor</strong>ía como <strong>un</strong> elem<strong>en</strong>to c<strong>la</strong>ve <strong>para</strong> apoyar <strong>la</strong> formación integral <strong>de</strong>l alumno. Posteriorm<strong>en</strong>te<br />

abordaremos alg<strong>un</strong>os problemas pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> profesionalización <strong>de</strong> <strong>tutor</strong>es, finalm<strong>en</strong>te se seña<strong>la</strong>rá <strong>un</strong>a<br />

<strong>propuesta</strong> <strong>de</strong> <strong>un</strong> <strong>código</strong> ético <strong>para</strong> caracterizar <strong>la</strong>s conductas y comportami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l <strong>tutor</strong>. En cuanto al<br />

ProInsTA, consi<strong>de</strong>ramos se requiere avanzar tanto <strong>en</strong> sus p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>tos, como <strong>en</strong> su concreción, operatividad,<br />

coordinación y sobre todo <strong>en</strong> su carácter ético, dado que hay <strong>un</strong> gran abismo <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> retórica y los hechos; es<br />

<strong>de</strong>cir su visión comp<strong>en</strong>satoria <strong>en</strong>fatiza el abatimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l rezago educativo que se evalúa a través <strong>de</strong> metas<br />

cuantitativas, sin sos<strong>la</strong>yar <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizajes. En este s<strong>en</strong>tido <strong>la</strong> <strong>tutor</strong>ía pret<strong>en</strong><strong>de</strong> coadyuvar <strong>en</strong> el<br />

<strong>de</strong>sempeño estudiantil <strong>la</strong>s responsabilida<strong>de</strong>s académicas, sociales culturales y valórales <strong>de</strong>l alumno. Sin<br />

embargo, como ya m<strong>en</strong>cionamos anteriorm<strong>en</strong>te, pese a que ti<strong>en</strong>e como propósito acompañar <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> los<br />

educandos <strong>de</strong> forma tal que asegur<strong>en</strong> su a<strong>de</strong>cuada estancia, satisfactorio progreso y conclusión <strong>de</strong> los estudios,<br />

no ha logrado totalm<strong>en</strong>te su cometido.<br />

Situación que por lo m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> nuestra <strong>un</strong>iversidad no está bi<strong>en</strong> <strong>de</strong>finida <strong>en</strong> los aspectos operativos y <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

cotidianidad <strong>de</strong>l ejercicio, ya sea por cuestiones conceptuales, materiales y <strong>de</strong> formación profesional como<br />

<strong>tutor</strong>es. Por ello no <strong>de</strong>sconocemos que se han hecho esfuerzos y pruebas <strong>de</strong> <strong>en</strong>sayo-error pero, esto no es<br />

sufici<strong>en</strong>te si no hay <strong>un</strong>a <strong>ética</strong> y <strong>un</strong> compromiso profesional <strong>de</strong> los que ejerc<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>tutor</strong>ía. Por tanto, el ProInsTA no<br />

<strong>de</strong>be olvidar <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> impulsar acciones y programas que ati<strong>en</strong>dan integralm<strong>en</strong>te a los <strong>tutor</strong>es, tanto <strong>en</strong> lo<br />

refer<strong>en</strong>te a su formación inicial y continua, así como, <strong>en</strong> sus condiciones <strong>la</strong>borales, ya que ambos aspectos<br />

influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> el logro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s finalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> dicho programa.<br />

El ProInsTA, exige <strong>de</strong> <strong>un</strong>a formación vincu<strong>la</strong>da directam<strong>en</strong>te con <strong>la</strong> profesionalización <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>tutor</strong>ía. En este<br />

contexto <strong>la</strong> innovación curricu<strong>la</strong>r y <strong>la</strong> flexibilización c<strong>en</strong>tran tres gran<strong>de</strong>s dim<strong>en</strong>siones: Pertin<strong>en</strong>cia Social y<br />

Profesional, que articu<strong>la</strong> el proceso y cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> formación a los ámbitos <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempeño <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral. Calidad,<br />

que busca el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cias ligadas al contexto real <strong>de</strong>l campo profesional <strong>de</strong> acción.<br />

Cobertura, Calidad y Flexibilidad propiciando el acceso a <strong>la</strong> educación superior <strong>de</strong> qui<strong>en</strong>es repres<strong>en</strong>tan los<br />

difer<strong>en</strong>tes sectores sociales con igualdad <strong>de</strong> oport<strong>un</strong>ida<strong>de</strong>s, <strong>para</strong> que puedan estudiar a su propio ritmo y <strong>de</strong><br />

acuerdo a sus necesida<strong>de</strong>s y posibilida<strong>de</strong>s.


De don<strong>de</strong> se sigue <strong>la</strong> articu<strong>la</strong>ción integrada <strong>de</strong> saberes: conocimi<strong>en</strong>tos (saber), procedimi<strong>en</strong>tos (saber hacer), y<br />

<strong>de</strong> actitu<strong>de</strong>s y valores (saber ser) son los refer<strong>en</strong>tes <strong>para</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> los estudiantes. La <strong>tutor</strong>ía es el medio<br />

por el cual se pue<strong>de</strong> apoyar dichasdim<strong>en</strong>siones.<br />

En lo refer<strong>en</strong>te a abordar alg<strong>un</strong>os <strong>de</strong> los problemas que consi<strong>de</strong>ramos <strong>de</strong>bies<strong>en</strong> at<strong>en</strong><strong>de</strong>rse se divi<strong>de</strong>n<br />

básicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> dos, son los operativos ya que como <strong>tutor</strong>, <strong>un</strong> profesor <strong>de</strong> tiempo completo -<strong>en</strong> lo <strong>de</strong>seable- <strong>de</strong>be<br />

guiar al estudiante <strong>en</strong> su incorporación al medio <strong>un</strong>iversitario y académico, recom<strong>en</strong>darle <strong>la</strong>s prácticas <strong>de</strong> estudio<br />

y disciplina <strong>de</strong> trabajo que le asegur<strong>en</strong> aprovechar al máximo los cursos y servicios <strong>de</strong> apoyo que ofrezca <strong>la</strong><br />

institución, aconsejarlo <strong>de</strong> cómo sortear <strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s que se pres<strong>en</strong>tan durante sus estudios y ori<strong>en</strong>tarlo sobre<br />

<strong>la</strong> vida <strong>un</strong>iversitaria. Sin embargo <strong>en</strong> <strong>la</strong> realidad esto se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> a criterio <strong>de</strong>l <strong>tutor</strong>, que <strong>en</strong> alg<strong>un</strong>os <strong>de</strong> los<br />

casos cu<strong>en</strong>ta con al m<strong>en</strong>os dos o más cursos <strong>de</strong> formación, <strong>en</strong> otros sólo conoc<strong>en</strong> el básico y <strong>en</strong> alg<strong>un</strong>os otros<br />

n<strong>un</strong>ca han sido capacitados y hac<strong>en</strong> <strong>tutor</strong>ía por intuición. Por lo que respecta a <strong>la</strong> parte operativa cada organismo<br />

lo maneja conforme los criterios, infraestructura, materiales y particu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> su c<strong>la</strong>ustro <strong>de</strong> <strong>tutor</strong>es y <strong>de</strong>l<br />

coordinador <strong>de</strong> <strong>tutor</strong>es.<br />

Condiciones que muchas veces afectan a los estudiantes dado que no se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n como seña<strong>la</strong> el ProInsTA, y<br />

a lo que más se asemeja es a simu<strong>la</strong>r hacer <strong>tutor</strong>ía y esto sin contar que <strong>la</strong> <strong>ética</strong> <strong>de</strong> alg<strong>un</strong>os <strong>de</strong> los <strong>tutor</strong>es ha<br />

sido trastocada por los intereses <strong>de</strong> p<strong>un</strong>tos adicionales y necesarios <strong>para</strong> el programa <strong>de</strong> estímulos,<br />

convirtiéndolo <strong>en</strong> <strong>un</strong> medio más que <strong>en</strong> <strong>un</strong> fin. De aquí <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> contar con <strong>un</strong> <strong>código</strong> <strong>de</strong> <strong>ética</strong> que si bi<strong>en</strong><br />

no es <strong>la</strong> panacea <strong>de</strong>l ProInsTA, si es <strong>un</strong> acercami<strong>en</strong>to a guiar <strong>la</strong> conducta <strong>de</strong>l <strong>tutor</strong> , <strong>de</strong> tal forma que su ejercicio<br />

se <strong>de</strong>sarrolle con alg<strong>un</strong>as limitaciones materiales, espaciales, profesionales, pero no sin s<strong>en</strong>tido ético.<br />

En este s<strong>en</strong>tido hacemos <strong>la</strong> <strong>propuesta</strong> <strong>de</strong> ontológica que norme <strong>la</strong> f<strong>un</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>tutor</strong>ía tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong> conformación<br />

<strong>de</strong> los c<strong>la</strong>ustros <strong>de</strong> <strong>tutor</strong>es como <strong>en</strong> <strong>la</strong> f<strong>un</strong>ción misma, es <strong>de</strong>cir <strong>un</strong> <strong>código</strong> ético que se conciba como <strong>un</strong> conj<strong>un</strong>to<br />

<strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>tos exigibles a los profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>tutor</strong>ía, a<strong>un</strong> cuando no estén codificados <strong>en</strong> <strong>un</strong>a<br />

reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación jurídica. Por tanto, integrar <strong>un</strong>a <strong>propuesta</strong> <strong>de</strong> normas y/o compromisos <strong>de</strong> conducta <strong>en</strong> forma<br />

participativa y por cons<strong>en</strong>so, que contribuya al Código <strong>de</strong> <strong>ética</strong> <strong>de</strong>l <strong>tutor</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> UAEM se propone como <strong>un</strong><br />

conj<strong>un</strong>to <strong>de</strong> normas <strong>de</strong> actuación específica, <strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>to y conviv<strong>en</strong>cia, socialm<strong>en</strong>te aceptadas por medio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> legitimación y compromiso <strong>de</strong>l <strong>tutor</strong> <strong>en</strong> los c<strong>la</strong>ustros <strong>de</strong> <strong>tutor</strong>es <strong>de</strong> cada <strong>un</strong>o <strong>de</strong> los organismos, p<strong>la</strong>nteles <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> escue<strong>la</strong> pre<strong>para</strong>toria y <strong>un</strong>ida<strong>de</strong>s académicas, con base <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s seña<strong>la</strong>das por el ProInsTA, con el fin<br />

<strong>de</strong> lograr eficacia y conviv<strong>en</strong>cia armónica <strong>en</strong>tre el estudiante y el <strong>tutor</strong>, f<strong>un</strong>dam<strong>en</strong>tándo<strong>la</strong>s <strong>en</strong> el análisis racional<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> conducta moral y <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>un</strong>iversalidad <strong>de</strong> principios y conceptos.<br />

EL Código <strong>de</strong> Ética <strong>de</strong> <strong>la</strong> UAEMex. Será el Conj<strong>un</strong>to <strong>de</strong> principios y valores que rig<strong>en</strong> armónicam<strong>en</strong>te<br />

a toda <strong>la</strong> f<strong>un</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>tutor</strong>ía <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>un</strong>iversidad<br />

OBJETIVO:<br />

F<strong>un</strong>dam<strong>en</strong>tar <strong>un</strong> conj<strong>un</strong>to <strong>de</strong> principios y valores que contribuyan a i<strong>de</strong>ntificar y solucionar situaciones, aspectos<br />

y problemas re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>tutor</strong>ía.<br />

MISIÓN<br />

El Código <strong>de</strong> <strong>ética</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> UAEMex. Ti<strong>en</strong>e como propósito establecer <strong>un</strong>a guía <strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>to a través <strong>de</strong> <strong>un</strong>a<br />

serie <strong>de</strong> principios y valores que permitan formar conci<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre los c<strong>la</strong>ustros <strong>de</strong> <strong>tutor</strong>es y <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s<br />

correspondi<strong>en</strong>tes.<br />

Proporcionar criterios y pautas <strong>de</strong> conducta individual y colectiva con el fin <strong>de</strong> mejorara <strong>la</strong> <strong>tutor</strong>ía <strong>en</strong> organismos<br />

académicos, P<strong>la</strong>nteles <strong>de</strong> <strong>la</strong> Escue<strong>la</strong> pre<strong>para</strong>toria y <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración c<strong>en</strong>tral.<br />

PROSPECTIVA DEL CÓDIGO DE ÉTICA DE LA UAEMex.


El Código está diseñado <strong>para</strong> reflejar <strong>la</strong> diversidad <strong>de</strong> f<strong>un</strong>ciones y situaciones <strong>de</strong> los organismos académicos,<br />

P<strong>la</strong>nteles <strong>de</strong> <strong>la</strong> Escue<strong>la</strong> pre<strong>para</strong>toria, y <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración c<strong>en</strong>tral y también reconoce <strong>la</strong><br />

responsabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas institucionales.<br />

Dicho docum<strong>en</strong>to está p<strong>en</strong>sado como <strong>un</strong> instrum<strong>en</strong>to normativo <strong>de</strong> carácter moral cuya aplicación favorecerá <strong>la</strong><br />

<strong>tutor</strong>ía.<br />

ACCIONES OPERATIVAS DEL CÓDIGO DE ÉTICA DE LA UAEMex.<br />

1. Cumplir los conv<strong>en</strong>ios y acuerdos interinstitucionales <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong>l ProInsTA<br />

2. Tomar medidas <strong>para</strong> mejorar compromisos, acciones y actitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los integrantes <strong>de</strong>l c<strong>la</strong>ustro <strong>de</strong> <strong>tutor</strong>es y<br />

coordinadores <strong>de</strong> <strong>tutor</strong>ía <strong>en</strong> organismos académicos, P<strong>la</strong>nteles <strong>de</strong> <strong>la</strong> Escue<strong>la</strong> pre<strong>para</strong>toria, y <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

administración c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>la</strong> UAEMex.<br />

3. Designar repres<strong>en</strong>tantes con alto nivel <strong>de</strong> compromiso <strong>para</strong> coordinar <strong>la</strong> <strong>tutor</strong>ía y <strong>la</strong>s acciones inher<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong><br />

misma.<br />

4. Establecer sistemas <strong>de</strong> gestión que favorezcan <strong>la</strong> <strong>tutor</strong>ía.<br />

5. S<strong>en</strong>sibilizar a <strong>la</strong> com<strong>un</strong>idad <strong>un</strong>iversitaria sobre <strong>la</strong> f<strong>un</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>tutor</strong>ía y fortalecer los programas <strong>de</strong> formación.<br />

6. Desarrol<strong>la</strong>r acciones <strong>de</strong> ext<strong>en</strong>sión, vincu<strong>la</strong>ción y asesorami<strong>en</strong>to <strong>en</strong>tre organismos académicos, P<strong>la</strong>nteles <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Escue<strong>la</strong> pre<strong>para</strong>toria, <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración c<strong>en</strong>tral e instancias compet<strong>en</strong>tes re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong><br />

<strong>tutor</strong>ía.<br />

7. Revisar periódicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s políticas y t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias ambi<strong>en</strong>tales, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> dinámica y los avances<br />

<strong>en</strong> esta materia.<br />

Por tanto este Código será <strong>un</strong> docum<strong>en</strong>to susceptible <strong>de</strong> futuras modificaciones <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong> dinámica y<br />

t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong>l ProInsTA a mediano y <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo <strong>en</strong> <strong>la</strong> UAEMex. Bajo este contexto <strong>la</strong> <strong>ética</strong> <strong>de</strong>l <strong>tutor</strong> se<br />

p<strong>la</strong>ntearía a través <strong>de</strong> ejercicio profesional, dirigido a los estudiantes que se verán b<strong>en</strong>eficiados, asimismo <strong>la</strong><br />

<strong>tutor</strong>ía t<strong>en</strong>dría como finalidad el bi<strong>en</strong> común <strong>de</strong> los <strong>tutor</strong>ados a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> profesión <strong>de</strong>l <strong>tutor</strong>, <strong>la</strong> cual adquiere<br />

carácter c<strong>un</strong>do se presta el servicio a <strong>la</strong> institución. Lo importante es alcanzar <strong>un</strong> óptimo <strong>de</strong>sarrollo <strong>la</strong>boral y<br />

humano, ambos casos requier<strong>en</strong> que <strong>la</strong>s personas que los apliqu<strong>en</strong> sean excel<strong>en</strong>tes, creativas e innovadoras,<br />

esforzadas, <strong>de</strong>dicadas, amorosas, dilig<strong>en</strong>tes, responsables y con formación académica. Así El valor <strong>de</strong> <strong>un</strong>a<br />

profesión <strong>de</strong> <strong>tutor</strong> se mediría por el grado <strong>de</strong> servicio que brin<strong>de</strong>mos alumno. De esta manera, <strong>la</strong> f<strong>un</strong>ción <strong>de</strong> <strong>tutor</strong><br />

in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l valor económico que le correspon<strong>de</strong>, dignifica y <strong>en</strong>noblece al <strong>tutor</strong> haciéndolo más<br />

humano. Por tanto, el verda<strong>de</strong>ro sust<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>un</strong>a profesión <strong>de</strong> <strong>tutor</strong> es <strong>la</strong> condición <strong>de</strong> persona. En el mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong> que se<strong>para</strong>mos nuestra humanidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> profesión <strong>de</strong> <strong>tutor</strong> es cuando privilegiamos únicam<strong>en</strong>te lo económico<br />

y lo material, trasformando <strong>la</strong> <strong>tutor</strong>ía <strong>en</strong> valor <strong>de</strong> uso.<br />

En toda profesión exist<strong>en</strong> <strong>un</strong>a serie <strong>de</strong> normas cifradas <strong>en</strong> <strong>un</strong> <strong>código</strong> <strong>de</strong> <strong>ética</strong>, que están supervisadas por <strong>un</strong><br />

colegio profesional respectivo. Sin embargo <strong>para</strong> el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>tutor</strong>ía no existe esta condición, por ello<br />

p<strong>la</strong>nteamos los principios éticos <strong>de</strong> <strong>un</strong> <strong>código</strong> profesional <strong>de</strong>l <strong>tutor</strong> que <strong>de</strong> forma g<strong>en</strong>eral pue<strong>de</strong>n resumirse <strong>en</strong> los<br />

sigui<strong>en</strong>tes:<br />

CÓDIGO DE ÉTICA DEL TUTOR DE LA UAEMex<br />

Guardar fi<strong>de</strong>lidad a <strong>la</strong> vocación educadora<br />

Dirigirse a los colegas con respeto y consi<strong>de</strong>ración, evitando <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>sleal.<br />

Actualizarse <strong>en</strong> los conocimi<strong>en</strong>tos propios <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>tutor</strong>ía.<br />

