17.11.2014 Views

Técnicas radiométricas para inferir calidad en maderas de Salicáceas

Técnicas radiométricas para inferir calidad en maderas de Salicáceas

Técnicas radiométricas para inferir calidad en maderas de Salicáceas

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>Técnicas</strong> <strong>radiométricas</strong> <strong>para</strong> <strong>inferir</strong> <strong>calidad</strong> <strong>en</strong> <strong>ma<strong>de</strong>ras</strong> <strong>de</strong> Salicaceas<br />

Fi<strong>de</strong>l A. Roig 1,2 , Alberto Cal<strong>de</strong>rón 2 , Natalia Naves 2 , Claudio S. Lisi 3 , Mario Tomazello Fo 4<br />

Somoza 2<br />

y Arturo<br />

1 Laboratorio <strong>de</strong> D<strong>en</strong>drocronología, IANIGLA-CCT-CONICET, CC 330, (5500) M<strong>en</strong>doza, Arg<strong>en</strong>tina<br />

2 Catedra <strong>de</strong> Dasonomía, Facultad <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cias Agrarias, Universidad Nacional <strong>de</strong> Cuyo, M<strong>en</strong>doza,<br />

Arg<strong>en</strong>tina<br />

3 Instituto <strong>de</strong> Pesquisas Jardim Botânico do Rio <strong>de</strong> Janeiro, IP, JBRJ, Brasil<br />

4 Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Ciências Florestais, ESALQ, Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> São Paulo, CEP 13418-900,<br />

Piracicaba/SP, Brasil<br />

Resum<strong>en</strong><br />

La d<strong>en</strong>sidad es una influy<strong>en</strong>te variable <strong>en</strong> las propieda<strong>de</strong>s tecnológicas y <strong>de</strong> la <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> la ma<strong>de</strong>ra.<br />

<strong>Técnicas</strong> <strong>de</strong> rayos X han sido exitosam<strong>en</strong>te empleadas <strong>para</strong> la <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad <strong>en</strong> ma<strong>de</strong>ra,<br />

principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> plantaciones <strong>de</strong> coníferas. En esta contribución, se pres<strong>en</strong>tan los resultados <strong>de</strong> la<br />

aplicación <strong>de</strong> técnicas radiográficas <strong>en</strong> la <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> la d<strong>en</strong>sidad <strong>en</strong> ma<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> Populus. Clones<br />

<strong>de</strong> 12 años <strong>de</strong> edad cultivados <strong>en</strong> M<strong>en</strong>doza fueron seleccionados <strong>para</strong> este estudio. Las muestras <strong>de</strong><br />

ma<strong>de</strong>ra fueron procesadas <strong>de</strong> acuerdo a métodos establecidos (Roig et al., 2008) y las lecturas<br />

d<strong>en</strong>sitométricas fueron obt<strong>en</strong>idas mediante programas específicos <strong>de</strong> análisis <strong>de</strong> imág<strong>en</strong>es. Los<br />

resultados indican que a) el perfil radiod<strong>en</strong>sitométrico reproduce claram<strong>en</strong>te la transición <strong>en</strong>tre leño<br />

temprano y tardío <strong>en</strong> el anillo, b) los valores radiod<strong>en</strong>sitométricos reproduc<strong>en</strong> satisfactoriam<strong>en</strong>te los<br />

valores medios <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad gravimétrica/volumétrica <strong>en</strong> ma<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> álamos (450 kg/m 3 ) así como los<br />

valores <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad mínima (300 kg/m 3 ) y máxima (650 kg/m 3 ), d) el método radiod<strong>en</strong>sitométrico permite<br />

lecturas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> medula a corteza y com<strong>para</strong>ciones <strong>en</strong>tre radios <strong>de</strong>l mismo árbol, <strong>en</strong>tre árboles <strong>de</strong> un<br />

mismo sitio y <strong>en</strong>tre difer<strong>en</strong>tes lo<strong>calidad</strong>es. Se discut<strong>en</strong> los b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> la aplicación <strong>de</strong> las técnicas<br />

radiod<strong>en</strong>sitométricas <strong>en</strong> la <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> parámetros <strong>de</strong> <strong>calidad</strong> <strong>para</strong> ma<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> Populus.<br />

