qarTuli gerbTmcodneoba anu heraldika
qarTuli gerbTmcodneoba anu heraldika
qarTuli gerbTmcodneoba anu heraldika
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>qarTuli</strong> <strong>gerbTmcodneoba</strong> <strong>anu</strong> <strong>heraldika</strong><br />
Sesavali<br />
<strong>heraldika</strong>s saqarTveloSi sakmaod xangrZlivi da saintereso<br />
tradicia aqvs. miuxedavad amisa, sabWoTa periodis istoriografiaSi<br />
arsebuli erTgvari ideologiuri tabuebis gamo saistorio<br />
mecnierebis es damxmare dargi wlebis manZilze metad sustad<br />
Seiswavleboda. am mizeziT da agreTve qveynis damoukideblobisa da<br />
TviTSegnebis aRdgenasTan erTad heraldikisadmi sazogadoebaSi<br />
gaRvivebuli interesis gamo aucilebeli Seiqna mocemuli saistorio<br />
disciplinis zedmiwevniTi gamokvleva da qarTul sazogadoebriv<br />
cnobierebaSi misTvis kuTvnili adgilis miCena, damkvidreba.<br />
winamdebare kvlevaze muSaobisas miznad visaxavdiT am Taviseburi<br />
vakuumis Sevsebas da <strong>qarTuli</strong> heraldikis dargSi safuZvliani<br />
samecniero tipis naSromis Seqmnas. bunebrivia igi ver iqneba<br />
absoluturad amomwuravi, Tumca SevecdebiT warmovaCinoT Temis<br />
ZiriTadi problematika da SeZlebisdagvarad gadavWraT igi,<br />
zogierTi sakiTxis dazusteba an gamokvleva ki momaval samecniero<br />
Ziebas mivandoT.<br />
Tematikis siaxlis gamo daviwyoT Tavidan _ davsvaT, sakvlevi<br />
sferos sazRvrebis ganmapirobebeli ori principuli kiTxva:<br />
ra aris gerbi? gerbi aris iuridiuli an raimegvarad warCinebuli<br />
kerZo piris memkvidreobiT gardamavali da dadgenili wesebis<br />
mixedviT Sedgenili simboluri gamosaxuleba <strong>anu</strong> gamosarCevi niSani.<br />
ra aris <strong>heraldika</strong>? <strong>heraldika</strong> aris gerbebis Seqmnis wesebis<br />
maregulirebeli da ukve Seqmnili gerbebis Semswavleli mecniereba _<br />
damxmare saistorio disciplina.<br />
heraldikis Cveneul axsnaSi imTaviTve Zevs misi, ase vTqvaT ormagi<br />
ganmarteba. Tumca, bolo xans am sityvas mesame ufro<br />
mravlismomcvel, ganvrcobil Sinaarssac mateben xolme da<br />
praqtikulad nebismieri saxis, epoqis simbolur gamosaxulebas<br />
heraldikis sferoSi aqceven. Cveni azriT es ar aris marTebuli. TviT<br />
sityva ~<strong>heraldika</strong>~ bunebrivad momdinareobs ~heroldidan~ (ger.<br />
~heeralt~ _ Tavdapirvelad vaterani mebrZolebi, romlTa turnirebze,<br />
dResaswaulebsa da orTabrZolebze daswreba sapatiod iTvleboda<br />
1<br />
1 ).<br />
igi SuasaukuneebSi gaCenili specialuri terminia, romelic Tavisi<br />
warmoqmnidan moyolebuli dRemde sruliad konkretuli SinaarsiT<br />
ixmareboda. amis gamo miuReblad, uadgilod da arasaWirod migvaCnia<br />
misi TavisTavadi Sinaarsis gaumarTlebeli gafarToeba. amasTanave<br />
sxvadasxvagvari simboluri gamosaxulebani zogadad simbolikis<br />
farglebSi eqceva da am mxriv TviT <strong>heraldika</strong>c ki SesaZloa<br />
nawilobriv mainc am zogadi simbolikis sazRvrebSi unda moviazroT.<br />
mocemul SemTxvevaSi arc is aris marTebuli, rom vinaidan ar<br />
arsebobs amgvari specialuri saistorio disciplina _ simbolika,
amitom nebismieri simbolo <strong>heraldika</strong>s mivakuTvnoT da swored mis<br />
specialistebs mivandoT yovelgvari somboloebis kvleva. Cvenis Rrma<br />
rwmeniT es unda moxdes mxolod maSin, roca simbolo raimenairad<br />
exeba gerbs, xolo Tu simbolo martooden vTqvaT monetaze anac<br />
beWedzea gamosaxuli, maSin igi Sesabamisad numizmatikis da<br />
sfragistikis sakvlevi sagani xdeba.<br />
yovelive zemoT Tqmulis gaTvaliswinebiT, gvsurs Tavidanve<br />
movniSnoT sakvlevi sagnis CarCoebi. warmodgenili samecniero Sroma<br />
eZRvneba qarTul <strong>heraldika</strong>s (sityvis pirdapiri da ara, ase vTqvaT,<br />
ganvrcobili gagebiT) <strong>anu</strong> <strong>gerbTmcodneoba</strong>s. es niSnavs, rom masSi<br />
ZiriTadad ganxiluli iqneba Cvens xelT arsebuli saqarTveloSi<br />
Seqmnili uklebliv yvela sagvareulo (ara aqvs mniSvneloba iqneba es<br />
<strong>qarTuli</strong> Tu ucxouri gvari), samxareo Tu e. w. korporaciuli gerbi,<br />
agreTve ucxoeTSi dafiqsirebuli saqarTvelosTan riTime mainc<br />
dakavSirebuli nebismieri saxis da tipis gerbi. yuradRebas<br />
gavamaxvilebT imazec, rom sakvlev obieqts swored gerbebi da maTi<br />
Semadgeneli simboloebi warmoadgens. sxva simbolur gamosaxulebebs<br />
ki SevexebiT mxolod im SemTxvevaSi, Tu Cveni SexedulebiT igi<br />
aRmoCndeba romelime konkretuli sagerbe simbolos winamorbedi an<br />
kidev sxva raimegvarad iqneba dakavSirebuli masTan.<br />
sakuTriv gerbTmcodneobiT kvlevas Tan erTvis <strong>heraldika</strong>sTan<br />
dakavSirebul wyaroTa mimoxilva, saqarTveloSi sakiTxis Seswavlis<br />
istoria, internetis qselSi ganTavsebuli <strong>qarTuli</strong> da zogadi<br />
heraldikisTvis saintereso masalebis anotirebuli bibliografia,<br />
terminologiuri glosariumi, emblematikuri leqsikoni, saZieblebi<br />
da sxvadasxvagvari cxrilebi.<br />
<strong>qarTuli</strong> gerbTmcodneobis wyaroebi<br />
gerbTmcodneobisTvis mniSvnelovani masalis Semcveli wyaroebi<br />
sazogadod or mTavar jgufad SeiZleba daiyos: pirveli _ ase vTqvaT<br />
dokumenturi, <strong>anu</strong> sagerbe gamosaxulebebis an aRwerilobebis<br />
Semcveli sabuTebi, werilebi, sagerbeebi da a. S.; meore _<br />
materialuri, <strong>anu</strong> heraldikuri simbolikis Semcveli materialuri<br />
kulturis Zeglebi, sxva gamoyenebiTi daniSnulebis mqone sagnebi da<br />
saflavis qvebi. aRsaniSnavia, rom <strong>qarTuli</strong> heraldikisTvis<br />
saintereso orive jgufis wyaroebi sakmaod mogvepoveba, rogorc<br />
saqarTveloSi, aseve mis farglebs gareT.<br />
<strong>qarTuli</strong> wyaroebi<br />
mSobliur <strong>gerbTmcodneoba</strong>sTan dakavSirebul Cvenamde moRweul<br />
qarTul saistorio wyaroebs qronologiuri rigis mixedviT Tu<br />
ganvixilavT, maT Soris upirvelesi adgili vaxtang VI-is mier<br />
2
TbilisSi gamocemul pirvel qarTul nabeWd wignebs ergeba. es aris<br />
Cvens mier “dokumenturad” wodebul wyaroTa nimuSebi: 1709 wels<br />
gamocemuli “samociqulo”, 1710 wels gamocemuli “kondaki” da 1712<br />
wels gamocemuli “vefxistyaosani”. TiToeul maTganze aRbeWdilia,<br />
rogorc Cans, Tavad vaxtang VI-is mier Sdgenili bagrationebis<br />
samefo dinastiis gerbi da kompoziciis ganmmartavi ramdenime<br />
strofiani leqsi 2 .<br />
/vaxuSti batoniSvilis pirveli atlasidan/ (1-1)<br />
Zlier mniSvnelovani wyaroa agreTve batoniSvil vaxuSti<br />
bagrationis 1735 wels Sedgenil kavkasiis atlass darTuli gerbebis<br />
krebuli, romelic gamoirCeva originalurobiT, farebis kuTvnilebisa<br />
Tu maTi avtoris konkretizaciiT da amasTanave <strong>qarTuli</strong><br />
gerbTmcodneobisTvis mTeli rigi novatoruli midgomebiT. sagerbe<br />
gamosaxulebani atlasis Semdeg rukebze aris datanebuli: pirveli<br />
atlasi, 1735 weli _ ruka “samefo iberiisa <strong>anu</strong> yovlisa<br />
saqarTvelosi” 3 , samcxe saaTabagos ruka 4 , qarTlis ruka 5 , kaxeTis<br />
ruka 6 , ruka “sauflosa movakanisa” <strong>anu</strong> Sirvanisa 7 .<br />
XVIII saukunis meore naxevars ganekuTvneba erekle II-is mier<br />
gacemuli saTavado titulisa da amasTan erTad sagvareulo gerbis<br />
boZebis sigelebi, romlebic Tavisi unikalurobiT uaRresad<br />
mniSvnelovania <strong>qarTuli</strong> heraldikisTvis. sigelebis CvenTvis<br />
saintereso monakveTebSi, rogorc wesi moTxrobilia mocemuli gvaris<br />
istoria da misi damsaxureba saqarTvelos samefo karis winaSe,<br />
Semdeg ki gerbis dawvrilebiTi aRweriloba, kompoziciis simboluri<br />
Sinaarsobrivi ganmartebebiTurT 8 .<br />
aseve erekle II-is epoqas, ufro zustad ki 1783 wlis traqtats<br />
ukavSirdeba da Cvens mier SemoTavazebuli klasifikaciis mixedviT,<br />
materialur wyaroTa tips miekuTvneba qarTl-kaxeTis samefosa da<br />
ruseTiis imperiis Soris dadebuli georgievskis traqtatis<br />
erekleseuli sabeWdavi (daculia xelnawerTa institutSi), masze<br />
amotvifruli saxelmwifo da samxareo gerbebiT. swored es<br />
3
ukanaskneli xdis wyaros gamorCeuls, vinaidan e. w. [samamulo,<br />
adgilobrivi, saadgilmamulo, miwaTa _ land arms, земельные, местные],<br />
igive samxareo da saqalaqo <strong>qarTuli</strong> gerbebi Zlier mcire<br />
raodenobiT mogvepoveba.<br />
amave xanis, oRond sruliad gansxvavebuli saxis _ numizmatikur<br />
wyaroebs ganekuTvneba erekle II-is mier SemoRebuli monetebi<br />
bagratovanTa gerbSi Semavali detalebiT da TbilisSi moWrili<br />
monetebi, maTze aRbeWdili saintereso simbolikiT _ savaraudod<br />
Sevardnis da xoxobis [mfrinvelis] gamosaxulebiT 9 .<br />
fasdaudebeli wyaroa <strong>qarTuli</strong> heraldikis istoriisTvis<br />
batoniSvil ioane bagrationis mier 1825-28 wlebSi dawerili<br />
~xumarswavla~ <strong>anu</strong>, rogorc mas kidev uwodeben, ~kalmasoba~. am<br />
nawarmoebSi ramdenjermea saubari gerbebze, xolo ~Raraldikas~<br />
calke Tavic ki eZRvneba. ioane batoniSvilis ~kalmasobis~ meSveobiT<br />
SesaZlo xdeba warmovidginoT sakmaod sruli suraTi imisa Tu<br />
rogor icnobdnen imxanad CvenSi <strong>heraldika</strong>s, ra adgili eWira mas<br />
sazogadoebriv cxovrebaSi da a. S. 10<br />
XIX saukunidan moyolebuli sagrZnoblad imata materialuri saxis<br />
wyaroebma _ moxSirda sagerbe gamosaxulebebis datana<br />
sayofaTcxovrebo gamoyenebis sagnebsa Tu saflavis qvebze. Cveni<br />
azriT, es movlena sazogadoebis zeda fenaSi gerbebis swrafi da<br />
sakmaod farTo gavrcelebis, ase vTqvaT popularizaciis mauwyeblad<br />
SeiZleba miviCnioT.<br />
/bagrationTa erT-erTi warmomadgenlis saflavis qva aleqsandre<br />
nevelis lavradan, sankt-peterburgi/ (1-2)<br />
mocemuli periodis wyaroTa am jgufs ganekuTvneba da maTSi<br />
gamorCeuli adgili upyria s. janaSias saxelobis saxelmwifo<br />
saistorio muzeumSi dacul guriis samTavros brinjaoSi Camosxmul<br />
gerbs, amave dawesebulebaSi gamofenil amilaxvarTa erT-erT<br />
warmomadgenels rusebis mier boZebul reliefur sagerbe<br />
kompoziciasa da xelovnebis istoriis muzeumis oqros fondSi<br />
4
dacul dadianebis saTavado sagvareulos kuTvnil vercxlis langars<br />
samegrelos samTavros gerbiT.<br />
imave saukunis Sua da gansakuTrebiT mogviano wlebSi Zlier<br />
gaxSirda warCinebulTa saflavis qvebze da maT sagvareulo saZvale<br />
eklesiebSi mocemuli gvarebis gerbebis ama Tu im saxiT gamoxatva.<br />