Guardar el secreto profesional.<br />

No sacar provecho <strong>de</strong> <strong>la</strong> superioridad <strong>de</strong>l nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>tutor</strong> <strong>para</strong> manipu<strong>la</strong>r o chantajear a alumnos o<br />

académicos.<br />

CONCLUSIONES:<br />

El <strong>de</strong>sempeño profesional <strong>de</strong>l <strong>tutor</strong> ti<strong>en</strong>e o <strong>de</strong>be <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>un</strong>a <strong>ética</strong> profesional que <strong>de</strong>fina <strong>la</strong> lealtad que le<br />

<strong>de</strong>be a su trabajo, profesión, institución educativa, <strong>ética</strong> <strong>de</strong> <strong>un</strong>a profesión: como <strong>un</strong> conj<strong>un</strong>to <strong>de</strong> normas, <strong>en</strong><br />

términos <strong>de</strong> los compañeros <strong>de</strong>l c<strong>la</strong>ustro, profesores y alumnos.<br />

El Código <strong>de</strong> <strong>ética</strong> <strong>de</strong>l <strong>tutor</strong> <strong>de</strong>fine como bu<strong>en</strong>as o ma<strong>la</strong>s <strong>la</strong>s prácticas y sus correspondi<strong>en</strong>tes re<strong>la</strong>ciones<br />

profesionales e interpersonales. Las condiciones o imperativos éticos profesionales <strong>de</strong>l <strong>tutor</strong> son:<br />

Compet<strong>en</strong>cia - exige que <strong>la</strong> persona t<strong>en</strong>ga los conocimi<strong>en</strong>tos, <strong>de</strong>strezas y actitu<strong>de</strong>s <strong>para</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong> <strong>tutor</strong>ía.


Servicio al alumno - <strong>la</strong> actividad profesional <strong>de</strong> <strong>tutor</strong> sólo es bu<strong>en</strong>a <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>tido moral si se pone al servicio <strong>de</strong>l<br />

estudiante.<br />

Solidaridad - fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> respeto y co<strong>la</strong>boración que se establec<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre los miembros <strong>de</strong>l<br />

c<strong>la</strong>ustro <strong>de</strong> <strong>tutor</strong>es.<br />

Requiere <strong>de</strong> vocación y servicio. Para lograr el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>un</strong>a conci<strong>en</strong>cia ético-moral profesional <strong>de</strong>l <strong>tutor</strong> es<br />

necesario ser profesional y moralm<strong>en</strong>te comprometido.<br />

BIBLIOGRAFÍA<br />

Diccionario <strong>de</strong> filosofía <strong>en</strong> CD-ROM. Copyright © (1996-98). Empresa Editorial Her<strong>de</strong>r S.A., Barcelona.<br />

Todos los <strong>de</strong>rechos reservados. ISBN 84-254-1991-3. Autores: Jordi Cortés Morató y Antoni Martínez<br />

Riu.<br />

Etxeberria X.,(2005) Temas Básicos <strong>de</strong> Ética ,Eesclée, Bilbao. Guerra, G. R. (2005) Ética, Globalización y<br />

Dignidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> Persona,UAEM,Toluca.<br />

http://www.mercaba.org/Filosofia/Zeferino_Gonz/elem<strong>en</strong>tal_02.htm,08<strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2006.<br />

Par<strong>en</strong>t, J.(2006),Manuscrito sobre Filosofía. Profesor-Investigador <strong>de</strong> <strong>la</strong> UAEM.<br />

Introducción<br />

Seg<strong>un</strong>do<br />

Encu<strong>en</strong>tro<br />

Nacional <strong>de</strong><br />

Tutoría<br />

ANUIES, UANL<br />

Ética y Tutoría <strong>en</strong> <strong>la</strong> autorrealización y <strong>de</strong>sarrollo humanos<br />

José Loreto Salvador B<strong>en</strong>ítez<br />

Regresar<br />

ÉTICA Y TUTORÍA EN LA AUTOREALIZACÓN Y DESARROLLO<br />

HUMANOS<br />

José Loreto Salvador B<strong>en</strong>ítez<br />

UNIVERSIDAD AUTÓNOMA DEL ESTADO DE MÉXICO<br />

Se propone <strong>la</strong> interre<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> los conceptos que <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> al ser humano <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> sus capacida<strong>de</strong>s <strong>para</strong> el<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> sus compet<strong>en</strong>cias y habilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> el contexto <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación superior. Se pret<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

redim<strong>en</strong>sionar y valorar aún más los conceptos <strong>en</strong> torno a <strong>la</strong> persona que <strong>la</strong> conviert<strong>en</strong> <strong>en</strong> ag<strong>en</strong>te moral;<br />

nociones como autonomía, autarquía, libertad, razón y vol<strong>un</strong>tad son revisados <strong>para</strong> pon<strong>de</strong>rar <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong><br />

crecimi<strong>en</strong>to y formación por parte <strong>de</strong>l propio estudiante, a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> convicción y p<strong>la</strong>cer por el conocimi<strong>en</strong>to.<br />

Ética y <strong>tutor</strong>ía académica


Al conj<strong>un</strong>to <strong>de</strong> acciones educativas que contribuy<strong>en</strong> a <strong>de</strong>splegar y pot<strong>en</strong>ciar <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s básicas <strong>de</strong> los<br />

estudiantes guiándolos a efecto <strong>de</strong> que puedan madurar y fortalecer su autonomía que contribuya a fortalecer su<br />

acción <strong>en</strong> <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones, es lo que l<strong>la</strong>mamos <strong>tutor</strong>ía. De otra manera se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>cir, es <strong>la</strong> acción<br />

sistemática, concreta y específica <strong>en</strong> <strong>un</strong> espacio y <strong>un</strong> tiempo <strong>de</strong>terminados cuando el estudiante se b<strong>en</strong>eficia <strong>de</strong><br />

<strong>un</strong>a at<strong>en</strong>ción personalizada y grupal. La <strong>tutor</strong>ía posee <strong>un</strong>a dim<strong>en</strong>sión formativa y prev<strong>en</strong>tiva, cuyo fin es<br />

acompañar al apr<strong>en</strong>diz <strong>en</strong> su <strong>de</strong>sarrollo emotivo e intelectual 1 , se pue<strong>de</strong>n distinguir los sigui<strong>en</strong>tes objetivos:<br />

La promoción gradual <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntidad, al<strong>en</strong>tar y arraigar actitu<strong>de</strong>s y valores <strong>en</strong> lo personal y grupal, contribuir a <strong>un</strong><br />

aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to académico, fom<strong>en</strong>tar hábitos <strong>para</strong> <strong>la</strong> indagación circ<strong>un</strong>stancial e investigación<br />

sistemática, conocer <strong>de</strong>l historial académico <strong>para</strong> <strong>de</strong>terminar estrategias y acciones específicas a at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>en</strong><br />

consi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong> lo anterior.<br />

Con <strong>la</strong> figura <strong>de</strong>l <strong>tutor</strong> se institucionaliza <strong>la</strong> acción educativa, cuya f<strong>un</strong>ción es <strong>la</strong> ori<strong>en</strong>tación, con <strong>la</strong> condición <strong>de</strong><br />

capacitar y formar al cuerpo doc<strong>en</strong>te <strong>para</strong> tal efecto. Por otra parte, se proyecta <strong>la</strong> formación psicopedagógica <strong>en</strong><br />

exist<strong>en</strong>cia. El profesor-<strong>tutor</strong> regu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te asume dos roles: el <strong>de</strong> doc<strong>en</strong>te <strong>de</strong> su asignatura propia y como <strong>tutor</strong><br />

(ori<strong>en</strong>tador) precisam<strong>en</strong>te. Hay cierto perfil que el <strong>tutor</strong> <strong>de</strong>be at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>para</strong> el mejor <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> su tarea;<br />

capacidad y disposición <strong>para</strong> escuchar al otro, amabilidad y empatía, confiabilidad, principios morales y actitud <strong>de</strong><br />

servicio, honestidad intelectual y solidaridad. Otros factores como el conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> principios psicológicos<br />

individuales, grupales e institucionales también son precisos. Gheiler (2000) p<strong>la</strong>ntea <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias que<br />

<strong>de</strong>berá cubrir el <strong>tutor</strong> <strong>para</strong> <strong>un</strong> óptimo <strong>de</strong>sempeño, <strong>en</strong>tre el<strong>la</strong>s el conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> psicología infantil y <strong>de</strong>l<br />

adolesc<strong>en</strong>te,<br />

trabajo <strong>en</strong> equipo <strong>para</strong> que el proceso <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje, <strong>de</strong>sarrollo cognitivo, ético y social sean efectivos.<br />

En este contexto, <strong>la</strong> <strong>tutor</strong>ía g<strong>en</strong>era <strong>un</strong> espacio <strong>de</strong> interacción <strong>en</strong>tre qui<strong>en</strong> asume el rol y el alumno que se ve<br />

b<strong>en</strong>eficiado con ori<strong>en</strong>tación, no sólo <strong>en</strong> el or<strong>de</strong>n académico-intelectual sino emocional, por lo que incumbe a su<br />

vida personal y social, circ<strong>un</strong>stancias que afectan e influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> mom<strong>en</strong>tos específicos el comportami<strong>en</strong>to y<br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to esco<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l estudiante.<br />