Palabras clave: álamo, d<strong>en</strong>sidad ma<strong>de</strong>ra, d<strong>en</strong>sitometría rayos X, <strong>calidad</strong> ma<strong>de</strong>ra<br />

Introducción<br />

La d<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> la ma<strong>de</strong>ra es una variable que influye <strong>en</strong> las propieda<strong>de</strong>s físicas y <strong>en</strong> la <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong><br />

los estándares <strong>de</strong> <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> la ma<strong>de</strong>ra. Las técnicas <strong>de</strong> rayos X han sido exitosam<strong>en</strong>te empleadas <strong>para</strong><br />

<strong>de</strong>terminar las propieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> la ma<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> plantaciones <strong>de</strong> coníferas (DeBell et al., 2002).<br />

Estas <strong>ma<strong>de</strong>ras</strong> han sido tradicionalm<strong>en</strong>te estudiadas con técnicas <strong>de</strong> rayos X <strong>de</strong>bido a su simple y<br />

relativam<strong>en</strong>te uniforme anatomía vista <strong>en</strong> el plano transversal. En las <strong>ma<strong>de</strong>ras</strong> <strong>de</strong> latifoliadas, la<br />

pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> vasos <strong>de</strong> conducción con lum<strong>en</strong> <strong>de</strong> vasos mayores a los 200 µm <strong>de</strong> diámetro tang<strong>en</strong>cial es<br />

una seria limitación <strong>para</strong> el cálculo <strong>de</strong> la d<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> la ma<strong>de</strong>ra mediante tecnología radiod<strong>en</strong>sitométrica.<br />

Sin embargo, este problema se reduce cuando el diámetro <strong>de</strong>l lum<strong>en</strong> <strong>de</strong> los vasos disminuye y su<br />

distribución se torna difusa <strong>en</strong> el plano transversal <strong>de</strong>l anillo <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to. Las especies y clones <strong>de</strong><br />

Populus (álamo) son <strong>de</strong> porosidad difusa o t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a semiporosa <strong>en</strong> algunos g<strong>en</strong>otipos <strong>de</strong> P.<br />

<strong>de</strong>ltoi<strong>de</strong>s. A<strong>de</strong>más, el diámetro tang<strong>en</strong>cial promedio <strong>de</strong>l lum<strong>en</strong> <strong>de</strong> los vasos es <strong>de</strong> 110 µm. Es <strong>de</strong>cir, que<br />

la ma<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> álamo ti<strong>en</strong>e una anatomía que facilita su estudio mediante técnicas <strong>de</strong> rayos X. Por ello,<br />

diversos clones <strong>de</strong> álamos cultivados <strong>en</strong> M<strong>en</strong>doza, Arg<strong>en</strong>tina, fueron seleccionados <strong>para</strong> estudiar las<br />

características <strong>de</strong> la d<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> la ma<strong>de</strong>ra mediante la aplicación <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> rayos X. Debido a la<br />

creci<strong>en</strong>te importancia <strong>de</strong> las plantaciones comerciales <strong>de</strong> álamo <strong>en</strong> M<strong>en</strong>doza, la información sobre las<br />

propieda<strong>de</strong>s básicas <strong>de</strong> la ma<strong>de</strong>ra son es<strong>en</strong>ciales <strong>para</strong> expandir las utilida<strong>de</strong>s comerciales. En este<br />

s<strong>en</strong>tido, el análisis <strong>de</strong> rayos X se pres<strong>en</strong>ta como una valiosa herrami<strong>en</strong>ta <strong>para</strong> <strong>de</strong>terminar los parámetros<br />

<strong>de</strong> <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> la ma<strong>de</strong>ra <strong>en</strong> plantaciones <strong>de</strong> Populus.<br />

