La geografÃa de los recursos naturales en Cuba: potencial natural y ...
La geografÃa de los recursos naturales en Cuba: potencial natural y ...
La geografÃa de los recursos naturales en Cuba: potencial natural y ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Dichas combinaciones territoriales son reconocible~<br />
<strong>en</strong> la concepción <strong>de</strong> <strong>los</strong> llamados<br />
complejos territoriales productivos <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>te<br />
escala que se estructuran sobre la base <strong>de</strong><br />
<strong>recursos</strong> <strong><strong>natural</strong>es</strong> (Nekrasov, 1971). Se evi<strong>de</strong>ncian<br />
también <strong>en</strong> el concepto <strong>de</strong> región económica<br />
que <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral se acepta por la ci<strong>en</strong>cia geográfica<br />
cubana <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dida como "unidad territorial<br />
socioeconómica, infraestructural, y productiva<br />
alcanzada sobre una base <strong>de</strong> <strong>recursos</strong> <strong><strong>natural</strong>es</strong>"<br />
(Celis 1989; Propin et al., 1990).<br />
Ambos conceptos, el <strong>de</strong> <strong>recursos</strong> y el <strong>de</strong><br />
combinaciones, llevan implícitos, por una parte,<br />
el reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> límites geográficos y, por<br />
otra, la consi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong> la actividad humana <strong>en</strong><br />
cuanto al tipo <strong>de</strong> uso <strong>de</strong> un compon<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la<br />
<strong>natural</strong>eza, dado por el grado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />
las fuerzas productivas, la ci<strong>en</strong>cia y la<br />
tecnologia<br />
Antece<strong>de</strong>ntes cognoscitivos <strong>de</strong>l estudio y<br />
repres<strong>en</strong>tación cartográfica <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>recursos</strong><br />
<strong><strong>natural</strong>es</strong> <strong>en</strong> <strong>Cuba</strong><br />
<strong>La</strong> historia <strong>de</strong> <strong>los</strong> estudios territoriales sobre <strong>los</strong><br />
recusos <strong><strong>natural</strong>es</strong> <strong>en</strong> <strong>Cuba</strong> se correspon<strong>de</strong> con<br />
la forma <strong>en</strong> que variaron <strong>los</strong> objetivos<br />
económicos y politicos <strong>de</strong> <strong>los</strong> po<strong>de</strong>res externos.<br />
De hecho, <strong>en</strong> la "Periodización <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
antece<strong>de</strong>ntes históricos <strong>de</strong> <strong>los</strong> estudios <strong>de</strong><br />
<strong>recursos</strong> <strong><strong>natural</strong>es</strong> y su utilización" (Luna, op.<br />
cfi.), se <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> seis períodos <strong>en</strong> <strong>los</strong> que<br />
cambian <strong>los</strong> objetivos, la nacionalidad <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
sujetos y la localización <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>recursos</strong>,<br />
propósito <strong>de</strong> este estudio.<br />
A partir <strong>de</strong> <strong>los</strong> años ses<strong>en</strong>ta se aprecia un<br />
mom<strong>en</strong>to significativo <strong>en</strong> la sistematización <strong>de</strong>l<br />
estudio <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>recursos</strong> <strong><strong>natural</strong>es</strong> <strong>de</strong>l territorio<br />
cubano, cuando se elaboró un temario ci<strong>en</strong>tífico<br />
(Cañas. 1966) vinculado con la perspectiva <strong>de</strong><br />
elaboración. <strong>en</strong> ese <strong>en</strong>tonces, <strong>de</strong>l Atlas Nacional<br />
<strong>de</strong> <strong>Cuba</strong> <strong>de</strong> 1970. Los inv<strong>en</strong>tarios informativos y<br />
cartográficos <strong>de</strong> <strong>recursos</strong> <strong><strong>natural</strong>es</strong>, relacionados<br />