De ahí que se pon<strong>de</strong>re el fin <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>tutor</strong>ía <strong>en</strong> cuanto favorece, promueve y refuerza el <strong>de</strong>sarrollo integral <strong>de</strong>l<br />

estudiante <strong>en</strong> tanto persona, al ori<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el uso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s y habilida<strong>de</strong>s individuales, a favor <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

construcción <strong>de</strong>l conocimi<strong>en</strong>to propio como <strong>de</strong>l trazo y afianzami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>un</strong> proyecto <strong>de</strong> vida <strong>en</strong> el corto, mediano<br />

y <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zos. El carácter dinámico <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>tutor</strong>ía se resalta como característica principal, esto significa que se<br />

ali<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> el alumno <strong>un</strong>a at<strong>en</strong>ción constante respecto a sus avances y cambios, que pue<strong>de</strong> y <strong>de</strong>be registrar,<br />

prefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te; <strong>en</strong> <strong>un</strong> s<strong>en</strong>tido siempre <strong>de</strong> <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s propias <strong>para</strong> el ejercicio <strong>de</strong><br />

compet<strong>en</strong>cias que fortalezcan su autoestima, autonomía, conci<strong>en</strong>cia y razonami<strong>en</strong>to.<br />

La <strong>tutor</strong>ía busca <strong>en</strong> este or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as que el estudiante apr<strong>en</strong>da a conocerse a sí mismo; <strong>para</strong> ello se requiere<br />

que haga <strong>un</strong> alto <strong>en</strong> su proceso, <strong>para</strong> <strong>la</strong> reflexión y el p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to, <strong>un</strong> análisis <strong>de</strong> sus actos introspectiva y<br />

retrospectivam<strong>en</strong>te; a fin que int<strong>en</strong>te compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r su manera <strong>de</strong> actuar y reaccionar, <strong>en</strong> <strong>la</strong> interre<strong>la</strong>ción con los<br />

otros y el m<strong>un</strong>do 2 . Razonar y <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s cosas que <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>de</strong> él mismo y aquel<strong>la</strong>s que están fuera <strong>de</strong> su<br />

alcance y vol<strong>un</strong>tad; reconocer y aceptar cómo y qué es <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación cultural, fisiológica y social. Todo<br />

ello ali<strong>en</strong>ta y fortalece <strong>la</strong> autonomía, i<strong>de</strong>ntidad, libertad y razón personales, variables <strong>de</strong> fuerte basam<strong>en</strong>to ético<br />

que aseguran <strong>la</strong> formación íntegra <strong>de</strong>l ser humano, <strong>en</strong> tanto persona que posee <strong>un</strong>a dignidad.<br />

El <strong>en</strong>trecruzami<strong>en</strong>to <strong>ética</strong>-<strong>tutor</strong>ía<br />

La <strong>ética</strong> es <strong>la</strong> reflexión respecto a <strong>la</strong> acción humana, <strong>un</strong> saber <strong>de</strong>l actuar <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona con base <strong>en</strong> <strong>la</strong> razón;<br />

muestra <strong>la</strong> manera <strong>de</strong> asumir <strong>de</strong>cisiones correctas, justas, pru<strong>de</strong>ntes y virtuosas. En distintas épocas se han<br />

abordado aspectos específicos <strong>de</strong>l hombre <strong>en</strong> el afán <strong>de</strong> su compr<strong>en</strong>sión. Los p<strong>en</strong>sadores clásicos griegos<br />

<strong>de</strong>scubrieron <strong>la</strong> razón <strong>en</strong> el ser humano y <strong>la</strong> equi<strong>para</strong>ron como <strong>un</strong>a parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> divinidad <strong>de</strong>positada <strong>en</strong> el<br />

individuo; hay <strong>un</strong>a razón <strong>un</strong>iversal (Dios, los estoicos <strong>la</strong> l<strong>la</strong>maron provi<strong>de</strong>ncia) que todo or<strong>de</strong>na, logos (razón).<br />

Sócrates compr<strong>en</strong>dió <strong>en</strong> <strong>un</strong> s<strong>en</strong>tido íntimo <strong>la</strong> s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l templo <strong>de</strong> Apolo <strong>en</strong> Delfos: conócete a ti mismo, es<br />

<strong>de</strong>cir que el hombre <strong>de</strong>be at<strong>en</strong><strong>de</strong>r los tesoros <strong>en</strong> <strong>la</strong> prof<strong>un</strong>didad <strong>de</strong> su inconsci<strong>en</strong>te y extraerlos a <strong>la</strong> luz, por eso<br />

1 Cfr. "La f<strong>un</strong>ción <strong>tutor</strong>ial y el sistema <strong>de</strong> <strong>tutor</strong>ía", <strong>en</strong> http://www.mailxmail.com/curso/vida/<strong>tutor</strong>iaeducativa/capitulo2.htm<br />

2 Ibid.


habrá <strong>de</strong> prestar at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> sí, <strong>en</strong> su <strong>un</strong>iverso interior. Sócrates <strong>de</strong>scubre al hombre <strong>en</strong> <strong>la</strong> visión <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>ética</strong>; el hombre es el ser que <strong>de</strong>be <strong>de</strong>cidir por sí mismo cómo <strong>de</strong>s<strong>en</strong>vuelve su vida, esta auto<strong>de</strong>terminación es <strong>la</strong><br />

cultura. De ahí que se recomi<strong>en</strong><strong>de</strong> al hombre: Cava <strong>en</strong> tu interior. D<strong>en</strong>tro se hal<strong>la</strong> <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong>, y es <strong>un</strong>a<br />

fu<strong>en</strong>te capaz <strong>de</strong> brotar continuam<strong>en</strong>te, si no <strong>de</strong>jas <strong>de</strong> excavar 3 .<br />

Esa i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> autorrealización ha estado pres<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> antigüedad; <strong>en</strong> el int<strong>en</strong>to por terminar <strong>de</strong> hacerse, el<br />

hombre traza <strong>un</strong> camino <strong>en</strong> busca <strong>de</strong> <strong>un</strong> florecimi<strong>en</strong>to y felicidad (eudaimonía) como lo propuso Aristóteles, qui<strong>en</strong><br />

sostuvo que "el <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to es lo más precioso que existe <strong>en</strong> nosotros y <strong>la</strong> cosa más preciosa <strong>en</strong>tre todas <strong>la</strong>s<br />

que son accesibles al conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to mismo. […] procura mil veces más felicidad el saber…Esta<br />

in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida intelectual y contemp<strong>la</strong>tiva" 4 .<br />

De <strong>en</strong>tre todos los conocimi<strong>en</strong>tos, lugar prepon<strong>de</strong>rante ocupa el saber respecto a sí mismo. En este<br />

conocimi<strong>en</strong>to basa Pascal <strong>la</strong> gran<strong>de</strong>ur <strong>de</strong> l'homme, qui<strong>en</strong> al hacer refer<strong>en</strong>cia al Salmo 8, expresa que el hombre<br />

es débil y pequeño, incluso, <strong>un</strong>a gota <strong>de</strong> agua pue<strong>de</strong> matarlo; sin embargo, es más noble que aquello que lo<br />

mata, pues sabe que muere, sabe que el <strong>un</strong>iverso es más fuerte; éste, con toda su gran<strong>de</strong>za, <strong>de</strong>sconoce su<br />

gran<strong>de</strong>za; por consigui<strong>en</strong>te el hombre es superior al Universo a causa <strong>de</strong> su conocimi<strong>en</strong>to, a<strong>un</strong>que sea<br />

so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te el conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su pequeñez.<br />

Lo expresa <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

"No es <strong>en</strong> el espacio don<strong>de</strong> <strong>de</strong>bo buscar mi dignidad, sino <strong>en</strong> el arreglo <strong>de</strong> mi p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to.<br />

Yo no t<strong>en</strong>dría más v<strong>en</strong>tajas <strong>en</strong> poseer tierras: por el espacio, el <strong>un</strong>iverso me compr<strong>en</strong><strong>de</strong> y me<br />

traga como <strong>un</strong> p<strong>un</strong>to; por el p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to, yo lo compr<strong>en</strong>do a él…" 5 .<br />

Es "digno lo que, por gozar <strong>de</strong> <strong>un</strong>a intimidad, <strong>de</strong> <strong>un</strong> '<strong>de</strong>ntro' se alza sobre el resto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bonda<strong>de</strong>s meram<strong>en</strong>te<br />

re<strong>la</strong>tivas o <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes y se afirma <strong>en</strong> sí mismo <strong>de</strong> forma absoluta y soberana" 6 . La dignidad es el valor <strong>de</strong> lo<br />

absoluto que se afirma por sí mismo, don<strong>de</strong> se reconoce que existe algo <strong>de</strong> absoluto <strong>en</strong> toda persona, lo que<br />

constituye <strong>la</strong> razón final <strong>de</strong> su dignidad. La "privación <strong>de</strong> dignidad <strong>de</strong>l ser humano, aquello que le hace esc<strong>la</strong>vo,<br />

que le coarta su libertad, que le impi<strong>de</strong> <strong>un</strong> <strong>de</strong>sarrollo coher<strong>en</strong>te" 7 , limita el florecimi<strong>en</strong>to humano.<br />

Un sistema que somete por fuerza simbólica y material, el <strong>de</strong>seo y vol<strong>un</strong>tad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas, infligi<strong>en</strong>do dolor,<br />

resignación y <strong>de</strong>sesperanza no pue<strong>de</strong> ser digno ni ético.<br />

J<strong>un</strong>to a <strong>la</strong> dignidad está pres<strong>en</strong>te <strong>la</strong> autarquía, <strong>la</strong> capacidad personal <strong>para</strong> ser autosufici<strong>en</strong>te al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

satisfacer <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s propias; <strong>de</strong>nota capacidad mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong> autonomía exige no sólo capacidad, sino<br />

también oport<strong>un</strong>idad. La autarquía, <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dida como autonomía espiritual, pue<strong>de</strong> lograrse incluso bajo<br />

condiciones externas severas, como <strong>la</strong> esc<strong>la</strong>vitud o <strong>en</strong>cierro; lo anterior porque el predicado es<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> todo ser<br />

humano es el p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to. La suprema expresión <strong>de</strong> autarquía no es <strong>la</strong> libertad física, sino <strong>la</strong> autonomía <strong>de</strong><br />

p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to. <strong>la</strong>s personas "pier<strong>de</strong>n su autarquía cuando, bajo <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> su <strong>en</strong>torno, adoptan <strong>un</strong>a visión<br />

errónea <strong>de</strong>l verda<strong>de</strong>ro valor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cosas <strong>en</strong> el m<strong>un</strong>do" 8 .<br />