Materiales y Métodos<br />

Secciones transversales (discos) fueron colectadas <strong>de</strong> troncos <strong>de</strong> diversos clones <strong>de</strong> álamos <strong>de</strong> 12 a 19<br />

años <strong>de</strong> edad. Estos árboles correspond<strong>en</strong> a un <strong>en</strong>sayo silvícola <strong>en</strong> plantaciones <strong>de</strong>l INTA-Rivadavia <strong>en</strong><br />

el este <strong>de</strong> M<strong>en</strong>doza (39° 09’S; 68°28’W, 653 msnm). Este cultivo ha sido plantado <strong>en</strong> un diseño <strong>de</strong> 4 m<br />

por 4 m, <strong>en</strong> suelos ar<strong>en</strong>o-arcillosos y con una precipitación natural <strong>de</strong> 200 mm/año. Por ello, <strong>para</strong><br />

cumplim<strong>en</strong>tar los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> agua (800-1000 mm/year), son necesarios suplem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> agua por<br />

riego artificial. Este estudio incluyó los sigui<strong>en</strong>tes clones: Gélrica, Caroliniana grigio, Conti 12, I-78, I-488,<br />

Ge 14-57 Euroamericano Libre, Ge 21-57 Euroamericano Libre, Fogolino, Ge 9-56 Euroamericano Libre,<br />

Ge 7-56 Euramericano Libre, and Ge 2-56 Euroamericano Libre, híbridos <strong>de</strong> Populus x canad<strong>en</strong>sis,<br />

como así también Harvard y Australia 106/60, híbridos <strong>de</strong> Populus <strong>de</strong>ltoi<strong>de</strong>s.<br />

De cada uno <strong>de</strong> los discos se cortaron listones radiales y estos a su vez fueron cortados <strong>en</strong> tablillas <strong>de</strong> 2<br />

mm <strong>de</strong> espesor. Este último procedimi<strong>en</strong>to se realizó con cierra circular <strong>de</strong> doble cuchilla. Las tablillas


fueron acondicionadas durante 12 horas a 18ºC y 60% <strong>de</strong> humedad relativa <strong>de</strong>l aire, y luego<br />

radiografiadas mediante equipo Hewlett Packard, Faxitron 43805 N, con condiciones <strong>de</strong> 5 minutos <strong>de</strong><br />

exposición a 16 kV y 3 mA. Para la calibración d<strong>en</strong>sitométrica, una cuña <strong>de</strong> acetato <strong>de</strong> celulosa (el<br />

material más cercano a la composición <strong>de</strong> la pared celular <strong>de</strong> las células <strong>de</strong> la ma<strong>de</strong>ra) con pasos <strong>de</strong><br />

d<strong>en</strong>sidad conocida, fue incluida <strong>en</strong> la radiografía. Después <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> las películas radiográficas,<br />

estas fueron digitalizadas con un scanner Hewlett Packard ScanJet 6100C/T, a una resolución <strong>de</strong> 1000<br />

dpi con una escala <strong>de</strong> grises <strong>de</strong> 256 grados. En la imag<strong>en</strong> digitalizada, las com<strong>para</strong>ciones fueron hechas<br />

<strong>en</strong>tre la escala <strong>de</strong> grises <strong>de</strong> la muestra <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra y la curva <strong>de</strong> calibración. Las lecturas <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad<br />

fueron obt<strong>en</strong>idas por medio <strong>de</strong> un software <strong>de</strong> análisis <strong>de</strong> imág<strong>en</strong>es específico (CRAD), produci<strong>en</strong>do una<br />

lectura continua <strong>de</strong> los valores <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad óptica y automáticam<strong>en</strong>te transformados por el software <strong>en</strong><br />

valores <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad físicos por com<strong>para</strong>ción con la curva <strong>de</strong> calibración (ver Figura 1). Los sigui<strong>en</strong>tes<br />

parámetros fueron obt<strong>en</strong>idos con el software CERD: ancho <strong>de</strong> anillo, ancho porción leño temprano y<br />

tardío <strong>de</strong>l anillo, d<strong>en</strong>sidad media <strong>de</strong>l anillo, d<strong>en</strong>sidad porción leño temprano y tardío, y d<strong>en</strong>sidad mínima<br />

