25.12.2013 Views

la virginidad de maría, razón teológica de su asunción al cielo, en ...

la virginidad de maría, razón teológica de su asunción al cielo, en ...

la virginidad de maría, razón teológica de su asunción al cielo, en ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

LA VIRGINIDAD DE MARÍA, RAZÓN TEOLÓGICA<br />

DE SU ASUNCIÓN AL CIELO, EN LOS<br />

FORMULARIOS DE LA LITURGIA VISIGÓTICA<br />

JAVIER IBAÑEZ IBAÑEZ<br />

y<br />

FERNANDO MENDOZA<br />

RUIZ<br />

Junto a <strong>la</strong> Fiesta <strong>de</strong> María Virg<strong>en</strong>, todos los c<strong>al</strong><strong>en</strong>darios<br />

hispánicos conoc<strong>en</strong> <strong>la</strong> celebración <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fiesta <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

A<strong>su</strong>nción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Santísima Virg<strong>en</strong> (1). La fecha <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma,<br />

sigui<strong>en</strong>do <strong>en</strong> este punto <strong>la</strong> norma g<strong>en</strong>er<strong>al</strong> <strong>de</strong> Occi<strong>de</strong>nte,<br />

era el 15 <strong>de</strong> agosto (2). Su difusión por toda Espa-<br />

(1) Cfr. J. VIVES - A. FABREGAS, C<strong>al</strong><strong>en</strong>darios hispánicos anteriores<br />

<strong>al</strong> s. xn, Hispania Sacra II (1949) 119-146 y ni (1950) 145-161. Es<br />

notable <strong>la</strong> unanimidad <strong>de</strong> los c<strong>al</strong><strong>en</strong>darios <strong>en</strong> <strong>de</strong>signar esta fiesta como<br />

"Ad<strong>su</strong>mtio (Ad<strong>su</strong>ntio) sánete Marie virginis". No aparece el término<br />

tan u<strong>su</strong><strong>al</strong> para los <strong>la</strong>tinos <strong>de</strong> "Dormitio", ni <strong>la</strong>s <strong>de</strong>nominaciones<br />

griegas recogidas <strong>en</strong> parte por MENARDO, PL 78, 401.<br />

(2) La fecha <strong>de</strong>l 15 <strong>de</strong> agosto es <strong>la</strong> seña<strong>la</strong>da por los C<strong>al</strong><strong>en</strong>darios<br />

<strong>de</strong> los Arm<strong>en</strong>ios, Rut<strong>en</strong>os, Marchitas, Servios y otros ori<strong>en</strong>t<strong>al</strong>es (Cfr.<br />

N. NILLES, K<strong>al</strong><strong>en</strong>darium Manu<strong>al</strong>e utriusque Ecclesiae Ori<strong>en</strong>t<strong>al</strong>is et Occi<strong>de</strong>nt<strong>al</strong>is<br />

I, O<strong>en</strong>iponte 1896, p. 423, 431, 443, 480 y 489) y <strong>la</strong> que reconoc<strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los Martirologios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s iglesias <strong>de</strong> Occi<strong>de</strong>nte<br />

(Cfr. PL 138, 1186-1302; también J. B. DE ROSSI-L. DUCHESNE,<br />

Martyrologium Hieronymianum ad fi<strong>de</strong>m codieum, Bruxellis, Bol<strong>la</strong>nd.,<br />

1894, Act. SS., Nov. T. II, don<strong>de</strong> ambos eruditos muestran que sólo<br />

rara vez el Occi<strong>de</strong>nte celebraba esta festividad el 18 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero). El<br />

Concilio IV <strong>de</strong> Toledo (a. 633) or<strong>de</strong>nó <strong>la</strong> uniformidad <strong>de</strong>l rito eclesiástico<br />

<strong>en</strong> Hispania y <strong>en</strong> <strong>la</strong> G<strong>al</strong>ia Narbon<strong>en</strong>se: cfr. M. DE VILLANUÑO,<br />

Summa Conciliorum Hispaniae I, Matriti 1785, p. 425.<br />

529


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

ña y sobre todo <strong>su</strong> antigüedad quedó <strong>su</strong>fici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong>mostrada<br />

por el P. Gordillo el año 1922. Se trataría <strong>de</strong> una<br />

solemnidad litúrgica conocida ya <strong>en</strong> <strong>la</strong> España <strong>de</strong>l siglo<br />

vn, posiblem<strong>en</strong>te a raíz <strong>de</strong> San Il<strong>de</strong>fonso <strong>de</strong> Toledo<br />

(3). De dicha solemnidad han llegado hasta nosotros<br />

los sigui<strong>en</strong>tes formu<strong>la</strong>rios:<br />

1. Oficio <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción<br />

a) La patrología <strong>de</strong> Migne (PL 86, 1186-1191) reproduce<br />

el Oficio mozárabe completo <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción, según<br />

<strong>la</strong> edición <strong>de</strong>l Breviarium Gothicum publicado <strong>en</strong> el siglo<br />

XVIII por el Car<strong>de</strong>n<strong>al</strong> Lor<strong>en</strong>zana.<br />

b) El códice 35.7 <strong>de</strong> <strong>la</strong> catedr<strong>al</strong> <strong>de</strong> Toledo, probablem<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>l siglo ix, es <strong>de</strong>scrito por Dom Marino Férotin<br />

(3) M. GORDILLO, La A<strong>su</strong>nción <strong>de</strong> María, Madrid 1922, p. 10-11 y<br />

55-71. En cuanto a <strong>la</strong> difusión el erudito investigador concluye que<br />

se trata <strong>de</strong> una fiesta g<strong>en</strong>er<strong>al</strong> celebrada no sólo <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s monarquías<br />

cristianas <strong>de</strong>l Norte, a <strong>la</strong>s que pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong><br />

los Manuscritos que tra<strong>en</strong> los C<strong>al</strong><strong>en</strong>darios, sino también <strong>en</strong>tre los<br />

mozárabes, según se <strong>de</strong>duce <strong>de</strong>l C<strong>al</strong><strong>en</strong>dario árabe <strong>de</strong> Recemundo<br />

(Rabbi b<strong>en</strong> Said, según <strong>la</strong>s crónicas arábigas), Obispo <strong>de</strong> Elvira. En<br />

cuanto a <strong>la</strong> antigüedad el P. Gordillo llega a los sigui<strong>en</strong>tes re<strong>su</strong>ltados:<br />

1) La festividad es g<strong>en</strong>er<strong>al</strong> <strong>en</strong> España durante el siglo rx.<br />

2) Existía a principios <strong>de</strong>l siglo vrn e incluso <strong>en</strong> el año primero <strong>de</strong>l<br />

reinado <strong>de</strong> Wamba (a. 672), según <strong>de</strong>duce <strong>de</strong> un <strong>la</strong>borioso estudio<br />

<strong>de</strong>l manuscrito <strong>de</strong>l Antifonario <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedr<strong>al</strong> <strong>de</strong> León. 3) Ello le<br />

induce a p<strong>en</strong>sar que <strong>la</strong> fiesta existía ya <strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda mitad <strong>de</strong>l<br />

siglo vn, antes <strong>de</strong>l citado año 672. 4) Se adhiere a <strong>la</strong> opinión, bastante<br />

divulgada (cfr. K. A. H. KELLNER, L'Anno Bcclesiastico e le<br />

Feste <strong>de</strong>i Santi, trad. it<strong>al</strong>. Roma 1914, 2. ed., p. 202) <strong>de</strong> que San<br />

A<br />

Il<strong>de</strong>fonso <strong>de</strong> Toledo fue el que instituyó dicha fiesta <strong>en</strong> España.<br />

5) Atribuye <strong>al</strong> propio San Il<strong>de</strong>fonso <strong>la</strong> Misa y el Oficio <strong>de</strong> <strong>la</strong> festividad<br />

transmitida por el Códice 35.7 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedr<strong>al</strong> <strong>de</strong> Toledo, concluy<strong>en</strong>do<br />

<strong>su</strong> discusión <strong>en</strong> estos términos: "... me atreveré a sacar<br />

estas dos conclusiones. Primera: si admitimos que <strong>la</strong> Misa <strong>de</strong> <strong>la</strong> Expectación<br />

<strong>de</strong>l Parto es obra <strong>de</strong>l santo Arzobispo <strong>de</strong> Toledo, no hay<br />

<strong>razón</strong> po<strong>de</strong>rosa que nos fuerce a sacar <strong>de</strong>l primitivo códice il<strong>de</strong>fonsiano<br />

<strong>la</strong> Misa <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción. Segundo: no hay argum<strong>en</strong>to cierto<br />

para atribuir estos oficios a San Il<strong>de</strong>fonso; pero <strong>su</strong>puesto el testimonio<br />

<strong>de</strong> San Julián, que m<strong>en</strong>ciona un libro <strong>de</strong> Misas <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s<br />

obras <strong>de</strong> <strong>su</strong> santo pre<strong>de</strong>cesor, el hecho <strong>de</strong> ver<strong>la</strong>s reunidas <strong>en</strong> el<br />

antiguo volum<strong>en</strong>, junto con <strong>su</strong> libro <strong>de</strong> Perpetua Virginitate, nos<br />

da <strong>de</strong>recho para sost<strong>en</strong>er como probable, que <strong>al</strong> m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> el siglo<br />

rx eran consi<strong>de</strong>radas estas piezas litúrgicas como fruto <strong>de</strong>l ing<strong>en</strong>io<br />

<strong>de</strong> San Il<strong>de</strong>fonso" (p. 66-67).<br />

530


LA VIRGINIDAD DE MARÍA<br />

a base sólo <strong>de</strong> los "incipit" y se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra transcrito <strong>en</strong><br />

<strong>su</strong> tot<strong>al</strong>idad por el P. Gordillo(4).<br />

c) Dos códices originarios <strong>de</strong> <strong>la</strong> Abadía <strong>de</strong> Silos <strong>de</strong>l<br />

siglo xi, conservados uno <strong>en</strong> <strong>la</strong> propia abadía (ms 2) y<br />

otro <strong>en</strong> el British Museum (addit. 30.845), han sido <strong>de</strong>scritos<br />

también por Dom Férotin (5).<br />

d) Una copia, con variantes accesorias, <strong>de</strong>l códice 35.7<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> catedr<strong>al</strong> <strong>de</strong> Toledo, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> Biblioteca<br />

Nacion<strong>al</strong> (ms 13.060, fol. 17-24) aún sin editar.<br />

2. Misa <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción<br />

a) Leccionario. Un códice <strong>de</strong> San Millán ofrece <strong>la</strong>s<br />

tres lecturas u<strong>su</strong><strong>al</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong> liturgia antigua españo<strong>la</strong>: <strong>de</strong><br />

Antiguo Testam<strong>en</strong>to (Cantar <strong>de</strong> los Cantares), Epísto<strong>la</strong>s<br />

(2. Corintios) y Evangelio (Lucas). Ha sido editado por<br />

a<br />

Pérez <strong>de</strong> Urbel-A. González y Ruiz Zorril<strong>la</strong> (6).<br />

El códice 35.7 <strong>de</strong> Toledo propone como segunda lectura<br />

<strong>la</strong> 1. carta <strong>de</strong> San Pablo a los Corintios (cap. VII,<br />

a<br />

vers. 29-34), <strong>en</strong> cambio el <strong>de</strong>l British Museum pone <strong>la</strong><br />

misma carta y capítulo, pero <strong>en</strong> <strong>su</strong>s últimos versículos<br />

(37-40). Para el Evangelio también varían los códices: el<br />

<strong>de</strong>l British Museum propone Lucas cap. X, vers. 38-42,<br />

añadi<strong>en</strong>do los vers. 27-28 <strong>de</strong>l cap. XI. El <strong>de</strong> Toledo <strong>en</strong><br />

cambio pres<strong>en</strong>ta Lucas cap. XI, 27-36(7).<br />

b) Homilía. No existe propiam<strong>en</strong>te, sino más bi<strong>en</strong> una<br />

lectura para <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> lección <strong>de</strong> A.T. que se conserva<br />

<strong>en</strong> un manuscrito <strong>de</strong> Silos <strong>de</strong>l año 1039 editado también<br />

por Férotin (8).<br />

(4) DOM MARIO FÉROTIN, Le líber Mozarabicus Sacram<strong>en</strong>torum et<br />

les Manuscrits mozárabes, Paris, Didot, 1912 (Monum<strong>en</strong>ta Ecclesiae<br />

Litúrgica, T. VID col. 757s. — M. GORDILLO, La A<strong>su</strong>nción..., p. 211-224.<br />

(5) DOM FÉROTIN, O. C, col. 785 s. y 831 s.<br />

(6) J. PÉREZ DE URBEL - A. GONZÁLEZ - Ruiz ZORRILLA, Liber Commicus<br />

Tomo I (Monum<strong>en</strong>ta Hlspaniae Sacra, Serie litúrgica: vol. II)<br />

Madrid 1950, p. 459-460.<br />

(7) DOM FÉROTIN, o. c, col. 758. En el códice 2 <strong>de</strong> Silos no aparece<br />

ni <strong>la</strong> segunda ni <strong>la</strong> tercera lectura (cfr. ibid. col. 786). Cfr. también<br />

ALEJANDRO LESLEY, Miss<strong>al</strong>e Mixtum secundum regu<strong>la</strong>m Sancti<br />

Isidori: PL 85, 819 ss. y notas c y d.<br />

(8) DOM FÉROTIN, o. c, col. 786-795.<br />

531


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

c) Sacram<strong>en</strong>tarlo. Exist<strong>en</strong> dos formu<strong>la</strong>rios con varias<br />

copias. 1) Uno <strong>de</strong> corte gótico-g<strong>al</strong>icano que se conserva<br />

<strong>en</strong> un manuscrito proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> Silos, pero actu<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> el British Museum (ms. 30.345, cua<strong>de</strong>rnos X y XI) (9).<br />

2) Misa Toledana, conservada <strong>en</strong> <strong>la</strong> primera parte <strong>de</strong>l códice<br />

anterior, <strong>en</strong> el ms. 30.845 <strong>de</strong>l mismo museo Británico<br />

y <strong>en</strong> dos códices <strong>de</strong> <strong>la</strong> catedr<strong>al</strong> <strong>de</strong> Toledo, el 35.3 <strong>de</strong>l<br />

siglo x, y el 35.7 <strong>de</strong>l siglo rx(10).<br />

Nuestro estudio versará sobre el Oficio según el códice<br />

<strong>de</strong> Toledo 35.7, trascrito por Gordillo y el formu<strong>la</strong>rio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Misa Toledana, por ser <strong>la</strong>s dos piezas <strong>de</strong> mayor antigüedad.<br />

También trabajaremos sobre el formu<strong>la</strong>rio <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Misa gótico-g<strong>al</strong>icana y por último ofreceremos <strong>la</strong> lectura<br />

interleccion<strong>al</strong> <strong>de</strong>l manuscrito <strong>de</strong> Silos.<br />

1) OFICIO DE LA ASUNCIÓN (11)<br />

AD<br />

VESPEEUM<br />

AD<br />

VESPERUM<br />

Virgo<br />

Israhel.<br />

Sonó. — Allelluia. ingre<strong>de</strong>re<br />

tu in uestigiis gregum tuorum,<br />

uirgo filia Syon, et pasee<br />

agnos tuos. <strong>al</strong>leluia, <strong>al</strong>leluia.<br />

Alleluia, intra in ortum<br />

meum, sponsa mea, filia Iherus<strong>al</strong>em:<br />

flores <strong>en</strong>im tui germinabunt<br />

in terra, cresce iam,<br />

dicit Dominus, donee adspiret<br />

dies et mobeantur umbre.<br />

Virg<strong>en</strong> <strong>de</strong> Israel.<br />

Sonó. — Aleluya, p<strong>en</strong>etra<br />

tú<br />

<strong>en</strong> pos <strong>de</strong> tus rebaños, oh virg<strong>en</strong><br />

hija <strong>de</strong> Sión, y apaci<strong>en</strong>ta<br />

tus cor<strong>de</strong>ros, <strong>al</strong>eluya, <strong>al</strong>eluya.<br />

Aleluya, <strong>en</strong>tra <strong>en</strong> mi huerto<br />

esposa mía, hija <strong>de</strong> Jerus<strong>al</strong>én:<br />

tus flores germinarán <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> tierra; crece ya, dice el Señor<br />

mi<strong>en</strong>tras que asoma el día<br />

y se disipan <strong>la</strong>s tinieb<strong>la</strong>s.<br />

(9) DOM FÉROTiN, o. c, col. 592-598.<br />

(10) DOM PÉROTIN, o. c, col. 400-407. Cfr. también ALEJANDRO<br />

LESLEY, O. C, PL 85, 819-826.<br />

(11) Utilizamos fundam<strong>en</strong>t<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te <strong>la</strong> versión castel<strong>la</strong>na <strong>de</strong>l Padre<br />

Gordillo (o. c, p. 211 s.) tanto para el Oficio como para <strong>la</strong> l<strong>la</strong>mada<br />

Misa Toledana. Sólo <strong>en</strong> <strong>al</strong>gunas ocasiones dis<strong>en</strong>tiremos <strong>de</strong> <strong>su</strong><br />

traducción, haciéndolo notar cuando afecte <strong>de</strong> <strong>al</strong>gún modo <strong>al</strong> s<strong>en</strong>tido.<br />

532


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

Lau<strong>de</strong>. — Alleluia, <strong>al</strong>leluia,<br />

<strong>al</strong>leluia.<br />

Antiph. —• Ecce filia. Ortus<br />

conclu<strong>su</strong>s. (quere in sánete<br />

Marie ad Matutinum).<br />

Lau<strong>de</strong>. — Aleluya, <strong>al</strong>eluya,<br />

<strong>al</strong>eluya.<br />

Antif.—He aquí hija mía.<br />

Huerto cerrado, (como <strong>en</strong> los<br />

Maitines <strong>de</strong>l día <strong>de</strong> Santa<br />

María).<br />

Tras <strong>de</strong>l título Virg<strong>en</strong> <strong>de</strong> Israel, tomado <strong>de</strong> Jeremías<br />

(31,21), el Sonó acomoda con <strong>al</strong>gunas variantes diversas<br />

frases <strong>de</strong>l Cantar (12). El carácter <strong>de</strong> <strong>la</strong> fiesta ha inducido<br />

<strong>al</strong> autor <strong>de</strong>l formu<strong>la</strong>rio a introducir cambios significativos<br />

<strong>al</strong> texto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Vulgata. Así el verbo primero "ingre<strong>de</strong>re",<br />

<strong>de</strong> s<strong>en</strong>tido inverso <strong>al</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Vulgata "egre<strong>de</strong>re",<br />

ha permutado el prefijo para evocar <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada <strong>de</strong> María<br />

<strong>en</strong> los <strong>cielo</strong>s, y a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>su</strong>primirse el "abi" <strong>de</strong> <strong>la</strong> versión<br />

Vulgata con v<strong>al</strong>or <strong>de</strong> dispersión, aj<strong>en</strong>o <strong>al</strong> tema <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

fiesta, se emplea <strong>la</strong> preposición "in" <strong>en</strong> lugar <strong>de</strong> "post"<br />

completando y reforzando <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong>l "ingre<strong>de</strong>re". La adición<br />

<strong>de</strong>l posesivo "tuorum" que se apoya bi<strong>en</strong> <strong>en</strong> textos<br />

análogos <strong>de</strong>l Cantar ("pasee haedos tuos" dirá <strong>en</strong> el mismo<br />

verso), pue<strong>de</strong> <strong>su</strong>brayar <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> que María, <strong>al</strong> <strong>en</strong>trar<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> gloria, lo hace con un título peculiar respecto<br />

a qui<strong>en</strong>es le precedieron. "In vestigiis" aquí no pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er<br />

por tanto un s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> imitación, sino<br />

<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>cia protectora que se ava<strong>la</strong> con el segundo miembro<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> frase: "pasee agnos tuos". Vemos aquí una <strong>al</strong>usión<br />

a <strong>la</strong> singu<strong>la</strong>r circunstancia <strong>de</strong> gloria y majestad que<br />

se da <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada <strong>de</strong> María a los <strong>cielo</strong>s.<br />

La segunda parte <strong>de</strong>l Sonó comi<strong>en</strong>za con una doble variante:<br />

el verbo "intrare" más expresivo para <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> festividad que el <strong>de</strong> <strong>la</strong> Vulgata "v<strong>en</strong>ire" y <strong>la</strong> atribución<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> frase <strong>al</strong> esposo <strong>en</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>la</strong> esposa. Esposo<br />

que aquí abiertam<strong>en</strong>te se i<strong>de</strong>ntifica con Cristo ("dicit<br />

Dominus") con lo que <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> los <strong>cielo</strong>s se pres<strong>en</strong>ta<br />

como un re<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro con el Hijo que ofrece <strong>su</strong> propie-<br />

(12) El emp<strong>al</strong>me <strong>de</strong> textos es el sigui<strong>en</strong>te: 1,7 b: egre<strong>de</strong>re et<br />

abi post vestigia gregum, et pasce haedos tuos iuxta tabemacu<strong>la</strong><br />

pastorum; 5,1: v<strong>en</strong>iat dilectus meus in hortum <strong>su</strong>um; 2,12: flores<br />

apparuerunt in terra nostra; 2,17 y 4,6: donee aspiret dies et inclin<strong>en</strong>tur<br />

umbrae.<br />

533


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

dad a María. En esta línea es también <strong>de</strong> seña<strong>la</strong>r que<br />

para conservar el s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> propiedad origin<strong>al</strong> <strong>de</strong>l texto<br />

bíblico ha sido necesario un nuevo cambio gramatic<strong>al</strong>:<br />

el "in hortum <strong>su</strong>um" <strong>de</strong> <strong>la</strong> Vulgata <strong>en</strong> el "in ortum meum"<br />

<strong>de</strong>l formu<strong>la</strong>rio. Prosigue con otra acomodación que favorece<br />

el patrocinio <strong>de</strong> María sobre <strong>la</strong> humanidad aún <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> tierra. María, <strong>su</strong>bida <strong>al</strong> <strong>cielo</strong>, aum<strong>en</strong>tará <strong>su</strong> fecundidad<br />

precisam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>razón</strong> <strong>de</strong> <strong>su</strong> re<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro con el Esposo<br />

(<strong>su</strong> Hijo, Cristo) (13).<br />

Los "Alleluia" <strong>de</strong>l Sonó y <strong>de</strong>l Lau<strong>de</strong> han ambi<strong>en</strong>tado el<br />

clima <strong>de</strong> gozo por <strong>la</strong> festividad celebrada, mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong><br />

acumu<strong>la</strong>ción, ya <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el principio <strong>de</strong>l rezo litúrgico, <strong>de</strong><br />

los títulos marianos <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> bíblico (Virg<strong>en</strong> <strong>de</strong> Israel,<br />

Virg<strong>en</strong> Hija <strong>de</strong> Sión, Hija <strong>de</strong> Jerus<strong>al</strong>én) tan usados <strong>en</strong> el<br />

formu<strong>la</strong>rio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fiesta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Maternidad Virgin<strong>al</strong> nos<br />

apuntan bi<strong>en</strong> hacia un mismo autor, bi<strong>en</strong> hacia un fondo<br />

litúrgico común a los autores <strong>de</strong> ambos textos.<br />

YMNUS<br />

HIMNO<br />

En Pat<strong>en</strong>s glorie rutilum<br />

gaudiis<br />

Cunctis inc<strong>la</strong>ruit orbis<br />

fi<strong>de</strong>libus<br />

Festa celebria Matris<br />

<strong>al</strong>tissimi.<br />

Quo felix veitur regna<br />

per<strong>en</strong>nia.<br />

Hec uirgo g<strong>en</strong>itrix uerbo<br />

Altissimi<br />

tha<strong>la</strong>mum regis prolis<br />

adsist<strong>en</strong>s regie<br />

perpetui<br />

<strong>de</strong>xtera<br />

unici<br />

amicto r<strong>en</strong>it<strong>en</strong>s regina<br />

aureo.<br />

La <strong>en</strong>trada espl<strong>en</strong>dorosa <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

gloria<br />

iluminó con <strong>al</strong>egría a todos<br />

los fieles <strong>de</strong>l orbe,<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> fiesta insigne <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Madre <strong>de</strong>l Altísimo,<br />

cuando es llevada feliz a los<br />

reinos sempiternos.<br />

Esta es <strong>la</strong> virg<strong>en</strong>, madre <strong>de</strong>l<br />

verbo <strong>de</strong>l Altísimo,<br />

tá<strong>la</strong>mo <strong>de</strong>l rey perpetuo <strong>en</strong><br />

<strong>su</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia,<br />

que asiste a <strong>la</strong> diestra <strong>de</strong>l<br />

único rey,<br />

reina vestida con manto <strong>de</strong><br />

oro.<br />

(13) Por esta <strong>razón</strong> hemos dis<strong>en</strong>tido aquí <strong>de</strong> <strong>la</strong> traducción castel<strong>la</strong>na<br />

que pres<strong>en</strong>taba Gordillo. El dice "<strong>su</strong>be pues, dice el Señor,<br />

hasta que asome el día y se disip<strong>en</strong> <strong>la</strong>s tinieb<strong>la</strong>s".<br />

534


LA VIRGINIDAD DE MARÍA<br />

Hec ante sécu<strong>la</strong> electa<br />

g<strong>en</strong>itrix<br />

Maria nobilis uirginum<br />

floscu<strong>la</strong>,<br />

g<strong>en</strong>erans uirgineo num<strong>en</strong><br />

<strong>al</strong>tissimi<br />

<strong>al</strong>uo sanctissimo Deumque<br />

hominem.<br />

Celestis nuntius Gabriel<br />

ángelus<br />

affatus uirginem conceptú<strong>en</strong><br />

filii<br />

<strong>en</strong>ixa hominum vita cre<strong>de</strong>ntium,<br />

mater puérpera, uirgo<br />

perpetua.<br />

Patrata omnium uatum<br />

oracu<strong>la</strong><br />

priorum principium Micael<br />

mittitur<br />

ad<strong>su</strong>m<strong>en</strong>s uirginem choro<br />

angélico<br />

gestansque glorie throno<br />

prefulgido.<br />

Nunc uirgo uirginum a<strong>de</strong>pta<br />

se<strong>de</strong> luciflua réspice<br />

gloria<br />

seruulos<br />

<strong>de</strong>fl<strong>en</strong>tes crimina queque<br />

orr<strong>en</strong>tia,<br />

cunctis imperti<strong>en</strong>s congrua<br />

u<strong>en</strong>ia.<br />

Oramus, domina, iam pl<strong>en</strong>a<br />

tua ut Dominus<br />

gratia,<br />

prece<br />

sanctissima<br />

gem<strong>en</strong>tes <strong>la</strong>crimis atque<br />

<strong>su</strong>spiria<br />

ignoscat Dominus dirá<br />

facinora.<br />

Esta <strong>la</strong> Madre <strong>de</strong> Dios escogida<br />

antes <strong>de</strong> los siglos.<br />

María, noble vastago <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

vírg<strong>en</strong>es<br />

que <strong>en</strong>g<strong>en</strong>dró <strong>en</strong> <strong>su</strong>s virgin<strong>al</strong>es<br />

santísimas <strong>en</strong>trañas<br />

<strong>al</strong> verbo <strong>de</strong>l Altísimo, <strong>al</strong><br />

Dios hombre.<br />

Cuando el ángel Gabriel, celeste<br />

m<strong>en</strong>sajero,<br />

anunció a <strong>la</strong> virg<strong>en</strong> <strong>la</strong> concepción<br />

<strong>de</strong>l hijo,<br />

dio a luz <strong>al</strong> que es vida <strong>de</strong><br />

todos los crey<strong>en</strong>tes,<br />

madre fecunda, y virg<strong>en</strong><br />

perpetua.<br />

Re<strong>al</strong>izados todos los oráculos<br />

<strong>de</strong> los profetas<br />

anteriores, fue <strong>en</strong>viado primero<br />

Miguel<br />

que tomó a <strong>la</strong> virg<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre<br />

coros angélicos<br />

y <strong>la</strong> llevó <strong>al</strong> trono resp<strong>la</strong>n<strong>de</strong>ci<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> gloria.<br />

Virg<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vírg<strong>en</strong>es, ahora<br />

que ya has conseguido <strong>la</strong><br />

gloria<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> tu espl<strong>en</strong>dorosa se<strong>de</strong><br />

mira a tus siervos<br />

que lloran todos <strong>su</strong>s crím<strong>en</strong>es<br />

abominables,<br />

y conce<strong>de</strong> a todos <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ia<br />

conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te.<br />

Rogárnoste, Señora, ll<strong>en</strong>a ya <strong>de</strong><br />

gracia,<br />

que el Señor por tu ruego<br />

santísimo<br />

perdone <strong>su</strong>s amargas culpas<br />

a los que se arrepi<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>tre lágrimas y <strong>su</strong>spiros.<br />

535


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

Per te Altissimi Regis<br />

auxilium<br />

cunctis exposcimus fi<strong>de</strong>ntes<br />

famuli<br />

<strong>de</strong>tur uirginibus pi<strong>en</strong>a<br />

perfectio,<br />

et contin<strong>en</strong>tibus grafia<br />

auctior.<br />

Largire m<strong>en</strong>tibus nostris<br />

omnipot<strong>en</strong>s<br />

<strong>la</strong>p<strong>su</strong>m spiritu vita munditia,<br />

pell<strong>en</strong>s nefario luxu<br />

corporeo<br />

tuoque nomine dignos<br />

efficias.<br />

Sit tibi gloria semper cum<br />

g<strong>en</strong>ito<br />

sitque paraclito una pot<strong>en</strong>tia<br />

sit tuis seruulis proflua<br />

grafia,<br />

Pater omnipot<strong>en</strong>s, cuncta<br />

per secu<strong>la</strong>. Am<strong>en</strong>.<br />

Vers. — Speciem et pulchridinem.<br />

Tus servidores pedimos confiados<br />

por tu medio <strong>de</strong> auxilio <strong>de</strong>l<br />

Altísimo para todos;<br />

sea concedida a <strong>la</strong>s vírg<strong>en</strong>es<br />

perfección con<strong>su</strong>mada,<br />

gracia abundante a los contin<strong>en</strong>tes.<br />

Sé liber<strong>al</strong> con nosotros tú que<br />

todo lo pue<strong>de</strong>s<br />

para el caído <strong>en</strong> espíritu<br />

vida inmacu<strong>la</strong>da<br />

arrojando <strong>la</strong>s manchas contraídas<br />

por nuestros cuerpos<br />

y haznos a todos dignos <strong>de</strong><br />

tu nombre.<br />

Séate dada <strong>la</strong> gloria por siempre<br />

<strong>en</strong> unión <strong>de</strong> tu Hijo<br />

y <strong>de</strong>l paráclito, igu<strong>al</strong> contigo<br />

<strong>en</strong> pot<strong>en</strong>cia,<br />

y para tus siervos gracia<br />

abundante,<br />

Oh Padre omnipot<strong>en</strong>te, por<br />

los siglos <strong>de</strong> los siglos. Amén.<br />

Vers. — Tu aspecto y hermo<strong>su</strong>ra.<br />

Las diez estrofas <strong>de</strong>l Himno forman <strong>en</strong> <strong>su</strong> cont<strong>en</strong>ido<br />

dos grupos <strong>de</strong> cinco: El primero <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> poéticam<strong>en</strong>te<br />

<strong>la</strong> motivación <strong>de</strong> <strong>la</strong> fiesta consi<strong>de</strong>rándo<strong>la</strong> <strong>en</strong> sí misma;<br />

el segundo contemp<strong>la</strong> <strong>su</strong> verti<strong>en</strong>te "ad extra" y apoyada<br />

<strong>en</strong> el<strong>la</strong> concluye <strong>en</strong> actitud <strong>de</strong> petición.<br />

1. El tema <strong>de</strong> <strong>la</strong> fiesta litúrgica<br />

La primera estrofa seña<strong>la</strong> el hecho mismo <strong>de</strong>l misterio<br />

celebrado, puntu<strong>al</strong>izando los datos que lo integran:<br />

el <strong>su</strong>jeto y foco c<strong>en</strong>tr<strong>al</strong> es María, cuyo nombre no aparece,<br />

pero sí <strong>su</strong> título <strong>de</strong>finitorio, <strong>la</strong> maternidad divina<br />

(festa Matris <strong>al</strong>tissimi). Comi<strong>en</strong>zo y fin <strong>de</strong> <strong>la</strong> estrofa especifican<br />

<strong>la</strong> <strong>razón</strong> peculiar que se conmemora: <strong>la</strong> <strong>en</strong>tra-<br />

536


LA VIRGINIDAD DE MARÍA<br />

da espl<strong>en</strong>dorosa <strong>en</strong> el <strong>cielo</strong> (En Pat<strong>en</strong>s gloriae rutilum<br />

vehitur regna per<strong>en</strong>nia) (14). Se apuntan indicios <strong>de</strong>l modo<br />

singu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> esta <strong>en</strong>trada, tanto por el verbo "vehitur"<br />

a<strong>de</strong>cuado a una i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> tras<strong>la</strong>do no <strong>en</strong> propia virtud, como<br />

por los adjetivos empleados que miran <strong>al</strong> gozo producido<br />

por el misterio no sólo <strong>en</strong> <strong>la</strong> privilegiada persona <strong>de</strong> María<br />

(felix vehitur) sino <strong>en</strong> los fieles todos (gaudiis cunctis...<br />

orbis fi<strong>de</strong>libus).<br />

La mirada <strong>de</strong>l poeta contemp<strong>la</strong> seguidam<strong>en</strong>te a María<br />

ya <strong>en</strong> el <strong>cielo</strong>, atribuyéndole <strong>en</strong> acertado climax títulos<br />

in<strong>al</strong>i<strong>en</strong>ables: <strong>la</strong> maternidad virgin<strong>al</strong> (Uirgo g<strong>en</strong>etrix) culmina<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> condición regia <strong>de</strong> María que se <strong>de</strong>scribe tanto<br />

<strong>en</strong> <strong>su</strong> posición junto <strong>al</strong> rey (adsist<strong>en</strong>s regie <strong>de</strong>xtera<br />

unici) como <strong>en</strong> <strong>su</strong>s re<strong>al</strong>es atributos (amicto r<strong>en</strong>it<strong>en</strong>s regina<br />

áureo). El título que abarca todo el verso segundo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> estrofa <strong>en</strong>cierra, a nuestro <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r, una gran virtu<strong>al</strong>idad<br />

(tha<strong>la</strong>mum regis prolis perpetui): María <strong>en</strong> el<br />

<strong>cielo</strong> se <strong>de</strong>fine como objeto y lugar <strong>de</strong> comp<strong>la</strong>c<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

Cristo Rey absoluto. Pero esta comp<strong>la</strong>c<strong>en</strong>cia no se cierra<br />

<strong>en</strong> sí misma, sino que va marcada, ya <strong>en</strong> <strong>su</strong> es<strong>en</strong>cia, por<br />

el signo <strong>de</strong> <strong>la</strong> fecundidad: María celeste es el tá<strong>la</strong>mo nupci<strong>al</strong><br />

<strong>de</strong> Cristo Esposo. Por El<strong>la</strong> Cristo perpetuará los frutos<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> obra.<br />

La estrofa tercera <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> el tema <strong>de</strong> <strong>la</strong> maternidad<br />

virgin<strong>al</strong>, apuntando <strong>su</strong> dim<strong>en</strong>sión eterna (ante sécu<strong>la</strong><br />

electa g<strong>en</strong>itrix), <strong>la</strong> posición <strong>de</strong>stacada <strong>de</strong> <strong>su</strong> <strong>virginidad</strong><br />

(María nobilis virginum floscu<strong>la</strong>) que estriba <strong>en</strong> el<br />

singu<strong>la</strong>r privilegio <strong>de</strong> ser fecunda, dato que se res<strong>al</strong>ta<br />

como <strong>en</strong> otras ocasiones con <strong>la</strong> yuxtaposición <strong>de</strong> los términos<br />

antinómicos (g<strong>en</strong>erans virgíneo... <strong>al</strong>uo. En este mismo<br />

himno ya hemos visto: uirgo g<strong>en</strong>itrix), y el término<br />

<strong>de</strong> esa fecundidad (num<strong>en</strong> <strong>al</strong>tissimi — Deumque hominem).<br />

(14) Es sabido cómo el primer y último lugar <strong>de</strong> <strong>la</strong> frase ocupan,<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> técnica versificadora, un puesto <strong>de</strong> interés y <strong>de</strong> re<strong>al</strong>ce.<br />

El códice parece poner: "En pat<strong>en</strong> glorie rutilum...". El Líber Sacram<strong>en</strong>torum<br />

interpreta "En Pater glorie...". Ante <strong>la</strong> dificultad <strong>de</strong>l<br />

manuscrito preferimos con Gordillo <strong>la</strong> lectura propuesta por el erudito<br />

P. Burriel.<br />

587


J. TBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

La cuarta estrofa, <strong>al</strong> m<strong>en</strong>cionar el hecho histórico <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> concepción virgin<strong>al</strong>, <strong>al</strong>u<strong>de</strong> ve<strong>la</strong>dam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> maternidad<br />

espiritu<strong>al</strong> <strong>de</strong> María respecto a los hombres, <strong>al</strong> ser<br />

madre <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> se dice ser vida <strong>de</strong> los crey<strong>en</strong>tes (<strong>en</strong>ixa<br />

hominum vita cre<strong>de</strong>ntium) y <strong>su</strong>braya una vez más <strong>la</strong> antinomia<br />

<strong>de</strong>l misterio insisti<strong>en</strong>do aquí <strong>en</strong> <strong>la</strong> fecundidad <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> madre (mater puérpera) y <strong>en</strong> <strong>la</strong> perpetuidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> virg<strong>en</strong><br />

(uirgo perpetua).<br />

La primera parte <strong>de</strong>l himno concluye con <strong>la</strong> consi<strong>de</strong>ración<br />

plástica <strong>de</strong> <strong>la</strong> esc<strong>en</strong>a <strong>de</strong> <strong>la</strong> a<strong>su</strong>nción. Si un ángel<br />

(nuntius Gabriel) vino a <strong>de</strong>sve<strong>la</strong>r el misterio <strong>de</strong> <strong>la</strong> maternidad<br />

virgin<strong>al</strong>, otro ángel interv<strong>en</strong>drá —según el autor<br />

<strong>de</strong>l himno— <strong>en</strong> <strong>la</strong> re<strong>al</strong>ización <strong>de</strong>l misterio <strong>de</strong> <strong>la</strong> a<strong>su</strong>nción<br />

(principium Micael mittitur) (15). Su misión se concibe<br />

<strong>en</strong> dos tiempos marcados por s<strong>en</strong>dos participios: tomar<br />

(ad<strong>su</strong>m<strong>en</strong>s) a <strong>la</strong> Virg<strong>en</strong> y transportar<strong>la</strong> (gestansque)<br />

a <strong>su</strong> trono <strong>de</strong> gloria. El cuadro se completa con <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong>l cortejo angélico <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>su</strong>bida <strong>al</strong> <strong>cielo</strong> <strong>de</strong> María<br />

(choro angélico). Toda <strong>la</strong> acción se interpreta como culminación<br />

<strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes divinos sobre María, según <strong>su</strong>giere<br />

ampliam<strong>en</strong>te el verso primero <strong>de</strong> <strong>la</strong> estrofa estudiada<br />

(Patrata omnium uatum oracu<strong>la</strong>).<br />

(15) La piedad popu<strong>la</strong>r hacía interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> el tránsito corpor<strong>al</strong><br />

<strong>de</strong> María <strong>al</strong> arcángel San Miguel, según pue<strong>de</strong> atestiguarse por <strong>la</strong><br />

lectura interleccion<strong>al</strong> <strong>de</strong>l manuscrito 2, <strong>de</strong> Silos, trascrito por Férotin<br />

(Liber Sacram<strong>en</strong>torum, col. 786-795). Al principio <strong>de</strong>l precioso<br />

re<strong>la</strong>to, con rasgos que evocan <strong>la</strong> anunciación <strong>de</strong> Lucas, se hab<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> una visita <strong>de</strong>l Ángel, pero ocultando <strong>su</strong> nombre. Al fin<strong>al</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> narración conservada <strong>en</strong> el códice se m<strong>en</strong>ciona expresam<strong>en</strong>te el<br />

nombre <strong>de</strong>l arcángel Miguel. He aquí los dos pasajes: "In temporibus<br />

illis, cum esse Maria diebus ac noctibus uigi<strong>la</strong>ns et orans post<br />

Asc<strong>en</strong>sionem Domini, u<strong>en</strong>it ad eam angelus Domini et dixit ei: Maria<br />

<strong>su</strong>rge et accipe p<strong>al</strong>mam, quam nunc <strong>de</strong>tuli tibi: quoniam infra<br />

tres dies ad<strong>su</strong>mta eris... El dixi ad eam angelus: Quid queris nom<strong>en</strong><br />

meum, quod est magnum et mirabile?" (o. e, col. 786). "Et<br />

precepit Dominus Micaeli arcangelo, ut <strong>su</strong>sciperet corpus Marie in<br />

nubibus. Et cum <strong>su</strong>scepisset, dixit (Dominus) ad discípulos: Acce<strong>de</strong>te<br />

prope... Et intu<strong>en</strong>tes corpus Marie euntem cum angelis in celum,<br />

ui<strong>de</strong>runt animam Marie ingredi<strong>en</strong>tem in corpore <strong>su</strong>o"... (e*, e, col.<br />

794-795).<br />

538


LA VIRGINIDAD DE MARÍA<br />

2. La súplica<br />

A partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> sexta estrofa el himno se apoya sobre<br />

<strong>la</strong> dim<strong>en</strong>sión medianera y protectora <strong>de</strong>l triunfo celeste<br />

<strong>de</strong> María. Se adopta ante el<strong>la</strong>, primeram<strong>en</strong>te una actitud<br />

<strong>de</strong> humildad que se expresa <strong>en</strong> el término "seruulos", y<br />

<strong>en</strong> el reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> pecado (<strong>de</strong>fl<strong>en</strong>tes<br />

crimina queque orr<strong>en</strong>tia). Pero es una humildad confiada<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> que se <strong>su</strong>pone Señora; por eso, <strong>en</strong> <strong>su</strong> dignidad excelsa<br />

que emana <strong>de</strong> <strong>su</strong> condición virgin<strong>al</strong> (virgo virginum),<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> h<strong>al</strong>o <strong>de</strong> honor regio (a<strong>de</strong>pta gloria) y <strong>de</strong>l puesto<br />

singu<strong>la</strong>r que hoy ocupa (nunc... se<strong>de</strong> lucida), el compositor<br />

<strong>de</strong>l himno no <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong>torpecimi<strong>en</strong>to a <strong>su</strong> fili<strong>al</strong><br />

abandono, antes espera y casi pudiera <strong>de</strong>cirse que exige<br />

una mirada (réspice) que él intuye cargada <strong>de</strong> misericordia<br />

para todos sin distinción (cunctis imperti<strong>en</strong>s congrua<br />

v<strong>en</strong>ia).<br />

No se abandona esa postura <strong>de</strong> humildad <strong>en</strong> <strong>la</strong> estrofa<br />

séptima. La actitud p<strong>en</strong>it<strong>en</strong>te que el<strong>la</strong> comporta, ya<br />

esbozada previam<strong>en</strong>te (<strong>de</strong>fl<strong>en</strong>tes), se hace aquí más ac<strong>en</strong>tuada<br />

y más dramática (gem<strong>en</strong>tes <strong>la</strong>crimis atque <strong>su</strong>spiria).<br />

La humildad y <strong>la</strong> p<strong>en</strong>it<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>vi<strong>en</strong><strong>en</strong> oración (Oramus),<br />

que se pres<strong>en</strong>ta a María. Pero no es <strong>de</strong> el<strong>la</strong>, sino<br />

<strong>de</strong>l Señor <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> se sabe proce<strong>de</strong> el perdón que se solicita<br />

(ignoscat Dominus dirá facinora). Sólo se pret<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

que María interponga <strong>su</strong> v<strong>al</strong>imi<strong>en</strong>to (prece sanctissima)<br />

<strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l título excepcion<strong>al</strong> que le asiste (domina).<br />

El p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones con María a<strong>su</strong>nta<br />

<strong>en</strong> términos <strong>de</strong> esc<strong>la</strong>vitud ni es humil<strong>la</strong>nte ni anu<strong>la</strong>dor<br />

<strong>de</strong> confianza. Es, si se ati<strong>en</strong><strong>de</strong> a <strong>su</strong> contexto histórico,<br />

marco a<strong>de</strong>cuado y vehículo garantizado <strong>de</strong> un clima interperson<strong>al</strong><br />

<strong>de</strong> confianza. La esposa, <strong>la</strong> señora, por <strong>su</strong> natur<strong>al</strong>eza<br />

tierna y afectiva, era el peldaño fácil y atractivo<br />

para acce<strong>de</strong>r seguros <strong>al</strong> Señor. La conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ello<br />

arranca <strong>al</strong> compositor <strong>la</strong>s pa<strong>la</strong>bras inici<strong>al</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> octava<br />

estrofa: Per te. Las distancias <strong>en</strong>tre esc<strong>la</strong>vo y Soberano<br />

(Altissimi Regis... famuli) se acortan y llegan a reducirse<br />

a límites favorecedores <strong>de</strong> confianza (auxilium... expos-<br />

539


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

cimus fi<strong>de</strong>ntes) gracias a <strong>la</strong> mediación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Señora. Aunque<br />

<strong>la</strong> libertad <strong>de</strong> espíritu <strong>de</strong> aquí originada abre <strong>la</strong> mano<br />

<strong>su</strong>plicante <strong>en</strong> pro <strong>de</strong> todo necesitado (cunctis), se concreta<br />

<strong>la</strong> petición a favor <strong>de</strong> los vírg<strong>en</strong>es y <strong>de</strong> los contin<strong>en</strong>tes<br />

(<strong>de</strong>tur uirginibus pl<strong>en</strong>a perfectio, et contin<strong>en</strong>tibus gratia<br />

auctior).<br />

Antes <strong>de</strong> concluir con <strong>la</strong> doxología trinitaria habitu<strong>al</strong><br />

el poeta conc<strong>en</strong>tra <strong>su</strong> at<strong>en</strong>ción sobre <strong>la</strong> persona <strong>de</strong> María,<br />

a qui<strong>en</strong> se i<strong>de</strong>ntifica <strong>de</strong> t<strong>al</strong> modo con el Señor que, sin<br />

explícita m<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> mediaciones, se <strong>la</strong> <strong>su</strong>pone dadora<br />

omnipot<strong>en</strong>te (<strong>la</strong>rgire... omnipot<strong>en</strong>s). El <strong>al</strong>to rango <strong>de</strong>l señorío<br />

<strong>de</strong> María es requisitoria <strong>de</strong> exig<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> el comportami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong>s vas<strong>al</strong>los. Po<strong>de</strong>r mant<strong>en</strong>er siempre <strong>la</strong><br />

person<strong>al</strong> conducta <strong>al</strong> elevado nivel que <strong>la</strong> Señora rec<strong>la</strong>ma<br />

es <strong>la</strong> petición fin<strong>al</strong> y programática <strong>de</strong>l poeta esc<strong>la</strong>vo <strong>de</strong><br />

María (tuoque nomine dignos efficias).<br />

COMPLETORIA<br />

COMPLETURIA<br />

O inlibatum donum. O <strong>de</strong>cus<br />

certe uirgineum. O sacre<br />

prolis opus dicatum et uas<br />

septiformi dono digne farcitum,<br />

sacra uirgo Maria; omnisque<br />

pudicitie premium, cuius<br />

conceptio mysterium, cuius<br />

manifestatio priuilegium, cuiusque<br />

parturitio s<strong>al</strong>utem gignit<br />

et gaudium, quam nec<br />

uirile <strong>al</strong>iquando commercium,<br />

nec titil<strong>la</strong>ns unquam <strong>la</strong>sciuum,<br />

ñeque ullum contaminami obstinans<br />

<strong>de</strong>lictum: iam precamina<br />

uere cre<strong>de</strong>ntium ibi<strong>de</strong>m<br />

<strong>de</strong>fer ubi ad<strong>su</strong>mpta permanes<br />

sanctorum serta uel uirginum:<br />

illic que<strong>su</strong>mus esto nobis refugium<br />

quo <strong>de</strong> terr<strong>en</strong>is meruisti<br />

adtolli diuinitus ad poli<br />

fastigium. Et sicut per tuum<br />

¡Oh don purísimo! ¡oh espl<strong>en</strong>dor<br />

propio <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>virginidad</strong>!<br />

¡oh mansión <strong>de</strong>stinada<br />

<strong>al</strong> Hijo divino! ¡oh vaso (escogido)<br />

ll<strong>en</strong>o <strong>de</strong> los siete dones,<br />

Virg<strong>en</strong> María! ¡flor incomparable<br />

<strong>de</strong> pureza! Cuya<br />

concepción es un misterio,<br />

cuya manifestación es un privilegio,<br />

cuyo parto nos da <strong>la</strong><br />

s<strong>al</strong>ud y el gozo, a qui<strong>en</strong> nunca<br />

contaminó ni carn<strong>al</strong> comercio,<br />

ni movimi<strong>en</strong>to <strong>la</strong>scivo,<br />

ni el más mínimo pecado:<br />

pres<strong>en</strong>ta los ruegos <strong>de</strong> los verda<strong>de</strong>ram<strong>en</strong>te<br />

crey<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el<br />

lugar don<strong>de</strong> reinas a<strong>su</strong>mta,<br />

presidi<strong>en</strong>do a los santos y a<br />

<strong>la</strong>s vírg<strong>en</strong>es. Sé nuestro refugio,<br />

te <strong>su</strong>plicamos, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> ese<br />

tu trono el más excelso <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

540


LA VIRGINIDAD DE MARÍA<br />

hoc totum digna fuisti consequi<br />

simplum, sic mereamur<br />

per nostrum semivivum duplum<br />

in utroque revivisci per<br />

Christum Dominum nostrum,<br />

quo doc<strong>en</strong>te discimus p.<br />

gloria, a don<strong>de</strong> mereciste ser<br />

llevada <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra por<br />

virtud divina. Concé<strong>de</strong>nos conseguir<br />

por <strong>su</strong>s partes lo que<br />

tú <strong>de</strong> una so<strong>la</strong> vez <strong>al</strong>canzaste;<br />

para que <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> reinar<br />

nuestras <strong>al</strong>mas <strong>en</strong> el <strong>cielo</strong>,<br />

re<strong>su</strong>citemos también <strong>en</strong> el<br />

cuerpo por intercesión <strong>de</strong> Cristo<br />

Señor nuestro, que nos <strong>en</strong>señó<br />

a <strong>de</strong>cir: Pater noster.<br />

Comi<strong>en</strong>za <strong>la</strong> Completuria ex<strong>al</strong>tando <strong>la</strong> pureza <strong>de</strong>l <strong>al</strong>ma<br />

(inlibatum donum) y <strong>de</strong> cuerpo (<strong>de</strong>cus certe virgineum)<br />