3 Marco Aurelio, Meditaciones, VII, 59. Gredos, Madrid, 2001<br />

4 Aristóteles, "Rápida recapitu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> teoría <strong>de</strong> <strong>la</strong> felicidad", <strong>en</strong> José B<strong>la</strong>nco Regueira, Antología <strong>de</strong> Ética, Universidad Autónoma <strong>de</strong>l<br />

Estado <strong>de</strong> México, 1995, Toluca.<br />

5 Aristóteles, "Rápida recapitu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> teoría <strong>de</strong> <strong>la</strong> felicidad", <strong>en</strong> José B<strong>la</strong>nco Regueira, Antología <strong>de</strong> Ética, Universidad Autónoma <strong>de</strong>l<br />

Estado <strong>de</strong> México, 1995, Toluca.<br />

6 Mel<strong>en</strong>do, Tomás, (2004) "Más sobre <strong>la</strong> dignidad humana", <strong>en</strong><br />

www.bioeticaweb.com/F<strong>un</strong>dam<strong>en</strong>tacion/Mel<strong>en</strong>do_mas_sobre_<strong>la</strong>_dignidad_humana.htm<br />

7 Almansa F. y Vallescar, R. "La pobreza <strong>en</strong> el tercer m<strong>un</strong>do y su erradicación", <strong>en</strong> 1996, Año<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Erradicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Pobreza. www.fespinal.como/espinal/castel<strong>la</strong>no/visual/es72.htm<br />

8 Avishai, Margalit, La sociedad <strong>de</strong>c<strong>en</strong>te, Paidós, Barcelona, 1997, pp. 30 y 31.


La naturaleza crea al hombre <strong>en</strong> cierta manera a medio hacer, no como cualquier otro ser vivo que cu<strong>en</strong>ta con <strong>un</strong><br />

carril previam<strong>en</strong>te trazado; <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong>l hombre le correspon<strong>de</strong> a él mismo completar <strong>la</strong> otra mitad, ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong><br />

tarea <strong>de</strong> producirse a sí mismo <strong>en</strong> cierta manera hasta el fin.<br />

En ese afán el hombre escuchará sólo su razón; quiere <strong>de</strong>cir que se oye a sí mismo, recibe sus directrices, no <strong>de</strong><br />

tradiciones y or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>tos com<strong>un</strong>es, sino <strong>de</strong>l alma propia. Al respecto el filósofo recomi<strong>en</strong>da: "Hab<strong>la</strong> contigo:<br />

¡ti<strong>en</strong>es tanto que <strong>de</strong>cirte y qué pedirte!" 9 . Entonces, <strong>la</strong> <strong>ética</strong> racional es <strong>un</strong>a <strong>ética</strong> autónoma don<strong>de</strong> el <strong>de</strong>sarrollo<br />

libre <strong>de</strong> <strong>la</strong> razón teor<strong>ética</strong> da orig<strong>en</strong>, también, a <strong>un</strong> individuo autónomo que se distancia <strong>de</strong> alg<strong>un</strong>a manera <strong>de</strong> lo<br />

recibido, al no s<strong>en</strong>tirse <strong>de</strong>l todo ligado a ello, a pesar invariablem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> ser <strong>un</strong> producto <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> su<br />

tiempo; el individuo experim<strong>en</strong>ta <strong>un</strong> avance <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> su autonomía por <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong> razón. Ésta<br />

aporta al hombre autonomía y autarquía, <strong>en</strong> otras pa<strong>la</strong>bras, <strong>un</strong>a in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia respecto a los afectos y bi<strong>en</strong>es<br />

externos; simultáneam<strong>en</strong>te, se pres<strong>en</strong>tan fuerzas internas que se le opon<strong>en</strong>: los instintos y <strong>la</strong>s pasiones, a <strong>la</strong>s<br />

que habrá <strong>de</strong> hacer fr<strong>en</strong>te y contro<strong>la</strong>r pero sin arrasar, pues cuando así ocurre <strong>la</strong> vida pier<strong>de</strong> su es<strong>en</strong>cia. El<br />

racionalismo mo<strong>de</strong>rno resalta el papel <strong>de</strong>l alma <strong>en</strong> tanto conocimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> sí mismo; ese conocer <strong>de</strong>l hombre lo<br />

hace percatarse <strong>de</strong> su naturaleza: materia y espíritu; cuerpo y razón.<br />

El hombre pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar por sí mismo su línea <strong>de</strong> conducta, <strong>en</strong> ese s<strong>en</strong>tido es creador, y pue<strong>de</strong> hacerlo<br />

porque simultáneam<strong>en</strong>te es libre; lo es <strong>en</strong> dos s<strong>en</strong>tidos, estar libre <strong>de</strong>-<strong>de</strong>l instinto- y, ser libre <strong>para</strong> -<br />

auto<strong>de</strong>terminarse productivam<strong>en</strong>te. Cuando el hombre medita y <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra su conducta sólo <strong>en</strong> <strong>un</strong> acto creador<br />

libre, muestra fehaci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te que no basta con lo que le ha sido dado. La acción creadora sirve al hombre <strong>para</strong><br />

retomar lo que al animal le conce<strong>de</strong> su especialización; <strong>en</strong> cambio, el hombre está <strong>en</strong> el m<strong>un</strong>do a medio hacer,<br />

no lo <strong>de</strong>termina <strong>de</strong> forma <strong>de</strong>finitiva por lo que es el único ser que <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra ante sí <strong>un</strong>a tarea abierta.<br />

El hombre <strong>de</strong>be hacerse, completarse por sí mismo, <strong>de</strong>cidir <strong>en</strong> cada caso algo <strong>de</strong>terminado, específico, <strong>en</strong> el<br />

afán <strong>de</strong> <strong>de</strong>splegar su propio esfuerzo, <strong>la</strong> empresa que él es <strong>para</strong> sí mismo, don<strong>de</strong> no solo podrá sino que <strong>de</strong>berá<br />

ser creador; si bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> naturaleza lo arroja al m<strong>un</strong>do incompleto, simultáneam<strong>en</strong>te lo dota <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia creadora,<br />

por medio <strong>de</strong> <strong>la</strong> cual <strong>de</strong>berá completarse, terminar <strong>de</strong> crearse a sí mismo 10 . La acción creadora no se limita a<br />

pocas activida<strong>de</strong>s, se <strong>en</strong>raíza <strong>en</strong> lo más prof<strong>un</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> naturaleza <strong>de</strong>l hombre; el hecho <strong>de</strong> que se complete no<br />

implica que, por lo mismo, <strong>de</strong>ba hacerse algo acabado <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> perfecto; significa, <strong>en</strong> todo caso, que se<br />

guía y se da a sí mismo <strong>la</strong> forma <strong>de</strong>finitiva, el ser <strong>de</strong>l hombre <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> su propia <strong>de</strong>cisión.<br />

El florecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> naturaleza humana, moral y social pue<strong>de</strong> p<strong>en</strong>sarse como <strong>un</strong>a actividad integral que<br />

manifiesta <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l hombre, sin ningún contratiempo u obstáculo que limite <strong>la</strong> autorrealización.<br />

"Consi<strong>de</strong>ra todas <strong>la</strong>s faculta<strong>de</strong>s <strong>de</strong> que estás provisto y prepárate confiado a resistir toda c<strong>la</strong>se <strong>de</strong> pruebas; bi<strong>en</strong><br />

armado estás y <strong>en</strong> disposición <strong>de</strong> sacar nuevas v<strong>en</strong>tajas y utilida<strong>de</strong>s aún <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes más terribles" 11 .<br />

Aquí se sosti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> trasc<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona por sus capacida<strong>de</strong>s físicas e intelectuales innatas <strong>para</strong> lograr<br />

<strong>un</strong> auto<strong>de</strong>sarrollo, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> sus pot<strong>en</strong>cialida<strong>de</strong>s a raíz <strong>de</strong> <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia propia, y con ello se reivindica el ejercicio y<br />

<strong>la</strong> práctica humanas, como medios <strong>para</strong> actuar con <strong>la</strong> ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> autonomía con base <strong>en</strong> <strong>la</strong> razón.<br />

El <strong>de</strong>sarrollo humano cobra significado <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>tido anterior, involucra dos aspectos es<strong>en</strong>ciales: a) situar a <strong>la</strong>s<br />

personas "como fines y no como medios <strong>para</strong> el logro <strong>de</strong> otros objetivos" y b) cuestionarse sobre los elem<strong>en</strong>tos<br />

que pue<strong>de</strong>n ser "<strong>de</strong>terminantes <strong>para</strong> el logro <strong>de</strong> ese mayor bi<strong>en</strong>estar" 12 . Las aportaciones <strong>de</strong> S<strong>en</strong> han sido<br />

<strong>de</strong>terminantes, al bi<strong>en</strong>estar lo <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> capacida<strong>de</strong>s y liberta<strong>de</strong>s, que se <strong>un</strong><strong>en</strong> al hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo humano; <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s, <strong>de</strong>finitivam<strong>en</strong>te, son expresión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s propias liberta<strong>de</strong>s. Todo proceso <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo no es in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> ampliación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l ser humano 13 . <strong>la</strong> difusión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