(5% valores mínimos) y máxima (5% valores máximos).<br />

Figura 1: Procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> pre<strong>para</strong>ción <strong>de</strong> muestras <strong>para</strong> análisis por rayos X. A, muestras <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra<br />

<strong>de</strong> álamo son montadas <strong>en</strong> soportes <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra. B y C, dispositivo <strong>de</strong> doble cuchilla usada <strong>para</strong> el corte<br />

<strong>de</strong> tablillas. D, las tablillas resultantes <strong>de</strong> 2 mm <strong>de</strong> espesor son climatizadas antes <strong>de</strong> ser radiografiadas.<br />

E, panel <strong>de</strong> control y fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> rayos X empleado <strong>en</strong> este estudio. F, placa radiográfica<br />

mostrando las muestras <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra y la cuña <strong>de</strong> acetato <strong>de</strong> celulosa ubicada <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l film. G, un<br />

típico perfil <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad por rayos X obt<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> este estudio.


Resultados<br />

Los resultados <strong>de</strong>l análisis radiod<strong>en</strong>sitométrico aplicados a las <strong>ma<strong>de</strong>ras</strong> <strong>de</strong> álamo, muestran promisorios<br />

resultados <strong>en</strong> la evaluación pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> las propieda<strong>de</strong>s físicas <strong>de</strong> la ma<strong>de</strong>ra. Las imág<strong>en</strong>es <strong>en</strong> las<br />

placas radiográficas <strong>de</strong> las <strong>ma<strong>de</strong>ras</strong> <strong>de</strong> álamo reproduc<strong>en</strong> con muy bu<strong>en</strong>a <strong>de</strong>finición el límite anatómico<br />

<strong>de</strong> los anillos <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to, el cual esta compuesto por una <strong>de</strong>lgada línea con fibras <strong>de</strong>l leño tardío con<br />

pare<strong>de</strong>s celulares <strong>en</strong>grosadas y radialm<strong>en</strong>te comprimidas. El pequeño diámetro <strong>de</strong>l lum<strong>en</strong> <strong>de</strong> los vasos<br />

<strong>en</strong> los clones <strong>de</strong> álamo analizados y su disposición difusa <strong>en</strong> el anillo <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to, facilitan la lectura y<br />

construcción <strong>de</strong> los perfiles <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> rayos X. La anatomía <strong>de</strong> los anillos <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> álamo<br />

produce un increm<strong>en</strong>to sost<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> la d<strong>en</strong>sidad interna <strong>de</strong>l anillo, reproduci<strong>en</strong>do claram<strong>en</strong>te una<br />

gradual transición <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la ma<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> leño temprano (m<strong>en</strong>or d<strong>en</strong>sidad promedio) hacia la ma<strong>de</strong>ra <strong>de</strong><br />

leño tardío (mayor d<strong>en</strong>sidad promedio). Así, el perfil alcanza su máximo valor al final <strong>de</strong> la zona <strong>de</strong> leño<br />

tardío, cay<strong>en</strong>do verticalm<strong>en</strong>te a valores <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad mínima <strong>en</strong> la primera parte <strong>de</strong> la zona <strong>de</strong> leño<br />

temprano <strong>de</strong>l sigui<strong>en</strong>te anillo <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to (ver Figura 2). Esta marcada <strong>de</strong>limitación <strong>de</strong> la d<strong>en</strong>sidad<br />