amgvari gamosaxulebani uxvad moipoveba sveticxovlis da Tbilisis<br />
qaSveTis taZrebSi, SedarebiT naklebi _ qvaTaxevvis, axali SuamTis<br />
monastrebSi, sionis, alaverdisa Tu mTawmindis mama daviTis<br />
taZrebSi. kidev ufro masobrivi saxe miiRo am movlenam saqarTvelos<br />
sazRvrebs gareT, ruseTs gadasaxlebul qarTvel Tavad-aznaurTa<br />
Soris. rasakvirvelia wina aswleulebSic kveTdnen saflavis qvebze<br />
garkveul figurebs, magram umeteswil isini an martooden religiur,<br />
arasimbolur da mxolod ornamentul xasiaTs atarebdnen, anac<br />
ubralod, Selamazebul xelrTviT warweras warmoadgendnen.<br />
XX saukunis damdegs ganekuTvneba <strong>qarTuli</strong> heraldikisTvis<br />
umniSvnelovanesi wyaro, istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo<br />
muzeumis gliptikis fondSi daculi oskar getlingis arqivi. aq<br />
Semonaxuli uxvi sfragistikuli masala Sedgeba ruseTis imperiis<br />
warCinebuli gvarebis, maT Soris <strong>qarTuli</strong> sagvareuloebis gerbebis<br />
Semcveli beWdebis da maTi anabeWdebis koleqciisgan. arqivi agreTve<br />
moicavs vrcel mimoweras getlingsa da ruseTis sagerbe muzeumis<br />
xelmZRvanels, sankt-peterburgel istorikoss vladimer kreskentis Ze<br />
lukomskis Soris. mimowera sxva gerbTmcodneobiT problemebTan<br />
erTad xSirad exeboda qarTul <strong>heraldika</strong>sTan dakavSirebul<br />
sakiTxebs 11 .<br />
/getlingis koleqcia/ (1-3 a. b.)<br />
saerTod <strong>heraldika</strong> Zlier axlos dgas sfragistikasTan. evropaSi,<br />
miTumetes adreul etapze gerbuli gamosaxulebani an pirdapir<br />
daitaneboda beWdebze an warmodgeboda kidev ufro Zvel sabeWdavebze<br />
asaxuli simboloebidan. SedarebiT gansxvavebul suraTs vxvdebiT<br />
saqarTveloSi. CvenSi beWdebze, rogorc wesi, iSviaTi SemTxvevebis<br />
5
gamoklebiT mxolod warwerebi an xelrTvebi dahqondaT 12 . amis gamo,<br />
saqarTveloSi, gamonaklisebis garda, romlebsac qveviT ganvixilaT,<br />
heraldikurad saintereso beWdebi metad mcire raodenobiT moipoveba.<br />
swored amitom oskar getlingis koleqcias gansakuTrebiT<br />
sagvareulo gerbebis Seswavlis mxriv gamorCeuli mniSvneloba<br />
eniWeba.<br />
sagvareulo <strong>heraldika</strong>s miZRvnili kidev erTi metad saintereso da<br />
nakleb Seswavlili wyaroa, aseve XX saukunis dasawyisSi _ 1922 wels<br />
v. cixinskis mier Seqmnili naSromi _ “Кавказский гербовник” 13 . es aris<br />
kavkasiuri warmoSobis warCinebuli gvarebis ruseTis imperiis mier<br />
damtkicebuli Tu daumtkicebeli gerbebis krebuli sagvareuloebis<br />
mokle istoriiT. aRsaRniSnavia, rom xelnaweris saxiT SemorCenil am<br />
naSromSi kavkasiuri warmoSobis gvarebis umetesobas, rogorc<br />
mocemul regionSi klasikur evropul feodalizmTan yvelaze ufro<br />
axlos mdgom qveyanas Sehferis, <strong>qarTuli</strong> an saqarTvelodan<br />
warmomdgari Tu ucxo tomis, magram misi qveSevrdomi sagvareuloebi<br />
Seadgens. amis gamo “kavkasiuri sagerbe” friad sayuradRebo da<br />
mravalmxriv originaluri, SeiZleba iTqvas unikaluri wyaroa<br />
<strong>qarTuli</strong> gerbTmcodneobisTvis.<br />
/monakveTebi ”kavkasiuri sagerbedan”/ (1-4 a. b.)<br />
Tavis droze ~kavkasiuri sagerbis~ Seqmnis idea Cafiqrebuli da<br />
ganxorcielebuli iyo saxelganTqmuli rusi heraldistis v.<br />
lukomskis mier. wamowyeba peterburgis saxelmwifo universitetis<br />
sazogadoebriv mecnierebaTa fakultetis arqeologiuri<br />
ganyofilebis aspirantis vasil viktoris Ze zenkeviCis seminaris<br />
saxiT iqna xorcSesxmuli. ~sagerbis~ Sedgena 1920-ian wlebSi<br />
6
mimdinareobda. Sromis farglebSi gadamuSavda bagrationTa saxlis<br />
yvela Stos sagerbe genealogiuri monacemi, gadaixata 250-300 gerbi,<br />
yovel maTgans daerTo sainformacio teqsti 14 .<br />
CvenTvis, iseve rogorc am cnobis pirvelad momyvanis igor<br />
vladimeris Ze borisovisTvis gaurkvevelia Tu ratom SemorCa es<br />
Sroma baton cixinskis avtorobiT da ara lukomskis an Tundac<br />
zenkeviCisa.<br />
XIX saukunisa da XX-is dasawyisis gamorCeuli da metad<br />
originaluri wyaroa <strong>qarTuli</strong> korporaciuli heraldikisa, Tbilisis<br />
da saxva mniSvnelovani savaWro qalaqebis amqarTa droSebi, romlebic<br />
daculia mxareTmcodneobis muzeumebSi. am simbolurad da<br />
ornamentulad metad datvirTul droSebs ufro konkretulad qveviT<br />
SevexebiT. aq mxolod imas davZenT, rom marTalia es veqsilologiuri<br />
masalaa, mainc gverds ver avuvliT herladikuri TvalsazrisiT mis<br />
ganxilvas, radgan iseve rogorc beWdebze gamosaxuli gerbebi, aqac<br />
heraldikur simbolikasTan gvaqvs saqme, oRond ukve droSebze<br />
gamoxatulTan.<br />
imave xanis mniSvnelovani wyaroa saqarTvelos demokratiuli<br />
respublikis konstitucia 15 . masSi dakanonebulia axali saqarTvelos<br />
axali gerbi, romelic TiTqmis sruliad mowyvetilia adrindel<br />
tradicias.<br />
<strong>qarTuli</strong> korporaciuli (firmebis, sazogadoebebis da misT.)<br />
heraldikis erTi iSviaTTagani wyaroa XX saukunis damdegs ivane<br />
javaxiSvilis iniciativiT dimitri SevardnaZis mier Sesrulebuli<br />
proeqtebi Tbilisis saxelmwifo universitetis emblemisa 16 .<br />
gasuli saukunis 20-iani, 30-iani wlebis manZilze mimdinareobda<br />
agreTve saqarTvelos sabWoTa socialisturi respublikis (saq. ssr)<br />
da mcire droiT Seqmnili amierkavkasiis sabWoTa federaciis (asfsr)<br />
gerbebis Seqmnis procesi, romelic am komunisturi<br />
“naxevradsaxelmwifoebis” konstituciebis sxvadasxva redaqciaSi<br />
aisaxa 17 .<br />
dabolos ar SeiZleba ar movixsenioT xelovnebis saxelmwifo<br />
muzeumis arqivSi daculi r. gordeevis pirad saqmeSi moTavsebuli<br />
mixeil vadbolskiseuli metad sayuradRebo CaniSvnebi qarTul<br />
<strong>heraldika</strong>ze, romelTa umravlesoba ar aris Sesuli missave<br />
avtorobiT 1980 wels gamocemul wignSi 18 .<br />
ucxouri wyaroebi<br />
ucxouri wyaroebidan, Tavisi siuxviTa da mniSvnelobiT<br />
rasakvirvelia gansakuTrebiT sayuredRebo da <strong>qarTuli</strong><br />
heraldikisTvis Seudareblad gamorCeulia rusulenovani Tu ruseTSi<br />
daculi mravalferovani saistorio gerbTmcodneobiTi masalebi.<br />
maTgan uadreulesia ruseTis car (mefe) aleqsi mixailoviCis 1672<br />
wlis ~tituliarniki~, romelSic Setanilia ruseTs daqvemdebarebuli<br />
Tu mis mfarvelobaSi myofi miwebis gerbebi, maT Soris _ qarTlis,<br />
7
kaxeTis da sruliad saqarTvelos sagerbe farebi 19 . es aris pirveli,<br />
Cvenamde moRweuli, saqarTvelosTan dakavSirebuli gerbuli<br />
gamosaxulebebi. Tumca, amis Sesaxeb arsebobs gansxvavebuli<br />
mosazreba 20 , romlis uaryofasac qveviT SevecdebiT.<br />
/ aleqsi mixailoviCis “tituliarniki”, avstriel mogzaur korbis<br />
dRiuridan/ (1-5)<br />
kidev ufro gavrcelda <strong>qarTuli</strong> gerbebi ruseTSi XVIII saukunis<br />
dasawyisidan am qveyanaSi vaxtang VI-is gamgzavrebis Semdeg. TviT<br />
ruseTSic petre I-is moRvaweobidan gamomdinare mocemul periodSi<br />
<strong>heraldika</strong>m sakmaod farTod moikida fexi. am fonze vaxtangs<br />
gayolilTagan Semdgari axali <strong>qarTuli</strong> diasporis warCinebulma<br />
nawilma imperiis saTavado titulTan erTad gerbebic daibeva.<br />
<strong>qarTuli</strong> da agreTve rusuli sagvareulo heraldikis es adreuli<br />
nimuSebi mravlad aris dafiqsirebuli sanqt-peterburgSi aleqsandre<br />
nevelis lavris nekropolisSi ganTavsebul Cven TanamemamuleTa<br />
saflavis qvebze. imave xanis materialur wyaros warmoadgens<br />
samSobloSi gamobrunebuli, magram asrtaxanSi gansvenebuli vaxtang<br />
VI-is saflavis qvaze aRbeWdili bagrationTa gerbic.<br />
<strong>qarTuli</strong> gerbebi aris gamosaxuli aseve XVIII saukunis Sua wlebSi<br />
ruseTSi _ peterburgsa da moskovSi gamocemul qarTul wignebze.<br />
maTze rogorc wesi an bagrationTa sagvareulo simbolika an<br />
amilaxvarTa gerbis uZvelesi variantebi aris aRbeWdili 21 .<br />
ruseTSi dafiqsirebuli sagvareulo gerbebis zemoT moyvanili<br />
nimuSebi metad Zvirfasia <strong>qarTuli</strong> heraldikisTvis, gansakuTrebiT<br />
maTi SedarebiT adreuli warmoSobis gamo.<br />
8
<strong>qarTuli</strong> samxareo da saxelmwifo heraldikisTvis mniSvnelovani<br />
wyaroa ruseTis imperiis did saxelmwifo gerbTan erTad<br />
saqarTvelos da misi zogierTi mxaris (mag. qarTli, kaxeTi) simbolos<br />
Semcveli sxvadasxva saxis dokumenti Tu sagani (droSa, medali Tu<br />
sxv.). amgvarTagan Zlier saintereso da originaluria q. sanqtpeterburgSi<br />
saxelmwifo ermitaJSi daculi ruseTis saxelmwifo<br />
almis (~paniri~) 1742 wlis Canaxati, romelzec sxva gamosaxulebebTan<br />
erTad <strong>qarTuli</strong> gerbebic aris aRbeWdili 22 . TviT imperiis e. w. didi<br />
saxelmwifo gerbi sabolood oficialurad 1800 wels gaformda<br />
pavle I-is specialuri manifestis safuZvelze. manifesti mdidrulad<br />
aris gaformebuli da masSi bunebrivia <strong>qarTuli</strong> miwebis gerbebic<br />
aris Setanili 23 . momavalSic saqarTvelosi da misi mxareebis gerbebi<br />
1917 wels imperiis kraxamde mudam figurirebda ruseTis saxelmwifo<br />
simbolikaSi.<br />
/ruseTis saxelmwifo alami “paniri”, 1742w./ (1-6)<br />
<strong>qarTuli</strong> heraldikisTvis umniSvnelovanesi wyaroa ruseTis imperiis<br />
heroldiis departamentis (sxvadasxva epoqaSi sxvadasxva saxelmwifo<br />
uwyebaSi Sedioda) saqmeebi sagvareulo, saqalaqo Tu samxareo<br />
gerbebis Sesaxeb, romelic sadReisod sanqt-peterburgSi ruseTis<br />
saxelmwifo saistorio arqivSi (РГИА) aris daculi<br />
9<br />
24 . am dokumentebis<br />
umTavresi faseuloba is aris, rom maTSi mocemulia sagerbe<br />
kompoziciebis sruli ganmarteba, maTi winamorbedi simbolikis,<br />
emblemis preistoriis aRwera, amasTanave, aRsaniSnavia mocemul<br />
wyaroTa praqtikulad absoluturi utyuaroba. saimperio heroldiis<br />
sabuTebidan qarTveli mkvlevarisTvis ZiriTadad XVIII saukunis<br />
bolodan, 1917 wlamde Seqmnili dokumentebia saintereso.<br />
damtkicebuli saqalaqo da sagvareulo gerbebis umravlesoba,<br />
rogorc wesi sxvadasxvagvar krebulebSi Tavsdeboda. aseTebi iyo:
useTis imperiis saTavad-aznauro gvarebis sagerbes 25 oci tomi,<br />
romelTagan pirveli aTi mogvianebiT gamoica kidec 26 ; umaRlesad<br />
damtkicebuli gerbis mqone yvela saTavad-aznauro gvaris oTxi<br />
tomisgan Semdgari sia suraTebiTurT 27 ; aseve dasuraTebuli krebuli<br />
damtkicebuli, magram ~saerTo sagerbeSi~ mouTavsebeli gerbebisa 28 da<br />