9 Epicteto, Máximas, diversas 57, Porrúa, México, 1986.<br />

10 Landmann, Michel, Antropología Filosófica, UTEHA, México 1978, p. 245.<br />

11 Epicteto, Máximas, Del propio perfeccionami<strong>en</strong>to 96.<br />

12 Cfr. Unceta Satrústegui, Koldo, "Perspectivas <strong>para</strong> el <strong>de</strong>sarrollo humano <strong>en</strong> <strong>la</strong> era <strong>de</strong> <strong>la</strong> globalización"; <strong>en</strong> Ibarra, P. y Unceta, K. (2001)<br />

Ensayos sobre el <strong>de</strong>sarrollo humano; Icaria, Barcelona, p. 412.<br />

13 Ibid. pp. 600, 601. S<strong>en</strong>, Amartya, "Teorías <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo a principios <strong>de</strong>l siglo XXI", <strong>en</strong> Emmeris, Louis y Núñez <strong>de</strong>l Arco, José (1998) El<br />

Desarrollo Económico y Social <strong>en</strong> los Umbrales <strong>de</strong>l Siglo XXI, BID, Washington, pp. 591,


liberta<strong>de</strong>s Por ello nos adherimos al <strong>en</strong>foque que resalta <strong>la</strong> cooperación, y <strong>la</strong> capacidad humanas, dado que el<br />

fin <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo es: mejorar <strong>la</strong> vida <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas, proporcionando más oport<strong>un</strong>ida<strong>de</strong>s y libertad, mayor<br />

dignidad; <strong>de</strong>sarrollo como expansión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s personales, es <strong>de</strong>cir, como <strong>un</strong> crecimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> libertad<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> necesidad 14 . S<strong>en</strong> reconoce que el comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los seres humanos es influ<strong>en</strong>ciado por<br />

estimaciones <strong>ética</strong>s; y que influir <strong>en</strong> el comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas es <strong>un</strong> aspecto básico <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>ética</strong>.<br />

Conclusiones<br />

• Es preciso at<strong>en</strong><strong>de</strong>r el conocimi<strong>en</strong>to ético <strong>en</strong> torno al hombre <strong>para</strong> mejor ori<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> acción <strong>de</strong>l <strong>tutor</strong>.<br />

• Al<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> autarquía y <strong>la</strong> autonomía personales como requisito <strong>de</strong> <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro e i<strong>de</strong>ntidad <strong>de</strong>l estudiante consigo<br />

mismo, y con sus capacida<strong>de</strong>s, creativida<strong>de</strong>s y posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> realización.<br />

• Mostrar y <strong>en</strong>señar el gusto y p<strong>la</strong>cer por el conocimi<strong>en</strong>to <strong>para</strong> el <strong>de</strong>sarrollo y autorrealización humanas.<br />

• Resaltar <strong>la</strong> dignidad y el valor <strong>de</strong>l ser humano por <strong>la</strong> riqueza <strong>de</strong> su <strong>un</strong>iverso interior (alma, logos, razón) <strong>en</strong> su<br />

autoformación y autocontrol respecto a instintos y pasiones que no lo distraigan <strong>de</strong> intereses esco<strong>la</strong>res y sí<br />

fortalezcan su toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones.<br />

• Conj<strong>un</strong>tar <strong>la</strong> argum<strong>en</strong>tación <strong>ética</strong> con <strong>la</strong> acción <strong>tutor</strong>ial <strong>para</strong> lograr los objetivos <strong>de</strong> fortalecer <strong>la</strong> in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia,<br />

<strong>la</strong> libertad, el p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to creativo y <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntidad <strong>para</strong> el trazo <strong>de</strong> proyectos <strong>de</strong> vida <strong>en</strong> los <strong>tutor</strong>ados. Enseñar al<br />

hombre jov<strong>en</strong> a conocerse a sí mismo, a partir <strong>de</strong> su capacidad creativa y uso <strong>de</strong> razón.<br />

Refer<strong>en</strong>cias<br />

Almansa F. y Vallescar, R. "La pobreza <strong>en</strong> el Tercer M<strong>un</strong>do y su erradicación", <strong>en</strong> 1996, Año <strong>de</strong> <strong>la</strong> Erradicación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Pobreza. www.fespinal.como/espinal/castel<strong>la</strong>no/visual/es72.htm<br />

Aristóteles, "Rápida recapitu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> teoría <strong>de</strong> <strong>la</strong> felicidad", <strong>en</strong> José B<strong>la</strong>nco Regueira, Antología <strong>de</strong> Ética,<br />

Universidad Autónoma <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> México, 1995.<br />

Avishai Margalit, La sociedad <strong>de</strong>c<strong>en</strong>te, Paidós, Barcelona,1997.<br />

Epicteto, Máximas, Porrúa, México,1986.<br />

Landmann, Michel, Antropología Filosófica, UTEHA, México 1978.<br />

Marco Aurelio, Meditaciones. Gredos, Madrid, 2001.<br />

Mel<strong>en</strong>do, Tomás. "Más sobre <strong>la</strong> dignidad humana". www.bioeticaweb.com/F<strong>un</strong>dam<strong>en</strong>tacion/Mel<strong>en</strong>do_<br />

mas_sobre_<strong>la</strong>_dignidad_humana.htm<br />

Pascal, B. P<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to 254.<br />

Programa Institucional <strong>de</strong> Tutoría Académica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad Autónoma <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> México. Curso <strong>de</strong><br />

instrum<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Tutoría Académica; Toluca, 2006.<br />

Quizilbalsh <strong>en</strong> Dubois, Alfonso, "La t<strong>en</strong>sión <strong>en</strong>tre medición y <strong>de</strong>finición <strong>en</strong> el concepto alternativo <strong>de</strong> pobreza y<br />

bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo humano"; <strong>en</strong> Ibarra, P. y Unceta, K. Ensayos sobre el <strong>de</strong>sarrollo humano; Icaria,<br />

Barcelona, 2001.<br />

S<strong>en</strong>, Amartya, "Teorías <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo a principios <strong>de</strong>l siglo XXI", <strong>en</strong> Emmeris, Louis y Núñez <strong>de</strong>l Arco,<br />

José; El Desarrollo Económico y Social <strong>en</strong> los Umbrales <strong>de</strong>l Siglo XXI, BID, Washington, 1998.<br />

Unceta Satrústegui, Koldo, "Perspectivas <strong>para</strong> el <strong>de</strong>sarrollo humano <strong>en</strong> <strong>la</strong> era <strong>de</strong> <strong>la</strong> globalización"; <strong>en</strong> Ibarra,<br />

P. y Unceta, K. Ensayos sobre el <strong>de</strong>sarrollo humano; Icaria, Barcelona, 2001.<br />

14 Cfr. Quizilbalsh citado Dubois, Alfonso, "La t<strong>en</strong>sión <strong>en</strong>tre medición y <strong>de</strong>finición <strong>en</strong> el concepto alternativo <strong>de</strong> pobreza y bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong>l<br />

<strong>de</strong>sarrollo humano"; <strong>en</strong> Ibarra, P. y Unceta, K. (2001) Ensayos sobre el <strong>de</strong>sarrollo humano; Icaria, Barcelona, pp. 49, 50.


LA RELACIÓN DIALÓGICA Y EL CÓDIGO DE ÉTICA ENTRE EL TUTOR Y EL TUTORADO<br />

INTRODUCCIÓN:<br />

Martha E. Gómez Col<strong>la</strong>do<br />

UNIVERSIDAD AUTÓNOMA DEL ESTADO DE MÉXICO<br />

En <strong>la</strong> educación superior <strong>un</strong>iversitaria <strong>de</strong>be existir <strong>un</strong>a re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> diálogo que esté caracterizada por <strong>la</strong> confianza<br />

y el respeto mutuo <strong>en</strong>tre profesores y alumnos, así como <strong>en</strong>tre <strong>tutor</strong>es y <strong>tutor</strong>ados <strong>para</strong> lograr construir <strong>un</strong>a<br />

cultura basada <strong>en</strong> valores. Dicha acción <strong>de</strong>be estar ori<strong>en</strong>tada a apoyar el <strong>de</strong>sarrollo académico <strong>de</strong> los<br />

estudiantes y basada <strong>en</strong> cuestiones <strong>ética</strong>s y axiológicas que perme<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> los egresados. Es por ello,<br />

que se p<strong>la</strong>ntea <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> que los <strong>tutor</strong>es y los <strong>tutor</strong>ados mant<strong>en</strong>gan <strong>un</strong>a re<strong>la</strong>ción dialógica y que ésta se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre basada <strong>en</strong> <strong>un</strong> <strong>código</strong> <strong>de</strong> <strong>ética</strong> que tanto <strong>tutor</strong>es como <strong>tutor</strong>ados estén dispuestos a seguir<strong>la</strong>s.<br />

DESARROLLO:<br />

En ocasiones, <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong>tre profesores y alumnos están caracterizadas por <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> diálogo. Los<br />

alumnos <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>de</strong> lo que el profesor opine <strong>de</strong> sus trabajos y <strong>de</strong>sempeño <strong>en</strong> los cursos, así como <strong>de</strong> que el<br />

estudiante realice lo que el profesor indique, sin que exista mayor com<strong>un</strong>icación. Por ello se propone <strong>un</strong>a re<strong>la</strong>ción<br />

dialógica <strong>en</strong>tre <strong>tutor</strong>es y <strong>tutor</strong>ados, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que exista respeto, confianza, solidaridad y justicia. Esta re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>be<br />

darse <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to, <strong>de</strong> com<strong>un</strong>icación verbal (a través <strong>de</strong>l diálogo) <strong>en</strong>tre <strong>tutor</strong>es y <strong>tutor</strong>ados <strong>para</strong><br />

