errónea tradición, afirman que tiene un grado menos que el agua - . Losque, con mo<strong>de</strong>ración, buscan, en la cata, "medicina y salud", "alegría ycontento", requieren buen "cuerpo" a lo que beben. Los caldos betanceiros,en la actualidad, alcanzan graduaciones comprendidas entre los 8° ylos 11 0,10 que no está nada mal. Y, parece ser que, en épocas pasadas. lagraduación era más elevada.Así, lo <strong>de</strong> compararlo con el agua contradice, por ejemplo, la opiniónque se tenía <strong>de</strong>l vino <strong>de</strong> <strong>Betanzos</strong> en los siglos XVI y XVII, ",... pues no eraotra la causa <strong>de</strong> que una ceremonia tan sagrada cómo la procesión <strong>de</strong>lCorpus se convirtiera todos los años en algo así cómo bacanal -contra loque constantemente clamaban obispos y visitadores eclesiásticos- poobra y gracia <strong>de</strong> las "alegres" comparsas gremiales -entre ellas, la másfuribunda, la <strong>de</strong> los zapateros- acompañadas, ya <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la víspera, por la"flojedad" <strong>de</strong>l vino <strong>de</strong>l país, <strong>de</strong>l que se consumía por los cofra<strong>de</strong>s, en eldía <strong>de</strong>l Corpus, 48 azumbres" (2).Aunque,...., será preciso ir más <strong>de</strong>spacio.II.- DE ESTRADON A LOS VENECIANOSEn el primer cuarto <strong>de</strong>l siglo I <strong>de</strong> nuestra era, Estrabón, en su "Geographica", y refiriéndose a los pueblos <strong>de</strong>l norte peninsular, reseñaba: ".beben zythos (3), y el vino, que escasea, cuando lo obtienen se consumerápidamente en los gran<strong>de</strong>s festines familiares". A pesar <strong>de</strong> la escasez,<strong>Betanzos</strong> -la "Flavium Brigantium" citada, entre otros, por Ptolomeo, yque aparece en el Itinerario <strong>de</strong> Antonino- ya sería un incipiente centrovitivinícola, en opinión <strong>de</strong> muchos historiadores.Sin embargo, referencias concretas al vino <strong>de</strong> <strong>Betanzos</strong> no seencuentran hasta finales <strong>de</strong>l siglo XIII y principios <strong>de</strong>l XIV.En el "Puerto <strong>de</strong> Betancos" (Betancia)", <strong>de</strong>nominación genérica queincluía la ría <strong>de</strong>l mismo nombre, cargaron vino, entre otros, genoveses yvenecianos, pués eran gran<strong>de</strong>s conocedores <strong>de</strong> los puertos atlánticos através <strong>de</strong> sus expediciones comerciales.Así, por los Archivos <strong>de</strong>l Palazzo Rosso y <strong>de</strong> la Universidad <strong>de</strong>Génova, sabemos que:- En 1.294, el piloto PetrusTei da cuenta, en su informe, <strong>de</strong> intercambio <strong>de</strong> telas con vino <strong>de</strong> "Beutanssos" y objetos <strong>de</strong> oro y plata. (4).- En febrero <strong>de</strong> 1.342, Piero Sanbenetto da cuenta, al Gran Consejo<strong>de</strong> Génova, <strong>de</strong> su expedición comercial por el Atlántico, citando el vino<strong>de</strong> "<strong>Betanzos</strong>" (5).- En agosto <strong>de</strong> 1.522, N icoia Fontana, en su relación al Dux <strong>de</strong>Génova, Antoniotto Adorno, sobre sus rutas comerciales atlánticas,nombra "Betancos" como lugar productor <strong>de</strong> vino (6).En las "fogli d'avvisi" (7) existentes en las colecciones <strong>de</strong> los Archivos <strong>de</strong> la Biblioteca <strong>de</strong> la Real Diputación Vénettotri<strong>de</strong>ntina <strong>de</strong> StoriaPatria <strong>de</strong> Venecia, se hace mención a <strong>Betanzos</strong> y su vino en:- Informa, en julio <strong>de</strong> 1.301, <strong>de</strong> Giambattista Duro para el dux PietroGranedigo (8).