con esta obra, se consi<strong>de</strong>ran el mom<strong>en</strong>to más<br />
trasc<strong>en</strong><strong>de</strong>ntal <strong>en</strong> el conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l país<br />
logrado por <strong>los</strong> geógrafos hasta ese <strong>en</strong>tonces; a<br />
partir <strong>de</strong> el<strong>los</strong> fue posible el <strong>de</strong>sarrollo investigativo<br />
posterior.<br />
A mediados <strong>de</strong>l <strong>de</strong>c<strong>en</strong>io sigui<strong>en</strong>te se evi<strong>de</strong>ncia<br />
la necesidad <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>ciar al espacio $eográfico<br />
<strong>en</strong> unida<strong>de</strong>s económico-territoriales con el<br />
propósito <strong>de</strong> evaluar el estado y el pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong><br />
<strong>los</strong> <strong>recursos</strong> <strong><strong>natural</strong>es</strong>, sociales y económicos <strong>en</strong><br />
correspon<strong>de</strong>ncia con la política regional <strong>de</strong>l país.<br />
Durante el I Simposio sobre Metodología <strong>de</strong> la<br />
Geografia Económica y Regional, celebrado <strong>en</strong><br />
<strong>La</strong> Habana <strong>en</strong> 1975, se propusieron difer<strong>en</strong>tes<br />
posiciones teóricas y vias metodológicas para<br />
impulsar el conocimi<strong>en</strong>to geográfico humano <strong>de</strong>l<br />
país (Dembicz, 1975), como fueron:<br />
Evolucionar las posturas investigativas, <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
la búsqueda <strong>de</strong> interrelaciones simples hasta<br />
llegar a revelar unida<strong>de</strong>s estructurales complejas.<br />
Pasar <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>en</strong>foques cualitativos hacia <strong>los</strong><br />
cuantitativos.<br />
Avanzar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> las particularizaciones hacia<br />
las síntesis, g<strong>en</strong>eralizaciones y tipologias<br />
que permitan la explicación funcional y el<br />
pronóstico ci<strong>en</strong>tlfico.<br />
Éstas se conviriieron <strong>en</strong> principios que rigieron la<br />
acción y el acontecer investigativo posterior <strong>de</strong> la<br />
Geografía Económica y Social que se <strong>de</strong>semp<strong>en</strong>aba<br />
<strong>en</strong> el Instituto <strong>de</strong> Geografía <strong>de</strong> la<br />
Aca<strong>de</strong>mia <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>Cuba</strong>. Hacia principios<br />
<strong>de</strong>l <strong>de</strong>c<strong>en</strong>io <strong>de</strong> <strong>los</strong> och<strong>en</strong>ta, se concibieron<br />
proyectos específicos <strong>de</strong> trabajo que asumieron<br />
las metas <strong>de</strong> investigación propuestas.<br />
A partir <strong>de</strong> <strong>los</strong> postulados <strong>de</strong> la Geografia<br />
constructiva (Guerásimov, 1976) y <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral,<br />
<strong>en</strong> concordancia con la Geografía <strong>de</strong> <strong>los</strong> cuerpos<br />
y fuerzas <strong>de</strong> la <strong>natural</strong>eza (Privalovskaya, op.<br />
cit.), se promovió el estudio teórico <strong>de</strong>l pot<strong>en</strong>cial<br />
<strong>natural</strong> y la capacidad socioeconómica <strong>de</strong>l medio<br />
geográfico. Un importante paso fue la creación<br />
<strong>de</strong> un grupo <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> el Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
Geografía Económica <strong>en</strong> 1983, cohesionado<br />
mediante el proyecto <strong>de</strong> investigación "Los<br />
<strong>recursos</strong> <strong><strong>natural</strong>es</strong> para la economía cubana". El<br />
trabajo <strong>de</strong> este grupo estuvo ori<strong>en</strong>tado por <strong>los</strong><br />
objetivos sigui<strong>en</strong>tes:<br />
1 00 Investigac~ones Geográficas, Boletin 40, 1999