<strong>en</strong> María. Es <strong>su</strong> singu<strong>la</strong>r <strong>de</strong>stino (sacre prolis opus dicatum)<br />

<strong>la</strong> c<strong>la</strong>ve <strong>de</strong> tan múltiples privilegios que se po<strong>la</strong>rizan<br />

<strong>en</strong> torno <strong>al</strong> misterio siempre evocado <strong>de</strong> <strong>la</strong> virgin<strong>al</strong><br />

maternidad. La <strong>su</strong>blimidad <strong>de</strong> este misterio foc<strong>al</strong> se <strong>de</strong>staca<br />

seña<strong>la</strong>ndo los diversos mom<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> maternidad:<br />

<strong>la</strong> concepción (cuius conceptio mysterium), <strong>la</strong> gestación<br />

(cuius manifestatio privilegium) y el <strong>al</strong>umbrami<strong>en</strong>to<br />

(cuiusque parturitio). Se <strong>su</strong>brayan también los rasgos <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>virginidad</strong> (nec uirile <strong>al</strong>iquando commercium) y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

limpieza <strong>de</strong> <strong>su</strong> espíritu ya que no sólo ignoró todo pecado<br />

(ñeque ullum contaminauit obstinans <strong>de</strong>lictum), sino<br />

también fue preservada <strong>de</strong> m<strong>al</strong>ignos impulsos propios <strong>de</strong><br />

natur<strong>al</strong>eza caída (nec titil<strong>la</strong>ns unquam <strong>la</strong>sciuum).<br />

En <strong>la</strong> petición se <strong>en</strong>cierra, a nuestro juicio, <strong>la</strong> afirmación<br />

más explícita <strong>de</strong> <strong>la</strong> a<strong>su</strong>nción corpor<strong>al</strong> <strong>de</strong> María <strong>al</strong><br />

<strong>cielo</strong>. El hecho merece <strong>de</strong>stacarse por el carácter <strong>en</strong>fático<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> súplica que carga <strong>su</strong> ac<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> fe cu<strong>al</strong>ificada<br />

<strong>de</strong> los peticionarios (iam precamina uere cre<strong>de</strong>ntium)<br />

don<strong>de</strong> el adverbio no se justifica por exig<strong>en</strong>cias rítmicas<br />

o métricas <strong>de</strong> verso. La petición que se formu<strong>la</strong> <strong>de</strong>scansa<br />

y pre<strong>su</strong>pone un dato específico <strong>de</strong> <strong>la</strong> fe mariana:<br />

sólo aceptando <strong>la</strong> a<strong>su</strong>nción <strong>en</strong> <strong>al</strong>ma y cuerpo <strong>de</strong> María<br />

<strong>al</strong> <strong>cielo</strong>, pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er s<strong>en</strong>tido lo que se solicita: Que se<br />

re<strong>al</strong>ice <strong>en</strong> nosotros <strong>de</strong> modo progresivo y como <strong>en</strong> dos<br />

tiempos (per nostrum semivivum duplum) <strong>la</strong> re<strong>su</strong>rrección<br />

<strong>de</strong> <strong>al</strong>ma y cuerpo (in utroque revivisci), que <strong>en</strong> María, por<br />

4<br />

541


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

<strong>su</strong>s méritos, se verificó <strong>en</strong> un solo acto (sicut per<br />

digna fuisti consequi<br />

simplum).<br />

tuum<br />

BENEDICTIO<br />

BENEDICTIO<br />

Christus Dommus, qui Matrem<br />

<strong>su</strong>am olim <strong>de</strong>or<strong>su</strong>m ubi<br />

uoluit pie ad<strong>su</strong>msit, dignetur,<br />

vos ibi Semper traici m<strong>en</strong>te,<br />

quos clem<strong>en</strong>ter creavit. Am<strong>en</strong>.<br />

Et sicut ex ea natus pot<strong>en</strong>ter<br />

mundo prebuit lum<strong>en</strong>, sic<br />

cor<strong>de</strong> inluminati per eam mereamini<br />

consc<strong>en</strong><strong>de</strong>re se<strong>de</strong>m.<br />

Am<strong>en</strong>.<br />

Quo sicut il<strong>la</strong> militia celestis<br />

exercitus <strong>su</strong>i ad<strong>su</strong>mtione<br />

sistit gravisa, sic omnium uestrorum<br />

criminum mestitia <strong>de</strong>fecata,<br />

quandoque mereamini<br />

beati adtolli in celestia regna.<br />

Am<strong>en</strong>.<br />

Ps<strong>al</strong>. III. — Gloria mea<br />

Deus.<br />

Cristo nuestro Señor, que<br />

(a<strong>su</strong>mió) sacó <strong>de</strong> esta tierra<br />

a <strong>su</strong> Madre, cuando le plugo,<br />

con tan gran misericordia, se<br />

digne levantar siempre <strong>al</strong> <strong>cielo</strong><br />

vuestras m<strong>en</strong>tes ya que os<br />

creó con tanta clem<strong>en</strong>cia.<br />

Amén.<br />

Y como el nacido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Virg<strong>en</strong><br />

fue luz po<strong>de</strong>rosa <strong>en</strong> el<br />

mundo, así, ilummados vuestros<br />

corazones por el<strong>la</strong>, merezcáis<br />

<strong>su</strong>bir a <strong>la</strong> se<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

gloria. Amén.<br />

Para que así como el<strong>la</strong>, milicia<br />

<strong>de</strong>l ejército celesti<strong>al</strong>, quedó<br />

inundada <strong>de</strong> júbilo <strong>en</strong> <strong>su</strong><br />

a<strong>su</strong>nción; así vosotros, borrada<br />

<strong>la</strong> sordi<strong>de</strong>z <strong>de</strong> todos vuestros<br />

pecados, merezcáis ser<br />

llevados <strong>al</strong>gún día <strong>en</strong>tre gozos<br />

a <strong>la</strong>s mansiones celesti<strong>al</strong>es.<br />

Amén.<br />

Ps<strong>al</strong>. III. — Dios, gloria mía.<br />

El primer voto <strong>de</strong> <strong>la</strong> B<strong>en</strong>edictio atribuye a Cristo <strong>en</strong><br />

última instancia el misterio <strong>de</strong> <strong>la</strong> a<strong>su</strong>nción, re<strong>la</strong>cionándolo<br />

ve<strong>la</strong>dam<strong>en</strong>te con el misterio nuclear <strong>de</strong> <strong>la</strong> maternidad<br />

divina (Christus Dominus, qui Matrem <strong>su</strong>am... ad<strong>su</strong>msit),<br />

y reconoci<strong>en</strong>do <strong>en</strong> él el fruto <strong>de</strong> una singu<strong>la</strong>r<br />

predilección (pie ad<strong>su</strong>mit). La reducción <strong>de</strong>l misterio a<br />

<strong>su</strong>s elem<strong>en</strong>tos es<strong>en</strong>ci<strong>al</strong>es, <strong>de</strong>jando <strong>al</strong> <strong>la</strong>do todo dato circunstanci<strong>al</strong><br />

y toda concesión a lo leg<strong>en</strong>dario, se insinúa<br />

también <strong>en</strong> <strong>la</strong> expresión "ubi uoluit", <strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>la</strong> partícu<strong>la</strong><br />

adquiere un v<strong>al</strong>or complexivo loc<strong>al</strong> y tempor<strong>al</strong>: cuan-<br />

542


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

do quiso y don<strong>de</strong> quiso, Cristo se llevó consigo a <strong>su</strong> Madre.<br />

La acción verificada por el Señor respecto a María<br />

<strong>en</strong> un pasado puntu<strong>al</strong> (olim) obe<strong>de</strong>ció a una actitud perman<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> misericordia <strong>de</strong> <strong>la</strong> que bi<strong>en</strong> se pue<strong>de</strong> esperar<br />

consiga <strong>de</strong> nosotros una continua refer<strong>en</strong>cia int<strong>en</strong>cion<strong>al</strong><br />

a <strong>la</strong>s re<strong>al</strong>ida<strong>de</strong>s celesti<strong>al</strong>es (dignetur vos ibi semper traici<br />

m<strong>en</strong>te).<br />

El segundo voto es un reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l papel medianero<br />

<strong>de</strong> María <strong>en</strong> or<strong>de</strong>n <strong>al</strong> logro <strong>de</strong> nuestro person<strong>al</strong><br />

<strong>de</strong>stino escatológico (consc<strong>en</strong><strong>de</strong>re se<strong>de</strong>m), pres<strong>en</strong>tado aquí<br />

bajo <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> luz (16). La B<strong>en</strong>edictio concluye <strong>de</strong>seando<br />

paridad <strong>de</strong> gozo con María a los asist<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong><br />

celebración litúrgica (sicut il<strong>la</strong>... gravisa, sic... mereamini<br />

beati adtolli), con un fin<strong>al</strong> semejante (<strong>su</strong>i ad<strong>su</strong>mtione<br />

— adtolli in celestia regna), aunque por caminos lógicam<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>sigu<strong>al</strong>es (omnium uestrorum criminum mestitia<br />

<strong>de</strong>facata).<br />

ORATIO<br />

ORATIO<br />

Domine Je<strong>su</strong> Christe, qui es<br />

gloria mea et in<strong>de</strong>fici<strong>en</strong>s misericordia,<br />

per interu<strong>en</strong>tum<br />

gloriose g<strong>en</strong>etricis tue ac semper<br />

uirginis Marie caput nostrum,<br />

ne uitiorum gurgite<br />

mergatur ex<strong>al</strong>ta.<br />

Et sicut eam <strong>su</strong>blevatam tecumque<br />

conregnatem credimus<br />

ac fatemur post somnium so-<br />

Señor nuestro Je<strong>su</strong>cristo, que<br />

eres nuestra gloria y misericordia<br />

in<strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te, por intercesión<br />

<strong>de</strong> tu gloriosa Madre<br />

y siempre virg<strong>en</strong> María levanta<br />

nuestras cabezas, para<br />

que no se anegu<strong>en</strong> <strong>en</strong> el torbellino<br />

<strong>de</strong> los vicios.<br />

Y así como creemos y confesamos<br />

que el<strong>la</strong> <strong>su</strong>bió <strong>al</strong> <strong>cielo</strong><br />

y reina contigo <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l<br />

(16) Aparte <strong>de</strong> otros leves cambios <strong>de</strong> nuestra traducción respecto<br />

a <strong>la</strong> que ofrece el P. Gordillo <strong>en</strong> esta B<strong>en</strong>edictio, <strong>en</strong> este punto<br />

creemos <strong>de</strong> mayor <strong>su</strong>bstancia nuestra variante. El refiere el sintagma<br />

"per eam" <strong>al</strong> verbo <strong>su</strong>bsigui<strong>en</strong>te "mereamini". Consi<strong>de</strong>ramos<br />

<strong>de</strong> mayor objetividad y fuerza re<strong>la</strong>cionarlo con el participio inmediato<br />

prece<strong>de</strong>nte "inluminati". Nos mueve a ello <strong>la</strong> <strong>razón</strong> <strong>de</strong> que<br />

<strong>la</strong> i<strong>de</strong>a dominante <strong>en</strong> este voto es <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> luz, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se <strong>su</strong>pone<br />

juega una capit<strong>al</strong> baza <strong>la</strong> figura <strong>de</strong> María. Queda así más <strong>de</strong>stacada<br />

y justificada <strong>la</strong> contraposición <strong>al</strong> parecer int<strong>en</strong>cionada "ex ea — per<br />

eam", que <strong>en</strong> <strong>la</strong> hipótesis <strong>de</strong> Gordillo se <strong>de</strong>svanece casi por completo.<br />

543


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

poris in celestia regna; ita<br />

quoque ea pro nobis <strong>su</strong>ffragante<br />

ac patrocinante, sic <strong>su</strong>peremus<br />

in<strong>su</strong>rg<strong>en</strong>tem aduersa<br />

ut tecum conletemur in gloriam<br />

sempiternam. Am<strong>en</strong>.<br />

Antiph. — Hec est que <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>dit.<br />

Hec est que pro.<br />

Antiph. — Sicut cedrus ex<strong>al</strong>tata.<br />

Resp. — Egre<strong>de</strong>re inter lilia<br />

opaca, filia Iherus<strong>al</strong>em, quia<br />

perfecta es et <strong>de</strong>cora et repreh<strong>en</strong>sio<br />

in te non est. Asc<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

quasi sponsa a Libano,<br />

et percipe b<strong>en</strong>edictionem fi<strong>de</strong>i<br />

a Domino Deo tuo.<br />

Vers. — Surge, propera, amica<br />

mea, formosa, et v<strong>en</strong>i, percipe.<br />

Virgo Christi Maria, cuius<br />

hodie processio sacra inter lilia<br />

opaca virginum ui<strong>de</strong>licet<br />

agmina, mirabilis mansit in<br />

se<strong>de</strong> <strong>su</strong>perna; efficiatur, que<strong>su</strong>mus,<br />

per sacrum fauorem<br />

tuum nobis indignis requies<br />

futura, quo tu potuisti ad<strong>su</strong>mi<br />

tanti miraculi gloria. Quat<strong>en</strong>us<br />

dominicain vocem il<strong>la</strong>m<br />

aure cordis mereamur audire,<br />

que <strong>de</strong> <strong>su</strong>pernis, te ad<strong>su</strong>m<strong>en</strong>do,<br />

inquit: asc<strong>en</strong><strong>de</strong>, Ibi<strong>de</strong>m<br />

vero percepturi cum omnibus<br />

Sanctis eternam requiem, ubi<br />

a Domino te credimus adquisiuisse<br />

fi<strong>de</strong>i sincerissime b<strong>en</strong>edictionem.<br />

Am<strong>en</strong>.<br />

<strong>su</strong>eño <strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte <strong>en</strong> el reino<br />

sempiterno, así también<br />

por <strong>su</strong>s ruegos y<br />

patrocinio,<br />

<strong>su</strong>peremos <strong>la</strong>s contradicciones<br />

<strong>de</strong> nuestros <strong>en</strong>emigos, para<br />

gozar contigo <strong>en</strong> <strong>la</strong> gloria<br />

sempiterna. Amén.<br />

Antif. — Esta es <strong>la</strong> que <strong>de</strong>sci<strong>en</strong><strong>de</strong>.<br />

Esta es <strong>la</strong> que proce<strong>de</strong>.<br />

Antif. — Como el cedro<br />

ex<strong>al</strong>tada.<br />

Resp. — S<strong>al</strong> por <strong>en</strong>tre los lirios<br />

opacos, hija <strong>de</strong> Jerus<strong>al</strong>em<br />

porque eres perfecta y hermosa,<br />

y no hay <strong>en</strong> tí cosa que repr<strong>en</strong><strong>de</strong>r.<br />

Asci<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>l Líbano<br />

como <strong>la</strong> esposa, y recibe <strong>la</strong><br />

b<strong>en</strong>dición que te da por tu fe<br />

el Señor Dios tuyo.<br />

Vers. — Levántate, date prisa<br />

amiga mía, hermosa mía,<br />

y v<strong>en</strong>, recibe mis dones.<br />

Virg<strong>en</strong> (Madre) <strong>de</strong> Cristo,<br />

María, cuya <strong>su</strong>bida <strong>en</strong>tre los<br />

lirios opacos, o sea <strong>en</strong>tre los<br />

escuadrones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vírg<strong>en</strong>es,<br />

terminó <strong>de</strong> modo admirable<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> se<strong>de</strong> más <strong>al</strong>ta<br />

<strong>de</strong> los<br />

<strong>cielo</strong>s; rogárnoste, que por tu<br />

favor sagrado nos sea concedido<br />

a nosotros aunque indignos,<br />

el futuro <strong>de</strong>scanso, <strong>al</strong> cu<strong>al</strong><br />

fuiste tú tras<strong>la</strong>dada con mi<strong>la</strong>gro<br />

tan glorioso. De <strong>su</strong>erte<br />

que merezcamos oir <strong>en</strong> nuestro<br />

interior aquel<strong>la</strong> voz <strong>de</strong>l<br />

Señor, que te dice <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

<strong>al</strong>to <strong>en</strong> tu a<strong>su</strong>nción;<br />

lo<br />

asci<strong>en</strong><strong>de</strong>.<br />

Para disfrutar <strong>en</strong> unión<br />

<strong>de</strong> los santos <strong>de</strong>l <strong>de</strong>scanso<br />

eterno <strong>al</strong>lí, don<strong>de</strong> creemos que<br />

544


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

De Ps<strong>al</strong>mo L. — Lauda.<br />

Exult<strong>en</strong>t in te, Domine, <strong>la</strong>bia<br />

nostra preconio ueritatis, ad<br />

con<strong>la</strong>udandan ueram ad<strong>su</strong>mtionem<br />

inlibate Maria g<strong>en</strong>etricis<br />

tue. Et que <strong>de</strong> terris<br />

pot<strong>en</strong>ti<strong>al</strong>iter meruit <strong>su</strong>bduci<br />

<strong>su</strong>pernis sedibus duinitatis adtolli,<br />

mereamur per eius fauorem<br />

ab omnibus hic peccatis<br />

erui et illic beatorum fulg<strong>en</strong>tibus<br />

choris misericorditer introduci.<br />

recibiste <strong>de</strong>l Señor <strong>la</strong> b<strong>en</strong>dición<br />

por tu fe sincerísima.<br />

Amén.<br />

De Ps<strong>al</strong>mo L. — A<strong>la</strong>ba.<br />

Alégr<strong>en</strong>se <strong>en</strong> tí, Señor, nuestros<br />

<strong>la</strong>bios con verda<strong>de</strong>ras a<strong>la</strong>banzas,<br />

para celebrar <strong>la</strong> verda<strong>de</strong>ra<br />

a<strong>su</strong>nción <strong>de</strong> tu Madre<br />

<strong>la</strong> purísima Virg<strong>en</strong> María. Y"<br />

como el<strong>la</strong> mereció ser sacada<br />

<strong>de</strong> este mundo por obra <strong>de</strong><br />

tu po<strong>de</strong>r y levantada junto ai<br />

solio <strong>su</strong>premo <strong>de</strong> <strong>la</strong> divinidad,,<br />

también nosotros merezcamos<br />

por <strong>su</strong> favor ser librados aquí<br />

<strong>de</strong> nuestros pecados, e introducidos<br />

misericordiosam<strong>en</strong>te<br />

<strong>al</strong>lí a <strong>la</strong> compañía <strong>de</strong> los coros<br />

refulg<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> los bi<strong>en</strong>av<strong>en</strong>turados.<br />

La primera <strong>de</strong> estas oraciones va dirigida a Cristo. El<br />

cont<strong>en</strong>ido fundam<strong>en</strong>t<strong>al</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> celebración <strong>su</strong>giere <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

primera parte una petición <strong>en</strong> línea <strong>de</strong> a<strong>su</strong>nción y elevación<br />

mor<strong>al</strong> (Domine Je<strong>su</strong> Christe... caput nostrum, ne<br />

uitiorum gurgite mergatur ex<strong>al</strong>ta). No se olvida <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Madre Virg<strong>en</strong> <strong>en</strong> esta protección <strong>de</strong> nuestra<br />

conducta ética. En <strong>su</strong> segunda parte, sobre una abierta<br />

profesión <strong>de</strong> fe <strong>en</strong> <strong>la</strong> a<strong>su</strong>nción y re<strong>al</strong>eza <strong>de</strong> María (sicut<br />

eam <strong>su</strong>blevatam tecumque conregnatem credimus ac<br />

fatemur) con marcada <strong>al</strong>usión <strong>al</strong> elem<strong>en</strong>to corpor<strong>al</strong> <strong>de</strong><br />

este misterio (post somnium soporis) (17). La Oratio apoya<br />

<strong>la</strong> misión medianera <strong>de</strong> <strong>la</strong> Virg<strong>en</strong> Madre.<br />

Las antífonas <strong>al</strong>u<strong>de</strong>n <strong>al</strong> S<strong>al</strong>mo 44,5 y a Eclesiástico<br />

24,17, <strong>en</strong> una aplicación acomodaticia <strong>al</strong> tema <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>n-<br />

(17) Si <strong>en</strong> <strong>la</strong> fórmu<strong>la</strong> "somnium soporis" ha <strong>de</strong> verse una expresión<br />

eufemistica <strong>de</strong> <strong>la</strong> "muerte", <strong>la</strong> partícu<strong>la</strong> "post" que le prece<strong>de</strong><br />

induce a p<strong>en</strong>sar <strong>en</strong> una terminación <strong>de</strong> ese período <strong>de</strong> "muerte",<br />

esto es, <strong>en</strong> una re<strong>su</strong>rrección.<br />

545-


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

ción(18). El Responsorio toma unos versículos <strong>de</strong>l Cantar<br />

modificando <strong>al</strong>gunos términos para referirlos con c<strong>la</strong>ra<br />

int<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> el <strong>cielo</strong> y <strong>de</strong> coronación<br />

celeste <strong>de</strong> María (19). La invitación reiterada <strong>de</strong>l Esposo<br />

<strong>de</strong>l Cantar, <strong>al</strong> <strong>en</strong>tonar el canto <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>v<strong>en</strong>ida a <strong>la</strong><br />

primavera que es anuncio <strong>de</strong> ultimación <strong>de</strong> <strong>de</strong>sposorios,<br />

presta <strong>su</strong>s pa<strong>la</strong>bras y <strong>su</strong> simbolismo <strong>al</strong> versículo previo a<br />

<strong>la</strong> segunda oración (20).<br />

La oración segunda va dirigida a María. La invocación<br />

<strong>su</strong>braya <strong>en</strong> el<strong>la</strong> tanto el título <strong>de</strong> <strong>su</strong> <strong>virginidad</strong> (Virgo<br />

Christi Maria) como el <strong>de</strong> <strong>su</strong> a<strong>su</strong>nción, ya <strong>en</strong> <strong>su</strong> re<strong>al</strong>ización<br />

(processio sacra inter lilia opaca virginum ui<strong>de</strong>licet<br />

agmina), ya <strong>en</strong> <strong>su</strong> término (mirabilis mansit in se<strong>de</strong> <strong>su</strong>perna).<br />

La petición ti<strong>en</strong>e un objeto c<strong>la</strong>ro: <strong>la</strong> "requies futura"<br />

que se sabe es "eterna" (eternam). Circunstancias<br />

concomitantes <strong>de</strong> ese <strong>de</strong>scanso eterno son <strong>la</strong> compañía<br />

<strong>de</strong> todos los santos (ibi<strong>de</strong>m vero percepturi cum ómnibus<br />

sanctis) y sobre todo <strong>la</strong> <strong>de</strong> María cuya a<strong>su</strong>nción y glorificación<br />

se <strong>su</strong>brayan especi<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te (quo tu potuisti ad<strong>su</strong>mi<br />

tanti miraculi gloria ubi a Domino te credimus adquisiuisse<br />

fi<strong>de</strong>i sincerissime b<strong>en</strong>edictionem). El logro <strong>de</strong><br />

este <strong>de</strong>scanso es inmerecido para nosotros (efficiatur...<br />

nobis indignis) pero se espera conseguir por <strong>la</strong> acción<br />

medianera <strong>de</strong> María (per sacrum fauorem tuum). La oración<br />

tercera, aunque dirigida nuevam<strong>en</strong>te a Cristo, no es<br />

más que una variatio <strong>de</strong>l tema <strong>de</strong> <strong>la</strong> segunda: <strong>la</strong> a<strong>su</strong>nción<br />

<strong>de</strong> María, Madre sin mancha (veram ad<strong>su</strong>mtionem<br />

inlibate Marie g<strong>en</strong>etricis tue <strong>su</strong>bduci-adtolli) <strong>su</strong> refer<strong>en</strong>cia<br />

a los términos "a quo" y "ad quem" (que <strong>de</strong> terris —<br />

<strong>su</strong>pernis sedibus diuinitatis), el objeto <strong>de</strong> <strong>la</strong> petición (illic<br />

(18) La Vulgata dirá: "Specie tua et pulchritudine tua, int<strong>en</strong><strong>de</strong>,<br />

prospere proce<strong>de</strong> et regna..." (Ps 44,5) y "quasi cedrus exaitata <strong>su</strong>m<br />

in Libano et quasi cypres<strong>su</strong>s in monte Sion" (Ecclo. 24,17).<br />

(19) Cantar 4,7 : "Tota pulchra es, amica mea, et macu<strong>la</strong> non<br />

est in te. V<strong>en</strong>i <strong>de</strong> Libano, sponsa mea, v<strong>en</strong>i <strong>de</strong> Libano, v<strong>en</strong>i, coronaberis",<br />

don<strong>de</strong> el "v<strong>en</strong>i" se ha transformado por el compositor <strong>de</strong>l<br />

formu<strong>la</strong>rio litúrgico <strong>en</strong> "asc<strong>en</strong><strong>de</strong>" y el "coronaberis" ha sido parafraseado<br />

con <strong>la</strong> fòrmu<strong>la</strong> "et percipe b<strong>en</strong>edictionem fi<strong>de</strong>i a Domino<br />

Deo tuo".<br />

(20) Cantar 2,10 : "En dilectus meus loquitur mihi : Surge, propera,<br />

amica mea, columba mea, formosa mea, et v<strong>en</strong>i.<br />

546


LA VIRGINIDAD DE MARÍA<br />

beatorum fulg<strong>en</strong>tibus choris misericorditer introduci), y<br />

<strong>la</strong> interposición <strong>de</strong>l v<strong>al</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> María (per eius fauorem).<br />

DE<br />

CANTICO<br />

DE CÁNTICO<br />

Gau<strong>de</strong>ns gau<strong>de</strong>bo in Domino,<br />

et exultabit anima mea<br />

in Deo meo. Quia induit me<br />

vestim<strong>en</strong>tum s<strong>al</strong>utis et indum<strong>en</strong>tum<br />

iustitie circum<strong>de</strong>dit<br />

me.<br />

Quasi sponsam <strong>de</strong>coratam<br />

chorona et quasi sponsam ornatam<br />

monilibus <strong>su</strong>is.<br />

Sicut <strong>en</strong>im terra profert<br />

germ<strong>en</strong> <strong>su</strong>um et sicut ortus<br />

sem<strong>en</strong> <strong>su</strong>um germinat sic Dominus<br />

germinabit iustitiam et<br />

<strong>la</strong>u<strong>de</strong>n coram universis g<strong>en</strong>tibus.<br />

Propter Syon non tacebo, et<br />

propter Iherus<strong>al</strong>em non quiescam<br />

donee egrediatur ut<br />

spl<strong>en</strong>dor; iustus eius ut <strong>la</strong>mpas<br />

asc<strong>en</strong>datur. Et<br />

ui<strong>de</strong>bunt<br />

g<strong>en</strong>tes iustum tuum, et cuncti<br />

reges terre inclitum tuum. Et<br />

uocabitur tibi nom<strong>en</strong> nouum,<br />

quod os domini nominabit.<br />

Et eris chorona glorie in<br />

manu Domini, et dia<strong>de</strong>ma<br />

regni in manu Dei tui. Non<br />

uocaberis ultra <strong>de</strong>relicta et<br />

terra tua non uocabitur amplius<br />

<strong>de</strong>so<strong>la</strong>ta.<br />

Sed uocabitur uoluntas mea<br />

in ea, et terra tua inhabita-<br />

Me <strong>al</strong>egraré con gran gozo<br />

<strong>en</strong> el Señor y mi <strong>al</strong>ma se regocijará<br />

<strong>en</strong> mi Dios. Porque<br />

me ha cubierto con <strong>la</strong> vestidura<br />

<strong>de</strong> s<strong>al</strong>vación y me ha<br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>dido con el vestido <strong>de</strong><br />

justicia.<br />

Como a <strong>la</strong> esposa adornada<br />

con <strong>su</strong> dia<strong>de</strong>ma, y como a <strong>la</strong><br />

esposa adornada con <strong>su</strong>s a<strong>de</strong>rezos<br />

y pulseras.<br />

Porque como <strong>la</strong> tierra produce<br />

<strong>su</strong>s sem<strong>en</strong>teras y como<br />

hace germinar el huerto <strong>su</strong>s<br />

flores, así Dios hará germinar<br />

<strong>la</strong> justicia y <strong>la</strong> <strong>al</strong>egría a<br />

pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s g<strong>en</strong>tes.<br />

Por amor a Sión no c<strong>al</strong><strong>la</strong>ré<br />

y por amor a Jerus<strong>al</strong>én no<br />

<strong>de</strong>scansaré hasta que s<strong>al</strong>ga <strong>su</strong><br />

resp<strong>la</strong>ndor y el justo <strong>de</strong>l Señor<br />

brille como lámpara <strong>en</strong>c<strong>en</strong>dida.<br />

Y verán <strong>la</strong>s naciones<br />

a tu justo, y todos los reyes<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra a tu príncipe.<br />

Y te l<strong>la</strong>marán con nombre<br />

nuevo, que te impondrá los<br />

<strong>la</strong>bios <strong>de</strong>l Señor.<br />

Y serás corona <strong>de</strong> gloria <strong>en</strong><br />

manos <strong>de</strong>l Señor, y dia<strong>de</strong>ma<br />

re<strong>al</strong> <strong>en</strong> manos <strong>de</strong> tu Dios. No<br />

serás más l<strong>la</strong>mada <strong>de</strong>sierta, y<br />

tu territorio no será más l<strong>la</strong>mado<br />

sitio <strong>de</strong> <strong>de</strong>so<strong>la</strong>ción.<br />

Sino que reconocerán <strong>en</strong> el<strong>la</strong><br />

los efectos <strong>de</strong> mi amor, y tu<br />

547


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

bitur. Quia comp<strong>la</strong>cuit Domino<br />

in te, et térra tua inhabitabitur.<br />

Habitabit <strong>en</strong>im iuv<strong>en</strong>is<br />

cum uirgine, et habitabunt<br />

in te filii tui.<br />

Et gau<strong>de</strong>bit spon<strong>su</strong>s <strong>su</strong>per<br />

sposam <strong>su</strong>am et gau<strong>de</strong>bit <strong>su</strong>per<br />

te Dominus Deus tuus.<br />

Super muros tuos Iherus<strong>al</strong>em<br />

constitui custo<strong>de</strong>s tota<br />

die et tota nocte, in perpetuum<br />

non tacebunt. Qui reminiscimini<br />

Dominum, ne taceatis<br />

et ne <strong>de</strong>tis sil<strong>en</strong>tium<br />

<strong>de</strong>nec stabiliat et ponat Iherus<strong>al</strong>em<br />

<strong>la</strong>u<strong>de</strong>m in térra.<br />

tierra será <strong>de</strong> nuevo habitada.<br />

Porque se comp<strong>la</strong>ció el Señor<br />

<strong>en</strong> tí, tu tierra será <strong>de</strong> nuevo<br />

habitada. Morará el jov<strong>en</strong><br />

junto a <strong>la</strong> doncel<strong>la</strong>, y habitarán<br />

tus hijos <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> tí.<br />

Se <strong>al</strong>egrará el esposo con<br />

<strong>su</strong> esposa y sobre tí se <strong>al</strong>egrará<br />

el Señor, Dios tuyo.<br />

Sobre tus muros, Jerus<strong>al</strong>én,<br />

puse c<strong>en</strong>tine<strong>la</strong>s día y noche,<br />

no c<strong>al</strong><strong>la</strong>rán nunca. Por tanto,<br />

acordaos <strong>de</strong>l Señor, no c<strong>al</strong>léis<br />

y no os <strong>en</strong>treguéis <strong>al</strong> sil<strong>en</strong>cio,<br />

hasta que ponga y establezca<br />

a Jerus<strong>al</strong>én, mi gloria<br />

<strong>la</strong> tierra.<br />

sobre<br />

El Cántico reproduce Isaías 61,10-62,7(21). Los dos<br />

primeros versículos son una explosión lírica <strong>de</strong> Sión personificada<br />

ante los nuevos horizontes que se abr<strong>en</strong> a <strong>su</strong><br />

mirada: Dios le ha concedido <strong>la</strong> s<strong>al</strong>vación que se ofrece<br />

a <strong>la</strong> vista como vestim<strong>en</strong>ta nupci<strong>al</strong>, porque, liberada Sión,<br />

<strong>en</strong>trará <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ciones estrechas con Dios <strong>en</strong> c<strong>al</strong>idad <strong>de</strong><br />

Esposa, sin verse ya <strong>en</strong> peligro <strong>de</strong> ser <strong>en</strong>tregada <strong>de</strong> nuevo<br />

a los <strong>en</strong>emigos.<br />

La nueva situación <strong>de</strong> Sión s<strong>al</strong>vada será tan singu<strong>la</strong>r<br />

que merecerá un nombre nuevo, impuesto por Dios, aunque<br />

el profeta av<strong>en</strong>tura nombres <strong>de</strong>scriptivos, <strong>en</strong>tre los<br />

(21) Exist<strong>en</strong> <strong>al</strong>gunas variantes. "Vestim<strong>en</strong>tum" por "vestim<strong>en</strong>tis",<br />

"indum<strong>en</strong>tum" por "indum<strong>en</strong>to", "Quasi sponsam <strong>de</strong>coratam<br />

cborcna" <strong>en</strong> lugar <strong>de</strong> "quasi spon<strong>su</strong>m <strong>de</strong>coratum corona" <strong>en</strong> 61,10.<br />

Omisión <strong>de</strong> "Deus" <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> "Dominus" <strong>en</strong> 61,11. Una distinta<br />

puntuación <strong>en</strong> 62,1: "doñee egrediatur ut spl<strong>en</strong>dor; iustus eius ut<br />

<strong>la</strong>mpas acc<strong>en</strong>datur" <strong>en</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>la</strong> propuesta <strong>en</strong> <strong>la</strong> Vulgata. En 62,<br />

2 se interpone "terre" <strong>en</strong>tre "reges" e "inclitum". En 62, 4 a lee "Sed<br />

uocabitur uoluntas mea in ea, et térra tua inhabitabitur" <strong>en</strong> lugar<br />

<strong>de</strong> "Sed vocaberis voluntas mea in ea, et térra tua. inhabitata". En<br />

62,5 se antepone "Dominus" a "Deus tuus". Des<strong>de</strong> 62, 6 b <strong>la</strong> Vulgata<br />

lee y puntúa así: "Super muros tuos Ierus<strong>al</strong>em constitui custo<strong>de</strong>s;<br />

tota die et tota nocte in perpetuum non tacedunt. Qui reminiscimini<br />

Domini ne taceatis, et ne <strong>de</strong>tis sil<strong>en</strong>tium ei, doñee stabiliat et<br />

doñee ponat Ierus<strong>al</strong>em <strong>la</strong>u<strong>de</strong>m in térra".<br />

548


LA VIRGINIDAD DE MÁRIA<br />

que prev<strong>al</strong>ece el <strong>de</strong> Esposa que hace <strong>la</strong>s <strong>de</strong>licias <strong>de</strong>l Esposo<br />

(62,1-5). Bajo <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tine<strong>la</strong>s hab<strong>la</strong> probablem<strong>en</strong>te<br />

el profeta mismo, insisti<strong>en</strong>do a Dios para que<br />

haga a Jerus<strong>al</strong>én objeto <strong>de</strong> admiración <strong>en</strong>tre los pueblos<br />

(62,6-7) (22).<br />

El autor <strong>de</strong>l formu<strong>la</strong>rio ha elegido este pasaje <strong>de</strong> Isaías,<br />

acomodándolo a María, <strong>en</strong> qui<strong>en</strong> parece ver pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te<br />

cumplidas estas predicciones proféticas. En nadie mejor<br />

que <strong>en</strong> María a<strong>su</strong>nta y gloriosa <strong>en</strong>cajan <strong>la</strong>s figuras y símbolos<br />

<strong>de</strong> Isaías para expresar <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> <strong>la</strong> humanidad<br />

redimida. La gloria <strong>de</strong> María, implicada <strong>en</strong> <strong>su</strong> a<strong>su</strong>nción<br />

y coronación celeste, es el logro más acabado <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

s<strong>al</strong>vación operada por Cristo.<br />

BENEDICTUS<br />

BENEDICTOS<br />

Filia Syon, b<strong>en</strong>edic Domino<br />

Deo excelso, in omni b<strong>en</strong>edictione<br />

et <strong>la</strong>u<strong>de</strong>.<br />

Sono. — Audi filia et vi<strong>de</strong> et<br />

inclina aurem tuam quia concupiuit<br />

rex pulchritudinem<br />

tuam. Alleluia.<br />

Ipse est Dominus Deus tuus,<br />

et adorabunt eum filie in<br />

muneribus uultum tuum <strong>de</strong>precabuntur<br />

omnes diuites plebis<br />

omnis gloria eius.<br />

Lau<strong>de</strong>s. —• Laudate Dominum.<br />

Ymno.—En pat<strong>en</strong>s.<br />

Hija <strong>de</strong> Sión, b<strong>en</strong>dice <strong>al</strong><br />

Señor Dios excelso, con todo<br />

género <strong>de</strong> b<strong>en</strong>dición y <strong>de</strong> a<strong>la</strong>banza.<br />

Sono. — Escucha, hija, ati<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

e inclina tu oido, porque<br />

el rey ha <strong>de</strong>seado tu hermo<strong>su</strong>ra.<br />

Aleluya.<br />

El es el Señor Dios tuyo, y<br />

lo adorarán <strong>la</strong>s vírg<strong>en</strong>es trayéndole<br />

<strong>su</strong>s dones, se inclinarán<br />

ante tu faz todos los<br />

magnates <strong>de</strong>l reino, con toda<br />

<strong>su</strong> gloria.<br />

Lau<strong>de</strong>s. — A<strong>la</strong>bad <strong>al</strong> Señor.<br />

Himno.—-La <strong>en</strong>trada.<br />

El título <strong>de</strong> <strong>la</strong> invocación, ya u<strong>su</strong><strong>al</strong>, (filia Syon)<br />

tomado<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> literatura profética (Is 1,8; 3,16; Lam<strong>en</strong>t 1,6;<br />

(22) Cfr. M. GARCÍA CORDERO, Biblia Com<strong>en</strong>tada, III (Libros Froféticos)<br />

BAC Madrid 1961, p. 366-368; L. ALONSO SCHOKEL, Isaías, Madrid<br />

1968, p. 285-287.<br />

549


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

2,1), da paso a una petición directa a María que se intuye<br />

como <strong>en</strong>cargo comisorio <strong>de</strong> a<strong>la</strong>banza divina por los<br />

prodigios <strong>en</strong> el<strong>la</strong> verificados. La fórmu<strong>la</strong> <strong>la</strong>udatoria "b<strong>en</strong>edicere<br />

in omni b<strong>en</strong>edictione et <strong>la</strong>u<strong>de</strong>" <strong>de</strong> c<strong>la</strong>ro sabor<br />

semítico tanto por <strong>la</strong> iteración <strong>de</strong> términos <strong>de</strong> una misma<br />

raíz como por <strong>la</strong> sinonimia, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> versión<br />

vulgata <strong>de</strong> Esdras II, 9, 5 y <strong>en</strong> <strong>su</strong> primer elem<strong>en</strong>to<br />

se h<strong>al</strong><strong>la</strong> también <strong>en</strong> Efesios 1,3 traduci<strong>en</strong>do <strong>la</strong> frase griega<br />

eüXoyriaac; év Trocan eúXoyía (23).<br />

El sonó vuelve una vez más sobre el S<strong>al</strong>mo 44 y acomoda<br />

a María los versículos 11-13, con omisiones muy características<br />

(obliviscere populi tui et domus patris tui)<br />

que pudiera m<strong>al</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse y que obscurecerían el papel<br />

mediador y materi<strong>al</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Señora, con int<strong>en</strong>cionados añadidos<br />

(ipse es Dominus Deus tuus) y con mutaciones (adorabunt<br />

eum filie, por adora eum), que <strong>de</strong>stacan <strong>la</strong> maternidad<br />

divina <strong>de</strong> María.<br />

Lau<strong>de</strong>s incoa el s<strong>al</strong>mo 150 y el Himno introduce <strong>la</strong>s<br />

pa<strong>la</strong>bras inici<strong>al</strong>es <strong>de</strong>l anteriorm<strong>en</strong>te estudiado.<br />

COMPLETURIA<br />

COMPLETURIA<br />

Matutinis precibus te Dominum<br />

exoramus piissimum,<br />

ut sicut inlustris gloriosissima<br />

uirgo Maria hodie per <strong>de</strong>cus<br />

uirginitatis <strong>su</strong>pernam a<strong>de</strong>pta<br />

est se<strong>de</strong>m, <strong>su</strong>per meritum illius<br />

acceptabilis fauoris apud<br />

te conletari mereamur in celestibus<br />

regnis. p.<br />

En estas preces matutinas<br />

te pedimos piadosísimo Señor,<br />

que así como <strong>la</strong> ilustre y gloriosísima<br />

Virg<strong>en</strong> María mereció<br />

hoy por <strong>la</strong> gloria <strong>de</strong> <strong>su</strong><br />

<strong>virginidad</strong> conseguir <strong>la</strong> primera<br />

se<strong>de</strong> <strong>en</strong> el paraíso, también<br />

nosotros por el favor<br />

siempre at<strong>en</strong>dido <strong>de</strong> esta Señora,<br />

merezcamos <strong>al</strong>egrarnos<br />

contigo <strong>en</strong> el reino <strong>de</strong> los <strong>cielo</strong>s.<br />

Pater noster.<br />

(23) La eüXoyíce, <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> Efesios, ha sido puesta <strong>en</strong> Dios<br />

y ti<strong>en</strong>e como <strong>de</strong>stinatarios a los hombres y quizá más concretam<strong>en</strong>te<br />

a los cristianos (f)Liá


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

La oración Completuria, dirigida a Dios Padre, se apoya<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> bondad misma <strong>de</strong> este Dios (piissimum) para formu<strong>la</strong>r<br />

una estricta petición <strong>de</strong> cont<strong>en</strong>ido netam<strong>en</strong>te escatológico<br />

<strong>en</strong> <strong>su</strong> dim<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> gozo (apud te conletari) y <strong>de</strong><br />

reinado (in celestibus regnis). Lo que <strong>en</strong> principio es don<br />

<strong>de</strong> Dios, fruto <strong>de</strong> una súplica, se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> también como<br />

<strong>de</strong>bido <strong>al</strong> hombre mismo y merecido (mereamur). El autor<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> oración ha establecido un par<strong>al</strong>elismo <strong>en</strong>tre nuestro<br />

acceso <strong>al</strong> gozo celesti<strong>al</strong> y <strong>la</strong> a<strong>su</strong>nción gloriosa <strong>de</strong> María.<br />

Pero ha <strong>su</strong>brayado también <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias: El<strong>la</strong> <strong>al</strong>canza<br />

<strong>la</strong> más <strong>al</strong>ta cumbre (<strong>su</strong>pernam a<strong>de</strong>pta est se<strong>de</strong>m)<br />

coronándose <strong>de</strong> honor y <strong>de</strong> gloria (inlustris gloriosissima<br />

uirgo Maria) <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> <strong>su</strong> peculiar <strong>virginidad</strong> (per <strong>de</strong>cus<br />

uirginitatis). Nosotros, aunque empeñemos nuestro<br />

esfuerzo (mereamur), junto <strong>al</strong> favor <strong>de</strong> Dios (exoramus<br />

te Dominum) imploramos el mérito mediador <strong>de</strong> María<br />

a<strong>su</strong>nta (<strong>su</strong>per meritum illius acceptabilis fauoris).<br />

BENEDICTIO<br />

BENEDICTIO<br />

Christus Domtaus qui hodie<br />

uirginem et g<strong>en</strong>etricem <strong>su</strong>am<br />

<strong>de</strong>corauit ad<strong>su</strong>mtionis gloria<br />

<strong>de</strong>t uobis ab omnibus peccatis<br />

erui, ne u<strong>en</strong>iatis in p<strong>en</strong>am.<br />

Am<strong>en</strong>.<br />

Et sicut il<strong>la</strong> meruit per integritatem<br />

carnis Angelorum<br />

cuneis admitti; sie ibi<strong>de</strong>m<br />

quandoque conlocati nunquam<br />

uos patiatur Domtaus in complexu<br />

<strong>su</strong>o diuelli. Am<strong>en</strong>.<br />

Quo in anima simul et corpore<br />

mundiores obt<strong>en</strong>tu Virginis<br />

<strong>su</strong>e a <strong>de</strong>licto mereamini<br />

inu<strong>en</strong>iri felices. Am<strong>en</strong>.<br />

Antiph. — Alleluia.<br />

conclu<strong>su</strong>s.<br />

Ortus.<br />

Cristo Señor nuestro, que<br />

hoy coronó a <strong>la</strong> Virg<strong>en</strong> <strong>su</strong><br />

Madre con <strong>la</strong> gloria <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

A<strong>su</strong>nción, os conceda ser libres<br />

<strong>de</strong> todos los pecados,<br />

porque no <strong>su</strong>fráis <strong>la</strong> p<strong>en</strong>a <strong>de</strong><br />

ellos. Amén.<br />

Y como el<strong>la</strong> mereció por <strong>la</strong><br />

integridad <strong>de</strong> <strong>su</strong> carne ser<br />

agregada a los escuadrones <strong>de</strong><br />

los ángeles; así vosotros seáis<br />

también <strong>al</strong>gún día<br />

colocados<br />

<strong>en</strong> este lugar, sin que permita<br />

el Señor seáis separados<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong>s brazos. Amén.<br />

Para que limpios <strong>de</strong>l pecado<br />

por intercesión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Virg<strong>en</strong>,<br />

merezcáis ser dichosos <strong>en</strong> el<br />

<strong>al</strong>ma y <strong>en</strong> el cuerpo. Amén.<br />

Antif. — Aleluya. Huerto<br />

cerrado.<br />

551


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

La B<strong>en</strong>edictio fin<strong>al</strong> <strong>de</strong>l Oficio <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción se estructura<br />

<strong>en</strong> tres miembros <strong>de</strong> carácter optativo, y <strong>de</strong> signo<br />

c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te escatológico, exigido por <strong>la</strong> celebración<br />

<strong>de</strong>l triunfo escatológico integr<strong>al</strong> (cuerpo y <strong>al</strong>ma) <strong>de</strong> Maria.<br />

Se <strong>de</strong>sea para el cristiano un triunfo <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma línea<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Señora y se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>su</strong>s aspectos negativos<br />

(ne u<strong>en</strong>iatis in p<strong>en</strong>am-numquam uos patiatur Dominus<br />

in complexu <strong>su</strong>o diuelli) y positivos (inu<strong>en</strong>iri felices) res<strong>al</strong>tando<br />

aquí <strong>la</strong> etapa fin<strong>al</strong> implicadora <strong>de</strong> <strong>la</strong> re<strong>su</strong>rrección<br />

gloriosa <strong>de</strong> los cuerpos (in anima simul et corpore)<br />

(24). Este <strong>de</strong>finitivo triunfo <strong>de</strong>l cristiano se concibe<br />

como fruto <strong>de</strong> <strong>la</strong> gracia <strong>de</strong> Cristo (Christus Dominus...<br />

<strong>de</strong>t) y <strong>de</strong> Dios (numquam patiatur Dominus) con el concurso<br />

<strong>de</strong>l esfuerzo humano (mereamini) <strong>en</strong> <strong>la</strong> lucha contra<br />

el pecado (ab ómnibus peccatis erui-mundiores a <strong>de</strong>licto).<br />

El papel <strong>de</strong> María se <strong>de</strong>fine <strong>en</strong> el or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong> ejemp<strong>la</strong>ridad<br />

(sicut il<strong>la</strong> meriut...) y <strong>de</strong> <strong>la</strong> mediación (obt<strong>en</strong>tu<br />

Virginis <strong>su</strong>e) que <strong>en</strong> este caso se concreta <strong>en</strong> ayuda para<br />

s<strong>al</strong>ir airoso ante el único obstáculo form<strong>al</strong> para <strong>al</strong>canzar<br />

<strong>la</strong> re<strong>su</strong>rrección gloriosa: el pecado (mundiores obt<strong>en</strong>tu<br />

Virginis <strong>su</strong>e a <strong>de</strong>licto).<br />

Por lo <strong>de</strong>más, <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción <strong>de</strong> María, unida una vez<br />

más <strong>al</strong> privilegio singu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>su</strong> <strong>virginidad</strong> fecunda (uirginem<br />

et g<strong>en</strong>etricem <strong>su</strong>am), aparece aquí como culminación<br />

gloriosa (<strong>de</strong>coruit ad<strong>su</strong>mtionis gloria) atribuida directam<strong>en</strong>te<br />

a <strong>su</strong> propio Hijo (Christus Dominus, qui...<br />

<strong>de</strong>corauit).<br />

2. MISA DE LA ASUNCIÓN<br />

a) Del mans. 35,3 <strong>de</strong> Toledo, fol. 182-184, verso (FE-<br />

ROTIN, Líber Sacram<strong>en</strong>torum, col. 400-407).<br />

(24) El último miembro <strong>de</strong> <strong>la</strong> B<strong>en</strong>edictio, <strong>al</strong> carecer <strong>de</strong> puntuación,<br />

podría prestarse a diversas interpretaciones. Lo que hemos<br />

preferido, sigui<strong>en</strong>do aquí a Gordillo, nos parece <strong>la</strong> más correcta y<br />

obvia, a base <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong> frase "mundiores obt<strong>en</strong>tu Virginis <strong>su</strong>e<br />

a <strong>de</strong>licto" <strong>en</strong>tre dos comas. Esta interpretación ofrece a<strong>de</strong>más <strong>la</strong><br />

v<strong>en</strong>taja <strong>de</strong> poner especi<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te <strong>de</strong> relieve <strong>la</strong> re<strong>su</strong>rrección gloriosa<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> carne .<br />

552


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

MlSSA<br />

MISSA<br />

Omni studio omnique m<strong>en</strong>tis<br />

uoto, fratres diarissimi,<br />

Dominum <strong>de</strong>precemur, et in<br />

quantum inopie possibile datur<br />

affari, grates in quantum<br />

pos<strong>su</strong>mus adclines illius diuinitati<br />

agamus. Qui inter omnia<br />

adiuinitus inspirata, inter<br />

precipua atque emin<strong>en</strong>tiora<br />

humano g<strong>en</strong>eri dona digne<br />

<strong>la</strong>rgita, non parum est quod<br />

tribuit g<strong>en</strong>etrici Filii <strong>su</strong>i gloriose<br />

Marie: dumque i<strong>de</strong>o eam<br />

post mysterium uere Incarnationis,<br />

Natiuitatis, Passionis<br />

ac patule ad celum Asc<strong>en</strong>sionis,<br />

nusquam prolixis tempo -<br />

rum eonis gloriosam arcessiuit<br />

ad se gloria Ad<strong>su</strong>mtionis. Sic<br />

uero unita carnis nature uirginitate,<br />

consimili hodie unita<br />

tan<strong>de</strong>m illius condicione se<strong>de</strong>m<br />

adiit mirabiliter Deitatis.<br />

Nec inmerito qui<strong>de</strong>m ibi<strong>de</strong>m<br />

<strong>de</strong>buit cum filio féliciter gloriari,<br />

cui diuinitus intemerato<br />

uirginitatis pudore meruit inuiscerari.<br />

Ibi namque cum sacris<br />

uirginibus iugiter iucumdari,<br />

cui etiam in unito carnis<br />

fe<strong>de</strong>re inc<strong>en</strong>tiuis neuis non<br />

Con toda dilig<strong>en</strong>cia y fervor<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> m<strong>en</strong>te, hermanos<br />

carísimos, roguemos <strong>al</strong> Señor,<br />

y <strong>en</strong> cuanto es dado a nuestra<br />

pobreza, hagámosle gracias<br />

lo mejor que podamos,<br />

postrándonos ante <strong>su</strong> divinidad.<br />

Entre todas <strong>la</strong>s obras divinas<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> po<strong>de</strong>r, <strong>en</strong>tre todos<br />

los primeros y más emin<strong>en</strong>tes<br />

dones que hizo (Dios)<br />

<strong>al</strong> género humano, no fue<br />

ciertam<strong>en</strong>te pequeño el que<br />

concedió a <strong>la</strong> gloriosa Madre<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> Hijo, María: y por eso,<br />

<strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l misterio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Encarnación verda<strong>de</strong>ra, Natividad,<br />

Pasión y magnífica<br />

Asc<strong>en</strong>sión <strong>al</strong> <strong>cielo</strong>, sin <strong>de</strong>jar<br />

correr <strong>la</strong>rgo espacio <strong>de</strong> tiempo<br />

(25), <strong>la</strong> l<strong>la</strong>mó así con <strong>la</strong><br />

gloria <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción. Y así<br />

como <strong>en</strong> vida estuvo unida <strong>su</strong><br />

carne a <strong>la</strong> <strong>virginidad</strong>, hoy fin<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te,<br />

confirmada y afianzada<br />

para siempre esta unión,<br />

<strong>su</strong>bió <strong>de</strong> un modo admirable<br />

a <strong>la</strong> se<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Divinidad.<br />

Y no sin <strong>razón</strong> conv<strong>en</strong>ía<br />

que reinase <strong>en</strong> un mismo lugar<br />

con <strong>su</strong> hijo <strong>la</strong> que mereció<br />

que <strong>en</strong>carnase por virtud<br />

divina <strong>en</strong> <strong>su</strong> s<strong>en</strong>o, sin <strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> virgin<strong>al</strong> pudor.<br />

Justo era que se <strong>al</strong>egrase<br />

eternam<strong>en</strong>te con <strong>la</strong>s vírg<strong>en</strong>es,<br />

(25) La dificultad <strong>de</strong> traducción <strong>de</strong>riva aquí <strong>de</strong> <strong>la</strong> diversidad <strong>de</strong><br />

lecturas <strong>de</strong> los códices. Aceptamos <strong>la</strong> versión hecha por Gordillo, que<br />

se acomoda a <strong>la</strong>s indicaciones críticas <strong>de</strong> Pérotin.<br />

553


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

potuit uitiari. — Ibi nempe peremniter<br />

dicatis Martyrum cuneis<br />

adunari, dum ei<strong>de</strong>m ineffabiliter<br />

uniuit, cuius manu<br />

ext<strong>en</strong>di <strong>su</strong>nt celi, cui illi per<br />

integritatem carnis et spem<br />

sincerissimi cordis adtolli digne<br />

conces<strong>su</strong>m est in celestibus<br />

regnis. Am<strong>en</strong>.<br />

<strong>la</strong> que no pudo ser contaminada<br />

por los inc<strong>en</strong>tivos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

concupisc<strong>en</strong>cia, aun <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

unión <strong>de</strong>l matrimonio. — Justo<br />

era que se juntara a los<br />

atorm<strong>en</strong>tados mártires <strong>la</strong> que<br />

se unió por manera inefable<br />

a aquel, cuyas manos ext<strong>en</strong>dieron<br />

los <strong>cielo</strong>s, que les hizo<br />

<strong>su</strong>bir a los reinos celesti<strong>al</strong>es,<br />

<strong>en</strong> premio <strong>de</strong> los torm<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong>s cuerpos y <strong>de</strong>l fervi<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>seo <strong>de</strong> <strong>su</strong>s corazones.<br />

Amén.<br />

De carácter exhortativo (<strong>de</strong>precemur-agamus) <strong>la</strong> oración<br />

"Missa" se dirige a Dios <strong>en</strong> tonos ilusionados a <strong>la</strong><br />

hora <strong>de</strong> <strong>la</strong> petición (omni studio omnique m<strong>en</strong>tis uoto Dominum<br />

<strong>de</strong>precemur), pero con aire <strong>de</strong> humildad y <strong>de</strong> re<strong>al</strong>ismo<br />

<strong>al</strong> adoptar una actitud <strong>de</strong> acción <strong>de</strong> gracias (grates<br />

in quantum pos<strong>su</strong>mus adclines illius divinitati agamus).<br />

El motivo <strong>de</strong> esta acción <strong>de</strong> gracias no es otro que<br />

el tema c<strong>en</strong>tr<strong>al</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> festividad. La gloriosa A<strong>su</strong>nción <strong>de</strong><br />

María se pres<strong>en</strong>ta como obra <strong>de</strong>stacada <strong>en</strong>tre todas <strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> creación y <strong>de</strong> <strong>la</strong> re<strong>de</strong>nción (inter omnia diuinitus inspirata,<br />

inter precipua atque emin<strong>en</strong>tiora humano g<strong>en</strong>eri<br />

dona digne <strong>la</strong>rgita, non parum est...), formando bloque<br />

unitario con los misterios cristológicos c<strong>en</strong>tr<strong>al</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

s<strong>al</strong>vación (Encarnación, Nacimi<strong>en</strong>to, Pasión y Asc<strong>en</strong>sión)<br />

(26), respecto a los cu<strong>al</strong>es <strong>su</strong> divina Maternidad sería<br />

como el inicio y condición, mi<strong>en</strong>tras que <strong>su</strong> A<strong>su</strong>nción<br />

vi<strong>en</strong>e a ser el remate y conclusión. La verdad <strong>de</strong> este p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to<br />

teológico se manifiesta asimismo <strong>en</strong> el cuidado<br />

hipérbaton <strong>de</strong> <strong>su</strong> redacción.<br />

La natur<strong>al</strong>eza <strong>de</strong> este privilegio <strong>de</strong> María se concibe<br />

como acceso a <strong>la</strong> divinidad a través y gracias a <strong>la</strong> virgi-<br />

(26) El adverbio "patule" referido <strong>al</strong> hecho <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asc<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l<br />

Señor pue<strong>de</strong> interpretarse como una ve<strong>la</strong>da <strong>al</strong>usión <strong>al</strong> modo oculto<br />

y <strong>de</strong>sconocido <strong>en</strong> que se verificó el prodigio <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción corpor<strong>al</strong><br />

<strong>de</strong> María.<br />

554


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

nidad. La A<strong>su</strong>nción ratifica para siempre (tán<strong>de</strong>m) el estado<br />

"quasi celesti<strong>al</strong>" <strong>en</strong> que María vivió anticipadam<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> <strong>razón</strong> <strong>de</strong> <strong>su</strong> <strong>virginidad</strong> (27). La gestación virgin<strong>al</strong>,<br />

don <strong>de</strong> Dios (diuinitus) y conquista <strong>de</strong> María (meruit) es<br />

<strong>la</strong> <strong>razón</strong> <strong>de</strong> congru<strong>en</strong>cia que se aduce a favor <strong>de</strong>l privilegio<br />

a<strong>su</strong>ncionista. La conclusión, re<strong>su</strong>elta <strong>en</strong> barrocas<br />

amplificaciones, aunque <strong>de</strong>svía <strong>de</strong>l tema c<strong>en</strong>tr<strong>al</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> plegaria,<br />

pret<strong>en</strong><strong>de</strong> sin duda <strong>su</strong>brayar <strong>la</strong> gloria acci<strong>de</strong>nt<strong>al</strong> <strong>de</strong><br />

María A<strong>su</strong>nta que <strong>de</strong>vi<strong>en</strong>e <strong>de</strong>l cortejo <strong>de</strong> vírg<strong>en</strong>es y mártires<br />

que le hac<strong>en</strong> corona <strong>en</strong> el <strong>cielo</strong>.<br />

ALIA<br />

ALIA<br />

Ing<strong>en</strong>ite Pater <strong>su</strong>mme, qui<br />

tanta ac t<strong>al</strong>ia b<strong>en</strong>eficii munera<br />

Virgini gloriose contulisti<br />

Marie: cuius uerbo adtestante<br />

Angelo dicata, cuius<br />

spiritu inlibate / sistit fecunda,<br />

cuius uirtute diuinitus<br />

obumbrata, cuius ius<strong>su</strong> mundi<br />

s<strong>al</strong>uationem noscitur paritura,<br />

cuius uoluntate uirgo<br />

sistit ante partum, cuius posse<br />

uirgo mansit post partum,<br />

cuius imperio ipsi canduit diu<br />

castitas, cuius miraculo inmacu<strong>la</strong>ta<br />

uirginitas: indignis<br />

que<strong>su</strong>mus annue nobis.<br />

Padre, <strong>su</strong>mo y no <strong>en</strong>g<strong>en</strong>drado,<br />

que colmaste <strong>de</strong> tantos<br />

y tan gran<strong>de</strong>s b<strong>en</strong>eficios<br />

a <strong>la</strong> gloriosa virg<strong>en</strong> María:<br />

cuyo verbo <strong>la</strong> eligió para sí<br />

según el testimonio <strong>de</strong>l ángel,<br />

cuyo espíritu <strong>la</strong> hizo fecunda<br />

sin mancha <strong>de</strong> <strong>su</strong> pureza,<br />

cuya virtud divina <strong>la</strong><br />

protegió con <strong>su</strong> sombra, cuya<br />

embajada anunció que daría<br />

a luz <strong>al</strong> s<strong>al</strong>vador, cuya voluntad<br />

hizo que fuera virg<strong>en</strong><br />

antes <strong>de</strong>l parto, cuyo po<strong>de</strong>r <strong>la</strong><br />

conservó virg<strong>en</strong> <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l<br />

parto, cuyo mandato preservó<br />

siempre pura <strong>su</strong> castidad,<br />

cuyos mi<strong>la</strong>gros re<strong>al</strong>izaron el<br />

prodigio <strong>de</strong> <strong>su</strong> <strong>virginidad</strong> inmacu<strong>la</strong>da:<br />

inclínate hacia nosotros,<br />

te rogamos, aunque<br />

indignos.<br />

(27) Aunque <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l texto (por <strong>la</strong> contraposición<br />

carne-divinidad) pudiera dar lugar a atribuir una m<strong>en</strong>t<strong>al</strong>idad du<strong>al</strong>ista<br />

<strong>al</strong> redactor <strong>de</strong>l formu<strong>la</strong>rio, <strong>la</strong> verdad <strong>su</strong>bstanci<strong>al</strong> queda a s<strong>al</strong>vo:<br />

<strong>la</strong> <strong>virginidad</strong>, <strong>de</strong> hecho, <strong>en</strong> <strong>la</strong> Sagrada Escritura y <strong>en</strong> toda <strong>la</strong><br />

Tradición cristiana, aparece como virtud especi<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te vincu<strong>la</strong>da a<br />

<strong>la</strong> re<strong>al</strong>idad escatològica.<br />

555


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

Eius fauore tu eri'pe <strong>de</strong> nugis,<br />

siue merito emundari <strong>de</strong><br />

propriis. Ac sicut il<strong>la</strong> hodie<br />

inter Angelorum Virginumque<br />

choros meruit ad<strong>su</strong>mi, siue <strong>de</strong><br />

dono inlibate carnis féliciter<br />

iucundari: sic nos facias stimulo<br />

perfecte extirpato carn<strong>al</strong>i<br />

beatiores ibi<strong>de</strong>m misericorditer<br />

admitti, fruituri nempe<br />

cum Angelis ibi<strong>de</strong>m peremnius<br />

regno, quibus hodie fuit<br />

per eam letabunda Ad<strong>su</strong>mptio,<br />

ibi<strong>de</strong>m sepe sine termino<br />

man<strong>su</strong>ri, ubi omnis celestis<br />

exercitus gloria hodie tante<br />

Ad<strong>su</strong>mptionis gaui<strong>su</strong>s in<strong>de</strong>sin<strong>en</strong>ter<br />

meruit iucundari.<br />

Am<strong>en</strong>.<br />

Por <strong>su</strong> favor, líbranos <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s t<strong>en</strong>taciones, a nosotros qué<br />

no merecemos ser librados <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s miserias propias. Y como<br />

el<strong>la</strong> mereció hoy ser a<strong>su</strong>nta<br />

<strong>en</strong>tre coros <strong>de</strong> ángeles y vírg<strong>en</strong>es,<br />

y ll<strong>en</strong>arse <strong>de</strong> <strong>al</strong>egría<br />

por el don <strong>de</strong> <strong>su</strong> cuerpo incontaminado,<br />

así hagas que<br />

nosotros, extirpado por completo<br />

el estímulo <strong>de</strong> <strong>la</strong> carne,<br />

seamos admitidos misericordiosam<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong>tre los bi<strong>en</strong>av<strong>en</strong>turados,<br />

para gozar <strong>en</strong> el<br />

reino sempiterno con los ángeles,<br />

que se <strong>al</strong>egran hoy <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> gloriosa A<strong>su</strong>nción, y permanecer<br />

para siempre <strong>al</strong>lí,<br />

don<strong>de</strong> el ejército celesti<strong>al</strong>, <strong>al</strong>egre<br />

hoy con <strong>la</strong> gloria <strong>de</strong> A<strong>su</strong>nción<br />

tan extraordinaria, mereció<br />

los goces sempiternos.<br />

Amén.<br />

La oración, dirigida <strong>al</strong> Padre, ti<strong>en</strong>e dos partes <strong>de</strong> estructura<br />

diversa. En <strong>la</strong> primera se acumu<strong>la</strong>n interv<strong>en</strong>ciones<br />

gratuitas <strong>de</strong>l Padre a favor <strong>de</strong> María, expresadas <strong>en</strong><br />

fórmu<strong>la</strong>s anafóricas (cuius...cuius...) casi simétricas a<br />

base <strong>de</strong> un elem<strong>en</strong>to divino como ab<strong>la</strong>tivo instrum<strong>en</strong>t<strong>al</strong><br />

(uerbo - espíritu - uirtute - ius<strong>su</strong> - uoluntate - posse - imperio -<br />

miraculo) y una gracia <strong>en</strong> María <strong>en</strong> forma adjetivada (dicata-fecunda-obumbrata-paritura-uirgo)<br />

o personificada<br />

(castitas-uirginitas). Por parte <strong>de</strong> Dios los privilegios marianos<br />

se muestran como expon<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>su</strong> <strong>su</strong>prema voluntad<br />

omnipot<strong>en</strong>te re<strong>su</strong>elta absolutam<strong>en</strong>te a verificar por<br />

todos los medios esa obra prodigiosa que es María. En<br />

ésta se <strong>de</strong>staca con diversas variaciones el privilegio nuclear<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Maternidad Virgin<strong>al</strong>, insisti<strong>en</strong>do <strong>al</strong> fin<strong>al</strong> <strong>en</strong><br />

el aspecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Virginidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> que <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

como sello y culminación. La primera y <strong>la</strong> última<br />

556


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

pa<strong>la</strong>bra (Ing<strong>en</strong>ite... nobis) marcando <strong>la</strong> distancia abism<strong>al</strong><br />

<strong>en</strong>tre Dios (<strong>su</strong>mme) y nosotros (indignis).<br />

Aunque requerida <strong>de</strong>l Padre <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia (tu eripe), <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> segunda parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> plegaria se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> fundam<strong>en</strong>t<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te<br />

el v<strong>al</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> María (eius fauore, siue mérito)<br />

<strong>en</strong> <strong>razón</strong> <strong>de</strong>l particu<strong>la</strong>r estado que El<strong>la</strong> disfruta (ínter<br />

Angelorum Virginumque choros ad<strong>su</strong>mi) <strong>en</strong> <strong>la</strong> glorificación<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> carne virgin<strong>al</strong> (siue <strong>de</strong> dono inlibate carnis<br />

féliciter iucundari), que es gracia particu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Dios<br />

(<strong>de</strong> dono), pero una vez más se afirma como merecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> El<strong>la</strong> (meruit). Lo que María ha obt<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> grado<br />

<strong>su</strong>mo y emin<strong>en</strong>te se pi<strong>de</strong> también para nosotros (sic nos<br />

facias... ibi<strong>de</strong>m... admitti... fruituri cum angelis... man<strong>su</strong>ri)<br />

como una pura gracia y favor <strong>de</strong> arriba (misericorditer),<br />

que es don para el futuro eterno <strong>de</strong> <strong>la</strong> gloria (peremnius<br />

... sine termino) y es anticipo gozoso aquí <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

tierra por el dominio <strong>de</strong>l carn<strong>al</strong> instinto (stimulo perfecte<br />

extirpato carn<strong>al</strong>i beatiores).<br />

POST<br />

NOMINA<br />

POST<br />

NOMINA<br />

Eterne Deus <strong>su</strong>mme, adclines<br />

clem<strong>en</strong>tiam exoramus diuinitatis<br />

tue, ut qui hodie inter<br />

Angelorum flor<strong>en</strong>tissimas<br />

legiones, Prophetarum fulg<strong>en</strong>tissimos<br />

fasces, inter Apostolorum<br />

titulos <strong>la</strong>tiores, Martyrum<br />

Virginumque cateruas<br />

dicatas, gloriosam Virginem<br />

ad<strong>su</strong>mpsisti Mariam per Vnig<strong>en</strong>itum<br />

tuum flliumque <strong>su</strong>um<br />

Dominum nostrum ad <strong>su</strong>peram<br />

et in<strong>en</strong>arrabilem celi se<strong>de</strong>m:<br />

quo nemo hominum<br />

creditur ad<strong>su</strong>mptus, nullusque<br />

prêter il<strong>la</strong>m adtolli noscitur<br />

sexus; dum non so<strong>la</strong> merito<br />

ibi<strong>de</strong>m peru<strong>en</strong>ire potuit, nisi<br />

quod so<strong>la</strong> Maria uirgo post<br />

parturitionem so<strong>la</strong> mansit, so-<br />

Sumo y eterno Dios, postrados<br />

humil<strong>de</strong>m<strong>en</strong>te <strong>su</strong>plicamos<br />

a <strong>la</strong> clem<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> tu divinidad,<br />

que pues hoy <strong>en</strong>tre<br />

<strong>la</strong>s flor<strong>en</strong>tísimas legiones <strong>de</strong><br />

los ángeles, <strong>en</strong>tre los haces<br />

refulg<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> los profetas,<br />

<strong>en</strong>tre los escuadrones ext<strong>en</strong>didos<br />

<strong>de</strong> los Apóstoles, <strong>en</strong>tre<br />

<strong>la</strong> pléya<strong>de</strong> <strong>de</strong> Mártires y Vírg<strong>en</strong>es<br />

consagradas, llevaste <strong>al</strong><br />

<strong>cielo</strong> (a<strong>su</strong>nta) a <strong>la</strong> gloriosa<br />

Virg<strong>en</strong> María por los méritos<br />

<strong>de</strong> tu Unigénito e Hijo <strong>su</strong>yo,<br />

nuestro Señor, a <strong>la</strong> <strong>su</strong>prema<br />

y más inefable se<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> gloria<br />

a don<strong>de</strong> no se cree haya<br />

sido levantado justo <strong>al</strong>guno<br />

ni santo <strong>de</strong> cu<strong>al</strong>quier sexo<br />

más que el<strong>la</strong>, y hasta don<strong>de</strong><br />

557


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

<strong>la</strong>que celi ac terre Dominum<br />

diuinitus parturit, et Verbum<br />

caro factum ineffabiliter utero<br />

uehit: Te que<strong>su</strong>mus, te rogamus,<br />

ut sicut il<strong>la</strong>m tanti<br />

incircumscripti muneris dicisti<br />

dominam Mariam, ita<br />

facias<br />

Ecclesiam tuam per uniuer<strong>su</strong>m<br />

orbem diffusam te<br />

Deo pre<strong>su</strong>le omnium contra<br />

eam u<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tium respuere prauitatem,<br />

nesci<strong>en</strong>s in religione<br />

ca<strong>su</strong>m, abdicans in conuersatione<br />

<strong>de</strong>liquium.<br />

Sit que<strong>su</strong>mus, Domine, in<br />

regibus gloriosa, in clericis <strong>de</strong>dicata,<br />

in ministris sancta, in<br />

martyribus promta, in uirginibus<br />

inlibata, in contin<strong>en</strong>tibus<br />

fecunda, in pauperibus<br />

afflu<strong>en</strong>s, in pupillis exuberans,<br />

in / captiuis et uictis clem<strong>en</strong>s,<br />

in uiduis contin<strong>en</strong>s, in oppressis<br />

releuans, <strong>de</strong>speratis<br />

so<strong>la</strong>m<strong>en</strong> imperti<strong>en</strong>s, in <strong>la</strong>sciuis<br />

refr<strong>en</strong>ans, in luxuriosis<br />

effecans, in obstinatis hebetans,<br />

in disperatis pia, in uiu<strong>en</strong>tibus<br />

magistra, in fi<strong>de</strong>libus<br />

<strong>de</strong>functis requies exoptata.<br />

Am<strong>en</strong>.<br />

ciertam<strong>en</strong>te tampoco el<strong>la</strong> hubiera<br />

podido llegar sino porque<br />

el<strong>la</strong> so<strong>la</strong> permaneció virg<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l parto, y porque<br />

el<strong>la</strong> so<strong>la</strong> dio a luz por<br />

obra divina <strong>al</strong> señor <strong>de</strong>l <strong>cielo</strong><br />

y <strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra, y llevó <strong>en</strong> <strong>su</strong><br />

s<strong>en</strong>o <strong>al</strong> Verbo hecho carne<br />

por manera inefable: A tí <strong>su</strong>plicamos<br />

y rogamos que así<br />

como hiciste a María<br />

señora<br />

<strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es tan infinitos, así<br />

hagas que tu Iglesia,<br />

difundida<br />

por todo el orbe, rechace<br />

bajo tu dirección, oh Dios,<br />

<strong>la</strong> m<strong>al</strong>icia <strong>de</strong> los que <strong>la</strong> as<strong>al</strong>tan,<br />

y no <strong>su</strong>fra m<strong>en</strong>gua <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> piedad ni se aparte <strong>de</strong>l<br />

recto s<strong>en</strong><strong>de</strong>ro.<br />

Haz, Señor, que sea gloriosa<br />

<strong>en</strong> los reyes, dilig<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

los clérigos, santa <strong>en</strong> los ministros,<br />

pronta <strong>en</strong> los mártires,<br />

inmacu<strong>la</strong>da <strong>en</strong> <strong>la</strong>s vírg<strong>en</strong>es,<br />

prolífica <strong>en</strong> los contin<strong>en</strong>tes,<br />

abundante <strong>en</strong> los pobres,<br />

espléndida <strong>en</strong> los huérfanos,<br />

clem<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los cautivos y<br />

prisioneros, que levante a los<br />

oprimidos y <strong>de</strong>rrame con<strong>su</strong>elo<br />

a los <strong>de</strong>sesperados, que sea<br />

fr<strong>en</strong>o para los <strong>la</strong>scivos, r<strong>en</strong>ovación<br />

interna a los lujuriosos,<br />

con<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te con los<br />

obstinados, piadosa con los<br />

atribu<strong>la</strong>dos, maestra para los<br />

vivos, y paz <strong>de</strong>seada para los<br />

fieles difuntos. Amén.<br />

Es lógico que <strong>la</strong> oración "Post Nomina" t<strong>en</strong>ga un cont<strong>en</strong>ido<br />

emin<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te eclesi<strong>al</strong>, si bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> solemnidad <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> fiesta aportará motivos marianos a <strong>la</strong> plegaria. La ora-<br />

558


LA VIRGINIDAD DE MARÍA<br />

ción va dirigida a Dios Padre obrador <strong>de</strong>l prodigio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

A<strong>su</strong>nción, misterio que se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>su</strong>s rasgos <strong>de</strong> externa<br />

glorificación, tanto por el lujo <strong>de</strong> acompañami<strong>en</strong>to<br />

(Angeles, Profetas, Apóstoles, Mártires, Vírg<strong>en</strong>es) como<br />

por el rango excepcion<strong>al</strong> que implica <strong>en</strong> los <strong>cielo</strong>s (<strong>su</strong>peram<br />

et in<strong>en</strong>arrabilem celi se<strong>de</strong>m: quo nemo hominum...<br />

nullusque preter il<strong>la</strong>m...) <strong>de</strong>bido a <strong>su</strong> singu<strong>la</strong>r merecimi<strong>en</strong>to<br />

(so<strong>la</strong> mérito ibi<strong>de</strong>m peru<strong>en</strong>ire potuit) <strong>en</strong> virtud<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> <strong>virginidad</strong> post partum y <strong>de</strong> <strong>su</strong> divina maternidad<br />

(quod so<strong>la</strong> María uirgo post parturitionem mansit... so<strong>la</strong>que<br />

Dominum diuinitus parturit et Verbum... útero uehit).<br />

La súplica, cargada <strong>de</strong> ilusión (Te que<strong>su</strong>mus, te rogamus),<br />

pi<strong>de</strong> para <strong>la</strong> Iglesia un <strong>en</strong>cumbrami<strong>en</strong>to simi<strong>la</strong>r <strong>al</strong><br />

<strong>de</strong> María (sicut il<strong>la</strong>m... fecisti dominam, ita facías Ecclesiam<br />

tuam), formu<strong>la</strong>do primero <strong>en</strong> actitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sivas<br />

(respuere prauitatem, nesci<strong>en</strong>s... ca<strong>su</strong>m, addicans... <strong>de</strong>liquium)<br />

y por último, <strong>en</strong> <strong>de</strong>t<strong>al</strong><strong>la</strong>da <strong>en</strong>umeración <strong>de</strong> posturas<br />

i<strong>de</strong><strong>al</strong>es para los distintos miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia.<br />

El concepto eclesiológico <strong>su</strong>byac<strong>en</strong>te a toda esta sección<br />

merece <strong>al</strong>gunas observaciones. Se concibe a <strong>la</strong> Iglesia como<br />

obra <strong>de</strong> Dios (Ecclesiam tuam) pero <strong>al</strong> mismo tiempo humana<br />

y por ello expuesta a los embates <strong>en</strong>emigos, reductibles<br />

todos <strong>al</strong> pecado (omnium contra eam u<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tium<br />

respuere prauitatem). La pres<strong>en</strong>cia protectora <strong>de</strong> Dios<br />

(Deo pre<strong>su</strong>le) garantiza a esta re<strong>al</strong>idad humano-divina<br />

<strong>de</strong> dim<strong>en</strong>sión católica (per uniuer<strong>su</strong>m orbem diffusam) no<br />

sólo <strong>la</strong> norm<strong>al</strong>idad y <strong>la</strong> constancia <strong>en</strong> el trato con El (nesci<strong>en</strong>s<br />

in religione ca<strong>su</strong>m), sino <strong>la</strong> mor<strong>al</strong>idad <strong>de</strong> <strong>la</strong> humana<br />

conviv<strong>en</strong>cia (addicans in conuersatione <strong>de</strong>liquium).<br />

La Iglesia, <strong>en</strong> <strong>su</strong>s compon<strong>en</strong>tes humanos, <strong>en</strong>cierra <strong>en</strong><br />

sí todo tipo <strong>de</strong> personas, y está lejos <strong>de</strong> s<strong>en</strong>tirse <strong>la</strong> "sociedad<br />

<strong>de</strong> los justos". La <strong>en</strong>umeración se abre con <strong>la</strong>s personas<br />

constituidas <strong>en</strong> Jerarquía (clericis ministris), anteponiéndose<br />

l<strong>la</strong>mativam<strong>en</strong>te los <strong>de</strong>positarios <strong>de</strong> <strong>la</strong> máxima<br />

autoridad civil (regibus) que <strong>en</strong> <strong>la</strong> concepción <strong>de</strong> <strong>la</strong> época<br />

<strong>en</strong>carnaban un po<strong>de</strong>r directam<strong>en</strong>te v<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> Dios.<br />

Vi<strong>en</strong>e <strong>de</strong>spués <strong>la</strong> m<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> dos categorías <strong>de</strong>stacadas ya<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> los primeros tiempos <strong>en</strong> <strong>la</strong> Iglesia: los mártires y<br />

<strong>la</strong>s vírg<strong>en</strong>es, a los que se aña<strong>de</strong> el capítulo <strong>de</strong> los "con-<br />

559


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

tin<strong>en</strong>tes" <strong>al</strong>udi<strong>en</strong>do posiblem<strong>en</strong>te a los esposos y a <strong>su</strong><br />

fecundidad matrimoni<strong>al</strong>. Una serie <strong>de</strong> situaciones <strong>de</strong> humana<br />

inferioridad motiva el recuerdo especifico <strong>en</strong> esta<br />

plegaria: los pobres, y los necesitados <strong>de</strong> tute<strong>la</strong>, los prisioneros<br />

y los <strong>de</strong>rrotados, los que han <strong>en</strong>viudado, viv<strong>en</strong><br />

bajo <strong>la</strong> opresión y ya no abrigan humanas esperanzas. En<br />

fin, una <strong>al</strong>usión <strong>en</strong> cascada a los miembros afectados por<br />

daños mor<strong>al</strong>es <strong>de</strong>ja bi<strong>en</strong> a <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ras que <strong>la</strong> Iglesia está<br />

lejos <strong>de</strong> s<strong>en</strong>tirse como "sociedad sólo <strong>de</strong> justos". La Iglesia,<br />

que a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> toda <strong>la</strong> <strong>en</strong>umeración, se ha s<strong>en</strong>tido<br />

pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s categorías, se sabe distinta<br />

a el<strong>la</strong>s, ya que <strong>su</strong> <strong>en</strong>tronque divino <strong>la</strong> constituye <strong>en</strong> Maestra<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong>s hijos <strong>en</strong> esta vida, y <strong>en</strong> soñado <strong>de</strong>scanso <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

otra, mostrando así <strong>su</strong> <strong>su</strong>perior natur<strong>al</strong>eza escatológica.<br />

AD<br />

PACEM<br />

AD<br />

PACEM<br />

Domine Ihe<strong>su</strong> Christe, qui<br />

ex Virgine natus unicus uirginum<br />

permanes spon<strong>su</strong>s; quarum<br />

tu cetui prebuisti ducatum<br />

ad celi se<strong>de</strong>m, ubi caput<br />

il<strong>la</strong>rum esse uoluisti ad<strong>su</strong>m<strong>en</strong>do<br />

Matrem gloriosissimam<br />

Mariam Virginem: Te que<strong>su</strong>mus<br />

et rogamus, ut obt<strong>en</strong>tu<br />

il<strong>la</strong>rum nigredine careamus<br />

omnium nostrorum facinorum.<br />

Diuina namque il<strong>la</strong> et ineffabilis<br />

mansio, que Virginem<br />

hodie <strong>su</strong>mpsit, sic perman<strong>su</strong>ros<br />

in ea nos <strong>de</strong>xtera tue uirtutis<br />

c<strong>en</strong>seat, ut letos nauiter<br />

lum<strong>en</strong> speciei tue ibi<strong>de</strong>m sine<br />

fine instituât.<br />

Nam si discreta donorum<br />

merita discreta ibi<strong>de</strong>m prero-<br />

Señor nuestro Je<strong>su</strong>cristo, que<br />

como nacido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Virg<strong>en</strong>,<br />

permaneces único esposo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s vírg<strong>en</strong>es; cuyo coro quisiste<br />

llevar a <strong>la</strong> mansión <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> gloria, y que tuviera por<br />

cabeza <strong>al</strong> que <strong>al</strong> llevar<br />

a<strong>su</strong>nta<br />

a tu Madre <strong>la</strong> gloriosísima<br />

Virg<strong>en</strong> María, quisiste fuera<br />

<strong>la</strong> cabeza <strong>de</strong>l coro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vírg<strong>en</strong>es,<br />

trasp<strong>la</strong>ntado por tí a<br />

<strong>la</strong>s mansiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> gloria: Te<br />

rogamos y <strong>su</strong>plicamos que por<br />

<strong>su</strong> intercesión seamos libres<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> negrura <strong>de</strong> nuestros<br />

crím<strong>en</strong>es. Que aquel<strong>la</strong><br />

divina<br />

e inefable mansión que recibió<br />

hoy a <strong>la</strong> Virg<strong>en</strong>, nos reciba<br />

también a nosotros por <strong>la</strong><br />

virtud <strong>de</strong> tu diestra, para<br />

permanecer <strong>al</strong>lí para siempre,<br />

y nos <strong>al</strong>egre con el <strong>su</strong>ave resp<strong>la</strong>ndor<br />

<strong>de</strong> tu hermo<strong>su</strong>ra.<br />

Pues, si según los méritos<br />

difer<strong>en</strong>tes se distribuy<strong>en</strong> los<br />

560


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

gant loca, <strong>su</strong>mma et ineffatailia<br />

hodie a<strong>de</strong>ptura noscitur<br />

Virgo Maria per te, Domine,<br />

cul ad<strong>su</strong>nt possibilia uniuersa.<br />

Tu es itaque, Domine, qui<br />

omnia ista disponis, qui etiam<br />

celestia ac terrestria pretio<br />

pacificasti sacri liuoris, et filios<br />

dignatus es facere gratuite<br />

bonitatis. Am<strong>en</strong>.<br />

diversos lugares <strong>de</strong> <strong>la</strong> gloria,<br />

ya se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> que <strong>la</strong> Virg<strong>en</strong><br />

María <strong>al</strong>canzó hoy los más<br />

<strong>su</strong>premos e inefables, por tu<br />

medio, oh Dios, a qui<strong>en</strong> nada<br />

hay imposible.<br />

El que todo esto dispones<br />

eres tú, Señor, que reconciliaste<br />

los <strong>cielo</strong>s y <strong>la</strong> tierra con<br />

el precio <strong>de</strong> tu sangre sagrada,<br />

y te dignaste tomarnos<br />

por hijos, conforme a tu bondad.<br />

Amén.<br />

La oración "Ad Pacem" c<strong>en</strong>tra <strong>su</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> Cristo<br />

Jesús, nacido <strong>de</strong> Virg<strong>en</strong> y Esposo <strong>de</strong> Vírg<strong>en</strong>es, porque <strong>la</strong><br />

A<strong>su</strong>nción es <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dida y pres<strong>en</strong>tada como <strong>en</strong>cumbrami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> misma <strong>virginidad</strong> (ubi caput il<strong>la</strong>rum esse uoluisti<br />

ad<strong>su</strong>m<strong>en</strong>do Matrem...), cuya gloria, a <strong>su</strong> vez, redunda<br />

<strong>en</strong> favor <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida mor<strong>al</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia (ut obt<strong>en</strong>tu il<strong>la</strong>rum<br />

nigredine careamus omnium nostrorum facinorum). La<br />

celebración <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción pone <strong>en</strong> primer p<strong>la</strong>no el p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l <strong>cielo</strong>, mansión in<strong>de</strong>scriptible <strong>de</strong> <strong>la</strong> divinidad<br />

(diuiná il<strong>la</strong> et inëffabilis mansio) <strong>de</strong> don<strong>de</strong> proce<strong>de</strong> todo<br />

bi<strong>en</strong>, y <strong>en</strong> concreto y sobre todo el premio fin<strong>al</strong> que es<br />

re<strong>al</strong>idad para María <strong>en</strong> <strong>su</strong> A<strong>su</strong>nción (quae Virginem hodie<br />

<strong>su</strong>mpsit) y para nosotros, <strong>en</strong> esperanza (sic nos c<strong>en</strong>seat),<br />

gozo sin fin por <strong>la</strong> visión beatífica (letos nauiter<br />

lum<strong>en</strong> speciei tue ibi<strong>de</strong>m sine fine instituât).<br />

La igu<strong>al</strong>dad <strong>su</strong>bstanci<strong>al</strong> <strong>de</strong>l gozo celesti<strong>al</strong> admite variedad<br />

<strong>en</strong> lo occi<strong>de</strong>nt<strong>al</strong> por <strong>razón</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> variedad <strong>de</strong> méritos<br />

(discreta donorum mérita discreta ibi<strong>de</strong>m prerogant<br />

loca). Precisam<strong>en</strong>te por ello (nam) el mérito <strong>de</strong> María,<br />

que es el máximo, porque se <strong>de</strong>be <strong>al</strong> querer omnipot<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> Hijo (per te, Domine, cui ad<strong>su</strong>nt possibilia uniuersa),<br />

requiere el máximo ga<strong>la</strong>rdón que <strong>en</strong> este caso es <strong>de</strong><br />

una natur<strong>al</strong>eza in<strong>de</strong>finible (<strong>su</strong>mma et ineffabilia).<br />

El párrafo fin<strong>al</strong>, <strong>en</strong> tres proposiciones re<strong>la</strong>tivas, <strong>de</strong>fine<br />

<strong>la</strong> figura <strong>de</strong> Cristo como promotor <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes s<strong>al</strong>víficos<br />

(qui omnia ista disponis), como autor <strong>de</strong> <strong>la</strong> gracia<br />

561


J. TBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> filiación divina (filios dignatus es faceré gratuite<br />

bonitatis) y corno pacificador <strong>de</strong> <strong>cielo</strong> y tierra <strong>en</strong> virtud<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> muerte re<strong>de</strong>ntora (qui etiam celestia ac terrestria<br />

pretio pacificasti sacri liuoris), María, s<strong>al</strong>vada por tantos<br />

títulos y <strong>en</strong>cumbrada <strong>en</strong> <strong>al</strong>ma y cuerpo hasta <strong>la</strong> <strong>en</strong>traña<br />

misma <strong>de</strong> los <strong>cielo</strong>s, se intuye como logro máximo <strong>de</strong> esta<br />

gesta pacificadora <strong>de</strong> Cristo.<br />

INLATIO<br />

Dignum et iustum est, sanctum<br />

et pulchrum est, <strong>su</strong>mme<br />

et ineffabilis Deus noster,<br />

quantis pos<strong>su</strong>mus con<strong>la</strong>udare<br />

preconiis, etsi impot<strong>en</strong>tes ad<strong>su</strong>mus<br />

nom<strong>en</strong> tue c<strong>la</strong>ritatis<br />

pollutis contingere <strong>la</strong>biis; sed<br />

in quantum ipse donaueris, te<br />

b<strong>en</strong>edicere et con<strong>la</strong>u<strong>de</strong>re digne<br />

licebit nobis.<br />

Qui <strong>en</strong>im ab initio massam<br />

faci<strong>en</strong>s fortiter electorum,<br />

nonnullis miracu<strong>la</strong> dare<br />

iuuisti per uitam, signa per<br />

mortem, port<strong>en</strong>ta per ad<strong>su</strong>mptionem.<br />

Alios namque pot<strong>en</strong>ter<br />

re<strong>su</strong>scitas post carnis <strong>de</strong>fectum,<br />

<strong>al</strong>ios uero contra<br />

namque per m<strong>en</strong>tis exces<strong>su</strong>m,<br />

dumque <strong>al</strong>ios reddidisti dissimiles<br />

per obitum ineffabili<br />

(ineffabilem) soporum. Illud<br />

<strong>en</strong>imuero, Domine, quod non<br />

dubium <strong>de</strong> Enoc creditur et<br />

Elia, certius et eo magis ueris<br />

confitemur <strong>de</strong> Iohanne uel<br />

Maria. Dicam, dicam hoc Uli<br />

meruere ante sacrum adu<strong>en</strong>tum,<br />

quod et isti experti <strong>su</strong>nt<br />

post eum patratum: dicam<br />

plerique sic propter Christum.<br />

INLATIO<br />

Digno y justo, santo y hermoso<br />

es, oh Dios nuestro <strong>su</strong>mo<br />

e inefable, a<strong>la</strong>barte con<br />

todas nuestras fuerzas, aunque<br />

nos reconozcamos impot<strong>en</strong>tes<br />

para tomar tu nombre<br />

santo <strong>en</strong> nuestros <strong>la</strong>bios manchados;<br />

pero <strong>al</strong> m<strong>en</strong>os séanos<br />

permitido b<strong>en</strong><strong>de</strong>cirte y a<strong>la</strong>barte<br />

con cuanto <strong>de</strong> tí hemos<br />

recibido.<br />

Cuando <strong>en</strong> el principio <strong>de</strong>terminaste<br />

el número <strong>de</strong> tus<br />

elegidos, quisiste honrar a <strong>al</strong>gunos<br />

con mi<strong>la</strong>gros durante<br />

<strong>la</strong> vida, maravillosas señ<strong>al</strong>es<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> muerte, port<strong>en</strong>tos <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción. A unos los re<strong>su</strong>citaste<br />

<strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l <strong>de</strong>fecto <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> carne (<strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte), a<br />

otros los (glorificaste) por <strong>la</strong><br />

ilustración <strong>de</strong> <strong>la</strong> m<strong>en</strong>te, a<br />

otros los distinguiste <strong>de</strong> todos<br />

por <strong>la</strong> muerte o más bi<strong>en</strong><br />

<strong>su</strong>eño inefable. Si cierto es,<br />

Señor, que lo que sin dudar<br />

creemos <strong>de</strong> Enoc y <strong>de</strong> Elias,<br />

con más verdad y certeza lo<br />

afirmamos <strong>de</strong> María y <strong>de</strong><br />

Juan. Diré, diré que aquellos<br />

merecieron antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ida<br />

(<strong>de</strong> Cristo) lo que estos<br />

562


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

Quidue miratur si ille Enoc<br />

numquam comparuit, quum<br />

uatis et ipse Israhelita auriga<br />

simillime <strong>la</strong>tuit, et corpore<br />

uiuos mansio celestis utrosque<br />

<strong>de</strong>tinet. Compleuit et ipsis<br />

quod perfecit et istis: Ulis<br />

per in<strong>de</strong>clinabilem carnis statum,<br />

istis post soporem /<br />

quietum, post etiam sepulchri<br />

<strong>de</strong>sc<strong>en</strong><strong>su</strong>m pernicemque iUinc<br />

Marie et ineffabiliter exitum:<br />

sicuti ibi<strong>de</strong>m Iohannis ingres<strong>su</strong>m,<br />

sie perman<strong>su</strong>rum incompreh<strong>en</strong>sibiliter<br />

usque ad futurum<br />

adu<strong>en</strong>tum.<br />

O sacratissimum arcanum et<br />

inexprobabile proui<strong>su</strong>m, quod<br />

unumquemque illorum iam per<br />

disparem modum inter plurimos<br />

mire <strong>su</strong>blimauit ad celum!<br />

Merito qui<strong>de</strong>m et gloriosior<br />

uirgo Maria celi petiuit<br />

intimum; dum celi et terre<br />

so<strong>la</strong> uisceribus sacrls portauit<br />

Deum et hominem.<br />

O ineffabilis castitas et inmacu<strong>la</strong>ta<br />

uirginitas, que nouo<br />

et insolito sic <strong>en</strong>ixa est more,<br />

que nouo et ineffabili modo<br />

ad<strong>su</strong>mi in <strong>su</strong>pernam meruit<br />

se<strong>de</strong>m: ui<strong>su</strong>ra cum Angelis<br />

ibi<strong>de</strong>m perpetim Deum, cuius<br />

Verbi in terra sacrum effecta<br />

est templum! —Cui nullo moexperim<strong>en</strong>taron<br />

<strong>de</strong>spués que<br />

se re<strong>al</strong>izó <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ida, lo diré<br />

con más seguridad <strong>de</strong>spués <strong>de</strong><br />

Cristo. Ni es extraño si aquel<br />

Enoc no apareció ya más,<br />

pues <strong>de</strong>l mismo modo aquel<br />

vate y auriga israelita se ocultó<br />

para siempre; a ambos recibió<br />

aún vivos <strong>la</strong> mansión<br />

celeste. También otorgó Dios<br />

a estos (María y Juan) lo que<br />

había concedido a los antiguos:<br />

sino que a los profetas<br />

los sacó <strong>de</strong> este mundo sin<br />

que <strong>su</strong>frieran inmutación <strong>en</strong><br />

<strong>su</strong>s cuerpos; a los otros (María<br />

y Juan) <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l <strong>su</strong>eño<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte y <strong>de</strong>spués <strong>de</strong><br />

bajar <strong>al</strong> sepulcro, <strong>de</strong> don<strong>de</strong><br />

s<strong>al</strong>ió María con éxito inefable,<br />

y don<strong>de</strong> Juan permanece<br />

incorrupto hasta el fin <strong>de</strong> los<br />

tiempos.<br />

Oh arcano sacratísimo y<br />

disposición incompr<strong>en</strong>sible, que<br />

lo hizo <strong>su</strong>bir <strong>al</strong> <strong>cielo</strong> por modo<br />

distinto <strong>de</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>er<strong>al</strong>idad<br />

<strong>de</strong> los santos! Con <strong>razón</strong> por<br />

cierto <strong>su</strong>bió <strong>la</strong> virg<strong>en</strong> gloriosa<br />

a lo más <strong>al</strong>to <strong>de</strong> los <strong>cielo</strong>s,<br />

pues llevó <strong>en</strong> <strong>su</strong>s sagradas<br />

<strong>en</strong>trañas <strong>al</strong> Dios <strong>de</strong> <strong>cielo</strong>s y<br />

tierras hecho hombre.<br />

Oh castidad inefable y <strong>virginidad</strong><br />

inmacu<strong>la</strong>da, que dio<br />

a luz por modo tan nuevo y<br />

extraordinario y mereció ser<br />

a<strong>su</strong>nta <strong>al</strong> trono más levantado<br />

por manera también nueva<br />

e inefable: para ver <strong>al</strong>lí<br />

con los Angeles eternam<strong>en</strong>te<br />

a Dios, <strong>la</strong> que fue escogida<br />

563


J, IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

do ibi<strong>de</strong>m<br />

mcompreh<strong>en</strong>sibilis<br />

frustratur sedis, sicuti mcompreh<strong>en</strong>sibilis<br />

partus non<br />

<strong>de</strong>negatur<br />

in terris. T<strong>al</strong>ius <strong>en</strong>im<br />

ibi diuinitus asc<strong>en</strong>disse, qu<strong>al</strong>ius<br />

in nouo Virginis partu<br />

hic similem non inu<strong>en</strong>isse.<br />

Quid uero uerius datur intelligi?<br />

An Christus a qua natus<br />

est ibi<strong>de</strong>m ferre, an Christus<br />

a qua dilectus est hic illud<br />

mansisse? / Merito diuque<br />

merito ibi<strong>de</strong>m gloriosior<br />

fore pre cunctis, dum merito<br />

longeque dignissimo dignior<br />

inuisceratur Deo pre plurimis.<br />

Hoc te, Domine, cooperante,<br />

qui omnia que uelis facis<br />

et <strong>de</strong> nullo nusquam u<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ris,<br />

quemque tremunt potestates<br />

celicolique admirantur<br />

ciues.<br />

Cui multiplex celica il<strong>la</strong><br />

Angelorum legio, cateruaque<br />

Sanctorum omnium, Virginum<br />

Martyrumque concio, siue terrestris<br />

beatorum multitudo<br />

in hoc ad<strong>su</strong>mptionis gloriose<br />

Virginis festo non cessant c<strong>la</strong>mare,<br />

ita dic<strong>en</strong>tes: Sanctus.<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> tierra para ser templo<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> Verbo! No le será negada<br />

<strong>en</strong> los <strong>cielo</strong>s una se<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong> gloria incompr<strong>en</strong>sible, como<br />

no le fue negado <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

tierra un incompr<strong>en</strong>sible parto.<br />

Suba <strong>al</strong> <strong>cielo</strong> por virtud<br />

divina con modo especi<strong>al</strong>, <strong>la</strong><br />

Virg<strong>en</strong> que <strong>en</strong> el parto singu<strong>la</strong>r<br />

no tuvo semejante. ¿Qué<br />

nos atreveremos a afirmar<br />

como más verda<strong>de</strong>ro? ¿Que<br />

Cristo llevase así a <strong>la</strong> que fue<br />

<strong>su</strong> madre, o que colocase con<br />

esta gloria <strong>en</strong> el <strong>cielo</strong> <strong>al</strong> discípulo<br />

<strong>de</strong> qui<strong>en</strong> fue amado?<br />

Con <strong>razón</strong> <strong>de</strong>bió ser <strong>la</strong> Virg<strong>en</strong><br />

más ll<strong>en</strong>a <strong>de</strong> gloria que<br />

todos los santos, pues el<strong>la</strong><br />

mereció sin duda <strong>en</strong>trañarse<br />

<strong>en</strong> Dios más que todos.<br />

Así <strong>su</strong>cedió por obra tuya,<br />

Señor, que obras todo cuanto<br />

quieres y a nadie ti<strong>en</strong>es<br />

que r<strong>en</strong>dir cu<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> tus actos,<br />

a qui<strong>en</strong> rever<strong>en</strong>cian<br />

<strong>la</strong>s<br />

potesta<strong>de</strong>s y acatan los ciudadanos<br />

<strong>de</strong>l <strong>cielo</strong>.<br />

Al cu<strong>al</strong> <strong>la</strong> numerosa y celesti<strong>al</strong><br />

legión <strong>de</strong> los Angeles,<br />

<strong>la</strong> muchedumbre <strong>de</strong> todos los<br />

Santos, el grupo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Vírg<strong>en</strong>es<br />

y Mártires, lo mismo<br />

que <strong>la</strong> multitud <strong>de</strong> los justos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra no cesa <strong>de</strong> ac<strong>la</strong>mar<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> festividad <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

A<strong>su</strong>nción gloriosa <strong>de</strong> <strong>la</strong> virg<strong>en</strong>,<br />

dici<strong>en</strong>do: Santo.<br />

Oración norm<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te <strong>la</strong> más e<strong>la</strong>borada <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto<br />

<strong>de</strong> vista teológico, <strong>la</strong> "In<strong>la</strong>tio" <strong>de</strong> <strong>la</strong> Misa <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción<br />

comi<strong>en</strong>za <strong>en</strong> tonos <strong>de</strong> a<strong>la</strong>banza adoptando una lógi-<br />

564


LA VIRGINIDAD DE MARÍA<br />

ca postura <strong>de</strong> humildad (etsi impot<strong>en</strong>tes ad<strong>su</strong>mus...) y <strong>de</strong><br />

reconocimi<strong>en</strong>to <strong>al</strong> favor divino que pone <strong>en</strong> <strong>la</strong>bios <strong>de</strong>l hombre<br />

<strong>la</strong>s pa<strong>la</strong>bras <strong>la</strong>tréuticas a<strong>de</strong>cuadas (in quantum ipse<br />

donaueris, te b<strong>en</strong>edicere digne licebit nobis).<br />

El autor <strong>de</strong> esta pieza litúrgica <strong>en</strong>marca <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción<br />

<strong>de</strong> María <strong>en</strong> el cuadro más amplio <strong>de</strong> los prodigios divinos,<br />

producto <strong>de</strong> un p<strong>la</strong>n o pre<strong>de</strong>stinación positiva (ab<br />

initio massam faci<strong>en</strong>s fortiter electorum). C<strong>la</strong>sifica y <strong>en</strong>umera<br />

estos hechos singu<strong>la</strong>res por medio <strong>de</strong> sinónimos<br />

