01.03.2013 Views

qimia X klasi

qimia X klasi

qimia X klasi

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

samuSao<br />

rveuli<br />

<strong>qimia</strong><br />

X


manana vardiaSvili<br />

samuSao rveuli<br />

<strong>qimia</strong><br />

X <strong>klasi</strong><br />

grifi mieniWa 2012 wels ssip ganaTlebis xarisxis ganviTarebis<br />

erovnuli centris (brZaneba # 375, 18. 05. 2012) mier<br />

gamomcemloba inteleqti<br />

Tbilisi 2012


manana vardiaSvili<br />

<strong>qimia</strong> X<br />

samuSao rveuli<br />

gamomcemloba inteleqti<br />

Tbilisi 2012<br />

Manana Vardiashvili<br />

cheMistry X<br />

WorkINg WrItINg-Book<br />

INtELEktI PUBLISHErS<br />

tbilisi 2012<br />

gamomcemloba inteleqti<br />

Tbilisi, ilia WavWavaZis gamziri #5<br />

225-05-22, 5(99) 55-66-54<br />

faqsi: 225-05-22<br />

elfosta: inteleqti@caucasus.net vebgverdi: www.intelekti.ge<br />

ISBN 978-9941-439-75-9<br />

© manana vardiaSvili, 2012<br />

© gamomcemloba `inteleqti~, 2012


1 ras fiqrobT, aqvs Tu ara ma sa gamo sxivebis Semadgenel nawi lakebs? rogori<br />

muxti aqvs α, β da γ gamo sxivebas? daasabuTeT Tqveni varaudi.<br />

______________________________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

2 SeavseT sqema Semdegi cnebebisa da aRniSvnebis gamoyenebiT: eleqtroni – e – ,<br />

protoni – P<br />

1<br />

1 , neitroni – n<br />

1<br />

0 , birTvi, `Zalian mcire masa~. Semdeg ki gamoitaneT<br />

daskvna.<br />

masa<br />

daskvna:<br />

muxti<br />

simbolo masa<br />

atomis agebuleba<br />

muxti<br />

atomidan – atomamde<br />

simbolo masa<br />

1.1<br />

muxti<br />

simbolo<br />

atomi, eleqtroneitraluria, ra d gan ______________________________<br />

atomis masa Tavmoyrilia _______________________________________<br />

atom birTvs aqvs ______________________________________________<br />

muxti, radgan ________________________________________________<br />

3


SeasruleT paragrafis bolos mocemuli davalebebi.<br />

4


1 SeadgineT protiumis atomis modeli.<br />

2 CamoayalibeT werilobiT:<br />

izotopebi<br />

a) ras ewodeba nuklidi _________________________________________________________<br />

b) ras ewodeba izotopebi _______________________________________________________<br />

3 ras udris neitronebis ricxvi azotis atomSi, Tu misi masuri ricxvia 14.<br />

SeasruleT paragrafis bolos mocemuli davalebebi<br />

1.2<br />

5


6<br />

1.3 atomTa saxeoba – qimiuri elementi<br />

1 CamoayalibeT werilobiT, ra aris qimiuri elementi _______________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

2 ras ewodeba ioni ___________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

3 ra SemTxvevaSi miiReba neitraluri atomidan ______________________________<br />

a) dadebiTad damuxtuli ioni ___________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

b) uaryofiTad damuxtuli ioni ________________________________________________<br />

SeasruleT paragrafis bolos mocemuli davalebebi.


8<br />

1.4 eleqtronis mdgomareoba atomSi<br />

1 CamoayalibeT werilobiT: a) ra aris orbitali ____________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

b) ra aris energetikuli qvedone _______________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

g) ra aris energetikuli done, anu eleqtronuli Sre __________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

2 ramdeni orbitalia a) s qvedoneze _________ b) p qvedoneze _________<br />

g) d qvedoneze _________ d) f qvedoneze _________<br />

SeasruleT paragrafis bolos mocemuli davalebebi.


