12.05.2013 Views

la prevención del absentismo en el lugar de trabajo - Egarsat

la prevención del absentismo en el lugar de trabajo - Egarsat

la prevención del absentismo en el lugar de trabajo - Egarsat

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

LA PREVENCIÓN DEL<br />

ABSENTISMO EN EL<br />

LUGAR DE TRABAJO<br />

RESUMEN<br />

✔✔✔✔✔✔✔✔<br />

✔✔✔✔✔✔✔✔<br />

✔✔✔✔✔✔✔✔<br />

✔✔✔✔✔✔✔✔<br />

✔✔✔✔✔✔✔✔<br />

FUNDACIÓN EUROPEA<br />

para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong> Trabajo<br />

/ /<br />

/ /<br />

/<br />

/ /<br />

/


LA PREVENCIÓN DEL<br />

ABSENTISMO EN EL<br />

LUGAR DE TRABAJO<br />

RESUMEN<br />

FUNDACIÓN EUROPEA<br />

para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong> Trabajo


Las publicaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación que se re<strong>la</strong>cionan <strong>en</strong> <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te informe pued<strong>en</strong><br />

adquirirse a través <strong>de</strong> los ag<strong>en</strong>tes oficiales <strong>de</strong> v<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE o <strong>de</strong> <strong>la</strong> Oficina <strong>de</strong><br />

Publicaciones Oficiales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Europeas, L-2985, Luxemburgo.<br />

1. Prev<strong>en</strong>ting Abs<strong>en</strong>teeism at the Workp<strong>la</strong>ce - European Research Report.<br />

N˚ <strong>de</strong> cat. SX-05-97-422-EN-C, ISBN 92-828-0418-6. 34 ecus<br />

2. Prev<strong>en</strong>ting Abs<strong>en</strong>teeism at the Workp<strong>la</strong>ce - Portfolio of Good Practice.<br />

N˚ <strong>de</strong> cat. SX-05-97-430-EN-C, ISBN 92-828-0420-8. 30 ecus<br />

Al final <strong>de</strong> <strong>la</strong> obra figura una ficha bibliográfica.<br />

Luxemburgo: Oficina <strong>de</strong> Publicaciones Oficiales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Europeas, 1997<br />

ISBN 92-828-0335-X<br />

© Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong> Trabajo, 1997<br />

La solicitud <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> traducción o reproducción <strong>de</strong>be dirigirse al Director<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong> Trabajo,<br />

Wyattville Road, Loughlinstown, Co. Dublin, Ir<strong>la</strong>nda.<br />

Printed in Ire<strong>la</strong>nd


Índice<br />

Página<br />

Introducción 5<br />

1 Los costes <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por<br />

<strong>en</strong>fermedad 7<br />

2 El estudio europeo sobre<br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>en</strong>fermedad 11<br />

3 Postura <strong>de</strong> los gobiernos nacionales<br />

y <strong>de</strong> los interlocutores sociales 13<br />

4 Normativas y estadísticas sobre <strong>el</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral 15<br />

5 Estrategias para reducir <strong>el</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral 19<br />

3


4<br />

La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

6 Mo<strong>d<strong>el</strong></strong>os <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a práctica 23<br />

7 Conclusiones y recom<strong>en</strong>daciones 29


Introducción<br />

La pres<strong>en</strong>te publicación es un resum<strong>en</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto “Ma<strong>la</strong> salud<br />

y <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral: iniciativas para <strong>la</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong>” <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Fundación europea para <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> vida y <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong>, <strong>de</strong> Dublín. El objetivo <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto es docum<strong>en</strong>tar y<br />

evaluar <strong>la</strong>s iniciativas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> organización, salud y<br />

rehabilitación, <strong>en</strong>tre otras, <strong>de</strong>stinadas a mejorar <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> los<br />

trabajadores y <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia al <strong>trabajo</strong>.<br />

En <strong>la</strong> primera fase <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto se e<strong>la</strong>boró un docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> base<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> que se analizaron los datos exist<strong>en</strong>tes sobre <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por<br />

<strong>en</strong>fermedad con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar cuáles eran <strong>la</strong>s pautas <strong>en</strong> los<br />

difer<strong>en</strong>tes Estados miembros, sectores y grupos <strong>de</strong>mográficos.<br />

Una red <strong>de</strong> expertos facilitó información sobre sus respectivos<br />

países. Los resultados reve<strong>la</strong>ron difer<strong>en</strong>cias importantes <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

normativas y <strong>en</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas tanto <strong>en</strong>tre países,<br />

como d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> los mismos. A pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

c<strong>la</strong>ras <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong> metodología, <strong>el</strong> informe resalta <strong>la</strong>s causas<br />

y los costes <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> para los difer<strong>en</strong>tes grupos <strong>de</strong><br />

trabajadores y los distintos tipos <strong>de</strong> empresa.<br />

En <strong>la</strong> segunda fase <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto se e<strong>la</strong>boraron ocho informes<br />

nacionales, <strong>en</strong> los que se <strong>de</strong>scribe <strong>la</strong> situación <strong>en</strong> Alemania,<br />

Austria, Bélgica, Italia, Noruega, Países Bajos, Portugal y Reino<br />

Unido. Los informes se c<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> <strong>la</strong>s estrategias para <strong>de</strong>tectar <strong>la</strong>s<br />

5


6<br />

La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

causas <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. Incluy<strong>en</strong> una revisión <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong>s<br />

medidas que adopta cada uno <strong>de</strong> los Estados miembros para<br />

reducir sus índices. En estos informes nacionales se analiza,<br />

mediante estudios <strong>de</strong> casos, <strong>el</strong> <strong>la</strong>nzami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> iniciativas <strong>de</strong> este<br />

tipo <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes<br />

grupos que constituy<strong>en</strong> <strong>la</strong> fuerza <strong>la</strong>boral, así como los costes y los<br />

b<strong>en</strong>eficios.<br />

En <strong>el</strong> informe europeo <strong>de</strong> síntesis se ha actualizado <strong>la</strong> información<br />

proced<strong>en</strong>te <strong>de</strong> fases anteriores <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto y se han pres<strong>en</strong>tado <strong>la</strong>s<br />

conclusiones <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s iniciativas para reducir <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>te <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral,<br />

ilustradas con ejemplos proced<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong> casos<br />

nacionales. Se ha incluido información adicional, especialm<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />

re<strong>la</strong>tiva a los nuevos Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE, con lo que <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

informe se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> los análisis proced<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> los<br />

corresponsales nacionales <strong>de</strong> todos los Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

UE. Este resum<strong>en</strong> conti<strong>en</strong>e a<strong>de</strong>más información sobre <strong>el</strong> caso <strong>de</strong><br />

Noruega, que es uno <strong>de</strong> los países más innovadores <strong>de</strong> Europa <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>.


1<br />

Los costes <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong><br />

por <strong>en</strong>fermedad<br />

■ Magnitud <strong>d<strong>el</strong></strong> problema<br />

El <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> incapacidad <strong>la</strong>boral provocan costes directos e<br />

indirectos <strong>el</strong>evados, como por ejemplo:<br />

En <strong>el</strong> Reino Unido se perdieron 177 millones <strong>de</strong> días <strong>la</strong>borables<br />

<strong>en</strong> 1994 como resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bajas por <strong>en</strong>fermedad; según <strong>la</strong>s<br />

estimaciones, <strong>el</strong>lo supuso unos costes <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 11 000<br />

millones <strong>de</strong> libras esterlinas (13 200 millones <strong>de</strong> ecus) <strong>en</strong><br />

pérdida <strong>de</strong> productividad, lo que equivale a un coste <strong>de</strong> 525<br />

libras esterlinas (630 ecus) por empleado.<br />

En 1993 los empresarios alemanes pagaron 60 000 millones <strong>de</strong><br />

marcos (30 500 millones <strong>de</strong> ecus) <strong>en</strong> cotizaciones a <strong>la</strong><br />

Seguridad Social <strong>de</strong> sus trabajadores para cubrir los pagos<br />

durante su aus<strong>en</strong>cia <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

Bélgica, con un índice <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> próximo al 7%, pagó<br />

93 000 millones <strong>de</strong> francos b<strong>el</strong>gas (2 400 millones <strong>de</strong> ecus) <strong>en</strong><br />

prestaciones por <strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> 1995, y 21 000 millones <strong>de</strong><br />

francos b<strong>el</strong>gas (600 millones <strong>de</strong> ecus) <strong>en</strong> prestaciones por<br />

accid<strong>en</strong>tes <strong>la</strong>borales y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales, lo que<br />

sumado se <strong>el</strong>eva a unos 1 000 ecus por empleado.<br />

Las dos mil mayores empresas <strong>de</strong> Portugal perdieron 7,731<br />

milliones <strong>de</strong> días <strong>la</strong>borables por <strong>en</strong>fermedad y 1,665 millones<br />

<strong>de</strong> días <strong>la</strong>borables por accid<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> 1993. Ello supone <strong>el</strong> 5,5%<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> total <strong>de</strong> días <strong>la</strong>borables <strong>de</strong> dichas empresas.<br />

7


8<br />

La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

En los Países Bajos, <strong>el</strong> índice <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> 1993 fue <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

8,3%, y <strong>el</strong> número <strong>de</strong> personas <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> incapacidad se<br />

<strong>el</strong>evó hasta <strong>la</strong> cifra <strong>de</strong> 921 000 (<strong>el</strong> 14,2% <strong>de</strong> <strong>la</strong> fuerza <strong>la</strong>boral).<br />

El coste <strong>de</strong> <strong>la</strong>s prestaciones por estos motivos fue <strong>de</strong><br />

aproximadam<strong>en</strong>te 35 000 millones <strong>de</strong> florines (16 600 millones<br />

<strong>de</strong> ecus; 4 100 millones <strong>de</strong> ecus <strong>en</strong> prestaciones por <strong>en</strong>fermedad<br />

y 12 500 millones <strong>de</strong> ecus <strong>en</strong> prestaciones <strong>de</strong> incapacidad).<br />

Las cifras ofrecidas están basadas, salvo <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>d<strong>el</strong></strong> Reino<br />

Unido, <strong>en</strong> los datos sobre <strong>la</strong>s prestaciones pagadas a través <strong>de</strong> los<br />

regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social. Las cifras sobre los <strong>de</strong>más<br />

costes por <strong>en</strong>fermedad <strong>de</strong> los trabajadores resultan más difíciles <strong>de</strong><br />

obt<strong>en</strong>er. Disponemos <strong>de</strong> algunos datos sobre los costes que<br />

ocasionan <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y los accid<strong>en</strong>tes <strong>la</strong>borales, que son los<br />

directam<strong>en</strong>te re<strong>la</strong>cionados con <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>la</strong>boral. Por ejemplo, <strong>en</strong><br />

Dinamarca, se ha estimado que <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>la</strong>boral es <strong>el</strong> causante<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> 15% <strong>d<strong>el</strong></strong> total <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> <strong>la</strong>s personas <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>tre 15 y 66 años <strong>de</strong> edad, y <strong>d<strong>el</strong></strong> 20% si se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta<br />

únicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s bajas por <strong>en</strong>fermedad: los costes socioeconómicos<br />

(incluidos, por ejemplo, los costes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bajas por <strong>en</strong>fermedad, los<br />

costes sanitarios y los costes <strong>de</strong> jubi<strong>la</strong>ción anticipada) <strong>de</strong> estas<br />

<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y accid<strong>en</strong>tes <strong>la</strong>borales <strong>en</strong> 1992 se estimaron <strong>en</strong>tre<br />

3 000 y 3 700 millones <strong>de</strong> ecus (sobre una pob<strong>la</strong>ción activa <strong>de</strong> 3<br />

millones). El coste total <strong>de</strong> accid<strong>en</strong>tes y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>la</strong>borales<br />

para <strong>la</strong> economía británica <strong>en</strong> 1990 se estimó <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> 2% y <strong>el</strong> 3%<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> producto interior bruto, lo que equivale al crecimi<strong>en</strong>to<br />

económico <strong>de</strong> un año típico. Dichos costes incluy<strong>en</strong> los daños<br />

materiales, <strong>la</strong> posible pérdida <strong>de</strong> producción como consecu<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> personal disponible, los costes <strong>de</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción<br />

sanitaria y los gastos administrativos <strong>en</strong> los que incurr<strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

empresas, <strong>la</strong>s compañías <strong>de</strong> seguros y <strong>la</strong> Seguridad Social.<br />

A pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong> diversidad <strong>de</strong> los métodos utilizados para calcu<strong>la</strong>r los<br />

costes por <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>en</strong>fermedad, es evid<strong>en</strong>te que podría<br />

economizarse mucho dinero incluso con una pequeña reducción<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad. En <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te apartado se<br />

explica que todas <strong>la</strong>s partes - gobiernos, empresarios, empleados,<br />

compañías <strong>de</strong> seguros y <strong>la</strong> sociedad <strong>en</strong> su conjunto - están<br />

interesadas <strong>en</strong> reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral y <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s.<br />

Las consi<strong>de</strong>raciones <strong>de</strong> carácter ético son importantes, ya que


Los costes <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad<br />

influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> medidas específicas <strong>de</strong>stinadas a<br />

reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>, así como <strong>en</strong> <strong>el</strong> propio proceso <strong>de</strong><br />

aplicación.<br />

■ ¿Qué intereses ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong>s distintas partes?<br />

Aunque <strong>la</strong> carga no se distribuye equitativam<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s<br />

difer<strong>en</strong>tes partes - gobiernos, empresarios, empleados, compañías<br />

<strong>de</strong> seguros y <strong>la</strong> sociedad <strong>en</strong> su conjunto -, todas <strong>el</strong><strong>la</strong>s soportan<br />

parte <strong>de</strong> los costes ocasionados por <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad.<br />

El trabajador individual (y <strong>la</strong>s personas que <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>de</strong> él) ve<br />

reducidos a m<strong>en</strong>udo sus ingresos como resultado <strong>de</strong> su <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong><br />

por <strong>en</strong>fermedad, especialm<strong>en</strong>te cuando su baja <strong>la</strong>boral es<br />

prolongada. Pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er que afrontar también otros gastos, como<br />