<strong>en</strong>tre anillos consecutivos, recuerda los perfiles <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>ma<strong>de</strong>ras</strong> <strong>de</strong> coníferas,<br />

consi<strong>de</strong>radas el mejor tipo <strong>de</strong> <strong>ma<strong>de</strong>ras</strong> <strong>para</strong> estudios con placas <strong>de</strong> rayos X. Por esta razón, las<br />

características anatómicas <strong>de</strong> los vasos <strong>de</strong> las <strong>ma<strong>de</strong>ras</strong> <strong>de</strong> Populus, <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> la posibilidad <strong>de</strong> aplicar los<br />

métodos d<strong>en</strong>sitométricos a <strong>ma<strong>de</strong>ras</strong> <strong>de</strong> álamo.<br />

Figura 2: Perfil <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad inter e intra anual <strong>de</strong> clones <strong>de</strong> Conti 12. Nótese el marcado pasaje <strong>de</strong> leño<br />

tardío a leño temprano <strong>en</strong>tre dos anillos continuos. Los valores <strong>de</strong> amplitud <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad <strong>en</strong>contrados<br />

<strong>en</strong>tre estas áreas coincid<strong>en</strong> con los valores publicados <strong>para</strong> <strong>ma<strong>de</strong>ras</strong> <strong>de</strong> Populus (d<strong>en</strong>sidad principal <strong>de</strong><br />

450 kg/m3, y valores <strong>de</strong> mínima y máxima d<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> 300 kg/m3 y 650 kg/m3 respectivam<strong>en</strong>te).<br />

La fluctuación cíclica año por año <strong>de</strong> la d<strong>en</strong>sidad, es también muy bi<strong>en</strong> reproducida cuando se<br />

consi<strong>de</strong>ran lecturas continuas <strong>de</strong> registros <strong>de</strong> anillos <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la médula hasta la corteza<br />

(Figura 3). Esta figura también muestra la correspond<strong>en</strong>cia <strong>para</strong>lela <strong>de</strong> la fluctuación <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad cuando<br />

son com<strong>para</strong>dos dos radios opuestos prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l mismo árbol. Esta correspond<strong>en</strong>cia sugiere que<br />

hay un sincronismo y una similar variación <strong>en</strong> la d<strong>en</strong>sidad alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong>l tallo <strong>de</strong>l mismo árbol, al m<strong>en</strong>os<br />

cuando es medido al mismo nivel <strong>de</strong>l tallo sobre el suelo. Esta característica facilita el análisis y<br />

com<strong>para</strong>ción <strong>de</strong> las variaciones <strong>de</strong> la d<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> la ma<strong>de</strong>ra <strong>en</strong> el árbol, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la<br />

ori<strong>en</strong>tación cardinal <strong>de</strong>l tronco que se elija medir.<br />

Figura 3: Dos ejemplos<br />

opuestos (norte y sur)<br />

<strong>de</strong> perfiles <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad<br />

radial prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />

los clones 106/60<br />

Australia. Nótese la<br />

similitud <strong>de</strong> los<br />

patrones <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad<br />

<strong>en</strong>tre los dos registros y<br />

las variaciones <strong>de</strong> los<br />

valores <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad<br />

anuales mínimas y<br />

máximas.


Después <strong>de</strong> un preciso control <strong>de</strong> las variaciones anuales y <strong>de</strong>l control <strong>de</strong>l sincronismo cal<strong>en</strong>dario (codatado)<br />

<strong>en</strong>tre muestras <strong>de</strong> distintos árboles y <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong> correlación <strong>en</strong>tre estas muestras (no mostrado<br />

aquí), se ha podido construir los registros <strong>de</strong> anillos <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to que se muestran <strong>en</strong> la Figura 4. Para<br />

cada parámetro <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad y ancho <strong>de</strong>l anillo, se construyó un gráfico compuesto que muestra la<br />

variabilidad interanual <strong>en</strong>tre los difer<strong>en</strong>tes clones <strong>de</strong> álamo estudiados. La similitud <strong>en</strong>tre registros no es<br />

igual <strong>de</strong> acuerdo al parámetro consi<strong>de</strong>rado. Las variables <strong>de</strong> ancho <strong>de</strong> anillo parec<strong>en</strong> estar más<br />

correlacionadas <strong>en</strong>tre sí que las que correspond<strong>en</strong> a las variables <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad. Esto es evid<strong>en</strong>te <strong>en</strong> la<br />