heroldmeister reiteris gankargulebiT heroldiis departementis<br />
sagerbe ganyofilebis mier Sedgenili ilustrirebuli xuTtomeuli<br />
krebuli umaRlesad damtkicebuli saqalaqo da adgilobrivi<br />
(samxareo) gerbebisa 29 .<br />
/ruseTis imperiis sagerbes satitulo gverdi/ (1-7)<br />
zemoT aRwerili masalebis g<strong>anu</strong>zomeli Rirebuleba imaSic<br />
mdgomareobs, rom mocemul SemTxvevebSi Cven saqme gvaqvs<br />
pirvelwyaroebTan, iqneba es heroldiis departamentis dokumentebi<br />
Tu sxvadasxvagvari sagerbeebi da krebulebi.<br />
rogorc <strong>qarTuli</strong>, iseve sazogadod ruseTis imperiis heraldikuri<br />
praqtikis SeswavlisTvis umniSvnelovanesi wyaroa 1918-1931 wlebSi b-n<br />
v. k. lukomskis xelmZRvanelobiT moqmedi sagerbe muzeumis saqmeebi,<br />
romelic sadReisod qalaq sanqt-peterburgis ruseTis saxelmwifo<br />
sistorio arqivSi (РГИА) inaxeba 30 . sagerbe muzeumiseuli sabuTebis<br />
ZiriTadi Rirseba maTi tipologiuri mravalferovneba aris. aq<br />
Semonaxulia mravalgvari krebuli, gerbuli dokumenti, calkeul<br />
10
mecnierTa gamoqveynebuli Tu gamouqveynebeli gerbTmcodneobiTi<br />
naSromebi, piradi arqivebi, oficialuri mimowera da a. S.<br />
sabWoTa xelisuflebis damyarebasTan erTad sagerbe Semoqmedebis<br />
dasrulebis gamo komunisturi periodidan (1917-1990 ww.)<br />
gerbTmcodneobiTi wyaroebi iSviaT gamonaklisTa garda praqtikulad<br />
ar SemorCenila. erT-erTi amgvari gamonaklisia 60-iani wlebidan<br />
moyolebuli ssrk-is sxvadasxva respublikaSi (ruseTi, moldova,<br />
ukraina, belorusi) gamomavali seriebi samkerde niSnebisa, romelzec<br />
Zveli, imperiis droindeli Tu axali, sabWouri saqalaqo gerbebi iyo<br />
gamosaxuli. maT Soris gvxvdeba saqarTvelos zogierTi saqalaqo da<br />
samxareo gerbic, sxvaTaSoris, rogorc Zveli, iseve axalic, Tumca am<br />
sakiTxze ufro dawvrilebiT qveviT SevCerdebiT.<br />
rac Seexeba dasavleT evropul wyaroebs, maTSi <strong>qarTuli</strong> heraldikis<br />
Sesaxeb ZiriTadad Zlier mwiri informacia moipoveba, romelic<br />
metwil ruseTis saxelmwifo gerbSi Semavali saqarTvelos<br />
saxelmwifo gerbis mokle aRweriT Semoifargleba 31 . Tumca, aris<br />
gamonaklisebic, magaliTad, ukve naxsenebi, ruseTs wargzavnili romis<br />
saRvTo imperiis avstrieli despanis korbis dRiurSi dafiqsirebuli<br />
saqarTvelos, qarTlis da kaxeTis gerbebi 32 , an frangi a. SafanJonis<br />
mier emigrirebuli warCinebulebisTvis Sesrulebuli <strong>qarTuli</strong><br />
saTavadaznauro sagvareuloebis gerbebi 33 .<br />
SafanJoni rogorc Cans, ZiriTadad xan ruseTis imperiis<br />
xelisuflebis mier damtkicebuli gerbebiT xelmZRvanelobda, xanac<br />
Tavad damkveTis miTiTebebis safuZvelze an maTi pirdapiri karnaxiT<br />
xatavda axal gerbebs. orive SemTxvevaSi misi qmnilebebi nakleb<br />
faseulia heraldikisTvis, vinaidan ukve damtkicebuli gerbebi isedac<br />
cnobilia CvenTvis pirvelwyaroebidan, axladSeqmnilebi ki etyoba<br />
mxolod maTi avtorebis an avtoris neba-survilis mixedviT iqmneboda.<br />
Tanac es ukanasknelni qarTvel Tavad-aznaurTa saqarTveloSi<br />
Seqmnili adreuli daumtkicebeli gerbebisgan gansxvavebiT, xSir<br />
SemTxvevaSi, gaurkveveli warmomavlobis figurebis gamoyenebiT<br />
dgeboda, romelTa analogebs verc Zvel qarTul simbolikaSi da<br />
verc XVIII-XIX saukuneebis qarTul <strong>heraldika</strong>Si ver vxvdebiT.<br />
materialuri saxis ucxouri heraldikuri Zeglebidan aRsaniSnavia<br />
safrangeTSi levilis sasaflaoze ganTavsebuli emigrirebuli<br />
qarTveli warCinebulebis saflavis qvebze aRbeWdili gerbebi.<br />
aseve sainteresoa rumineTSi brwyinvale qarTveli poetis besikis<br />
saflavis qvaze gamosaxuli gabaSvilTa sagvareulo gerbi 34 .<br />
axali tipis ucxour wyaroebs SeiZleba mivakuTvnoT Cvens mier<br />
internetSi moZiebuli resursebi zogadi da <strong>qarTuli</strong> heraldikis<br />
Sesaxeb. amaT Soris CvenTvis yvelaze ufro sayuradReboa sxvadasxva<br />
qveynebis saqalaqo gerbebs miZRvnili saerTaSoriso heraldikuri<br />
internet saiTi, romelzec saqarTvelos qalaqebis kuTvnili sasgerbe<br />
gamosaxulebebic aris ganTavsebuli 35 .<br />
11
<strong>qarTuli</strong> gerbebis Seswavlis istoria<br />
ukanasknel xanebamde saqarTveloSi gerbebis Seswavlas metis-metad<br />
mcire yuradReba eTmoboda. XX saukunis meore naxevramde CvenSi<br />
<strong>gerbTmcodneoba</strong>s miZRvnili arcerTi, araTu samecniero, aramed<br />
popularuli specialuri naSromi ar gamoqveynebula. es arc aris<br />
gasakviri, vinaidan XIX saukuneSi <strong>qarTuli</strong> istoriografia ar iyo<br />
imdenad ganviTarebuli, rom gerbTmcodneobis _ specialuri<br />
wyaroTmcodneobiTi disciplinis SeswavlisTvis ezruna, xolo<br />
mogvianebiT ki komunistur periodSi <strong>heraldika</strong> e. w. feodalur<br />
gadmonaSTebTan brZolis msxverpli Seiqna da bunebrivia sabWouri<br />
ideologiis batonobis pirobebSi am dargis ganviTareba CvenSi<br />
praqtikulad Sewyda. amgvari mdgomareobis fonze erTaderT<br />
gamonakliss warmoadgenda saqarTvelos damoukidebeli respublikis<br />
axladSeqmnil gerbs miZRvnili mxatvar daviT kakabaZis kritikuli<br />
statia, romelic ufro xelovnebaTmcodneobiTi xasiaTis iyo vidre<br />
gerbTmcodneobiTisa<br />
12<br />
36 .<br />
zogadad qarTul <strong>heraldika</strong>s samecniero kvleviTi midgomiT<br />
pirvelad saxelganTqmuli rusi mecnieri da gerbTmcodne aleqsandre<br />
lakieri Seexo, 1855 wels gamocemul Tavis wignSi ~rusuli<br />
<strong>heraldika</strong>~ 37 . igi xazs usvamda <strong>qarTuli</strong> heraldikis originalobas da<br />
marTebulad ayenebda <strong>qarTuli</strong> simbolikis metad saintereso uZvelesi<br />
fesvebis Ziebis sakiTxs.<br />
amieridan rus gerbTmcodneTa umravlesoba Tavis SromebSi ama Tu im<br />
saxiT mainc mimoixilavda qarTul gerbebs. es arc aris gasakviri,<br />
vinaidan drois garkveul monakveTebSi <strong>qarTuli</strong> gerbebi rusuli<br />
heraldikis Semadgeneli nawili iyo. lakieris garda qarTul gerbebs<br />
exebodnen gamoCenili rusi heraldisti istorikosebi: fon vinkleri38 ,<br />
soboleva39 , speransovi40 da sxvani. miuxedavad amisa, mainc Zlier<br />
iSviaTia konkretulad qarTul <strong>gerbTmcodneoba</strong>s miZRvnili<br />
naSromebi. zemoTmoyvanili avtorebi <strong>qarTuli</strong> heraldikis sakiTxebs<br />
ZiriTadad rusul <strong>gerbTmcodneoba</strong>sTan mimarTebaSi ixilavdnen. am<br />
mxriv erTgvar gamonakliss warmoadgens dRevandelobis erT-erTi<br />
wamyvani gerbTmcodnis duminis Sromebi41 , romelSic swored calke<br />
gamoyofilad aris Seswavlili saqarTvelosTan dakavSirebuli<br />
gerbebis istoria.<br />
1980 wels ki pirvel seriozul qarTul gamocemad mogvevlina<br />
cenzuris mier Sekvecili, bibliografiul iSviaTobad qceuli mixeil<br />
vadbolskis wigni ~saqarTvelos heraldikuri simbolika~ 42 . wignSi<br />
sakmaod mdidari sailustracio masalis safuZvelze warmodgenilia<br />
uZvelesi droidan moyolebuli saqarTveloSi zogadad simbolikis<br />
ganviTareba. arqeologiur da veqsilologiur nimuSebTan erTad<br />
gansakuTrebiT didi adgili eTmoba konkretulad gerbTmcodneobiT<br />
masalas, maT Soris saxelmwifo, samxareo, saqalaqo Tu sagvareulo<br />
gerbebs. cenzuris mier amoiWra wignSi Setanil gerbebs darTuli
<strong>qarTuli</strong> Tavaduri sagvareuloebis metad mokle istoriebi. mixeil<br />
vadbolskis naSromi didxans rCeboda am Tematikas miZRvnil<br />
erTaderT gamocemad da igi dRemde ar kargavs Tavis mniSvnelobas<br />
masSi moyvanili zogierTi unikaluri gamosaxulebis (mag. zogierTi<br />
qalaqisa da mazris Znelad dasadgeni warmoSobis gerbi) gamo. wignis<br />
erTaderTi nakli is aris, rom igi arasamecnieroa da masSi TiTqmis<br />
saerTod ar gvxvdeba moyvanili heraldikuri masalis wyaroTa<br />
miTiTeba.<br />
XX saukunis 80-iani wlebis ganmavlobaSi, umTavresad qarTul<br />
periodikaSi SedarebiT imata calkeuli momcro narkvevebis Tu<br />
statiebis raodenobam, romelic ama Tu im formiT exeboda<br />
<strong>heraldika</strong>s<br />
13<br />
43 . garda amisa saqarTvelos istoriis sxvadasxva<br />
sakiTxebis mkvlevari avtorebi Tavisi ZiriTadi Temis farglebSi, mis<br />
Sesavsebad gakvriT, iribad exebodnen xolme <strong>gerbTmcodneoba</strong>s44 .<br />
80-iani wlebis miwuruls ki erovnuli TviTSegnebis ganviTarebisa da<br />
komunisturi cenzuris gauqmebasTan erTad Tanmimdevrulad iwyo<br />
saqarTvelos istoriis e. w. TeTri laqebis Sevseba, maT Soris<br />
heraldikisac. amrigad XX saukunis bolo aTwleulSi sakmaod imata<br />
<strong>gerbTmcodneoba</strong>s miZRvnili specialuri naSromebis ricxvma.<br />
miuxedavad amisa samecniero statusis mqone naSromebis nakleboba<br />
dRemde TvalSisacemia.<br />
imxanad gamoqveynebuli <strong>heraldika</strong>sTan dakavSirebuli wignebidan<br />
yuradRebas ipyrobs sara barnavelis ~<strong>qarTuli</strong> droSebi~ 45 da simon<br />
gamsaxurdias ~saqarTvelos saxelmwifo droSebi da gerbebi~ 46 . am<br />
sakmaod uxvad dasuraTebul gamocemebSi veqsilologiur <strong>anu</strong><br />
droSaTmcodneobiT kvlevasTan erTad <strong>qarTuli</strong> heraldikis zogierTi<br />
sakiTxic mimoixileba. es arc aris gasakviri, vinaidan droSebisa da<br />
gerbebis Semswavleli mecnierebebis gzebi xSirad urTierTikveTeba<br />
xolme, veqsilologia da <strong>heraldika</strong> ki momijnave damxmare istoriuli<br />
disciplinebia, ris gamoc maT mkvlevarT orive dargSi<br />
gaTviTcnobiereba evaldebulebaT.<br />
1990-iani wlebidan saqarTveloSi SeiZleba iTqvas gerbTmcodneobiTi<br />
bumi daiwyo.<br />
1995 wels Jurnal ~art<strong>anu</strong>jSi~ Cvens mier gamoqveynda popularuli<br />
statia zogadi heraldikis ZiriTadi kanonebis Sesaxeb47 . mas maleve<br />
mohyva qarTul recenzirebad periodikaSi dabeWdili samecniero<br />
statia <strong>qarTuli</strong> gerbTmcodneobis Sesaxeb, romelic aseve Cven<br />
gvekuTvnoda48 .<br />
<strong>qarTuli</strong> heraldikis SeswavlisTvis mniSvnelovani iyo saparlamento<br />
uwyebanSi dabeWdili daviT kldiaSvilisa49 da malxaz afridoniZis50 statiebi. daviT kldiaSvilis SromaSi uZvelesi droidan<br />
dRevandlamde aris ganxiluli <strong>qarTuli</strong> heraldikuri masala. malxaz<br />
afridoniZis statia ki ufro zogad <strong>heraldika</strong>s, mis umTavres wesebs<br />
eZRvneba. unda iTqvas, rom am Sromebma erTgvari dadebiTi roli<br />
iTamaSa saqarTveloSi, ase vTqvaT marTebuli heraldikuri kulturis<br />
CamoyalibebaSi.
