Ahozko Euskal Literatura Antologia liburua_interneterako

28 Xabier PayaKoldo Mitxelenak aipatzen duenez (Mitxelena, 1988: 25), ber-tsolarien tradizioa zaharra da, “Garibayk aipatzen dituen xv. men-deko dama inprobisatzaileen garaikoa gutxienez”, baina generoarendatazio historiko zaharrena Joxe Azurmendik ematen du (Azurmendi,1980):1452ko Bizkaiko Foru Zaharrak bi aipamen egiten dizkio ber-tsolaritzari, eta ebidentzia horrek agerian uzten du bertsolaritzajarduera sustraitua zela xv. mendean, izan ere, bestela ez baitzutendebekatuko.Foruak bi inprobisatzaile mota aipatzen ditu: “erostagile” edohiletariak, Europako beste hainbat kulturatan ezagunak, eta “pro-fazadak” egiten zituzten profazadoreak, hau da, genero satirikoajorratzen zuten emakumeak. Merkatu-egun, festa eta bestelako ospa-kizunetan jarduten omen ziren, eta, segur aski, jarduera hura izangozen egungo bertsolaritzaren aurrekari zaharrena. Tamalez, ez duguorduko bertsorik, ezta hurrengo hiru mendeetako alerik ere, eta bat-bateko bertsolaritzaren lehen sorkari grabatuen bila abiatuz gero,bertso zaharrenak 1930eko hamarkadakoak dira.Garai hartatik kontserbatu diren bertsoak ia beti bertso jarriakdira, paperean idatziak eta ez inprobisatuak. Bertso idatzi horienegileak ospe handiko bertsolariak izan ziren, euren garaietako kro-nika eta kontakizunen arabera, baina ez dugu modurik ebidentziekinhalako baieztapenik egiteko, ez baitugu haien jardunaren laginik, etairaunarazitako bertsoak ere eta bertso-aldiak auskalo zenbat molda-tuko ziren belaunaldiz belaunaldi.Edozein kasutan, bat-bateko bertsogintzaren lehenbiziko errefe-rentzia dokumentatua, nolabaiteko sinesgarritasuna izan dezakeena,1802ko bertso-gudu edo desafio batekoa da, 1799ko bertsorik aurkilitekeen arren: bi bertsolarik luzaroan jarduten zuten elkarren aurkabertsotan, saioaren ondorenean epaile talde batek ebatz zezan saioharen garailea. Saioa gogoratzeko motibo nagusia bertsolarien jar-dunaren kalitatea izango zen ziurrenik, orduan botatako ale gutxibatzuk baino ez izan arren; hala ere, ematen du saioaren apartekoizaera Tolosako plazara bildutako zale kopuru ezohikoak eraginzuela, 4.000lagun elkartu baitziren saioa entzuteko. Bertso-paperenale zaharrenei dagokienez, Iztuetak dio xviii. mende bukaeran zabal-tzen ziren bertso jarriek nagusiki pilotarien balentrien berri ematen