<strong>el</strong> pago <strong>de</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción médica o <strong>de</strong> medicam<strong>en</strong>tos, y sufrir una<br />

pérdida <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> dolor, aflicción y sufrimi<strong>en</strong>to.<br />

Por otra parte, <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> frecu<strong>en</strong>te o <strong>de</strong> <strong>la</strong>rga duración pue<strong>de</strong><br />

ocasionar <strong>la</strong> pérdida <strong>d<strong>el</strong></strong> puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> o conflictos con los<br />

compañeros y los superiores.<br />

Los empresarios se v<strong>en</strong> afectados por <strong>la</strong> naturaleza imprevisible<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral, que hace necesario ajustar cal<strong>en</strong>darios o<br />

tomar medidas para sustituir al trabajador aus<strong>en</strong>te. A<strong>de</strong>más, <strong>el</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral increm<strong>en</strong>ta los costes <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa (subsidio<br />

por <strong>en</strong>fermedad, pagos atípicos, pérdida <strong>de</strong> productividad, calidad<br />

inferior, etc.), lo cual repercute negativam<strong>en</strong>te sobre <strong>la</strong> posición<br />

competitiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />

Las compañías <strong>de</strong> seguros su<strong>el</strong><strong>en</strong> cubrir tanto <strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> como <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> los trabajadores y <strong>de</strong> sus familias.<br />

G<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que pagar subsidios <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y<br />

los costes sanitarios <strong>de</strong> los empleados <strong>en</strong>fermos.<br />

El <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral ti<strong>en</strong>e a<strong>de</strong>más un efecto negativo sobre <strong>la</strong><br />

economía nacional <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> pérdida <strong>d<strong>el</strong></strong> pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong><br />

producción como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> personal<br />

disponible y al increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los costes médicos y <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad<br />

Social. Por consigui<strong>en</strong>te, los gobiernos nacionales están<br />

interesados <strong>en</strong> mant<strong>en</strong>er bajo <strong>el</strong> índice <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>en</strong> limitar<br />

los costes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social y <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción sanitaria.<br />

9


10<br />

La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

Los gobiernos no pued<strong>en</strong> hacer fr<strong>en</strong>te a los <strong>el</strong>evados costes que<br />

llevan consigo <strong>la</strong> incapacidad y <strong>la</strong> jubi<strong>la</strong>ción anticipada. Para <strong>la</strong><br />

sociedad es importante que <strong>la</strong>s personas puedan trabajar <strong>en</strong> bu<strong>en</strong><br />

estado <strong>de</strong> salud hasta alcanzar <strong>la</strong> edad <strong>de</strong> <strong>la</strong> jubi<strong>la</strong>ción, y que<br />

puedan contribuir al producto nacional bruto.


2<br />

El estudio europeo sobre<br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>en</strong>fermedad<br />

■ Objetivos <strong>d<strong>el</strong></strong> estudio<br />

Los objetivos <strong>de</strong> este estudio sobre <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral y<br />

<strong>en</strong>fermedad son:<br />

docum<strong>en</strong>tar y evaluar <strong>la</strong>s iniciativas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />

organización, salud y rehabilitación, <strong>en</strong>tre otras, <strong>de</strong>stinadas a<br />

mejorar <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> los trabajadores y su asist<strong>en</strong>cia al <strong>trabajo</strong>;<br />

docum<strong>en</strong>tar los procesos y mecanismos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s iniciativas <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>, id<strong>en</strong>tificando los<br />

métodos utilizados y <strong>el</strong> pap<strong>el</strong> que <strong>de</strong>sempeñan los distintos<br />

grupos;<br />

<strong>de</strong>finir los obstáculos y los factores <strong>de</strong> apoyo para que <strong>la</strong>s<br />

iniciativas t<strong>en</strong>gan éxito;<br />

establecer los costes y los b<strong>en</strong>eficios re<strong>la</strong>tivos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong>stinadas a reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por<br />

<strong>en</strong>fermedad.<br />

■ Definición <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong><br />

En <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te estudio, <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> se <strong>de</strong>fine como: <strong>la</strong><br />

incapacidad temporal, prolongada o perman<strong>en</strong>te para trabajar<br />

como resultado <strong>de</strong> una <strong>en</strong>fermedad o dol<strong>en</strong>cia. La incapacidad<br />

temporal se refiere al primer período <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>, que <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

mayoría <strong>de</strong> los países se limita a <strong>la</strong>s primeras 52 semanas <strong>de</strong><br />

incapacidad. La incapacidad prolongada o perman<strong>en</strong>te se refiere al<br />

11


12<br />

La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

régim<strong>en</strong> posterior al primer período <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>, que <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

mayoría <strong>de</strong> los países abarca <strong>la</strong>s primeras 52 semanas <strong>de</strong><br />

incapacidad <strong>la</strong>boral. A<strong>de</strong>más, <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> temporal pue<strong>de</strong> ser <strong>de</strong><br />

corta duración (<strong>de</strong> 1 a 7 días), <strong>de</strong> duración media (<strong>de</strong> 8 a 42 días)<br />

o <strong>de</strong> <strong>la</strong>rga duración (más <strong>de</strong> 42 días).<br />

■ Abs<strong>en</strong>tismo <strong>la</strong>boral y <strong>en</strong>fermedad<br />

Aunque existe un cierto cinismo y escepticismo <strong>en</strong> torno a este<br />

asunto, está perfectam<strong>en</strong>te c<strong>la</strong>ro que <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad es <strong>la</strong> principal<br />

causa que manti<strong>en</strong>e a los trabajadores alejados <strong>de</strong> sus puestos <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong>. No obstante, <strong>la</strong> ma<strong>la</strong> salud no significa necesariam<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />

aus<strong>en</strong>cia <strong>d<strong>el</strong></strong> puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. A pesar <strong>de</strong> que los empleados con<br />

problemas <strong>de</strong> salud se aus<strong>en</strong>tan con mayor frecu<strong>en</strong>cia y durante<br />

períodos más <strong>la</strong>rgos <strong>d<strong>el</strong></strong> puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> que los empleados<br />

‘sanos’, hay empleados con problemas <strong>de</strong> salud que no se<br />

aus<strong>en</strong>tan más que los <strong>de</strong>más. A<strong>de</strong>más, no todas <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong>stinadas a reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral afectan a <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> los<br />

empleados. El <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral pue<strong>de</strong> reducirse también, por<br />

ejemplo, introduci<strong>en</strong>do modificaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s disposiciones <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social. Una empresa pue<strong>de</strong> asimismo<br />

int<strong>en</strong>tar reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong>dureci<strong>en</strong>do los<br />

procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> control e int<strong>en</strong>sificando los controles a los<br />

empleados aus<strong>en</strong>tes. No obstante, <strong>en</strong> <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te estudio se hace<br />

hincapié <strong>en</strong> <strong>la</strong>s iniciativas que han conducido a una disminución<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral mediante medidas <strong>de</strong>stinadas a prev<strong>en</strong>ir los<br />

problemas <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los empleados y a atajar <strong>la</strong>s causas<br />

subyac<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> los problemas <strong>de</strong> salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.


3<br />

Postura <strong>de</strong> los gobiernos<br />

nacionales y <strong>de</strong> los<br />

interlocutores sociales<br />

En los Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión europea existe un creci<strong>en</strong>te<br />

interés <strong>en</strong> torno al <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral. Aunque los años och<strong>en</strong>ta se<br />

caracterizaron g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te por <strong>la</strong> pasividad <strong>de</strong> los principales<br />

ag<strong>en</strong>tes ante este problema <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los países europeos,<br />

<strong>la</strong> situación cambió a finales <strong>de</strong> los años och<strong>en</strong>ta y durante los<br />

nov<strong>en</strong>ta. El proceso se inició <strong>en</strong> <strong>el</strong> Norte <strong>de</strong> Europa, aunque <strong>el</strong><br />

interés <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> también crece gradualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sur <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> UE. Entre los factores impulsores está <strong>el</strong> creci<strong>en</strong>te número <strong>de</strong><br />

trabajadores <strong>de</strong>sempleados, <strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia a niv<strong>el</strong><br />

nacional e internacional y <strong>el</strong> <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción<br />

industrial hacia los países <strong>de</strong> Europa <strong>d<strong>el</strong></strong> Este y <strong>de</strong> Asia. Estos<br />

aspectos apuntan <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma dirección: hay que reducir los costes<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> mano <strong>de</strong> obra para mant<strong>en</strong>er <strong>el</strong> empleo (industrial) <strong>en</strong><br />

Europa. Los gastos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una fuerte<br />

repercusión <strong>en</strong> los costes <strong>de</strong> personal y <strong>en</strong> <strong>el</strong> precio final <strong>de</strong> los<br />

productos. Los países con un gasto re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te alto <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social corr<strong>en</strong> p<strong>el</strong>igro <strong>de</strong> quedar excluidos <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

mercado internacional por razón <strong>de</strong> los precios.<br />

Los problemas presupuestarios <strong>de</strong> los gobiernos también ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

repercusiones; dichos problemas surgieron durante los años<br />

set<strong>en</strong>ta y comi<strong>en</strong>zo <strong>de</strong> los och<strong>en</strong>ta, pero <strong>la</strong>s finanzas públicas están<br />

sometidas actualm<strong>en</strong>te a una presión creci<strong>en</strong>te <strong>de</strong>bida, <strong>en</strong> parte, a<br />

que nos acercamos a <strong>la</strong> introducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> UEM. Ante esta<br />

13


14<br />

La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

situación, muchos gobiernos están modificando sus legis<strong>la</strong>ciones<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> incapacidad, y <strong>de</strong>sviando <strong>la</strong><br />

responsabilidad hacia los propios empresarios y empleados. Se<br />

están <strong>en</strong>dureci<strong>en</strong>do los requisitos para percibir subsidios y se está<br />

reduci<strong>en</strong>do <strong>la</strong> cuantía <strong>de</strong> los mismos. Los empresarios se v<strong>en</strong><br />

obligados, cada vez <strong>en</strong> mayor medida, a correr con los gastos <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>de</strong> <strong>la</strong> incapacidad <strong>en</strong> sus empresas. No obstante, es<br />

evid<strong>en</strong>te que no les <strong>en</strong>tusiasma <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> asumir <strong>de</strong>masiadas<br />

responsabilida<strong>de</strong>s financieras. Los sindicatos muestran su<br />

preocupación por <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los procesos <strong>de</strong> s<strong>el</strong>ección, que<br />

excluy<strong>en</strong> a los trabajadores que no gozan <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a salud. A<strong>de</strong>más,<br />

hac<strong>en</strong> hincapié <strong>en</strong> que <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>la</strong>boral es <strong>la</strong> principal causa <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> (<strong>de</strong> <strong>la</strong>rga duración) y <strong>de</strong> <strong>la</strong> incapacidad.<br />

En algunos países europeos exist<strong>en</strong> programas (nacionales)<br />

conjuntos <strong>de</strong> empresarios y empleados - <strong>en</strong> los que g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te<br />

también participan los gobiernos nacionales - para combatir <strong>el</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral y reducir los problemas <strong>de</strong> salud <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

empresas. Por ejemplo, <strong>en</strong> Fin<strong>la</strong>ndia, <strong>el</strong> Gobierno, <strong>la</strong> patronal y los<br />

sindicatos iniciaron <strong>en</strong> 1989 negociaciones para estudiar <strong>la</strong><br />

posibilidad <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er <strong>en</strong> activo durante más tiempo a los<br />

trabajadores <strong>de</strong> edad avanzada. Dichas negociaciones condujeron<br />

a <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> un “programa <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad<br />

<strong>la</strong>boral”. En Dinamarca, <strong>el</strong> Gobierno <strong>la</strong>nzó una campaña <strong>en</strong> 1994<br />

con <strong>el</strong> nombre <strong>de</strong> “compromiso social <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas”. Su<br />

objetivo era promover y apoyar <strong>la</strong>s iniciativas <strong>la</strong>borales<br />

<strong>en</strong>caminadas a mejorar <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> los trabajadores que<br />

hubieran estado <strong>de</strong> baja durante <strong>la</strong>rga tiempo y evitar <strong>la</strong> exclusión<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> mercado <strong>la</strong>boral asociada a <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong>. En Noruega, <strong>el</strong> Gobierno y los interlocutores sociales<br />

aprobaron <strong>en</strong> 1991 un programa nacional para reducir <strong>el</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. En Portugal, <strong>el</strong> Gobierno, <strong>la</strong> patronal y los sindicatos<br />

suscribieron un acuerdo histórico sobre <strong>la</strong> salud y <strong>la</strong> seguridad <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> 1991. Dicho acuerdo incluye activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>stinadas<br />

a <strong>la</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales, así como a <strong>la</strong><br />

rehabilitación y <strong>la</strong> reinserción <strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong> situación <strong>de</strong><br />

incapacidad.