energetikuli donis struqtura 1.5<br />

1 ras udris energetikuli doneebis ricxvi:<br />

a) heliumis b) azotis g) gogirdis d) kaliumis atomSi?<br />

axseniT Tqveni pasuxi.<br />

______________________________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

2 iangariSeT, ras udris eleqtronTa maqsimaluri ricxvi pirvel, meore, mesame<br />

da meoTxe energetikul doneze.<br />

______________________________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

3 romeli qvedonis eleqtronebs aqvs ufro meti energia mocemul energetikul<br />

doneze?<br />

daasabuTeT Tqveni varaudi.<br />

______________________________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

4 iangariSeT orbitalebis raodenoba me-3 energetikul doneze. ramdenia<br />

maT Soris d-orbitali? ratom fiqrobT ase? varaudi SeamowmeT cxrilis<br />

saSualebiT.<br />

SeasruleT paragrafis bolos mocemuli davalebebi<br />

9


SeasruleT paragrafis bolos mocemuli davalebebi.<br />

10


energetikuli donis struqturis gamosaxva<br />

1.6<br />

1 CamoayalibeT paulis principi ____________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

2 sul ramdeni eleqtroni moTavsdeba p-qvedoneze? ratom fiqrobT ase?<br />

______________________________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

3 ra kavSiria eleqtronebis mier orbitalebis Sevsebis Tanmimdevrobasa da<br />

eleq tronis energias Soris. ra TanmimdevrobiT ivseba orbitalebi __________<br />

______________________________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

4 warmoidgineT, rom raRac Zalis gavleniT eleqtronebi moscilda birTvs<br />

da axla TanmimdevrobiT unda `dabrundnen~ atomSi. pirvelad romeli eleqtronebi<br />

dabrundeba, romelTac meti energia aqvs da birTvTan naklebad<br />

miizideba, Tu piri qiT? da asabuTeT Tqveni varaudi.<br />

______________________________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

5 ras ewodeba:<br />

a) s elementi ____________________________________________________________________<br />

b) p elementi ___________________________________________________________________<br />

g) d elementi ___________________________________________________________________<br />

6 gamosaxeT, rogor ganlagdeba a) 4 eleqtroni p-qvedoneze? b) 5 eleqtroni<br />

d-qvedoneze?<br />

11


SeasruleT paragrafis bolos mocemuli davalebebi.<br />

12


d-qvedone elementis atomSi<br />

1 ramdeni qvedonea mesame energetikul doneze? Seivso Tu ara eleqtronebiT<br />

mesame periodis elementebis d-qvedone? ivaraudeT, ra wesiT gagrZeldeba<br />

eleqtronebis ganlageba energetikul doneze IV didi periodis elementebis<br />

SemTxvevaSi.<br />

______________________________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

2 sxva d elementebisagan gansxvavebiT ra Tavisebureba SeiniSneba qromisa da<br />

spilenZis atomebis eleqtronul agebulebaSi? SeadgineT maTi eleqtronuli<br />

formulebi<br />

______________________________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

3 SeadgineT momdevno elementebis 32 ge, 33 As, 34 Se, 35 Br eleqtronuli for mulebi.<br />

______________________________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

SeasruleT paragrafis bolos mocemuli davalebebi<br />

1.7<br />

13


kvanturi ricxvebi<br />

1 daadgineT ℓ-is mniSvnelobebi, rodesac n=2. CamoayalibeT ra kavSiria ℓ-is<br />

mniSvnelobebis raodenobasa da qvedoneebis raodenobas Soris.<br />

______________________________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

SeasruleT paragrafis bolos mocemuli davalebebi.<br />

1.8<br />

15


1 SeiswavleT periodul sistemaSi qimiur elementTa ganlageba fardobiTi<br />

atomuri masis zrdis mixedviT.<br />

SeecadeT, axsnaT, ratom irRveva es principi argonis da kaliumis K SemTxvevaSi?<br />