metad saintereso da sakmaod mniSvnelovani informaciis Semcveli<br />
iyo mixeil mayaSvilisa da daviT kldiaSvilis avtorobiT gazeT<br />
~saxalxo gazeTis~ furclebze gamoqveynebuli statiebis seria<br />
14<br />
51 ,<br />
romlebSic <strong>qarTuli</strong> heraldikis konkretuli sakiTxebi iyo<br />
Seswavlili.<br />
imave xanebSi daibeWda soso biWikaSvilis aseve sagazeTo statia<br />
<strong>qarTuli</strong> saxelmwifo droSebisa da gerbebis istoriis Sesaxeb52 . aq<br />
unda aRiniSnos, rom statiaSi gamoTqmuli zogirTi mosazreba<br />
vfiqrobT metad sakamaTod JRers.<br />
1998 wels Tbilisis saxelmwifo universitetis axalcixis filialis<br />
periodul gamocemaSi Sevida zogadi heraldikis specialistis<br />
malxaz afridoniZis samecniero statia53 . igi <strong>gerbTmcodneoba</strong>Si<br />
ferebis simbolikas eTmoboda.<br />
1998 welsve Tbilisis saxelmwifo universitetis diplomatiis<br />
weliwdeulis damatebaSi moTavsda Cveni samecniero statia<br />
saqarTvelos saxelmwifo diplomatiuri aqtivobis areklvis Sesaxeb<br />
saqarTvelosa da sxva qveynebis <strong>gerbTmcodneoba</strong>Si.<br />
amave periodSi kvlav Cvens mier Jurnal ~art<strong>anu</strong>jSi~ gamoqveynda<br />
popularuli statia, romelSic ramdenime magaliTis safuZvelze<br />
TvalnaTliv iyo naCvenebi Tu rogor aisaxeba xolme esa Tu is<br />
istoriuli movlena qarTul Tu ucxour gerbebSi54 . imave 1999 wels<br />
samegrelos mxaris istorias miZRvnil krebulSi moTavsda Cvenive<br />
mcire popularuli narkvevi samegrelosTan dakavSirebuli gerbebis<br />
Sesaxeb55 .<br />
2001 wels ki ukve sazogadoebrivma Jurnalma ~omegam~ daiwyo daviT<br />
kldiaSvilis avtorobiT <strong>qarTuli</strong> heraldikis calkeul sakiTxebs<br />
miZRvnili statiebis gamoqveyneba, romlebSic, Cveni azriT zogi<br />
sakmaod saeWvo Teza aris moyvanili56 .<br />
imave 2001 wels Cvens mier broSuris saxiT gamoica saqarTvelos<br />
qalaqebis gerbebs miZRvnili ilustrirebuli monografia ~saqalaqo<br />
gerbebi qarTul <strong>heraldika</strong>Si~ 57 .<br />
axal xarisxobrivad ufro maRal safexurze avida mocemuli<br />
disciplines Seswavla Cveni da b-n m. afridoniZis mier daculi<br />
sakandidato disertaciebis Semdgom. Cveni disertaciis Tema iyo<br />
“<strong>qarTuli</strong> <strong>heraldika</strong> <strong>anu</strong> <strong>gerbTmcodneoba</strong>”, xolo malxaz<br />
afridoniZisa ~heraldikisa da heroldTa institutis warmoSobis<br />
safuZvlebi da maTi roli Sua saukuneebis evropis sazogadoebrivpolitikur<br />
cxovrebaSi~ 58 . es ukanaskneli Seexeba heraldikur<br />
kanonebs, terminebsa da precendentebs, romelTa codna da gamoyeneba<br />
aucilebelia rogorc heraldikosebisTvis _ gamarTuli sagerbe<br />
kompozicebis Sesaqmnelad da gasaanalizeblad, iseve<br />
araspecialistebisTvis _ saerTod sazogadoebaSi simbolikisa da<br />
gerbebisadmi maRalkulturuli midgomis da Sexedulebebis<br />
CamoyalibebisTvis.<br />
dedaqalaqis simbolikas aris miZRvnili z. kiknaZis gamocema<br />
~Tbilisis <strong>heraldika</strong>~ 59 . igi mniSvnelovania imiT, rom aramarto
Tbilisis heraldikur warsuls ganixilavs, aramed kritikulad<br />
udgeba dedaqalaqis Tanamedrove simbolikas da amavdroulad<br />
gvTavazobs misi saxecvlilebis istoriul warsulze dayrdnobil<br />
originalur gzebs.<br />
saqarTvelos parlamentTan arsebuli heraldikis komisiis meoxebiT<br />
ori saintereso wigni gamoica <strong>qarTuli</strong> gerbTmcodneobis Sesaxeb.<br />
erTi es aris d. kldiaSvilis naSromi ~Tanamedrove saqarTvelos<br />
<strong>heraldika</strong>~, romelic ZiriTadad Seexeba 1918 wlidan moyolebuli<br />
dRevandlamde <strong>qarTuli</strong> heraldikisa da agreTve veqsilologiis<br />
aqtualur sakiTxebs 60 . meore metad saintereso gamocema ~saqarTvelos<br />
saxelmwifo gerbis konkursis Sesaxeb~ 61 Sedgenilia heraldikis<br />
komisiis mier da srulyofilad hxdis fardas axali saxelmwifo<br />
simbolikis Seqmnis metad saintereso detalebs.<br />
saerTod heraldikis komisia metad did jafas wevs saqarTveloSi<br />
saxelmwifo heraldikis mowesrigebisa, regulirebisa da<br />
organizebulad warmarTvis saqmeSi. ase magaliTad saxelmwifo<br />
gerbisa da saqalaqo gerbebis Seqmnis paralelurad mimdinareobs<br />
heraldikur ferTa terminologiis dadgena qarTul<br />
<strong>gerbTmcodneoba</strong>Si, ris mixedviTac amieridan oficialur<br />
saxelmwifoebriv <strong>heraldika</strong>Si savaldebulod, xolo kerZo pirTaTvis<br />
dauwerel kanonad unda miviCnioT gerbebis ferTa dasaxelebebi.<br />
amasTan dakavSirebiT jerac ar aris Sejerebuli specialistTa<br />
mosazrebebi, magram Cven ramdenime TanamoazresTan erTad Semdegi<br />
saxis ferTa gamis saxelwodebaTa gamoyenebas vermxrobiT:<br />
metalebi: oqro, vercxli<br />
minanqrebi: mewamuli (wiTeli)<br />
laJvardi (lurji)<br />
sevadi (Savi)<br />
zurmuxti (mwvane)<br />
porfiri (Zowisferi)<br />
am etapze komisias SesaZleblad miaCnia orive saxis terminebis<br />
gamoyeneba. vfiqrobT momavalSi praqtikuli heraldikis ganviTarebis<br />
kvalobaze TavisTavad gairkveva Tu ferTa ra saxis terminebi ufro<br />
daimkvidrebs Tavs CvenSi, arqauli Tu Tanamedrove. am SemTxvevaSi<br />
pirobiTad arqauls vuwodebdiT zemoT moyvanil CamonaTvalSi<br />
pirvel rigSi dasaxelebl terminebs, xolo Tanamedroves _<br />
frCxilebSi moTavsebulT. Cvenis mxriv SevniSnavdiT, rom garkveul<br />
seriozul kvlevebze dayrdnobiT<br />
15<br />
62 vemxrobiT SedarebiT arqaul<br />
terminebs risi mravali argumentic gagvaCnia, magram amis dasabuTeba<br />
metad Sors wagviyvanda da agvacdenda mocemuli naSromis ZiriTadi<br />
mimarTulebisgan. ase rom terminebze msjeloba amjerad umjobesia<br />
samomavlod gadavdoT. es Tema uTuod imsaxurebs calke samecniero<br />
statiisa gamoqveynebasa da farTo polemikis sagnad qcevas.
sul axlaxan gamoica kidev erTi popularuli naSromi zogadi<br />
heraldikisa da sxvadasxva tipis <strong>qarTuli</strong> sagvareulo gerbebis<br />
Sesaxeb _ “heraldikis safuZvlebi” 63 . aq aRsaniSnavia, rom wignSi<br />
faqtiurad pirvelad qveyndeba TanamedroveobaSi Seqmnili<br />
arawarCinebul gvarTa “sagerbe gamosaxulebebi” romelTac<br />
rasakvirvelia ver miviCnevT gerbebad am sityvis klasikuri gagebiT.<br />
da Tu ratom vTvliT ase, Cven ukve visaubreT mocemuli Sromis<br />
Sesaval nawilSi.<br />
sazogadoebaSi, rogorc Cans ar klebulobs heraldikisadmi<br />
interesi, rac albaT imis mauwyeblia, rom <strong>gerbTmcodneoba</strong>s<br />
miZRvnili gamokvlevebis raodenoba kvlavac gaizrdeba. es ki<br />
bunebrivia friad waadgeba <strong>qarTuli</strong> heraldikis Seswavlis saqmes,<br />
vinaidan am mimarTulebiT istorikosTa gaaqtiurebuli muSaobis<br />
miuxedavad mSobliur <strong>gerbTmcodneoba</strong>Si mainc bevri ram rCeba<br />
mosaZiebeli Tu dasadgeni.<br />
saqarTvelos saxelmwifo gerbi<br />
saqarTvelos samefos gerbi, oriod samxareo gerbTan erTad (am<br />
ukanasknelT mogvianebiT ganvixilavT), sadReisod Cvens xelT<br />
arsebuli monacemebis mixedviT <strong>qarTuli</strong> klasikuri heraldikis<br />
upirveles nimuSs warmoadgens da misi oficialuri arseboba XVII<br />
saukunis meore naxevridan, ufro zustad ki 1672 wlidan dasturdeba.<br />
imxanad saqarTvelos saxelmwifo gerbs gveleSapis ganmgmiravi<br />
wminda giorgis figura ganasaxierebda. igi or wyaroSia<br />
dafiqsirebuli: pirveli, es aris mefe aleqsei mixeilis Zis 1672 wlis<br />
~tituliarniki~ (faqtobrivad uZvelesi rusuli sagerbe), romelSic<br />
CamoTvlilia ruseTis mefis mflobelobaSi myofi miwebi<br />
simboloebiTurT. maT Sorisa aris "Карталинских, Грузинских царей"<br />
gerbic: fari stilizebulia (faqtiurad arcaa), masSi gamosaxulia<br />
marcxena araheraldikur mxares Sebrunebuli, cxenze amxedrebuli,<br />
Seabjruli wm. giorgi, mkerdze TeTri jvriT, romelic SubiT gmiravs<br />
gveleSaps 64 .<br />
/saqarTvelos gerbi 1672 wlis “tituliarnikidan”/ (1-8)<br />
16
meore sabuTi sadac saqarTvelos gerbia aRmoCenili, aris mefe<br />
fiodor aleqseis ZesTan wargzavnili romis saRvTo imperiis despnis,<br />
avstrieli diplomatis korbis 1698-1699 wlebiT daTariRebuli<br />
dRiuri. masSic zemoT aRwerilis identuri gamosaxuleba aris<br />
aRbeWdili, oRond warwera mxolod ~Kartalinia"~-s Seicavs 65 . es<br />
umniSvnelo cvlileba wyaros araoficialurobiT da aqedan<br />
gamomdinare, gamartivebisken midrekilebiT unda aixsnas.<br />
jer-jerobiT dazustebiT ucnobia visi rCeviT an fantaziiT Seiqmna<br />
pirveli <strong>qarTuli</strong> gerbebi, magram cxadia, rom wm. giorgis<br />
saqarTvelos gerbad Camoyalibeba SemTxveviTi ar aris, aramed CvenSi<br />
am wmindanis samSoblos mfarvelad aRiarebisa da misi didi<br />
pativiscemis pirdapiri gamovlinebaa.<br />
aRsaniSnavia, rom sxva umetesi monarqiuli qveynebisgan gansxvavebiT,<br />
saqarTvelos saxelmwifo gerbi Tavdapirvelad srulebiT ar<br />
emTxveoda mmarTveli samefo dinastiisas. es albaT imiT unda iyos<br />
gamowveuli, rom pirveli <strong>qarTuli</strong> saxelmwifo gerbi ucxo qveyanaSi<br />
_ ruseTSi, moskovis mefis aleqseis e. w. ~tituliarnikSi~ aris<br />
dafiqsirebuli. bunebrivia, am ~pretenziis gerbSi~ naklebad<br />
gausvamdnen xazs da miCqmalavdnen kidec sxva samefo saxlis, am<br />
SemTxvevaSi bagrationTa dinastiis uflebas mocemul teritoriaze.<br />
XVIII saukunis damdegidan yovelive Tavis adgilze dgeba da ukve<br />
metwil bagratovanTa simbolika warmoadgens saqarTvelos. Tumca,<br />
amaze mogvianebiT visaubrebT.<br />
aqve SevniSnavT, rom ~tituliarnikSi~ <strong>qarTuli</strong> gerbebis Setana<br />
gamoZaxilia ruseT-saqarTvelos Soris elCobaTa im gaxSirebuli<br />
gacvlisa, romelsac XVII saukuneSi hqonda adgili. qarTveli mefeebi<br />
cdilobdnen Crdiloel mezobelTan mWidro kontaqtis damyarebas,<br />
zogi vasalobasac kisrulobda 66 , ase rom, garkveuli safuZveli<br />
ruseTis mefis titulSi saqarTvelos moxseniebisa SesaZloa marTlac<br />
iyo. rac, Tavis mxriv, imperiis kavkasiisadmi interesis gaRvivebas<br />
mowmobs.<br />
qarTul <strong>heraldika</strong>Si, saxelmwifo gerbis qronologiur rigSi, meore<br />
adgilze dgas vaxtang VI-is mier SemuSavebuli saqarTvelosa da<br />
bagrationTa mmarTveli samefo dinastiis ramdenime erTurTisgan<br />
mcired gansxvavebuli variantis saxiT SemorCenili sagerbe<br />
kompozicia. misi uZvelesi nimuSi 1709 wels Tbilisis stambaSi<br />
gamocemul samociquloSi gvxvdeba. im xanad giorgi XI iranis<br />
droSebs qveSAibrZoda avRaneTs. amis gamo TbilisSi samefo gerbi<br />