4<br />

Normativas y estadísticas<br />

sobre <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong><br />

<strong>la</strong>boral<br />

■ Normativas sobre <strong>la</strong> incapacidad <strong>la</strong>boral temporal<br />

El Cuadro 1 pres<strong>en</strong>ta un resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales características<br />

<strong>de</strong> los regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social <strong>de</strong> los Estados miembros<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea y Noruega con respecto a <strong>la</strong> incapacidad<br />

<strong>la</strong>boral temporal. El cuadro hace refer<strong>en</strong>cia al primer período <strong>de</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>, que <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los países se limita a 52 semanas<br />

<strong>de</strong> aus<strong>en</strong>cia.<br />

Si examinamos <strong>la</strong>s normativas más <strong>de</strong>t<strong>en</strong>idam<strong>en</strong>te po<strong>de</strong>mos<br />

<strong>de</strong>ducir que:<br />

En trece países se exige un certificado médico para obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong><br />

baja temporal por <strong>en</strong>fermedad.<br />

En once países, <strong>el</strong> empleado que está <strong>de</strong> baja temporal por<br />

<strong>en</strong>fermedad <strong>de</strong>be esperar uno o más días hasta com<strong>en</strong>zar a<br />

percibir <strong>el</strong> subsidio, es <strong>de</strong>cir, durante <strong>el</strong> primer o primeros días<br />

<strong>de</strong> baja no percibirá nada. No obstante, a veces <strong>en</strong> los conv<strong>en</strong>ios<br />

colectivos o los contratos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> se prevé <strong>el</strong> pago <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

difer<strong>en</strong>cia por parte <strong>d<strong>el</strong></strong> empresario hasta cubrir <strong>el</strong> sa<strong>la</strong>rio total<br />

(véase <strong>la</strong> página 16).<br />

En once países existe oficialm<strong>en</strong>te una pérdida <strong>de</strong> ingresos <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> caso <strong>de</strong> baja temporal por <strong>en</strong>fermedad, <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> que<br />

los sa<strong>la</strong>rios o <strong>el</strong> porc<strong>en</strong>taje <strong>d<strong>el</strong></strong> subsidio no alcanzan <strong>el</strong> 100% <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

último sa<strong>la</strong>rio percibido.<br />

Once países aplican un período máximo <strong>de</strong> incapacidad<br />

temporal para trabajar <strong>de</strong> aproximadam<strong>en</strong>te un año.<br />

15


16<br />

La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

Cuadro 1: Resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales características <strong>de</strong> los regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad<br />

Social <strong>de</strong> los Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea y <strong>de</strong> Noruega con respecto a <strong>la</strong><br />

incapacidad temporal para trabajar.<br />

país se exige número <strong>de</strong> se manti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> duración<br />

certificado médico días <strong>de</strong> espera sa<strong>la</strong>rio completo subsidio máxima<br />

Alemania sí ninguno 6 semanas 80% 78 semanas<br />

Austria sí ninguno 4-12 semanas 60% 78 semanas<br />

Bélgica sí 1 día 7/30 días 60% 52 semanas<br />

Dinamarca no ninguno no hasta <strong>el</strong> 100% 52 semanas<br />

España sí 3 días no 60/75% 12 meses<br />

Fin<strong>la</strong>ndia sí 9 días no 70% 300 días<br />

Francia sí 3 días no 50-66,66% 12 meses<br />

Grecia sí 3 días no 50-70% 360 días<br />

Ir<strong>la</strong>nda no 3 días no fijo 375 días<br />

Italia sí 3 días no 50/66,66% 26 semanas<br />

Luxemburgo sí ninguno 365 días 100% 52 semanas<br />

Noruega sí ninguno 365 días 100% 52 semanas<br />

Países Bajos no 2 días no 70% 52 semanas<br />

Portugal sí 3 días no 65% 365 días<br />

Reino Unido sí 3 días no fijo 28 semanas<br />

Suecia sí 1 día no 75% sin límite<br />

■ Normativas sobre <strong>la</strong> incapacidad <strong>la</strong>boral prolongada<br />

o perman<strong>en</strong>te<br />

El Cuadro 2 pres<strong>en</strong>ta un resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales características<br />

<strong>de</strong> los regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social <strong>de</strong> los Estados miembros<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea y <strong>de</strong> Noruega con respecto a <strong>la</strong> incapacidad<br />

<strong>la</strong>boral prolongada o perman<strong>en</strong>te. Se trata <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones que<br />

rig<strong>en</strong> tras <strong>el</strong> primer período <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> (que <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong><br />

los países es <strong>de</strong> 52 semanas).<br />

Si examinamos <strong>la</strong>s normativas más <strong>de</strong>t<strong>en</strong>idam<strong>en</strong>te, cabe <strong>de</strong>ducir<br />

que:<br />

En ocho países, <strong>la</strong>s normativas sobre <strong>la</strong> incapacidad prolongada<br />

o perman<strong>en</strong>te están re<strong>la</strong>cionadas, <strong>en</strong> lo que a <strong>la</strong> duración se<br />

refiere, con aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s otras por <strong>la</strong>s que se rige <strong>la</strong> baja temporal<br />

por <strong>en</strong>fermedad. En dichos países existe un período <strong>de</strong> car<strong>en</strong>cia<br />

para <strong>la</strong> incapacidad prolongada o perman<strong>en</strong>te que es<br />

equival<strong>en</strong>te al período máximo aplicable al supuesto <strong>de</strong> <strong>la</strong> baja<br />

temporal (<strong>de</strong> aproximadam<strong>en</strong>te 1 año <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los<br />

casos);


Normativas y estadísticas sobre <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral<br />

Cuadro 2: Resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales características <strong>de</strong> los regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad<br />

Social <strong>de</strong> los Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea y <strong>de</strong> Noruega con respecto a <strong>la</strong><br />

incapacidad <strong>la</strong>boral prolongada o perman<strong>en</strong>te.<br />

país período <strong>de</strong> pérdida sa<strong>la</strong>rial niv<strong>el</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> límite<br />

car<strong>en</strong>cia mínima subsidio <strong>de</strong> edad<br />

Alemania ninguno 50% p<strong>en</strong>sión ninguno<br />

Austria ninguno 20% hasta <strong>el</strong> 67% ninguno<br />

Bélgica 1 año 66,66% hasta <strong>el</strong> 65% 60/65 años<br />

Dinamarca ninguno 50% p<strong>en</strong>sión 67 años<br />

España 1 año 33% p<strong>en</strong>sión ninguno<br />

Fin<strong>la</strong>ndia 300 días 40% p<strong>en</strong>sión 65 años<br />

Francia ninguno 66,66% hasta <strong>el</strong> 90% 60 años<br />

Grecia ninguno 33% p<strong>en</strong>sión 60/65 años<br />

Ir<strong>la</strong>nda 1 año ninguna fijo ninguno<br />

Italia ninguno 74% p<strong>en</strong>sión 60/65 años<br />

Luxemburgo 1 año ninguna p<strong>en</strong>sión 65 años<br />

Noruega 1 año 50% p<strong>en</strong>sión 67 años<br />

Países Bajos 1 año 15% hasta <strong>el</strong> 70% 65 años<br />

Portugal 1 año 66,66% p<strong>en</strong>sión 62/65 años<br />

Reino Unido 52 semanas ninguna fijo 60/65 años<br />

Suecia ninguno 25% p<strong>en</strong>sión 65 años<br />

Las <strong>de</strong>finiciones y condiciones para percibir <strong>el</strong> subsidio difier<strong>en</strong><br />

bastante <strong>en</strong>tre sí. A m<strong>en</strong>udo están basadas <strong>en</strong> una pérdida<br />

mínima <strong>de</strong> capacidad sa<strong>la</strong>rial o <strong>en</strong> un porc<strong>en</strong>taje mínimo <strong>de</strong><br />

incapacidad para trabajar. Esto varía <strong>en</strong>tre un 1% (ningún<br />

mínimo) y un 74%. Es necesario evaluar esta pérdida antes <strong>de</strong><br />

hacer efectivo cualquier subsidio;<br />

En diez países se paga una p<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> invali<strong>de</strong>z <strong>en</strong> caso <strong>de</strong><br />

incapacidad perman<strong>en</strong>te;<br />

En g<strong>en</strong>eral, <strong>la</strong> edad máxima para obt<strong>en</strong>er un subsidio por<br />

incapacidad perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> edad prevista para<br />

com<strong>en</strong>zar a percibir <strong>la</strong> p<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> vejez. En cuatro países, <strong>el</strong><br />

subsidio por incapacidad se manti<strong>en</strong>e incluso <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> esa<br />

edad, pero incluye <strong>la</strong> p<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> vejez.<br />

Exist<strong>en</strong> gran<strong>de</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s normativas por <strong>la</strong>s que se<br />

rig<strong>en</strong> <strong>la</strong>s bajas por <strong>en</strong>fermedad y por incapacidad <strong>en</strong> los distintos<br />

Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea y Noruega. Al mismo<br />

tiempo existe una gran discrepancia <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s normativas formales<br />

y su aplicación <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica. En <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los países, <strong>la</strong><br />

práctica es mucho más favorable que <strong>la</strong>s normativas oficiales. En<br />

muchos países hay grupos <strong>de</strong> empleados que recib<strong>en</strong> una<br />

17


18<br />

La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

comp<strong>en</strong>sación económica <strong>de</strong> sus empresarios durante un período<br />

más o m<strong>en</strong>os <strong>la</strong>rgo <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> aus<strong>en</strong>cia por <strong>en</strong>fermedad.<br />

Es muy difícil establecer cifras comparables <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> e<br />

incapacidad <strong>en</strong> los Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea. Sólo<br />

once países dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> estadísticas nacionales <strong>de</strong> baja temporal<br />

por <strong>en</strong>fermedad. A<strong>de</strong>más, dichas estadísticas a m<strong>en</strong>udo no están<br />

completas ni son <strong>de</strong>masiado fiables. Aunque los datos sobre <strong>la</strong><br />

incapacidad perman<strong>en</strong>te son mejores, sigue si<strong>en</strong>do muy difícil<br />

establecer <strong>el</strong> número total <strong>de</strong> personas <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> incapacidad<br />

ya que, <strong>en</strong> una serie <strong>de</strong> países, los empleados <strong>en</strong> tal situación<br />

pued<strong>en</strong> ser incluidos <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes grupos <strong>de</strong> estadísticas al mismo<br />

tiempo.<br />

Los datos disponibles reflejan gran<strong>de</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> los niv<strong>el</strong>es<br />

<strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> (<strong>el</strong> 3,5% <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> Dinamarca, y <strong>el</strong> 8% <strong>en</strong><br />

Portugal) y <strong>de</strong> incapacidad (<strong>en</strong>tre <strong>el</strong> 3% <strong>en</strong> Ir<strong>la</strong>nda y <strong>el</strong> 13,3% <strong>en</strong><br />

los Países Bajos). Estas cifras están re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> proporción<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> personal que está <strong>de</strong> baja <strong>en</strong> un día <strong>de</strong>terminado por una<br />

incapacidad temporal o perman<strong>en</strong>te para trabajar. Resulta muy<br />

difícil explicar estas difer<strong>en</strong>cias. Cabe concluir que los<br />

trabajadores <strong>de</strong> países con un alto niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> gozan <strong>de</strong><br />

peor salud que los <strong>de</strong> países con índices <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> más bajos.<br />

Eso pue<strong>de</strong> ser cierto, pero <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral es un f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o<br />

complejo y pue<strong>de</strong> obe<strong>de</strong>cer a múltiples causas, y a<strong>de</strong>más se ve<br />

influ<strong>en</strong>ciado por numerosos factores.


5<br />

Estrategias para reducir<br />

<strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral<br />

■ Marco subyac<strong>en</strong>te <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y proceso <strong>de</strong><br />

reincorporación<br />

En <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te estudio, <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermar, darse <strong>de</strong> baja,<br />

recuperarse y reanudar <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s se contemp<strong>la</strong> <strong>en</strong> términos<br />

<strong>de</strong> una falta <strong>de</strong> equilibrio <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> persona y su <strong>en</strong>torno. Esto<br />

significa que los problemas <strong>de</strong> salud pued<strong>en</strong> aparecer como<br />

resultado <strong>de</strong> una discrepancia <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> carga <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> (<strong>la</strong>s<br />

exig<strong>en</strong>cias y los requisitos) y <strong>la</strong> capacidad <strong>d<strong>el</strong></strong> trabajador (sus<br />

aptitu<strong>de</strong>s y conocimi<strong>en</strong>tos). Dep<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> motivación y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

presión para acudir al <strong>trabajo</strong> - que están re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong><br />

oportunidad y <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> -, los problemas <strong>de</strong><br />

salud <strong>de</strong>terminan <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> (<strong>la</strong> incapacidad <strong>de</strong> trabajar). Estos<br />

últimos factores se reflejan <strong>en</strong> <strong>la</strong> d<strong>en</strong>ominada “barrera <strong>de</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>”. La vu<strong>el</strong>ta al <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>fermedad y <strong>de</strong> <strong>la</strong> “barrera <strong>de</strong> reincorporación”. Por barrera <strong>de</strong><br />

reincorporación se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> los factores que<br />

influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad y <strong>la</strong> vu<strong>el</strong>ta al <strong>trabajo</strong>.<br />

Todo este proceso está influ<strong>en</strong>ciado, a su vez, por factores<br />

re<strong>la</strong>tivos al individuo, a <strong>la</strong> empresa y <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, y a <strong>la</strong><br />

sociedad. Por ejemplo, a niv<strong>el</strong> individual, los factores biológicos<br />

y psicológicos como <strong>la</strong> constitución física y <strong>la</strong> resist<strong>en</strong>cia psíquica<br />

<strong>de</strong> un empleado influirán sobre su capacidad. Las <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />

reales que no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> su orig<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> son uno <strong>de</strong> los factores<br />

que disminuy<strong>en</strong> <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> un empleado y provocan un<br />

<strong>de</strong>sajuste <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> carga <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>la</strong> capacidad <strong>d<strong>el</strong></strong> individuo.<br />

19


20<br />

Este marco trata, por consigui<strong>en</strong>te, <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por<br />

<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s re<strong>la</strong>cionadas con <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por<br />

problemas <strong>de</strong> salud que no guardan re<strong>la</strong>ción con <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>. En <strong>la</strong><br />

Figura 1 se repres<strong>en</strong>ta un esquema <strong>de</strong> dicho marco.<br />

Figura 1: El proceso <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermar, darse <strong>de</strong> baja, recuperarse y reincorporarse al <strong>trabajo</strong>.<br />

carga <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong><br />

La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

equilibrio problemas baja vu<strong>el</strong>ta al<br />

<strong>de</strong> salud <strong>la</strong>boral <strong>trabajo</strong><br />

capacidad barrera <strong>de</strong> barrera <strong>de</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> reincorporación<br />

factores <strong>d<strong>el</strong></strong> individuo<br />

factores <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa/<br />

<strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

factores sociales<br />

Se pued<strong>en</strong> distinguir cuatro tipos <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ciones que se refier<strong>en</strong><br />

a distintos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>d<strong>el</strong></strong> marco:<br />

1. El primer tipo <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción consiste <strong>en</strong> medidas <strong>de</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>stinadas a <strong>el</strong>evar <strong>la</strong> barrera <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>; se<br />

trata <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y control <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>.<br />

2. Medidas prev<strong>en</strong>tivas ori<strong>en</strong>tadas al <strong>trabajo</strong>, <strong>de</strong>stinadas a reducir<br />

<strong>la</strong> discrepancia <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> carga <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>la</strong> capacidad mediante<br />

una reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> carga <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Ello se consigue<br />