Figura 4 por una mayor similitud o variación común <strong>en</strong>, por ej., el ancho <strong>de</strong>l anillo <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to, el<br />

ancho <strong>de</strong> los leños temprano y tardío, d<strong>en</strong>sidad mínima y <strong>en</strong> m<strong>en</strong>or medida la d<strong>en</strong>sidad media <strong>de</strong>l anillo<br />

y las d<strong>en</strong>sida<strong>de</strong>s mínima y máxima <strong>de</strong>l anillo <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to. Otro aspecto interesante <strong>de</strong> los datos es<br />

que la amplitud disminuye <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la médula hasta la corteza <strong>en</strong> los registros <strong>de</strong> casi todas las variables.<br />

Esto es particularm<strong>en</strong>te evid<strong>en</strong>te <strong>para</strong> los parámetros <strong>de</strong> ancho <strong>de</strong> anillo y <strong>para</strong> los registros <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad<br />

mínima y máxima. Estas características <strong>de</strong> los anillos <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to tal vez sean respuesta <strong>de</strong> estas<br />

plantas a las condiciones durante los primeros estadios <strong>de</strong> la plantación. El análisis <strong>de</strong>l comportami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> la d<strong>en</strong>sidad a lo largo <strong>de</strong> la vida <strong>de</strong>l árbol pue<strong>de</strong> facilitar la evaluación <strong>de</strong> las difer<strong>en</strong>tes propieda<strong>de</strong>s<br />

tecnológicas y <strong>de</strong> <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> la ma<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> árboles bajo int<strong>en</strong>sivas prácticas <strong>de</strong> cultivo.<br />

Figura 4: Registros <strong>de</strong> parámetros <strong>de</strong> ancho <strong>de</strong> anillo y d<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> 13 clones analizados.<br />

Debido a que factores técnicos y biológicos pued<strong>en</strong> causar difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre las <strong>de</strong>terminaciones <strong>de</strong><br />

d<strong>en</strong>sidad por métodos gravimétrico/volumétrico y rayos X (L<strong>en</strong>z et al. 1976) es necesario analizar la<br />

magnitud <strong>de</strong> esas difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>ma<strong>de</strong>ras</strong> <strong>de</strong> álamo. Es importante no solo calcular factores <strong>de</strong><br />

corrección <strong>para</strong> convertir las d<strong>en</strong>sida<strong>de</strong>s ópticas <strong>en</strong> físicas sino también estimar las difer<strong>en</strong>cias absolutas<br />

<strong>de</strong> la d<strong>en</strong>sidad resultante <strong>de</strong> los dos métodos. Para ejemplificar esta relación, se consi<strong>de</strong>ró una muestra<br />

radial correspondi<strong>en</strong>te al clon Conti 12, don<strong>de</strong> se midió la d<strong>en</strong>sidad mediante el método tradicional<br />

gravimétrico/volumétrico y mediante rayos X. Esta estimación se realizó <strong>en</strong> 5 bloques (muestras)<br />

consecutivos, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> médula hasta corteza. Los resultados (Tabla 1) indican que los valores <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad<br />

<strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra logrados por ambos métodos alcanzan valores similares. Algunas inclusiones minerales<br />

pued<strong>en</strong> distorsionar estas medidas, tal como ocurre <strong>en</strong> las porciones más cercanas a la médula (muestra<br />

2N). Sin embargo, <strong>para</strong> las otras muestras (3N, 4N, 5N y 6N), los valores <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad son muy similares.<br />

Esto indicaría una gran aproximación <strong>en</strong> la <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> los datos logrados por ambos métodos. Aún<br />

cuando estos resultados <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser ext<strong>en</strong>didos a otros clones y proced<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> cultivo, los resultados<br />

indican que los valores <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad radiométrica son altam<strong>en</strong>te similares a los obt<strong>en</strong>idos por métodos<br />

gravimétrico/volumétrico.