<strong>la</strong> compr<strong>en</strong>sión e interpretación <strong>de</strong> sus inquietu<strong>de</strong>s e intereses.<br />

La re<strong>la</strong>ción dialógica pue<strong>de</strong> ser <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dida <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el supuesto sobre el reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad que ti<strong>en</strong>e<br />

cada <strong>un</strong>o <strong>de</strong> los participantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> diálogo <strong>en</strong> <strong>un</strong> mismo nivel, es <strong>de</strong>cir, <strong>de</strong> manera horizontal. La<br />

re<strong>la</strong>ción dialógica es aquel<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> que los <strong>tutor</strong>es po<strong>de</strong>mos reflexionar <strong>en</strong> torno a lo que hacemos, <strong>de</strong>cimos y<br />

cal<strong>la</strong>mos. En el<strong>la</strong>, el <strong>tutor</strong> y el <strong>tutor</strong>ado reconoc<strong>en</strong> que son seres com<strong>un</strong>icativam<strong>en</strong>te compet<strong>en</strong>tes con <strong>la</strong><br />

capacidad <strong>de</strong> cuestionar y producir conocimi<strong>en</strong>tos. El diálogo es <strong>en</strong> sí el reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> igualdad <strong>en</strong>tre<br />

personas. Entonces qui<strong>en</strong> dialoga con sus profesores, padres o amigos pue<strong>de</strong> estar <strong>en</strong> posibilidad <strong>de</strong> dialogar<br />

con cualquier otra persona, y qué mejor que <strong>en</strong> este caso sea con su <strong>tutor</strong>. Si tomamos <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que po<strong>de</strong>mos<br />

educar <strong>para</strong> el cuestionami<strong>en</strong>to, <strong>para</strong> <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong>l por qué, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s razones <strong>de</strong> ser <strong>de</strong> nuestra realidad<br />

podremos t<strong>en</strong>er mejores resultados <strong>en</strong> el ámbito educativo.<br />

Por supuesto que t<strong>en</strong>dríamos mejores resultados cuando esta perspectiva re<strong>la</strong>cional se aplique a <strong>la</strong> educación<br />

<strong>de</strong> los niños <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> primaria; sin embargo, <strong>para</strong> el caso <strong>de</strong> los <strong>tutor</strong>ados, pue<strong>de</strong> f<strong>un</strong>cionar positivam<strong>en</strong>te, ya<br />

que son adultos jóv<strong>en</strong>es con <strong>un</strong> criterio formado y que están <strong>en</strong> <strong>la</strong> última etapa <strong>de</strong> su formación profesional. La<br />

importancia <strong>de</strong> que esta re<strong>la</strong>ción dialógica se aplique <strong>en</strong>tre los <strong>tutor</strong>es y <strong>tutor</strong>ados radica <strong>en</strong> el hecho <strong>de</strong> que se<br />

pres<strong>en</strong>tan difer<strong>en</strong>tes argum<strong>en</strong>tos que pue<strong>de</strong>n servir <strong>de</strong> intercambio <strong>de</strong> perspectivas académicas y lograr mejores<br />

conclusiones. Esto pue<strong>de</strong> conducirnos a <strong>un</strong>a com<strong>un</strong>icación que llegue a <strong>un</strong>a compr<strong>en</strong>sión compartida sobre lo<br />

que se discute <strong>para</strong> que produzca conocimi<strong>en</strong>to, favorezca el razonami<strong>en</strong>to y <strong>la</strong> formación <strong>de</strong>l <strong>tutor</strong>ado. Des<strong>de</strong><br />

esta postura, ahora el papel <strong>de</strong> los <strong>tutor</strong>es implica ser el <strong>de</strong> facilitador <strong>de</strong>l apr<strong>en</strong>dizaje, guía <strong>en</strong> procedimi<strong>en</strong>tos<br />

administrativos y consultor académico, olvidándose <strong>de</strong> los mecanismos <strong>de</strong> educación tradicional a los que estaba<br />

acostumbrado. Para ello es necesario que los alumnos cuestion<strong>en</strong> y particip<strong>en</strong> tanto <strong>en</strong> sus c<strong>la</strong>ses como <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

<strong>tutor</strong>ías a través <strong>de</strong>l diálogo.<br />

La re<strong>la</strong>ción dialógica se expresa a través <strong>de</strong> <strong>un</strong>a com<strong>un</strong>icación, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que<br />

"<strong>la</strong>s personas pue<strong>de</strong>n tratarse mutuam<strong>en</strong>te y a sí mismas como seres razonantes,<br />

sin limitaciones a sus afirmaciones ni cuestionami<strong>en</strong>tos” 1<br />

En <strong>la</strong> com<strong>un</strong>idad esco<strong>la</strong>r, don<strong>de</strong> el apr<strong>en</strong>dizaje se basa <strong>en</strong> el conocimi<strong>en</strong>to, si <strong>tutor</strong>es y <strong>tutor</strong>ados somos capaces<br />

<strong>de</strong> criticar abiertam<strong>en</strong>te dicho conocimi<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> principio no podríamos excluir a ningún alumno. Siempre nos<br />

mant<strong>en</strong>emos <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con otros y por eso es importante <strong>la</strong> com<strong>un</strong>icación, el diálogo que sost<strong>en</strong>gamos con<br />

otros. Los alumnos pue<strong>de</strong>n participar <strong>en</strong> el diálogo con sus propios compañeros porque <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción dialógica es <strong>la</strong><br />

1 HABERMAS, apud <strong>en</strong> JALALI, Rabbani, Martha. La educación <strong>para</strong> <strong>la</strong> ciudadanía m<strong>un</strong>dial. Reconoci<strong>en</strong>do <strong>la</strong> <strong>un</strong>idad y realizando <strong>la</strong><br />

diversidad humana. Universidad Autónoma <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> México, 2001. pp. 135.


mejor manera <strong>de</strong> com<strong>un</strong>icarse y <strong>de</strong> compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r el s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> sus opciones, el valor <strong>de</strong> apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r, transformar y<br />

<strong>de</strong>terminar los principios involucrados <strong>en</strong> sus <strong>de</strong>cisiones.<br />

Al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> establecer <strong>un</strong> diálogo nos damos cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> que t<strong>en</strong>emos ciertas i<strong>de</strong>as y que a través <strong>de</strong> esa<br />

com<strong>un</strong>icación verbal po<strong>de</strong>mos t<strong>en</strong>er <strong>un</strong>a perspectiva difer<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cosas y quizás argum<strong>en</strong>tar nuestras propias<br />

concepciones y t<strong>en</strong>er mayor seguridad. Hace muchos años existían difer<strong>en</strong>tes maneras <strong>de</strong> solucionar los<br />

problemas, <strong>un</strong>a <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s consistía <strong>en</strong> que toda <strong>la</strong> com<strong>un</strong>idad analizaba <strong>la</strong> situación, discutían <strong>la</strong>rgam<strong>en</strong>te, ponían<br />

sobre <strong>la</strong> mesa todos los aspectos que habían originado el problema y <strong>en</strong>tonces hab<strong>la</strong>ban, dialogaban hasta que<br />

<strong>en</strong> conj<strong>un</strong>to, toda <strong>la</strong> com<strong>un</strong>idad, lograba llegar a <strong>un</strong> acuerdo. La discusión es útil <strong>para</strong> todos porque se apr<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

pacíficam<strong>en</strong>te a resolver sus conflictos, frustraciones y difer<strong>en</strong>cias. El ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> libertad o <strong>la</strong> compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l<br />

s<strong>en</strong>tido y <strong>de</strong>l valor <strong>de</strong> los propios intereses proce<strong>de</strong> <strong>de</strong>l diálogo acerca <strong>de</strong> nuestros intereses con los <strong>de</strong> otros<br />

compañeros o <strong>de</strong> otras personas.<br />

"La <strong>en</strong>señanza dialógica está f<strong>un</strong>dam<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> el reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> alumnos y<br />

maestros como seres que pue<strong>de</strong>n atribuir <strong>un</strong> s<strong>en</strong>tido y <strong>un</strong> valor particu<strong>la</strong>r al<br />

conocimi<strong>en</strong>to y que <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>de</strong> ese mutuo reconocimi<strong>en</strong>to <strong>para</strong> realizarse" 2 .<br />

Cuando <strong>un</strong> <strong>tutor</strong> reflexiona con s<strong>en</strong>tido ético y basado <strong>en</strong> valores está reconoci<strong>en</strong>do al <strong>tutor</strong>ado por su capacidad<br />

<strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje, <strong>de</strong> valorar y dar s<strong>en</strong>tido a <strong>la</strong> com<strong>un</strong>idad, y es cuando logra el reconocimi<strong>en</strong>to social 3 . Bajo este<br />

or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as y con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> que el Programa <strong>de</strong> Tutoría Académica que <strong>de</strong>sarrolle cada Escue<strong>la</strong>,<br />

Facultad u Organismo Académico <strong>un</strong>iversitario cump<strong>la</strong> con los objetivos p<strong>la</strong>nteados, es necesario incluir <strong>un</strong><br />

<strong>código</strong> <strong>de</strong> <strong>ética</strong> que tanto el <strong>tutor</strong> como el <strong>tutor</strong>ado<br />

llev<strong>en</strong> a cabo <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te manera, a saber: 4<br />