<strong>el</strong>iminando <strong>la</strong>s causas re<strong>la</strong>cionadas con <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> los<br />

problemas <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> seguridad, <strong>la</strong> salud y <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar.<br />

3. Medidas prev<strong>en</strong>tivas ori<strong>en</strong>tadas a <strong>la</strong> persona, que ayudan a los<br />

empleados a trabajar (y vivir) <strong>de</strong> manera sana y saludable. Estas<br />

medidas ori<strong>en</strong>tadas a <strong>la</strong> persona ti<strong>en</strong><strong>en</strong> como objetivo mejorar<br />

<strong>el</strong> equilibrio <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> carga <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>la</strong> capacidad <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

individuo mediante un increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> esta última.<br />

4. El último tipo <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong><br />

<strong>la</strong>boral compr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> reincorporación, cuyo


Estrategias para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral<br />

objetivo es bajar <strong>la</strong> barrera <strong>de</strong> reincorporación y ac<strong>el</strong>erar <strong>la</strong><br />

vu<strong>el</strong>ta al <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> los empleados <strong>en</strong>fermos.<br />

■ La práctica diaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

Sobre <strong>la</strong> base <strong>de</strong> estos cuatro tipos <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción po<strong>de</strong>mos<br />

<strong>de</strong>scribir <strong>la</strong> práctica g<strong>en</strong>eral re<strong>la</strong>tiva a <strong>la</strong> reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong><br />

por <strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> los Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE y Noruega. No<br />

obstante, <strong>la</strong> información disponible ofrece ap<strong>en</strong>as una i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

situación, ya que no se ha llevado a cabo una investigación<br />

sistemática sobre <strong>la</strong>s estrategias que se aplican para atajar <strong>el</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los países.<br />

La práctica totalidad <strong>de</strong> los países hace especial hincapié <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

medidas <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>to para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral.<br />

Dichas medidas <strong>la</strong>s <strong>en</strong>contramos también <strong>en</strong> <strong>la</strong>s modificaciones,<br />

propuestas y aplicadas, <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> subsidios<br />

por <strong>en</strong>fermedad y política <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los<br />

Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE.<br />

A pesar <strong>de</strong> que <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los Estados miembros han<br />

introducido <strong>la</strong> Directiva marco europea sobre <strong>la</strong> salud y <strong>la</strong><br />

seguridad, <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> se<br />

llevan a cabo a una esca<strong>la</strong> aún muy limitada <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los<br />

países europeos. Parec<strong>en</strong> existir difer<strong>en</strong>cias regionales: por<br />

ejemplo, <strong>en</strong> los países <strong>d<strong>el</strong></strong> sur <strong>de</strong> Europa, <strong>la</strong>s medidas prev<strong>en</strong>tivas<br />

están más dirigidas hacia <strong>la</strong> mejora <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>en</strong>torno <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> materia<br />

<strong>de</strong> salud y seguridad, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> los países <strong>d<strong>el</strong></strong> norte <strong>de</strong><br />

Europa se presta mas at<strong>en</strong>ción al fom<strong>en</strong>to <strong>d<strong>el</strong></strong> bu<strong>en</strong> estado <strong>de</strong> salud<br />

y <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong> los empleados. A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong>s medidas prev<strong>en</strong>tivas<br />

se limitan, a m<strong>en</strong>udo, a activida<strong>de</strong>s ori<strong>en</strong>tadas a <strong>la</strong> persona y no<br />

están dirigidas a <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong> los problemas <strong>de</strong> salud re<strong>la</strong>cionadas<br />

con <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

Las activida<strong>de</strong>s dirigidas a <strong>la</strong> reincorporación no son muy<br />

habituales (aún) como estrategia <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción, pero <strong>la</strong><br />

experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> los países nórdicos <strong>de</strong>muestra que es mucho lo que<br />

pue<strong>de</strong> alcanzarse mediante <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong><br />

reincorporación como medio para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>.<br />

21


6<br />

Mo<strong>d<strong>el</strong></strong>os <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a<br />

práctica<br />

Se han analizado y <strong>de</strong>scrito ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a práctica <strong>de</strong> ocho<br />

países (véase <strong>el</strong> cuadro 3). Los <strong>lugar</strong>es <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> fueron <strong>el</strong>egidos<br />

porque trataban <strong>la</strong> problemática <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>de</strong> una manera<br />

más sistemática que otras empresas <strong>de</strong> su país. Por <strong>el</strong>lo, <strong>la</strong>s<br />

empresas que han sido objeto <strong>de</strong> este estudio no son ejemplos<br />

repres<strong>en</strong>tativos <strong>de</strong> iniciativas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para combatir<br />

<strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. Entre los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve <strong>de</strong> “bu<strong>en</strong>a práctica” se<br />

incluy<strong>en</strong> un <strong>en</strong>foque sistemático, interv<strong>en</strong>ciones basadas <strong>en</strong> una<br />

evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s, <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong> participación activa<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> trabajador y una evaluación regu<strong>la</strong>r.<br />

Cuadro 3: Descripción por países <strong>de</strong> los casos estudiados.<br />

Alemania<br />

Los ejemplos alemanes han sido tomados <strong>de</strong> una organización sin ánimo <strong>de</strong> lucro y <strong>de</strong><br />

dos empresas comerciales, a saber, <strong>la</strong> empresa municipal <strong>de</strong> transportes <strong>de</strong> Nuremberg<br />

(2 300 empleados, aproximadam<strong>en</strong>te), una sucursal <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> productos<br />

químicos Beiersdorf AG <strong>de</strong> Hamburgo (5 500 empleados, aproximadam<strong>en</strong>te) y <strong>la</strong><br />

pequeña empresa <strong>de</strong> porce<strong>la</strong>na Sinterit GmbH, que ti<strong>en</strong>e una p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> <strong>de</strong> 125<br />

empleados. En los tres casos, <strong>la</strong> introducción <strong>de</strong> medidas estuvo precedida <strong>de</strong> un<br />

análisis exhaustivo. Beiersdorf y Sinterit recurrieron a “circulos <strong>de</strong> salud” (análisis y<br />

soluciones a los problemas <strong>de</strong> salud con <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los empleados afectados).<br />

En ambas empresas, los “circulos <strong>de</strong> salud” hicieron posible <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación y <strong>la</strong><br />

aplicación <strong>de</strong> nuevas medidas. Sólo <strong>la</strong> pequeña empresa <strong>de</strong> porce<strong>la</strong>na optó por c<strong>en</strong>trar<br />

su at<strong>en</strong>ción expresam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> un <strong>en</strong>foque procedimi<strong>en</strong>tal <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>, recurri<strong>en</strong>do a<br />

métodos <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y a <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> los directivos <strong>en</strong> <strong>en</strong>trevistas sobre<br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. En <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> transportes se adoptaron, sobre todo, medidas <strong>de</strong><br />

reincorporación. Dicha empresa está sigui<strong>en</strong>do una política <strong>de</strong> reincorporación activa,<br />

y <strong>la</strong>s medidas adoptadas son únicam<strong>en</strong>te prev<strong>en</strong>tivas <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> evitar daños<br />

mayores mediante, por ejemplo, <strong>la</strong> reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> tiempo <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para empleados <strong>de</strong><br />

edad avanzada. No se han tomado medidas prev<strong>en</strong>tivas <strong>de</strong> otro tipo. Estas tres<br />

empresas tampoco prestan <strong>de</strong>masiada at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> seguridad, porque <strong>la</strong><br />

seguridad ya no se consi<strong>de</strong>ra un problema <strong>en</strong> Alemania.<br />

23


24<br />

La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

Austria<br />

Los tres casos austríacos son: un <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> administración gran<strong>de</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> Banco <strong>de</strong><br />

Austria (1 700 empleados, <strong>de</strong> los que <strong>la</strong> mayoría son mujeres); <strong>la</strong> fábrica <strong>de</strong> materiales<br />

tipográficos y <strong>de</strong> <strong>en</strong>vasado Alfred Wall (570 empleados); y <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> aguas negras y <strong>de</strong> residuos Entsorgungsbetriebe Simmering EBS (300 empleados).<br />

Los tres casos pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> al sector privado. Los ejemplos no son específicam<strong>en</strong>te<br />

proyectos re<strong>la</strong>tivos al <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. La iniciativa <strong>d<strong>el</strong></strong> Banco <strong>de</strong> Austria se inscribe <strong>en</strong> su<br />

política sanitaria y está re<strong>la</strong>cionada con un amplio programa <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> dicha empresa. Las otras dos iniciativas forman parte <strong>de</strong> una<br />

actividad más g<strong>en</strong>eral sobre <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, dirigida a reducir los problemas <strong>de</strong><br />

salud. EBS, por ejemplo, impuso <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar un certificado médico<br />

incluso si se falta un solo día, a pesar <strong>de</strong> que <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa nacional, <strong>el</strong><br />

certificado médico <strong>de</strong>be pres<strong>en</strong>tarse únicam<strong>en</strong>te a partir <strong>d<strong>el</strong></strong> tercer día <strong>de</strong> baja. Pero<br />

a<strong>de</strong>más, EBS y <strong>la</strong> empresa Alfred Wall combinaron medidas <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>to con<br />

medidas <strong>de</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> ori<strong>en</strong>tadas al <strong>trabajo</strong> y a <strong>la</strong>s personas.<br />

Bélgica<br />

Las empresas b<strong>el</strong>gas que participaron <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto <strong>de</strong> investigación son dos filiales<br />

<strong>de</strong> s<strong>en</strong>das multinacionales, a saber, Du Pont <strong>de</strong> Nemours Bélgica NV, <strong>d<strong>el</strong></strong> sector<br />

químico, y <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> automóviles Volkswag<strong>en</strong> Bruse<strong>la</strong>s NV. En esta evaluación se<br />

incluyó a<strong>de</strong>más al servicio <strong>de</strong> limpieza <strong>d<strong>el</strong></strong> Ministerio <strong>de</strong> Trabajo b<strong>el</strong>ga. El tamaño <strong>de</strong><br />

estas organizaciones (unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> organización) varía consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te, ya que sus<br />

p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong>s son <strong>de</strong> 5 800, 950 y 66 personas respectivam<strong>en</strong>te. Las iniciativas <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong><br />

nuevas formas <strong>de</strong> estrategias contra <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dos filiales fue <strong>la</strong><br />

casa c<strong>en</strong>tral <strong>la</strong> que introdujo <strong>la</strong>s medidas. En <strong>la</strong> empresa química Du Pont <strong>de</strong> Nemours,<br />

<strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s se c<strong>en</strong>traron <strong>en</strong> fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. En <strong>la</strong>s<br />

insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> Volkswag<strong>en</strong> se puso <strong>el</strong> ac<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> reincorporación <strong>de</strong> los trabajadores<br />

que se <strong>en</strong>contraban <strong>de</strong> baja, a los que se ofreció un <strong>trabajo</strong> adaptado especialm<strong>en</strong>te para<br />

<strong>el</strong>los. El <strong>trabajo</strong> alternativo se introdujo inicialm<strong>en</strong>te para los casos <strong>de</strong> baja por<br />

accid<strong>en</strong>te <strong>la</strong>boral y, más tar<strong>de</strong>, también para los casos <strong>de</strong> baja por <strong>en</strong>fermedad. También<br />

se introdujo un sistema <strong>de</strong> primas por asist<strong>en</strong>cia. Aunque es cierto que <strong>en</strong> esta empresa<br />

<strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> ha <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>dido notablem<strong>en</strong>te, también es cierto que han aum<strong>en</strong>tado los<br />

conflictos sociales. En <strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> limpieza <strong>d<strong>el</strong></strong> Ministerio, los empleados han<br />

participado <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> un inv<strong>en</strong>tario <strong>de</strong> los problemas <strong>la</strong>borales y <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

búsqueda <strong>de</strong> soluciones. Sin embargo, <strong>la</strong>s soluciones <strong>el</strong>egidas no son muy radicales y<br />

se v<strong>en</strong> limitadas por obstáculos <strong>de</strong> carácter administrativo.<br />

Italia<br />

Los tres casos italianos son todos <strong>el</strong>los fábricas locales <strong>de</strong> empresas industriales, a<br />

saber, <strong>la</strong> fábrica <strong>de</strong> vidrios Bormioli Rocco Casa (300 empleados, aproximadam<strong>en</strong>te),<br />

<strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> <strong>de</strong>rivados cárnicos Inalca (600 empleados, aproximadam<strong>en</strong>te) y <strong>la</strong><br />

fábrica <strong>de</strong> azulejos Ragno SpA (700 empleados, aproximadam<strong>en</strong>te). Los ejemplos<br />

<strong>de</strong>scritos no son proyectos específicos re<strong>la</strong>tivos al <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. Los proyectos se han<br />

c<strong>en</strong>trado principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales y <strong>de</strong> los<br />

accid<strong>en</strong>tes <strong>la</strong>borales. Se ha hecho especial hincapié <strong>en</strong> formar a los empleados <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

utilización <strong>de</strong> los equipos <strong>de</strong> protección personal (automatización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones <strong>de</strong><br />

levantami<strong>en</strong>to, equipos y máquinas más seguros, etc.). Las medidas no se basan <strong>en</strong> un<br />

exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los empleados, sino <strong>en</strong> un análisis <strong>de</strong> los accid<strong>en</strong>tes (y<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>). Sólo <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> productos cárnicos Inalca participaron los<br />

empleados <strong>en</strong> los análisis <strong>de</strong> los riesgos. Aparte <strong>de</strong> eso, <strong>la</strong> participación directa <strong>de</strong> los<br />

empleados <strong>en</strong> los proyectos s<strong>el</strong>eccionados es escasa. G<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te se adopta un<br />

<strong>en</strong>foque jerárquico. Las empresas y los sindicatos manti<strong>en</strong><strong>en</strong> contactos regu<strong>la</strong>res que<br />

cu<strong>en</strong>tan con una amplia participación; <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones <strong>la</strong>borales son progresivas y<br />

permit<strong>en</strong> que los distintos problemas re<strong>la</strong>tivos a <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud y <strong>la</strong> seguridad<br />

<strong>de</strong> los trabajadores sean gestionados <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración y mediante <strong>el</strong> intercambio <strong>de</strong><br />

información y <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s partes interesadas.