mxolod vaxtang VI-is mier Tu Seiqmneboda. miTumetes, rom es mis, ase<br />
vTqvaT, kompetenciaSi Sedioda, vinaidan 1704 wlidan qarTlis<br />
~janiSini~, ganmge iyo. sxvaTaSoris, gerbs mixeil vadbolskic vaxtang<br />
VI-iseulad miiCnevs 67 .<br />
17
saqarTvelos da bargationTa gerbi vaxtang VI-is stambaSi 1709 wels<br />
gamocemul “samociqulodan”/ (1-9)<br />
amieridan, viTarc zeviT aRvniSnavdiT, ruseTs SeerTebamde<br />
saqarTvelos samefos gerbi Tanxvdeba mmarTveli dinastiisas.<br />
amasTanave, pirvel qarTul nabeWd gamocemebs darTuli saqarTvelosa<br />
da bagratovanTa dinastiis saxelmwifo simboloebi aris pirveli<br />
sakuTriv saqarTveloSi Camoyalibebuli da dafiqsirebuli gerbebi.<br />
vaxtang VI-is mier Seqmnili gerbi mcireodeni gansxvavebebiT mraval<br />
adreul qarTul nabeWd gamocemas erTvis. Cven ar SevudgebiT yoveli<br />
maTganis gamocalkevebiT aRweras. dawvrilebiT ganvixilavT mxolod<br />
uZveles da tipiur, am gerbebisTvis yvela met-naklebad<br />
damaxasiaTebeli elementebis Semcvel nimuSs, romelic 1709 wlis<br />
samociqulozea datanili:<br />
<strong>qarTuli</strong> ornamentiT garemocul kvadratul farSi, oTx frTosan<br />
angelozs saxelurebiT upyria mcire, mrgvali e. w. bizantiuri fari,<br />
romlis centrSic macxovris kvarTia (igi asaxavs cnobas, romlis<br />
mixedviTac qristes samosi sveticxovlis qveS aris dafluli).<br />
kvarTis marjvniv bibliuri mefsalmune mefe daviTis qnaria, marcxniv<br />
_ misive Surduli. es figurebi gamoxataven cnobil dinastiur<br />
legendas, romlis mixedviTac bagrationebi israelelTa bibliuri,<br />
mefsalmune (qnari) da goliaTis mZle (Surduli) mefe daviTis<br />
STamomavalni arian. faris daboloebaSi moTavsebulia siasamuris<br />
bewvi momcro jvriT. saerTod, daboloeba (gerbis ukiduresi qveda<br />
nawili) Zneli gasarCevia. Casmul fars Tavze gvirgvini adgas,<br />
marjvniv-marcxniv ki Sesabamisad samefo regaliebi _ xmali da<br />
skiptraa ganTavsebuli, xolo qveviT _ leopardi. gerbi ornamentebis<br />
siuxviT gamoirCeva<br />
18<br />
68 .<br />
gansakuTrebul yuradRebas imsaxurebs farze datanebuli qaragmebi:<br />
perangis Tavze _ qk <strong>anu</strong> qristes kvarTi, qnarisa da Surduls zemoT<br />
_ dq daviTis qnari da dS daviTis Surduli. kvadratis Tavisufal<br />
adgilebSi Semdegi asoebi amoikiTxeba: w, R, d, p, m, g, y, s. es
erTgvari abreveatura mari brosem amgvarad gaSifra: ~wyalobiTa<br />
RvTisaTa, daviTian pankrationi mefe giorgi yovlisa saqarTvelosi~ 69 .<br />
friad sagulisxmoa leqsi, savaraudo avtorad mefe vaxtang VI<br />
miiCneva, romelic Tan erTvis giorgi XI-is orive gerbs da mis srul<br />
ganmartebas <strong>anu</strong> heraldikurad rom vTqvaT _ gerbis blazons (ix.<br />
terminologiuri glosariumi) warmoadgens. qvemoT moyvaniliT<br />
dasturdeba, rom mocemuli gamosaxuleba gerbia am sityvis WeSmariti,<br />
wminda evropuli gagebiT da ara gaurkveveli warmoSobis simbolo an<br />
emblema.<br />
gasinjeT beWdis igavi, msmenno nu gaquan wyineba<br />
fsalmunT qnarT cema daviTis Tumc razed iyo smineba<br />
qristesa moaswavebda vin daÃsna cremlTa dineba<br />
daviTis tomiT ÃorcT Sesxma Tu viTar mxsnelma ineba.<br />
am SurduliTa daviT sZlo goliaT ar Tu zavebda<br />
lomni taxtisa solomons SÂds sibrZnes moaswavebda<br />
mÃsneli vin aRTqmas udebda qmnulT egre gauTavebda<br />
viT Zalevda da SeÀgvanda mis mterzed egre davebda.<br />
ros mÃsnelma saTno iCina qalwulis muclad Rebani<br />
miT uyo warmarT yovelTa am saqmiT ganaTlebani<br />
juarcmiT gamoÃsniT yovlT sulTa uyo mis qmnisa nebani<br />
gankurna wylulni uwamlo romeli gvWirda snebani.<br />
odes uqsova qalwulman mÃsnels kvarTi qseliT gdebuli<br />
igi eliozs wilad xuda movida qarTlad rebuli<br />
sad aris saxlad uflisad sveti cxoveli gebuli<br />
aqa Zes CuenTÂn sulTa xsnad kurnebad imedebuli<br />
qarTvelT mefeni daviTis gvar tomiT modgamobiTa<br />
TÂT yovlad wminda ubiwo aris maT ZirTgan SobiTa<br />
varT misTÂn wilad xdomilni da misis imedobiTa<br />
amad ar viqmnaT uxilavT mterTagan laxvar sobiTa<br />
stambas beWdevden frangni da rusni da mere vlaxelni<br />
aq arsad iyo arodes. ver vpoveT misni mnaxvelni.<br />
giorgis mefobaSigan vaxtang akvirva mnaxvelni.<br />
am beWdvam axla mis gamo gacudna yovlni mCmaxvelni~ 70<br />
cnobilia agreTve Tavad vaxtang VI-is piradi gerbic: andria<br />
pirvelwodebulis ordenis jaWviT garSemortymul mrgval farSi<br />
Casmulia mcire marTkuTxa fari, romelic or loms uWiravs. masSi<br />
macxovris kvarTia gamosaxuli. mcire faris Tavze<br />
gadajvaredinebuli xmali da skiptraa, ufro maRla ki samefo<br />
gvirgvini, mis marjvniv qnari, xolo marcxniv _ Surduli. mrgvali<br />
19
faris daboloebaSi, marjvniv gamoxatulia umaRlesi samefo<br />
xelisuflebis simbolo _ sfero, marcxniv ki saswori _ solomon<br />
mefis brZnuli marTlmsajulebis niSani 71 . rogorc vxedavT, zeviT<br />
ganxiluli gerbis ZiriTadi motivi winamorbedis identuria.<br />
vinaidan, vaxtang VI-is piradi gerbis warmoSobis TariRze pirdapiri<br />
cnoba ar mogvepoveba, unda vivaraudoT, rom igi 1724-37 wlebSi<br />
Seiqmneboda. qveda qronologiuri zRvari qarTlis mefis ruseTs<br />
gamgzavrebiT ganisazRvreba, radgan manamde wm. andrias ordeni<br />
vaxtangs ar miuRia. samwuxarod, ver dadginda ordenis miniWebis<br />
zusti TariRi, romlis codnac ufro daazustebda gerbis warmoqmnis<br />
wlebs. 1737 wels ki Rvawlmosili mefe vaxtang VI gardaicvala da<br />
bunebrivia gerbi mogvianebiT aRar Seiqmneboda.<br />
/vaxtang VI-is piradi gerbi/ (1-10)<br />
saerTod bagrationTa vaxtang mefiseuli saxelmwifo gerbebis<br />
umetes nawils Tan axlavs ori asomTavruli warwera, romelic XIX<br />
saukunemde am tipis praqtikulad yvela sagerbe gamosaxulebis<br />
aucilebeli Semadgeneli nawilia. pirveli, ZiriTadi faris garSemo,<br />
fsalmunTa wignidan aris nasesxebi da Semdegi Sinaarsisaa: ~efuca<br />
ufali daviTs WeSmaritebiTa da ara Seuracxyos igi. nayofisagan<br />
muclisa Senisa davsva saydarTa SenTa~ (fsalmuni 131, 11). meore mcire<br />
fars artyia da amgvarad ikiTxeba: ~kvarTi igi romeli iyo ukervel<br />
zeiT gamqsovil yovlad~ (ioane 19, 23) 72 . marTalia es warwerebi,<br />
formiT gansxvavdeba evropuli heraldikis klasikuri devizebisgan,<br />
miuxedavad amisa mainc sruliad misaRebia maTi, gerbis legendad<br />
(igive devizi) miCneva. fsalmunebidan da saxarebidan amoRebuli es<br />
warwerebi beri egnataSvilis e. w. axal qarTlis cxovrebaSic<br />
gvxvdeba, sadac giorgi VII (erTiani saqarTvelos mefe 1393-1407<br />
wlebSi) Temur lengs uTvlis: Senze naklebi mefe ara var ~rameTu<br />
ZirTagan daviT winaswarmetyuelisaTa aRmocenebul varT, da mis gamo<br />
RmrTisa mier cxebiT ganegebis mefoba Cuen bagratoanTa da tomni<br />
varT daviT mefisa winaswarmetyuelisa romelisaTÂs brZana RmerTman,<br />
viTarmed: ~erTgzis vefuce wmidasa Cemsa daviTs, da me ara vecruo<br />
mas, nayofisagan muclisa Senisa davsua saydarTa SenTa~ (fsal. 131.<br />
11). da ese daviT igi ars, romelman erTiTa SurduliTa mokla<br />
20
goliaTi da Semusra qedmaRloba misi.~ _ amitom RvTisgan kurTxeuli<br />
mefeni varT da ara ars xelmwife Cvenzed gareSe uflisao 73 .<br />
XVIII saukunis dasawyisSive vaxuSti bagrationis atlasSi wm.<br />
giorgis gamosaxuleba, bagratovanTa sagvareulo simbolika da kidev<br />
erTi emblema _ miqael mTavarangelozi erTdroulad warmogvidgeba<br />
saqarTvelos saxelmwifo gerbad.<br />
/saqarTvelos gerbebi vaxuSti bagrationis atlasidan, 1735 w./ (1-11 a.<br />
b. c)<br />
/saqarTvelos gerbi qarTlis sadroSoebis (zemo qarTli _ yviTeli,<br />
saciciano _ wiTeli, muxrani _ Ria yavisferi, sabaraTiano _ TeTri)<br />
almebiT vaxuStis atlasidan, 1735 w./ (1-12)<br />
1735 wlis vaxuSti bagrationis mier Sedgenil kavkasiis rukas<br />
darTuli aqvs masze aRbeWdili mxareebis da qveynebis gerbebi. maT<br />
Soris aris erTiani saqarTvelos sami (sic) gerbi 74 . es pirveli<br />
SemTxvevaa saqarTvelos yvela simbolos erTad warmodgenisa. amgvari,<br />
ase vTqvaT, gasammageba, gnebavT “triumvirati”, albaT, mxolod imiT<br />
Tu aixsneba, rom XVIII saukunis SuaxanebisTvis jer kidev ar<br />
arsebobda oficialurad dadgenili saqarTvelos saxelmwifo gerbi.<br />
nebismier SemTxvevaSi, Cven Tanmimdevrulad ganvixilavT TiToeul<br />
maTgans.<br />
pirveli _ ~saqarTvelosi~: yviTeli fonis pirobiT farSi,<br />
zurmuxtis unagirian, wiTel balnurian TeTr cxenze amxedrebuli,<br />
wiTel abjriani da zurmuxtis mosasxamiani, SaravandediT mosili wm.<br />
21
giorgi, SubiT gmiravs cisfer gveleSaps. mxedars marcxnidan TeTri<br />
~RvTis xeli~ wiTel gvirgvins adgams.<br />
meore _ ~samefo-kvarTian-daviTian saqarTvelosi~: zurmuxtis<br />
fonze, or vardisfer loms marTkuTxa gadakveTili fari upyria. zemo<br />
TeTr naxevarSi moTavsebulia macxovris yviTeli kvarTi. qveda<br />
naxevari ki sworkuTxad aris oTxad gayofili: zemo marjvena<br />
meoTxedSi Zalauflebis gamomxatveli sferoa, zemo marcxenaSi _<br />
bibliuri daviTis qnari; qvemo marjvena nawilSi, daviTisve Surduli,<br />
xolo qvemo marcxenaSi _ samefo xelisuflebis amsaxveli, iribad<br />
gadajvaredinebuli skiptra da xmali (yvela figura yviTelia).<br />
gerbi, rogorc vxedavT, bagrationTa warmoSobis, CvenTvis ukve<br />
kargad cnobili, legendis mixedviT aris Sedgenili da<br />
Sinaarsobrivad ar gansxvavdeba vaxtang VI-iseuli winamorbedebisgan.<br />
aqve aRsaniSnavia ganmartebiTi warwera: ~samefo kvarTian daviTian<br />
saqarTvelosi~, romelic pirdapiri miniSnebaa mmarTveli dinastiisa<br />
da saxelmwifos gerbebis gaigivebaze.<br />
mesame _ ~saqarTvelosi~ (miqael mTavarangeloziani): yviTel<br />
fonze, xmliani, wiTel-yviTel samosiani angelozi TeTri frTebiT da<br />
waRebiT, maxvili da Saravandedi Sesabamisad vardisferi da<br />
yviTelia, qarqaSi ki sevadis. qristi<strong>anu</strong>l samyaroSi maxviliT xelSi<br />
mxolod arqistratigi _ meored mosvlisas RvTis laSqris meTauri<br />
miqael mTavarangelozi gamoixateba.<br />
arqistratigi miqaeli sazogadod ufro aRmosavleT<br />
saqristianos mfarvelad miiCneoda _ ~me var miqael romeli<br />
daginebul var RmrTisa mier mTavrobasa zeda aRmosavlisasa~ 75 ,<br />
vkiTxulobT leonti mrovelTan 76 .<br />
~qarTlis cxovrebis~ mixedviT daviT aRmaSenebeli<br />
mTavarangelozis xats gadaurCenia, Tumc ki SesaZloa umjobesi<br />
iqneboda ufro dazustebiT gvcodnoda miqaelis Tu gabrielisam,<br />