Código <strong>de</strong> <strong>ética</strong> <strong>de</strong>l <strong>tutor</strong> y el <strong>tutor</strong>ado<br />

Del <strong>tutor</strong><br />

I. El <strong>tutor</strong> <strong>de</strong>be consi<strong>de</strong>rar al alumno como <strong>un</strong>a persona con dignidad inali<strong>en</strong>able.<br />

II. El <strong>tutor</strong> propiciará <strong>un</strong>a re<strong>la</strong>ción dialógica con sus <strong>tutor</strong>ados evitando privilegios y situaciones discriminatorias.<br />

III. Es imprescindible que el <strong>tutor</strong> respete <strong>la</strong>s cre<strong>en</strong>cias religiosas <strong>de</strong>l alumno.<br />

IV. La misión <strong>de</strong>l <strong>tutor</strong> es hab<strong>la</strong>r siempre con <strong>la</strong> verdad y ser responsable con sus compromisos.<br />

V. El <strong>tutor</strong> se obliga a actuar con honestidad, rectitud, respeto e imparcialidad.<br />

VI. El <strong>tutor</strong> se compromete a ser s<strong>en</strong>cillo, pru<strong>de</strong>nte, paci<strong>en</strong>te y consi<strong>de</strong>rado con el estudiante.<br />

VII. El <strong>tutor</strong> <strong>de</strong>be fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> vocación <strong>de</strong>l alumno y escuchar con at<strong>en</strong>ción y consi<strong>de</strong>ración <strong>la</strong>s inquietu<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

éste.<br />

VIII. El <strong>tutor</strong> se obliga a guardar discreción acerca <strong>de</strong> los temas personales que le trate el alumno.<br />

IX. El <strong>tutor</strong> se exige actuar con actitud <strong>de</strong> servicio, compromiso, equidad, tolerancia e integridad.<br />

X. Es imperativo que el <strong>tutor</strong> sea disciplinado y fom<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el <strong>tutor</strong>ado <strong>la</strong> misma característica.<br />

XI. El <strong>tutor</strong> se compromete a inc<strong>en</strong>tivar el trabajo <strong>en</strong> equipo, así como impulsar el mejorami<strong>en</strong>to profesional <strong>de</strong>l<br />

<strong>tutor</strong>ado.<br />

XII. El cometido <strong>de</strong>l <strong>tutor</strong> es evitar <strong>la</strong> crítica <strong>de</strong>structiva o <strong>de</strong>spreciativa <strong>de</strong> <strong>la</strong> actuación profesional <strong>de</strong> otros<br />

profesores y <strong>en</strong> todo mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>berá mant<strong>en</strong>er respeto hacia los <strong>de</strong>más.<br />

XIII. El <strong>tutor</strong> mostrará interés g<strong>en</strong>uino por el <strong>de</strong>sarrollo profesional <strong>de</strong>l alumno y asistirá a sus reconocimi<strong>en</strong>tos y<br />

premiaciones.<br />

XIV. El <strong>tutor</strong> se abst<strong>en</strong>drá <strong>de</strong> pedir rem<strong>un</strong>eración alg<strong>un</strong>a, ya sea económica, <strong>en</strong> especie o <strong>de</strong> cualquier otro tipo,<br />

salvo el reconocimi<strong>en</strong>to que se <strong>de</strong>rive <strong>de</strong> su acción <strong>tutor</strong>ial.<br />

XV. El <strong>tutor</strong> ve<strong>la</strong>rá <strong>en</strong> todo mom<strong>en</strong>to por el prestigio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad.<br />

Del <strong>tutor</strong>ado:<br />

I. Se sugiere que el <strong>tutor</strong>ado t<strong>en</strong>ga confianza <strong>en</strong> su <strong>tutor</strong>.<br />

II. El <strong>tutor</strong>ado <strong>de</strong>be esforzarse continuam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> su vida estudiantil y profesional.<br />

III. El <strong>tutor</strong>ado mostrará ser s<strong>en</strong>cillo, pru<strong>de</strong>nte, paci<strong>en</strong>te y consi<strong>de</strong>rado con el <strong>tutor</strong>.<br />

2 Ibi<strong>de</strong>m, pp. 156.<br />

3 Esta <strong>propuesta</strong> es autoría propia y se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> el Programa <strong>de</strong> Tutoría Académica <strong>de</strong>l<br />

P<strong>la</strong>n Flexible <strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cias Políticas y Administración Pública, pp. 11-12.<br />

4 Para <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> este <strong>código</strong> se tomó como base: UNIVERSIDAD DE COLIMA, Primer Encu<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong> Tutoría [<strong>en</strong> CD], 23-25<br />

<strong>de</strong> j<strong>un</strong>io <strong>de</strong> 2004, Colima: SEP, ANUIES, Universidad <strong>de</strong> Colima, 2004. Así como <strong>en</strong> el Programa <strong>de</strong> Tutoría Académica <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n<br />

Flexible <strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cias Políticas y Administración Pública. pp. 15-17.


IV. El <strong>tutor</strong>ado <strong>de</strong>be manifestar al <strong>tutor</strong> sus problemas académicos con pru<strong>de</strong>ncia y s<strong>en</strong>cillez y <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rarlo<br />

oport<strong>un</strong>o <strong>de</strong> otra índole.<br />

V. Es pertin<strong>en</strong>te que el <strong>tutor</strong>ado sea creativo, reflexivo y responsable <strong>en</strong> su etapa <strong>de</strong> estudiante con <strong>la</strong> finalidad<br />

<strong>de</strong> resolver sus problemas.<br />

VI. El <strong>tutor</strong>ado se expresará con veracidad y cumplirá con <strong>la</strong>s indicaciones que le recomi<strong>en</strong><strong>de</strong> el <strong>tutor</strong>.<br />

VII. El <strong>tutor</strong>ado acudirá con formalidad y constancia a <strong>la</strong>s sesiones <strong>de</strong> <strong>tutor</strong>ía.<br />

VIII. El <strong>tutor</strong>ado se compromete a mostrar <strong>un</strong>a actitud positiva que confirme su vol<strong>un</strong>tad <strong>de</strong> cambiar <strong>para</strong> mejorar<br />

<strong>en</strong> su <strong>de</strong>sarrollo profesional.<br />

IX. El <strong>tutor</strong>ado se obliga a valorar el trabajo <strong>de</strong>l <strong>tutor</strong> y el propio <strong>en</strong> <strong>la</strong>s sesiones <strong>de</strong> <strong>tutor</strong>ía.<br />

X. El <strong>tutor</strong>ado mant<strong>en</strong>drá <strong>un</strong>a re<strong>la</strong>ción dialógica perman<strong>en</strong>te con su <strong>tutor</strong>.<br />

XI. Si el <strong>tutor</strong>ado no se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra satisfecho con el trabajo <strong>de</strong> su <strong>tutor</strong>, podrá solicitar su cambio.<br />

CONCLUSIONES:<br />

Si bi<strong>en</strong> es cierto <strong>la</strong> vida académica <strong>de</strong> los profesores y estudiantes <strong>un</strong>iversitarios se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra inmersa <strong>en</strong> leyes,<br />

reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos, acuerdos, políticas internas <strong>de</strong> operación y f<strong>un</strong>cionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res; también,<br />

consi<strong>de</strong>ro pertin<strong>en</strong>te que se llev<strong>en</strong> a cabo <strong>un</strong>a re<strong>la</strong>ción dialógica, <strong>de</strong> com<strong>un</strong>icación y aplicar <strong>un</strong> <strong>código</strong> <strong>de</strong> <strong>ética</strong><br />

<strong>en</strong>tre ambos ya que son elem<strong>en</strong>tos f<strong>un</strong>dam<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> <strong>un</strong>a bu<strong>en</strong>a com<strong>un</strong>icación basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> confianza, <strong>la</strong><br />

solidaridad y el respeto mutuo. Mi<strong>en</strong>tras más hablemos, cuestionemos, busquemos y ori<strong>en</strong>temos<br />

académicam<strong>en</strong>te a los <strong>tutor</strong>ados mayor será el resultado y actitud positiva que observemos <strong>en</strong> ellos y que se<br />

verá reflejado <strong>en</strong> <strong>la</strong>s au<strong>la</strong>s <strong>de</strong> c<strong>la</strong>se <strong>en</strong> su actividad cotidiana. Asimismo, el contar y aplicar continuam<strong>en</strong>te el<br />

<strong>código</strong> <strong>de</strong> <strong>ética</strong> <strong>en</strong>tre el <strong>tutor</strong> y el <strong>tutor</strong>ado fortalecerá <strong>un</strong>a re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> respeto y trato igualitario <strong>para</strong> ambos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

re<strong>un</strong>iones <strong>de</strong> <strong>tutor</strong>ía individuales y grupales.<br />

Refer<strong>en</strong>cias Bibliográficas:<br />

Ja<strong>la</strong>li Rabbani, Martha. La educación <strong>para</strong> <strong>la</strong> ciudadanía m<strong>un</strong>dial. Reconoci<strong>en</strong>do <strong>la</strong> <strong>un</strong>idad y realizando <strong>la</strong><br />

diversidad humana. Universidad Autónoma <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> México, 2001.<br />

Programa <strong>de</strong> Tutoría Académica <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n flexible <strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cias Políticas y Administración Pública.<br />

Universidad Autónoma <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> México. Toluca, 2005.<br />

Universidad <strong>de</strong> Colima (2004), Primer Encu<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong> Tutoría [<strong>en</strong> CD], 23-25 <strong>de</strong> j<strong>un</strong>io <strong>de</strong> 2004,<br />

Colima:SEP, ANUIES, Universidad <strong>de</strong> Colima.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!