Mo<strong>d<strong>el</strong></strong>os <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a práctica<br />

Noruega<br />

Los participantes noruegos <strong>en</strong> <strong>el</strong> estudio <strong>de</strong> evaluación son <strong>el</strong> ayuntami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Trondheim (7 700 empleados) y <strong>la</strong> fábrica <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos As Rora Fabrikker (74<br />

empleados). En ambas organizaciones <strong>la</strong> mayor parte <strong>d<strong>el</strong></strong> personal son mujeres. Estos<br />

dos proyectos noruegos son bu<strong>en</strong>os ejemplos <strong>de</strong> cómo pue<strong>de</strong> reducirse <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong><br />

<strong>en</strong> una organización. No obstante, uno <strong>de</strong> los proyectos parece no haber alcanzado aún<br />

los resultados <strong>de</strong>seados. Ambos aplican un <strong>en</strong>foque sistemático, están<br />

(razonablem<strong>en</strong>te) equilibrados <strong>en</strong> su concepción y ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una base participativa, con<br />

una fuerte pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección, los sindicatos, <strong>el</strong> servicio médico y los mandos<br />

intermedios. Su gestión se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra c<strong>en</strong>tralizada <strong>en</strong> <strong>el</strong> ambito <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto nacional<br />

creado por <strong>la</strong>s principales asociaciones <strong>de</strong> empresarios y los sindicatos. Una<br />

característica sorpr<strong>en</strong>d<strong>en</strong>te es <strong>la</strong> <strong>en</strong>orme at<strong>en</strong>ción que se presta a <strong>la</strong>s medidas<br />

prev<strong>en</strong>tivas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para mejorar <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong> los empleados. Ante <strong>el</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> se adopta un <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>to, pero son escasas <strong>la</strong>s medidas<br />

<strong>en</strong>caminadas a mejorar <strong>la</strong> seguridad. En ambos proyectos, los efectos <strong>de</strong> este <strong>en</strong>foque<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> sólo pued<strong>en</strong> indicarse <strong>en</strong> términos g<strong>en</strong>erales y no exist<strong>en</strong> cálculos<br />

<strong>de</strong>tal<strong>la</strong>dos sobre <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción coste-b<strong>en</strong>eficio.<br />

Países Bajos<br />

En <strong>la</strong> que respecta a los Países Bajos, se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>la</strong>s iniciativas <strong>d<strong>el</strong></strong> Hospital<br />

Water<strong>la</strong>nd (800 empleados, aproximadam<strong>en</strong>te), <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> construcción N<strong>el</strong>iss<strong>en</strong><br />

van Egter<strong>en</strong> Bouw (150 empleados, aproximadam<strong>en</strong>te) y <strong>la</strong> empresa metalúrgica<br />

Thomass<strong>en</strong> <strong>en</strong> Drijver Verblifa (375 trabajadores industriales, aproximadam<strong>en</strong>te). De<br />

<strong>la</strong>s <strong>de</strong>scripciones <strong>de</strong> estos tres casos ho<strong>la</strong>n<strong>de</strong>ses emerge un p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to común ante<br />

<strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral, que combina un <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> con<br />

medidas prev<strong>en</strong>tivas dirigidas tanto al <strong>trabajo</strong> como a <strong>la</strong> persona, y con medidas <strong>de</strong><br />

reincorporación para fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> vu<strong>el</strong>ta al <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> qui<strong>en</strong>es sufr<strong>en</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />

prolongadas. Los tres proyectos están basados <strong>en</strong> <strong>la</strong> participación activa <strong>de</strong> los<br />

empleados, <strong>en</strong> un análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción coste-b<strong>en</strong>eficio, <strong>en</strong> un <strong>en</strong>foque sistemático<br />

(primero diagnóstico, <strong>de</strong>spués interv<strong>en</strong>ción) y <strong>en</strong> <strong>la</strong> comparación con otras empresas<br />

utilizadas como grupo <strong>de</strong> control. Los tres proyectos cu<strong>en</strong>tan con financiación externa<br />

y <strong>en</strong> <strong>el</strong>los, lo que resulta también sorpr<strong>en</strong>d<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> personal está repres<strong>en</strong>tado por <strong>el</strong><br />

comité <strong>de</strong> empresa y no por <strong>el</strong> sindicato. De los tres proyectos se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> que <strong>la</strong><br />

participación <strong>de</strong> los mandos intermedios es problemática. No obstante, los tres son un<br />

éxito. El <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tres empresas ha <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>dido visiblem<strong>en</strong>te<br />

y <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción coste-b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> estos tres int<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> reducir <strong>el</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> arroja un saldo positivo.<br />

Portugal<br />

Los tres estudios portugueses se refier<strong>en</strong> a una mina <strong>de</strong> cobre (1 000 empleados), una<br />

administración local (1 300 personas, aproximadam<strong>en</strong>te) y una filial <strong>de</strong> una multinacional<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectrónica (350 empleados, aproximadam<strong>en</strong>te). Las<br />

activida<strong>de</strong>s empr<strong>en</strong>didas se c<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> su mayor parte <strong>en</strong> <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> seguridad<br />

(reducción <strong>de</strong> los accid<strong>en</strong>tes <strong>la</strong>borales y <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales) y <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud<br />

(chequeos periódicos, asist<strong>en</strong>cia médica). Se securre <strong>en</strong> mayor grado a <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong><br />

seguridad ori<strong>en</strong>tadas a <strong>la</strong> persona (equipo <strong>de</strong> protección personal) que a <strong>la</strong>s ori<strong>en</strong>tadas<br />

al <strong>trabajo</strong>. La mina <strong>de</strong> cobre y <strong>la</strong> administración local proporcionan servicios sanitarios<br />

básicos como parte integral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas. La administración local y <strong>la</strong> empresa<br />

<strong>el</strong>ectrónica prestan una at<strong>en</strong>ción consi<strong>de</strong>rable a <strong>la</strong> reincorporación. A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong>s tres<br />

empresas aplican medidas <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>to. La mina <strong>de</strong> cobre ofrece inc<strong>en</strong>tivos<br />

económicos <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> primas por asist<strong>en</strong>cia, por ejemplo. La participación ti<strong>en</strong>e un<br />

alcance limitado <strong>en</strong> los estudios <strong>de</strong> caso portugueses, <strong>en</strong> los que predomina <strong>el</strong> <strong>en</strong>foque<br />

jerárquico.<br />

Reino Unido<br />

El <strong>en</strong>foque <strong>de</strong>scrito <strong>en</strong> los tres proyectos <strong>d<strong>el</strong></strong> Reino Unido parece ser característico <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s empresas británicas más mo<strong>de</strong>rnas. Las tres empresas comerciales <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s<br />

25


26<br />

La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

dim<strong>en</strong>siones consi<strong>de</strong>radas, <strong>la</strong> compañía <strong>de</strong> <strong>el</strong>ectricidad East Mid<strong>la</strong>nds Electricity<br />

(4 200 empleados), <strong>el</strong> Servicio <strong>de</strong> Correos (200 000 empleados) y <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> piezas<br />

para automóviles Unipart (1 800 empleados), adoptan todas <strong>el</strong><strong>la</strong>s medidas prev<strong>en</strong>tivas<br />

c<strong>en</strong>tradas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>de</strong>stinadas a mejorar <strong>la</strong> seguridad y <strong>la</strong> salud <strong>d<strong>el</strong></strong> personal.<br />

A<strong>de</strong>más, adoptan medidas prev<strong>en</strong>tivas dirigidas a increm<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong> los<br />

empleados c<strong>en</strong>tradas principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> individuo. En los proyectos no se <strong>de</strong>scribe<br />

prácticam<strong>en</strong>te ninguna medida que int<strong>en</strong>te reducir <strong>el</strong> estrés mediante un <strong>en</strong>foque<br />

ori<strong>en</strong>tado al <strong>trabajo</strong>. Las empresas parec<strong>en</strong> valorar más <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> sus<br />

empleados que <strong>la</strong> reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> coste <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to; no llevaron a cabo ningún análisis consi<strong>de</strong>rable <strong>de</strong> <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción costeb<strong>en</strong>eficio.<br />

Se ha llevado a cabo un análisis cualitativo <strong>d<strong>el</strong></strong> material cont<strong>en</strong>ido<br />

<strong>en</strong> los estudios <strong>de</strong> casos. Los requisitos para alcanzar <strong>el</strong> éxito se<br />

han <strong>de</strong>terminado a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> los <strong>lugar</strong>es <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong> y <strong>de</strong> su evaluación. Estos análisis ofrec<strong>en</strong> una imag<strong>en</strong><br />

bastante c<strong>la</strong>ra <strong>de</strong> los aspectos que <strong>de</strong>terminan <strong>el</strong> éxito <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad.<br />

Enfoque sistemático<br />

Es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te que <strong>la</strong>s iniciativas re<strong>la</strong>tivas al <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

dirigidas a reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad no se limit<strong>en</strong> a<br />

dar una respuesta fragm<strong>en</strong>tada a los problemas <strong>de</strong> salud a medida<br />

que vayan surgi<strong>en</strong>do, sino que los afront<strong>en</strong> antes <strong>de</strong> que se vu<strong>el</strong>van<br />

graves adoptando un <strong>en</strong>foque sistemático e integral para mejorar<br />

<strong>la</strong> salud <strong>d<strong>el</strong></strong> personal. El <strong>en</strong>foque basado <strong>en</strong> <strong>el</strong> “ciclo <strong>de</strong> políticas<br />

para <strong>la</strong> solución <strong>de</strong> problemas” parece dar bu<strong>en</strong>os resultados <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

práctica. Dicho <strong>en</strong>foque incluye difer<strong>en</strong>tes pasos como: preparar<br />

<strong>el</strong> proyecto; investigar los problemas <strong>de</strong> salud; organizar<br />

soluciones antes <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ir y evaluar <strong>la</strong>s repercusiones.<br />

Coordinación <strong>d<strong>el</strong></strong> equipo <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto<br />

El éxito <strong>de</strong> un proyecto <strong>la</strong>boral sobre <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>en</strong>fermedad<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> factores, si<strong>en</strong>do <strong>el</strong> principal <strong>de</strong> <strong>el</strong>los <strong>la</strong><br />

creación <strong>de</strong> un equipo <strong>de</strong> proyecto que se si<strong>en</strong>ta comprometido<br />

con su tarea y que haya recibido instrucciones c<strong>la</strong>ras sobre cómo<br />

gestionar y ejecutar <strong>el</strong> proyecto. Se pue<strong>de</strong> crear dicho equipo<br />

adaptando <strong>la</strong>s estructuras <strong>la</strong>borales exist<strong>en</strong>tes o formando un<br />

grupo nuevo.<br />

Tareas y responsabilida<strong>de</strong>s c<strong>la</strong>ras<br />

Un compon<strong>en</strong>te fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> cualquier actividad <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro<br />

<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> es un acuerdo explícito al comi<strong>en</strong>zo <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto


Mo<strong>d<strong>el</strong></strong>os <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a práctica<br />

re<strong>la</strong>tivo al alcance <strong>d<strong>el</strong></strong> mismo, los recursos que precisa y <strong>la</strong>s tareas<br />

y responsabilida<strong>de</strong>s <strong>d<strong>el</strong></strong> equipo <strong>en</strong>cargado y <strong>de</strong> otros interesados.<br />

Dicho acuerdo pue<strong>de</strong> ser formal o informal, <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

tradición <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />

Apoyo <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección y <strong>de</strong> los superiores jerárquicos<br />

La c<strong>la</strong>ve <strong>d<strong>el</strong></strong> éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong>s iniciativas <strong>la</strong>borales es <strong>la</strong> participación<br />

activa <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección, no sólo al comi<strong>en</strong>zo <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto, sino<br />

también <strong>en</strong> fases posteriores. Ello refuerza <strong>la</strong> id<strong>en</strong>tidad <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

proyecto <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización, facilita <strong>la</strong> toma <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>cisiones y ti<strong>en</strong>e una importancia <strong>de</strong>cisiva para <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s medidas y <strong>la</strong> cooperación <strong>de</strong> los mandos intermedios y <strong>de</strong> los<br />

trabajadores.<br />

Participación activa <strong>de</strong> los trabajadores<br />

La participación <strong>de</strong> los empleados <strong>de</strong>be ser un objetivo explícito a<br />

<strong>la</strong> hora <strong>de</strong> diseñar un proyecto <strong>de</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong>, porque es un<br />

requisito para <strong>la</strong> eficacia <strong>d<strong>el</strong></strong> programa. Los trabajadores son los<br />

principales expertos <strong>en</strong> su <strong>trabajo</strong> y <strong>en</strong> su <strong>en</strong>torno <strong>la</strong>boral. Hacer<br />

uso <strong>de</strong> su creatividad y <strong>de</strong> su capacidad para solucionar problemas<br />

es una medida efici<strong>en</strong>te y eficaz. A<strong>de</strong>más, los b<strong>en</strong>eficios para <strong>la</strong><br />

salud - como objetivo <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto <strong>de</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> - sólo podrán<br />

lograrse con <strong>la</strong> participación <strong>d<strong>el</strong></strong> personal. La mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud<br />

no pue<strong>de</strong> ser impuesta a los empleados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección.<br />

Bu<strong>en</strong>a información y comunicación<br />

Exist<strong>en</strong> dos grupos que <strong>de</strong>berán ser informados <strong>de</strong> los avances <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> iniciativa sobre <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. En primer <strong>lugar</strong> están los propios<br />

participantes que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser informados sobre <strong>el</strong> programa <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo. En segundo <strong>lugar</strong> existe <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> comunicar los<br />

avances a <strong>la</strong>s estructuras directivas <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización. Unas<br />

comunicaciones fluidas son un requisito fundam<strong>en</strong>tal para integrar<br />

<strong>la</strong>s medidas <strong>en</strong>caminadas a <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>en</strong> <strong>la</strong> política y <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />

Participación activa <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección <strong>de</strong> personal, <strong>d<strong>el</strong></strong> servicio <strong>de</strong><br />

salud ocupacional y <strong>d<strong>el</strong></strong> asesorami<strong>en</strong>to externo<br />

La participación <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> personal y <strong>d<strong>el</strong></strong> servicio <strong>de</strong><br />

salud ocupacional pue<strong>de</strong> ayudar a los mandos intermedios a<br />

reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad, aunque no <strong>de</strong>be eximir a<br />