- Relación que, en octubre <strong>de</strong> 1.369, presenta el piloto <strong>de</strong> la "Capitana<strong>de</strong>l Golfo" (policía <strong>de</strong>l mar en Venecia) Cervo <strong>de</strong> Brito al Gran Consejo<strong>de</strong> Venecia (9).- Súplica, para obtener reparación por daños y pérdidas sufridas enexpedición comercial, que presenta, ante el Dux Michele Steno, el naveganteDoménico Agnelli, en febrero <strong>de</strong> 1.405 (10).- Otra súplica, por el mismo motivo, que Apollonio <strong>de</strong> Brito, comerciante,presenta, por mediación <strong>de</strong>l Consejo veneciano, al Dux AntonioBarbarigo, en febrero <strong>de</strong> 1.498 (11).- Informe que, en agosto <strong>de</strong> 1.514, Doménico Ateniense presenta alGran Consejo <strong>de</strong> Venecia (12).- Otro informe, en julio <strong>de</strong> 1.523, <strong>de</strong> Angelo Forza, navegante veneano(13).Y, aunque los datos son más escasos, tampoco los holan<strong>de</strong>ses fueronajenos a las excelencias <strong>de</strong> los caldos betanceiros durante el sigloXVII. En los Archivos <strong>de</strong> la Biblioteca <strong>de</strong> la Universidad <strong>de</strong> Amsterdamfiguran, por lo menos, dos citas:- Durante el mes <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1.614, Hans Holberg, piloto <strong>de</strong>l navío"Noord", registra en sus notas <strong>de</strong> navegación la provisión <strong>de</strong> vino en elpuerto <strong>de</strong> "Betancoz" (14).- En junio <strong>de</strong> 1.632, Mathias Plantin, comerciante a bordo <strong>de</strong>l bajel"W. Kroger", menciona, en sus relaciones <strong>de</strong> compra, el vino <strong>de</strong> "Betanos"(15)III.- DE PEREGRINOS Y ECLESIASTICOS,ASI COMO EXPORTACIONESEn el discurrir <strong>de</strong> los siglos XII, XIII, XIV fueron frecuentes las peregrinacionesque los católicos ingleses realizaron, por vía marítima, con <strong>de</strong>stinoa Compostela, partiendo <strong>de</strong> los puertos <strong>de</strong> Londres y Portsmouth yllegando a la ría <strong>de</strong> Ferrol. Des<strong>de</strong> esta última villa, -ya por tierra-, se encaminabana Santiago, pasando por Ponte<strong>de</strong>ume, <strong>Betanzos</strong> y por lugares<strong>de</strong> Oza, Cesuras, Curtis, Vitre, Gafoi, Lar<strong>de</strong>i ros y Castrofeito, hasta llegaral final <strong>de</strong>l camino jacobeo. La primera <strong>de</strong> estas expediciones, <strong>de</strong> la quese tienen noticias, data <strong>de</strong>l año 1.114 (16).Los peregrinos, en la ciudad <strong>de</strong> <strong>Betanzos</strong>, hacían acopio <strong>de</strong> víveres,ncluído el vino, para las atenciones físicas en las duras jornadas.Y es que el vino <strong>de</strong> <strong>Betanzos</strong>, durante la Edad Media, era conocido yapreciado, siendo objeto, a<strong>de</strong>más, <strong>de</strong> exportación hacia otras zonas. Porun documento, fechado en el año 1.317, se sabe que Fernán Martin daPonte Vella promete dar cada año a Mayor Eanes, produradora <strong>de</strong>l Con