(miracu<strong>la</strong>-signa-port<strong>en</strong>ta) referidos a mi<strong>la</strong>gros re<strong>la</strong>cionados<br />

con <strong>la</strong> vida, con <strong>la</strong> muerte o con <strong>la</strong> a<strong>su</strong>nción <strong>de</strong> personas.<br />

Dios re<strong>al</strong>iza re<strong>su</strong>rrecciones corpor<strong>al</strong>es (re<strong>su</strong>scitas<br />

post carnis <strong>de</strong>fectum), o revit<strong>al</strong>izaciones espiritu<strong>al</strong>es (<strong>al</strong>ios<br />

uero... per m<strong>en</strong>tís exce<strong>su</strong>m), pero sobre todo se ha distinguido<br />

<strong>al</strong> proporcionar a unos pocos un fin<strong>al</strong> o muerte<br />

soporífera in<strong>de</strong>finible (dumque <strong>al</strong>ios reddidisti dissimiles<br />

per obitum ineffabilem soporum). Este ha sido el caso <strong>de</strong><br />

dos personajes <strong>de</strong>l Antiguo Testam<strong>en</strong>to, Enoc y Elias (hoc<br />

lili meruere ante sacrum adu<strong>en</strong>tum), que han sido arrebatados<br />

vivos <strong>al</strong> <strong>cielo</strong> (corpore uiuos mansio celestis utrosque<br />

<strong>de</strong>tinet), <strong>razón</strong> por <strong>la</strong> que se <strong>de</strong>sconoce <strong>su</strong> para<strong>de</strong>ro<br />

aquí <strong>en</strong> <strong>la</strong> tierra (quidue miratur si ille Enoc numquam<br />

comparuit, quam uatis et ipse Israhelita auriga simillime<br />

<strong>la</strong>tuit). Este también es el caso, <strong>en</strong> el Nuevo Testam<strong>en</strong>to,<br />

<strong>de</strong> Juan y princip<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te <strong>de</strong> María, aunque éstos han<br />

pasado previam<strong>en</strong>te por <strong>la</strong> muerte (illis per in<strong>de</strong>clinabilem<br />

carnis statum, istis post soporem quietum, post etiam sepulchri<br />

<strong>de</strong>sc<strong>en</strong><strong>su</strong>m).<br />

La singu<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong>l prodigio <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción <strong>de</strong> María<br />

coloca a ésta muy por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más personas agraciadas<br />

con favores tan excepcion<strong>al</strong>es: El<strong>la</strong> se sitúa <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>traña misma <strong>de</strong>l <strong>cielo</strong> (mérito qui<strong>de</strong>m et gloriosior uirgo<br />

Maria celi petiuit intimum), ya que ost<strong>en</strong>ta el título<br />

máximo concebible para aunar <strong>cielo</strong> y tierra. María, <strong>en</strong><br />

efecto, es <strong>en</strong> cierto modo <strong>cielo</strong> y tierra, <strong>al</strong> ser <strong>la</strong> única que<br />

ha t<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> <strong>su</strong>s <strong>en</strong>trañas a Dios-Hombre (dum celi et<br />

terre so<strong>la</strong> uisceribus sacris portauit Deum et hominem).<br />

El compositor prorrumpe <strong>en</strong> <strong>en</strong>fáticas exc<strong>la</strong>maciones <strong>en</strong><br />

torno a <strong>la</strong> que se estima causa meritoria origin<strong>al</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

565


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

A<strong>su</strong>nción, es <strong>de</strong>cir, <strong>la</strong> fecunda <strong>virginidad</strong>. En <strong>su</strong> A<strong>su</strong>nción<br />

María, templo vivo <strong>de</strong> Dios <strong>en</strong> <strong>la</strong> tierra, <strong>en</strong>tra <strong>en</strong> el<br />

templo celeste <strong>de</strong> Dios para anegarse <strong>en</strong> <strong>la</strong> eterna visión<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> divinidad (ui<strong>su</strong>ra cum Angelis ibi<strong>de</strong>m perpetim<br />

Deum, cuius Verbi in térra sacrum effecta est templum!).<br />

La A<strong>su</strong>nción, <strong>en</strong> <strong>de</strong>finitiva, es un misterio tan insondable<br />

como el mismo <strong>de</strong> <strong>su</strong> virgin<strong>al</strong> maternidad (Cui nullo modo<br />

ibi<strong>de</strong>m incompreh<strong>en</strong>sibilis frustratur sedis, sicuti incompreh<strong>en</strong>sibilis<br />

partus non <strong>de</strong>negatur in terris). Apos<strong>en</strong>tarse<br />

<strong>en</strong> cuerpo y <strong>al</strong>ma <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> Dios es <strong>la</strong> port<strong>en</strong>tosa<br />

culminación <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> antes virgin<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te llevó <strong>al</strong> mismo<br />

Dios <strong>en</strong> <strong>su</strong> s<strong>en</strong>o. Comi<strong>en</strong>zo y fin <strong>de</strong> un programa cuyo<br />

orig<strong>en</strong> pudo ser únicam<strong>en</strong>te el querer omnipot<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l<br />

Señor absoluto <strong>de</strong> ángeles, hombres y universo <strong>en</strong>tero (qui<br />

omnia que uelis facis et <strong>de</strong> nullo nusquam u<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ris,<br />

quemque tremunt potestates celicolique admirantur ciues),<br />

que <strong>en</strong> <strong>razón</strong> <strong>de</strong> esta <strong>de</strong>cisión omnisoberana celebrada<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> festividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción <strong>de</strong> María Madre<br />

Virg<strong>en</strong>, tributan con nuevo título una eterna a<strong>la</strong>banza<br />

divina (Cui multiplex célica ...in hoc ad<strong>su</strong>mtionis glorióse<br />

Virginis festo non cessant c<strong>la</strong>mare).<br />

POST<br />

SANCTUS<br />

posi<br />

SANCTUS<br />

Vere sanctus, uere b<strong>en</strong>edictus,<br />

eterne omnipot<strong>en</strong>s Deus,<br />

Ihe<strong>su</strong>s Christus Filius tuus:<br />

qui tarn uisibilia quam inuisibilia<br />

ab initio institu<strong>en</strong>s finita<br />

uel infinita tecum et<br />

cum Spiritu Sancto pot<strong>en</strong>ti<strong>al</strong>iter<br />

creans, omnia felicius<br />

compleuit, et diuinitus peregit.<br />

Extremo igitur inter primeuam<br />

uel ultimam seculi<br />

seriem, se quum in forma Dei<br />

esset exinani<strong>en</strong>s Deo equ<strong>al</strong>em,<br />

nostrum dignatus est contiguum<br />

<strong>su</strong>mere puluerem; non<br />

quo autem uires augere pos­<br />

En verdad santo, <strong>en</strong> verdad<br />

b<strong>en</strong>dito, eterno Dios omnipot<strong>en</strong>te,<br />

es tu Hijo Je<strong>su</strong>cristo:<br />

el cu<strong>al</strong> estableci<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s cosas<br />

visibles e invisibles, y<br />

creando contigo y con el Espíritu<br />

Santo <strong>la</strong>s cosas imitas<br />

e infinitas, todo lo llevó a término<br />

feliz y lo acabó como<br />

verda<strong>de</strong>ro Dios. El cu<strong>al</strong>, <strong>al</strong><br />

terminar el tiempo que separan<br />

los siglos primeros y los<br />

últimos si<strong>en</strong>do Dios verda<strong>de</strong>ro<br />

y <strong>en</strong> todo igu<strong>al</strong> a Dios, se<br />

anonadó a sí mismo y se dignó<br />

vestirse <strong>de</strong> nuestro polvo;<br />

566


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

set, sed quo uero pestem euacuaret<br />

mortis: non quo autem<br />

ullo eguisset clipeo, sed quo<br />

uero let<strong>al</strong>ia uulnera sanasset<br />

antidoto: / non quo autem<br />

infirmius fulciret propria, sed<br />

quo uero pot<strong>en</strong>tius celestia,<br />

terrestria s<strong>al</strong>uasset uel tartara:<br />

non quo autem ul<strong>la</strong>m<br />

pas<strong>su</strong>s esset inopiam, sed quo<br />

uero inopem gratia red<strong>de</strong>ret<br />

diuitem: non quo autem imbecillis<br />

celestes uel aerios domuisset<br />

exercitus, sed quo euro<br />

fortissimus nouos ibi<strong>de</strong>m<br />

reseraret introitus.<br />

Vn<strong>de</strong> hoc autem nusquam,<br />

Domine, omne confitemur peractum,<br />

nisi et completum esset<br />

per Verbum caro factum:<br />

quod non natura humanius,<br />

sed gratia aduniuit ad<strong>su</strong>mptum.<br />

Accepit nempe quod fecerat,<br />

in quo ante mirabili<br />

modo seseque factum predixerat:<br />

<strong>de</strong> quo mater Sion dicet:<br />

Uomo et homo in ea diuinitus<br />

admirabiliterque est<br />

factus. T<strong>al</strong>e multoque uere<br />

creditur mirabile Matrem creasse,<br />

qu<strong>al</strong>e diuinitus per eam<br />

transi<strong>en</strong>s <strong>de</strong>cus uirgineum non<br />

adimisse: dum ab ilio creari<br />

ita est ab ipso concipi, pari,<br />

et numquam corrumpi.<br />

mas no para acrec<strong>en</strong>tar <strong>su</strong><br />

po<strong>de</strong>r, sino para extirpar <strong>la</strong><br />

común peste <strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte: no<br />

como si necesitase <strong>al</strong>gún reparo<br />

o <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa, sino para sanar<br />

con <strong>su</strong>s contrarios <strong>la</strong>s<br />

heridas <strong>de</strong> los pecados: no<br />

como si débil quisiera robustecerse,<br />

sino para s<strong>al</strong>var con<br />

muestra <strong>de</strong> mayor po<strong>de</strong>r a los<br />

<strong>cielo</strong>s, a <strong>la</strong> tierra y a los abismos;<br />

no porque pa<strong>de</strong>ciera necesidad<br />

<strong>al</strong>guna, sino para hacer<br />

rico <strong>al</strong> <strong>de</strong>sposeído necesitado<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> gracia: no porque<br />

fuera impot<strong>en</strong>te para v<strong>en</strong>cer<br />

los ejércitos <strong>de</strong>l <strong>cielo</strong> y <strong>de</strong> los<br />

aires, sino para abrir <strong>en</strong>trada<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> gloria a otros muchos,<br />

haci<strong>en</strong>do a<strong>la</strong>r<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>su</strong> gran<br />

po<strong>de</strong>r.<br />

De don<strong>de</strong> nunca confesaríamos,<br />

Señor, estas maravil<strong>la</strong>s,<br />

si no <strong>la</strong>s hubiese re<strong>al</strong>izado<br />

el Verbo hecho carne:<br />

el cu<strong>al</strong> lo hizo no por <strong>su</strong> virtud<br />

y natur<strong>al</strong>eza humana, sino<br />

por <strong>la</strong> gracia que comunicó<br />

a <strong>su</strong> ser (?). Recogió lo<br />

que antes había hecho, don<strong>de</strong><br />

había prometido hacerse<br />

hombre por manera admirable;<br />

sobre lo cu<strong>al</strong> dice <strong>la</strong> Madre<br />

<strong>de</strong> Sión: un hombre perfecto<br />

fue formado <strong>en</strong> el<strong>la</strong>, por<br />

un mi<strong>la</strong>gro <strong>de</strong> <strong>la</strong> virtud divina.<br />

Pues hubo <strong>de</strong> crear a <strong>su</strong><br />

Madre sin género <strong>de</strong> duda t<strong>al</strong><br />

y tan admirable como para<br />

que <strong>al</strong> s<strong>al</strong>ir <strong>de</strong> <strong>su</strong> s<strong>en</strong>o no<br />

m<strong>en</strong>oscabase el espl<strong>en</strong>dor <strong>de</strong><br />

<strong>su</strong> <strong>virginidad</strong>; porque el crear-<br />

567


J. IBAÑEZ­F. MENDOZA<br />

Nec autem, Domine, omnia<br />

si humanis uiribus poss<strong>en</strong>t<br />

exsequi, omnia diuina nusquam<br />

probar<strong>en</strong>tur oriri.—Quis<br />

uero tan<strong>de</strong>m huius sancte<br />

mysterium adprobare poterit<br />

tante Incarnationis, Natiuitatis,<br />

Filii in eelo Asc<strong>en</strong>sionis,<br />

et matris tarn / incompreh<strong>en</strong>sibilis<br />

inlibate Ad<strong>su</strong>mptionis,<br />

nisi et recta <strong>de</strong> Patre, et Filio,<br />

atque Spiritu Sancto sinceriter<br />

credat, et <strong>de</strong> matris<br />

Ad<strong>su</strong>mptione mirabiliter<br />

s<strong>en</strong>tiat:<br />

dum et incompreh<strong>en</strong>sibilia<br />

svmt utraque, et in<strong>de</strong> cre<strong>de</strong>nda<br />

utraque, qui uera confitemur<br />

utraque?<br />

Нес est fi<strong>de</strong>s uerissima, qua<br />

reconciliamur piissimo Deo, et<br />

adobtamur peremniter in filiis.<br />

Christus.<br />

<strong>la</strong> está <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con el concebir,<br />

dar a luz y no <strong>su</strong>frir<br />

corrupción <strong>al</strong>guna.<br />

Si todas estas cosas, Señor,<br />

se pudieran re<strong>al</strong>izar con fuerzas<br />

humanas jamás se probaría<br />

<strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> virtud<br />

divina. — Mas quién pue<strong>de</strong> admitir<br />

el misterio <strong>de</strong> esta santa<br />

Encarnación, Natividad, y<br />

Asc<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l Hijo a los <strong>cielo</strong>s,<br />

y A<strong>su</strong>nción incontaminada<br />

e incompr<strong>en</strong>sible <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Madre, que no si<strong>en</strong>ta rectam<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>l Padre, <strong>de</strong>l Hijo y<br />

<strong>de</strong>l Espíritu Santo; pues igu<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te<br />

incompr<strong>en</strong>sibles son estos<br />

misterios, igu<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te dignos<br />

<strong>de</strong> fe, e igu<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te los<br />

confesamos como verda<strong>de</strong>ros.<br />

Esta es <strong>la</strong> fe purísima; que<br />

nos reconcilia con el Dios <strong>de</strong><br />

bondad, y hace que seamos<br />

adoptados per<strong>en</strong>nem<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre<br />

<strong>su</strong>s hijos.<br />

Cristo.<br />

La oración "Post Sanctus" va a pres<strong>en</strong>tarnos una reflexión<br />

<strong>teológica</strong> que explique <strong>en</strong> cierta manera lo que el<br />

redactor consi<strong>de</strong>ra "dogma" <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción. Proce<strong>de</strong>, como<br />

<strong>en</strong> otras ocasiones, por progresivas reducciones <strong>de</strong>l horizonte.<br />

Contemp<strong>la</strong> primero a <strong>la</strong> Trinidad <strong>en</strong> <strong>su</strong> función<br />

creadora seña<strong>la</strong>ndo el concurso <strong>de</strong>l Verbo <strong>en</strong> esta operación<br />

"ad extra" <strong>de</strong> <strong>la</strong> Divinidad (qui... tecum et cum Spiritu<br />

Sancto pot<strong>en</strong>ti<strong>al</strong>iter creans). Fija seguidam<strong>en</strong>te el<br />

hecho <strong>de</strong> <strong>la</strong> Encarnación <strong>de</strong>l Verbo <strong>de</strong>finiéndo<strong>la</strong> como c<strong>la</strong>ve<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> historia (inter primeuam uel ultimam seculi seriem)<br />

<strong>en</strong> términos <strong>de</strong> c<strong>la</strong>ra reminisc<strong>en</strong>cia paulina (quum<br />

in forma Dei esset exinani<strong>en</strong>s Deo equ<strong>al</strong>em) y <strong>de</strong>scribe<br />

568


LA VIRGINIDAD DE MARÍA<br />

<strong>su</strong>s efectos s<strong>al</strong>víficos, netam<strong>en</strong>te gratuitos, (inopem gratia<br />

red<strong>de</strong>ret divitem), <strong>de</strong> carácter interno (pestem euacuaret<br />

mortis let<strong>al</strong>ia uulnera sanasset antidoto), pero con fuerza<br />

<strong>de</strong> proyección univers<strong>al</strong> (pot<strong>en</strong>tius celestia, terrestria<br />

s<strong>al</strong>uasset uel tártara).<br />

El tema <strong>de</strong> <strong>la</strong> Encarnación implica necesariam<strong>en</strong>te el<br />

tema <strong>de</strong> María. Cierto que <strong>la</strong> elección <strong>de</strong> un programa<br />

re<strong>de</strong>ntor es por parte <strong>de</strong> Dios un hecho tot<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te gratuito<br />

(non natura, sed gratia aduniuit ad<strong>su</strong>mptum). Pero<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> esa economía Dios condicionó <strong>su</strong> Encarnación<br />

admirable a <strong>la</strong> aceptación <strong>de</strong>cisiva <strong>de</strong> María, l<strong>la</strong>mada aquí<br />

con el título nuevo <strong>de</strong> "Madre <strong>de</strong> Sión". Bastó <strong>su</strong> sí, para<br />

que se pusiera <strong>en</strong> juego toda <strong>la</strong> programación s<strong>al</strong>vífica<br />

que ti<strong>en</strong>e <strong>su</strong> inicio teológico <strong>en</strong> <strong>la</strong> humanización <strong>de</strong>l Verbo<br />

(<strong>de</strong> quo mater Sion dicet: Homo et homo in ea diuinitus<br />

admirabiliterque est factus). Prodúcese <strong>en</strong>tonces una<br />

ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> prodigios, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s que el re<strong>la</strong>tor ha contemp<strong>la</strong>do<br />

dos re<strong>la</strong>cionados estrecham<strong>en</strong>te con María: 1) El Hijo<br />

ha <strong>de</strong> crear a <strong>su</strong> propia Madre, lo que equiv<strong>al</strong>e a concebir<strong>la</strong><br />

y estructurar<strong>la</strong> <strong>de</strong> forma incorruptible; crear el Hijo<br />

Dios a <strong>su</strong> Madre es crear<strong>la</strong> para siempre (dum ab illo<br />

creari ita est ab ipso concipi, parí, et numquam corrumpi);<br />

2) <strong>su</strong> cierta re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> Hijo para con El<strong>la</strong> no sería<br />

<strong>en</strong> m<strong>en</strong>oscabo <strong>de</strong> <strong>su</strong> Virginidad.<br />

La profundidad <strong>de</strong>l Misterio <strong>de</strong> María, y <strong>en</strong> especi<strong>al</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> A<strong>su</strong>nción, queda equiparada a <strong>la</strong> <strong>de</strong> los misterios<br />

cristológicos, necesitando todos ellos una fe coher<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

el po<strong>de</strong>r y <strong>la</strong> voluntad s<strong>al</strong>vífica <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma Trinidad<br />

(recta <strong>de</strong> Patre, et Filio, atque Spiritu Sancto sinceriter<br />

credat). El modo <strong>de</strong> expresarse el compositor <strong>de</strong>l formu<strong>la</strong>rio<br />

da a <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r que, <strong>en</strong> <strong>su</strong> concepto, esta verdad firmem<strong>en</strong>te<br />

profesada (uera confitemur utraque) pert<strong>en</strong>ece<br />

a <strong>la</strong> categoría que los teólogos posteriores <strong>de</strong>nominarían<br />

"mysteria stricte dicta", ya que es creída permaneci<strong>en</strong>do<br />

incompr<strong>en</strong>sible (dum et incompreh<strong>en</strong>sibilia <strong>su</strong>nt utraque,<br />

et in<strong>de</strong> cre<strong>de</strong>nda utraque) y puesta <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma línea <strong>de</strong>l<br />

misterio trinitario (utraque).<br />

569


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

POST<br />

PRIDIE<br />

POST<br />

PRIDIE<br />

Virgo Dei g<strong>en</strong>itrix Maria,<br />

cuius hodie ueram Ad<strong>su</strong>mptionem<br />

celebramus in se<strong>de</strong><br />

<strong>su</strong>perna, que<strong>su</strong>mus indigni et<br />

peccatores, ibi ubi ad<strong>su</strong>mpta<br />

es noui miraculi gloria beatiores<br />

quandoque mereamur<br />

adtolli prece quoque tua dicata.<br />

— Roget que<strong>su</strong>mus ibi<strong>de</strong>m,<br />

Domina, pro nobis dignitas<br />

tui pudoris, que te <strong>de</strong><br />

terris ineffabiliter<br />

<strong>su</strong>mpsit in<br />

celis post somnum quietis, et<br />

cur<strong>su</strong>m con<strong>su</strong>mmatum uite<br />

tempor<strong>al</strong>is.<br />

Adsit rogamus ibi<strong>de</strong>m pro<br />

nobis indignis prex tua semper<br />

<strong>su</strong>ffragatrix : quat<strong>en</strong>us hic<br />

per earn abluti omnibus facinorum<br />

contagiis, mereamur<br />

Angelorum compotes esse in<br />

celestibus regnis. Am<strong>en</strong>.<br />

Virg<strong>en</strong> María, Madre <strong>de</strong><br />

Dios, cuya verda<strong>de</strong>ra A<strong>su</strong>nción<br />

a <strong>la</strong> más <strong>al</strong>ta se<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

gloria celebramos hoy, te rogamos,<br />

aunque indignos y pecadores,<br />

ser llevados <strong>al</strong>gún<br />

día por tu intercesión <strong>al</strong> lugar<br />

adon<strong>de</strong> has sido levantada<br />

con singu<strong>la</strong>r mi<strong>la</strong>gro.<br />

Interceda, Señora, por nosotros,<br />

<strong>la</strong> dignidad <strong>de</strong> tu pureza,<br />

ante aquel que te llevó<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra <strong>al</strong> <strong>cielo</strong> <strong>de</strong>spués<br />

<strong>de</strong>l <strong>su</strong>eño <strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte y <strong>de</strong><br />

con<strong>su</strong>mado el curso <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida<br />

tempor<strong>al</strong>.<br />

Te rogamos, que <strong>su</strong><strong>en</strong>e <strong>al</strong>lí<br />

<strong>de</strong> continuo tu oración <strong>en</strong> favor<br />

<strong>de</strong> nosotros, indignos: a<br />

fin <strong>de</strong> que libres <strong>en</strong> <strong>la</strong> tierra<br />

<strong>de</strong> todos los contagios <strong>de</strong>l<br />

pecado, merezcamos ser compañeros<br />

<strong>de</strong> los Angeles <strong>en</strong> los<br />

reinos celesti<strong>al</strong>es. Amén.<br />

Es <strong>la</strong> primera oración <strong>de</strong> <strong>la</strong> Misa que va dirigida inmediatam<strong>en</strong>te<br />

a <strong>la</strong> Santísima Virg<strong>en</strong>, que se ac<strong>la</strong>ma bajo<br />

el título <strong>de</strong> Madre Virgin<strong>al</strong> (Virgo Dei g<strong>en</strong>itrix Maria) y<br />

que se celebra por <strong>su</strong> A<strong>su</strong>nción, fiesta re<strong>al</strong> (ueram) y <strong>en</strong><strong>al</strong>tecedora<br />

sobre manera (in se<strong>de</strong> <strong>su</strong>perna). La actitud<br />

es humil<strong>de</strong> y confiada (indigni et peccatores) y el objeto<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> plegaria se ofrece como ardi<strong>en</strong>te <strong>de</strong>seo <strong>de</strong> llegar<br />

a acompañar<strong>la</strong> un día <strong>en</strong> el mismo lugar (ibi ubi) que<br />

El<strong>la</strong> ya ocupa. Aunque el logro <strong>de</strong> ello se <strong>de</strong>be a nuestro<br />

empeño y esfuerzo (mereamur quandoque adtolli) no será<br />

exclusivam<strong>en</strong>te por nuestros propios impulsos (adtolli, <strong>en</strong><br />

pasiva) y no ha <strong>de</strong> f<strong>al</strong>tar <strong>la</strong> pa<strong>la</strong>nca intercesora <strong>de</strong> María<br />

(prece quoque tua dicata). La misma <strong>virginidad</strong>, que<br />

570


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

se consi<strong>de</strong>ró <strong>razón</strong> <strong>teológica</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción <strong>de</strong> María <strong>al</strong><br />

<strong>cielo</strong>, (que te <strong>de</strong> terris ineffabiliter <strong>su</strong>mpsit in celis), es<br />

invocada también como punto <strong>de</strong> apoyo para nuestro acceso<br />

a <strong>la</strong> gloria celeste (Roget que<strong>su</strong>mus ibi<strong>de</strong>m, Domina,<br />

pro nobis dignitas tui pudoris). La oración incesante<br />

<strong>de</strong> María a nuestro favor (prex tua semper <strong>su</strong>ffragatrix)<br />

no se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> como recurso exclusivo <strong>de</strong> última hora,<br />

sino a modo <strong>de</strong> ayuda <strong>en</strong> <strong>la</strong> lucha diaria contra los <strong>en</strong>emigos<br />

<strong>de</strong>l <strong>al</strong>ma (quat<strong>en</strong>us hic per eam abluti ómnibus<br />

facinorum contagiis mereamur).<br />

AD ORATIONEM DOMINICAM<br />

AD ORATIONEM DOMINICAM<br />

Domine Ihe<strong>su</strong> Christe, qui<br />

sic Virginem Matrem honorificasti,<br />

quousque Ad<strong>su</strong>mptionis<br />

gratia eam coram te <strong>su</strong>ffragatricem<br />

/ pro nobis effecisti<br />

incomparabilem: indigni<br />

que<strong>su</strong>mus diuinitatis tue clem<strong>en</strong>tiam,<br />

quat<strong>en</strong>us pro obt<strong>en</strong>tu<br />

illius beatissime G<strong>en</strong>etricis,<br />

quam celibem hodie fecisti<br />

in celestibus regnis, mundati<br />

ab uniuersis contagiis, au<strong>de</strong>amus<br />

exc<strong>la</strong>mare et dicere a<br />

terris:<br />

Pater noster.<br />

Señor nuestro Je<strong>su</strong>cristo, que<br />

honraste a <strong>la</strong> Virg<strong>en</strong> Madre<br />

hasta hacer<strong>la</strong> por <strong>la</strong> gracia<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> A<strong>su</strong>nción nuestra intercesora<br />

incomparable ante<br />

tu pres<strong>en</strong>cia: rogamos, aunque<br />

indignos, a <strong>la</strong> clem<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> tu divinidad, que por mediación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> bi<strong>en</strong>av<strong>en</strong>turada<br />

Madre <strong>de</strong> Dios, que hoy coronaste<br />

como Virg<strong>en</strong> <strong>en</strong> el reino<br />

<strong>de</strong> los <strong>cielo</strong>s, purificados <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> lepra <strong>de</strong> <strong>la</strong> culpa, podamos<br />

exc<strong>la</strong>mar y <strong>de</strong>cir <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra:<br />

Padre nuestro.<br />

El honor <strong>de</strong> María es favor para nosotros. Por ello el<br />

recuerdo <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción se torna agra<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>to cuando<br />

se dirige a Cristo, que ha i<strong>de</strong>ado y verificado el prodigio<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> Madre Virgin<strong>al</strong> A<strong>su</strong>nta como rec<strong>la</strong>mo perman<strong>en</strong>te<br />

e in<strong>su</strong>perable <strong>de</strong> <strong>su</strong> clem<strong>en</strong>te disposición hacia nosotros,<br />

necesitados <strong>de</strong> Dios y <strong>de</strong>l v<strong>al</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> María Madre<br />

Virg<strong>en</strong>, para vernos liberados <strong>de</strong>l <strong>la</strong>stre <strong>de</strong> nuestros<br />

pecados y así po<strong>de</strong>r t<strong>en</strong>er <strong>la</strong> audacia <strong>de</strong> los hijos <strong>de</strong> Dios<br />

aquí <strong>en</strong> <strong>la</strong> tierra.<br />

571


J. XBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

BENEDICTIO<br />

BENEDICTIO<br />

Exoratu uirginis sacre Marie<br />

uestra sint merita, et radicitus<br />

coram Christo abolita<br />

peccamina. Am<strong>en</strong>.<br />

Et sicut ilia hodie conletatur<br />

in se<strong>de</strong> <strong>su</strong>perna cum Angelis<br />

sanctis, sic uos gau<strong>de</strong>atis<br />

adquisisse Parady<strong>su</strong>m eterne<br />

felicitatis. Am<strong>en</strong>.<br />

Quo in anima simul et corpore<br />

sani et integri hinc<br />

exeuntes, ad il<strong>la</strong>m féliciter se<strong>de</strong>rti<br />

digne peru<strong>en</strong>iatis, quo<br />

ipso miserante ab eo diuelli<br />

nul<strong>la</strong>t<strong>en</strong>us possitis. Am<strong>en</strong>.<br />

Por los ruegos <strong>de</strong> <strong>la</strong> sagrada<br />

Virg<strong>en</strong> María sean pres<strong>en</strong>tados<br />

vuestros méritos <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Cristo, y extirpados<br />

<strong>de</strong> raíz vuestros pecados.<br />

Amén.<br />

Y<br />

así como el<strong>la</strong> se <strong>al</strong>egra<br />

hoy <strong>en</strong> <strong>la</strong> gloria con los Angeles,<br />

así vosotros t<strong>en</strong>gáis <strong>la</strong><br />

dicha <strong>de</strong> adquirir el Paraíso<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> felicidad sempiterna.<br />

Amén.<br />

A fin <strong>de</strong> que s<strong>al</strong>i<strong>en</strong>do <strong>de</strong>l<br />

mundo <strong>en</strong>teros y sanos <strong>en</strong> el<br />

cuerpo y <strong>en</strong> el <strong>al</strong>ma, lleguéis<br />

felizm<strong>en</strong>te a aquél trono soberano,<br />

don<strong>de</strong> por <strong>la</strong> misericordia<br />

<strong>de</strong> Dios, no podáis ser<br />

jamás separados <strong>de</strong> <strong>su</strong>s brazos.<br />

La re<strong>al</strong>idad <strong>de</strong> nuestra vida divina <strong>en</strong> <strong>la</strong> tierra, tanto<br />

<strong>en</strong> <strong>su</strong> aspecto negativo o abolición radic<strong>al</strong> y verda<strong>de</strong>ra<br />

<strong>de</strong> pecado (radicitus coram Christo abolita peccamina),<br />

como <strong>en</strong> el mérito consigui<strong>en</strong>te <strong>al</strong> estado <strong>de</strong> gracia (merita),<br />

se atribuye y se espera <strong>de</strong> <strong>la</strong> actitud exorante <strong>de</strong><br />

María Virg<strong>en</strong>. Para lograr un fin<strong>al</strong> semejante <strong>al</strong> que conmemora<br />

<strong>la</strong> fiesta <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción se <strong>de</strong>sea <strong>en</strong> <strong>la</strong> oración<br />

"B<strong>en</strong>edictio" una vida sana y recia <strong>de</strong> <strong>al</strong>ma y <strong>de</strong> cuerpo<br />

que sirva <strong>de</strong> garantía para un digno acceso <strong>al</strong> puesto que,<br />

por <strong>la</strong> misericordia <strong>de</strong> Cristo, nunca nos será arrebatado.<br />

COMPLETURIA<br />

COMPLETORIA<br />

Omnes qui huic tante Ad<strong>su</strong>mptionis<br />

solemnitati conu<strong>en</strong>istis<br />

et sacrosancta communlone<br />

mort<strong>al</strong>ia corpora uiui-<br />

Todos cuantos habéis concurrido<br />

a esta gran solemnidad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción y habéis<br />

vivificado vuestros cuerpos<br />

572


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

ficastis, mereamini per interu<strong>en</strong>tum<br />

sánete et gloriose G<strong>en</strong>etricis,<br />

et hic ab omnibus<br />

rn<strong>al</strong>is eripi, et cum Christo<br />

sine fine iucundari. Am<strong>en</strong>.<br />

mort<strong>al</strong>es con <strong>la</strong> comunión sacrosanta,<br />

merezcáis por mediación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> santa y gloriosa<br />

Madre <strong>de</strong> Dios ser librados<br />

aquí <strong>de</strong> todos los m<strong>al</strong>es y <strong>al</strong>egraros<br />

para siempre con Cristo.<br />

Amén.<br />

La oración "Completuria" cierra <strong>la</strong>s plegarias <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Misa <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción con fórmu<strong>la</strong>s optativas que re<strong>su</strong>m<strong>en</strong><br />

el cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> <strong>la</strong> fiesta celebrada (qui huic tante Ad<strong>su</strong>mptionis<br />

solemnitati conu<strong>en</strong>istis), el hecho <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación<br />

sacrifici<strong>al</strong> y <strong>su</strong>s virtu<strong>al</strong>ida<strong>de</strong>s vivificantes y germinantes<br />

<strong>de</strong> re<strong>su</strong>rrección (et sacrosancta communione<br />

mort<strong>al</strong>ia corpora uiuificastis), el papel intercesor <strong>de</strong> Santa<br />

María (per interu<strong>en</strong>tum sánete et glorióse G<strong>en</strong>e triéis),<br />

y sobre todo, el objeto máximo <strong>de</strong> todo empeño<br />

cristiano: <strong>la</strong> integr<strong>al</strong> liberación <strong>de</strong> todo m<strong>al</strong> <strong>en</strong> esta vida<br />

(et hic ab ómnibus m<strong>al</strong>is eripi), para po<strong>de</strong>r disfrutar <strong>de</strong>l<br />

gozo eterno <strong>en</strong> Cristo (et cum Christi sine fine jucundari).<br />

b) Del mans. 30.345, cua<strong>de</strong>rnos X y XI <strong>de</strong>l British<br />

Museum (FEROTIN, Líber Sacram<strong>en</strong>torum, col. 592-598).<br />

MISSA<br />

MISSA<br />

Excell<strong>en</strong>tissimo huic diei exces<strong>su</strong><br />

dominice G<strong>en</strong>etricis,<br />

fratres karissimi, uice annua<br />

occurrit in<strong>en</strong>arrabile, tantoque<br />

nobis potius est admiranda<br />

eius<strong>de</strong>m ad<strong>su</strong>mtione, quantum<br />

singu<strong>la</strong>re ea<strong>de</strong>m predicanda<br />

conu<strong>en</strong>it trans<strong>la</strong>tione.<br />

Hec <strong>de</strong>nique Virgo electa ante<br />

secu<strong>la</strong>ria tempora ta<strong>la</strong>mo Dei<br />

regis, extremis etiam seculi<br />

temporibus integritatis ger<strong>en</strong>s<br />

corpore uirgineo: sicque <strong>su</strong>o<br />

meruit in utero obtinere <strong>al</strong>-<br />

Hermanos muy amados: <strong>en</strong><br />

este día extraordinario <strong>su</strong>ce<strong>de</strong><br />

cada año <strong>al</strong>go in<strong>en</strong>arrable<br />

con <strong>la</strong> partida <strong>de</strong> <strong>la</strong> Madre<br />

<strong>de</strong>l Señor, que tanto más es<br />

digna <strong>de</strong> nuestra admiración<br />

por <strong>su</strong> A<strong>su</strong>nción, cuanto re<strong>su</strong>lta<br />

conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong><br />

El<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>razón</strong> <strong>de</strong> <strong>su</strong> singu<strong>la</strong>r<br />

trans<strong>la</strong>ción. Esta Virg<strong>en</strong> elegida<br />

antes <strong>de</strong> los siglos para el<br />

tá<strong>la</strong>mo <strong>de</strong> Dios rey y portadora<br />

<strong>de</strong> un cuerpo <strong>de</strong> integridad<br />

virgin<strong>al</strong> hasta el fin<strong>al</strong> <strong>de</strong><br />

573<br />

6


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

tissimo filio, pro quo mortis<br />

ca<strong>su</strong> earn non potuit inu<strong>en</strong>ire<br />

in transitu <strong>su</strong>o. — Non idcirco<br />

minus nobis huic ex hoc inger<strong>en</strong>s<br />

admirationi, qua cum<br />

ex<strong>su</strong>ltatione unici fer<strong>en</strong>s uerbo<br />

excelsi, Gabrielo celestis<br />

nuntio ei<strong>de</strong>m sic affanti. Et<br />

licet non solum pignoris, quo<br />

hec eo<strong>de</strong>m s<strong>al</strong>utante Verbo ex<br />

fi<strong>de</strong> concepit mirabile: sed<br />

huic diei insigne nobis huius<br />

trans<strong>la</strong>tionis adtulit predicabile,<br />

quem speci<strong>al</strong>i eius<strong>de</strong>m<br />

Domini G<strong>en</strong>etrice, Micael obsequ<strong>en</strong>te,<br />

perduxit usque ad<br />

celestem se<strong>de</strong>m.<br />

Ob cuius festum nos col<strong>en</strong>tes,<br />

cum cor<strong>de</strong> humillimo et<br />

affectu <strong>de</strong>precemur adt<strong>en</strong>to,<br />

ut Virginis huius adiuti <strong>su</strong>o<br />

muniamur <strong>su</strong>ffragio: pro quo<br />

fecunda G<strong>en</strong>etrix meruit hominem<br />

Deumque gestare <strong>su</strong>o<br />

in <strong>al</strong>uo sancissimo, pro quo<br />

etiam <strong>la</strong>udabile predicatur abces<strong>su</strong><br />

ex merito. Am<strong>en</strong>.<br />

los tiempos, mereció por ello<br />

cont<strong>en</strong>er <strong>en</strong> <strong>su</strong> s<strong>en</strong>o <strong>al</strong> Hijo<br />

<strong>de</strong>l Altísimo, por lo cu<strong>al</strong> <strong>la</strong><br />

circunstancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte no<br />

pudo <strong>al</strong>canzar<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>su</strong> tránsito.<br />

No nos causa este hecho<br />

m<strong>en</strong>os admiración que el <strong>de</strong><br />

llevar El<strong>la</strong> con <strong>al</strong>egría <strong>al</strong> Verbo<br />

<strong>de</strong>l Dios único y excelso a<br />

raíz <strong>de</strong> <strong>la</strong> conversación <strong>de</strong>l<br />

celeste m<strong>en</strong>sajero Gabriel. No<br />

sólo como pr<strong>en</strong>da, <strong>al</strong> s<strong>al</strong>udo<br />

<strong>de</strong>l ángel, concibió El<strong>la</strong> por <strong>la</strong><br />

fe admirable <strong>al</strong> Verbo, sino<br />

que nos dio tema para hab<strong>la</strong>r<br />

<strong>de</strong> esta trans<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> este día<br />

insigne, <strong>en</strong> el que con <strong>la</strong> ayuda<br />

especi<strong>al</strong> <strong>de</strong> San Miguel fue<br />

llevada hasta el trono <strong>de</strong>l <strong>cielo</strong><br />

<strong>la</strong> Madre <strong>de</strong>l Señor.<br />

Al celebrar esta fiesta, oremos<br />

con co<strong>razón</strong> humil<strong>de</strong> y<br />

con ánimo at<strong>en</strong>to, a fin <strong>de</strong><br />

s<strong>en</strong>tirnos auxiliados y protegidos<br />

con <strong>la</strong> intercesión <strong>de</strong><br />

esta Virg<strong>en</strong>. Porque como Madre<br />

fecunda mereció llevar <strong>en</strong><br />

<strong>su</strong> santísimo s<strong>en</strong>o <strong>al</strong> hombre-<br />

Dios, y porque mereció que se<br />

hable <strong>de</strong> El<strong>la</strong> <strong>en</strong> tono <strong>la</strong>udatorio<br />

por <strong>su</strong> partida. Amén.<br />

La exhortación inici<strong>al</strong> "Missa", <strong>en</strong> un l<strong>en</strong>guaje popu<strong>la</strong>r<br />

<strong>de</strong> bárbaras expresiones gramatic<strong>al</strong>es que ignora <strong>la</strong>s<br />

más elem<strong>en</strong>t<strong>al</strong>es reg<strong>la</strong>s gramatic<strong>al</strong>es <strong>la</strong>tinas, anuncia el<br />

objeto <strong>de</strong> <strong>la</strong> festividad: <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción <strong>de</strong> María. Para ello<br />

emplea los vocablos "ad<strong>su</strong>mtio" y "trans<strong>la</strong>tio". No parece<br />

implicar <strong>en</strong> el cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> <strong>la</strong> fiesta el hecho <strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte<br />

<strong>de</strong> María, toda vez que los vocablos utilizados (exces<strong>su</strong>s,<br />

abces<strong>su</strong>s, transitus), si bi<strong>en</strong> se usan g<strong>en</strong>er<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te<br />

como formas eufemísticas para <strong>de</strong>signar <strong>la</strong> muerte, no<br />

574


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

siempre necesariam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> significan. Más bi<strong>en</strong> parece<br />

expresam<strong>en</strong>te excluir<strong>la</strong> (pro quo mortis ca<strong>su</strong> eam non potuit<br />

inu<strong>en</strong>ire in transitu <strong>su</strong>o), lo que hab<strong>la</strong> a favor <strong>de</strong> una<br />

elección int<strong>en</strong>cionada <strong>de</strong> los términos arriba seña<strong>la</strong>dos.<br />

La A<strong>su</strong>nción <strong>de</strong> María se sitúa <strong>en</strong> p<strong>la</strong>no <strong>de</strong> igu<strong>al</strong>dad<br />

admirativa con <strong>la</strong> maternidad divina (electa ante secu<strong>la</strong>ria<br />

témpora tá<strong>la</strong>mo Dei-non minus inger<strong>en</strong>s admirationi,<br />

qua... fer<strong>en</strong>s uerbo...) y con <strong>su</strong> integridad virgin<strong>al</strong><br />

(Virgo... integritatis ger<strong>en</strong>s corpore uirgineo).<br />

La oración concluye exhortando a <strong>la</strong> oración. No aparece<br />

explícito el <strong>de</strong>stinatario <strong>de</strong> <strong>la</strong> plegaria, aunque sí se<br />

ac<strong>la</strong>ra el objeto <strong>de</strong> <strong>la</strong> petición: s<strong>en</strong>tir el auxilio y <strong>la</strong> protección<br />

<strong>de</strong> María intercesora, sobre <strong>la</strong> que se acumu<strong>la</strong>n<br />

<strong>en</strong> dos bloques el triple privilegio equiparado a lo <strong>la</strong>rgo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> "Missa": <strong>la</strong> maternidad divina (fecunda G<strong>en</strong>etrix<br />

meruit hominem Deumque gestare) y <strong>la</strong> <strong>virginidad</strong> ve<strong>la</strong>dam<strong>en</strong>te<br />

afirmada (<strong>su</strong>o in <strong>al</strong>uo sanctissimo) <strong>de</strong> una parte,<br />

y <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción <strong>de</strong>finida por <strong>su</strong> <strong>razón</strong> <strong>de</strong> separación o<br />

<strong>de</strong> partida (<strong>la</strong>udabile predicatur abces<strong>su</strong>).<br />

ALIA<br />

ALIA<br />

Deus, qui dignosceris ante<br />

secu<strong>la</strong>ria tempora future creationis<br />

esse antecessor, et seculo<br />

iam <strong>la</strong>b<strong>en</strong>ti, ob nostram<br />

re<strong>de</strong>mtionem, ex paterna se<strong>de</strong><br />

per hanc Virginem adu<strong>en</strong>isti<br />

re<strong>de</strong>mtor: ut nostrum scilicet<br />

quod insolubile ex Eua retinebamur<br />

ca<strong>su</strong>, per huius uirgin<strong>al</strong>is<br />

uterum, solu<strong>en</strong>do eum<br />

tuum uoluisti a<strong>de</strong>sse ingres<strong>su</strong>m.<br />

Per eun<strong>de</strong>m nos dinoscimus<br />

partum noue prolis<br />

Deum <strong>de</strong>stinatum et hominem:<br />

que sic festiuum uicibus<br />

anuum, <strong>su</strong>um Ecclesie<br />

nouimus honorare reces<strong>su</strong>m.<br />

— Quo, sicut isto ex seculo<br />

Oh Dios, <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> sabemos<br />

que existes antes <strong>de</strong>l tiempo<br />

<strong>en</strong> que tuviera lugar <strong>la</strong> creación,<br />

y ya <strong>en</strong> el <strong>de</strong>curso <strong>de</strong><br />

los siglos, para redimirnos, viniste<br />

como Re<strong>de</strong>ntor a través<br />

<strong>de</strong> esta Virg<strong>en</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el trono<br />

<strong>de</strong>l Padre: <strong>en</strong> efecto, lo que<br />

t<strong>en</strong>íamos sin solv<strong>en</strong>tar <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> caída <strong>de</strong> Eva, quisiste solucionarlo<br />

haci<strong>en</strong>do tu <strong>en</strong>trada<br />

<strong>en</strong>tre nosotros a través <strong>de</strong><br />

este s<strong>en</strong>o virgin<strong>al</strong>. Por ello<br />

sabemos que el re<strong>su</strong>ltado <strong>de</strong>l<br />

<strong>al</strong>umbrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> nueva<br />

prole es Dios y hombre, y <strong>en</strong><br />

cuanto a El<strong>la</strong> conocemos que<br />

<strong>la</strong> Iglesia cada año v<strong>en</strong>era <strong>la</strong><br />

575


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

eius<strong>de</strong>m exces<strong>su</strong> rutilum nobis<br />

adtulit gaudium: ita se<br />

nostris ingerat m<strong>en</strong>tibus, ut<br />

adtolli u<strong>al</strong>eamus <strong>su</strong>r<strong>su</strong>m. Qu<strong>al</strong>iter<br />

eis<strong>de</strong>m <strong>su</strong>ffragetur precibus<br />

huius sollemnitatule totum<br />

concurr<strong>en</strong>ti clerum: ut<br />

ex ea<strong>de</strong>m prece <strong>de</strong>tur <strong>su</strong>ffragatio<br />

ecclesiarum pre<strong>su</strong>les, <strong>la</strong>rgiatur<br />

auxilium fi<strong>de</strong>libus cunctis<br />

adibeatur uniuersis in comune<br />

uiu<strong>en</strong>tibus christianis,<br />

atque s<strong>en</strong>tiant se huius diei<br />

muscipu<strong>la</strong> eua<strong>de</strong>re aduersantis.<br />

Am<strong>en</strong>.<br />

festividad <strong>de</strong> <strong>su</strong> partida. Que,<br />

así como con <strong>su</strong> s<strong>al</strong>ida <strong>de</strong> esta<br />

vida nos proporcionó un gozo<br />

<strong>de</strong>slumbrante, así también se<br />

introduzca <strong>en</strong> nuestras m<strong>en</strong>tes<br />

para po<strong>de</strong>r ser elevados<br />

hacia arriba. Sea ayudado con<br />

<strong>la</strong>s oraciones <strong>de</strong> esta solemnidad<br />

el clero todo aquí pres<strong>en</strong>te,<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong>erte que <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong><br />

esa misma plegaria llegue<br />

auxilio a los que presi<strong>de</strong>n <strong>la</strong>s<br />

iglesias, se exti<strong>en</strong>da ese apoyo<br />

a todos los fieles y a todos los<br />

cristianos que viv<strong>en</strong> <strong>en</strong> común<br />

y se <strong>de</strong>n cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> que escapan<br />

a <strong>la</strong>s trampas <strong>de</strong>l <strong>en</strong>emigo<br />

<strong>en</strong> este día. Amén.<br />

La oración, dirigida <strong>al</strong> Hijo, comi<strong>en</strong>za con <strong>la</strong> profesión<br />

solemne <strong>de</strong> fe <strong>en</strong> <strong>su</strong> exist<strong>en</strong>cia eterna y <strong>en</strong> <strong>su</strong> Encarnación<br />

verificada <strong>en</strong> el tiempo: <strong>de</strong> esta última se <strong>su</strong>braya<br />

el carácter verda<strong>de</strong>ram<strong>en</strong>te re<strong>de</strong>ntor (ad nostram<br />

re<strong>de</strong>mtionem/adu<strong>en</strong>isti re<strong>de</strong>mtor/quod insolubile-solu<strong>en</strong>do)<br />

y el modo virgin<strong>al</strong> <strong>en</strong> que tuvo lugar (per han Virginem/per<br />

huius uirgin<strong>al</strong>is uterum). Reafirmada <strong>la</strong> doble<br />

natur<strong>al</strong>eza <strong>de</strong> Cristo (partum... Deum <strong>de</strong>stinatum et<br />

hominem), <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> toda <strong>la</strong> plegaria se <strong>de</strong>staca<br />

el objeto <strong>de</strong> <strong>la</strong> festividad mariana: no se trata <strong>de</strong> una<br />

celebración esporádica o circunstanci<strong>al</strong>, sino norm<strong>al</strong> y<br />

anu<strong>al</strong> (festiuum uicibus annum); parece ser fiesta <strong>de</strong> rango<br />

no meram<strong>en</strong>te loc<strong>al</strong>, sino univers<strong>al</strong>. Se trata <strong>de</strong> v<strong>en</strong>erar<br />

<strong>su</strong> "partida" (reces<strong>su</strong>m).<br />

Toda <strong>la</strong> segunda parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> oración expone, <strong>de</strong>sglosadas,<br />

<strong>la</strong>s int<strong>en</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> plegaria. Primero, que el gozo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción se traduzca <strong>en</strong> obras <strong>de</strong>l espíritu merecedoras<br />

<strong>de</strong> nuestro person<strong>al</strong> asc<strong>en</strong>so <strong>al</strong> <strong>cielo</strong>. Después,<br />

se pi<strong>de</strong> por el clero asist<strong>en</strong>te, cuya concurr<strong>en</strong>cia apunta<br />

<strong>la</strong> categoría litúrgica excepcion<strong>al</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> fiesta, y por el<br />

576


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

aus<strong>en</strong>te repres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> los obispos (ecclesiarum pre<strong>su</strong>les).<br />

El último binomio <strong>de</strong> b<strong>en</strong>eficiarios <strong>de</strong> <strong>la</strong> petición<br />

parece establecer una difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre los fieles <strong>en</strong> g<strong>en</strong>er<strong>al</strong><br />

(<strong>la</strong>rgiatur auxilium fi<strong>de</strong>libus) y los que llevan una<br />

cierta vida <strong>en</strong> común (uniuersis in comune uiu<strong>en</strong>tibus<br />

christianis). La oración se cierra con un reconocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r irresistible <strong>de</strong> María <strong>de</strong>sbaratadora <strong>de</strong> toda artimaña<br />