27


28<br />

La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

éstos <strong>de</strong> su responsabilidad <strong>de</strong> atajar <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. La<br />

participación <strong>de</strong> terceros pue<strong>de</strong> increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> credibilidad <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

proyecto y darle mayor objetividad. Tal participación facilita a<br />

m<strong>en</strong>udo <strong>la</strong> tarea <strong>de</strong> <strong>la</strong>nzar un proyecto y fom<strong>en</strong>ta una co<strong>la</strong>boración<br />

más estrecha <strong>en</strong>tre los difer<strong>en</strong>tes grupos integrantes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

organización. Durante <strong>el</strong> proyecto los expertos externos <strong>de</strong>berán<br />

esforzarse, sin embargo, por mejorar los conocimi<strong>en</strong>tos técnicos<br />

exist<strong>en</strong>tes y por ayudar a <strong>la</strong> propia organización a id<strong>en</strong>tificar y<br />

resolver los problemas.<br />

Participación <strong>de</strong> los comités <strong>de</strong> empresa, <strong>de</strong> los comités<br />

responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud y <strong>la</strong> seguridad y <strong>de</strong> los sindicatos<br />

Cabe <strong>de</strong>ducir que <strong>la</strong> participación <strong>d<strong>el</strong></strong> comité <strong>de</strong> empresa o <strong>de</strong> los<br />

miembros <strong>d<strong>el</strong></strong> comité responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> seguridad y <strong>la</strong> salud da<br />

bu<strong>en</strong>os resultados, mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los sindicatos<br />

parece m<strong>en</strong>os importante para conseguir efectos positivos. Al<br />

parecer, los miembros <strong>d<strong>el</strong></strong> comité <strong>de</strong> empresa y <strong>d<strong>el</strong></strong> comité <strong>de</strong> salud<br />

y seguridad participan <strong>en</strong> mayor medida <strong>en</strong> cuestiones sustantivas,<br />

mi<strong>en</strong>tras que los sindicatos participan más como repres<strong>en</strong>tantes<br />

formales.<br />

Paquete <strong>de</strong> medidas equilibrado<br />

El éxito <strong>en</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral parece también<br />

estar re<strong>la</strong>cionado con <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> un paquete <strong>de</strong> medidas<br />

equilibrado. Un <strong>en</strong>foque equilibrado incluye medidas <strong>de</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>to para <strong>el</strong>evar <strong>la</strong> barrera <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y para que no<br />

resulte tan fácil darse <strong>de</strong> baja, pero incluye a<strong>de</strong>más medidas<br />

prev<strong>en</strong>tivas, c<strong>en</strong>tradas tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong> persona como <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, para<br />

reducir los problemas <strong>de</strong> salud. Por último, <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong><br />

reincorporación son importantes para reducir <strong>la</strong> barrera <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

reincorporación y para facilitar <strong>la</strong> vu<strong>el</strong>ta al <strong>trabajo</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> empleado<br />

<strong>en</strong>fermo.<br />

Tratami<strong>en</strong>to <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad como f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o<br />

normal <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa<br />

Por último, <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>en</strong>fermedad son un f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o común a<br />

todos los puestos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Pued<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er gran<strong>de</strong>s repercusiones<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> productividad y <strong>la</strong> posición competitiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas. Es<br />

importante que <strong>la</strong>s empresas así lo reconozcan, y que incorpor<strong>en</strong><br />

medidas para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad a sus<br />

prácticas y políticas.


7<br />

■ Conclusiones<br />

Conclusiones y<br />

recom<strong>en</strong>daciones<br />

1. Existe una gran disparidad <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s repercusiones humanas y<br />

económicas <strong>d<strong>el</strong></strong> problema y <strong>la</strong> prioridad que le conced<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

práctica los ag<strong>en</strong>tes c<strong>la</strong>ve.<br />

Existe una paradoja <strong>en</strong> <strong>el</strong> fondo mismo <strong>de</strong> estos análisis <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> Europa; a pesar <strong>de</strong> que <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por<br />

<strong>en</strong>fermedad supone <strong>el</strong> pago <strong>de</strong> <strong>en</strong>ormes sumas <strong>de</strong> dinero, los<br />

principales ag<strong>en</strong>tes han permanecido re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te inactivos<br />

durante mucho tiempo. En cada uno <strong>de</strong> los Estados miembros, los<br />

regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social <strong>de</strong>sembolsan cada año miles <strong>de</strong><br />

millones <strong>de</strong> ecus <strong>en</strong> prestaciones por <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> e incapacidad<br />

<strong>la</strong>boral. Actualm<strong>en</strong>te crece <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción que los gobiernos<br />

nacionales <strong>de</strong>dican a este problema, pero es un f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o bastante<br />

reci<strong>en</strong>te. D<strong>el</strong> mismo modo, hasta hace pocos años, <strong>la</strong> patronal y<br />

los sindicatos tampoco prestaban <strong>de</strong>masiada at<strong>en</strong>ción al problema.<br />

2. Los gobiernos comi<strong>en</strong>zan a <strong>de</strong>sviar esta responsabilidad.<br />

La situación ha cambiado <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que los gobiernos han com<strong>en</strong>zado<br />

a prestar mayor at<strong>en</strong>ción al gasto público y a <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>uda pública <strong>de</strong> sus respectivos países. Otros factores<br />

<strong>de</strong>terminantes son <strong>la</strong> creación <strong>d<strong>el</strong></strong> mercado único europeo, <strong>la</strong><br />

creci<strong>en</strong>te compet<strong>en</strong>cia internacional, <strong>el</strong> número cada vez mayor <strong>de</strong><br />

personas <strong>de</strong>sempleadas y <strong>la</strong> globalización <strong>d<strong>el</strong></strong> proceso <strong>de</strong><br />

29


30<br />

La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

producción, que supone que <strong>la</strong>s empresas (internacionales)<br />

tras<strong>la</strong>d<strong>en</strong> puestos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> a países (más económicos) <strong>en</strong> vías <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo. Ante semejante situación, se están realizando esfuerzos<br />

para reducir los costes <strong>de</strong> mano <strong>de</strong> obra con objeto <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er <strong>la</strong><br />

competitividad y <strong>el</strong> empleo industrial <strong>en</strong> Europa.<br />

Los gobiernos están <strong>de</strong>sviando <strong>la</strong> responsabilidad financiera ante<br />

<strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> incapacidad hacia los empresarios y los<br />

empleados. Esta política ti<strong>en</strong>e un efecto doble: alivia <strong>la</strong> presión<br />

sobre <strong>el</strong> presupuesto <strong>d<strong>el</strong></strong> sector público y sirve <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivo a los<br />

empresarios y a los trabajadores para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>.<br />

3. Las normativas sobre <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> incapacidad varían<br />

consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre los distintos países europeos.<br />

Se han <strong>de</strong>tectado gran<strong>de</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s normativas por <strong>la</strong>s que<br />

se rig<strong>en</strong> <strong>la</strong>s bajas por <strong>en</strong>fermedad e incapacidad <strong>en</strong> los distintos<br />

Estados miembros. Mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> un país una persona que no<br />

esté <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> trabajar pue<strong>de</strong> recibir <strong>el</strong> sa<strong>la</strong>rio íntegro<br />

durante un cierto tiempo, <strong>en</strong> otro <strong>la</strong> incapacidad temporal para<br />

trabajar pue<strong>de</strong> significar una reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> 50% <strong>de</strong> los ingresos.<br />

No obstante, los países que cu<strong>en</strong>tan con un sistema favorable <strong>de</strong><br />

prestaciones por baja temporal no cu<strong>en</strong>tan necesariam<strong>en</strong>te con<br />

normativas favorables <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso incapacidad prolongada o<br />

perman<strong>en</strong>te. Al mismo tiempo, existe una gran difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s<br />

normativas formales y <strong>la</strong> práctica real; <strong>la</strong> práctica <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong><br />

los países es mucho más favorable que <strong>la</strong> normativa oficial.<br />

4. Faltan datos estadísticos.<br />

A pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong>s repercusiones económicas <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>fermedad, son re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te escasos los datos nacionales sobre<br />

los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y sobre los factores que lo <strong>de</strong>terminan.<br />

Los datos nacionales sobre <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>de</strong> que disponemos<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un alcance limitado. A<strong>de</strong>más, dichas estadísticas su<strong>el</strong><strong>en</strong><br />

referirse únicam<strong>en</strong>te a un sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción activa: por<br />

ejemplo, <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estadísticas incluy<strong>en</strong> únicam<strong>en</strong>te a los<br />

trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s empresas. Resulta difícil obt<strong>en</strong>er datos<br />

sobre <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s PYME, y a m<strong>en</strong>udo dichos datos no son<br />

completos. Este aspecto ti<strong>en</strong>e una importancia <strong>de</strong>cisiva habida


Conclusiones y recom<strong>en</strong>daciones<br />

cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> que <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los empleados europeos trabajan <strong>en</strong><br />

empresas con m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 10 trabajadores.<br />

5. Resulta difícil interpretar <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre países <strong>en</strong> los<br />

niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>.<br />

Los datos disponibles sobre los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> e<br />

incapacidad pres<strong>en</strong>tan gran<strong>de</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre los distintos<br />

países. Resulta, sin embargo, muy difícil explicar <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong><br />

dichas difer<strong>en</strong>cias. Cabe concluir que los trabajadores <strong>de</strong> un país<br />

con un alto índice <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una salud peor - o una<br />

m<strong>en</strong>or esperanza <strong>de</strong> vida - que los trabajadores <strong>de</strong> otro país con<br />

índices más bajos <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>, pero esto no es necesariam<strong>en</strong>te<br />

cierto. Los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> e incapacidad no guardan una<br />

re<strong>la</strong>ción c<strong>la</strong>ra con <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normativas nacionales.<br />

Existe un problema fundam<strong>en</strong>tal, que radica <strong>en</strong> que los datos<br />

nacionales disponibles no se pres<strong>en</strong>tan <strong>de</strong> manera comparable o<br />

completa.<br />

6. Las empresas se c<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> control <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s bajas para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad.<br />

En <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los países europeos, los empresarios int<strong>en</strong>tan<br />

reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> mediante <strong>el</strong> <strong>en</strong>durecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los<br />

procedimi<strong>en</strong>tos y <strong>de</strong> los controles <strong>de</strong> los trabajadores que están <strong>de</strong><br />

baja (medidas reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias y disciplinarias). A pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Directiva marco europea sobre <strong>la</strong> seguridad y <strong>la</strong><br />

salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas sigu<strong>en</strong> si<strong>en</strong>do poco<br />

comunes <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea. La mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas se limitan a medidas ori<strong>en</strong>tadas a <strong>la</strong>s<br />

personas <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> los accid<strong>en</strong>tes y <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />

<strong>la</strong>borales - como son <strong>la</strong> formación y <strong>la</strong> información, <strong>la</strong> utilización<br />

<strong>de</strong> equipos <strong>de</strong> protección y <strong>la</strong> gestión <strong>d<strong>el</strong></strong> estrés - y no abordan <strong>la</strong>s<br />

causas re<strong>la</strong>cionadas con <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y los<br />

accid<strong>en</strong>tes. Se diría a<strong>de</strong>más que, <strong>en</strong> estos mom<strong>en</strong>tos, los<br />

empresarios europeos tampoco aplican <strong>de</strong>masiado <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong><br />

reincorporación, dirigidas a <strong>la</strong> readaptación <strong>de</strong> los trabajadores<br />

que han estado <strong>de</strong> baja durante un período prolongado.<br />

31


32<br />

La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

7. Las empresas que han participado <strong>en</strong> <strong>el</strong> estudio <strong>de</strong> casos sirv<strong>en</strong><br />

para ilustrar un <strong>en</strong>foque alternativo.<br />

Las empresas <strong>d<strong>el</strong></strong> estudio <strong>de</strong> casos <strong>de</strong>muestran que un <strong>en</strong>foque<br />

alternativo es factible y fructífero. A pesar <strong>de</strong> que a m<strong>en</strong>udo faltan<br />

datos “incontestables” sobre repercusiones, los análisis ofrec<strong>en</strong><br />

una imag<strong>en</strong> bastante c<strong>la</strong>ra <strong>de</strong> los aspectos que <strong>de</strong>terminan <strong>el</strong> éxito<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. Los factores <strong>de</strong> los que <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

dicho éxito son:<br />

un <strong>en</strong>foque sistemático;<br />

un equipo <strong>de</strong> proyecto <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> <strong>la</strong>bores <strong>de</strong> coordinación;<br />

tareas y responsabilida<strong>de</strong>s c<strong>la</strong>ras para <strong>la</strong>s personas que<br />

participan <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s;<br />

<strong>el</strong> apoyo activo <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección y <strong>de</strong> los mandos directos;<br />

<strong>la</strong> participación activa <strong>de</strong> los empleados y <strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

su condición <strong>de</strong> expertos;<br />

una bu<strong>en</strong>a información y comunicación fluida con <strong>el</strong> personal;<br />

<strong>la</strong> participación <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> personal, <strong>d<strong>el</strong></strong> servicio<br />

médico <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa o <strong>de</strong> asesores externos;<br />

<strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los comités <strong>de</strong> empresa, <strong>d<strong>el</strong></strong> comité<br />

responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> seguridad, <strong>la</strong> salud y <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar <strong>d<strong>el</strong></strong> personal<br />

o <strong>de</strong> los sindicatos;<br />

un paquete <strong>de</strong> medidas equilibrado, y<br />

<strong>el</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral como f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o normal<br />

<strong>de</strong> una empresa.<br />

Se han <strong>de</strong>tectado difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s distintas regiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE<br />

<strong>en</strong> lo que respecta a <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> un equipo <strong>de</strong> proyecto y al<br />

<strong>en</strong>foque <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación. Estos dos aspectos eran m<strong>en</strong>os<br />

evid<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> los estudios <strong>de</strong> casos <strong>d<strong>el</strong></strong> sur <strong>de</strong> Europa. La creación<br />