ra Seicvleboda periodul sistemaSi es elementebi fardobiTi atomuri masis<br />

zrdis mixedviT rom iyos ganlagebuli? iangariSeT argonisa da kaliumis<br />

izotopebis narevis saSualo fardobiTi atomuri masebi.<br />

16<br />

argonis<br />

izotopebi<br />

moluri wili<br />

bunebrivi izotopebis<br />

narevSi<br />

36 Ar 0,31%<br />

38 Ar 0,06%<br />

40 Ar 99,6%<br />

kaliumis<br />

izotopebi<br />

moluri wili<br />

bunebrivi izotopebis<br />

narevSi<br />

39 k 93,38%<br />

40 k 0,01%<br />

41 k 6,61%<br />

2 ivaraudeT, romel da ramden eleqtrons gamoiyenebs qimiuri reaqciebSi<br />

magaliTad IIA jgufis metalebi?<br />

aris Tu ara maTi qimiur Tvisebebi msgavsi?<br />

ra Sedgenilobis oqsids da hidroqsids warmoqmnis?<br />

gaixseneT agreTve, ra kavSiria periodis nomersa da atomSi eleq tronuli<br />

Sreebis raodenobas Soris?<br />

______________________________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

3 perioduli sistemis fragmentSi TiToeul elements miuwereT umaRlesi<br />

JangbadnaerTis da misi Sesabamisi hidroqsidis formula. miuTiTeT, mJava,<br />

fuZe da amfoteruli bunebisaa hidroqsidebi.<br />

daadgineT am naerTebis TvisebaTa cvlilebis kanonzomiereba periodSi.<br />

iA iiA iiiA iVA VA ViA ViiA<br />

II<br />

III<br />

IV<br />

Li<br />

Li 2 o – fuZe<br />

oqsidi<br />

LioH – tute<br />

1.9 perioduli sistema da atomis eleqtronuli agebuleba<br />

Be<br />

BeoO – amfo teruli<br />

Be(oH) 2<br />

– amfo te ruli<br />

B<br />

B 2 o 3 O – mJava<br />

oqsidi<br />

H 3 Bo 3 – mJava<br />

Al<br />

Al 2 o 3 – amfo teru<br />

li oqsidi<br />

Al(oH) 3 – amfote<br />

ruli<br />

C<br />

Co 2 O – mJava<br />

oqsidi<br />

H 2 Co 3 – mJava<br />

N<br />

N 2 o 5 O – mJava<br />

oqsidi<br />

HNo 3 – mJava<br />

o F<br />

fToris oqsidicnobili<br />

ar arisF


SeasruleT paragrafis bolos mocemuli davalebebi<br />

17


1 amowereT perioduli sistemis pirveli sami periodis elementebis sim boloebi<br />

TanmimdevrobiT. TiToeuls miuwereT gare Sris eleqtronuli formula.<br />

daasaxeleT elementebi, romelTa gare eleqtronuli Sris agebuleba<br />

msgavsia. ras fiqrobT maTi qimiuri Tvisebebis Sesaxeb?<br />

18<br />

1.10 atomis eleqtronuli agebuleba da<br />

TvisebaTa perioduli cvlileba<br />

______________________________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

SeasruleT paragrafis bolos mocemuli davalebebi.


1 1) uwodebdiT Tu ara ionizaciis energiis cvlilebas perioduls? daasabuTeT<br />

Tqveni varaudi;<br />

ionizaciis energia d perioduli sistema<br />

1.11<br />

2) erTi da imave periodis elementebidan romels aqvs:<br />

a) yvelaze meti ionizaciis energia? amoiwereT am elementTa simboloebi.<br />

b) yvelaze naklebi ionizaciis energia?<br />

amoiwereT am elementTa simboloebi; ______________________________________<br />

3) periodul sistemaSi, es elementebi periodis dasawyisia ganlagebuli Tu<br />

bolos?<br />

2 romeli ionis warmoqmnaa ufro ioli, Mg 2+ -is Tu Na + -is. axseniT Tqveni pasuxi<br />

suraTze gamosaxuli grafikis monacemebze dayrdnobiT.<br />

______________________________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

3 CamoayalibeT werilobiT: rogor da ratom icvleba elementTa metaluri<br />

da arametaluri Tvisebebi periodSi ionizaciis energiis cvlilebis mixedviT.<br />

______________________________________________________________________________<br />

______________________________________________________________________________<br />

19

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!