venta <strong>de</strong> Santa Clara <strong>de</strong> Santiago, "... hum tonel cheo <strong>de</strong> vinno <strong>de</strong> moyconen Betancos en pase en ssalvo daquela vinna <strong>de</strong> Cabanas et por la vinnaque chaman da Malataria....". Resulta fácil suponer que bastantes añosantes ya prosperó en <strong>Betanzos</strong>, en forma intensiva, el cultivo <strong>de</strong> laviña.Pero la exportación se orientó también, y <strong>de</strong> manera <strong>especial</strong>, haciaotros paises atlánticos, fundamentalmente en lo concerniente al vino,siendo una constante <strong>de</strong> los cultivadores y productores <strong>de</strong> la Galicia <strong>de</strong>lmedievo, pudiendo afirmarse, sin correr <strong>de</strong>masiados riesgos, que losgallegos fueron, por aquellos años, unos importantes exportadores <strong>de</strong>vino. Y, concretamente, en la zona norte <strong>de</strong>l Noroeste peninsular, <strong>Betanzos</strong>,Vivero y Riba<strong>de</strong>o cultivaban la vid, en sus alre<strong>de</strong>dores, haciendofrente a las adversas condiciones climatológicas, con la mirada puestaen el comercio exterior. Como dato <strong>de</strong> lo expuesto, baste consi<strong>de</strong>rar queen los buques ingleses <strong>de</strong> peregrinos el cargamento <strong>de</strong> retorno era, casiexclusivamente, vino, con una media <strong>de</strong> unos 125 toneles por barco, omás. Así, aún a falta <strong>de</strong> datos más concretos y completos, sabemos que,en el año 1.428, por ejemplo, varias naves <strong>de</strong> peregrinos volvieron aSouthampton con cargas que oscilaban entre 60 y 230 toneles porbuque. El vino <strong>de</strong> <strong>Betanzos</strong> fué uno <strong>de</strong> los que participó en este trasiegocomercial que alcanzó una más que consi<strong>de</strong>rable importancia, si tenemosen cuenta que en un año santo podían ir más <strong>de</strong> 100 buques, sóingleses, y que la media <strong>de</strong> un año normal era <strong>de</strong> unos 25 navíos(17)•¿Por qué el interés <strong>de</strong> los extranjeros, <strong>especial</strong>mente los ingleses,por los caldos gallegos y, concretamente, por el'vino <strong>de</strong> <strong>Betanzos</strong>?. Lacalidad y el consumo creciente fueron <strong>de</strong>terminantes. Aunque las convulsionespolíticas -la Guerra <strong>de</strong> los Cien Años, por ejemplo, sobre todoen su fase final- <strong>de</strong>bieron ser <strong>de</strong>cisivas. Los vinos <strong>de</strong> Galicia sustituyerona los producidos en la Gascuña, y más <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la caída <strong>de</strong> Bor<strong>de</strong>aux (Bur<strong>de</strong>os) en el año 1.453.Hablando <strong>de</strong> Bur<strong>de</strong>os...., <strong>Betanzos</strong>, durante el siglo XVI, fué el puertopor don<strong>de</strong> se introducían, <strong>de</strong> cuando en cuando, los vinos franceses, con<strong>de</strong>stino a la península, provinientes <strong>de</strong> la comarca bor<strong>de</strong>lesa (18).La lucha por copar, lo más posible, el mercado foráneo fué dura. Laproducción vinícola era gran<strong>de</strong>, con exce<strong>de</strong>ntes y con la apremiantenecesidad por darle salida, pués los vinos no podían guardarse <strong>de</strong> un añopara otro -se conservaban mal- y era necesario <strong>de</strong>shacerse <strong>de</strong> ellosantes <strong>de</strong> la vendimia siguiente (19). Aunque la <strong>de</strong>manda