<strong>de</strong> un equipo <strong>de</strong> proyecto para que se <strong>en</strong>cargue específicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

coordinar <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s re<strong>la</strong>tivas al <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> salud no es,<br />

al parecer, un requisito para conseguir bu<strong>en</strong>os resultados <strong>en</strong> los<br />

países meridionales. Las empresas <strong>d<strong>el</strong></strong> sur <strong>de</strong> Europa que han<br />

participado <strong>en</strong> <strong>el</strong> estudio <strong>de</strong> casos pres<strong>en</strong>taban asimismo mayor<br />

participación <strong>de</strong> los repres<strong>en</strong>tantes oficiales <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, <strong>en</strong> <strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

participación directa. No obstante, y como conclusión, <strong>el</strong> éxito <strong>de</strong><br />

una iniciativa <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> sólo es posible cuando <strong>la</strong>s


Conclusiones y recom<strong>en</strong>daciones<br />

activida<strong>de</strong>s previstas abordan los problemas <strong>de</strong> salud específicos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa y se ajustan a <strong>la</strong> tradición <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización y <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

país.<br />

■ Recom<strong>en</strong>daciones<br />

1. El <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y sus causas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ocupar un <strong>lugar</strong> más<br />

<strong>de</strong>stacado <strong>en</strong> <strong>la</strong> lista <strong>de</strong> priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea, <strong>de</strong><br />

los gobiernos nacionales, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s asociaciones patronales y <strong>de</strong><br />

los sindicatos. Dicha at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>be ir más allá <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

repercusiones financieras y económicas, e incluir los aspectos<br />

sanitarios (trabajadores sanos y <strong>lugar</strong>es <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> seguros).<br />

El pres<strong>en</strong>te informe <strong>de</strong>be servir para situar <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> un <strong>lugar</strong> mucho más <strong>de</strong>stacado <strong>en</strong> los programas <strong>de</strong><br />

los principales ag<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> este ámbito. Es necesario impulsar <strong>el</strong><br />

reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s repercusiones económicas y<br />

humanas <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad. Al mismo tiempo, los<br />

ag<strong>en</strong>tes c<strong>la</strong>ve <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser consci<strong>en</strong>tes <strong>d<strong>el</strong></strong> pot<strong>en</strong>cial y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

viabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>.<br />

2. Deb<strong>en</strong> difundirse datos normalizados sobre <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y<br />

<strong>en</strong>fermedad a niv<strong>el</strong> nacional y europeo. Ello permitirá realizar<br />

una a<strong>de</strong>cuada comparación <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> UE, analizar <strong>la</strong>s t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cias nacionales <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>, evaluar <strong>la</strong>s repercusiones <strong>de</strong> los cambios<br />

legis<strong>la</strong>tivos y sopesar los efectos <strong>de</strong> los programas <strong>de</strong> acción<br />

nacionales.<br />

Se necesitan datos más <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>dos y válidos sobre <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong><br />

los quince Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea. El pres<strong>en</strong>te<br />

proyecto ha <strong>de</strong>mostrado <strong>la</strong> dificultad que conlleva <strong>la</strong> recogida y <strong>la</strong><br />

utilización <strong>de</strong> <strong>la</strong> información estadística exist<strong>en</strong>te sobre<br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> e incapacidad. Los datos disponibles muestran gran<strong>de</strong>s<br />

difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> e incapacidad. Dichas<br />

difer<strong>en</strong>cias p<strong>la</strong>ntean interrogantes acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia que<br />

ejerc<strong>en</strong> <strong>de</strong>terminadas características <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> seguridad<br />

social, así como sobre <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia que ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> composición <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

pob<strong>la</strong>ción activa <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> edad, sexo, educación, sector<br />

33


34<br />

La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

industrial y tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa. No obstante, aún no es posible<br />

dar una respuesta <strong>de</strong>finitiva a estos interrogantes.<br />

3. Los gobiernos, <strong>la</strong>s organizaciones empresariales y los<br />

sindicatos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> establecer, <strong>de</strong> común acuerdo, programas <strong>de</strong><br />

acción nacionales para atajar <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad.<br />

El objetivo <strong>de</strong> dichos programas <strong>de</strong>be ser al<strong>en</strong>tar a <strong>la</strong>s<br />

empresas y a los trabajadores a poner <strong>en</strong> marcha activida<strong>de</strong>s<br />

prev<strong>en</strong>tivas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, ampliar <strong>la</strong> participación<br />

activa <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> los trabajadores <strong>de</strong> más edad y<br />

reincorporar a los trabajadores que han estado aus<strong>en</strong>tes<br />

durante un período prolongado.<br />

Los cambios <strong>en</strong> <strong>el</strong> contexto socioeconómico exig<strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un diálogo a niv<strong>el</strong> nacional <strong>en</strong>tre los gobiernos,<br />

<strong>la</strong>s asociaciones patronales y los sindicatos. El objetivo <strong>de</strong> este<br />

diálogo es <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r un programa <strong>de</strong> acción para al<strong>en</strong>tar a <strong>la</strong>s<br />

empresas y a los trabajadores a empr<strong>en</strong><strong>de</strong>r iniciativas <strong>de</strong><br />

<strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, ampliar <strong>la</strong> participación activa<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> los trabajadores <strong>de</strong> más edad y reincorporar a los<br />

trabajadores que han estado aus<strong>en</strong>tes durante un período<br />

prolongado. Debe realizarse un esfuerzo especial para apoyar a <strong>la</strong>s<br />

PYME. A todas <strong>la</strong>s partes interesa y compete <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> un<br />

<strong>en</strong>foque integrado <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>, <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>la</strong>boral, <strong>la</strong> salud y <strong>la</strong><br />

seguridad, <strong>el</strong> <strong>en</strong>vejecimi<strong>en</strong>to y los costes económicos. Tal <strong>en</strong>foque<br />

integrado supone una ampliación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong><br />

dirigidas al individuo y al <strong>en</strong>torno <strong>la</strong>boral.<br />

4. Los empresarios y los empleados necesitan información sobre<br />

<strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s (metodología, herrami<strong>en</strong>tas y experi<strong>en</strong>cias<br />

prácticas) <strong>de</strong> reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad mediante<br />

activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas y <strong>la</strong> reincorporación <strong>de</strong> los<br />

trabajadores que han estado aus<strong>en</strong>tes por un <strong>la</strong>rgo tiempo.<br />

El pres<strong>en</strong>te informe pone <strong>de</strong> manifiesto que han sido numerosas<br />

<strong>la</strong>s iniciativas <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das <strong>en</strong> <strong>lugar</strong>es <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para reducir <strong>el</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad. Es evid<strong>en</strong>te que <strong>la</strong>s empresas pued<strong>en</strong><br />

apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r mucho <strong>de</strong> <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> otras empresas <strong>de</strong> d<strong>en</strong>tro y<br />

fuera <strong>de</strong> su propio país. No obstante, son escasos los ejemplos bi<strong>en</strong><br />

docum<strong>en</strong>tados <strong>de</strong> iniciativas que hayan combatido con éxito <strong>el</strong>


Conclusiones y recom<strong>en</strong>daciones<br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. Un problema adicional es que algunos <strong>de</strong> los mejores<br />

ejemplos están <strong>de</strong>scritos únicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> idioma <strong>d<strong>el</strong></strong> país y no<br />

resultan accesibles a un público internacional. Como resultado <strong>de</strong><br />

esta situación, muchas empresas <strong>de</strong>sconoc<strong>en</strong> los factores<br />

propiciatorios y <strong>la</strong>s barreras que <strong>en</strong>contrarán cuando inici<strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>caminadas a reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por motivos <strong>de</strong><br />

salud.<br />

5. Es necesario <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r módulos <strong>de</strong> formación sobre<br />

activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> dirigidas a reducir <strong>el</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad, <strong>de</strong>stinados a los médicos y al<br />

personal sanitario <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />

Las iniciativas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> dirigidas a combatir <strong>el</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> pued<strong>en</strong> ser adoptadas y puestas <strong>en</strong> práctica por una<br />

amplia serie <strong>de</strong> personas <strong>de</strong> d<strong>en</strong>tro o fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización. El<br />

personal c<strong>la</strong>ve <strong>en</strong> <strong>el</strong> medio <strong>la</strong>boral podría ser un director <strong>de</strong><br />

recursos humanos, un mando directo, un especialista <strong>en</strong> salud y<br />

seguridad, un ATS o médico responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>la</strong>boral o<br />

repres<strong>en</strong>tantes <strong>d<strong>el</strong></strong> personal o sindicales. En <strong>la</strong>s PYME, es posible<br />

que sean los propios empresarios o empleados los que <strong>de</strong>ban<br />

<strong>en</strong>cargarse <strong>de</strong> <strong>la</strong> tarea. Los asesores externos podrían ser<br />

organismos <strong>d<strong>el</strong></strong> área <strong>de</strong> salud y seguridad, servicios <strong>de</strong> salud <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>trabajo</strong>, autorida<strong>de</strong>s sanitarias locales o consultores <strong>de</strong> empresa.<br />

No obstante, <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los grupos necesitan formación<br />

adicional para gestionar con éxito un proyecto sobre <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong><br />

que no sólo repercuta <strong>en</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa, sino<br />

también <strong>en</strong> <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> los trabajadores.<br />

6. Es necesario al<strong>en</strong>tar y ayudar a <strong>la</strong>s PYME a reducir los<br />

problemas <strong>de</strong> salud re<strong>la</strong>cionados con <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y a<br />

empr<strong>en</strong><strong>de</strong>r activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

Las PYME son mucho más vulnerables al <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral,<br />

sobre todo al <strong>de</strong> <strong>la</strong>rga duración, que <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s empresas.<br />

A<strong>de</strong>más, su<strong>el</strong><strong>en</strong> carecer <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos técnicos a niv<strong>el</strong> interno<br />

para evitar <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral por <strong>en</strong>fermedad. La difusión <strong>de</strong><br />

activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> pro <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud y <strong>la</strong> seguridad <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pequeñas y<br />

medianas empresas ha sido y continúa si<strong>en</strong>do muy problemática<br />

<strong>en</strong> todos los Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea. Entre los<br />

problemas típicos que <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>la</strong>s PYME se incluye <strong>la</strong> falta <strong>de</strong><br />

recursos y <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos. Es necesario ayudar a <strong>la</strong>s PYME a<br />

35


36<br />

La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

poner <strong>en</strong> marcha activida<strong>de</strong>s para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por<br />

<strong>en</strong>fermedad. Dicha ayuda incluye <strong>la</strong> difusión <strong>de</strong> información sobre<br />

mo<strong>d<strong>el</strong></strong>os pertin<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a práctica, <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> medidas<br />

re<strong>la</strong>tivas a <strong>la</strong>s infraestructuras a niv<strong>el</strong> local o regional o para los<br />

sectores industriales, e inc<strong>en</strong>tivos financieros. Las soluciones para<br />

<strong>la</strong>s PYME <strong>de</strong>berán <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rse <strong>en</strong> estrecha co<strong>la</strong>boración con los<br />

interlocutores sociales.<br />

7. Son precisas activida<strong>de</strong>s específicas <strong>de</strong> investigación <strong>en</strong> apoyo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s iniciativas nacionales <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Dichas<br />

investigaciones abarcarán, por ejemplo, <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> los<br />

procesos que pued<strong>en</strong> influir <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y <strong>el</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> a niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> empresa, estudios sobre <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong><br />

transferir <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s empresas a <strong>la</strong>s<br />

pequeñas, y <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> los costes y b<strong>en</strong>eficios reales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para reducir <strong>el</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad.<br />

A pesar <strong>de</strong> que se ha investigado mucho acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción que<br />

existe <strong>en</strong>tre aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud y <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, por un <strong>la</strong>do, y <strong>el</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> incapacidad, por otro, quedan muchos<br />

interrogantes <strong>de</strong> tipo práctico que carec<strong>en</strong> aún <strong>de</strong> una respuesta<br />

satisfactoria. Uno <strong>de</strong> tales interrogantes se refiere al pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> los<br />

<strong>en</strong>foques participativos <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> los países <strong>d<strong>el</strong></strong> sur <strong>de</strong><br />

Europa. Asimismo, es necesario estudiar más a fondo <strong>la</strong><br />

posibilidad <strong>de</strong> utilizar <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s empresas<br />

para crear una metodología <strong>de</strong> utilidad para <strong>la</strong>s PYME. Otros<br />

temas <strong>de</strong> investigación que se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> pres<strong>en</strong>te estudio son<br />

los costes y los b<strong>en</strong>eficios reales (materiales y <strong>de</strong> otro tipo) <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

activida<strong>de</strong>s que se llevan a cabo <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para reducir<br />

<strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad, y <strong>el</strong> pot<strong>en</strong>cial pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> los fondos<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> seguro <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral. Las respuestas a estos interrogantes<br />

<strong>de</strong>berán contribuir a un mejor conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los procesos a<br />

través <strong>de</strong> los cuales se pue<strong>de</strong> influir <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

8. Los empresarios y los trabajadores dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> base <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>tos necesaria para poner <strong>en</strong> marcha <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> y <strong>de</strong> reincorporación.<br />

Dichas activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>berán:


Conclusiones y recom<strong>en</strong>daciones<br />

– aplicar un <strong>en</strong>foque sistemático e integral;<br />

– estar basadas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>d<strong>el</strong></strong> personal;<br />

– aspirar a conseguir <strong>la</strong> participación activa <strong>de</strong> los<br />

empleados;<br />

– ser aplicadas a <strong>la</strong> totalidad <strong>d<strong>el</strong></strong> personal <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />

Aunque ésta es una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s últimas recom<strong>en</strong>daciones <strong>d<strong>el</strong></strong> pres<strong>en</strong>te<br />

informe, no por <strong>el</strong>lo es m<strong>en</strong>os importante. La mejora sost<strong>en</strong>ible <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> salud y <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> sólo<br />

pued<strong>en</strong> llevarse a cabo <strong>en</strong> <strong>el</strong> propio <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

Los empresarios y los empleados pued<strong>en</strong> apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>d<strong>el</strong></strong> pres<strong>en</strong>te<br />

informe <strong>la</strong> manera <strong>de</strong> poner <strong>en</strong> marcha activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong><br />

y <strong>de</strong> reincorporación, y cómo reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por<br />