<strong>en</strong>emiga.<br />

POST<br />

NOMINA<br />

POST<br />

NOMINA<br />

Precamur te, habitator Omnipot<strong>en</strong>s<br />

inm<strong>en</strong>se, ospitis huic<br />

Virgini ta<strong>la</strong>mo presi<strong>de</strong>ntis, qui<br />

sic tuam G<strong>en</strong>etricem contuiere<br />

uoluisti innoc<strong>en</strong>tia uirginitatis,<br />

ut etiam tua non aborreret<br />

<strong>de</strong>itas incarnata, tuum<br />

ex hac Pilium oculis pres<strong>en</strong>tare<br />

mort<strong>al</strong>ibus, nosque ob redim<strong>en</strong>dos<br />

iam peremtis. Et licet<br />

ilia luxu seculi nefario<br />

conscia <strong>su</strong>is nullomodo erat in<br />

moribus sanctis, tantum eius<strong>de</strong>m<br />

erat m<strong>en</strong>s precibus adt<strong>en</strong>ta<br />

sepius: atque tuam sic<br />

percipere ab angelo b<strong>en</strong>edictionem<br />

meruit in <strong>su</strong>is uisceribus.<br />

Nec erat fas per Ad<strong>su</strong>mtionem<br />

in <strong>su</strong>a utique morte<br />

<strong>al</strong>iquot patris antiqui s<strong>en</strong>sere<br />

inluuiem, qui olim iam<br />

portarat uite nostre auctorem.<br />

Dios omnipot<strong>en</strong>te e inm<strong>en</strong>so,<br />

huésped que presi<strong>de</strong>s el<br />

tá<strong>la</strong>mo <strong>de</strong> esta Virg<strong>en</strong>, que<br />

quisiste hacer<strong>la</strong> Madre tuya<br />

con una inoc<strong>en</strong>cia virgin<strong>al</strong>,<br />

que no disgustara a tu misma<br />

divinidad <strong>en</strong>carnada: Te<br />

pedimos que pres<strong>en</strong>tes <strong>al</strong> Hijo<br />

<strong>de</strong> esta Madre con ojos humanos<br />

que ya han perecido<br />

por nuestra re<strong>de</strong>nción (28). El<strong>la</strong><br />

conocía <strong>la</strong> nefasta pompa <strong>de</strong>l<br />

siglo y no <strong>la</strong> <strong>de</strong>jó <strong>en</strong>trar <strong>en</strong><br />

<strong>su</strong>s santas costumbres, sino<br />

que <strong>su</strong> <strong>al</strong>ma siempre estuvo<br />

aplicada a <strong>la</strong> oración; y por<br />

eso mereció recibir por boca<br />

<strong>de</strong>l Ángel tu b<strong>en</strong>dición <strong>en</strong> <strong>su</strong>s<br />

<strong>en</strong>trañas. No era justo <strong>de</strong> otra<br />

parte que, por el hecho <strong>de</strong><br />

morir <strong>la</strong> que había llevado <strong>al</strong><br />

autor <strong>de</strong> nuestra vida expe-<br />

(28) La frase admite varias traducciones, dada <strong>la</strong> imprecisión<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s expresiones semibárbaras <strong>de</strong>l formu<strong>la</strong>rio. "Oculis mort<strong>al</strong>ibus"<br />

lo hemos vertido como ab<strong>la</strong>tivo instrum<strong>en</strong>t<strong>al</strong>, haci<strong>en</strong>do concertar<br />

con él el "paremtis" posterior. Otra solución pue<strong>de</strong> ser <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rlo<br />

como dativo "pres<strong>en</strong>tarlo a los ojos <strong>de</strong> los hombres"; <strong>en</strong> este caso,<br />

se ve más dificultad para traducir <strong>la</strong> última oración <strong>de</strong> <strong>la</strong> frase.<br />

577


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

Pro id nos, Domine, in huius<br />

diei exces<strong>su</strong> Virginis, tibi fusis<br />

humiliter gerimus precibus:<br />

ut <strong>de</strong>functorum nomina<br />

fi<strong>de</strong>lium tuis adscribatur in<br />

paginis, per quam olim acta<br />

est hodie <strong>de</strong> sepulcro trans<strong>la</strong>tio<br />

corporis tue beate G<strong>en</strong>etricis.<br />

Am<strong>en</strong>.<br />

rim<strong>en</strong>tara <strong>en</strong> <strong>su</strong> A<strong>su</strong>nción<br />

<strong>al</strong>guna tempestad <strong>de</strong>l viejo<br />

Adán.<br />

Por ello, Señor, <strong>en</strong> el día<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> partida <strong>de</strong> esta Virg<strong>en</strong><br />

te dirigimos humil<strong>de</strong>m<strong>en</strong>te<br />

efusivas plegarias, a fin <strong>de</strong><br />

que sean inscritos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s páginas<br />

<strong>de</strong> tu libro los nombres<br />

<strong>de</strong> los fieles difuntos, gracias<br />

a tu b<strong>en</strong>dita Madre, <strong>de</strong> qui<strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> trans<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l cuerpo, verificada<br />

<strong>en</strong> otro tiempo, hoy<br />

se v<strong>en</strong>erara. Amén.<br />

Por error <strong>de</strong>l copista o por confusión <strong>de</strong>l compositor<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> pieza litúrgica, f<strong>al</strong>ta unidad y coher<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> parte<br />

primera <strong>de</strong> esta plegaria. En efecto, el <strong>de</strong>stinatario <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> oración parece ser Dios Hijo (qui sic tuam G<strong>en</strong>etricem/<br />

tua <strong>de</strong>itas incarnata), pero, sin previo aviso, cambia (tuum<br />

ex hac Filium). El mom<strong>en</strong>to litúrgico <strong>de</strong> <strong>la</strong> recitación <strong>de</strong><br />

esta oración, tras <strong>la</strong> lectura <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas difuntas por<br />

cuya int<strong>en</strong>ción se ofreciera el sacrificio eucarístico, <strong>su</strong>scita<br />

sin duda <strong>la</strong> m<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> vacuidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida y <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> justa posición <strong>de</strong> <strong>la</strong> Señora ante <strong>la</strong> misma, <strong>en</strong> actitud<br />

constante <strong>de</strong> oración. A esta actitud se atribuye, <strong>en</strong> último<br />

término, tanto <strong>su</strong> maternidad virgin<strong>al</strong> (tuam sic<br />

b<strong>en</strong>edictionem meruit in <strong>su</strong>is uisceribus) y <strong>la</strong> misma<br />

A<strong>su</strong>nción (nec erat fas... qui olim portarat uite nostre<br />

auctorem). Con este motivo se afirma <strong>la</strong> improce<strong>de</strong>ncia<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> "muerte" <strong>de</strong> María (nec erat fas... in <strong>su</strong>a... morte...<br />

s<strong>en</strong>sere inluuiem). El contexto posterior, sin embargo, hab<strong>la</strong>rá<br />

c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te <strong>de</strong> "tras<strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>su</strong> cuerpo <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el sepulcro"<br />

(<strong>de</strong> sepulcro trans<strong>la</strong>tio corporis). Ello hace p<strong>en</strong>sar<br />

que el autor <strong>de</strong>l formu<strong>la</strong>rio da <strong>al</strong> término "muerte"<br />

un s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> "muerte hasta <strong>la</strong> corrupción", y que por<br />

tanto no excluye <strong>de</strong>l misterio el hecho mismo instantáneo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte.<br />

578


LA VIRGINIDAD BE<br />

MARIA<br />

AD<br />

PACEM<br />

AD<br />

PACEM<br />

Deus uniuers<strong>al</strong>is machine<br />

propagator, qui dignatus es<br />

in Sanctis habitare cordibus<br />

pacificis, tuamque uero in<br />

Matrem etiam permansisti corpor<strong>al</strong>iter,<br />

ut ita earn omnium<br />

efficeres cre<strong>de</strong>ntium mater:<br />

sicque ditata ubertate tue pl<strong>en</strong>itudinis,<br />

digno il<strong>la</strong> in <strong>su</strong>o<br />

adornares exitum ineffabiliter<br />

predicandum. Insigne quoque<br />

earn flor<strong>en</strong>s castitate atque<br />

man<strong>su</strong>etudine, sicque ab angelo<br />

gratia audiuit pl<strong>en</strong>a.<br />

"A<strong>de</strong>sse Dominus, inquid, tecum".<br />

Ab Elisabeth iterum ei<strong>de</strong>mque<br />

Domini mater indicit<br />

b<strong>en</strong>edicta in mulieribus.<br />

Certe singu<strong>la</strong>riter Dominum<br />

dinoscitur gestatura, angelis<br />

et cunctis g<strong>en</strong>tibus pacem<br />

conceptura: cuius fi<strong>de</strong>s nouum<br />

in seculo edidit misterium, <strong>su</strong>um<br />

partus adtulit gaudium,<br />

uita concessit prof ectum, <strong>su</strong>um<br />

disces<strong>su</strong>m hoc idoneum nobis<br />

adtribuit festum. — Tuis que<br />

pacem in huius Ad<strong>su</strong>mtione<br />

tunc prebuisti, discipulis, nobis<br />

que<strong>su</strong>mus <strong>la</strong>rgiaris in huius<br />

sollemnitate gaudium omnibus,<br />

cunctis simulque hereticorum<br />

scand<strong>al</strong>is longis propel<strong>la</strong>tur<br />

ab Ecclesie membris.<br />

Oh Dios, dominador (29) <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> máquina <strong>de</strong>l universo, que<br />

te has dignado inhabitar <strong>en</strong><br />

los corazones santos y pacíficos,<br />

y que permaneciste también<br />

corpor<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te <strong>en</strong> tu santa<br />

Madre para hacer<strong>la</strong> <strong>de</strong> este<br />

modo madre <strong>de</strong> todos los crey<strong>en</strong>tes;<br />

y <strong>en</strong>riquecida <strong>en</strong> esta<br />

forma por <strong>la</strong> exuberancia <strong>de</strong><br />

tu pl<strong>en</strong>itud, <strong>la</strong> adornaste con<br />

una s<strong>al</strong>ida tan digna <strong>de</strong> El<strong>la</strong><br />

como imposible <strong>de</strong> expresar.<br />

Resp<strong>la</strong>n<strong>de</strong>ci<strong>en</strong>do también con<br />

una castidad y mansedumbre<br />

insigne, ll<strong>en</strong>a <strong>de</strong> gracia oyó<br />

<strong>de</strong> boca <strong>de</strong>l ángel "el Señor<br />

está contigo". Y por <strong>su</strong> parte<br />

Isabel dice a <strong>la</strong> misma Madre<br />

<strong>de</strong>l Señor que es b<strong>en</strong>dita <strong>en</strong>tre<br />

<strong>la</strong>s mujeres.<br />

Reconocimi<strong>en</strong>to singu<strong>la</strong>r es<br />

este sin duda <strong>de</strong> que habrías<br />

<strong>de</strong> concebir <strong>la</strong> paz para los<br />

ángeles y todas <strong>la</strong>s g<strong>en</strong>tes. La<br />

fe <strong>de</strong> el<strong>la</strong> aportó un nuevo<br />

misterio <strong>al</strong> mundo, <strong>su</strong> parto<br />

trajo el gozo, <strong>su</strong> vida <strong>su</strong>puso<br />

un provecho y <strong>su</strong> partida nos<br />

proporcionó esta oportuna fiesta.—<br />

A tí que <strong>en</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción<br />

<strong>de</strong> El<strong>la</strong> has dado <strong>la</strong> paz a tus<br />

discípulos, te pedimos nos<br />

concedas a todos el gozo <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> solemnidad <strong>de</strong> esta fiesta,<br />

y que sean arrojados bi<strong>en</strong> lejos<br />

<strong>de</strong> los miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

(29) El término "propagator" fue epíteto atribuido a Júpiter.<br />

Cfr. P. GAFFIOT, Dictionnaire Illustré Latin Français, Paris 1934, ad<br />

voeem.<br />

579


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

Ita uero, Domine, tuam habundantissimam<br />

pietatem in<br />

hoc die exorantes, ut te b<strong>en</strong>e<br />

col<strong>en</strong>tibus cunctis digneris<br />

conce<strong>de</strong>ré habundantia pacis,<br />

per huius interu<strong>en</strong>tu Marie<br />

uirginis. Am<strong>en</strong>.<br />

Iglesia todos los escánd<strong>al</strong>os<br />

<strong>de</strong> los herejes.<br />

Pidiéndote, Señor, <strong>en</strong> este<br />

día tu misericordia abundantísima,<br />

dígnate conce<strong>de</strong>r a<br />

todos qui<strong>en</strong>es te dan un culto<br />

recto <strong>la</strong> abundancia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

paz, por <strong>la</strong> intercesión <strong>de</strong> esta<br />

Virg<strong>en</strong> María. Amén.<br />

Dirigida a Dios Hijo, <strong>la</strong> invocación <strong>de</strong>staca <strong>en</strong> El dos<br />

modos <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el hombre: <strong>la</strong> inhabitación <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

<strong>al</strong>mas santas y <strong>la</strong> estancia corpor<strong>al</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>trañas <strong>de</strong><br />

María. Este último modo repres<strong>en</strong>ta un privilegio origin<strong>al</strong><br />

mariano <strong>de</strong>l que <strong>de</strong>rivan <strong>su</strong> maternidad espiritu<strong>al</strong> <strong>de</strong> los<br />

fieles y <strong>su</strong> inefable partida (<strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción). La m<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong> estos honores <strong>de</strong> María hace que el autor <strong>de</strong>l formu<strong>la</strong>rio<br />

se <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ga <strong>en</strong> parafrasear <strong>su</strong>s virtu<strong>de</strong>s (insigne flor<strong>en</strong>s<br />

castitate atque man<strong>su</strong>etudine) y <strong>en</strong> recordar los dos<br />

mom<strong>en</strong>tos <strong>la</strong>udatorios <strong>de</strong> <strong>su</strong> vida (A<strong>de</strong>sse Dominus, inquit,<br />

tecum/Ab Elisabeth indicit b<strong>en</strong>edicta in mulieribus),<br />

que anuncian respectivam<strong>en</strong>te <strong>su</strong> maternidad divina<br />

(Dominum dignoscitur gestatura) y <strong>su</strong> misión pacificadora<br />

<strong>de</strong> <strong>cielo</strong> y tierra (angelis et cunctis g<strong>en</strong>tibus pacem<br />

conceptura) (30). Una <strong>en</strong>umeración casi cronológica<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s distintas fases <strong>de</strong> María (fi<strong>de</strong>s, partus, uita, disces<strong>su</strong>m)<br />

va acompañada <strong>de</strong> <strong>su</strong> correspondi<strong>en</strong>te repercusión<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> humanidad (in seculo misterium, gaudium, profectum,<br />

hoc idoneum nobis festum).<br />

La disgresión sobre <strong>la</strong>s virtu<strong>de</strong>s y los misterios <strong>de</strong> María<br />

y <strong>su</strong> eco <strong>en</strong> el género humano y <strong>en</strong> <strong>la</strong> Iglesia rompe<br />

inesperadam<strong>en</strong>te para dar paso a una súplica dirigida a<br />

Cristo. En el<strong>la</strong> parece que se <strong>su</strong>perpon<strong>en</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción <strong>de</strong><br />

María y <strong>la</strong> Asc<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> Cristo (tuis pacem in huius Ad-<br />

(30) El acusativo "pacem" pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse simplem<strong>en</strong>te como<br />

"paz", <strong>en</strong> cuyo caso María es consi<strong>de</strong>rada como <strong>en</strong>g<strong>en</strong>dradora dé<br />

paz, o pacificadora. También podría <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse como <strong>su</strong>stitutivo <strong>de</strong><br />

Cristo (Cristo = Paz). En esta hipótesis, re<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te admisible, aunque<br />

más a<strong>la</strong>mbicada, también seguiría si<strong>en</strong>do María <strong>en</strong>g<strong>en</strong>dradora<br />

<strong>de</strong> paz, si bi<strong>en</strong> mediatam<strong>en</strong>te.<br />

580


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

<strong>su</strong>mtione prebuistì, discipulis). El objeto <strong>de</strong> <strong>la</strong> petición<br />

se ori<strong>en</strong>ta hacia <strong>la</strong> paz eclesi<strong>al</strong> (gaudium omnibus/... te<br />

b<strong>en</strong>e col<strong>en</strong>tibus cunctis digneris conce<strong>de</strong>re habundantiam<br />

pacis), bajo un <strong>su</strong>puesto <strong>de</strong> ataques insidiosos por parte<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> facción herética (cunctis simulque hereticorum scand<strong>al</strong>is<br />

longis propel<strong>la</strong>tur ab Ecclesie membris).<br />

INLATIO<br />

Equum, Domine, pulchrumque<br />

est tempore huic celeberrimo<br />

tibi persoluere grates,<br />

qui hunc diem honorabilem<br />

nobis esse uoluisti pre ceteris<br />

in exces<strong>su</strong> tue G<strong>en</strong>etricis.<br />

Dignis siqui<strong>de</strong>m preconiis eam<br />

adornaueris infolis, in qua<br />

nullum habuit contagium corruptionis,<br />

ut uel tempore resolutionis<br />

mor<strong>su</strong> non timeret<br />

mortis. In qua pror<strong>su</strong>s ab ornili<br />

fuit pollutione libera, <strong>de</strong><br />

germine nicilominus gloriosa,<br />

in Ad<strong>su</strong>mtione uero leta, paradisi<br />

uirginumque dote pre<strong>la</strong>ta.<br />

Nesci<strong>en</strong>s itaque damna <strong>de</strong><br />

interdictu gustu, uota <strong>la</strong>udabilia<br />

<strong>su</strong>m<strong>en</strong>s <strong>de</strong> fructu: nulliusque<br />

<strong>la</strong>boris s<strong>en</strong>sit in partu,<br />

neque dolore ita meruit s<strong>en</strong>-<br />

INLATIO<br />

Señor, es justo y hermoso<br />

darte gracias <strong>en</strong> esta ocasión<br />

tan celebrada a tí que quisiste<br />

que este día <strong>de</strong> <strong>la</strong> partida <strong>de</strong><br />

tu Madre fuera para nosotros<br />

digno <strong>de</strong> honor sobre todos los<br />

<strong>de</strong>más días. Puesto que adornaste<br />

con dignas a<strong>la</strong>banzas a<br />

modo <strong>de</strong> ornam<strong>en</strong>to sagrado,<br />

a El<strong>la</strong> <strong>en</strong> qui<strong>en</strong> no hubo contagio<br />

<strong>al</strong>guno <strong>de</strong> corrupción<br />

para que <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> partida no temiera <strong>la</strong> mor<strong>de</strong>dura<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte. El<strong>la</strong> estuvo<br />

libre <strong>de</strong> toda mancha y<br />

fue también gloriosa <strong>en</strong> <strong>razón</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia, pero <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción fue gozosa, <strong>en</strong><strong>al</strong>tecida<br />

por <strong>la</strong> her<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l paraíso<br />

y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vírg<strong>en</strong>es.<br />

No conoció, pues, el daño<br />

ocasionado por <strong>la</strong> <strong>de</strong>gustación<br />

prohibida, recogi<strong>en</strong>do los votos<br />

<strong>la</strong>udables <strong>de</strong>l fruto (31).<br />

En <strong>su</strong> <strong>al</strong>umbrami<strong>en</strong>to no ex-<br />

(31) La frase "uota <strong>la</strong>udabilia <strong>su</strong>m<strong>en</strong>s <strong>de</strong> fructu" creemos pue<strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse <strong>de</strong> dos modos: 1) "dando acogida a los <strong>de</strong>seos tan <strong>la</strong>udatorios<br />

(tan a<strong>la</strong>bados por <strong>la</strong> serpi<strong>en</strong>te) <strong>de</strong>l fruto <strong>de</strong>l árbol". En<br />

este caso <strong>la</strong> frase <strong>en</strong>tera diría: "No conoció, pues, el daño ocasionado<br />

por <strong>la</strong> <strong>de</strong>gustación prohibida <strong>en</strong> el hecho <strong>de</strong> dar acogida a los<br />

<strong>de</strong>seos <strong>la</strong>udatorios <strong>de</strong>l fruto...". — 2) "recogi<strong>en</strong>do los votos <strong>la</strong>udables<br />

<strong>de</strong>l fruto", <strong>en</strong>t<strong>en</strong>diéndo<strong>la</strong> como oración asindética adversativa. Nos<br />

hemos inclinado por esta interpretación.<br />

581


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

sere per transitum. Non idcirco<br />

humane uoluptatis fuit adstricta<br />

incelebratione: neque<br />

obsequio funeris luctuosius perageretur<br />

ueluti ut nature humane,<br />

qui t<strong>al</strong>em <strong>su</strong>o in utero<br />

auctorem nostre iam portarat<br />

urte. Specio<strong>su</strong>s, scilicet ille ta<strong>la</strong>mus,<br />

<strong>de</strong> quo t<strong>al</strong>e dignior<br />

egres<strong>su</strong>s est spon<strong>su</strong>s, noster<br />

utique sine dubio Dominus uerusque<br />

Altissimi filius. — In<br />

quo in eo<strong>de</strong>m ta<strong>la</strong>mo arrarum<br />

anulo <strong>su</strong>o sibi nos consignans,<br />

inferorum sic fregit portas:<br />

fi<strong>de</strong>lium ibi<strong>de</strong>m spes appar<strong>en</strong>s,<br />

inluminatio g<strong>en</strong>tium ei<strong>de</strong>m<br />

<strong>su</strong>bscrib<strong>en</strong>s scand<strong>al</strong>umque perfidis<br />

Iu<strong>de</strong>orum hab<strong>en</strong>s. In caput<br />

anguli se<strong>de</strong>ns, quod iam<br />

reprobauerant edificantes.<br />

Sed libet noua admiscere<br />

ueteribus nostre huic festiuitatule,<br />

quod parturitionis huius<br />

Virginis nostre cum Eua<br />

non m<strong>al</strong>uit serp<strong>en</strong>tina <strong>de</strong>ceptioni<br />

cons<strong>en</strong>sere. Il<strong>la</strong> <strong>de</strong>nique<br />

nobis arboris uetitum come<strong>de</strong>ndo,<br />

concat<strong>en</strong>ationis lege<br />

nodorum adstrinxerat mortis.<br />

Ista ergo uita peper<strong>en</strong>do c<strong>la</strong>uicu<strong>la</strong>rio<br />

perfodit domino<br />

mortis. Il<strong>la</strong> qui<strong>de</strong>m audiuit<br />

ut in dolore filios g<strong>en</strong>eraret:<br />

ista uero audire promeruit in<br />

s<strong>al</strong>ute mundi ut Dei filio portaret.<br />

Il<strong>la</strong> inobedi<strong>en</strong>do aurem<br />

prebuit serp<strong>en</strong>tique cons<strong>en</strong>sit:<br />

perim<strong>en</strong>tó fatiga <strong>al</strong>guna, ni<br />

por lo mismo mereció <strong>su</strong>frir<br />

dolor <strong>en</strong> <strong>su</strong> tránsito. No fue<br />

presa <strong>de</strong> <strong>la</strong> seducción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

humana voluptuosidad. Y por<br />

llevar <strong>en</strong> <strong>su</strong> s<strong>en</strong>o <strong>al</strong> autor <strong>de</strong><br />

nuestra vida no fue tratada<br />

luctuosam<strong>en</strong>te con el séquito<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte propio <strong>de</strong> <strong>la</strong> natur<strong>al</strong>eza<br />

humana. Precioso, sí,<br />

aquel tá<strong>la</strong>mo <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> s<strong>al</strong>ió<br />

un esposo tan digno, Señor<br />

nuestro sin duda e Hijo Verda<strong>de</strong>ro<br />

<strong>de</strong>l Altísimo. — En ese<br />

mismo tá<strong>la</strong>mo, sellándonos con<br />

el anillo <strong>de</strong> <strong>su</strong>s arras, rompió<br />

<strong>la</strong>s puertas <strong>de</strong>l infierno: apareció<br />

<strong>en</strong>tonces <strong>la</strong> esperanza <strong>de</strong><br />

los fieles, se significó <strong>la</strong> luz<br />

para los g<strong>en</strong>tiles y se dio el<br />

escánd<strong>al</strong>o a los pérfidos judíos.<br />

As<strong>en</strong>tando <strong>en</strong> el vértice<br />

<strong>de</strong>l ángulo lo que habían reprobado<br />

ya los constructores.<br />

Permítas<strong>en</strong>os <strong>en</strong> esta festividad<br />

nuestra mezc<strong>la</strong>r lo nuevo<br />

y lo antiguo, ya que el<br />

fruto <strong>de</strong> esta Virg<strong>en</strong> nuestra<br />

no prefirió como Eva cons<strong>en</strong>tir<br />

<strong>al</strong> <strong>en</strong>gaño <strong>de</strong> <strong>la</strong> serpi<strong>en</strong>te.<br />

Eva comi<strong>en</strong>do <strong>de</strong>l árbol que<br />

nos estaba prohibido nos <strong>en</strong>ca<strong>de</strong>nó<br />

con <strong>la</strong> atadura <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

muerte; ésta, <strong>en</strong> cambio, dando<br />

a luz a <strong>la</strong> vida traspasó<br />

con pl<strong>en</strong>o dominio <strong>la</strong> muerte.<br />

Aquél<strong>la</strong> escuchó que <strong>en</strong>g<strong>en</strong>draría<br />

a los hijos con dolor;<br />

ésta mereció oir que llevaría<br />

<strong>al</strong> Hijo <strong>de</strong> Dios para s<strong>al</strong>vación<br />

<strong>de</strong>l mundo. Aquel<strong>la</strong> <strong>de</strong>s-<br />

582


LA VIRGINIDAD DE MARÍA<br />

ista obedi<strong>en</strong>do atque Gabrielo<br />

s<strong>al</strong>utante, Altissimi Verbo <strong>su</strong>scepit.<br />

Il<strong>la</strong> ex uetito pomo Ugni<br />

filiorum posteritate fellis<br />

amaritudine propinauit: ista<br />

ex dulcedine Ugno uite iam<br />

uisceribus r<strong>en</strong>atorum mulcet.<br />

IUa <strong>de</strong> acerbo gustu natorum<br />

(m<strong>al</strong>orum) <strong>de</strong>ntes obstipuit:<br />

ista <strong>de</strong> <strong>su</strong>auissimo celestis<br />

pane fauces Christianorum<br />

iam refouet. Postremo qui<br />

hoc t<strong>al</strong>e pane Virgo intemerata<br />

<strong>su</strong>o erga meruit gestare<br />

in utero, nos ad eam licet<br />

concurr<strong>en</strong>tes, iamque flebili<br />

preponamus cantu: atque in<br />

huius festu Marie p<strong>la</strong>usili manu<br />

nouum <strong>al</strong>iquot <strong>la</strong>rgiflua<br />

tripudatione in <strong>su</strong>o recinamus<br />

transitu. Et licet parum erat<br />

qui<strong>de</strong>m, per quam te dominatori<br />

marit<strong>al</strong>is nescia <strong>su</strong>o Christi<br />

sanctificasset introitu, nisi<br />

feliciter potius esses ab ipso,<br />

tuaque in Ad<strong>su</strong>mtione te specie<br />

t<strong>en</strong>us glorificasset digniori<br />

in exitu. Vere itaque humano<br />

amplexu conscia fuisti nullomodo,<br />

ob id profecto meruisti<br />

uirgines t<strong>en</strong>eri principatu in<br />

coro, nec non apostolico ob<br />

hoc perfungeris obsequio uehiculoque<br />

obsecundari angelico:<br />

sicque <strong>su</strong>auissimo cantu<br />

ethereo perduxeris in regno.<br />

obe<strong>de</strong>ci<strong>en</strong>do prestó oído y dio<br />

<strong>su</strong> cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong> serpi<strong>en</strong>te;<br />

ésta obe<strong>de</strong>ci<strong>en</strong>do <strong>al</strong><br />

s<strong>al</strong>udo <strong>de</strong>l Ángel concibió <strong>al</strong><br />

Verbo <strong>de</strong>l Altísimo. AquéUa<br />

por <strong>la</strong> manzana <strong>de</strong>l árbol prohibido<br />

propinó una amargura<br />

<strong>de</strong> hiél a toda <strong>la</strong> posteridad;<br />

ésta por <strong>la</strong> dulzura <strong>de</strong>l árbol<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> vida, acaricia ya <strong>la</strong>s <strong>en</strong>trañas<br />

<strong>de</strong> los nuevos hijos.<br />

Aquél<strong>la</strong> con el gusto amargo<br />

estropeó los di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> los hijos<br />

(m<strong>al</strong>os); ésta con el <strong>su</strong>avísimo<br />

pan celeste rehace <strong>la</strong>s<br />

fauces <strong>de</strong> los cristianos. El<strong>la</strong><br />

mereció llevar <strong>en</strong> <strong>su</strong> s<strong>en</strong>o como<br />

virg<strong>en</strong> incorrupta este Pan<br />

y por eso nosotros, acudi<strong>en</strong>do<br />

a el<strong>la</strong>, ex<strong>al</strong>témos<strong>la</strong> con un<br />

cántico <strong>su</strong>ave. Y <strong>en</strong> esta fiesta<br />

mariana, marcando el ritmo<br />

con nuestras manos <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>rga danza <strong>en</strong>tonemos <strong>al</strong>go<br />

nuevo <strong>en</strong> <strong>su</strong> tránsito. Y si era<br />

poco que sin carn<strong>al</strong> comercio<br />

Cristo, tu Señor, hubiera <strong>en</strong>trado<br />

<strong>en</strong> tí santificándote,<br />

para que fuera mayor tu felicidad<br />

<strong>en</strong> <strong>razón</strong> <strong>de</strong> El, <strong>en</strong> tu<br />

A<strong>su</strong>nción te glorificó <strong>de</strong> una<br />

manera incluso más digna<br />

por tu s<strong>al</strong>ida. Ya que <strong>en</strong> modo<br />

<strong>al</strong>guno conociste contacto carn<strong>al</strong>,<br />

mereciste por eUo obt<strong>en</strong>er<br />

el principado <strong>de</strong>l coro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

vírg<strong>en</strong>es, recibiste honor <strong>de</strong> los<br />

mismos apóstoles y eres llevada<br />

por manos <strong>de</strong> ángeles:<br />

y así <strong>al</strong> son <strong>de</strong> <strong>su</strong>avísimos<br />

583


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

Fi<strong>de</strong>lis, irnquam, Dominus<br />

in uerbis <strong>su</strong>is, ac sanctus quoque<br />

in omnibus operibus <strong>su</strong>is:<br />

quia ex hoc ui<strong>de</strong>licet cum<br />

eo letaris in multimodo tripudio,<br />

uirginum undique flosculis<br />

togata stiparis multitudo,<br />

angelorum etiam uocum<br />

quotidie frequ<strong>en</strong>taris obsequio.<br />

— Vn<strong>de</strong> inter il<strong>la</strong> adsist<strong>en</strong>tium<br />

agmina milium milia c<strong>en</strong>tiesque<br />

c<strong>en</strong>t<strong>en</strong>a, quater s<strong>en</strong>is scilicet<br />

numerus appares circumsepta,<br />

simulque cum eis<br />

trino Domino eius<strong>de</strong>m sceptra<br />

adoras per<strong>en</strong>nia.<br />

Sicque infatigabiliter iubilo<br />

per<strong>en</strong>ne personas, cum Cerubin<br />

et Seraphin eterno solio<br />

con<strong>la</strong>udans atque sine cessatione<br />

proc<strong>la</strong>mans, ita dic<strong>en</strong>s:<br />

Sanctus.<br />

cantos etéreos eres introducida<br />

<strong>en</strong> el Remo.<br />

Fiel es el Señor <strong>en</strong> <strong>su</strong>s pa<strong>la</strong>bras<br />

y santo también <strong>en</strong><br />

todas <strong>su</strong>s obras. Des<strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces<br />

te <strong>al</strong>egras con El <strong>en</strong><br />

variada danza. Una multitud<br />

<strong>de</strong> vírg<strong>en</strong>es vestida <strong>de</strong> flores<br />

se aprieta junto a tí y diariam<strong>en</strong>te<br />

<strong>la</strong>s voces angélicas te<br />

obsequian. Entre aquel concurso<br />

innumerable <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong>stacas ro<strong>de</strong>ada por<br />

veinticuatro y junto con ellos<br />

adoras el trono per<strong>en</strong>ne <strong>de</strong>l<br />

Dios Trino.<br />

De esta forma, sin <strong>de</strong>scanso<br />

y con júbilo eterno<br />

<strong>en</strong>tonas himnos <strong>de</strong> a<strong>la</strong>banza<br />

a una con los Querubines y<br />

Serafines el solio eterno y<br />

proc<strong>la</strong>mando sin cesar <strong>al</strong> <strong>de</strong>cir:<br />

Santo.<br />

Como es norm<strong>al</strong> <strong>en</strong> estos formu<strong>la</strong>rios <strong>la</strong> oración In<strong>la</strong>tio<br />

es <strong>la</strong> más e<strong>la</strong>borada, tanto literaria como <strong>teológica</strong>m<strong>en</strong>te.<br />

Va dirigida a Je<strong>su</strong>cristo, a qui<strong>en</strong> se atribuye<br />

toda <strong>la</strong> acción b<strong>en</strong>eficiosa divina sobre María. Se re<strong>la</strong>ciona<br />

el privilegio <strong>de</strong> <strong>la</strong> inmunidad <strong>de</strong> pecado <strong>de</strong> María<br />

(in qua nullum habuit contagium corruptionis) con el<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción, o más concretam<strong>en</strong>te con <strong>la</strong> "mor<strong>de</strong>dura<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte" (ut uel in tempore resolutionis mor<strong>su</strong> non<br />

timeret mortis) que por constraste con <strong>la</strong> "corrupción"<br />

antes <strong>al</strong>udida <strong>de</strong>be <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse no tanto el hecho <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

muerte como <strong>la</strong> consigui<strong>en</strong>te <strong>de</strong>scomposición. En el afán<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong><strong>al</strong>tecer a <strong>la</strong> Señora, el autor <strong>de</strong>l formu<strong>la</strong>rio acumu<strong>la</strong><br />

<strong>en</strong> un elogio in cresc<strong>en</strong>do el privilegio <strong>de</strong> <strong>su</strong> inmuni-<br />

584


LA<br />

VIRGINIDAD DE MARIA<br />

dad <strong>de</strong> pecado (¿e incluso <strong>de</strong> <strong>su</strong> Inmacu<strong>la</strong>da Concepción?)<br />

(In qua pror<strong>su</strong>s ata omni fuit pollutione libera), <strong>su</strong><br />

insigne maternidad (<strong>de</strong> germine nicilominus gloriosa) y<br />

sobre todo <strong>su</strong> A<strong>su</strong>nción, que pres<strong>en</strong>ta como culminación<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> vida y ocasión <strong>de</strong> recibir el <strong>cielo</strong> como heredad (in<br />

Ad<strong>su</strong>mtione uero leta, paradisi uirginumque dote pre<strong>la</strong>ta).<br />

A continuación se insiste <strong>en</strong> <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción maternidad<br />

divina virgin<strong>al</strong>-muerte sin dolor. Una vez más lo que<br />

asombra <strong>al</strong> autor no es <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> muerte <strong>en</strong> María,<br />

dato que se <strong>su</strong>pone <strong>su</strong>cedido, sino <strong>la</strong> car<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l fat<strong>al</strong><br />

<strong>de</strong>s<strong>en</strong><strong>la</strong>ce <strong>de</strong> <strong>la</strong> corrupción norm<strong>al</strong> a <strong>la</strong> natur<strong>al</strong>eza humana<br />

(ñeque obsequio funeris luctuosius perageretur ueluti<br />

ut nature humane). Una breve disgresión evoca <strong>la</strong><br />

imag<strong>en</strong> <strong>de</strong>l Esposo, Cristo (spon<strong>su</strong>s, noster utique sine<br />

dubio Dominus uerusque Altissimi filius), s<strong>al</strong>ido <strong>de</strong>l s<strong>en</strong>o<br />

<strong>de</strong> María como <strong>de</strong>l tá<strong>la</strong>mo nupci<strong>al</strong>, y constituyéndose <strong>en</strong><br />

esperanza <strong>de</strong> los fieles, <strong>en</strong> luz para los g<strong>en</strong>tiles y <strong>en</strong> piedra<br />

<strong>de</strong> escánd<strong>al</strong>o para los judíos.<br />

Un lugar emin<strong>en</strong>te <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> esta pieza lo ocupa <strong>la</strong><br />

equiparación, <strong>de</strong> resonancias patrísticas (32), <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s figuras<br />

<strong>de</strong> Eva y María. Aquél<strong>la</strong> es <strong>de</strong>scrita como causante<br />

<strong>de</strong> toda <strong>la</strong> <strong>de</strong>sdicha humana: <strong>su</strong> <strong>de</strong>sobedi<strong>en</strong>cia causó <strong>la</strong><br />

atadura inexorable <strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte (33), los dolores <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

maternidad, el amargo sabor <strong>de</strong>jado <strong>en</strong> boca <strong>de</strong> <strong>su</strong>s hijos.<br />

María, <strong>en</strong> cambio, obe<strong>de</strong>ci<strong>en</strong>do, se <strong>en</strong>señoreó <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

muerte; el fruto <strong>de</strong> <strong>su</strong> s<strong>en</strong>o, por ser el Verbo <strong>de</strong> Dios, s<strong>al</strong>va<br />

a <strong>la</strong> humanidad, <strong>en</strong>juga <strong>la</strong> amargura <strong>de</strong> los hijos <strong>de</strong><br />

Eva con el <strong>su</strong>ave elixir <strong>de</strong>l árbol <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida y reanima el<br />

(32) La re<strong>la</strong>ción María-Eva y <strong>su</strong>s múltiples implicaciones <strong>teológica</strong>s<br />

ha sido estudiada <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> literatura patrística por<br />

el profesor Cignelli. Cfr. Maria nuova Eva nel<strong>la</strong> Patristica greca, Assisi<br />

1966. Una crítica <strong>de</strong> esta obra pue<strong>de</strong> verse <strong>en</strong>: J. IBÁÑEZ, Scripta<br />

Theologica 1 (1969) 563-564.<br />

(33) La i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte como atadura o nudo esc<strong>la</strong>vizador se<br />

remonta a <strong>la</strong> teología patrística <strong>de</strong>l siglo n. Cfr. J. IBÁÑEZ -P. MEN­<br />

DOZA, Concepto <strong>de</strong> "satería" <strong>en</strong> <strong>la</strong>s homilías pascu<strong>al</strong>es <strong>de</strong> tradición<br />

asiática: XXXII Semana Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Teología, Madrid 1973.<br />

585


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>bilidad heredado <strong>de</strong> Eva con el firme reconstituy<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Eucaristía. El ánimo <strong>de</strong>l compositor a <strong>la</strong><br />

vista <strong>de</strong> t<strong>al</strong> antinomia se si<strong>en</strong>te inclinado a poner <strong>en</strong> juego<br />

para a<strong>la</strong>bar a María todo <strong>su</strong> ser <strong>en</strong>tero, invitando no<br />

sólo a <strong>la</strong> voc<strong>al</strong> a<strong>la</strong>banza <strong>de</strong> <strong>la</strong> Señora sino <strong>al</strong> ap<strong>la</strong>uso<br />

acompasado y a <strong>la</strong> rítmica contorsión <strong>de</strong> <strong>la</strong> danza, que<br />

lógicam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> <strong>razón</strong> <strong>de</strong>l mom<strong>en</strong>to solemne <strong>de</strong> <strong>la</strong> Liturgia,<br />

hay que <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>en</strong> s<strong>en</strong>tido<br />

metafórico.<br />

También <strong>la</strong> gloria "externa" o acci<strong>de</strong>nt<strong>al</strong> <strong>de</strong> María,<br />

<strong>en</strong>cumbrada sobre Vírg<strong>en</strong>es, apóstoles y ángeles, queda<br />

anexionada <strong>en</strong> <strong>la</strong> m<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l compositor con <strong>su</strong> integridad<br />

virgin<strong>al</strong> (Veré itaque humano amplexu conscia fuisti nullomodo,<br />

ob id profecto meruisti...). El autor no ignora<br />

que <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada <strong>de</strong> María <strong>en</strong> el <strong>cielo</strong>, a difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> Hijo, no fue por propia virtud, lo que se implica<br />

<strong>en</strong> el uso int<strong>en</strong>cionado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pa<strong>la</strong>bras (perduxeris in<br />

regno).<br />

La a<strong>la</strong>banza a María y <strong>su</strong> ex<strong>al</strong>tación sobre toda criatura,<br />

terr<strong>en</strong>a o celeste, no ha trocado el or<strong>de</strong>n es<strong>en</strong>ci<strong>al</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s cosas, ni ha <strong>en</strong>torpecido <strong>la</strong> m<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l autor <strong>de</strong>l<br />

formu<strong>la</strong>rio. El honor <strong>de</strong> María redunda siempre <strong>en</strong> honor<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> Hijo y <strong>en</strong> <strong>de</strong>finitiva <strong>en</strong> honor <strong>de</strong> Dios. María,<br />

con toda <strong>su</strong> gloria y con todos <strong>su</strong>s privilegios, es <strong>la</strong> obra<br />

predilecta <strong>de</strong> Dios. El<strong>la</strong>, también, se une <strong>al</strong> coro <strong>en</strong>tero<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> creación y, <strong>al</strong> fr<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l mismo, <strong>en</strong>tona sin cesar el<br />

celeste trisagio.<br />

POST<br />

SANCTUS<br />

POST<br />

SANCTUS<br />

Vere sanctus, uere ineffabilis<br />

Vnig<strong>en</strong>itus tuus Dominus<br />

noster. Qui cum esset equ<strong>al</strong>is<br />

tecum, ad<strong>su</strong>m<strong>en</strong>do nostra paulominus<br />

minoraretur ab angelorum<br />

toga, ut ab uniuersis<br />

populis glorificaretur in terra.<br />

Ille, inquam, ex te uero<br />

Patre quamquam ineffabilem<br />

Es verda<strong>de</strong>ram<strong>en</strong>te santo,<br />

verda<strong>de</strong>ram<strong>en</strong>te inefable tu<br />

Unigénito Señor nuestro. El,<br />

que si<strong>en</strong>do igu<strong>al</strong> <strong>al</strong> Padre, <strong>al</strong><br />

tomar nuestra humana condición,<br />

se hizo inferior a <strong>la</strong><br />

condición angélica, a fin <strong>de</strong><br />

ser glorificado <strong>en</strong> <strong>la</strong> tierra<br />

por todos los pueblos. El, <strong>en</strong><br />

586


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

hab<strong>en</strong>s immort<strong>al</strong>item, nostre<br />

ex huius Marie un<strong>de</strong> moreretur<br />

forme ad<strong>su</strong>msit equ<strong>al</strong>itatem.<br />

— Sit tibi ob in<strong>de</strong> <strong>la</strong>us<br />

G<strong>en</strong>itoque tuo cum Spiritu<br />

Sancto: qui nostro uere <strong>de</strong>xtruxisti<br />

mortis dominio, tuamque<br />

post Matrem glorificasti<br />

in transitu <strong>su</strong>o.<br />

Per Christum.<br />

efecto, habi<strong>en</strong>do recibido <strong>de</strong><br />

tí, Padre verda<strong>de</strong>ro, una inmort<strong>al</strong>idad<br />

inefable, a<strong>su</strong>mió<br />

<strong>de</strong> esta María una forma<br />

igu<strong>al</strong> a <strong>la</strong> nuestra para po<strong>de</strong>r<br />

morir. Por esto, a<strong>la</strong>banza<br />

a Tí, y a tu Hijo con el<br />

Espíritu Santo: que <strong>de</strong>struíste<br />

verda<strong>de</strong>ram<strong>en</strong>te el dominio<br />

<strong>de</strong> nuestra muerte y que<br />

más tar<strong>de</strong> glorificaste a tu<br />

Madre <strong>en</strong> <strong>su</strong> tránsito (34).<br />

Por Cristo.<br />

La a<strong>la</strong>banza trinitaria <strong>de</strong>l Trisagio angélico se can<strong>al</strong>iza<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> paráfrasis "Post Sanctus" hacia <strong>la</strong> Segunda Persona,<br />

hecha Hombre. El misterio que se consi<strong>de</strong>ra es el<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> "inmort<strong>al</strong>idad por es<strong>en</strong>cia" <strong>en</strong> <strong>razón</strong> <strong>de</strong> <strong>su</strong> divina<br />

filiación natur<strong>al</strong>, y el <strong>de</strong> <strong>la</strong> "mort<strong>al</strong>idad" por causa <strong>de</strong><br />

<strong>su</strong> humana natur<strong>al</strong>eza, a<strong>su</strong>mida <strong>de</strong> María. El misterio <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Cristo aparece res<strong>al</strong>tado por <strong>su</strong> función victoriosa<br />

sobre nuestra muerte y por <strong>la</strong> glorificación que<br />

proporcionó a María <strong>en</strong> el hecho <strong>de</strong> <strong>su</strong> partida <strong>en</strong> condiciones<br />

<strong>su</strong>peradoras <strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte.<br />

POST PRIDIE POST PRIDIE<br />

Ing<strong>en</strong>ite g<strong>en</strong>ite (g<strong>en</strong>itor)<br />

huic, que<strong>su</strong>mus, in<strong>la</strong>bere sacrificio<br />

tuus quoeterne Paraclite<br />

Spiritus, ut dignetur nostris<br />

quoque ingerere s<strong>en</strong>sibus.<br />

Vt, qui te iamdudum u<strong>en</strong>i<strong>en</strong>ti<br />

ad crucem discipulo inquis:<br />

"Tua hec est mater", noueras<br />

Pedimos, Padre ingénito,<br />

que tu coeterno Espíritu paráclito<br />

<strong>de</strong>sci<strong>en</strong>da sobre este<br />

sacrificio <strong>de</strong> <strong>su</strong>erte que se<br />

digne introducirse <strong>en</strong> nuestros<br />

s<strong>en</strong>tidos. Sabi<strong>en</strong>do que era tu<br />

Madre, nada más llegar a <strong>la</strong><br />

cruz, dices <strong>al</strong> discípulo: "esta<br />

(34) El elem<strong>en</strong>to fin<strong>al</strong> <strong>de</strong>l "Post Sanctus" se <strong>de</strong>sdob<strong>la</strong> <strong>en</strong> forma<br />

<strong>de</strong> anacoluton. La oración exoptativa "sit tibi ob in<strong>de</strong> <strong>la</strong>us G<strong>en</strong>itoque<br />

tuo cum Spiritu Sancto" va c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te dirigida <strong>al</strong> Padre. La<br />

re<strong>la</strong>tiva inmediata "qui nostro uere <strong>de</strong>xtruxisti mortis dominio,<br />

tuamque post Matrem...", cambia <strong>de</strong> <strong>de</strong>stinatario y se refiere evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te<br />

<strong>al</strong> Hijo.<br />

587


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

tua itaque esse g<strong>en</strong>etrice: petimus<br />

ex hoc libantes cálice<br />

quod tuo manauit ex <strong>la</strong>tere,<br />

ut eluere mereamur ab omni<br />

peccatorum contagione.<br />

Atque in huius diei exces<strong>su</strong><br />

tue Matris, proficiat que<strong>su</strong>mus,<br />

Domine, uiuis hoc ob<strong>la</strong>tum<br />

uel <strong>de</strong>functis, quod nostris<br />

pro peccatis offerimus e<br />

manibus nostris. Sicque per<br />

istius Virginis interu<strong>en</strong>tum catholicis<br />

etiam <strong>su</strong>bsequatur ecclesiis<br />

tuitionem, regibus prestetur<br />

mo<strong>de</strong>stiam, patrie ac<br />

orfanis <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sionem, nauigantibus<br />

iti<strong>de</strong>m concedatur portum,<br />

exules <strong>su</strong>am reuertantur<br />

ad patriam, atque omnibus<br />

contin<strong>en</strong>tibus et uirginibus<br />

omnimodam <strong>de</strong>tur perseuerantiam.<br />

Vt, ita omnibus qui<strong>de</strong>m in<br />

comune uiu<strong>en</strong>tibus clericis<br />

mereantur <strong>al</strong>iquantulis diei<br />

istius tibi peragere obsequellis:<br />

ut prece tue Matris u<strong>al</strong>eantur<br />

<strong>su</strong>is emundari a peccatis.<br />

Am<strong>en</strong>.<br />

es tu madre": <strong>al</strong> beber <strong>de</strong> este<br />

cáliz que brotó <strong>de</strong> tu costado,<br />

te pedimos ser limpios<br />

<strong>de</strong> toda mancha <strong>de</strong> pecados.<br />

En este día <strong>de</strong> <strong>la</strong> partida<br />

<strong>de</strong> tu Madre te pedimos, Señor,<br />

que esta ob<strong>la</strong>ción que con<br />

nuestras manos ofrecemos por<br />

nuestros pecados, sirva <strong>de</strong> provecho<br />

para vivos y difuntos.<br />

De este modo, por <strong>la</strong> intercesión<br />

<strong>de</strong> esta virg<strong>en</strong>, v<strong>en</strong>ga<br />

protección para <strong>la</strong> Iglesia católica,<br />

sirva <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>ración<br />

para los reyes, <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa<br />

para <strong>la</strong> patria y los huérfanos,<br />

se conceda el puerto a<br />

los navegantes, los <strong>de</strong>starrados<br />

vuelvan a <strong>su</strong> patria, y sea<br />

dada <strong>la</strong> tot<strong>al</strong> perseverancia a<br />

los contin<strong>en</strong>tes y vírg<strong>en</strong>es.<br />

Que todos los clérigos que<br />

viv<strong>en</strong> <strong>en</strong> común merezcan<br />

ofrecerte <strong>al</strong>gunos obsequios <strong>en</strong><br />

este día; para que con <strong>la</strong> oración<br />

<strong>de</strong> tu Madre que<strong>de</strong>n<br />

limpios <strong>de</strong> <strong>su</strong>s pecados. Amén.<br />

Dirigida <strong>al</strong> Padre, <strong>la</strong> oración pronunciada "Post Pridie"<br />

comi<strong>en</strong>za con una c<strong>la</strong>ra afirmación <strong>de</strong>l v<strong>al</strong>or sacrifici<strong>al</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Misa y <strong>de</strong> <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> el mismo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Trinidad <strong>en</strong> pl<strong>en</strong>o, <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>al</strong> m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> <strong>la</strong> humanidad<br />

<strong>al</strong>lí concurr<strong>en</strong>te (ut dignetur nostris quoque ingerere<br />

s<strong>en</strong>sibus) no sólo <strong>en</strong> el or<strong>de</strong>n meram<strong>en</strong>te s<strong>en</strong>sible y<br />

materi<strong>al</strong>, sino sobre todo <strong>en</strong> el or<strong>de</strong>n mor<strong>al</strong> e interno (ut<br />

eluere mereamur ab omni peccatorum contagione). Se<br />

apunta aquí una somera <strong>al</strong>usión <strong>al</strong> papel que <strong>en</strong> todo ello<br />

pueda <strong>de</strong>sempeñar María <strong>al</strong> referir <strong>la</strong> esc<strong>en</strong>a <strong>de</strong> <strong>la</strong> cruz.<br />

588


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

En <strong>la</strong> segunda parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> plegaria, tras especificar el<br />

tema <strong>de</strong> <strong>la</strong> festividad (in huius diei exces<strong>su</strong> tue Matris),<br />

se explícita aún más el b<strong>en</strong>eficio y los b<strong>en</strong>eficiarios <strong>de</strong>l<br />

sacrificio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Misa. Estos son no sólo los vivos sino también<br />

los difuntos. El b<strong>en</strong>eficio se <strong>su</strong>braya fundam<strong>en</strong>t<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> línea mor<strong>al</strong> ("pro peccatis"), pero sin <strong>de</strong>scartar<br />

otros ór<strong>de</strong>nes. En efecto, ape<strong>la</strong>ndo una vez más a<br />

<strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción mañana (per istius Virginis interu<strong>en</strong>tum),<br />

junto a <strong>la</strong> protección para <strong>la</strong> Iglesia católica, se<br />

espera <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>ración para los gobernantes, <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa para<br />

<strong>la</strong> nación y para los huérfanos <strong>de</strong>sv<strong>al</strong>idos, y otra serie <strong>de</strong><br />

b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> carácter terr<strong>en</strong>o, para concluir con uno <strong>de</strong><br />

índole estrictam<strong>en</strong>te sobr<strong>en</strong>atur<strong>al</strong> (ómnibus contin<strong>en</strong>tibus<br />

et uirginibus omnimodam <strong>de</strong>tur perseuerantiam).<br />

Una última y particu<strong>la</strong>r m<strong>en</strong>ción se hace <strong>de</strong>l estam<strong>en</strong>to<br />

cleric<strong>al</strong> <strong>al</strong> que se invita a una actitud singu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te<br />

obsequiosa para con Dios (tibi) <strong>en</strong> ocasión <strong>de</strong> <strong>la</strong> fiesta<br />

mariana que se celebra, haciéndolo también especi<strong>al</strong> b<strong>en</strong>eficiario<br />

<strong>de</strong>l v<strong>al</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> María.<br />

ORATIO<br />

DOMINICA<br />

ORATIO<br />

DOMINICA<br />

Inuestigabilis omnium creature<br />

occultorum secretissime,<br />

munda que<strong>su</strong>mus nos in huius<br />

diei exces<strong>su</strong> tue G<strong>en</strong>etricis ab<br />

omni noxiorum <strong>la</strong>be: ut, ita<br />

<strong>de</strong>mum nostra purificati consci<strong>en</strong>tia,<br />

s<strong>al</strong>tem per eam <strong>de</strong>portatricem<br />

tibimet nostre<br />

paupertatule <strong>de</strong>feramus uocum<br />

uotum, ut quandoque<br />

tuum u<strong>al</strong>eamus adipiscere regnum.<br />

Atque idcirco, hunc<br />

catholicum gregem <strong>de</strong> tua misericordia<br />

fi<strong>de</strong>ntem te Patrem<br />

u<strong>al</strong>eat iubilo personare, in tuo<br />

quanquam in digni eruditi<br />

magisterio, patulo ore proc<strong>la</strong>mare<br />

possimus e terris:<br />

Te pedimos, sabedor secretísimo<br />

<strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s cosas<br />

ocultas <strong>de</strong> <strong>la</strong> criatura, que <strong>en</strong><br />

este día <strong>de</strong> <strong>la</strong> partida <strong>de</strong> tu<br />

Madre nos limpias <strong>de</strong> toda<br />

mancha <strong>de</strong> pecados: para que,<br />

purificados ya <strong>en</strong> nuestra<br />

conci<strong>en</strong>cia, <strong>al</strong> m<strong>en</strong>os, si<strong>en</strong>do<br />

el<strong>la</strong> <strong>la</strong> portadora, te ofrezcamos<br />

el <strong>de</strong>seo <strong>de</strong> nuestras pobres<br />

voces y podamos <strong>al</strong>canzar<br />

un día tu reino. Y por<br />

ello, esta grey católica que<br />

confia <strong>en</strong> tu misericordia pueda<br />

con júbilo ac<strong>la</strong>marte Padre;<br />

y, aunque indignos, <strong>en</strong>señados<br />

por tu magisterio,<br />

589<br />

7


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

podamos proc<strong>la</strong>mar abierta-<br />

, i. m<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra. '<br />

Pater noster, qui es in ce- Padre nuestro, que estás <strong>en</strong><br />

lis.<br />

los <strong>cielo</strong>s.<br />

La plegaria previa a <strong>la</strong> <strong>en</strong>tonación <strong>de</strong>l Padre Nuestro<br />

parece a modo <strong>de</strong> interiorización y purificación íntima <strong>de</strong>l<br />

<strong>al</strong>ma. A ello <strong>al</strong>u<strong>de</strong>, sin duda, el título recordado <strong>al</strong> Padre,<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> invocación (inuestigábilis omnium creature occultorum<br />

secretissime), y <strong>la</strong> insist<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> limpieza <strong>de</strong><br />

pecado (munda... ab omni noxiorum <strong>la</strong>be... ut, itax démum<br />

nostra purificati consci<strong>en</strong>tia). Al umbr<strong>al</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> recitación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> oración dominic<strong>al</strong> el <strong>al</strong>ma se si<strong>en</strong>te aturdida<br />

por <strong>su</strong> radic<strong>al</strong> incapacidad e impot<strong>en</strong>cia y <strong>al</strong> tiempo<br />

<strong>al</strong>iviada por <strong>la</strong> acción mediadora <strong>de</strong> María (s<strong>al</strong>tem<br />

per eam <strong>de</strong>portatricem... nostre paupertatule). Sólo <strong>la</strong><br />

interv<strong>en</strong>ción matern<strong>al</strong> <strong>de</strong> María y <strong>la</strong> misericordia patern<strong>al</strong><br />

<strong>de</strong> Dios (<strong>de</strong> tua misericordia fi<strong>de</strong>ntem) dan <strong>al</strong>i<strong>en</strong>tos<br />

<strong>al</strong> pueblo fiel católico (hunc catholicum gregem) para<br />

ac<strong>la</strong>mar sin atávicos complejos (patulo ore proc<strong>la</strong>mare)<br />

<strong>su</strong> condición <strong>de</strong> hijos auténticos <strong>de</strong> Dios.<br />

- ; v - BENEDICTIO BENEDICTIO<br />

Dominus Ihe<strong>su</strong>s Christus, . El Señor Je<strong>su</strong>cristo, que, <strong>de</strong><br />

qui sic quoque Matrem uirgi- este modo glorificó a <strong>la</strong> Virginem<br />

glorificáuit in transí- g<strong>en</strong> Madre <strong>en</strong> <strong>su</strong> tránsito, os<br />

tó <strong>su</strong>o, misericorditer uos <strong>su</strong>o Heve misericordiosam<strong>en</strong>te a <strong>su</strong><br />

perducat celesti in regno. celesti<strong>al</strong> reino.<br />

Quique huius diei istius e Y el que lá tras<strong>la</strong>dó <strong>en</strong> este<br />

seculo ouantes eam transtu- día <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el mundo <strong>en</strong>tre un<br />

lit angélico in coro, uirgini- coro <strong>de</strong> ángeles, os conceda<br />

tatis uos florescere faciat hoc florecer <strong>la</strong> <strong>virginidad</strong> <strong>en</strong> este<br />

in seculo. Am<strong>en</strong>. siglo. Amén. - - ,¡:<br />

Vtper eam adiutricem, luxa Que por ayuda <strong>de</strong> el<strong>la</strong> os<br />

<strong>de</strong>üindamini carnis inc<strong>en</strong>tiuo, <strong>de</strong>sliguéis <strong>de</strong>llujo inc<strong>en</strong>tivo <strong>de</strong><br />

per quod eam auctorem mor- <strong>la</strong> carne, <strong>razón</strong> por <strong>la</strong> que el<strong>la</strong><br />

tis non s<strong>en</strong>sit in éxito <strong>su</strong>o. no sintió <strong>en</strong> <strong>su</strong> partida <strong>al</strong><br />

Am<strong>en</strong>. autor "dé <strong>la</strong> muerte. Amén. -<br />

S90


LA VIRGINIDAD DE MARTA<br />

Vt, sicut eam angelico fulta<br />

comitatu paradiso hódie<br />

intulit letabunda, uos sic eius<strong>de</strong>m<br />

prece <strong>su</strong>ffragatrice, mercamirii<br />

in celeste se<strong>de</strong> locari<br />

perpetua.<br />

Que, así como hoy <strong>la</strong> intro"<br />

dujo <strong>en</strong> el paraíso, <strong>al</strong>egre y<br />

resp<strong>la</strong>n<strong>de</strong>ci<strong>en</strong>te por <strong>la</strong> compañía<br />

<strong>de</strong> los ángeles, así también,<br />

por <strong>su</strong> oración intercesora,<br />

merezcáis ser colocados<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> se<strong>de</strong> perpetua <strong>de</strong>l <strong>cielo</strong>.<br />

Las fórmu<strong>la</strong>s optativas <strong>de</strong> <strong>la</strong> B<strong>en</strong>edictio pres<strong>en</strong>tan a<br />

Je<strong>su</strong>cristo como causa <strong>de</strong> <strong>la</strong> glorificación <strong>de</strong> María <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

A<strong>su</strong>nción y como re<strong>al</strong>izador <strong>de</strong> nuestra <strong>de</strong>seada <strong>en</strong>trada<br />

<strong>en</strong> loó <strong>cielo</strong>s (misericorditer uos <strong>su</strong>o perducat celesti in<br />

regno). Pero, <strong>al</strong> tiempo, <strong>de</strong>staca también <strong>la</strong> función <strong>de</strong><br />

María "intercedi<strong>en</strong>do" para el logro <strong>de</strong> este objetivo <strong>de</strong><br />

<strong>al</strong>cance eterno (uos sic eius<strong>de</strong>m prece <strong>su</strong>ffragatrice, mereamini<br />

in celeste se<strong>de</strong> locari perpetua), <strong>en</strong> el que se<br />

afirma el v<strong>al</strong>or meritorio <strong>de</strong>l humano esfuerzo (mereámini).<br />

Junto a <strong>la</strong> perseverancia fin<strong>al</strong>, fruto <strong>de</strong> <strong>la</strong> misericordia<br />

<strong>de</strong> Dios, <strong>de</strong> <strong>la</strong> intercesión <strong>de</strong> María y <strong>de</strong>l merecimi<strong>en</strong>to<br />

humano, <strong>la</strong> oración pi<strong>de</strong> <strong>en</strong> concreto <strong>la</strong> virtud <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>virginidad</strong>, que una vez más queda re<strong>la</strong>cionada <strong>en</strong> María<br />

con <strong>su</strong> incorrupción corpor<strong>al</strong> a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte<br />

(per quod eam auctorem mortis non s<strong>en</strong>sit in exitu<br />

<strong>su</strong>o). Esta virtud <strong>la</strong> conce<strong>de</strong> originariam<strong>en</strong>te Dios (Cristo)<br />

(Quique... eam transtulit... uirginitatis uos florescere faciat...),<br />

pero con <strong>la</strong> ayuda inapreciable <strong>de</strong> María (per eam<br />

adiutricem). .<br />

COMPLETURIA<br />

Summe omnium bonorum<br />

disp<strong>en</strong>sator propinatorque s<strong>al</strong>utis,<br />

recrea nos in hac sollemnitate<br />

tue G<strong>en</strong>etricis ex<br />

tua habundantisimme pietatis:<br />

ut gustantes te, Domine,<br />

qüantumque es <strong>su</strong>auis, nullius<br />

nos inimici <strong>su</strong>a<strong>de</strong>llis inretire<br />

patiaris. Vt qui hodie eam,<br />

COMPLETURIA<br />

Disp<strong>en</strong>sador <strong>su</strong>mo <strong>de</strong> todos<br />

los bi<strong>en</strong>es y otorgador <strong>de</strong> lá<br />

s<strong>al</strong>vación: recréanos por tu<br />

abundantísima piedad <strong>en</strong> esta<br />

solemnidad <strong>de</strong> tu Madre: para<br />

que, saboreando, Señor, lo<br />

<strong>su</strong>ave que eres, no permitas<br />

seamos <strong>en</strong>redados por per<strong>su</strong>asión<br />

<strong>al</strong>guna <strong>de</strong>l <strong>en</strong>emigo. Tú<br />

591


J, IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

<strong>de</strong>uicto diabolo, euehere fecisti<br />

in celis, nosque cum ea<strong>de</strong>m<br />

post nostrum transitum tue<br />

faciei u<strong>al</strong>eamus cont<strong>en</strong>p<strong>la</strong>ri<br />

ouantes. Am<strong>en</strong>.<br />

que, v<strong>en</strong>cido el diablo, <strong>la</strong> hiciste<br />

hoy conducir <strong>al</strong> <strong>cielo</strong>,<br />

hagas que con el<strong>la</strong>, <strong>de</strong>spués<br />

<strong>de</strong> nuestra muerte, podamos<br />

gozosam<strong>en</strong>te contemp<strong>la</strong>r tu<br />

faz. Amén.<br />

La oración conclusiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> Misa <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción <strong>de</strong><br />

María, va dirigida a Dios Hijo, a qui<strong>en</strong> se atribuye <strong>la</strong> distribución<br />

<strong>de</strong> todo bi<strong>en</strong> y sobre todo <strong>la</strong> "s<strong>al</strong>vación" (propinatorque<br />

s<strong>al</strong>utis). Esta se concibe como fruto <strong>de</strong> <strong>la</strong> misericordia<br />

divina (ex tua habundantissime pietatis) y se<br />

<strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> a modo <strong>de</strong> una nueva creación (recrea nos). Su<br />

máxima re<strong>al</strong>ización ti<strong>en</strong>e lugar con <strong>la</strong> visión beatífica <strong>en</strong><br />

compañía <strong>de</strong> María (nosque cum ea<strong>de</strong>m... tue faciei u<strong>al</strong>eamus<br />

contemp<strong>la</strong>ri ouantes). Por parte <strong>de</strong>l hombre, y<br />

<strong>en</strong> <strong>su</strong> fase todavía terr<strong>en</strong>a, <strong>la</strong> s<strong>al</strong>vación implica una opción<br />

por <strong>la</strong> persona <strong>de</strong> Cristo (gustantes te, Domine, quantumque<br />

es <strong>su</strong>auis) y un empeño por <strong>de</strong>sembarazarse <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s diabólicas artimañas (nullius nos inimici <strong>su</strong>a<strong>de</strong>llis inretire<br />

patiaris) con <strong>la</strong> ayuda <strong>de</strong>l mismo Señor (ut... nullius<br />

nos... patiaris).<br />

SÍNTESIS<br />

TEOLÓGICA<br />

Los textos <strong>de</strong> <strong>la</strong> liturgia visigótica <strong>de</strong> <strong>la</strong> festividad <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción <strong>de</strong> santa María Madre virgin<strong>al</strong> <strong>de</strong> Dios no<br />

son ciertam<strong>en</strong>te un tratado teológico, pero sí una sólida<br />

catequesis a partir <strong>de</strong> unos principios teológicos firmem<strong>en</strong>te<br />

poseídos y lógicam<strong>en</strong>te estructurados. Aunque el<br />

ac<strong>en</strong>to se pone <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura <strong>de</strong> María A<strong>su</strong>nta, tema c<strong>en</strong>tr<strong>al</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> festividad, ello se hace con ardor no <strong>de</strong>smedido,<br />

sino con el fervor ilustrado, fruto <strong>de</strong> una perspicaz<br />

c<strong>la</strong>rivi<strong>de</strong>ncia <strong>teológica</strong> y <strong>de</strong> una vit<strong>al</strong> coher<strong>en</strong>cia con <strong>la</strong><br />

doctrina bi<strong>en</strong> asimi<strong>la</strong>da. La e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> estos formu<strong>la</strong>rios,<br />

<strong>de</strong> cont<strong>en</strong>ido emin<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te mariano, pone <strong>en</strong><br />

evi<strong>de</strong>ncia <strong>la</strong> bi<strong>en</strong> equilibrada m<strong>en</strong>te <strong>teológica</strong> <strong>de</strong>l autor<br />

ó autores que los compusieron. Tanto los sagrados minis-<br />

592


LA VIRGINIDAD DE MARÍA<br />

tros como el pueblo fiel concurr<strong>en</strong>te <strong>al</strong> Oficio o a <strong>la</strong> santa<br />

Misa <strong>en</strong> <strong>la</strong> festividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción no sólo no <strong>en</strong>contraron<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s diversas plegarias, himnos o exhortaciones<br />

litúrgicas el más ligero <strong>de</strong>svío, sino que vieron confirmada,<br />

ilustrada y sanam<strong>en</strong>te amplificada <strong>su</strong> visión<br />

unitaria <strong>de</strong>l cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> <strong>la</strong> fe. Permítas<strong>en</strong>os que, a<br />

modo <strong>de</strong> síntesis, señ<strong>al</strong>emos <strong>la</strong>s líneas maestras <strong>de</strong> <strong>la</strong> teología<br />

<strong>su</strong>byac<strong>en</strong>te a estas piezas litúrgico-catequéticas <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Iglesia Visigótica.<br />

Dios Padre aparece c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te como orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> todo<br />

bi<strong>en</strong> (35), señor absoluto <strong>de</strong> toda <strong>la</strong> creación (36), <strong>de</strong> qui<strong>en</strong><br />

proce<strong>de</strong> el p<strong>la</strong>n todo s<strong>al</strong>vífico y <strong>la</strong> positiva pre<strong>de</strong>stinación<br />

(37). Por ello <strong>la</strong> Iglesia se pres<strong>en</strong>ta como obra <strong>su</strong>ya,<br />

por El <strong>de</strong>f<strong>en</strong>dida (38), <strong>en</strong> <strong>la</strong> que intervi<strong>en</strong>e patern<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te<br />

<strong>al</strong><strong>en</strong>tando <strong>al</strong> pueblo fiel católico (39) y poni<strong>en</strong>do <strong>en</strong> <strong>la</strong>bios<br />

<strong>de</strong>l hombre <strong>la</strong> fórmu<strong>la</strong> <strong>la</strong>tréutica a<strong>de</strong>cuada (40). En<br />

los p<strong>la</strong>nes s<strong>al</strong>víficos divinos <strong>en</strong>tra <strong>la</strong> figura <strong>de</strong> María, sobre<br />

<strong>la</strong> que Dios se fija un programa (41), con <strong>la</strong> resolución<br />

absoluta <strong>de</strong> llevarlo a cabo (42). En concreto se le<br />

concibe como obrador <strong>de</strong>l prodigio <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción (43).<br />

Todos estos motivos contribuy<strong>en</strong> a que el autor o autores<br />

<strong>de</strong> los formu<strong>la</strong>rios hayan dirigido <strong>al</strong>gunas <strong>de</strong> <strong>su</strong>s plegarias<br />

inmediatam<strong>en</strong>te a Dios Padre (44), a qui<strong>en</strong> se <strong>su</strong>pone<br />

siempre <strong>en</strong> actitud bondadosa hacia los hombres<br />

(45), pidi<strong>en</strong>do precisam<strong>en</strong>te el logro y culminación<br />

(35) Para este re<strong>su</strong>m<strong>en</strong> teológico emplearemos <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes sig<strong>la</strong>s:<br />

OF = Oficio <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción; MT = Misa según el formu<strong>la</strong>rio<br />

<strong>de</strong>l manuscrito <strong>de</strong> Toledo; MBM = Misa según el formu<strong>la</strong>rio <strong>de</strong>l British<br />

Museum. Cfr. para esta afirmación (Dios, dador <strong>de</strong> todo bi<strong>en</strong>)<br />

MT, Post nomina.<br />

(36) MT, In<strong>la</strong>tio.<br />

(37) Ibd.<br />

(38) Ibd.<br />

(39) MBM, Oratio dominica.<br />

(40) MT, In<strong>la</strong>tio.<br />

(41) OP, Himno.<br />

(42) MT, Alia.<br />

(43) MT, Post nomina.<br />

(44) OF, Completuria; MT, Missa, Alia, Post nomina; MBM, Post<br />

Sanctus, Post Pridie.<br />

(45) OF, Completuria.<br />

593


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

<strong>en</strong> cada fiel <strong>de</strong> esos p<strong>la</strong>nes s<strong>al</strong>víficos que se verifican con<br />

<strong>la</strong> visión beatífica <strong>en</strong> el <strong>cielo</strong> (46).<br />

La re<strong>al</strong>idad Trinitaria no es ignorada por estos formu<strong>la</strong>rios<br />

visigóticos. Es <strong>la</strong> Trinidad contemp<strong>la</strong>da <strong>en</strong> <strong>su</strong> función<br />

creadora (47) y como con po<strong>de</strong>r y voluntad para re<strong>al</strong>izar<br />

<strong>la</strong> obra <strong>de</strong> <strong>la</strong> s<strong>al</strong>vación <strong>de</strong> los hombres (48). De hecho,<br />

<strong>la</strong> Trinidad <strong>en</strong> pl<strong>en</strong>o intervi<strong>en</strong>e activam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el<br />

sacrificio eclesi<strong>al</strong>, esto es, <strong>en</strong> <strong>la</strong> santa Misa (49). Esta beatísima<br />

Trinidad es, por <strong>su</strong> es<strong>en</strong>cia, merecedora <strong>de</strong> toda<br />

a<strong>la</strong>banza y a El<strong>la</strong> <strong>de</strong>be <strong>en</strong>tonar cumplidam<strong>en</strong>te el "Trisagio"<br />

<strong>la</strong> creación <strong>en</strong>tera, asociándose a <strong>la</strong> misma,para<br />

mayor re<strong>al</strong>ce, María A<strong>su</strong>nta y gloriosa (50). De <strong>la</strong> Trinidad,<br />

por tanto, proce<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong>finitiva todo bi<strong>en</strong> y a El<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>be revertir <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> a<strong>la</strong>banza y <strong>de</strong> adoración <strong>la</strong>tréutica,<br />

y también a El<strong>la</strong> <strong>de</strong>be t<strong>en</strong><strong>de</strong>r el hombre como<br />

a objeto <strong>de</strong>l gozo escatológico (51).<br />

La re<strong>al</strong>ización <strong>en</strong>tre el Dios Creador y <strong>la</strong>s Criaturas,<br />

está muy lejos <strong>de</strong> concebirse erróneam<strong>en</strong>te. El señorío y<br />

dominio absoluto <strong>de</strong> Dios sobre <strong>la</strong> creación toda, ya seña<strong>la</strong>do,<br />

<strong>de</strong>svanece toda posible concepción <strong>de</strong> flujo o emanación<br />

más o m<strong>en</strong>os coloreada <strong>de</strong> panteísmo. La distancia<br />

abism<strong>al</strong> <strong>en</strong>tre el Dios creador y <strong>la</strong> criatura humana<br />

es un <strong>su</strong>puesto <strong>en</strong> todos los formu<strong>la</strong>rios estudiados, que<br />

expresam<strong>en</strong>te se afirma <strong>en</strong> <strong>al</strong>gún mom<strong>en</strong>to (52). Junto a<br />

<strong>la</strong> creación <strong>de</strong>l mundo materi<strong>al</strong> y <strong>de</strong> los seres humanos,<br />

se reconoce <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los Angeles, sin duda <strong>de</strong> <strong>su</strong>perior<br />

dignidad a <strong>la</strong> humana por estar <strong>de</strong>stinados a ser<br />

cortejo y ornato eterno <strong>de</strong> Dios (53); ellos intervi<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

también <strong>en</strong> <strong>la</strong> re<strong>al</strong>ización <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes s<strong>al</strong>víficos <strong>de</strong> Dios<br />

<strong>de</strong>stacando <strong>su</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> mom<strong>en</strong>tos este<strong>la</strong>res <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida<br />

y <strong>de</strong> <strong>la</strong> misión <strong>de</strong> María: <strong>en</strong> <strong>su</strong> Virgin<strong>al</strong> Maternidad Di-<br />

(46) Iba.<br />

(47) MT, Post Sanctus.<br />

(48) Ibd.<br />

(49) MBM, Post Pridie.<br />

(50) MBM, In<strong>la</strong>tio.<br />

(51) Véase poco más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte este aspecto escatológico <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

teología <strong>su</strong>byac<strong>en</strong>te a los formu<strong>la</strong>rios estudiados. < i :<br />

594<br />

(52) MT, Alia. • -i. • -<br />

(53) MT, In<strong>la</strong>tio.


LA VIRGINIDAD DE MARÍA<br />

vina y <strong>en</strong> <strong>su</strong> gloriosa A<strong>su</strong>nción (54). Por ser esta A<strong>su</strong>nción<br />

Mariana <strong>la</strong> máxima ex<strong>al</strong>tación <strong>de</strong> una criatura, introducida<br />

<strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o mismo <strong>de</strong> Dios <strong>de</strong> una forma gloriosa,<br />

el misterio vi<strong>en</strong>e a consi<strong>de</strong>rarse como obra cumbre <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> creación (55).<br />

Se <strong>de</strong>staca el concurso <strong>de</strong>l Verbo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s operaciones<br />

"ad extra" <strong>de</strong> <strong>la</strong> divinidad (56), pero sobre todo se contemp<strong>la</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>su</strong> función <strong>de</strong> Re<strong>de</strong>ntor. Cristo es reconocido<br />

<strong>en</strong> <strong>su</strong> re<strong>al</strong>idad divina, eterno <strong>en</strong> <strong>su</strong> exist<strong>en</strong>cia (57), infinito<br />

<strong>en</strong> <strong>su</strong> po<strong>de</strong>r (58), llegando a po<strong>la</strong>rizar <strong>la</strong> a<strong>la</strong>banza <strong>de</strong>l<br />

"Trisagio" (59) y constituyéndose <strong>en</strong> <strong>de</strong>stinatario <strong>de</strong> diversas<br />

plegarias y oraciones <strong>de</strong> los formu<strong>la</strong>rios (60). Su<br />

<strong>en</strong>carnación <strong>en</strong> el tiempo, con fines re<strong>de</strong>ntores, es <strong>de</strong>l todo<br />

virgin<strong>al</strong> (61) como virgin<strong>al</strong> es <strong>su</strong> nacimi<strong>en</strong>to (62), y por<br />

el rumbo que ha dado a <strong>la</strong> creación y a <strong>la</strong> humanidad es<br />

el acontecimi<strong>en</strong>to c<strong>la</strong>ve <strong>de</strong> <strong>la</strong> historia (63). S<strong>al</strong>ido <strong>de</strong>l s<strong>en</strong>o<br />

<strong>de</strong> María Virg<strong>en</strong>, cu<strong>al</strong> esposo virg<strong>en</strong> (64) <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vírg<strong>en</strong>es<br />

(65), se constituye <strong>en</strong> esperanza <strong>de</strong> los fieles, <strong>en</strong> luz<br />

para los g<strong>en</strong>tiles y <strong>en</strong> escánd<strong>al</strong>o para los judíos (66). Cristo<br />

es el promotor <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes s<strong>al</strong>víficos divinos, autor<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> gracia <strong>de</strong> <strong>la</strong> filiación divina y pacificador <strong>de</strong> <strong>cielo</strong><br />

y tierra (67). Los efectos s<strong>al</strong>víficos gratuitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Encarnación<br />

<strong>de</strong>l Verbo son <strong>de</strong> carácter interno a <strong>la</strong>s <strong>al</strong>mas,<br />

pero también <strong>de</strong> repercusión <strong>en</strong> otros ámbitos y <strong>en</strong> todo<br />

el universo (68). La gracia <strong>de</strong> Cristo (69), es <strong>de</strong>cir, <strong>su</strong> di-<br />

(54) OF, Himno.<br />

(55) MT, Missa.<br />

(56) MT, Post Sanctus.<br />

(57) MBM, Alia.<br />

(58) MT, Ad Pacem.<br />

(59) MBM, Post Sanctus.<br />

(60) OP, Oratio; MT, Ad Pacem; MBM, Alia, Ad Pacem, In<strong>la</strong>tio,<br />

Completuria.<br />

(61) MBM, Alia.<br />

(62) MT, Ad Pacem.<br />

(63) MT, Post Sanctus.<br />

(64) MBM, In<strong>la</strong>tlo.<br />

(65) MT, Ad Pacem.<br />

(66) MBM, In<strong>la</strong>tio.<br />

(67) MT, Ad Pacem.<br />

(68) MT, Post Sanctus.<br />

(69) OF, B<strong>en</strong>edictio fin.<br />

595


J. IBÁÑEZ-F. MENDOZA<br />

vina misericordia (70) pue<strong>de</strong> otorgarnos el triunfo escatológico<br />

cristiano haciéndonos <strong>en</strong>trar también a nosotros<br />

<strong>en</strong> los celestes reinos. La acción <strong>de</strong> Cristo se torna especi<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>licada con María. A El se atribuye toda<br />

<strong>la</strong> acción divina sobre María (71). Por el misterio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Encarnación se da <strong>la</strong> divina paradoja <strong>de</strong> que el Hijo creara<br />

a <strong>su</strong> Madre, haciéndo<strong>la</strong> por tanto Virgin<strong>al</strong> e Incorruptible<br />

(72). El misterio <strong>de</strong> María forma un bloque unitario<br />

con el misterio <strong>de</strong> Cristo Re<strong>de</strong>ntor: <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l<br />

Verbo <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> María es orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> maternidad<br />

espiritu<strong>al</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Virg<strong>en</strong> y <strong>de</strong>l privilegio <strong>de</strong> <strong>su</strong> A<strong>su</strong>nción (73),<br />

concibiéndose ésta como <strong>la</strong> obra cumbre <strong>de</strong> <strong>la</strong> Re<strong>de</strong>nción<br />

(74) y como logro máximo <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción pacificadora<br />

<strong>de</strong> Cristo (75). Por eso a Cristo se atribuye <strong>la</strong> culminación<br />

gloriosa <strong>de</strong> <strong>su</strong> Madre (76) y nuestra glorificación<br />

futura (77). En re<strong>al</strong>idad <strong>al</strong> Verbo Encarnado <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>trañas<br />

virgin<strong>al</strong>es <strong>de</strong> María se atribuye todo bi<strong>en</strong>, pero especi<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te<br />

<strong>la</strong> s<strong>al</strong>vación, obra <strong>de</strong> <strong>la</strong> misericordia divina<br />

y "nueva creación", cuya <strong>su</strong>prema re<strong>al</strong>ización <strong>en</strong> el p<strong>la</strong>no<br />

person<strong>al</strong> es <strong>la</strong> visión beatífica <strong>en</strong> unión con María A<strong>su</strong>nta<br />

y glorificada (78). Como María es <strong>la</strong> obra perfecta <strong>de</strong><br />

<strong>su</strong> Hijo, el honor y el culto que a El<strong>la</strong> se tributa nada<br />

merma <strong>al</strong> honor <strong>de</strong>bido a Cristo, antes redunda <strong>en</strong> honra<br />

<strong>su</strong>ya y, <strong>en</strong> <strong>de</strong>finitiva, <strong>en</strong> honor a Dios (79).<br />

La doctrina explícita más abundante <strong>de</strong> los textos <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> liturgia visigótica estudiados versa sobre el misterio <strong>de</strong><br />

María, contemp<strong>la</strong>do <strong>en</strong> <strong>su</strong> conjunto y con especi<strong>al</strong>es at<strong>en</strong>ciones<br />

<strong>al</strong> privilegio <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción, tema c<strong>en</strong>tr<strong>al</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

festividad litúrgica celebrada. María ha ocupado <strong>la</strong> m<strong>en</strong>te<br />

divina <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> eternidad y es fruto, como se ha visto,<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> eterna pre<strong>de</strong>stinación. No pue<strong>de</strong>, por tanto, extra-<br />

(70) OF, B<strong>en</strong>edictio.<br />

(71) MBM, In<strong>la</strong>tio.<br />

(72) MT, Post Sanctus.<br />

(73) MBM, Ad Pacem.<br />

(74) MT, Missa.<br />

(75) MT, Ad Pacem.<br />

(76) OP, B<strong>en</strong>edictio; B<strong>en</strong>edictio fin; MBM, B<strong>en</strong>edictio.<br />

(77) MBM, B<strong>en</strong>edictio.<br />

(78) MBM, Completuria.<br />

(79) MBM, In<strong>la</strong>tio.<br />

596


LA VIRGINIDAD DE MARÍA<br />

ñar que haya indicios y <strong>al</strong>usiones a <strong>su</strong> figura a lo <strong>la</strong>rgo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> reve<strong>la</strong>ción, también <strong>en</strong> el Antiguo Testam<strong>en</strong>to. Las<br />

continuas acomodaciones y el recurso a pasajes bíblicos<br />

veterotestam<strong>en</strong>tarios parec<strong>en</strong> confirmar que los autores<br />

<strong>de</strong> los distintos formu<strong>la</strong>rios eran consci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> lo que<br />

afirmamos (80). La re<strong>al</strong>idad <strong>de</strong> María se consi<strong>de</strong>ra como<br />

un misterio que ti<strong>en</strong>e <strong>su</strong> inicio <strong>en</strong> <strong>la</strong> Maternidad Divina<br />

Virgin<strong>al</strong> y <strong>su</strong> culm<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción gloriosa (81). Aunque<br />

estos dos mom<strong>en</strong>tos extremos <strong>en</strong>cierran <strong>en</strong> sí otros<br />

misterios marianos, no <strong>de</strong>sconexos <strong>de</strong> los misterios cristológicos<br />

(82), con c<strong>la</strong>ras implicaciones <strong>en</strong> el misterio <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Iglesia, reduciéndonos a los dos <strong>al</strong>udidos mom<strong>en</strong>tos,<br />

es <strong>de</strong>stacable <strong>la</strong> dinámica re<strong>la</strong>ción que los compositores<br />

<strong>de</strong> los formu<strong>la</strong>rios <strong>de</strong>scubr<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre ellos. Se pres<strong>en</strong>tan<br />

int<strong>en</strong>cionadam<strong>en</strong>te unidas <strong>la</strong> Virginidad fecunda <strong>de</strong> María<br />

y <strong>su</strong> A<strong>su</strong>nción (83), pero a<strong>de</strong>más se establece una peculiar<br />

re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre ambos privilegios: <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción es<br />

<strong>la</strong> cumbre máxima <strong>de</strong> gloria celeste precisam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> virtud<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> materna Virginidad mañana (84). La Maternidad<br />

Virgin<strong>al</strong>, y más específicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> Virginidad <strong>de</strong> María,<br />

es como el núcleo cuyo <strong>de</strong>sarrollo pl<strong>en</strong>o termina <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> gloriosa a<strong>su</strong>nción (85). La Maternidad Divina Virgin<strong>al</strong><br />

es por una parte don <strong>de</strong> Dios y por otra mérito <strong>de</strong> María,<br />

vini<strong>en</strong>do a constituirse <strong>en</strong> <strong>razón</strong> <strong>de</strong> congru<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

A<strong>su</strong>nción (86), que se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> este s<strong>en</strong>tido como glorificación<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> carne virgin<strong>al</strong> (87), llegando a ser por<br />

ello <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción misma un don o gracia <strong>de</strong> Dios y un<br />

mérito <strong>de</strong> María (88). Precisam<strong>en</strong>te se reinci<strong>de</strong> <strong>en</strong> afir-<br />

(80) Véase p. ej., OF, Sonos, Cántico, B<strong>en</strong>edictus. También MBM,<br />

In<strong>la</strong>tio, don<strong>de</strong> se toca el tema Eva-María, <strong>de</strong> resonancias patrísticas<br />

según ya se ha visto.<br />

(81) MT, Missa.<br />

(82) MT, Missa. La A<strong>su</strong>nción, concretam<strong>en</strong>te, se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong><br />

íntima con <strong>la</strong> cristolog<strong>la</strong>.<br />

(83) OF, Antífona y Cántico; B<strong>en</strong>edictio fin; MT, Ad Orat. dominicam.<br />

(84) OF, Completuria; MT, Missa.<br />

(85) MT, Alia.<br />

(86) MT, Missa; Post Pridie.<br />

(87) MT, Alia; MBM, B<strong>en</strong>edictio.<br />

(88) Ibd.<br />

597


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

mar que el mérito <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción estriba <strong>en</strong> <strong>la</strong> Virginidad<br />

post partum <strong>de</strong> María y <strong>en</strong> <strong>su</strong> Divina Maternidad<br />

también Virgin<strong>al</strong> (89). La A<strong>su</strong>nción <strong>en</strong>cumbra <strong>la</strong> Virginidad<br />

<strong>de</strong> María (90) y por ello se a<strong>la</strong>ba <strong>su</strong> fecunda Virginidad<br />

por ser causa meritoria <strong>de</strong> esta gloriosa A<strong>su</strong>nción<br />

(91). Otra perspectiva nos pres<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> Maternidad<br />

Divina y <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción como fruto <strong>de</strong> <strong>la</strong> oración <strong>de</strong> María<br />

(92).<br />

Antes <strong>de</strong> <strong>al</strong>udir a otros privilegios y aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

teología mañana <strong>de</strong> estas piezas, cabe completar <strong>la</strong> visión<br />

que ofrec<strong>en</strong> <strong>de</strong>l misterio <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción. Aparte <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar<strong>la</strong><br />

como parte integrante <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes divinos (93),<br />

el misterio se coloca, dato notable <strong>en</strong> aquel<strong>la</strong> época, <strong>en</strong><br />

el mismo p<strong>la</strong>no que <strong>la</strong> Maternidad Divina y que <strong>la</strong> Virginidad<br />

integr<strong>al</strong> (94), <strong>al</strong>udiéndose <strong>al</strong> hecho <strong>de</strong> <strong>la</strong> celebración<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> fiesta no <strong>de</strong> modo esporádico, sino anu<strong>al</strong> y t<strong>al</strong><br />

vez univers<strong>al</strong> (95). El hecho mismo <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

ser <strong>al</strong>go re<strong>al</strong>izado ocultam<strong>en</strong>te (96). Los autores,<br />

<strong>al</strong> m<strong>en</strong>os los <strong>de</strong> los formu<strong>la</strong>rios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Misas, parec<strong>en</strong> admitir<br />

el dato <strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte fisiológica <strong>de</strong> María (97). Cargan<br />

el ac<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>su</strong> interés <strong>en</strong> <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> dolor y <strong>de</strong><br />

corrupción. En este s<strong>en</strong>tido se hab<strong>la</strong> <strong>de</strong> "a<strong>su</strong>nción sin<br />

muerte (=sin corrupción)" (98), o <strong>de</strong> <strong>la</strong> no conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> muerte <strong>de</strong> María (99). Se seña<strong>la</strong> el hecho <strong>de</strong> <strong>la</strong> conducción<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> cuerpo (100) y <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los án-<br />

(89) MT, Post nomina.<br />

(90) MT, Ad Pacem.<br />

(91) MT, In<strong>la</strong>tio.<br />

(92) MBM, Post nomina.<br />

(93) MT, In<strong>la</strong>tio.<br />

(94) MBM, Missa; también OP, Himno, B<strong>en</strong>edictus. En MBM,<br />

In<strong>la</strong>tio, se pon<strong>en</strong> <strong>en</strong> el mismo p<strong>la</strong>no inmunidad <strong>de</strong> pecado <strong>en</strong> María,<br />

<strong>su</strong> Maternidad Divina y <strong>su</strong> A<strong>su</strong>nción.<br />

(95) MBM, Alia.<br />

(96) MT, Missa.<br />

(97) MT, In<strong>la</strong>tio; MBM, Post nomina (<strong>su</strong> cuerpo estuvo <strong>en</strong> el<br />

sepulcro).<br />

(98) MBM, Missa.<br />

(99) MBM, Post nomina; In<strong>la</strong>tio: La Maternidad Divina Virgin<strong>al</strong><br />

exigía una "muerte sin dolor". Allí mismo, <strong>la</strong> expresión "mor<strong>de</strong>dura<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte" = el dolor y corrupción <strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte, no<br />

el hecho mismo mort<strong>al</strong>.<br />

(100) OP, Completuria. , , ¡<br />

598


LA VIRGINIDAD DE MARÍA<br />

geles(lOl). La glorificación <strong>de</strong> María hace p<strong>en</strong>sar <strong>en</strong> <strong>su</strong><br />

coronación (102) como Reina <strong>de</strong> <strong>cielo</strong> y tierra (103) ¿; Su<br />

soberanía sobre vírg<strong>en</strong>es y mártires (104), sobre Apóstoles<br />

y Angeles (105) repres<strong>en</strong>ta una gloria acci<strong>de</strong>nt<strong>al</strong> <strong>de</strong><br />

María (106), que es gozo para los fieles todos (107) y redunda<br />

<strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia <strong>en</strong>tera (108).<br />

Si María no se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>sconexa <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes divinos,<br />

ni <strong>de</strong>sligada <strong>de</strong> <strong>la</strong> Persona y <strong>de</strong> <strong>la</strong> obra <strong>de</strong> <strong>su</strong> Hijo,<br />

tampoco se concibe, por eso mismo, sin una estrecha re<strong>la</strong>ción<br />

con <strong>la</strong> humanidad y más concretam<strong>en</strong>te con <strong>la</strong><br />

Iglesia. La equiparación Eva-María sitúa a <strong>la</strong> Madre Virgin<strong>al</strong><br />

<strong>de</strong> Dios <strong>en</strong> el p<strong>la</strong>no <strong>de</strong> una maternidad espiritu<strong>al</strong><br />

respecto a <strong>la</strong> humanidad <strong>en</strong>tera (109) y <strong>la</strong> singu<strong>la</strong>ridad<br />

<strong>de</strong>l prodigio <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción, por el que María es a un<br />

tiempo <strong>cielo</strong> y tierra (110), <strong>de</strong>fine <strong>su</strong> misión pacificadora<br />

<strong>de</strong>l <strong>cielo</strong> y <strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra (111), y le otorga <strong>en</strong>cumbrami<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> aspecto cosmológico. Pero es <strong>en</strong> or<strong>de</strong>n a <strong>la</strong><br />

Iglesia don<strong>de</strong> se cifra <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción más directa e inmediata<br />

<strong>de</strong> María seña<strong>la</strong>da por los compositores <strong>de</strong> los formu<strong>la</strong>rios.<br />

De <strong>su</strong> Divina Maternidad Virgin<strong>al</strong> <strong>de</strong>riva, junto <strong>al</strong><br />

privilegio <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción, el <strong>de</strong> <strong>su</strong> Maternidad espiritu<strong>al</strong><br />

<strong>de</strong> los crey<strong>en</strong>tes (112). Fecundidad espiritu<strong>al</strong> que se ve<br />

sancionada y como infinitam<strong>en</strong>te ampliada a raíz <strong>de</strong> <strong>su</strong><br />

ingreso triunf<strong>al</strong> <strong>en</strong> los <strong>cielo</strong>s (113). Des<strong>de</strong> <strong>su</strong> gloriosa A<strong>su</strong>nción<br />

se consolida el patrocinio <strong>de</strong> María (114) y <strong>su</strong> po<strong>de</strong>-<br />

(101) OF, Himno.<br />

(102) OF, Cántico.<br />

(103) OF, Himno; Oratio.<br />

(104) MT, Missa. , , .,<br />

(105) MBM, In<strong>la</strong>tio.<br />

(106) MT, Missa; MBM, In<strong>la</strong>tio (don<strong>de</strong> <strong>la</strong> gloria occi<strong>de</strong>nt<strong>al</strong> <strong>de</strong><br />

María, <strong>al</strong> estar <strong>en</strong>cumbrada sobre vírg<strong>en</strong>es, apóstoles y ángeles, va<br />

unida a <strong>la</strong> gloria <strong>de</strong> <strong>su</strong> virgin<strong>al</strong> integridad).<br />

(107) OF, Himno.<br />

(108) MT, Ad Pacem.<br />

(109) MBM, In<strong>la</strong>tio.<br />

(110) MT, In<strong>la</strong>tio.<br />

(111) MBM, Ad Pacem.<br />

(112) MBM, Ad Pacem.<br />

(113) OF, Himno.<br />

(114) OF, Himno.<br />

599


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

roso v<strong>al</strong>imi<strong>en</strong>to ante el Señor (115), <strong>de</strong> Qui<strong>en</strong> <strong>en</strong> c<strong>al</strong>idad<br />

<strong>de</strong> Esposa se constituye <strong>en</strong> medianera univers<strong>al</strong>(116). La<br />

interv<strong>en</strong>ción celeste <strong>de</strong> María es incesante a nuestro favor,<br />

<strong>en</strong> un or<strong>de</strong>n integr<strong>al</strong> (117), pero sobre todo protegi<strong>en</strong>do<br />

nuestra vida divina <strong>en</strong> <strong>la</strong> tierra (118), <strong>en</strong> <strong>la</strong> lucha<br />

diaria y particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> lucha <strong>de</strong>finitiva <strong>en</strong> <strong>la</strong> hora<br />

<strong>de</strong>cisiva (119). El v<strong>al</strong>or <strong>de</strong> <strong>la</strong> intercesión mañana se atestigua<br />

fin<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te por el hecho <strong>de</strong> que varias oraciones<br />

t<strong>en</strong>gan a María por <strong>de</strong>stinataria (120).<br />

La Iglesia es re<strong>al</strong>idad misteriosa contemp<strong>la</strong>da como<br />

obra <strong>de</strong> Dios, pero <strong>al</strong> tiempo humana y expuesta a <strong>de</strong>bilida<strong>de</strong>s<br />

mor<strong>al</strong>es (121). Se seña<strong>la</strong> <strong>su</strong> función magisteri<strong>al</strong>,<br />

<strong>su</strong> carácter univers<strong>al</strong> y <strong>su</strong> natur<strong>al</strong>eza escatológica (122).<br />

Se reconoce <strong>su</strong> triple estadio: militante, purgante y triunfante.<br />

En cuanto <strong>al</strong> primero, o Iglesia militante, se distingue<br />

<strong>su</strong> condición <strong>en</strong> estam<strong>en</strong>tos jerárquicos, y fieles <strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>er<strong>al</strong>, haciéndose m<strong>en</strong>ción especi<strong>al</strong> <strong>de</strong> los vírg<strong>en</strong>es y <strong>de</strong><br />

los que llevan una vita communis (123). En este estadio<br />

<strong>la</strong> Iglesia está lejos <strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse como una sociedad <strong>de</strong><br />

sólo justos (124). Es cierto que esta Iglesia goza <strong>de</strong> una<br />

pres<strong>en</strong>cia singu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Cristo, que se apos<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>al</strong>mas<br />

(125) y cu<strong>en</strong>ta con el v<strong>al</strong>or sacrifici<strong>al</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> santa<br />

Misa, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que intervi<strong>en</strong>e <strong>la</strong> Trinidad Beatísima y también<br />

María, para b<strong>en</strong>eficio princip<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te mor<strong>al</strong> sobre<br />

todo <strong>de</strong> los asist<strong>en</strong>tes y <strong>en</strong> ayuda <strong>de</strong> vivos y difuntos (126):<br />

(115) MBM, Missa.<br />

(116) OP, Himno.<br />

(117) MT, B<strong>en</strong>edictio (Se solicita <strong>de</strong> El<strong>la</strong> reciedumbre <strong>de</strong> <strong>al</strong>ma<br />

y <strong>de</strong> cuerpo).<br />

(118) Ibd.<br />

(119) MT, Post Pridie.<br />

(120) OF, Oratio; B<strong>en</strong>edictus; MT, Post Pridie.<br />

(121) MT, Post nomina.<br />

(122) Ibd.<br />

(123) OF, Himno (Vírg<strong>en</strong>es y contin<strong>en</strong>tes); MT, Post nomina<br />

(Jerarquía, ministros, vírg<strong>en</strong>es); MBM, Alia (Clero —el aus<strong>en</strong>te, repres<strong>en</strong>tado<br />

<strong>en</strong> los obispos— fieles <strong>en</strong> g<strong>en</strong>er<strong>al</strong>, los que llevan una<br />

vita communis).<br />

(124) MT, Post nomina.<br />

(125) MBM, Ad Pacem.<br />

(126) MBM, Post Pridie (En esta plegaria se implican todas estas<br />

i<strong>de</strong>as sobre el sacrificio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Misa).<br />

600


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

por <strong>su</strong> v<strong>al</strong>or intercesor a favor <strong>de</strong> <strong>la</strong> gracia <strong>de</strong> <strong>la</strong> perseverancia<br />

se res<strong>al</strong>ta <strong>la</strong> participación sacrifici<strong>al</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> santa<br />

Misa como germ<strong>en</strong> <strong>de</strong> glorificación y <strong>de</strong> re<strong>su</strong>rrección<br />

(127). Pero todo ello no libra a <strong>la</strong> Iglesia militante<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> una lucha constante por interiorizar<br />

<strong>en</strong> <strong>su</strong> misterio y por purificarse (128).<br />

La apropiación <strong>de</strong> <strong>la</strong> re<strong>al</strong>idad s<strong>al</strong>vífica exige <strong>en</strong> los<br />

cristianos un esfuerzo constante (129) <strong>en</strong> <strong>la</strong> lucha contra<br />

el pecado (130) y <strong>en</strong> optar por <strong>la</strong> persona <strong>de</strong> Cristo (131),<br />

tratando <strong>de</strong> llevar una vida divina <strong>en</strong> <strong>la</strong> tierra que no es<br />

otra cosa que <strong>la</strong> huida misma <strong>de</strong>l pecado y el mérito <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

gracia, cosas ambas que se atribuy<strong>en</strong> <strong>al</strong> v<strong>al</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

María (132). Este esfuerzo <strong>de</strong>l cristiano ha <strong>de</strong> resolverse<br />

prácticam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el ejercicio <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> virtdues,<br />

<strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s que se <strong>de</strong>stacan: <strong>la</strong> humildad (133), casi siempre<br />

m<strong>en</strong>cionada junto a <strong>la</strong> confianza <strong>en</strong> María A<strong>su</strong>nta y celesti<strong>al</strong><br />

(134), con lo que no se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> como virtud pasiva<br />

y par<strong>al</strong>izante, sino, <strong>al</strong> contrario, a modo <strong>de</strong> motor que<br />

pone <strong>en</strong> juego el dispositivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> oración (135) y que, <strong>al</strong><br />

c<strong>al</strong>or <strong>de</strong>l interés divino y <strong>de</strong> María, se atreve a exigir fili<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te<br />

(136). En efecto, <strong>la</strong> misericordia patern<strong>al</strong> <strong>de</strong> Dios<br />

y <strong>la</strong> intercesión matern<strong>al</strong> <strong>de</strong> María, invitan <strong>al</strong> cristiano<br />

a proc<strong>la</strong>marse hijo (137). Pero sobre todo se insiste <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Virginidad y <strong>en</strong> <strong>la</strong> contin<strong>en</strong>cia, que se concibe como don<br />

<strong>de</strong> Dios mant<strong>en</strong>ible con <strong>la</strong> ayuda <strong>de</strong> María y con el person<strong>al</strong><br />

esfuerzo (138) y que, <strong>en</strong> par<strong>al</strong>elismo con <strong>la</strong> Virginidad<br />

mariana y <strong>su</strong> A<strong>su</strong>nción, se pres<strong>en</strong>ta int<strong>en</strong>cionadam<strong>en</strong>te<br />

unida a <strong>la</strong> re<strong>al</strong>idad escatológica <strong>de</strong>l cristiano y a<br />

<strong>su</strong> incorrupción futura por <strong>la</strong> re<strong>su</strong>rrección (139).<br />