era muy importante, la competencia resultaba dura. <strong>Betanzos</strong> no se vio libre <strong>de</strong> esta situación.En efecto, con el paso <strong>de</strong> los años el puerto betanceiro llegó a ser<strong>de</strong>ficiente y, por ello, menos frecuentado por los forasteros. Entonces, serecurrió al puerto <strong>de</strong> La Coruña. Pero, allí, el vino <strong>de</strong> <strong>Betanzos</strong> <strong>de</strong>bía competircon los <strong>de</strong> las zonas gallegas, que llegaban a la ciudad herculinavía Santiago", y <strong>de</strong> los que se producían en los alre<strong>de</strong>dores <strong>de</strong> la mismaLa Coruña. En el año 1.305, el concejo coruñés, respaldado por un privilegioreal, prohibió a todos los no coruñeses almacenar vino en la villa.Los betanceiros fueron perjudicados en gran medida, recurriendo, <strong>de</strong>nuevo, a su puerto y viéndose obligados a mantener una "agresividad"comercial. Con el tiempo, el vino <strong>de</strong> <strong>Betanzos</strong> encontró nuevas salidasen los puertos <strong>de</strong> Ferro!, Vivero y Riba<strong>de</strong>o.Aunque comprometida, la situación nunca fué dramática. Los caldosbetanceiros ocupaban un lugar <strong>de</strong> primacía entre los vinos gallegos. Elinterés <strong>de</strong>l señorío <strong>de</strong> Santiago es una prueba evi<strong>de</strong>nte. El control <strong>de</strong>lcomercio vinícola, en las villas <strong>de</strong>l arzobispado, no se limitaba al <strong>de</strong> unarenta más. Interesaba, fundamentalmente, el abastecimiento a la ciudad- Las vendimias, en lo concerniente al escrupuloso respeto enparte <strong>de</strong> las rentas <strong>de</strong>l vino se cobraban en especie, y el arzobispo loacía transportar a Santiago, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>Betanzos</strong> y otros lugares, para susintereses financieros y para el consumo <strong>de</strong> sus mayordomos.Para finalizar este capítulo, ¿era tanta la producción vitivinícola en lacomarca <strong>de</strong> <strong>Betanzos</strong> para aten<strong>de</strong>r la consi<strong>de</strong>rable <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> aquellostiempos?. Es preciso consi<strong>de</strong>rar que no. Seguramente, los vinosorensanos encontraron en <strong>Betanzos</strong>, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> un buen mercado local,un inmejorable centro comercial para conseguir buenos negocios.IV.- DEL PROTECCIONISMO<strong>Betanzos</strong>, por su condición realenga, recibió atención preferente, yrecuente, por parte <strong>de</strong> los organísmos <strong>de</strong> la Corona española. Ello sematerializó en la concesión <strong>de</strong> variadas provisiones reales. Las cepas ylos vinos no fueron excepción. Por ejemplo, y tomando el período comprendidoentre los años 1.475 y1.600, las referidas a las plantaciones <strong>de</strong>iñedos y a la producción <strong>de</strong> vinos fueron bastante significativas (20).Así, en el año 1.4<strong>90</strong>, una "Or<strong>de</strong>nanza sobre el trato <strong>de</strong> vinos propiosen la ciudad <strong>de</strong> <strong>Betanzos</strong> y sus arrabales", amenazaba con pérdidas <strong>de</strong> lamercancía yfuertes sanciones económicas a quien vendiese o recibiesevino <strong>de</strong> fuera <strong>de</strong>l municipio: ".... que ninguna persona non fose ousada <strong>de</strong>traxer