Ahozko Euskal Literatura Antologia liburua_interneterako

30 Xabier Paya1) Historiaurrea: : aro hau bertsolaritzaren hasieratik 1900. urterabitartera hedatzen da. Tarte honetan jarduera nagusia bertsojarriena da, ez bat-batekoena; segur aski, bertsolariak bat-bateanere jardungo ziren, baina ez dugu hori frogatzerik, ez behintzat arohonetan.2) Bertsolaritza marjinaletik lehen txapelketetara: 1900etik1936rakoaro honek bertsolaritzak xx. mendearen hasieran izan zuen eralda-ketaren isla jasotzen du. Bi faktore nagusik eragin zuten arte honenberpizkundea: alde batetik, Manuel Lekuonak bertsolaritzarenikerketarako oinarriak ezarri zituen, eta, bestetik, zenbait kulturelkartek eta euskal mugimendu abertzaleak baserri girotik hirirajauzi egiten ari zen herriaren balio kulturalak sustatzea erabakizuten.3) Isil aroa: : Frankismoaren lehen aroak gogor jo zuen bertsolaritza, eta,beraz, ez da 1945era bitartean aipa litekeen bertso jarduerarik.4) Bizirik irautea: 1945etik1960ra, bertsolaritza pixkanaka berpiz-ten hasi zen hegoaldean eta indarra eskuratu zuen iparraldean.Hegoaldean saio ugari antolatu ez bazen ere, aro honetako bertso-laritzaren balio handiena iraunaraztea bera da. Iparraldean, aldiz,Teodoro Hernandorena mediku erbesteratuak ahozko tradizioaksustatzeko mugimendu kultural indartsua jarri zuen abian.5) Erresistentzia: Frankismoaren protekzionismo (Espainia eta besteestatuen arteko merkataritza eta nazioarteko harremanak murriztekopolitika) aroaren bukaerak diktaduraren aurkako erresisten-tzia indartu zuen (1960-1979). Bertsolaritzak bizirik iraun zionezaro zailenari, bertsolariak gobernu zapaltzailearen aurkako ahotsbilakatu ziren. Zentsurak bertso-saio ugari debekatu zituen, baitabertsolariei isunak jarri ere; Jon Lopategi bertsolari bizkaitarrakkartzelara joan behar izan zuen.6) Herritik publikora: xx. mendearen azken bi hamarkadak bertsola-ritzaren berpizkunde handiena izan ziren; ordura arteko entzuleriahomogeneoa heterogeneo bihurtu zen. Xabier Amuriza bertsolariaksorkuntzaren sofistikazioa bultzatu zuen, bere plazako jardu-naren bidez zein bertsotan ikasteko idatzitako metodo eta liburuenbitartez. Garai berean, Andoni Egaña txapelak irabazten hasiko