(127) MT, Completuria.<br />

(128) MBM, Oratio dominica.<br />

(129) MT, Post pridie; MBM, B<strong>en</strong>edictio.<br />

(130) OF, B<strong>en</strong>edictio fin.<br />

(131) MBM, Completuria.<br />

(132) MT, B<strong>en</strong>edictio.<br />

(133) MT, In<strong>la</strong>tio.<br />

(134) OP, Himno; MT, Post Pridie; MBM, Oratio dominica.<br />

(135) MT, Missa; In<strong>la</strong>tio (trato constante con Dios).<br />

(136) OF, Himno.<br />

(137) MBM, Oratio dominica.<br />

(138) OF, Himno; MBM, B<strong>en</strong>edictio.<br />

(139) MT, Missa; Alia Post Pridie.<br />

601<br />

UNIVERSIDAD DE NAVARRA<br />

BIBLIOTECA DE HUMANIDADES


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

En esta lucha por <strong>la</strong> virtud el cristiano <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>de</strong><br />

múltiples maneras a María. El<strong>la</strong>, ante todo, es <strong>su</strong> mo<strong>de</strong>lo<br />

y ejemp<strong>la</strong>r (140) que obliga amablem<strong>en</strong>te <strong>al</strong> cristiano<br />

a mant<strong>en</strong>erse a tono con El<strong>la</strong> (141). De <strong>la</strong> completa aretología<br />

mañana se pone el ac<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>su</strong> fe, <strong>en</strong> <strong>su</strong> castidad,<br />

<strong>en</strong> <strong>su</strong> mansedumbre, y <strong>en</strong> <strong>su</strong> virtud pacificadora (142),<br />

ya que <strong>la</strong> pureza <strong>de</strong> <strong>su</strong> <strong>al</strong>ma y <strong>de</strong> <strong>su</strong> cuerpo y <strong>la</strong> car<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> concupisc<strong>en</strong>cia así como <strong>su</strong> condición <strong>de</strong> ser Madre<br />

sin mancha (143) <strong>la</strong> constituy<strong>en</strong> <strong>en</strong> una criatura singu<strong>la</strong>r<br />

y admirable pero <strong>en</strong> cierto modo inimitable. Por<br />

otra parte, <strong>la</strong> re<strong>al</strong>idad <strong>de</strong> <strong>la</strong> fiesta celebrada, es <strong>de</strong>cir, <strong>la</strong><br />

A<strong>su</strong>nción, b<strong>en</strong>eficia mor<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te <strong>al</strong> cristiano y a <strong>la</strong> Iglesia<br />

toda (144), <strong>en</strong> primer lugar porque <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

María Madre Virgin<strong>al</strong> A<strong>su</strong>nta sirve <strong>de</strong> rec<strong>la</strong>mo constante<br />

a <strong>la</strong> misericordia divina <strong>de</strong> <strong>su</strong> Hijo (145), <strong>en</strong> segundo lugar<br />

por el v<strong>al</strong>or intercesor <strong>de</strong> María gloriosa, y <strong>en</strong> fin,<br />

porque el gozo que <strong>su</strong> condición <strong>de</strong> A<strong>su</strong>nta produce <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Iglesia militante provoca <strong>en</strong> los fieles una ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> obras<br />

meritorias para el <strong>cielo</strong> (146). No se pue<strong>de</strong> olvidar <strong>la</strong> ayuda<br />

que María —por <strong>su</strong> re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> Eucaristía— repres<strong>en</strong>ta<br />

para el cristiano. En efecto, <strong>la</strong> Eucaristía, reconstituy<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>bilidad humana heredada <strong>de</strong> Eva, es<br />

fruto <strong>de</strong> María (147). Por lo <strong>de</strong>más, el auxilio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Señora<br />

no se proyecta sólo <strong>en</strong> <strong>la</strong> interioridad <strong>de</strong> cada cristiano,<br />

sino que ve<strong>la</strong> por <strong>la</strong> familia eclesi<strong>al</strong> <strong>en</strong> cuanto t<strong>al</strong>,<br />

protegiéndo<strong>la</strong> ante posibles asechanzas que am<strong>en</strong>ac<strong>en</strong> <strong>su</strong><br />

paz y <strong>su</strong> integridad (148).<br />

Respecto <strong>al</strong> estadio purgante <strong>de</strong> lá Iglesia, se hace sólo<br />

una <strong>al</strong>usión pero cargada <strong>de</strong> interés teológico: se afirma<br />

<strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> <strong>su</strong>fragio a favor <strong>de</strong> los difuntos y se es-<br />

(140) OP, B<strong>en</strong>edictio fin.<br />

(141) OF, Himno. •••••><br />

(142) MBM, Ad Pacem.<br />

(143) OF, Completuria; Oratio (ad Antif.).<br />

(144) MT, Ad Pacem. "*<br />

(145) ' MT, Oratio dominica.<br />

(146) MBM, Alia; OF, Oratio (La mediación <strong>de</strong> María Virg<strong>en</strong><br />

A<strong>su</strong>nta repres<strong>en</strong>ta una elevación mor<strong>al</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> conducta humana).<br />

(147) MBM, In<strong>la</strong>tio. ' ' :<br />

(148) MBM, Ad Pacem; MT, Póst nomina (se hab<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> humana<br />

conviv<strong>en</strong>cia).<br />

' ".'<br />

602


LA VIRGINIDAD<br />

DÉ/MARÍA<br />

tablece el v<strong>al</strong>or que <strong>en</strong> este aspecto <strong>en</strong>cierra el santo sacrificio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Misa, y el papel que <strong>al</strong>lí repres<strong>en</strong>ta María,<br />

con lo que <strong>su</strong> matern<strong>al</strong> ayuda llega también a <strong>la</strong> Iglesia<br />

<strong>en</strong> este estadio (149). Los formu<strong>la</strong>rios, <strong>en</strong> cambio, se muestran<br />

más explícitos acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia triunfante. Está<br />

formada por todos los santos apiñados <strong>en</strong> torno a María<br />

gloriosa (150). Esta Iglesia celeste a<strong>la</strong>ba eternam<strong>en</strong>te a<br />

Dios, y especi<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te con un nuevo título, <strong>en</strong> <strong>razón</strong> <strong>de</strong>l<br />

prodigio <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción (151). El ámbito <strong>de</strong> esta Iglesia,<br />

esto es, el <strong>cielo</strong>, se <strong>de</strong>fine como mansión divina, orig<strong>en</strong> y<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>-todo bi<strong>en</strong>, gozo sin fin <strong>en</strong> <strong>la</strong> visión beatífica,<br />

con varieda<strong>de</strong>s acci<strong>de</strong>nt<strong>al</strong>es <strong>de</strong> gloria <strong>en</strong> <strong>razón</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> diversidad <strong>de</strong> méritos person<strong>al</strong>es (152).<br />

El logro <strong>de</strong> este <strong>cielo</strong>, o dicho <strong>en</strong> otros términos, el paso<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia militante a <strong>la</strong> triunfante, se constituye lógicam<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> objeto perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong> esperanza y <strong>de</strong> petición.<br />

Se pi<strong>de</strong> <strong>en</strong> g<strong>en</strong>er<strong>al</strong> que <strong>la</strong> Iglesia se vea <strong>en</strong>cumbrada<br />

<strong>en</strong> el ápice <strong>en</strong> que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra ya María (153). En el<br />

p<strong>la</strong>no person<strong>al</strong> <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> ese gozo sin fin exige una<br />

perseverancia hasta el último instante <strong>de</strong> vida, perseverancia<br />

fin<strong>al</strong> que se sabe es fruto <strong>de</strong> <strong>la</strong> misericordia divina,<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> intercesión <strong>de</strong> María, y <strong>de</strong>l esfuerzo humano<br />

<strong>de</strong> cada cristiano (154). El peso que <strong>en</strong> esta combinación<br />

tripartita repres<strong>en</strong>ta nuestro mérito es cierto pero <strong>de</strong>sproporcionado<br />

a todas luces. Por ello <strong>la</strong> "requies futura" es<br />

objeto insist<strong>en</strong>te <strong>de</strong> plegaria, no <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción a nuestros<br />

merecimi<strong>en</strong>tos, sino <strong>en</strong> base <strong>de</strong> <strong>la</strong> divina misericordia que<br />

se verá activada por <strong>la</strong> acción intercesora <strong>de</strong> María (155).<br />

Si <strong>la</strong> visión beatífica, <strong>en</strong> compañía <strong>de</strong> María, se concibe<br />

como <strong>la</strong> máxima re<strong>al</strong>ización <strong>de</strong> <strong>la</strong> s<strong>al</strong>vación (156), el pe-<br />

(149) MBM, Post Pridie.<br />

(150) OF, Oratio.<br />

(151) MT, In<strong>la</strong>tio.<br />

(152) MT, Ad Pacem; OF, Completuria (Apud Te (Deus Padre)<br />

conletari); MT, Completuria (se pi<strong>de</strong> el gozo eterno con Cristo).<br />

(153) MT, Post nomina.<br />

(154) MBM, B<strong>en</strong>edictio; OF, Completuria; B<strong>en</strong>edictio fin. (Triunfo<br />

fin<strong>al</strong>: fruto <strong>de</strong> <strong>la</strong> gracia <strong>de</strong> Cristo y <strong>de</strong>l esfuero <strong>en</strong> luchar contra<br />

el pecado.<br />

(155) OF, Oratio.<br />

(156) MBM, Completuria.<br />

603


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

ca<strong>de</strong>- se pres<strong>en</strong>ta como el único obstáculo para el logro<br />

<strong>de</strong> esta re<strong>al</strong>ización (157).<br />

María, <strong>en</strong> <strong>su</strong>ma, se nos ofrece como liberadora integr<strong>al</strong><br />

<strong>de</strong> todo m<strong>al</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> tierra (158), y como vía para obt<strong>en</strong>er<br />

<strong>la</strong> liberación <strong>de</strong> p<strong>en</strong>as tras <strong>la</strong> muerte y para lograr<br />

el triunfo escatológico <strong>de</strong> cada cristiano integr<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te,<br />

esto es, con <strong>la</strong> inclusión <strong>de</strong> <strong>la</strong> gloriosa re<strong>su</strong>rrección <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

carne (159).<br />

(157) OP, B<strong>en</strong>edictio fin.<br />

(158) MT, Completuria.<br />

(159) OF, B<strong>en</strong>edictio fin.<br />

604


A N E X O<br />

Re<strong>la</strong>to popu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> los últimos instantes <strong>de</strong><br />

(Ms. <strong>de</strong> Silos, 2. Férotin, L. S. col. 786-795)<br />

María<br />

In temporibus illis, cum<br />

esset Maria diebus ac noetibus<br />

uigi<strong>la</strong>ns et orans post<br />

Asc<strong>en</strong>sionem Domini, u<strong>en</strong>it<br />

ad earn angelus Domini et<br />

dixit ei: Maria <strong>su</strong>rge et accipe<br />

p<strong>al</strong>mam, quam nunc<br />

<strong>de</strong>tuli tibi: quoniam infra<br />

tres dies ad<strong>su</strong>mta eris. Et<br />

ecce ego mitam omnes<br />

Apostolos et u<strong>en</strong>i<strong>en</strong>t et (ut)<br />

ui<strong>de</strong>ant gloriam tuam quam<br />

acceptura es. Et dixit Maria<br />

ad angelum: Peto, Domine,<br />

ut dicas mici quod<br />

est nom<strong>en</strong> tuum. Et dixit<br />

ad earn angelus: Quid queris<br />

nom<strong>en</strong> meum, quod est<br />

magnum et mirabile?<br />

Cumque hoc audisset Maria,<br />

asc<strong>en</strong>dit in montem<br />

Oliueti: et spl<strong>en</strong><strong>de</strong>bat facies<br />

eius sicut sol pre spl<strong>en</strong>dore<br />

angeli: t<strong>en</strong><strong>en</strong>s autem<br />

p<strong>al</strong>mam in manu quam acceperat<br />

ab angelo. Et exultauit<br />

Maria gaudio magno<br />

pre lumine. Vi<strong>de</strong>ntesque ministri<br />

qui ibi erant lum<strong>en</strong><br />

fulg<strong>en</strong>s in loco ilio, obstu-<br />

En aquel tiempo, como<br />

perseverase María, <strong>en</strong>tregada<br />

a <strong>la</strong> oración y a <strong>la</strong>s<br />

vigilias los días y <strong>la</strong>s noches,<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> Asc<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l<br />

Señor, <strong>la</strong> visitó el ángel <strong>de</strong>l<br />

Señor y <strong>la</strong> dijo: María levántate<br />

y recibe <strong>la</strong> p<strong>al</strong>ma<br />

que te traigo: como señ<strong>al</strong><br />

<strong>de</strong> que <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> tres días<br />

serás (a<strong>su</strong>nta) llevada <strong>al</strong><br />

<strong>cielo</strong>. Yo haré que todos los<br />

Apóstoles se reúnan aquí y<br />

vean <strong>la</strong> gloria que vas a recibir.<br />

Y respondió María <strong>al</strong><br />

ángel: Ruégote, Señor, me<br />

digas cuál es tu nombre. Y<br />

le dijo el ángel: ¿Para qué<br />

<strong>de</strong>seas saber mi nombre?<br />

mi nombre es gran<strong>de</strong> y admirable.<br />

Al oir esto María <strong>su</strong>bió <strong>al</strong><br />

monte Olívete: y resp<strong>la</strong>n<strong>de</strong>cía<br />

<strong>su</strong> rostro como el sol,<br />

reberberando el resp<strong>la</strong>ndor<br />

<strong>de</strong>l ángel: y t<strong>en</strong>ía <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

mano <strong>la</strong> p<strong>al</strong>ma que recibió<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>l ángel. Y se <strong>al</strong>egraba<br />

con gran gozo <strong>al</strong> s<strong>en</strong>tir<br />

este resp<strong>la</strong>ndor. Los trabajadores<br />

que <strong>al</strong>lí había,<br />

vi<strong>en</strong>do <strong>la</strong> luz que resp<strong>la</strong>n-<br />

605<br />

8


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

puerunt. Angelus autem qui<br />

u<strong>en</strong>erat ad il<strong>la</strong>m uo<strong>la</strong>uit ad<br />

celum cum magno lumine.<br />

Maria uero reuersa est in<br />

locum <strong>su</strong>um in domo <strong>su</strong>a.<br />

Et repo<strong>su</strong>it p<strong>al</strong>mam quam<br />

acceperat <strong>de</strong> manu angeli<br />

cum magna dilig<strong>en</strong>tia. Et<br />

<strong>de</strong>po<strong>su</strong>it uestem otatimam,<br />

gau<strong>de</strong>ns et exuitans, quam<br />

induta erat et <strong>la</strong>uit aqua<br />

omne corpus <strong>su</strong>um. Et induit<br />

se uestem obtimam,<br />

gau<strong>de</strong>ns et exuitans. Et b<strong>en</strong>edic<strong>en</strong>s<br />

nom<strong>en</strong> Domini,<br />

dicebat: B<strong>en</strong>edico nom<strong>en</strong><br />

tuum, Domine, quod est<br />

sanctum et <strong>la</strong>udabile, et<br />

<strong>su</strong>perex<strong>al</strong>tatum in secu<strong>la</strong><br />

seculorum. Te precor, Domine,<br />

Deus meus, qui es<br />

omnium mirabilium auctor:<br />

qui fecisti celum et terram,<br />

mare et omnia que <strong>su</strong>nt uisibilia<br />

et invisibilia: qui<br />

Verbum tuum direxisti ad<br />

me ancil<strong>la</strong>m tuam, et carnem<br />

ad<strong>su</strong>m<strong>en</strong>s reuer<strong>su</strong>s est<br />

ad te, et est in sinu tuo<br />

cum Spiritu Sancto. Miserere<br />

ancille tue et protege<br />

manu tua, sancta Trinitas<br />

et inseparabilis: et non<br />

noceat mici hostis humani<br />

g<strong>en</strong>eris adque inimicus: neque<br />

horribilem uultum eius<br />

ui<strong>de</strong>am in ilia hora, cum<br />

<strong>de</strong>cía <strong>en</strong> aquel sitio, quedaron<br />

<strong>su</strong>sp<strong>en</strong>sos <strong>de</strong> admiración.<br />

Entonces el ángel que<br />

<strong>la</strong> acompañaba voló <strong>al</strong> <strong>cielo</strong><br />

con gran<strong>de</strong> c<strong>la</strong>ridad. Y<br />

María se retiró <strong>al</strong> retiro <strong>de</strong><br />

<strong>su</strong> morada.<br />

Y <strong>de</strong>jando con gran cuidado<br />

<strong>la</strong> p<strong>al</strong>ma que recibió<br />

<strong>de</strong>l ángel, se quitó el vestido<br />

rico que traía con <strong>al</strong>egría<br />

y gozo, y <strong>la</strong>vó con agua<br />

todo <strong>su</strong> cuerpo. Y <strong>de</strong> nuevo,<br />

con <strong>al</strong>egría y gozo se volvió<br />

a poner <strong>su</strong> precioso vestido.<br />

Y b<strong>en</strong>dici<strong>en</strong>do el nombre<br />

<strong>de</strong>l Señor <strong>de</strong>cía así:<br />

B<strong>en</strong>digo tu nombre, Señor,<br />

tu nombre santo y digno <strong>de</strong><br />

a<strong>la</strong>banza y celebrado por los<br />

siglos <strong>de</strong> los siglos. A tí me<br />

dirijo Señor, Dios mío, autor<br />

<strong>de</strong> todos los prodigios, que<br />

hiciste el <strong>cielo</strong> y <strong>la</strong> tierra,<br />

el mar y <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más creaturas<br />

visibles e invisibles:<br />

y dirigiste tu Verbo a mí,<br />

sierva tuya, para que <strong>de</strong>spués<br />

<strong>de</strong> tomar <strong>en</strong> mí carne,<br />

volviese a tí y permaneciese,<br />

<strong>en</strong> tu s<strong>en</strong>o con el Espíritu<br />

Santo. Compadécete <strong>de</strong><br />

tu esc<strong>la</strong>va y protége<strong>la</strong> con<br />

tu diestra, santa e inseparable<br />

Trinidad: para que<br />

no haga <strong>en</strong> mí presa el <strong>en</strong>emigo<br />

y perseguidor <strong>de</strong>l género<br />

humano: para que no<br />

vea <strong>su</strong> faz temerosa <strong>en</strong><br />

606


LA VIRGINIDAD<br />

DE MARIA<br />

animam meam iusseris ad<br />

te arcessere. Libera <strong>de</strong> manu<br />

principis inferni et a<br />

ministris eius, quousque u<strong>en</strong>iam<br />

et adorem scabellum<br />

pedum tuorum, Domine. Sic<br />

qui<strong>de</strong>m pollicitus es, dic<strong>en</strong>s:<br />

Noli tristis esse Maria.<br />

Et cum hec dixisset, misit<br />

et uocauit ad se omnes<br />

propincos <strong>su</strong>os; et dixit ad<br />

eos: Audite me, omnes, et<br />

credite que dico; quia crastina<br />

die egredior <strong>de</strong> corpore,<br />

et ibo ad Dominum<br />

meum qui me ex nicilo<br />

creauit et inluminauit. Proin<strong>de</strong><br />

obsecro uos, ut unanimiter<br />

mecum uigiletis usque<br />

in il<strong>la</strong>m horam, in qua<br />

<strong>su</strong>m reces<strong>su</strong>ra <strong>de</strong> corpore<br />

meo. Et sicut scriptum est,<br />

quia quando anima recedit<br />

a corpore humano occurrunt<br />

illi duo angeli, unus<br />

iustitie et <strong>al</strong>ter iniquitatis,<br />

et si inu<strong>en</strong>erit ille angelus<br />

bonus iustitie in homine<br />

opera illius bona, gau<strong>de</strong>ns<br />

et exultans et letando cum<br />

letitia perducit il<strong>la</strong>m angelus<br />

sanctus ad loca sanctorum.<br />

Et tunc fl<strong>en</strong>do angelus<br />

ille iniquitatis recedit,<br />

quia nicil potuit <strong>de</strong>cipere<br />

animam iustam. Quod si ille<br />

angelus iniquitatis ac<br />

aquel<strong>la</strong> hora <strong>en</strong> que mi <strong>al</strong>ma<br />

vuele a unirse contigo.<br />

Líbrame <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>l príncipe<br />

<strong>de</strong>l averno y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s garras<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong>s ministros, antes<br />

<strong>de</strong> que llegue a adorar el<br />

escabel <strong>de</strong> tus p<strong>la</strong>ntas, oh<br />

Señor. Así <strong>en</strong> verdad me lo<br />

prometiste, cuando me <strong>de</strong>cías:<br />

María no hay por qué<br />

te <strong>en</strong>tristezcas.<br />

Terminado <strong>de</strong> <strong>de</strong>cir esto,<br />

mandó l<strong>la</strong>mar <strong>en</strong> torno <strong>su</strong>yo<br />

a todos <strong>su</strong>s <strong>al</strong>legados y les<br />

dijo: Oidme todos y corred<br />

a lo que os digo, porque<br />

mañana s<strong>al</strong>dré <strong>de</strong>l cuerpo y<br />

me iré a juntar a mi Señor<br />

que me creó <strong>de</strong> <strong>la</strong> nada<br />

y me iluminó con <strong>su</strong> gracia.<br />

Por lo tanto os ruego que<br />

perseveréis todos conmigo<br />

<strong>en</strong> oración hasta aquel<strong>la</strong><br />

hora <strong>su</strong>prema <strong>en</strong> que abandone<br />

mi cuerpo. Porque según<br />

está escrito, cuando el<br />

<strong>al</strong>ma abandona el cuerpo le<br />

s<strong>al</strong><strong>en</strong> <strong>al</strong> <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro dos ángeles,<br />

el uno <strong>de</strong> justicia y<br />

el otro <strong>de</strong> m<strong>al</strong>dad, y si el<br />

ángel <strong>de</strong> justicia <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<br />

<strong>en</strong> el hombre obras bu<strong>en</strong>as,<br />

ll<strong>en</strong>o <strong>de</strong> gozo y júbilo e<br />

inundado <strong>de</strong> gran <strong>al</strong>egría<br />

el ángel santo lleva <strong>al</strong> <strong>al</strong>ma<br />

<strong>al</strong> lugar <strong>de</strong> los santos. Y<br />

<strong>en</strong>tonces aquel otro ángel<br />

<strong>de</strong> iniquidad se retira <strong>en</strong>tre<br />

lágrimas, porque no pudo<br />

607


J. LBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

manus inu<strong>en</strong>erit <strong>al</strong>iquid <strong>de</strong><br />

operibus <strong>su</strong>is in anima hominis,<br />

tune gau<strong>de</strong>ns et ad<strong>su</strong>m<strong>en</strong>s<br />

secum <strong>al</strong>ios angelos<br />

nequitie, gau<strong>de</strong>ntes et letantes<br />

perducunt animam<br />

istam in loco p<strong>en</strong>arum. Et<br />

angélus iustitie tristis abscedit.<br />

Et dixerunt omnes ad Mariani:<br />

Quare tristaris, cum<br />

sis beata in omnibus, et in<br />

omnem terram magnificata<br />

es: cum sis mater Domini.<br />

De nobis quid eris cum tu<br />

ipsa tristeris, que Domina<br />

cre<strong>de</strong>ris totius mundi? Et<br />

ceperunt omnes fiere. Dixit<br />

autem Maria ad eos: Nolite<br />

fiere, sed magnificate<br />

Dominum mecum.<br />

Quumque cepiss<strong>en</strong>t gratias<br />

agere Deo et b<strong>en</strong>edicere<br />

nom<strong>en</strong> Domini, <strong>su</strong>bito<br />

u<strong>en</strong>it sanctus Johannes<br />

apostolus et pulsauit ostium<br />

domus, et ingres<strong>su</strong>s est. At<br />

ubi u<strong>en</strong>it, Maria turbata<br />

est et <strong>su</strong>spirans non potuit<br />

t<strong>en</strong>ere <strong>la</strong>crimas. Et exc<strong>la</strong>mauit<br />

uoce magna dic<strong>en</strong>s:<br />

Pater Iohannes, memor esto<br />

sermonis Domini mei,<br />

tui magistri, quibus me com<strong>en</strong>dauit<br />

tibi in qua die re<strong>en</strong>gañar<br />

a aquel<strong>la</strong> <strong>al</strong>ma justa.<br />

Mas si el ángel <strong>de</strong> iniquidad<br />

y m<strong>al</strong>icia, <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<br />

<strong>al</strong>go <strong>de</strong> pecado <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras<br />

<strong>de</strong>l <strong>al</strong>ma <strong>de</strong>l hombre, <strong>en</strong>tonces<br />

ll<strong>en</strong>o <strong>de</strong> gozo y l<strong>la</strong>mando<br />

<strong>en</strong> <strong>su</strong> ayuda a otros<br />

ángeles <strong>de</strong> m<strong>al</strong>dad, <strong>en</strong>tre<br />

todos con gran júbilo y <strong>al</strong>egría<br />

arrastran a <strong>la</strong> pobre<br />

<strong>al</strong>ma <strong>al</strong> lugar <strong>de</strong> los torm<strong>en</strong>tos.<br />

Y el ángel <strong>de</strong> justicia<br />

se retira con tristeza.<br />

Y dijeron todos a María:<br />

¿Por qué te turbas, si<strong>en</strong>do<br />

tú <strong>en</strong>tre todos bi<strong>en</strong>av<strong>en</strong>turada,<br />

y glorificada <strong>en</strong> toda<br />

<strong>la</strong> tierra: si<strong>en</strong>do <strong>la</strong> Madre<br />

<strong>de</strong>l Señor. Qué será <strong>de</strong> nosotros<br />

si hasta tú estás con<br />

turbación, tú que eres señora<br />

<strong>de</strong> todo el mundo? Y<br />

rompieron todos a llorar.<br />

Pero Maria les dijo: No lloréis,<br />

sino glorificad <strong>al</strong> Señor<br />

conmigo.<br />

Cuando empezaron a dar<br />

gracias a Dios y b<strong>en</strong><strong>de</strong>cir<br />

el nombre <strong>de</strong>l Señor, <strong>de</strong> rep<strong>en</strong>te<br />

llegó San Juan apóstol,<br />

y l<strong>la</strong>mando a <strong>la</strong> puerta<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> casa, p<strong>en</strong>etró <strong>de</strong>ntro.<br />

Mas como llegó, se conmovió<br />

María y dando una gran<br />

voz dijo <strong>en</strong>tre <strong>su</strong>spiros y sin<br />

po<strong>de</strong>r cont<strong>en</strong>er <strong>la</strong>s lágrimas:<br />

Padre mío Juan,<br />

acuérdate <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pa<strong>la</strong>bras<br />

<strong>de</strong> mi Señor y maestro tu-<br />

608


LA VIRGINIDAD DE MARÍA<br />

cessit a nobis, pas<strong>su</strong>s pro<br />

mundi s<strong>al</strong>ute. Et dixit ad<br />

earn Iohannes: Quid uis ut<br />

faeiam tibi? Et respondit<br />

Maria, dic<strong>en</strong>s: Nicil <strong>al</strong>iut<br />

quero, nisi ut custodias corpus<br />

meum et ponas eum in<br />

monum<strong>en</strong>to: quia crastina<br />

его reces<strong>su</strong>ra a corpore. Sic<br />

qui<strong>de</strong>m audiui ego ipsa a<br />

lu<strong>de</strong>is: Quando morietur,<br />

mitamus corpus eius in ignem<br />

et ibi con<strong>su</strong>mamus eum.<br />

Нес <strong>en</strong>im cum audisset beatissimus<br />

Ihoannes, quod esset<br />

reces<strong>su</strong>ra Maria a corpore,<br />

fieuit amarissime dic<strong>en</strong>s:<br />

О Domine, b<strong>en</strong>edictum<br />

nom<strong>en</strong> glorie tue.<br />

Quid nobis tantas tribu<strong>la</strong>tiones<br />

ost<strong>en</strong>dis?<br />

Tunc Maria introduxi sanctum<br />

Iohannem in cublculum<br />

et ost<strong>en</strong>dit ei p<strong>al</strong>mam<br />

luminis, quam acceperat ab<br />

angelo qui apparuerat ei et<br />

eius a<strong>su</strong>mtionem predix­rat.<br />

Et dixit ei: Pater Iohannes,<br />

rogo te ut hanc p<strong>al</strong>mam<br />

accipias: et facies earn prece<strong>de</strong>re<br />

ante lectum meum<br />

usque ad sepulturam, cum<br />

fuero ad<strong>su</strong>mta. Et dixit ad<br />

earn Iohannes: Hoc non<br />

pos<strong>su</strong>m ego facere solus, nisi<br />

adu<strong>en</strong>erint fratres mei.<br />

yo, cuando <strong>al</strong> separarse <strong>de</strong><br />

nosotros pa<strong>de</strong>ci<strong>en</strong>do <strong>en</strong> , <strong>la</strong><br />

cruz por <strong>la</strong> s<strong>al</strong>vación <strong>de</strong>l<br />

mundo me <strong>en</strong>com<strong>en</strong>dó a<br />

tus cuidados. Y Juan le dijo:<br />

¿En qué quieres que te<br />

sirva? Y <strong>en</strong> respuesta añadió<br />

María: Nada quiero sino<br />

que cui<strong>de</strong>s <strong>de</strong> mi cuerpo y<br />

lo hagas colocar <strong>en</strong> el sepulcro:<br />

porque mañana<br />

abandonaré esta vida. Pues<br />

yo misma he oído <strong>de</strong>cir a<br />

los Judíos: Cuando muera<br />

arrojaremos <strong>al</strong> fuego <strong>su</strong> cadáver,<br />

para eme <strong>al</strong>lí se con<strong>su</strong>ma.<br />

Como escuchó estas<br />

razones el bi<strong>en</strong>av<strong>en</strong>turado<br />

Juan, y <strong>en</strong>t<strong>en</strong>diese que María<br />

iba a s<strong>al</strong>ir <strong>de</strong> este mundo,<br />

lloró amargam<strong>en</strong>te dici<strong>en</strong>do:<br />

¡Oh Señor, b<strong>en</strong>dito<br />

sea el nombre <strong>de</strong> tu gloria!<br />

¿Por qué nos <strong>en</strong>vías tan<br />

gran<strong>de</strong>s tribu<strong>la</strong>ciones?<br />

Entonces María introdujo<br />

a San Juan a <strong>su</strong> apos<strong>en</strong>to<br />

y le mostró <strong>la</strong> p<strong>al</strong>ma resp<strong>la</strong>n<strong>de</strong>ci<strong>en</strong>te<br />

que había recibido<br />

<strong>de</strong>l ángel que se le<br />

apareció para pre<strong>de</strong>cirle <strong>su</strong><br />

a<strong>su</strong>nción. Y le dijo: Padre<br />

mío Juan, te ruego que recibas<br />

esta p<strong>al</strong>ma y hagas<br />

que vaya precedi<strong>en</strong>do mi<br />

féretro hasta el lugar <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

sepultura, <strong>de</strong>spués que yo<br />

fuera a<strong>su</strong>nta. Y le dijo<br />

Juan: No podré yo solo<br />

609


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

Et ayt ad eum Maria: Hodie<br />

omnes Apostoli hic<br />

erunt, quia sic dixit mici<br />

angelus : Congregabo omnes<br />

Apostólos ut ui<strong>de</strong>ant<br />

honorem corporis tui per<br />

uirtutem Domini mei.<br />

Et cum hec dixisset Maria,<br />

egredi<strong>en</strong>tibus illis <strong>de</strong><br />

cubiculo, <strong>su</strong>bito factum est<br />

tonitruum magnum, ita ut<br />

contremeret locus ipse et<br />

omnes qui ibi<strong>de</strong>m erant,<br />

tam uiri quam temine. Et<br />

sic <strong>su</strong>bito omnes Apostoli<br />

in nubibus rabti, <strong>de</strong>positi<br />

<strong>su</strong>nt ante ianuam domus<br />

Marie. Et ui<strong>de</strong>ntes se inuicem,<br />

ceperunt s<strong>al</strong>utare, dic<strong>en</strong>tes:<br />

Gratias agimus tibi,<br />

Domine, qui nos hodie in<br />

unum congregatos ui<strong>de</strong>re<br />

fecisti. Sicut profeta dicit:<br />

Ecce quam bonum et quam<br />

iucumdum habitare fratres<br />

in unum. Nunc autem, fratres,<br />

oremus ad Dominum,<br />

ut notum faciat nobis qua<br />

<strong>de</strong> causa nos hodie hic congregare<br />

fecit. Et dixit apostolus<br />

Petrus: Frater Paule,<br />

<strong>su</strong>rge et ora prior: quia u<strong>al</strong><strong>de</strong><br />

letata est anima mea<br />

ui<strong>de</strong>ndo te hodie. Et dixit<br />

apostolus Paulus: Quomodo<br />

poterò ego prior orare, cum<br />

sis columna luminis et omcumplir<br />

este <strong>en</strong>cargo si no<br />

se me juntar<strong>en</strong> mis hermanos.<br />

Y le respondió María:<br />

Hoy estarán aquí todos los<br />

Apóstoles, porque el ángel<br />

me habló así: Haré que se<br />

reúnan todos los Apóstoles,<br />

para que sean testigos <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> gloria que hará a tu cuerpo<br />

<strong>la</strong> virtud <strong>de</strong> mi Señor.<br />

Cuando terminó María <strong>de</strong><br />

hab<strong>la</strong>r, <strong>al</strong> tiempo que ambos<br />

s<strong>al</strong>ían <strong>de</strong>l apos<strong>en</strong>to, se<br />

oyó <strong>de</strong> rep<strong>en</strong>te un gran<br />

tru<strong>en</strong>o, que sacudió viol<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te<br />

a <strong>la</strong> casa y estremeció<br />

a cuantos <strong>en</strong> el<strong>la</strong> había,<br />

lo mismo hombres que<br />

mujeres. En este punto<br />

fueron todos los Apóstoles<br />

arrebatados por <strong>la</strong>s nubes,<br />

que les <strong>de</strong>positaron a <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> casa <strong>de</strong> María.<br />

Cuando se reconocieron<br />

empezaron a s<strong>al</strong>udarse dici<strong>en</strong>do:<br />

Te hacemos gracias,<br />

Señor, que hoy nos ha reunido<br />

a todos. Como dice el<br />

profeta: Cuan bu<strong>en</strong>o y cuan<br />

hermoso es el morar juntos<br />

los hermanos. Ahora<br />

pues,<br />

hermanos, roguemos <strong>al</strong> Señor<br />

que nos <strong>de</strong>c<strong>la</strong>re <strong>la</strong> causa<br />

por que nos ha querido<br />

juntar hoy <strong>en</strong> este lugar. Y<br />

dijo el apóstol San Pedro:<br />

Hermano mío Pablo, levántate<br />

y ora tú el primero,<br />

porque mi <strong>al</strong>ma se ha <strong>al</strong>e-<br />

610


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

nes Apostoli meliores sint<br />

mei: quia ego persecutor fui<br />

eclesiarum Dei?<br />

Tunc omnes Apostoli mirati<br />

<strong>su</strong>nt in umilitate eius:<br />

et sic Petrus, positis g<strong>en</strong>ibus,<br />

expansis manibus ad<br />

celos, orauit Dominum, dic<strong>en</strong>s:<br />

Deus omnipot<strong>en</strong>s, qui<br />

se<strong>de</strong>s <strong>su</strong>per Cerubin et profundum<br />

abissi intueris, cui<br />

adstant Angeli et Arcangeli,<br />

qui omnia tuo arbitrio<br />

disponis et ordinas in celo<br />

et in terra: ad te leuamus<br />

oculos nostros. Host<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

nobis secreta tua misteria<br />

et abscondita. Tu es, Domine,<br />

protectio nostra, Deus<br />

Abraham, Deus Iacob, qui<br />

(per) Verbum tuum Dominum<br />

nostrum Ihe<strong>su</strong>m Christum<br />

filium (tuum) omnia<br />

creasti, uisibilia et inuisibilia:<br />

host<strong>en</strong><strong>de</strong> nobis secreta<br />

misteria tua, qui in Patre<br />

unus cum Spiritu sancto<br />

uiuis et gloriaris Deus per<br />

infinita semper secu<strong>la</strong> seculorum.<br />

Am<strong>en</strong>.<br />

grado <strong>en</strong> <strong>su</strong>mo grado con<br />

tu vista. Y repuso el apóstol<br />

San Pablo: ¿Cómo me<br />

atreveré yo a orar antes que<br />

los otros, si<strong>en</strong>do tú columna<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> fe y todos los otros<br />

Apóstoles mejores que yo,<br />

pues fui perseguidor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Iglesias <strong>de</strong> Dios?<br />

Al llegar aquí todos los<br />

Apóstoles admiraron <strong>su</strong> profunda<br />

humildad: Y Pedro,<br />

puesto <strong>de</strong> rodil<strong>la</strong>s y levantadas<br />

<strong>la</strong>s manos <strong>al</strong> <strong>cielo</strong>,<br />

oró <strong>al</strong> Señor dici<strong>en</strong>do: Dios<br />

omnipot<strong>en</strong>te, que te si<strong>en</strong>tas<br />

sobre los Querubines y p<strong>en</strong>etras<br />

lo profundo <strong>de</strong> los<br />

abismos, a qui<strong>en</strong> asist<strong>en</strong> los<br />

Angeles y los Arcángeles,<br />

que todo lo dispones según<br />

tu arbitrio y lo or<strong>de</strong>nas<br />

<strong>en</strong> el <strong>cielo</strong> y <strong>en</strong> <strong>la</strong> tierra:<br />

a tí levantamos los<br />

ojos. Muéstranos lo más secreto<br />

y escondido <strong>de</strong> tus<br />

misterios. Tú eres, Señor,<br />

protector nuestro, Dios <strong>de</strong><br />

Abraham, Dios <strong>de</strong> Jacob,<br />

que todo lo creaste por tu<br />

verbo y Señor Nuestro Je<strong>su</strong>cristo,<br />

así lo visible como<br />

lo invisible: muéstranos, los<br />

secretos <strong>de</strong> tus misterios,<br />

que vives y reinas <strong>en</strong> unidad<br />

<strong>de</strong>l Padre y <strong>de</strong>l Espíritu<br />

Santo, Dios, por los infinitos<br />

siglos <strong>de</strong> los siglos.<br />

Amén.<br />

611


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

Tunc beatus Iohannes<br />

apostolus hocurrit illis omnibus.<br />

De domo Marie exi<strong>en</strong>s,<br />

dixit: B<strong>en</strong>edicite me,<br />

fratres. Et dixerunt Petrus<br />

et Andreas ad Iohannem:<br />

B<strong>en</strong>edicat te Dominus. Narra<br />

nobis quemadmodum<br />

hic u<strong>en</strong>isti, aut quomodo.<br />

Dicit eis Iohannes: Audite<br />

me quid mici contigit. Factum<br />

est cum essem in ciuitate<br />

Efesiorum, circa horam<br />

nonam súbito u<strong>en</strong>it<br />

spiritus in nube et rapuit<br />

me et etiam ui<strong>de</strong>ntibus omnibus<br />

qui ibi<strong>de</strong>m erant. Et<br />

atulit me hic ad ianuam<br />

domus. Et dum ingre<strong>de</strong>rer<br />

inu<strong>en</strong>i hic populum congregatum<br />

stantem (cum) domina<br />

nostra Maria, et conloqu<strong>en</strong>tem<br />

<strong>de</strong> ad<strong>su</strong>ntione<br />

eius adque cont<strong>en</strong><strong>de</strong>ntem.<br />

Et ego hec audi<strong>en</strong>s <strong>la</strong>crimatus<br />

<strong>su</strong>m. Nunc uero, fratres,<br />

audite. Cum crastina<br />

die recesserit anima eius,<br />

nolite earn fiere coram omnibus,<br />

ne turbetur populus:<br />

quia sic iussit Dominus et<br />

magister noster, cum rucumberem<br />

in c<strong>en</strong>a <strong>su</strong>pra<br />

pectus eius. Et i<strong>de</strong>o moneo<br />

uos ne ui<strong>de</strong>ant uos populi<br />

fl<strong>en</strong>tes, qui circumstant, et<br />

incipiant dubii esse dic<strong>en</strong>tés<br />

in cordibus <strong>su</strong>is: Vt quid<br />

ista? Tim<strong>en</strong>t cum sint apo-<br />

Entonces el bi<strong>en</strong>av<strong>en</strong>turado<br />

Juan les s<strong>al</strong>ió <strong>al</strong><br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro.<br />

Y s<strong>al</strong>i<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

casa <strong>de</strong> María, les dijo:<br />

Dadme vuestra b<strong>en</strong>dición,<br />

hermanos. Pedro y<br />

Andrés<br />

respondieron a Juan: El Señor<br />

te b<strong>en</strong>diga. Cuéntanos<br />

por qué y cómo has v<strong>en</strong>ido<br />

a este lugar. Y Juan les dice:<br />

Oid lo que ha <strong>su</strong>cedido<br />

conmigo. Acaeció que estando<br />

yo <strong>en</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> los<br />

Efesios, cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> hora<br />

nona (3 <strong>de</strong> <strong>la</strong> tar<strong>de</strong>) <strong>de</strong> rep<strong>en</strong>te<br />

sobrevino un espíritu<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s nubes y me llevó consigo:<br />

y esto <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

cuantos <strong>al</strong>lí estaban. Y me<br />

trajo hasta este lugar, a <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>trada <strong>de</strong> <strong>la</strong> casa. Al <strong>en</strong>trar<br />

<strong>en</strong> el<strong>la</strong> <strong>en</strong>contré <strong>al</strong> pueblo<br />

reunido <strong>en</strong> torno a María<br />

nuestra Señora, hab<strong>la</strong>ndo<br />

y disputando sobre <strong>su</strong><br />

a<strong>su</strong>nción. Yo <strong>al</strong> oír esto<br />

rompí <strong>en</strong> l<strong>la</strong>nto. Ahora, hermanos,<br />

escuchadme: Cuando<br />

mañana s<strong>al</strong>ga <strong>de</strong>l cuerpo<br />

el <strong>al</strong>ma <strong>de</strong> María, no <strong>la</strong><br />

lloréis <strong>de</strong><strong>la</strong>nte <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más<br />

para que no se turbe el pueblo:<br />

así me lo or<strong>de</strong>nó nuestro<br />

Señor y maestro, cuando<br />

me recliné sobre <strong>su</strong> pecho<br />

<strong>la</strong> noche <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>en</strong>a. Os<br />

aviso por tanto, que no os<br />

vea el pueblo llorar, no sea<br />

que empiec<strong>en</strong> a rece<strong>la</strong>r in-<br />

612


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

um sanctum qui es mirabilis<br />

in sécu<strong>la</strong> seculorum.<br />

Am<strong>en</strong>.<br />

Et post hec uocauit Maria<br />

Apostólos et duxit eos<br />

in cubile <strong>su</strong>um et ost<strong>en</strong>dit<br />

eis indum<strong>en</strong>tum sepulture<br />

<strong>su</strong>e et p<strong>al</strong>mam angelicam.<br />

Et manifestauit eis quomodo<br />

ángelus locutus est <strong>de</strong><br />

ad<strong>su</strong>mtione <strong>su</strong>a. Cumque<br />

factus fuisset dies tertius,<br />

in quo reces<strong>su</strong>ra erat a corpore,<br />

dixit beatus Petrus<br />

apostolus ad omnes qui cre<strong>de</strong>bant:<br />

Fratres qui conu<strong>en</strong>istis<br />

in unum locum, uigi<strong>la</strong>te<br />

nobiscum. Sint nobis<br />

<strong>la</strong>mpa<strong>de</strong>s acc<strong>en</strong>se, et uigilemus<br />

animo et spiritu et<br />

corpore. Et cum u<strong>en</strong>erit Dominus,<br />

inu<strong>en</strong>iat nos uigi<strong>la</strong>ntes<br />

et inluminet nos gratia<br />

Spiritus Sancti. Nolite <strong>su</strong>spicare<br />

h a n c uocationem<br />

beate Marie esse mortem.<br />

Non <strong>en</strong>im ilia est mors, set<br />

uita eterna. Quia mors iustorum<br />

pretiosa est apud<br />

Deum, et gloria magna.<br />

Et cum hec diceret Petrus,<br />

<strong>su</strong>bito lum<strong>en</strong> magnum<br />

respl<strong>en</strong>duit ilia in domo, ita<br />

toles para que me <strong>de</strong>n sepultura:<br />

yo b<strong>en</strong>digo tu<br />

nombre santo, Señor, que<br />

eres admirable por los siglos<br />

<strong>de</strong> los siglos. Amén.<br />

Después <strong>de</strong> esto l<strong>la</strong>mó María<br />

a los Apóstoles y los introdujo<br />

<strong>en</strong> <strong>su</strong> habitación<br />

les mostró <strong>la</strong> mortaja para<br />

<strong>su</strong> sepultura y <strong>la</strong> p<strong>al</strong>ma <strong>de</strong>l<br />

ángel. Y les manifestó cómo<br />

le había hab<strong>la</strong>do el ángel<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> A<strong>su</strong>nción. Cuando<br />

llegó el día tercero <strong>en</strong> el<br />

cu<strong>al</strong> había <strong>de</strong> s<strong>al</strong>ir <strong>de</strong>l cuerpo,<br />

dijo el bi<strong>en</strong>av<strong>en</strong>turado<br />

apóstol Pedro a todos los<br />

crey<strong>en</strong>tes: Hermanos, los<br />

que os habéis reunido <strong>en</strong><br />

este lugar, ve<strong>la</strong>d con nosotros.<br />

T<strong>en</strong>gamos <strong>la</strong>s lámparas<br />

<strong>en</strong>c<strong>en</strong>didas y velemos<br />

con el ánimo, con el espíritu<br />

y con el cuerpo. Para<br />

que cuando v<strong>en</strong>ga el Señor<br />

nos <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre <strong>en</strong> ve<strong>la</strong> y nos<br />

ilumine <strong>la</strong> gracia <strong>de</strong>l Espíritu<br />

Santo. En manera <strong>al</strong>guna<br />

p<strong>en</strong>séis que el l<strong>la</strong>mami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> María es una<br />

simple muerte. No es muerte,<br />

sino más bi<strong>en</strong> vida eterna.<br />

Porque <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> los<br />

justos es preciosa y ll<strong>en</strong>a <strong>de</strong><br />

gloria <strong>en</strong> el acatami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> Dios.<br />

Mi<strong>en</strong>tras que así hab<strong>la</strong>ba<br />

Pedro, <strong>de</strong> rep<strong>en</strong>te una luz<br />

gran<strong>de</strong> resp<strong>la</strong>n<strong>de</strong>ció <strong>en</strong><br />

614


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

ut nullus aspicere posset in<br />

spl<strong>en</strong>dore luminis illius. Et<br />

facta est uox dic<strong>en</strong>tis: Patre,<br />

ecce ego uobiscum <strong>su</strong>m<br />

omnibus diebus usque ad<br />

con<strong>su</strong>mationem seculi. Petrus<br />

uero eleuauit uocem<br />

<strong>su</strong>am et dixit: B<strong>en</strong>edicimus<br />

te, Domine, qui es gubernaculum<br />

animarum nostrarum:<br />

et petimus, ut non<br />

discedas a nobis. B<strong>en</strong>edicimus<br />

te, inluminator Domine<br />

Ihe<strong>su</strong>. Et cum hec dixisset<br />

Petrus, omnes uirgines<br />

que erant ibi <strong>su</strong>rg<strong>en</strong>tes<br />

ceci<strong>de</strong>runt ad pe<strong>de</strong>s beati<br />

Petri, et dixerunt: Rogamus<br />

te, domine, ut ores pro nobis<br />

Dominum, ut digne inu<strong>en</strong>iamur<br />

in conspectu<br />

Christi. Et sic beatus Petrus<br />

eleuauit manus, et b<strong>en</strong>edixit<br />

eas. Et dixit eis:<br />

Surgite et audite (uiam)<br />

glorie uestre. Nolite <strong>en</strong>im<br />

putare quod vox quam audistis,<br />

locuta est soli mici.<br />

I<strong>de</strong>o hanc audistis, ut cognoscere<br />

possitis quid obseruare<br />

<strong>de</strong>beatis usque in con<strong>su</strong>mationem<br />

seculi. Quia si<br />

corpus uirginitatis uestre<br />

tantum custodiatis, et lingue<br />

uestre retinaculum po<strong>su</strong>eritis,<br />

uitam eternam<br />

habebitis, quemadmodum<br />

scriptum est: Si quis putat<br />

se religio<strong>su</strong>m esse non re-<br />

aquel<strong>la</strong> casa, <strong>de</strong> <strong>su</strong>erte que<br />

ninguno podía distinguir<br />

nada con el resp<strong>la</strong>ndor<br />

<strong>de</strong><br />

aquel<strong>la</strong> luz. Y se oyó una<br />

voz que <strong>de</strong>cía: Pedro, con<br />

vosotros estoy todos los días<br />

hasta <strong>la</strong> con<strong>su</strong>mación <strong>de</strong><br />

los siglos. Pedro<br />

a <strong>su</strong> vez,<br />

levantando <strong>la</strong> voz, dijo:<br />

Te<br />

b<strong>en</strong><strong>de</strong>cimos, Señor, que eres<br />

el que gobierna nuestras <strong>al</strong>mas:<br />

y te <strong>su</strong>plicamos que<br />

no te apartes <strong>de</strong> nosotros.<br />

Nosotros te b<strong>en</strong><strong>de</strong>cimos, iluminador<br />

nuestro Je<strong>su</strong>cristo.<br />

Cuando concluyó <strong>de</strong> hab<strong>la</strong>r<br />

Pedro, todas <strong>la</strong>s vírg<strong>en</strong>es<br />

que <strong>al</strong>lí estaban, levantándose<br />

se arrojaron a los pies<br />

<strong>de</strong>l bi<strong>en</strong>av<strong>en</strong>turado Pedro<br />

y le dijeron: Te pedimos,<br />

Señor, que ruegues por nosotras<br />

<strong>al</strong> Señor, para que<br />

seamos dignas <strong>en</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> Cristo. Con esto el<br />

bi<strong>en</strong>av<strong>en</strong>turado Pedro levantó<br />

<strong>su</strong>s manos y <strong>la</strong>s b<strong>en</strong>dijo,<br />

dici<strong>en</strong>do: Levantaos, y<br />

oid cuál es <strong>la</strong> s<strong>en</strong>da <strong>de</strong> vuestra<br />

gloria. No p<strong>en</strong>séis porque<br />

no <strong>de</strong>béis p<strong>en</strong>sar que<br />

<strong>la</strong> voz que habéis oído me<br />

habló a mí solo. Vosotras<br />

<strong>la</strong> oísteis, para que <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dieseis<br />

lo que habéis <strong>de</strong> observar<br />

hasta <strong>la</strong> con<strong>su</strong>mación<br />

<strong>de</strong> (los siglos) <strong>la</strong> vida. Porque<br />

si custodiáis santo (creo<br />

es errata el tantum <strong>de</strong>l ori-<br />

615


J. IBAÑE2-F. MENDOZA<br />

fr<strong>en</strong>ans linguam <strong>su</strong>am, sed<br />

seduc<strong>en</strong>s cor <strong>su</strong>um, huius<br />

uana est religio. D<strong>en</strong>ique<br />

Dominus et Re<strong>de</strong>mptor noster<br />

locutus est in Euangelio,<br />

dic<strong>en</strong>s: Simile est regnum<br />

<strong>de</strong>cern uirginibus fatuis<br />

et pru<strong>de</strong>ntibus. Pru<strong>de</strong>ntes<br />

autem accepto oleo<br />

in uasis <strong>su</strong>is cum <strong>la</strong>mpadibus,<br />

exierunt ouiam sponso<br />

et sponse et intrauerunt<br />

ad nuptias. Nom<strong>en</strong> ergo uirginitatis<br />

manet, si uos custodieritis<br />

ab omni m<strong>al</strong>o: ut<br />

que non uultis uobis fieri<br />

<strong>al</strong>ii non faciatis, et custodiatis<br />

linguam uestram que<br />

exurit totam rotam natiuitatis<br />

nostre. Nam ita est<br />

gloriosa natiuitas uirginis<br />

apud Deum, si possi<strong>de</strong>at innoc<strong>en</strong>tie<br />

puritatem. Et nicil<br />

<strong>al</strong>iud <strong>de</strong>bet uirgo sollicita<br />

esse, nisi in uigiliis et<br />

orationibus: quat<strong>en</strong>us vigi<strong>la</strong>ndo<br />

possit Domino u<strong>en</strong>i<strong>en</strong>ti<br />

ocurrere. Nam cum u<strong>en</strong>erit<br />

uocationis dies unicuique<br />

nostrum, ut transeat<br />

<strong>de</strong> corpore: qui digni <strong>su</strong>nt<br />

ibi ducuntur ubi <strong>su</strong>nt patriarce<br />

Abraham, Hisaac et<br />

Iacob, ut cum ipsis let<strong>en</strong>tur.<br />

Quod si in peccatis <strong>su</strong>is<br />

homo transierit sine p<strong>en</strong>it<strong>en</strong>tia,<br />

statim ducunt eum<br />

m<strong>al</strong>i angeli ad loca p<strong>en</strong>arum.<br />

Nam primo anima cum<br />

gin<strong>al</strong>) vuestro cuerpo, y ponéis<br />

fr<strong>en</strong>o a vuestra l<strong>en</strong>gua<br />

obt<strong>en</strong>dréis <strong>la</strong> vida eterna,<br />

según está escrito: Si <strong>al</strong>guno<br />

se cree religioso y no<br />

refr<strong>en</strong>a <strong>su</strong> l<strong>en</strong>gua, antes seduce<br />