rodesac brZolisas mowinaaRmdegem isari ~... hkra xatsa<br />
mTavarangelozisasa, romeli ekida yelsa, oqrosa mcire, da Zalman<br />
saRmrToman ganarida mSvidobiT.~ 77 amasTan dkavSirebiT sainteresoa<br />
isic, rom iv. javaxiSvilis ~TxzulebaTa~ II tomSi moyvanilia<br />
ilustracia giorgi III-is saxelmwifo beWdisa 78 , romelzec naTlad<br />
SeiniSneba farisa da Subis mpyrobeli SaravandediT mosili qveiTi.<br />
es figura savaraudod swored miqael mTavarangelozad unda<br />
miviCnioT, Tumca gamosaxuleba SesaZloa qveiT wm. giorgisac<br />
gamoxatavdes.<br />
/giorgi III-is beWedi, XII s./ (1-13)<br />
22
aqve gavixsenoT, rom CvenTvis ukve cnobil 1672 wlis<br />
~tituliarnikSi~ marTlmadidebeli ukrainis dedaqalaqis kievis<br />
gerbad swored mTavarangelozi miqaelia gamosaxuli (manamde,<br />
saukuneTa manZilze kievs ramdenime sxvagvari gerbi ganasaxierebda) 79 .<br />
amasTanave, aRmosavleT saqristianoSi arqistratigi miqaeli<br />
sazogadod xalxis warmodgenaSi samSoblos damcvel, mfarvel<br />
mebrZoladac aRiqmeboda 80 .<br />
yovelive zemoT Tqmulidan Cans, rom albaT marTlac arsebobda<br />
garkveuli winapiroba miqael mTavarangelozis sqarTvelos gerbad<br />
warmodgenisa.<br />
vaxuSti batoniSvilis atlasis garda miqael mTavarangelozis<br />
gamosaxuleba XII saukuniT daTariRebuli sv<strong>anu</strong>ri droSis ~lemis~<br />
vercxlis bunikzec gvxvdeba, romelic gadmocemis mixedviT svaneTis<br />
Temebs Tamar mefem uboZa 81 . am xalxuri gadmocemidan gamomdinare<br />
arqistratigis xateba kvlav SeiZleba davukavSiroT saxelmwifo<br />
simbolikas.<br />
metad saintereso kompozicia aris agreTve aRbeWdili imereTis<br />
mefe solomon I-is (imereTis mefe 1752-1784 wlebSi) muries mier<br />
Caxatul droSazec. mixeil vadbolskis mixedviT alamis centrSi<br />
gamosaxulia qveiTi wm. giorgi xmliTa da fariT 82 . Cveni azriT am<br />
SemTxvevaSi batoni vadbolski cdeba da figura solomon I-is<br />
almidan formis mixedviT ufro miqael mTavarangelozis<br />
ganmasaxierebeli unda iyos, vidre wm. giorgisa. SevniSnavT, rom am<br />
sakiTxTan dakavSirebiT Cvensave mosazrebas iziarebs heraldikiT<br />
dainteresebuli kidev erTi qarTveli mkvlevari batoni daviT<br />
kldiaSvilic 83 .<br />
solomon I-is droSis originali, daculia quTaisis muzeumis<br />
sacavSi. M(masala mogvawoda i. biWikaSvilma 1995 w.)<br />
/solomon I-is droSa/ (1-14)<br />
aRsaniSnavia, rom atlass darTul gerbebSi uklebliv yvela<br />
figura marjvena heraldikur mxares aris Sebrunebuli. aqedan<br />
gamomdinare, vaxuSti bagrationi, SesaZloa, evropuli gerbmcodneobis<br />
ZiriTad kanonebs mainc icnobda. Tumca ferTa zedmetad Tavisufali,<br />
araswori gamoyeneba cxadyofs, rom Semqmneli arc ise gawafuli iyo<br />
klasikur dasavlur <strong>heraldika</strong>Si.<br />
23
aRweril gerbebSi Tvalis erTi gadavlebiTac ki bevri siaxle<br />
SeiniSneba: heraldikis erovnuli tradicia pirvelad warmoaCens wm.<br />
giorgis saqarTvelos simbolod; saqarTvelos ~axali~ emblema _<br />
miqael mTavarangelozi; saqarTvelos sami gerbis erTad dafiqsireba;<br />
magram, umTavresi siaxle qarTul <strong>heraldika</strong>Si ferebis gaCenaa.<br />
miuxedavad imisa, rom es moxda gerbTmcodneobis kanonTa sruli<br />
ugulebelyofiT. ferebis SemoReba metyvelebs saqarTveloSi<br />
heraldikis ganviTarebaze da am mimarTulebiT uTuod win gadadgmul<br />
nabijs warmoadgens.<br />
/erekle II-is beWedi georgievskis traqtatidan/ (1-15)<br />
saqarTvelos saxelmwifo gerbTan dakavSirebiT viTareba XVIII<br />
saukunis meore naxevarSi Seicvala. erekle II-is (qarTl-kaxeTis mefe<br />
1762-1798 wlebSi) mefobaSi, bagrationTa gerbi ukve srulad iTavsebs<br />
saxelmwifo simbolos funqciebs. am movlenis SesaniSnavi da albaT<br />
yvelaze ufro TvalsaCino magaliTia saqarTvelos istoriaSi erTerT<br />
umniSvnelovanes saxelmwifoTaSoriso dokuments _ 1783 wlis<br />
georgievskis traqtats darTul luqis sakid beWedze gamosaxuli<br />
saqarTvelos saxelmwifo gerbi: marTkuTxa, franguli fari orad<br />
aris gayofili. zeviT, ruseTis orTaviani arwivia. qveda nawili<br />
gakveTil-gadakveTilia, mis SuaSi ki momcro faria macxovris<br />
kvarTiT. pirvel meoTxedSi sferoa, meoreSi _ goliaTis mZle,<br />
mefsalmune mefe daviTis qnari, mesameSi _ gadajvaredinebuli skiptra<br />
da xmali, meoTxeSi _ imave bibliuri daviTis Surduli. fars artyia<br />
ekaterine II-is mier erekle mefisadmi 1769 w-s boZebuli<br />
24<br />
84 wm. andria<br />
pirvelwodebulis jaWviani ordeni. gerbs Tavs adgas originaluri<br />
<strong>qarTuli</strong> gvirgvini85 . rogorc Cans, swored aqedan warmodgeba rusul<br />
<strong>heraldika</strong>Si damkvidrebuli "<strong>qarTuli</strong> gvirgvini". igi mxolod did<br />
"saxelmwifo arwivze" (ruseTis ZiriTadi gerbi) moTavsebul<br />
saqarTvelos samefos gerbis (qveviT ganvixilavT) damagvirgvineblad<br />
ixmareboda. igive gvirgvini gvxvdeba e. w. proteqtoratis droindel _<br />
1800-01 ww. _ saqarTvelos gerbSi (masac mogvianebiT SevexebiT). ase<br />
rom, "<strong>qarTuli</strong> gvirgvini" uwyvetad arsebobda TiTqmis<br />
saukunenaxevris, 1783 wlidan 1917 wlamde, ganmavlobaSi.<br />
marTalia, am SemTxvevaSi erekle II cdilobs gerbs SeunarCunos<br />
Tavisi, ukve Camoyalibebuli istoriuli saxe, mainc heraldikis erTerTma<br />
Tvisebam, myis asaxos JamiT gamowveuli sxvadasxvagvari
cvlileba, arc amjerad daaxana da zedmiwevniT gadmogvca<br />
saqarTvelos politikur statusSi momxdari Zvrebi: ZiriTad gerbs,<br />
Tavs dahyurebs rusuli TviTmpyrobelobis simbolo _ orTaviani<br />
arwivi, xolo mTlianad gamosaxulebas ucxo qveynis ordeni<br />
SemosjaWvia.<br />
saxelmwifo da dinastiuri simbolikis gaigivebas, erTianobas<br />
adasturebs qarTul monetebze bagrationTa sagvareulo emblematikis<br />
ganTavsebac. 1765-1766 wlebSi TbilisSi moWril erekle II-is<br />
Saurianebze <strong>qarTuli</strong> numizmatikis istoriaSi pirvelad Cndeba<br />
bagratovanTa dinastiisa da saqarTvelos saxelmwifo gerbis<br />
figurebi _ gvirgvini, da 86 .<br />
/erekle II-is “tfilisSi” moWrili Sauriani/ (1-16)<br />
miuxedavad imisa, rom monetaze aRbeWdil simbolur<br />
gamosaxulebas gerbis Semadgenel nawilTa umetesoba dakarguli aqvs,<br />
riTac igi friad umetyvelo xdeba, TavisTavad faqti monetaze samefo<br />
xelisuflebis simboloTa saxiT, saxelmwifo gerbis gadmotanisa<br />
migviTiTebs am ukanasknelis funqciaTa gafarTovebaze; zogadad,<br />
qveynis kulturuli donis amaRlebasa da dasavleTisken<br />
orientirebaze.<br />
aqve davZendiT, rom zogadad qarTl-kaxeTis samefos<br />
dawinaureba-evropeizaciasTan erTad erekle II-m gerbmcodneobis<br />
mowesrigebasac mihyo xeli. es Seexo, rogorc saxelmwifo Tu<br />
samxareo, iseve sagvareulo <strong>heraldika</strong>sac.<br />
mamiseuli tradicia gaagrZela qarTl-kaxeTis momdevno mefe<br />
giorgi XII-mac (qarTl kaxeTis mefe 1798-1800 wlebSi), romlis<br />
marTvelobis xanaSic bagratovanTa simbolika dinastiurTan erTad<br />
saxelmwifo gerbis funqciasac asrulebda.<br />
/giorgi XII-s xanmokle mefobis droindeli gerbi/ (1-17)<br />
25
XIX saukunis pirvelive wlebidan saqarTvelo faqtobrivad<br />
ruseTis qveSevrdomi xdeba. qarTulma <strong>heraldika</strong>m, rogorc zogadma<br />
ise saxelmwifom, amaze Taviseburi reagireba moaxdina, rac stilis<br />
sruli gamocvliT gamoixata. aqve damTavrda pirveli periodi<br />
erovnuli gerbmcodneobisa (1672-1800 ww.), romlis drosac naklebad<br />
iTvaliswinebdnen dasavlur wesebs, maTi ucodinrobis gamo. es iyo<br />
<strong>qarTuli</strong> klasikuri evropuli gagebiT heraldikis Casaxvis, gaCenis<br />
epoqa da sruliad bunebrivia, rom maSin umTavresad adgilobriv<br />
tradicias uwevdnen angariSs. am TiTqmis 130-wlian sawyis etaps mohyva<br />
meore periodi, romelsac pirobiTad rusul-evropuli SeiZleba<br />
davarqvaT. misTvis damaxasiaTebelia CvenSi dasavleT evropuli<br />
zogadi heraldikis kanonebis gacnoba-gaziareba da <strong>qarTuli</strong><br />
gerbTmcodneobis rusul <strong>heraldika</strong>sTan Tavdapirvelad daaxloeba,<br />
mogvianebiT ki Serwyma.<br />
swored am, aramarto heraldikisTvis, aramed qveynisTvisac<br />
axali droebis mauwyeblad Tu amsaxvelad gvevlineba, rogorc mas<br />
mixeil vadbolski uwodebs ~proteqtoratis droindeli gerbi~ 87 : or<br />
loms gadakveTili da orjer gakveTili germ<strong>anu</strong>li fari upyria.<br />
pirvel nawilSi daviTis qnaria, meoreSi _ qristes kvarTi, mesame<br />
nawilSi _ sfero da Surduli, meoTxeSi _ tarebiT zeviT<br />
gadajvaredinebuli skiptra da xmali, mexuTeSi _ gveleSapis mZle wm.<br />
giorgi, xolo bolo meeqvseSi _ saswori. fars Tavs <strong>qarTuli</strong><br />
gvirgvini adgas, qveviT ki laTinuri devizi uZevs.<br />
/”proteqtoratis” droindeli gerbi/ (1-18)<br />
rogorc vxedavT, gerbi evropuli heraldikis moTxovnebisebr<br />
aris gamarTuli. mTlianad kompoziciis stilis garda, amasve<br />
miuTiTebs laTinuri legenda da sruliad axali elementi qarTul<br />
gerbmcodneobaSi _ mantia, <strong>anu</strong> mosasxami. aRsaniSnavia, rom es aris<br />
pirveli SemTxveva bagrationTa simbolikis da wm. giorgis erT farSi<br />
moTavsebisa. imxanad es qveynisa da mmarTveli dinastiis<br />
g<strong>anu</strong>yrelobaze miuTiTebda, magram amasTanave nebsiT Tu uneblied<br />
mzaddeboda niadagi imisTvis, rom momavalSi saqarTvelos gerbSi<br />
bagrationTa simboloebs wminda giorgi Canacvleboda, riTac ruseTis<br />
26
imperia maqsimalurad miCqamalavda saqarTveloze adgilobrivi<br />
dinastiis uflebebs.<br />
mixeil vadbolskis mixedviT gerbi qarTl-kaxeTis samefos<br />
damoukidebeli arsebobis miwuruls 1800-1801 wlebSi Seiqmna 88 , daviT<br />
batoniSvilis xanmokle mmarTvelobisas.<br />
kidev ufro mkveTrad icvleba saqarTvelos gerbis saxe XIX<br />
saukunis pirvel naxevarSi praqtikulad mTeli qveynis ruseTis<br />
imperiis QqveSevrdomobaSi moqcevis Semdeg. saimdrood saqarTvelom<br />
sruliad dakarga damoukidebloba, ris gamoc bunebrivia saxelmwifo<br />
simbolikaze saubari zedmetad gveCvenos. miuxedavad amisa<br />
saqarTvelos samefos gerbs arseboba ar Seuwyvetia. igi ruseTSi<br />
Semavali sxva mniSvnelovani qveynebis gerbebTan erTad imperiis<br />
saxelmwifo simbolikis Semadgeneli nawili gaxda.<br />
1800 wlis pavle I-is manifestiT Sedgenil ruseTis imperiis<br />
srul gerbSi ukve Sesulia saqarTvelos samefos ganmasaxierebeli wm.<br />
giorgis xatebiani gerbi: oqros velian frangul farze sevadis<br />