Tabla 1: Com<strong>para</strong>ción <strong>en</strong>tre datos <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad gravimétrica/volumétrica y d<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> rayos X <strong>de</strong> los<br />

mismos bloques <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> árboles <strong>de</strong> clones <strong>de</strong> Conti 12. Des<strong>de</strong> 1 a 4 indica la posición<br />

relativa <strong>de</strong>s<strong>de</strong> medula a corteza.<br />

Muestra D<strong>en</strong>sidad grav./volum. g/cm 3 D<strong>en</strong>sidad rayos X g/cm 3<br />

2N 0.436 0.469<br />

3N 0.444 0.443<br />

4N 0.443 0.441<br />

5N 0.444 0.443<br />

6N 0.457 0.462<br />

Conclusiones<br />

La técnica <strong>de</strong> rayos X aplicada a ma<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> Populus originó resultados prometedores <strong>para</strong> <strong>inferir</strong><br />

propieda<strong>de</strong>s sobre la <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> la ma<strong>de</strong>ra: a) los perfiles d<strong>en</strong>sitométricos muestran claram<strong>en</strong>te los<br />

pasajes <strong>de</strong>s<strong>de</strong> zonas <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad máxima a d<strong>en</strong>sidad mínima <strong>en</strong>tre dos anillos adyac<strong>en</strong>tes, b) los<br />

perfiles <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l anillo muestran un similar increm<strong>en</strong>to <strong>en</strong> su progresión observado <strong>en</strong><br />

<strong>ma<strong>de</strong>ras</strong> <strong>de</strong> coníferas, c) los valores <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad obt<strong>en</strong>idos con rayos X reproduc<strong>en</strong> a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te los<br />

valores <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad principal gravimétrica/volumétrica <strong>en</strong>contrados normalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>ma<strong>de</strong>ras</strong> <strong>de</strong><br />

Populus, d) el método <strong>de</strong> rayos X permite el análisis <strong>de</strong> los valores <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad a través <strong>de</strong> la vida útil<br />

<strong>de</strong>l árbol, originado un continuo perfil d<strong>en</strong>sitométrico <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la médula hasta la corteza, y e) la técnica<br />

permite com<strong>para</strong>ciones d<strong>en</strong>sitométricas <strong>en</strong>tre radios <strong>de</strong>l mismo árbol, <strong>en</strong>tre árboles <strong>de</strong>l mismo sitio y<br />

valores <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad <strong>en</strong>tre difer<strong>en</strong>tes sitios. La única limitación <strong>de</strong>l método <strong>de</strong> los rayos X es su relativo<br />

alto costo y el tiempo que insume. De todos modos, nosotros firmem<strong>en</strong>te sugerimos el uso <strong>de</strong> la técnica<br />

<strong>de</strong> rayos X sobre los cálculos <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad relacionados a la <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> la ma<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> Populus.<br />

Refer<strong>en</strong>cias<br />

DeBell, D.S., R. Singleton, C.A. Harrington, and B.L. Gartner. 2002. Wood d<strong>en</strong>sity and fiber l<strong>en</strong>gth in<br />

young Populus stems: Relation to clone, age, growth rate, and pruning. Wood and Fiber Sci<strong>en</strong>ce, 34(4):<br />

529-539.<br />

L<strong>en</strong>z, O., E. Schär, and F.H. Schweingruber. 1976. Methodische Probleme bei <strong>de</strong>r radiographishd<strong>en</strong>sitometrisch<strong>en</strong><br />

Bestimmung <strong>de</strong>r Dichte und <strong>de</strong>r Jahrringbreit<strong>en</strong> von Holz. Holzforschung 30: 114-123.<br />

Agra<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>tos<br />

Esta investigación ha sido realizada mediante financiami<strong>en</strong>to otorgado por Secretaría <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cia,<br />

Técnica y Posgrado, Universidad Nacional <strong>de</strong> Cuyo, Proyectos 06/A279 y 06/A351.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!