<strong>su</strong> co<strong>razón</strong>, vana es <strong>su</strong><br />

religión. En fin, nuestro Señor<br />

y Re<strong>de</strong>ntor habló así<br />

<strong>en</strong> el Evangelio, dici<strong>en</strong>do:<br />

Semejante es el reino a diez<br />

vírg<strong>en</strong>es fatuas y diez pru<strong>de</strong>ntes.<br />

Las pru<strong>de</strong>ntes, proveyéndose<br />

<strong>de</strong> aceite <strong>en</strong> <strong>su</strong>s<br />

vasos y <strong>de</strong> lámparas, s<strong>al</strong>ieron<br />

<strong>al</strong> <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l esposo<br />

y <strong>de</strong> <strong>la</strong> esposa y <strong>en</strong>traron a<br />

participar <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bodas. Por<br />

tanto, sólo os podréis gloriar<br />

<strong>de</strong> conservar el nombre <strong>de</strong><br />

vírg<strong>en</strong>es, si os guardáis <strong>de</strong><br />

todo m<strong>al</strong>: <strong>de</strong> <strong>su</strong>erte que a<br />

nadie hagáis lo que no querríais<br />

os hicies<strong>en</strong> a vosotras,<br />

y custodiáis vuestra l<strong>en</strong>gua,<br />

que quema <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong><br />

vuestra vida. Porque sólo es<br />

gloriosa <strong>de</strong><strong>la</strong>nte <strong>de</strong> Dios <strong>la</strong><br />

vida <strong>de</strong> <strong>la</strong> virg<strong>en</strong>, cuando<br />

posee <strong>la</strong> puridad <strong>de</strong> <strong>la</strong> inoc<strong>en</strong>cia.<br />

Y <strong>de</strong> ninguna otra<br />

cosa <strong>de</strong>be estar solícita <strong>la</strong><br />

virg<strong>en</strong> más que <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vigilias<br />

y oraciones: para qué<br />

ve<strong>la</strong>ndo <strong>en</strong> oración pueda<br />

s<strong>al</strong>ir <strong>al</strong> <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l Señor<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> hora que él viniere.<br />

Porque cuando se llegue<br />

el día <strong>en</strong> que cada cu<strong>al</strong> sea<br />

616


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

recesserit a corpore, ducitur<br />

ad Dominum: et post<br />

hec unaqueque secundum<br />

actum <strong>su</strong>um conlocatur. Sib<strong>en</strong>e<br />

sit, in sinu Abraham:<br />

si autem pecatrix fuerit,<br />

in locum torm<strong>en</strong>torum ducitur.<br />

— Hec autem dic<strong>en</strong>te<br />

apostolo Petro, omnes cre<strong>de</strong>ntes<br />

confirmabantur in<br />

fi<strong>de</strong> Christi.<br />

Exurg<strong>en</strong>s autem Maria,<br />

egressa est foris. Et orabat<br />

Dominum, dic<strong>en</strong>s : Domine<br />

Deus meus, qui formasti<br />

hominem <strong>de</strong> limo terre, et<br />

cum preuaricatus esset po<strong>su</strong>isti<br />

mortem <strong>su</strong>per illum,<br />

sicut propheta dicit: Quis<br />

est homo qui uiuit et non<br />

ui<strong>de</strong>t mortem? Réspice in<br />

me ancil<strong>la</strong>m tuam et accipe<br />

animam meam in pace,<br />

et libera earn <strong>de</strong> manu inimici<br />

tortuosi serp<strong>en</strong>tis: et<br />

colloca earn cum Sanctis patriareis,<br />

Abraham, Isaac et<br />

Iacob, qui uiuis cum Deo<br />

l<strong>la</strong>mado para s<strong>al</strong>ir <strong>de</strong>l cuerpo,<br />

todos los que sean dignos<br />

serán conducidos <strong>al</strong> lugar<br />

don<strong>de</strong> están los patriarcas<br />

Abraham, Isaac y Jacob,<br />

para <strong>al</strong>egrarse <strong>al</strong>lí con<br />

ellos. Mas si el hombre muriese<br />

<strong>en</strong> pecado y sin p<strong>en</strong>it<strong>en</strong>cia,<br />

lo llevan <strong>al</strong> punto<br />

los ángeles m<strong>al</strong>os <strong>al</strong><br />

lugar<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>as. Ap<strong>en</strong>as el <strong>al</strong>ma<br />

se separa <strong>de</strong>l cuerpo es<br />

llevada <strong>al</strong> tribun<strong>al</strong> <strong>de</strong> Dios:<br />

y <strong>de</strong>spués colocada <strong>en</strong> el<br />

lugar que correspon<strong>de</strong> a <strong>su</strong>s<br />

actos. Si es bu<strong>en</strong>a, <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o<br />

<strong>de</strong> Abraham; si pecadora,<br />

<strong>en</strong> el lugar <strong>de</strong> los<br />

torm<strong>en</strong>tos.<br />

— Mi<strong>en</strong>tras esto<br />

<strong>de</strong>cía el Apóstol Pedro, todos<br />

los crey<strong>en</strong>tes se confirmaban<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> fe <strong>de</strong> Cristo.<br />

María levantándose s<strong>al</strong>ió<br />

afuera. Y oró <strong>al</strong> Señor<br />

dici<strong>en</strong>do:<br />

Señor Dios mío, que<br />

formaste <strong>al</strong> hombre <strong>de</strong>l barro<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra, y, <strong>de</strong>spués<br />

que prevaricó, le <strong>su</strong>jetaste<br />

a <strong>la</strong> muerte, como dice<br />

profeta: ¿Qué hombre hay<br />

el<br />

que viva y no pase por <strong>la</strong><br />

muerte? Mírame pues a mí,<br />

esc<strong>la</strong>va tuya, y recibe mi<br />

<strong>al</strong>ma <strong>en</strong> paz, y líbra<strong>la</strong> <strong>de</strong>l<br />

m<strong>al</strong>igno po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> sierpe<br />

<strong>en</strong>emiga: y colóca<strong>la</strong> con los<br />

santos patriarcas Abraham,<br />

Isaac, Jacob, tú que vives<br />

con Dios Padre y reinas con<br />

617


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

Pâtre et régnas cum Spiritu<br />

Sancto per infinita secu<strong>la</strong><br />

seculorum. — Completaque<br />

oratione, régressa est in cubile<br />

<strong>su</strong>um et discubuit. Sanctus<br />

Petrus et... <strong>al</strong>ii discipuli<br />

Christi.<br />

Nocte autem tertie diei<br />

factum est tonitruum et<br />

odor <strong>su</strong>auitatis repleuit in<br />

cubiculo lectuli, in quo erat<br />

beata Maria in spl<strong>en</strong>dore<br />

et odore. Dormierunt autem<br />

omnes sopore nimio, exceptis<br />

Apostolis et tribus uirginibus<br />

que uigi<strong>la</strong>bant: et<br />

orantes espectabant ui<strong>de</strong>re<br />

ad<strong>su</strong>mtionem sancte Marie.<br />

Et ceteri dormierunt uniuersi.<br />

Subito adu<strong>en</strong>it Ihe<strong>su</strong>s<br />

in nube cum multitudine<br />

angelorum <strong>al</strong>bis uestibus induti.<br />

Et ingressi <strong>su</strong>nt domum:<br />

et inu<strong>en</strong>erunt Apostolus<br />

omnes iuxta lectum<br />

sancte Marie. Et Gabriel<br />

imnum canebat dulce Alleluia.<br />

Maria uero dixit: B<strong>en</strong>edico<br />

nom<strong>en</strong> tuum, Domine,<br />

quia quod mici promisisti<br />

prestitisti. Et referebat<br />

gratiarum actiones. Et<br />

cum loqueretur <strong>su</strong>scepit<br />

Deus animam eius et tradidit<br />

earn angelo Micaeli.<br />

Et ipsa erat anima in similitudine<br />

hominis candida<br />

ut nix, aut bellum crist<strong>al</strong>lum.<br />

Vi<strong>de</strong>ntesque Apostoel<br />

Espíritu Santo por los<br />

infinitos siglos <strong>de</strong> los siglos.<br />

— Terminada <strong>la</strong> oración<br />

volvió a <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> <strong>su</strong><br />

apos<strong>en</strong>to y se reclinó <strong>en</strong> el<br />

lecho. San Pedro y... los<br />

<strong>de</strong>más discípulos <strong>de</strong> Cristo.<br />

En <strong>la</strong> noche <strong>de</strong>l día tercero<br />

se escuchó un tru<strong>en</strong>o,<br />

y olor <strong>su</strong>avísimo ll<strong>en</strong>ó <strong>la</strong> estancia<br />

don<strong>de</strong> estaba el lecho,<br />

<strong>en</strong> que reposaba María<br />

<strong>en</strong>vuelta <strong>en</strong> espl<strong>en</strong>dores y<br />

fragancias. Todos estaban<br />

dormidos con profundo <strong>su</strong>eño,<br />

fuera <strong>de</strong> los Apóstoles<br />

y <strong>de</strong> tres vírg<strong>en</strong>es, que estaban<br />

<strong>en</strong> ve<strong>la</strong>, y puestos <strong>en</strong><br />

oración se disponían a pres<strong>en</strong>ciar<br />

<strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción <strong>de</strong> santa<br />

María. Los <strong>de</strong>más todos<br />

se durmieron. De rep<strong>en</strong>te<br />

se pres<strong>en</strong>tó Jesús <strong>en</strong> una<br />

nube con muchedumbre <strong>de</strong><br />

ángeles, <strong>de</strong> b<strong>la</strong>ncas vestiduras.<br />

Y <strong>en</strong>traron <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

casa: y <strong>en</strong>contraron a los<br />

Apóstoles todos junto <strong>al</strong> lecho<br />

<strong>de</strong> María. Entretanto<br />

cantaba Gabriel un himno<br />

<strong>su</strong>ave: Aleluya. María pues<br />

dijo: B<strong>en</strong>digo tu nombre,<br />

Señor, porque has obrado<br />

conmigo según me lo prometiste.<br />

Y no terminaba <strong>de</strong><br />

hacer acciones <strong>de</strong> gracia.<br />

Estando el<strong>la</strong> hab<strong>la</strong>ndo, recogió<br />

Dios <strong>su</strong> <strong>al</strong>ma y se <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>tregó <strong>al</strong> ángel Miguel. Y<br />

618


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

li obstupuerunt : similiter et<br />

ille tres uirg<strong>en</strong>es que uigi<strong>la</strong>bant.<br />

Petrus uero interrogauit<br />

Dominum, dic<strong>en</strong>s: Domine,<br />

quis <strong>de</strong> nobis habet<br />

animam <strong>al</strong>bam uel candidam<br />

ut Maria. Et dixit Uli<br />

Dominus: Omnium electorum<br />

qui me credunt et baptizati<br />

<strong>su</strong>nt anime t<strong>al</strong>es <strong>su</strong>nt.<br />

Et anime non cre<strong>de</strong>ntium<br />

nigredinem ab<strong>en</strong>t: quia<br />

creatura <strong>su</strong>nt, quando anime<br />

candi<strong>de</strong> <strong>su</strong>nt. In corpore<br />

anime omnium nigre<br />

<strong>su</strong>nt, propter <strong>de</strong>lieta et peccata.<br />

Et cum baptismum acceperint,<br />

luce nature <strong>su</strong>e<br />

respl<strong>en</strong><strong>de</strong>t et ruti<strong>la</strong>i ipsa<br />

anima. Set dum ceperit anima<br />

il<strong>la</strong> inquinari, inquinatur<br />

et fit nigra: quia diligit<br />

t<strong>en</strong>ebras magis quam<br />

lucem. Nam quicumque babtizatus<br />

se custodierit ab omni<br />

peccato, sic candida est<br />

anima illius sicut uidistis. —<br />

Et iterum dixit Petro: Dilig<strong>en</strong>ter<br />

agite, confratres, et<br />

conportate corpus Marie. Et<br />

egredi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> ciuitate in<br />

<strong>de</strong>xtera parte, inu<strong>en</strong>ietis<br />

monum<strong>en</strong>tum mouum, in<br />

quo sepelietis earn. Et custodite<br />

monum<strong>en</strong>tum, usque<br />

dum ui<strong>de</strong>atis mirabilia.<br />

el <strong>al</strong>ma guardaba semejanza<br />

humana, y era<br />

candida<br />

como <strong>la</strong> nieve o como el<br />

crist<strong>al</strong> puro. Los Apóstoles<br />

<strong>al</strong> ver<strong>la</strong> se quedaron<br />

estupefactos<br />

y lo mismo <strong>la</strong>s tres<br />

vírg<strong>en</strong>es, que estaban <strong>en</strong><br />

ve<strong>la</strong>. Pedro se atrevió a<br />

preguntar <strong>al</strong> Señor:<br />

Señor,<br />

¿quién ti<strong>en</strong>e <strong>en</strong>tre nosotros<br />

el <strong>al</strong>ma candida y b<strong>la</strong>nca<br />

como <strong>la</strong> <strong>de</strong> María? Y le dijo<br />

el Señor: Las <strong>al</strong>mas <strong>de</strong> todos<br />

los elegidos que cre<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> mí y han sido<br />

bautizados,<br />

son semejantes a ésta.<br />

Mas <strong>la</strong>s <strong>al</strong>mas <strong>de</strong> los que<br />

no cre<strong>en</strong> están <strong>en</strong>negrecidas<br />

: porque <strong>su</strong>s <strong>al</strong>mas cuando<br />

son creadas son candidas.<br />

Mi<strong>en</strong>tras se h<strong>al</strong><strong>la</strong>n <strong>en</strong><br />

el cuerpo todas <strong>la</strong>s <strong>al</strong>mas<br />

son negras por los crím<strong>en</strong>es<br />

y pecados. Y cuando recib<strong>en</strong><br />

el bautismo, resp<strong>la</strong>n<strong>de</strong>ce y<br />

bril<strong>la</strong> el <strong>al</strong>ma con <strong>la</strong> luz <strong>de</strong><br />

<strong>su</strong> nuevo nacimi<strong>en</strong>to. Pero<br />

cuando empieza a mancharse<br />

se mancha y se hace negra:<br />

porque prefiere <strong>la</strong>s tinieb<strong>la</strong>s<br />

a <strong>la</strong> luz. Pues el que<br />

<strong>de</strong>spués <strong>de</strong> bautizado se<br />

guar<strong>de</strong> <strong>de</strong> todo pecado, logra<br />

así que <strong>su</strong> <strong>al</strong>ma sea<br />

candida como <strong>la</strong> que habéis<br />

visto. — Y <strong>de</strong> nuevo dijo a<br />

Pedro: Mostrad dilig<strong>en</strong>cia,<br />

hermanos míos, y llevad el<br />

cuerpo <strong>de</strong> María. Al s<strong>al</strong>ir<br />

619


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

Et cum hec dixlsset Dominus,<br />

exc<strong>la</strong>mauit corpus<br />

Marie, et dixit: Memor esto,<br />

Rex Israhel, quia opera<br />

manuum tuarum <strong>su</strong>m. Et<br />

dixit Dominus ad corpus:<br />

Non te <strong>de</strong>relinquam, margaritam<br />

meam, non te <strong>de</strong>relinquam:<br />

quia templum es<br />

Spiritus Sancti et inu<strong>en</strong>ta<br />

es fi<strong>de</strong>lis, et seruasti creditam<br />

tibi com<strong>en</strong>dationem.<br />

Et hec dic<strong>en</strong>s Dominus asc<strong>en</strong>dit<br />

in celum. Petrus uero<br />

et <strong>al</strong>ii discipuli preceperunt<br />

Ulis tribus uirginibus<br />

que uigi<strong>la</strong>uerunt, et leuauerunt<br />

corpus Marie. Et aromata<br />

et timiamata adoleuerunt,<br />

et induerunt earn<br />

uestim<strong>en</strong>tibus <strong>al</strong>bis, et po<strong>su</strong>erunt<br />

in lecto <strong>su</strong>o.<br />

Tunc omnes Uli quos sopor<br />

oppresserat expergefacti,<br />

agnosc<strong>en</strong>tes que fuerant<br />

perpessi, ui<strong>de</strong>runt Marie<br />

corpus in lectulo positum.<br />

Petrus uero adtulit<br />

p<strong>al</strong>mam, quam angelus Marie<br />

<strong>de</strong><strong>de</strong>rat in manu, et dixit<br />

Iohanni apostolo: Tu es<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad, <strong>en</strong>contraréis<br />

un sepulcro nuevo a <strong>la</strong> parte<br />

<strong>de</strong>recha: <strong>en</strong> él habéis <strong>de</strong><br />

darle sepultura. Y no <strong>de</strong>samparéis<br />

el sepulcro hasta<br />

que seáis testigos <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s<br />

maravil<strong>la</strong>s.<br />

Cuando terminó <strong>de</strong> hab<strong>la</strong>r<br />

el Señor, exc<strong>la</strong>mó el cuerpo<br />

<strong>de</strong> María; y dijo: Acuérdate,<br />

Rey <strong>de</strong> Israel, que soy<br />

obra <strong>de</strong> tus manos. Y dijo<br />

el Señor <strong>al</strong> cuerpo: No te<br />

abandonaré, margarita mía,<br />

no te abandonaré; porque<br />

tú eres el templo <strong>de</strong>l Espíritu<br />

Santo, y has permanecido<br />

fiel, conservando el<br />

tesoro cometido a tu custodia.<br />

Y dici<strong>en</strong>do esto, <strong>su</strong>bió<br />

el Señor <strong>al</strong> <strong>cielo</strong>. Pedro<br />

y los <strong>de</strong>más discípulos or<strong>de</strong>naron<br />

a aquel<strong>la</strong>s tres vírg<strong>en</strong>es<br />

que habían permanecido<br />

<strong>en</strong> ve<strong>la</strong>, que levantaran<br />

el cuerpo <strong>de</strong> María. Y<br />

lo perfumaron con aroma y<br />

timiama, y lo vistieron con<br />

vestiduras b<strong>la</strong>ncas, y lo colocaron<br />

sobre <strong>su</strong> lecho.<br />

Despertándose <strong>en</strong>tonces<br />

los que se habían dormido<br />

con gran sopor, conocieron<br />

lo que había <strong>su</strong>cedido, y<br />

vieron el cuerpo <strong>de</strong> María<br />

colocado <strong>en</strong> el lecho. Pedro<br />

trajo <strong>la</strong> p<strong>al</strong>ma, que el<br />

ángel había puesto <strong>en</strong> manos<br />

<strong>de</strong> María, y dijo <strong>al</strong><br />

620


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

uirgo. Tu <strong>de</strong>bes cum ista<br />

p<strong>al</strong>ma prece<strong>de</strong>re lectum et<br />

canere <strong>la</strong>u<strong>de</strong>s. Respondit<br />

Iohannes, dic<strong>en</strong>s: Tu es Petrus,<br />

prece<strong>de</strong>ns nos in aposto<strong>la</strong>tum.<br />

Tu <strong>de</strong>bes prece<strong>de</strong>re<br />

et portare hanc paìmam<br />

manu tua usque ad locum<br />

sepulture.<br />

Et sic omnes Apostoli portabant<br />

lectum cum corpore.<br />

Petrus uero leuans uocem<br />

cepit canere <strong>la</strong>u<strong>de</strong>m,<br />

dic<strong>en</strong>s: In exitu Israhel <strong>de</strong><br />

Egypto, cum Alleluia. Dominus<br />

autem protexit nube<br />

lectum et Apostólos. Et <strong>de</strong><br />

nube Angeli canebant <strong>la</strong>u<strong>de</strong>m<br />

<strong>de</strong><strong>su</strong>per et a nullo ui<strong>de</strong>bantur,<br />

nisi tantummodo<br />

uoces audiebant tamquam<br />

populorum multorum. Et<br />

turbata est omnis ciuitas.<br />

Et cum audiss<strong>en</strong>t principes<br />

sacerdotum Ju<strong>de</strong>orum, dixerunt:<br />

Quid est hoc? Respon<strong>de</strong>ntes<br />

turbe dicunt: Maria<br />

exiit <strong>de</strong> corpore et angelorum<br />

exercitus <strong>la</strong>u<strong>de</strong>s canunt.<br />

Vi<strong>de</strong>ntes autem principes<br />

turbam populi sequ<strong>en</strong>tem<br />

Apostólos, statim in eis<br />

ingressis <strong>de</strong>monibus ceperunt<br />

intra se dicere ad <strong>al</strong>terutrum:<br />

Eamus et interficiamus<br />

Apostólos, et corpus<br />

Marie concrememus<br />

apóstol Juan: Tú eres virg<strong>en</strong>.<br />

Tú <strong>de</strong>bes ir <strong>de</strong><strong>la</strong>nte <strong>de</strong>l<br />

féretro con esta p<strong>al</strong>ma y <strong>en</strong>tonar<br />

<strong>la</strong>s a<strong>la</strong>banzas. Respondió<br />

Juan dici<strong>en</strong>do: Tú<br />

eres Pedro, que a todos precediste<br />

<strong>en</strong> el aposto<strong>la</strong>do. Tú<br />

<strong>de</strong>bes ir <strong>de</strong><strong>la</strong>nte <strong>de</strong>l féretro<br />

y llevar esta p<strong>al</strong>ma <strong>en</strong> tus<br />

manos hasta el sitio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

sepultura.<br />

Después, todos los Apóstoles<br />

llevaban el lecho<br />

con<br />

el cuerpo <strong>de</strong> María. Pedro,<br />

levantando <strong>la</strong> voz empezó a<br />

cantar Lau<strong>de</strong>s dici<strong>en</strong>do: En<br />

<strong>la</strong> s<strong>al</strong>ida <strong>de</strong> Israel <strong>de</strong> Egipto,<br />

con el Aleluya. El Señor<br />

protegió con una nube <strong>al</strong><br />

lecho y a los Apóstoles. Y<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> nube cantaban los<br />

ángeles los <strong>la</strong>u<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

<strong>al</strong>turas, y <strong>de</strong> nadie eran<br />

vistos: sólo se oían voces<br />

como <strong>de</strong> una gran multitud.<br />

— Y se puso <strong>en</strong> conmoción<br />

toda <strong>la</strong> ciudad. Y como<br />

se dieron cu<strong>en</strong>ta los príncipes<br />

<strong>de</strong> los sacerdotes <strong>de</strong> los<br />

Judíos, dijeron: ¿Qué es<br />

esto? Y respondieron <strong>la</strong>s<br />

turbas: María ha s<strong>al</strong>ido <strong>de</strong>l<br />

cuerpo y ejércitos <strong>de</strong> ángeles<br />

cantan <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el <strong>cielo</strong><br />

<strong>su</strong>s a<strong>la</strong>banzas. Vi<strong>en</strong>do los<br />

príncipes <strong>la</strong> turba <strong>de</strong>l pueblo<br />

que seguía a los Apóstoles,<br />

poseídos <strong>de</strong> los <strong>de</strong>monios,<br />

com<strong>en</strong>zaron <strong>en</strong>seguida<br />

9<br />

621


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

igne, que portauit illum<br />

seductorem. Surg<strong>en</strong>tesque<br />

abierunt, cum g<strong>la</strong>diis et<br />

fustibus, ut occi<strong>de</strong>r<strong>en</strong>t Apostólos<br />

Domini. Cumque adpropinquass<strong>en</strong>t<br />

ad eos, angelí<br />

qui cum eis erant in<br />

nube percusserunt cecitate<br />

omnes illos qui cum principibus<br />

erant. V<strong>en</strong>erunt ad<br />

ciuitatem: et p<strong>al</strong>pantes parietes<br />

nichil ibi ui<strong>de</strong>bant.<br />

Vnus autem ex ipsis qui<br />

erant principes sacerdotum,<br />

nomine Symon, accessit ad<br />

Apostólos et ad lectum. Et<br />

repletus furore, impetu facto,<br />

<strong>la</strong>criman cepit et dicere:<br />

Ecce tabernaculum eius<br />

qui nos exterminauit et omne<br />

g<strong>en</strong>us nostrum. Et erig<strong>en</strong>s<br />

manum ut adpre<strong>en</strong><strong>de</strong>ret<br />

p<strong>al</strong>mam qui prece<strong>de</strong>bat<br />

lectum, statim ut tetigit letum,<br />

statim manus eius<br />

aruerunt et baraciis abscisis<br />

cubiti a<strong>de</strong>serunt ad lectum<br />

quem t<strong>en</strong>ebat. Pars<br />

uero <strong>al</strong>tera p<strong>en</strong><strong>de</strong>bat. Et<br />

exc<strong>la</strong>mauit cum <strong>la</strong>crimis dic<strong>en</strong>s:<br />

Adiuro uos, Apostoli,<br />

per Deum uiuum, ne me <strong>de</strong>spiciatis.<br />

Rogo et te, apostóle<br />

Petre, ut memor sis quid<br />

tibi prestiterit pater meus,<br />

quando ancil<strong>la</strong> ostiaria interrogauit<br />

te, et tu dicebas:<br />

Quia non noui hominem.<br />

Et excusauit te pater meus,<br />

a <strong>de</strong>cirse mutuam<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre<br />

sí: Vayamos, matemos<br />

a los Apóstoles, y quememos<br />

<strong>en</strong> el fuego el cuerpo<br />

<strong>de</strong> María, que <strong>en</strong>trañó a<br />

aquel seductor. Y<br />

levantándose<br />

s<strong>al</strong>ieron con espadas<br />

y p<strong>al</strong>os, para matar a los<br />

Apóstoles <strong>de</strong>l Señor. Mas<br />

cuando ya se acercaban, los<br />

ángeles que les<br />

acompañaban<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> nube hirieron<br />

con ceguera a todos cuantos<br />

v<strong>en</strong>ían con los príncipes.<br />

Entraron <strong>en</strong> <strong>la</strong> ciudad<br />

y p<strong>al</strong>pando <strong>la</strong>s pare<strong>de</strong>s nada<br />

veían. Pero uno <strong>de</strong> ellos,<br />

que pert<strong>en</strong>ecía <strong>al</strong> número<br />

<strong>de</strong> los príncipes <strong>de</strong> los<br />

sacerdotes, por nombre<br />

Simón,<br />

se acercó a los Apóstoles<br />

y <strong>al</strong> lecho. Y ll<strong>en</strong>o <strong>de</strong><br />

furor, dispuesto a acometer,<br />

empezó a llorar y a <strong>de</strong>cir.<br />

Esta fue morada <strong>de</strong><br />

aquel que nos exterminó<br />

nosotros y a todo nuestro<br />

linaje. Y levantando <strong>la</strong> mano<br />

para coger <strong>la</strong> p<strong>al</strong>ma que<br />

precedía <strong>al</strong> lecho, ap<strong>en</strong>as<br />

tocó el lecho, se le secó <strong>la</strong><br />

mano <strong>de</strong> rep<strong>en</strong>te, y rompiéndosele<br />

los brazos por<br />

los codos quedaron<br />

a<br />

adheridos<br />

<strong>al</strong> lecho que había tocado.<br />

La otra parte quedó<br />

colgado <strong>de</strong>l tronco. Y gritó<br />

con lágrimas dici<strong>en</strong>do: Os<br />

amonesto por Dios vivo,<br />

622


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

ne te cum ipso compre<strong>en</strong><strong>de</strong>ret.<br />

Et ego rogo, ut me<br />

non <strong>de</strong>spiciatis. Tunc Petrus<br />

dixit ad eum: In potestate<br />

mea non est, ut tibi auxilium<br />

prestetur. Tantum uero<br />

si credi<strong>de</strong>ris Christum<br />

Ihe<strong>su</strong>m toto cor<strong>de</strong>: et confes<strong>su</strong>s<br />

fueris quod uerus filius<br />

Dei sit. Persecuti estis:<br />

pot<strong>en</strong>s est liberare te <strong>de</strong> hoc<br />

quod u<strong>en</strong>it tibi, et in futuro<br />

recìpies uitam eternam.<br />

Dixit autem Simon: Nos<br />

credimus quod Ihe<strong>su</strong>s est<br />

Messias, qui est uerus filius<br />

Dei uiui, sicut omnis lex<br />

nostra conc<strong>la</strong>mat. Sed principes<br />

nostri obturantes aures,<br />

nolunt eum recipere, et<br />

nos non u<strong>al</strong>emus resistere<br />

eis. Set omnes scimus et<br />

credimus, quia ipse est Messias.<br />

Set uos nolite m<strong>al</strong>um<br />

pro m<strong>al</strong>o red<strong>de</strong>r e. Sic <strong>en</strong>im<br />

Deus f<strong>la</strong>gel<strong>la</strong>t me propter<br />

uos: quod in ueritate credo,<br />

quia propter uos u<strong>en</strong>iet<br />

mici ut uiuam et predicem<br />

magn<strong>al</strong>ia eius in populo<br />

<strong>su</strong>o. Tunc Petrus iussit <strong>de</strong>poni<br />

lectum et dixit ad<br />

eum Si credis ex toto cor<strong>de</strong><br />

tuo quia Ihe<strong>su</strong>s est filius<br />

Dei uiui, acce<strong>de</strong> et oscu<strong>la</strong>re<br />

lectum et die: Credo hoc<br />

corpus esse abitaculum Spiritus<br />

Sancti et in eum quem<br />

portauit. Tunc princeps sa-<br />

Apóstoles, que no me <strong>de</strong>spreciéis.<br />

Te ruego, apóstol<br />

Pedro, que te acuer<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

lo que contigo hizo mi<br />

padre,<br />

cuando <strong>la</strong> esc<strong>la</strong>va portera<br />

te interrogó y tu respondiste:<br />

que no conozco a<br />

ese hombre. Te excusó <strong>en</strong>tonces<br />

mi padre, para que<br />

no te pr<strong>en</strong>dies<strong>en</strong> con él. Yo<br />

os ruego que no me <strong>de</strong>spreciéis.<br />

Entonces Pedro le<br />

dijo: No <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> nosotros<br />

tu socorro. So<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te<br />

si crees <strong>en</strong> Je<strong>su</strong>cristo <strong>de</strong> todo<br />

co<strong>razón</strong>, y confiesas que<br />

es verda<strong>de</strong>ro Hijo <strong>de</strong> Dios,<br />

el que vosotros perseguís,<br />

po<strong>de</strong>roso es el Señor para<br />

librarte <strong>de</strong>l m<strong>al</strong> que te ha<br />

sobrev<strong>en</strong>ido, y recibirás <strong>de</strong>spués<br />

<strong>la</strong> vida eterna. Di jóle<br />

pues Simón: Nosotros creemos<br />

que Jesús es el Mesías,<br />

que es Hijo Verda<strong>de</strong>ro <strong>de</strong><br />

Dios vivo, como está c<strong>la</strong>mando<br />

toda nuestra ley.<br />

Pero nuestros príncipes, cerrando<br />

los oídos, no quiereri<br />

recibirle, y nosotros no po<strong>de</strong>mos<br />

resistirles. Pero todos<br />

sabemos y creemos que él es<br />

el Mesías. Mas vosotros no<br />

queráis <strong>de</strong>volvernos m<strong>al</strong> por<br />

m<strong>al</strong>. Y aun por eso Dios me<br />

castiga <strong>de</strong><strong>la</strong>nte <strong>de</strong> vosotros:<br />

porque <strong>de</strong> verdad creo que<br />

por vosotros me acaecerá<br />

que vuelva a vivir y a pre-<br />

623.


J. IBANEZ-F. MENDOZA<br />

cerdotum ebrayca lingua dixit:<br />

Scio et credo quia Maria<br />

templum Dei est. Quia<br />

sic dicit Scriptura: Sapi<strong>en</strong>tia<br />

Dei edificauit sibi domum.<br />

Et <strong>de</strong> libris Moysi<br />

testimonium dabat: ita ut<br />

ipsi Apostoli Dei mirar<strong>en</strong>tur<br />

<strong>de</strong> his que ab eo dicebantur.<br />

Tunc Petrus dixit<br />

ei: Coniunge te ad manus<br />

tuas et die: in nomine Domini<br />

nostri Ihe<strong>su</strong> Christi<br />

credo quod restaur<strong>en</strong>tur manus<br />

mee. Cumque hoc fecisset,<br />

statim restituta <strong>su</strong>nt<br />

manus eius. Cumque hoc<br />

factum esset, dixit Petrus<br />

iterum: Accipe p<strong>al</strong>mam istam<br />

et ingre<strong>de</strong>re ciuitatem.<br />

Inu<strong>en</strong>iesque populum Iu<strong>de</strong>orum<br />

qui percussi <strong>su</strong>nt cecitate,<br />

et loquere eis et die:<br />

Quicumque credi<strong>de</strong>rint in<br />

Dominum Ihe<strong>su</strong>m, quia films<br />

Dei uiui est aperi<strong>en</strong>tur<br />

oculi eorum. Et qui confes<strong>su</strong>s<br />

fuerit, pone p<strong>al</strong>mam istam<br />

<strong>su</strong>per oculos eorum et<br />

statim recipi<strong>en</strong>t ui<strong>su</strong>m. Et<br />

qui non credi<strong>de</strong>rit, non ui<strong>de</strong>bit<br />

lum<strong>en</strong> in secu<strong>la</strong> seculorum.<br />

dicar <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>zas <strong>de</strong> Cristo<br />

<strong>en</strong>tre los <strong>de</strong> <strong>su</strong> pueblo.<br />

— Entonces Pedro or<strong>de</strong>nó<br />

que <strong>de</strong>jaran <strong>en</strong> el <strong>su</strong>elo el<br />

lecho, y le dijo a él: Si<br />

crees <strong>de</strong> todo co<strong>razón</strong> que<br />

Jesús es Hijo <strong>de</strong>l Dios vivo,<br />

acércate y besa el lecho y<br />

di: Creo que este cuerpo es<br />

habitación <strong>de</strong>l Espíritu Santo,<br />

y creo <strong>en</strong> el que trajo<br />

<strong>en</strong> <strong>su</strong>s <strong>en</strong>trañas. Entonces<br />

el príncipe <strong>de</strong> los sacerdotes<br />

dijo <strong>en</strong> l<strong>en</strong>gua hebrea:<br />

Sé y creo que María es templo<br />

<strong>de</strong> Dios. Porque así lo<br />

dice <strong>la</strong> escritura: <strong>la</strong> Sabiduría<br />

<strong>de</strong> Dios edificó para<br />

sí una morada. Y profería<br />

otros testimonios sacados <strong>de</strong><br />

los libros <strong>de</strong> Moisés, <strong>de</strong> <strong>su</strong>erte<br />

que los mismos Apóstoles<br />

se admiraban <strong>de</strong> lo que le<br />

oían <strong>de</strong>cir. Pedro le habló<br />

<strong>en</strong>tonces: Junta tu cuerpo<br />

a tus manos, y di: En el<br />

nombre <strong>de</strong> nuestro Señor<br />

Je<strong>su</strong>cristo creo que me serán<br />

restituidas <strong>la</strong>s manos.<br />

Y como así lo hiciese <strong>al</strong><br />

punto le fueron restituidas<br />

<strong>la</strong>s manos. Cuando <strong>su</strong>cedió<br />

esto, le dijo <strong>de</strong> nuevo Pedro:<br />

Toma esta p<strong>al</strong>ma y<br />

<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> ciudad. Allí <strong>en</strong>contrarás<br />

<strong>al</strong> pueblo <strong>de</strong> Judíos,<br />

que han sido castigados<br />

con <strong>la</strong> ceguera, habí<strong>al</strong>es<br />

y diles: El que creyere<br />

624


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

Et habiit i<strong>de</strong>m ille princeps<br />

sacerdotum Iu<strong>de</strong>orum<br />

et fecit secundum verbum<br />

Apostolorum. Et cum ingres<strong>su</strong>s<br />

esset ciuitatem inu<strong>en</strong>it<br />

populum percus<strong>su</strong>m<br />

cecitate, fl<strong>en</strong>tem et dic<strong>en</strong>tem:<br />

Ve nobis, quia sicut<br />

factum est in Sodomis, ita<br />

et in nos u<strong>en</strong>it. Quoniam<br />

illi qui<strong>de</strong>m prius percussi<br />

<strong>su</strong>nt, et postea ignis <strong>de</strong> celo<br />

con<strong>su</strong>msit eos. Ve nobis,<br />

quia et nos repleti <strong>su</strong>mus<br />

iniquitate et in peccato<br />

nostro moriemur. Нес illis<br />

dic<strong>en</strong>tibus et fl<strong>en</strong>tibus, ille<br />

princeps sacerdotum, quern<br />

Apostoli miserant cum p<strong>al</strong>ma<br />

locutus est ad eos. Et<br />

expo<strong>su</strong>it quanta uel qu<strong>al</strong>ia<br />

pas<strong>su</strong>s fuisset, et quomodo<br />

per nom<strong>en</strong> Domini nostri<br />

Ihe<strong>su</strong> Christi sanatus esset.<br />

Et dixit eis: Quia quicumque<br />

credi<strong>de</strong>rit in eum et<br />

confes<strong>su</strong>s fuerit eum, etiam<br />

statim lum<strong>en</strong> ui<strong>de</strong>bit. Qui<br />

uero non cre<strong>de</strong>rit, in t<strong>en</strong>ebris<br />

erit usque in eternum.<br />

<strong>en</strong> Nuestro Señor Je<strong>su</strong>cristo,<br />

y que es Hijo <strong>de</strong> Dios<br />

vivo, logrará que <strong>su</strong>s ojos<br />

sean abiertos. Y pondrás<br />

esta p<strong>al</strong>ma sobre los ojos<br />

<strong>de</strong> los que así lo confesar<strong>en</strong><br />

y <strong>al</strong> punto recobrarán<br />

<strong>la</strong> vista. Mas el que no creyere<br />

no volverá a ver <strong>la</strong> luz<br />

por los siglos <strong>de</strong> los siglos.<br />

Y se <strong>al</strong>ejó el mismo príncipe<br />

<strong>de</strong> los sacerdotes <strong>de</strong><br />

los Judíos, y lo hizo todo<br />

según el precepto <strong>de</strong> los<br />

Apóstoles. Habi<strong>en</strong>do <strong>en</strong>trado<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> ciudad, <strong>en</strong>contró<br />

<strong>al</strong> pueblo herido <strong>de</strong> ceguera,<br />

que lloraba y <strong>de</strong>cía: Ay<br />

<strong>de</strong> nosotros, porque nos va<br />

a <strong>su</strong>ce<strong>de</strong>r lo que <strong>su</strong>cedió a<br />

los <strong>de</strong> Sodoma. Pues ellos<br />

primero fueron castigados y<br />

<strong>de</strong>spués bajó fuego <strong>de</strong>l <strong>cielo</strong><br />

que los con<strong>su</strong>mió. Ay <strong>de</strong><br />

nosotros, que también nosotros<br />

estamos ll<strong>en</strong>os <strong>de</strong> iniquidad<br />

y moriremos <strong>en</strong><br />

nuestros pecados. Mi<strong>en</strong>tras<br />

así lloraban y se<br />

<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taban,<br />

el príncipe <strong>de</strong> los<br />

sacerdotes, que habían <strong>en</strong>viado<br />

los Apóstoles con <strong>la</strong><br />

p<strong>al</strong>ma, les empezó a hab<strong>la</strong>r,<br />

y les expuso cuántos y<br />

cuan terribles m<strong>al</strong>es vinieron<br />

sobre él, y cómo había<br />

sanado por el nombre <strong>de</strong><br />

nuestro Señor Je<strong>su</strong>cristo. Y<br />

les añadió: El que creyere<br />

625


J. IBAÑEZ-F. MENDOZA<br />

Illi autem cum agnouiss<strong>en</strong>t<br />

principem sacerdotum t<strong>al</strong>ia<br />

profer<strong>en</strong>tem, multi credi<strong>de</strong>runt<br />

et sanati <strong>su</strong>nt.<br />

Apostoli autem portantes<br />

Mariam peru<strong>en</strong>erunt ad locum<br />

quem dixerat Ihe<strong>su</strong>s,<br />

et inu<strong>en</strong>erunt monum<strong>en</strong>tum<br />

nouum et sepelierunt earn<br />

in eo: et rese<strong>de</strong>runt ante<br />

hostium sepulcri, sicut eis<br />

preceptum fuerat. Et confabu<strong>la</strong>ntibus<br />

simul illis, <strong>su</strong>bito<br />

u<strong>en</strong>it Dominus Ihe<strong>su</strong>s,<br />

et apparuit discipulis cum<br />

multitudine angelorum. Et<br />

dixit eis: Pax vobis. Illi autem<br />

respon<strong>de</strong>runt : Am<strong>en</strong>.<br />

Et precepit Dominus Micaeli<br />

arcangelo, ut <strong>su</strong>sciperet<br />

corpus Marie in nubibus. Et<br />

cum <strong>su</strong>scepisset, dixit (Dominus)<br />

ad discípulos: Accedute<br />

prope. Et cum adpropinquass<strong>en</strong>t<br />

ad Dominum<br />

Ihe<strong>su</strong>m discipuli <strong>su</strong>i, et ipsi<br />

<strong>su</strong>scepti <strong>su</strong>nt in nubibus. Et<br />

intu<strong>en</strong>tes corpus Marie euntem<br />

cum angelis in celum,<br />

ui<strong>de</strong>runt animam Marie ingredi<strong>en</strong>tem<br />

in corpore <strong>su</strong>o.<br />

Et precepit Dominus nubibus,<br />

in quibus Apostoli<br />

erant, ut ir<strong>en</strong>t in paradiso<br />

<strong>en</strong> él y le confesare, verá<br />

también <strong>al</strong> punto <strong>la</strong> luz.<br />

Mas el que no creyere, permanecerá<br />

<strong>en</strong>tre tinieb<strong>la</strong>s<br />

eternam<strong>en</strong>te. Ellos, como<br />

oyeron <strong>de</strong>cir t<strong>al</strong>es cosas <strong>al</strong><br />

príncipe <strong>de</strong> los sacerdotes,<br />

creyeron <strong>en</strong> gran número y<br />

fueron<br />

curados.<br />

Los Apóstoles <strong>en</strong>tre tanto<br />

llevando el cuerpo <strong>de</strong><br />

María,<br />

llegaron <strong>al</strong> lugar que<br />

les había indicado el Señor,<br />

y <strong>en</strong>contraron un sepulcro<br />

nuevo y <strong>la</strong> sepultaron <strong>en</strong><br />

él: y se s<strong>en</strong>taron a <strong>la</strong> puerta<br />

<strong>de</strong>l sepulcro, como se les<br />

había mandado. Hab<strong>la</strong>ndo<br />

ellos <strong>en</strong>tre sí, <strong>de</strong> rep<strong>en</strong>te<br />

vino el Señor nuestro Je<strong>su</strong>cristo,<br />

y se apareció a los<br />

discípulos ro<strong>de</strong>ado por muchedumbre<br />

<strong>de</strong> ángeles. Y<br />

les dijo: La paz sea con<br />

vosotros. Ellos le respondieron:<br />

Amén. Y<br />

mandó el<br />

Señor <strong>al</strong> arcángel Miguel<br />

que tomase <strong>en</strong> <strong>la</strong>s nubes el<br />

cuerpo <strong>de</strong> María. Y como lo<br />

hiciese, dijo el Señor a<br />

los discípulos: acercaos. Y<br />

cuando se acercaron <strong>al</strong><br />

Señor <strong>su</strong>s discípulos, fueron<br />

también <strong>en</strong>vueltos por<br />

<strong>la</strong>s nubes. Y mirando <strong>al</strong><br />

cuerpo <strong>de</strong> María, que <strong>su</strong>bía<br />

<strong>en</strong>tre ángeles <strong>al</strong> <strong>cielo</strong>, vieron<br />

cómo el <strong>al</strong>ma <strong>de</strong> María<br />

<strong>en</strong>traba <strong>de</strong> nuevo <strong>en</strong> <strong>su</strong><br />

626


LA VIRGINIDAD DE MARIA<br />

Dei. Et ost<strong>en</strong>dit eis lignum<br />

uite, quod est in paradiso<br />

<strong>de</strong>liciarum. Postquam uero...<br />

<strong>su</strong> cuerpo. Y or<strong>de</strong>nó el Señor<br />

a <strong>la</strong>s nubes <strong>en</strong> que estaban<br />

los Apóstoles, que se<br />

dirigieran <strong>al</strong> paraíso <strong>de</strong><br />

Dios. Y les mostró el árbol<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> vida, que hay <strong>en</strong> el<br />

paraíso <strong>de</strong> <strong>de</strong>leites. Después<br />

que...<br />

DE VIRGINITATE MARIAE PROUT EST RATIO THEOLOGICA EITJS IN<br />

CAELUM ASSUMPTIONIS APUD VISIGOTHICAE LITURGIAE FORMULAS<br />

(Summarium)<br />

Hic noster articulus Officium As<strong>su</strong>mptionis iuxta Codicem<br />

Toletanum 35.7, formu<strong>la</strong>m Missae Toletanae iuxta<br />

Toletanum Manuscriptum 35.3 in foliis 182-184, necnon<br />

formu<strong>la</strong>m Missae Gothicae-G<strong>al</strong>licanae iuxta Musaei Britannici<br />

(British Museum) Manuscriptum 30.345 in cua<strong>de</strong>rnis<br />

X et XI contemp<strong>la</strong>tus est.<br />

Horum visigothicorum textuum explicita doctrina in<br />

toto Mariae mysterio propon<strong>en</strong>do crebrius versatur, privilegio<br />

tarn<strong>en</strong> As<strong>su</strong>mptionis peculiariter att<strong>en</strong>to. Mariae<br />

re<strong>al</strong>itas putatur veluti mysterium quod Divina Maternitate<br />

Virgin<strong>al</strong>i initium, gloriosa vero As<strong>su</strong>mptione culm<strong>en</strong><br />

habet. Notamus dynamicam conexionem a formu<strong>la</strong>rum<br />

auctoribus inter hos extremos ev<strong>en</strong>tus reperiri. Sci<strong>en</strong>ter<br />

<strong>en</strong>im fecunda Mariae Virginitas eiusque As<strong>su</strong>mptio ab<br />

ipsis conectuntur, et in<strong>su</strong>per peculiaris inter utrumque<br />

Privilegium re<strong>la</strong>tio statuitur: apex gloriae caelestis est<br />

As<strong>su</strong>mptio, et qui<strong>de</strong>m ratione Maternae Virginitatis. Maternitas<br />

Virgin<strong>al</strong>is, adhuc, ipsa Mariae Virginitas est veluti<br />

nucleus cuius perfecta explicatio As<strong>su</strong>mptione gloriosa<br />

terminatur. Divina Maternitas Virgin<strong>al</strong>is est et Dei<br />

donum et meritum Mariae, estque congrua ratio pro eius<br />

As<strong>su</strong>mptione, quae a<strong>de</strong>o tamquam Mariae virgin<strong>al</strong>is carnis<br />

glorificano concipitur ut ipsa As<strong>su</strong>mptio appareat et dorn


J. IBANEZ-F. MENDOZA<br />

num. vel gratia Dei et Mariae meritum. Quae qui<strong>de</strong>m confirmantur<br />

dum meritum As<strong>su</strong>mptionis tribuitur Virginitati<br />

Mariae post partum ac <strong>de</strong>nuo Divinae Maternitaii<br />

Virgin<strong>al</strong>i. Mariae Virginitatem As<strong>su</strong>mptio extollit, i<strong>de</strong>oque<br />

haec fecunda Virginitas <strong>la</strong>udatur, quod huiusmodi gloriosam<br />

As<strong>su</strong>mptionem mereatur et causet.<br />

Nec tantum ut est pars Consilii Divini consi<strong>de</strong>ratur<br />

Mysterium, sed etiam —quod v<strong>al</strong><strong>de</strong> notandum pro tempore—<br />

ea<strong>de</strong>m dignitate qua Divina Maternitas perpetuaque<br />

Virginitas commemoratum apparet: festi celebratio<br />

non rara sed annua et fortasse univers<strong>al</strong>is ost<strong>en</strong>ditur. Ipsa<br />

As<strong>su</strong>mptio occulte patrata putatur. Auctores, ii s<strong>al</strong>tern<br />

qui Missas conscripserunt, physicam mortem Mariae admittere<br />

vi<strong>de</strong>ntur. Abs<strong>en</strong>tiam tarn<strong>en</strong> doloris et corruptionis<br />

praesertim considérant. Qua re <strong>de</strong> "as<strong>su</strong>mptione absque<br />

morte (— absque corruptione)" et <strong>de</strong> inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tia<br />

mortis Mariae loquuntur. Mariae glorificano eius coronationem,<br />

caeli ac terrae Reginae, insinuât. Cuius in virgines<br />

et martyres in apostolos et angelos Imperium gloriam<br />

acci<strong>de</strong>nt<strong>al</strong>em Mariae affert, quae et fidèles universos gaudio<br />

afficit et in bonum totius Ecclesiae redundat.<br />

628

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!