cxenze amxedrebuli laJvardis abjriani da mewamul mosasxamiani wm.<br />
giorgi SubiT gmiravs zurmuxtis gveleSaps 89 . mogvianebiT aseTive<br />
gamosaxuleba ruseTis mcire saxelmwifo gerbze _ saimperio<br />
orTaviani arwivis marcxena frTazec aRibeWda, kievis, poloneTis,<br />
yazanisa da sxva mniSvnelovani imxanad ruseTs mierTebuli qveynebis<br />
simboloebTan erTad.<br />
/saqarTvelos gerbi pavle I-is manifestidan/ (1-19)<br />
sruliad saqarTvelos gerbad unda miviCnioT<br />
agreTve saqarTvelo-imereTis guberniisTvis ruseTis saimperio<br />
xelisuflebis mier Sedgenili sagerbe gamosaxuleba, romelic<br />
adrindel adgilobriv saxelmwifo simbolikas Caenacvla da<br />
faqtiurad zeviT aRwerili kompoziciis paralelurad arsebobda.<br />
/saqarTvelo-imereTis guberniis gerbi/ (1-20)<br />
27
1851 wlis 22 ivniss saqarTvelo-imereTis guberniis nikoloz Iis<br />
mier damtkicebuli gerbi ase gamoiyureboda: oqros foniani fari<br />
oTxad aris gayofili. zeda or nawilSi gamosaxulia: marjvniv,<br />
araratis mTa mwvervalze noes kidobaniT; marcxniv _ talRisebri<br />
qamriT gamoxatuli Savi zRva. qveda or nawilSi ganlagebulia:<br />
marcxniv, ori daklaknili zoli _ mdinareebi mtkvari da araqsi;<br />
marcxniv _ myinvarwveris daTovlili mwvervali. mTavari faris SuaSi<br />
moTavsebulia mcire fari, romelSic vercxlis fonze wm. giorgis<br />
xatebaa Casmuli 90 .<br />
/saqarTvelo-imereTis gerbis stilizebuli varianti/ (1-21)<br />
gerbs, rogorc vxedavT wm. giorgis figuris garda aRaraferi<br />
aqvs saerTo adrindel qarTul saxelmwifo emblematikasTan. isedac<br />
usaxo kompozicias kidev ufro aubraloebs oTxive nawilSi erTi<br />
fonis gamoyeneba. saerTod, gerbSi, masSi warmodgenili miwebis<br />
istoriuli warsulis nacvlad aqcenti geografiul garemozea<br />
gadatanili. amgvari ram, SesaZloa upriani iyos mwiri, uferuli<br />
warsulis mqone olqis Tu mxaris faris Sesavsebad, magram<br />
gaumarTlebelia kavkasiis tipis regionisTvis. aRniSnuli garemoeba<br />
albaT imiT unda iyos gamowveuli, rom faridan amoRebul<br />
bagrationTa simbolikas raime mainc unda Canacvleboda. saerTod am<br />
gerbSi aSkarad Cans imdroindeli ruseTis xelisuflebis wadili<br />
qarTvelTa Segnebidan maqsimalurad amoeSanTaT damoukidebel<br />
warsulTan dakavSirebuli yovelgvari elementi.<br />
amrigad XIX saukunis damdegidan moyolebuli bagrationTa<br />
dinastiam samefo taxtTan erTad samSoblos gerbSi Tavisi<br />
sagvareulo emblemebis gamoxatvis uflebac dakarga.<br />
1882 wlis 3 noembers ~umaRlesad damtkicda~ ruseTis imperiis<br />
axali sruli saxelmwifo gerbi, romlis erT-erT Semadgenel nawils<br />
imperiis farglebSi moqceuli saqarTvelos samefos metad<br />
ganvrcobili gerbic warmoadgenda. vinaidan gerbi rusuli klasikuri<br />
heraldikis pirmSoa, damaxasiaTebeli stilis SenarCunebis mizniT,<br />
sakuTari aRwerilobis nacvlad imdroindeli oficialuri<br />
blazonirebis <strong>qarTuli</strong> Sesatyvisis moyvana varCieT. sxvaTaSoris,<br />
esoden farTo aRweriloba did saxelmwifo gerbSi Setanil arcerT<br />
fars (imperiis mmarTveli dinastiis gerbis garda) ar xvdomia wilad:<br />
28
~gerbi samefosa saqarTvelosi: oTxnawiliani fari SuaSi mcire<br />
fariT da daboloebiT. Sua mcire farSi _ saqarTvelos gerbi: oqros<br />
farze laJvardis aRWurvilobiT, mkerdze oqros jvriT, sevadis,<br />
oqros arSiis mqone balnurian cxenze amxedrebuli da mewamuli<br />
SubiT zurmuxtis, sevadis frTiani da mewamul Tvalebiani,<br />
gveleSapis gangmiravi wm. didmowame da Zlevamosili giorgi. pirvel<br />
nawilSi _ iveriis gerbi: mewamul farze yalyze Semdgari vercxlis<br />
cxeni; zeda marcxena da qveda marjvena kuTxeebSi rvaqimiani<br />
varskvlavebi. meore nawilSi _ qarTlis gerbi: oqros farze ori,<br />
sevadis isriT, pirebiT zeviT, gaxvretili cecxlis mfrqveveli mTa.<br />
mesame nawilSi _ yabardos miwaTa gerbi: laJvardovan farze<br />
vercxlis or, pirebiT zeviT gadajvaredinebul isarze oqros mcire<br />
fari marjvniv Sebrunebuli, mewamuli naxevarmTvariT; pirvel sam<br />
meoTxedSi vercxlis eqvsqimiani varskvlavebi. meoTxe nawilSi<br />
somxeTis gerbi: oqros farze mewamuli gvirgvinosani lomi<br />
(aRsaniSnavia, rom vaxuSti bagrationis cnobil samxareo gerbebSi<br />
somxeTs leopardi warmoadgens, iqvea moTavsebuli gvirgvinic.<br />
heraldikuri leopardi ki grafikulad sakmaod axlos dgas lomTan.<br />
vfiqrobT, es erTgvari damTxveva SemTxveviTi ki ar aris, aramed saqme<br />
gvaqvs somxeTis simbolod lomis aRiarebis garkveul tradiciasTan<br />
_ T. a.). oqros daboloebaSi _ Cerqez da mTiel TavadTa gerbi:<br />
gaWenebul sevadis cxenze Cerqezi, vercxlis aRWurvilobiT, mewamul<br />
tansacmelSi da bewvis sevadis mosasxamiT; mxedars marjvena mxarze<br />
sevadis Subi aqvs gadebuli~. 91 gerbs Tavs adgas <strong>qarTuli</strong> gvirgvini.<br />
a b<br />
/saqarTvelos "sruli" gerbi imperiis didi saxelmwifo<br />
gerbidan. XIX s/ (1-22 a; b)<br />
saqarTvelos samefos gerbis esoden gandideba albaT imiT unda<br />
iyos gamowveuli, rom ruseTs surda gamoemzeurebina mis sazRvrebSi<br />
moqceuli uamravi samflobelo (aq, Cveni azriT, germ<strong>anu</strong>li<br />
heraldikis gavlena gamosWvivis), da vinaidan yvela maTganis<br />
29
simboloT calke ver gamohyofda, arCia saqarTvelos farSi moeqcia<br />
isini.<br />
TavisTavad kompozicia oqros mTlianad marcxniv ganTavsebiT<br />
sanaxaobrivad Zalian bevrs kargavs da asimetriis grZnobas iwvevs.<br />
zogadad gerbi, Tavisi mravalsaxovnebiT, unikaluri da Zlier<br />
sainteresoa <strong>qarTuli</strong> heraldikisTvis. igi Tavisuflad gamodgeboda<br />
~pretenziis~ an vTqvaT saqarTvelos imperiis, aseTi rom arsebuliyo,<br />
gerbad. mocemuli gamosaxuleba garkveul siqadulsac iwvevs im<br />
mniSvnelobis asaxviT, romelsac saqarTvelo warmoadgenda<br />
regionisTvis.<br />
amrigad, rac ar unda ucnaurad mogveCvenos, saqarTvelos<br />
gerbis yvelaze ganvrcobili varianti, zemoT aRwerili kompoziciis<br />
saxiT, dampyroblis _ ruseTis <strong>heraldika</strong>Si mogvevlina.<br />
damoukidebeli qveynisTvis, rogorc ukve aRvniSneT amgvari gerbi<br />
imperiulad anac mimdebare miwebze pretenziis gansacxadeblad<br />
gamodgeboda, magram Cvens SemTxvevaSi, igi ubralod kidev erTxel<br />
usvams xazs saqarTvelos wamyvan rols mTel kavkasiaSi.<br />
calke saubris Tema aris rusul <strong>gerbTmcodneoba</strong>Si ~<strong>qarTuli</strong><br />
gvirgvinis~ saxelwodebiT cnobili saqarTvelos sxvadasva xanis<br />
saxelmwifo gerbebis gare Sesamkobeli originaluri gvirgvini,<br />
romlis Sesaxebac zeviT mokled ukve visaubreT. igi rusul<br />
<strong>heraldika</strong>Si uTuod Zveli <strong>qarTuli</strong> tradiciidan aris Sesuli. amis<br />
mtkicebis safuZvels pirvelyovlisa, e. w. <strong>qarTuli</strong> gvirgvinis,<br />
Tundac igive georgievskis traqtatis sabeWdavze gamosaxuli erekle<br />
II-iseuli saxelmwifo gerbis damamSvenebel gvirgvinTan metad axlo<br />
garegnuli msgavseba gvaZlevs. aqve isic unda gaviTvaliswinoT, rom,<br />
ase vTqvaT cariel adgilze imperiuli <strong>heraldika</strong> specialurad<br />
saqarTvelos samefos gerbisTvis originalur gvirgvins namdvilad<br />
ar Seqmnida. Cveni am ukanaskneli mosazrebis dadasturebaa<br />
poloneTisa da ukrainis magaliTic _ esoden msxvil, mdidari<br />
istoriis mqone qveyanaTa gerbebs, saqarTvelosisgan gansxvavebiT,<br />
sakuTari gvirgvinebis nacvlad Sesabamisad rusuli “saimperatoro<br />
gvirgvini" da "monomaxis qudi" adgaT Tavs.<br />
/”<strong>qarTuli</strong> gvirgvini”_realuri gvirgvini/ da /”<strong>qarTuli</strong> gvirgvinis”<br />
heraldikuri versia/ (1-23 a. b.)<br />
30
useTis 1917 wlis oqtombris revoluciis mizeziT dasrulda<br />
<strong>qarTuli</strong> heraldikis istoriis meore, Cvens mier pirobiTad<br />
klasikurad wodebuli etapi (1800-1917 wlebi). mTeli kacobriobisTvis<br />
es umniSvnelovanesi istoriuli TariRi, qarTul <strong>gerbTmcodneoba</strong>Si<br />
axali droebis mauwyebladac mogvevlina. 1917-1921 wlebidan dgeba<br />
mesame periodi mSobliur healdikaSi, romelic praqtikulad XX<br />
saukunis bolomde grZeldeboda da gerbmcodneobis elementarul<br />
kanonTa sruli ugulvebelyofiTa da uZvelesi erovnuli<br />
simbolikuri tradiciis miviwyebiT gamoirCeoda.<br />
saqarTvelos pirveli respublikis (1918-1921 wlebi) 1921 wlis 21<br />
Tebervals miRebuli konstitucia sakmaod sityvaZunwad gvamcnobs<br />
saxelmwifo gerbis Sesaxeb: ~saqarTvelos respublikis Rerbi aris<br />
TeTri giorgi Svidi mnaTobiT~ 92 . gamosaxulebis saxelmwifoebriv<br />
damtkicebas da ZiriTad kanonSi Setanas win uZRoda saqarTvelos<br />
imdroindeli social-demokratiuli mTavrobis mier saxelmwifo<br />
gerbze gamocxadebuli konkursi, romelic sami pirobis dacviT unda<br />
Catarebuliyo. pirveli _ konkursis Sedegebi unda ganexila e. w.<br />
damfasebelTa kolegias mTavrobis, parlamentis, mecnierTa da<br />
mxatvarTa warmomadgenlebis SemadgenlobiT; meore _ gerbi <strong>qarTuli</strong><br />
stilis dacviT unda Sesrulebuliyo; da mesame _ masSi unda<br />
gaeTvaliswinebiaT zogadi heraldikuri wesebi. samwuxarod arcerTi<br />
pirobaTagani ar dacula, ris gamoc gerbi Tavisi moqmedebis manZilze<br />
mudam iwvevda sazogadoebis ukmayofilebas.<br />
mTavrobis mier sabolood miRebuli sakonkurso proeqti (igi<br />
mxatvar ioseb Sarlemans ekuTvnoda) jer kidev 1919 wels,<br />
samarTlianad da mkacrad gaakritika didma qarTvelma mxatvarma<br />
daviT kakabaZem 93 . xelovanma gamoaqveyna statia, romelSic sin<strong>anu</strong>liT<br />
aRniSnavda, rom SemfasebelTa kolegias akldnen mecnieri da<br />
mxatvari, da rom gerbis Seqmnisas ar gaewia angariSi heraldikis<br />
kanonebs. marTlac, mxedris figura marcxena araheraldikur mxares<br />
aris mibrunebuli, xolo minanqrisa da liTonebis xmarebis mkacri<br />
wesebi sruliad gauTvaliswinebelia.<br />
saqarTvelos pirveli respublikis (1918-1921 wlebi) saxelmwifo<br />
gerbi (1-24)<br />
31
daviT kakabaZe gansakuTrebiT aRniSnavs, rom TeTri giorgis<br />
gamosaxuleba rusuli, egreT wodebuli SeerTebuli moskovis da<br />
novgorodis mxatvrobis stilSia Sesrulebuli. rac misi sityvebiT<br />
aSkarad mJRavndeba giorgis pirisaxeSi da cxenis Tavisa da fexebis<br />
moyvanilobaSi. aseve usargeblod da uadgilod miaCnia mxatvars<br />
faris daboloebaSi gamoxatuli arabuli kamaris msgavsi<br />
moxazuloba. amasTanave, d. kakabaZes miaCnda, rom yvela mnaTobi erTi<br />