<strong>en</strong>fermedad. Las experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> los estudios <strong>de</strong> casos<br />

ofrec<strong>en</strong> una amplia panorámica <strong>d<strong>el</strong></strong> modo <strong>en</strong> que <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

organizarse dichas activida<strong>de</strong>s y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s barreras y los factores<br />

favorables que pued<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tarse. Los factores <strong>de</strong> éxito son, <strong>de</strong><br />

hecho, los principios más importantes <strong>de</strong> dichas activida<strong>de</strong>s.<br />

9. Tar<strong>de</strong> o temprano, <strong>la</strong>s iniciativas para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong><br />

<strong>de</strong>berán incluirse <strong>en</strong> <strong>el</strong> día a día <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa. El personal<br />

responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>la</strong>boral y <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> recursos<br />

humanos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> co<strong>la</strong>borar para integrar <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

gestión y para incluir <strong>la</strong>s iniciativas <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> política y <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización.<br />

El <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y los problemas <strong>de</strong> salud <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser, principalm<strong>en</strong>te,<br />

responsabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección. La administración <strong>de</strong> recursos<br />

humanos y <strong>el</strong> personal responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>la</strong>boral podrían<br />

naturalm<strong>en</strong>te, ayudar a <strong>la</strong> dirección <strong>en</strong> este asunto. La dirección<br />

<strong>de</strong>bería hacer uso <strong>de</strong> sus conocimi<strong>en</strong>tos y experi<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong><br />

poner <strong>en</strong> marcha activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para reducir <strong>el</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad. Los mandos directos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> hacerse<br />

responsables <strong>d<strong>el</strong></strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad que se<br />

produzca <strong>en</strong> sus correspondi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos. Mediante <strong>la</strong><br />

incorporación <strong>de</strong> medidas sobre <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> los<br />

sistemas <strong>de</strong> calidad y <strong>de</strong> otro tipo, será posible integrar estos<br />

aspectos <strong>en</strong> <strong>la</strong> política y <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización.<br />

Por último, <strong>en</strong> <strong>el</strong> Cuadro 4, que aparece a continuación, se<br />

resum<strong>en</strong> <strong>la</strong>s principales recom<strong>en</strong>daciones a <strong>la</strong>s partes interesadas<br />

que se <strong>de</strong>rivan <strong>d<strong>el</strong></strong> pres<strong>en</strong>te estudio.<br />

37


38<br />

La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

Cuadro 4: Resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales recom<strong>en</strong>daciones a organismos específicos.<br />

Los gobiernos nacionales <strong>de</strong>berían:<br />

iniciar un diálogo con <strong>la</strong> patronal y los sindicatos para e<strong>la</strong>borar un<br />

programa <strong>de</strong> acción nacional <strong>en</strong>caminado a fom<strong>en</strong>tar y apoyar <strong>la</strong>s<br />

activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> ori<strong>en</strong>tadas a reducir <strong>el</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad, así como a impulsar <strong>la</strong> participación<br />

activa <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> los empleados mayores y <strong>la</strong> reincorporación<br />

<strong>de</strong> los trabajadores que hayan estado aus<strong>en</strong>tes por un tiempo<br />

prolongado;<br />

contribuir a <strong>la</strong> bu<strong>en</strong>a marcha <strong>de</strong> dicho programa a través <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

información, <strong>la</strong> difusión <strong>de</strong> ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a práctica, <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> programas <strong>de</strong> formación, <strong>la</strong> investigación, <strong>la</strong><br />

vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> los resultados y <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> una legis<strong>la</strong>ción<br />

no discriminatoria <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> salud y edad;<br />

fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> recogida <strong>de</strong> datos nacionales sobre <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> e<br />

incapacidad <strong>de</strong> modo que puedan ser comparados con los datos <strong>de</strong><br />

otros países europeos.<br />

Las organizaciones patronales <strong>de</strong>berían:<br />

al<strong>en</strong>tar a <strong>la</strong>s empresas a que pongan <strong>en</strong> marcha iniciativas <strong>de</strong><br />

<strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y a que abandon<strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong><br />

s<strong>el</strong>eccionar al personal sobre <strong>la</strong> base <strong>de</strong> <strong>la</strong> edad o <strong>la</strong> salud;<br />

organizar proyectos <strong>de</strong> <strong>de</strong>mostración <strong>en</strong> sectores industriales<br />

específicos y difundir <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> dichos proyectos <strong>en</strong><br />

manuales y vi<strong>de</strong>os;<br />

fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s<br />

empresas más gran<strong>de</strong>s y <strong>la</strong>s PYME a niv<strong>el</strong> regional o sectorial, así<br />

como <strong>el</strong> intercambio <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cias prácticas.<br />

Las empresas a niv<strong>el</strong> individual <strong>de</strong>berían:<br />

utilizar los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s evaluaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>en</strong><br />

materia <strong>de</strong> salud para organizar activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas, c<strong>en</strong>trar su<br />

at<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> los trabajadores y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r una política<br />

<strong>de</strong> personal que t<strong>en</strong>ga <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta específicam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> factor edad;<br />

exigir a sus proveedores pruebas <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a práctica <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />

salud y seguridad.<br />

Los sindicatos <strong>de</strong>berían:<br />

contribuir también a <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> salud, y a <strong>la</strong> difusión <strong>de</strong> información como<br />

aportación al programa nacional;<br />

formar a sus miembros para que puedan participar <strong>en</strong> dichas<br />

activida<strong>de</strong>s, asi como <strong>en</strong> un grupo <strong>de</strong> proyecto o un comité<br />

directivo;<br />

concluir acuerdos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> inversiones <strong>en</strong> <strong>la</strong> seguridad y <strong>la</strong><br />

salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s negociaciones colectivas con <strong>la</strong><br />

patronal.


Conclusiones y recom<strong>en</strong>daciones<br />

Los comités <strong>de</strong> empresa y los trabajadores a niv<strong>el</strong> individual<br />

<strong>de</strong>berían:<br />

presionar a sus empresarios para que prest<strong>en</strong> mayor at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong><br />

salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

Los servicios responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>la</strong>boral <strong>de</strong>berían:<br />

poner <strong>en</strong> marcha o apoyar <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> dirigidas a <strong>la</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> y <strong>la</strong> reincorporación;<br />

ayudar a <strong>la</strong> dirección a integrar activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

salud <strong>en</strong> <strong>la</strong> política y <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización;<br />

int<strong>en</strong>sificar <strong>la</strong> cooperación con los profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> medicina<br />

g<strong>en</strong>eral y otros especialistas pertin<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud para facilitar <strong>la</strong><br />

rehabilitación <strong>de</strong> los trabajadores que hayan estado aus<strong>en</strong>tes por un<br />

<strong>la</strong>rgo período.<br />

Las compañías <strong>de</strong> seguros y mutuas asist<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> intereses económicos directos <strong>en</strong> <strong>el</strong> programa nacional para <strong>la</strong><br />

reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad y <strong>en</strong> <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Dichas <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>berían:<br />

apoyar económicam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> programa nacional y recomp<strong>en</strong>sar a los<br />

empresarios que empr<strong>en</strong>dan activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> salud <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>trabajo</strong>;<br />

contribuir al intercambio <strong>de</strong> información <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

PYME y <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s mismas;<br />

financiar estudios sobre los costes y b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ciones<br />

dirigidas a reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad;<br />

apoyar <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> sistemas normalizados <strong>de</strong> registro <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>.<br />

La comunidad académica <strong>de</strong>bería:<br />

participar <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> nuevos mo<strong>d<strong>el</strong></strong>os y metodologías<br />

(especialm<strong>en</strong>te para <strong>la</strong>s PYME), <strong>en</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> los programas<br />

<strong>de</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> exist<strong>en</strong>tes, <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong><br />

vigi<strong>la</strong>ncia, y <strong>en</strong> <strong>la</strong> investigación <strong>de</strong> aspectos tales como los costes<br />

y b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ciones específicas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

La Unión Europea <strong>de</strong>be apoyar a niv<strong>el</strong> europeo <strong>la</strong>s iniciativas<br />

nacionales. Su contribución <strong>de</strong>bería incluir los aspectos sigui<strong>en</strong>tes:<br />

fom<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> intercambio <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre países;<br />

difundir información sobre mo<strong>d<strong>el</strong></strong>os <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a práctica;<br />

financiar <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> metodologías (especialm<strong>en</strong>te para <strong>la</strong>s<br />

PYME) y activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> investigación supranacionales;<br />

promover <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> módulos <strong>de</strong> formación para gestionar los<br />

proyectos <strong>de</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> y <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>;<br />

fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> recogida <strong>de</strong> datos estadísticos comparables sobre<br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> e incapacidad.<br />

39


40<br />

Abs<strong>en</strong>tismo Laboral y Enfermedad<br />

PUBLICACIONES DEL PROYECTO SOBRE MALA SALUD Y ABSENTISMO<br />

LABORAL DE LA FUNDACIÓN EUROPEA PARA LA MEJORA DE LAS<br />

CONDICIONES DE VIDA Y DE TRABAJO:<br />

Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> base:<br />

Grün<strong>de</strong>mann, R.W.M., Winter C.R. <strong>de</strong> & Smul<strong>de</strong>rs, P.G.W. (1994). Abs<strong>en</strong>teeism in<br />

the European Union. Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong> Vida y<br />

<strong>de</strong> Trabajo, Dublín (Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> nº WP/92/22/EN).<br />

Informes nacionales:<br />

Balcombe, J. & Tate, G. (1995). Ill-health and workp<strong>la</strong>ce abs<strong>en</strong>teeism in the United<br />

Kingdom: initiatives for prev<strong>en</strong>tion. Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong> Trabajo, Dublín (Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>).<br />

Damme, J. van (1995). Ill-health and workp<strong>la</strong>ce abs<strong>en</strong>teeism in B<strong>el</strong>gium: initiatives<br />

for prev<strong>en</strong>tion. Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong><br />

Trabajo, Dublín (Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>).<br />

Doukmak, B. & Huber, B. (1995). Ill-health and workp<strong>la</strong>ce abs<strong>en</strong>teeism in the<br />

Fe<strong>de</strong>ral Republic of Germany: initiatives for prev<strong>en</strong>tion. Fundación Europea para <strong>la</strong><br />

Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong> Trabajo, Dublín (Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>).<br />

Graça, L. (1995). Ill-health and workp<strong>la</strong>ce abs<strong>en</strong>teeism in Portugal: initiatives for<br />

prev<strong>en</strong>tion. Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong><br />

Trabajo, Dublín (Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>).<br />

Grün<strong>de</strong>mann, R.W.M. (1995). Ill-health and workp<strong>la</strong>ce abs<strong>en</strong>teeism in the<br />

Nether<strong>la</strong>nds: initiatives for prev<strong>en</strong>tion. Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong> Trabajo, Dublín (Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>).<br />

Mirabile, M.L. & Carrera, F. (1995). Ill-health and workp<strong>la</strong>ce abs<strong>en</strong>teeism in Italy:<br />

initiatives for prev<strong>en</strong>tion. Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong><br />

Vida y <strong>de</strong> Trabajo, Dublín (Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>).<br />

Noack, R.H. & Noack G. (1996). Ill-health and workp<strong>la</strong>ce abs<strong>en</strong>teeism in Austria:<br />

initiatives for prev<strong>en</strong>tion. Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong><br />

Vida y <strong>de</strong> Trabajo, Dublín (Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>).<br />

Nytrø, K. (1995). Ill-health and workp<strong>la</strong>ce abs<strong>en</strong>teeism in Norway: initiatives for<br />

prev<strong>en</strong>tion. Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong><br />

Trabajo, Dublín (Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>).<br />

Informe <strong>de</strong> síntesis:<br />

Grün<strong>de</strong>mann, R.W.M., Vuur<strong>en</strong>, C.V. van (1997). Prev<strong>en</strong>ting abs<strong>en</strong>teeism at the<br />

workp<strong>la</strong>ce (European Research Report). Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong> Trabajo, Dublín.<br />

Recopi<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas<br />

Grün<strong>de</strong>mann, R.W.M., Vuur<strong>en</strong>, C.V. van (1997). Prev<strong>en</strong>ting abs<strong>en</strong>teeism at the<br />

workp<strong>la</strong>ce (Portfolio of Good Practice). Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong> Trabajo, Dublín.


Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong> Trabajo<br />

La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

Resum<strong>en</strong><br />

Luxemburgo: Oficina <strong>de</strong> Publicaciones Oficiales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Europeas<br />

1997 – 42 pp. – 14.8 cm x 21 cm<br />

ISBN 92-828-0335-X


EF/97/15/ES


LA PREVENCIÓN DEL ABSENTISMO<br />

EN EL LUGAR DE TRABAJO<br />

L-2985 Luxembourg<br />

RESUMEN<br />

A medida que se int<strong>en</strong>sifican <strong>la</strong>s presiones sobre los<br />

presupuestos <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> protección social y sobre <strong>la</strong><br />

competitividad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas, aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción que se<br />

presta a <strong>la</strong>s medidas ori<strong>en</strong>tadas a reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral<br />

y sus costes. En <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te folleto se reún<strong>en</strong> los principales<br />

resultados y conclusiones <strong>de</strong> un estudio, realizado <strong>en</strong> todos los<br />

países <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE y <strong>en</strong> Noruega, sobre los problemas <strong>de</strong> salud<br />

consi<strong>de</strong>rados como <strong>la</strong> causa principal <strong>de</strong> <strong>la</strong> inasist<strong>en</strong>cia al<br />

<strong>trabajo</strong>. En <strong>el</strong> mismo se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> distintas pautas <strong>de</strong><br />

<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral, así como estrategias para reducirlo, y se<br />

pres<strong>en</strong>tan mo<strong>d<strong>el</strong></strong>os concretos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a práctica. Las<br />

recom<strong>en</strong>daciones que se formu<strong>la</strong>n sobre políticas públicas,<br />

supervisión, formación y actuaciones están específicam<strong>en</strong>te<br />

dirigidas a todos aqu<strong>el</strong>los que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> mejorar<br />

<strong>la</strong> salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia al mismo.<br />

OFICINA DE PUBLICACIONES OFICIALES<br />

DE LAS COMUNIDADES EUROPEAS<br />

ISBN 92-828-0335-X<br />

9 789282 803356<br />

4 5 SX-05-97-406-ES-C

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!