a dita ciudad <strong>de</strong> (sic) sus alfoses y arrabal vino <strong>de</strong> fora parte, salvoda colleita dos vezinnos da dita ziudad pra o ven<strong>de</strong>r nin pra o beber...." y... que ningun eso mesmo sea ousado rescibir o tal viña ni lo consentir anguna persona en su casa....".El 7 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1.591, las "Or<strong>de</strong>nanzas generales <strong>de</strong> la ciudad <strong>de</strong>etanzos", redactadas por el Regimiento y aprobadas por el ConsejoReal, establecían una serie <strong>de</strong> normas para:Las vendimias, en lo concerniente al escrupuloso respeto encuento a los turnos y fechas <strong>de</strong> las mismas: ".... que ninguna persona <strong>de</strong>inguna calidad y preeminencia que sea osado <strong>de</strong> vindimiar ninguna en
- Page 1 and 2:
Omou9v.001.o1o1-rpivNozvd 9/1q32•
- Page 4 and 5:
O ALCALDE SAUDAUn ano máis á cheg
- Page 6: Étr10011101MYARMIOPAULFAIRAMOWUGYA
- Page 9 and 10: dia 1.11,00 Salvas. Alboradas. Danz
- Page 11 and 12: 12,00 Salvas.17,30 Parque Municipal
- Page 13 and 14: 10,00 XVII GRAN PREMIO DE CICLISMO
- Page 15 and 16: 12,00 Salvas.18,00 CAMPEONATO PROVI
- Page 17 and 18: A19(áRITINA-12,00 Salvas.18,00 1 C
- Page 19 and 20: ,a4fve:i44,11,00 Salva de bombas. A
- Page 21: COLABORADORES ESPECIALESFESTAS 90CA
- Page 24 and 25: F állárdLIffFLORES Y PLANTASServi
- Page 26 and 27: pales (1).Es significativa la aprec
- Page 28: Capitulo 17 (marginado) Houtro si q
- Page 31 and 32: ememorial que tenian de elegir Proc
- Page 34 and 35: DECORACIONESLOCARPINTURA EN GENERAL
- Page 36 and 37: A FROL DAS MARI ÑASporRICARDO G. G
- Page 38 and 39: SAVIA Y RAICESDE UN PUEBLOporFranci
- Page 40 and 41: HA COLABORADO CON EL EXCMO AYUNTAMI
- Page 42 and 43: DIANA Y LOS IDUSDE AGOSTOBRAIS DA B
- Page 44 and 45: SEGUROSDELEGADO EN BETANZOS:Venta y
- Page 46 and 47: Del 14 al 25 de agosto, se celebran
- Page 48 and 49: FLAVIUM BRIGANTIUMporBEATRIZ TORRES
- Page 50 and 51: FRIO INDUSTRIALDISTRIBUIDOR OFICIAL
- Page 52 and 53: LAS RAZONES DE UN EXITOCULINARIOpor
- Page 54 and 55: Rúa Traviesa, 47Teléfono 77 10 56
- Page 58 and 59: los dichos montes ni en otra parte,
- Page 60 and 61: "Lo bueno, si es breve, dos veces b
- Page 62 and 63: estaurante-mesónamoriñosdeséxall
- Page 64 and 65: Compañia de Seguros Generales y Re
- Page 66 and 67: 111:11cristaleríagallegaLUIS SUÁR
- Page 68: fR GO NDECORACIONES CORTINAS - TAPI
- Page 71: MESONbeJ AMONCERVECERIAFIAMBRESESPE
- Page 74 and 75: CHATARRAS - HIERROS - METALESALM. H
- Page 76 and 77: COLABORADOR ESPECIAL FESTAS-90Pe KI
- Page 78 and 79: que lavar a la intemperie. Ellos se
- Page 81 and 82: FONTANERIA Y CALEFACCIONME1LANFERRE
- Page 83 and 84: EL "TOUR" DE BETANZOSporJOSE LUIS B
- Page 85 and 86: COLABORADOR ESPECIAL FESTAS-90FELIC
- Page 87 and 88: TALLERESBETANZOSCHAPA Y PINTURALACO
- Page 89 and 90: "A FONTE DOS ANXES"porM. FOLGUEIRAS
- Page 91 and 92: SUPERMERCADOVda. e HijosdePEDREIRAC
- Page 93 and 94: CAFE BARCAPITOLLES DESEA FELICES FI
- Page 95 and 96: 1408 bE NÚÑEZ.CASA FUNDADA EN 187
- Page 97 and 98: ~ro*woomemi,,tkX11.#011"0#1,,A811,1
- Page 99 and 100: fóra Iles inquire a súa orixe. E
- Page 101 and 102: EN BETANZOS:COMERCIAL AUTODIESEL, S
- Page 103 and 104: PMATADERO,FRIED :IFICO:‘ OE 11011
- Page 105 and 106: juntas en la última oración, los
- Page 107 and 108:
COLABORADOR ESPECIAL FESTAS-90NO SE
- Page 109:
CORRECCION DE DATOSPROGRAMA DE FIES