saxis unda yofiliyo, magaliTad, varskvlavis da vinaidan Svidi<br />
mnaTobi saqarTveloSi Svid samTavros ganasaxierebda, maT Siris<br />
uTanasworobis moxsnis mizniT mze da mTvare kompoziciidan unda<br />
amoeRoT. Cvenis mxriv davayolebdiT, rom gerbs aklia ZiriTadi<br />
Semadgeneli nawili _ fari. mis magivrobas swevs stilizebuli,<br />
mrgvali velis mqone Svidqimiani varskvlavi, romelic Sesrulebis<br />
maneriT Zlier CamorCeba, Tundac igive Sarlemanis mier samiode<br />
wliT gvian Seqmnil saqarTvelos ssr-is gerbis qarTulornamentian<br />
arSias.<br />
qveyanaSi sabWoTa xelisuflebis damyarebiT kidev ufro<br />
gaRrmavda ufskruli <strong>heraldika</strong>sa da saqarTvelos gerbs Soris.<br />
~feodalur gadmonaSTebTan~ brZolaSi bunebrivia gerbmcodneobac<br />
moyva, ris Sedegadac saqarTvelos ssr-is simbolod Tavsmoxveuli<br />
komunisturi ideologiisa da e. w. socrealizmis safuZvelze<br />
Semdgari naxati miviReT.<br />
/saqarTvelos ssr-is gerbi/ (1-25)<br />
1922 wlis 28 Tebervals saqarTvelos sabWoebis I yrilobaze<br />
damtkicebuli konstituciis 134-e statiaSi respublikis saxelmwifo<br />
gerbis aRweriloba iyo mocemuli: qveviT _ mTis qedi daTovlili,<br />
cisferi da iisferi mwvervalebiT; marjvena mxridan _ oqros<br />
TavTavebi, marcxnidan _ oqros vazi mtevnebiT. qedis ZirSi, faris<br />
ukidures qveda nawilSi TavTavisa da vazis boloebia<br />
gadaxlarTuli. gerbis centrSi moTavsebuli namgali da uro zeviT<br />
yovelmxriv gasxivosnebul varskvlavs ebjineba, qveviT _ mTebis<br />
mwvervalebs, xolo gverdebze TavTavs da vazs. yovelive es<br />
Semofarglulia qarTul, rusul da frangulenovani (es ukanaskneli<br />
amoRebul iqna 1937 wlis 13 Tebervals, sruliad saqarTvelos<br />
sabWoebis VIII sagangebo yrilobaze<br />
32<br />
94 ) warweriT: ~proletarebo yvela
qveynisa SeerTdiT!~. devizs garSemo akravs qarTul stilSi<br />
Sesrulebuli ornamenti 95 .<br />
gamosaxuleba ekuTvniT mxatvrebs: akad. evgeni lanseres da<br />
CvenTvis ukve, damoukidebeli respublikis gerbis avtorad cnobil<br />
ioseb Sarlemans. marTalia am ukanasknelma saqarTvelos ori friad<br />
usaxo saxelmwifo gerbi Seqmna, mainc xazi unda gaesvas im Rvawls,<br />
romelic mas XX saukunis qarTul respublikur simboloTa SeqmnaSi<br />
miuZRvis.<br />
amierkavkasiis sabWoTa federaciuli socialisturi<br />
respublikis (asfsr) gerbi miRebul iqna amierkavkasiis sabWoebis I<br />
yrilobaze 1922 wlis 10-13 dekembers. gerbma asfsr-sTan erTad<br />
mxolod 14 weli _ 1922-1936 wlebi iarseba. sabWoTa kavSirSi Semavali<br />
am droebiTi warmonaqmnis simbolo Semdegnairad gamoiyureboda: zeda<br />
nawilSi, sevadis qedidan da mTebidan amomavali mzis sxivebis fonze<br />
ganlagebulia oqros namgali da uro, odnav zeviT, aseve sxivebSi<br />
moTavsebulia xuTqimiani varskvlavi; qveda nawilSi _ fabrikaTa<br />
mbolavi milebi; centrSi ki mcenareuli kompozicia: vazi mtevniT,<br />
bamba, simindi, xorblis ramdenime TavTavi. gerbs Semovlebul wiTel<br />
bafTaze qarTulad, somxurad da azerbaij<strong>anu</strong>lad aweria ~asfsr~.<br />
bafTis qveS oqros fonze rusuli legandaa: ~proletarebo yvela<br />
qveynisa SeerTdiT!~ 96<br />
/amierkavkasiis sfsr-is gerbi/ (1-26)<br />
1990-ian wlebSi saqarTvelom qveynis damoukideblobasTan erTad<br />
erovnul simbolod 1918-1921 wlebis demokratiuli respublikis<br />
droindeli gerbic aRidgina. aqedan moyolebuli, dRemde saxelmwifo<br />
<strong>heraldika</strong>, iseve rogorc sxva ganStoebebi <strong>qarTuli</strong><br />
gerbTmcodneobisa, faqtobrivad gardamaval periodSi, gzaTgasayarze<br />
imyofeba. socialisturi simbolikis TiTqmis aswlovani batonibis<br />
Semdeg jer-jerobiT ar aris mkveTrad gamokveTili Tu ra<br />
mimarTulebiT ganagrZobs ganviTarebas <strong>qarTuli</strong> <strong>heraldika</strong>. aqedan<br />
gamomdinare aRarc is aris gasakviri, rom saxelmwifo simbolikis<br />
sakiTxi praqtikulad Riad rCeba.<br />
Tamamad SeiZleba iTqvas, rom <strong>qarTuli</strong> heraldikis axali etapi<br />
daiwyo 2004 wlis 2 martidan, rodesac saqarTvelos prezidentis<br />
33
ZanebulebiT Seiqmna "saqarTvelos saxelmwifo atributikis<br />
problemaTa Semswavleli da winadadebaTa SemmuSavebeli droebiTi<br />
saxelmwifo komisia". amas win uZRoda 1999 wlis 9 ivnisis<br />
saqarTvelos parlamentis gadawyvetileba saxelmwifo atributikis _<br />
gerbis, droSisa da himnis Secvlis Sesaxeb. xsenebulma komisiam<br />
weliwadze nakleb droSi uzarmazari samuSao gaswia evropuli<br />
heraldikuri kanonebis Sesabamisi axali <strong>qarTuli</strong> saxelmwifo gerbis<br />
da misi devizis (igive legendis) Sesaqmnelad.<br />
komisiam, imdroindeli <strong>qarTuli</strong> sazogadoebis udidesi<br />
interesis pirobebSi mdidari istoriuli masalis gadamuSavebis<br />
safuZvelze Seadgina saqarTvelos saxelmwifo gerbisa da gerbis<br />
devizis SesarCevi konkursis pirobebi da amavdroulad saqarTvelos<br />
org<strong>anu</strong>li kanonis proeqti "saqarTvelos saxelmwifo gerbis Sesaxeb".<br />
metad saintereso da aqtiurad warmarTuli konkursis Sedegad,<br />
mravali vnebaTaRelvis Semdgom imave 2004 wlis 1-el noembers<br />
saqarTvelos parlamentma miiRo zemoTaRniSnuli kanoni, riTac<br />
oficialurad damtkicda Semdegi aRwerilobis (blazonis) mqone didi<br />
da mcire saxelmwifo gerbebi:<br />
didi saxelmwifo gerbi _ franguli faris mewamul velze<br />
oqros jvris buniani vercxlis SubiT vercxlisave gveleSapis<br />
gangmiravi oqros Saravandediani vercxlis mxedari _ wm. girogi.<br />
fari dagvirgvinebulia "iveriuli" (<strong>qarTuli</strong>) gvirgviniT. oqros ori<br />
farismtvirTveli lomi vazis stilizebuli ornamentis safuZvelze<br />
dgas. safuZvelze gadmofenilia mewamul sarCuliani vercxlis bafTa<br />
sevadisferi sadevize warweriT (legendiT) "Zala erTobaSia",<br />
warweris Tavsa da boloSi gamosaxulia TiTo mewamuli heraldikuri<br />
jvari.<br />
mcire saxelmwifo gerbi _ franguli faris mewamul velze<br />
oqros jvris buniani vercxlis SubiT vercxlisave gveleSapis<br />
ganmgmiravi oqros Saravandediani vercxlis mxedari _ wm. girogi.<br />
fari dagvirgvinebulia "iveriuli" (<strong>qarTuli</strong>) gvirgviniT. 97<br />
/saqarTvelos axali didi da mcire saxelmwifo gerbebi/ (1-27 a. b.)<br />
34
droebiTi komisiis saqme srulyofilad gaagrZela 2008 wels<br />
Seqmnilma parlamentTan arsebulma heraldikis saxelmwifo sabrWom,<br />
romelmac bevri winaaRmdegobis miuxedavad TandaTanobiT<br />
daaregulira saqarTveloSi saxelmwifo heraldikis sfero, moiyvana<br />
igi saerTaSoriso standartebTan SesabamisobaSi da yovelive amis<br />
gaTvaliswinebiT ganagrZo qarTul teritoriul gerbebsa da<br />
sxvadasxva samsaxurebis emblemebze muSaoba, rasac qveviT ufro<br />
dawvrilebiT SevexebiT.<br />
bolos am TemasTan dakavSirebiT aucileblad migvaCnia<br />
personalurad dasaxeldes yvela is piri, romelmac uSualod miiRo<br />
monawileoba axali Tanamedrove da amasTanave klasikuri evropuli<br />
heraldikuri kanonebis srulad Sesabamisi saqarTvelos saxelmwifo<br />
gerbis SeqmnaSi:<br />
1. saqarTvelos saxelmwifo atributikis problemaTa<br />
Semswavleli da winadadebaTa SemmuSavebeli droebiTi saxelmwifo<br />
komisia: e. Sengelaia _ komisiis Tavmjdomare, parlamentis<br />
Tavmjdomaris moadgile; d. musxeliSvili _ akademikosi, istoriisa<br />
da eTnologiis institutis direqtori; g. gewaZe _ iusticiis<br />
ministris moadgile; z. dekanosiZe _ iusticiis saministros<br />
samarTlebrivi eqspertizis departamentis ufrosi; T. asaTiani _<br />
heraldikosi, istoriis mecnierebaTa kandidati; m. afridoniZe _<br />
heraldikosi, istoriis mecnierebaTa kandidati; i. biWikaSvili _<br />
heraldikosi, "sazogadoeba bagrationTa saxlis" wevri; m. kiknaZe _<br />
heraldikosi; m. wurwumia _ heraldikosi; n. meifariani _ komisiis<br />
mdivani, arqivariusi; c. zaqaiZe _ komisiis muSaobis koordinatori,<br />
parlamentis aparatis TanamSromeli.<br />
2. saxelmwifo gerbis Jiuris wevrebi: z. abaSiZe _ istoriis<br />
mecnierebaTa kandidati, docenti; T. dundua _ istoriis mecnierebaTa<br />
doqtori, profesori; y. quTaTelaZe _ mxatvari, samxatvro akademiis<br />
docenti; g. xoStaria _ xelovnebaTmcodneobis kandidati, Tsu-is<br />
docenti; n. javaxiSvili _ istoriis mecnierebaTa doqtori, Tsu-is<br />
profesori.<br />
3. saxelmwifo gerbis devizis Jiuris wevrebi: m. qvliviZe _<br />
poeti; z. abzianiZe _ filosofiis mecnierebaTa doqtori, profesori,<br />
SvedeTis akademiis nobelis premiebis komitetis eqsperti<br />
literaturis dargSi; r. amaRlobeli _ poeti; g. benaSvili _<br />
filologiis mecnierebaTa doqtori, profesori, akademikosi,<br />
SvedeTis akademiis nobelis premiebis komitetis eqsperti<br />
literaturis dargSi; l. baqraZe _ germanisti, istoriis mecnierebaTa<br />
kandidati.<br />
4. devizis "Zala erTobaSia" avtorebi: v. baxtaZe; T. nanitaSvili.<br />
calke xazgasmas imsaxurebs b-n eldar Sengelaias piradi<br />
Rvawli axali <strong>qarTuli</strong> saxelmwifo simbolikis SeqmnaSi, vinaidan<br />
misi avtoritetis, kompetenciis, moTminebisa da kompromisebis<br />
miRwevis unaris gareSe SuZlebeli iqneboda am saSviliSvilo saqmis<br />
warmatebiT dasruleba.<br />
35
dabolos sasiamovnoa, rom zemoTmoyvanil gamosaxulebebTan<br />
erTad niderlandebis samefo zarafxanaSi xangrZlivi muSaobis<br />
Sedegad 2007 wlis TebervalSi daferili brinjaoTi damzadda<br />
saqarTvelos didi da mcire saxelmwifo gerbebis moculobiTi<br />
etalonebi.<br />
saqarTvelos samxareo gerbebi<br />
saqarTvelos samxareo gerbebi, saxelmwifo gerbTan erTad,<br />
<strong>qarTuli</strong> klasikuri heraldikis erT-erTi uZvelesi warmonaqmnia.<br />
dRemde SemorCenili maTi yvelaze adreuli nimuSebi, saxelmwifo<br />
gerbTan erTad ruseTis mefis aleqsi mixailoviCis, CvenTvis ukve<br />
cnobil 1672 wlis ~tituliarnikSia~ dafiqsirebuli, sadac<br />
saqarTvelos samefos sagerbe faris gverdiT qarTlisa da kaxeTis<br />
gerbebic aris ganTavsebuli.<br />
qarTlis samefos gerbi, romelsac darTuli aqvs rusulenovani<br />
warwera _ ~государь иверские земли~, Semdegnairad gamoiyureba 98 :<br />
stilizebul ovalur farSi _ ori isriT qvevidan iribad<br />
gamsWvaluli cecxlis mfrqveveli mTa. kompozicia savaraudod<br />
kavkasionis qedze mijaWvuli amiranis, promeTes Sesaxeb legendas<br />
unda asaxavdes.<br />
/qarTlis gerbi "tituliarnikidan/ (1-28)<br />
kaxeTis gerbs aseve rusuli warwera _ ~всея северныя страны<br />
повелитель~, erTvis, agreTve stilizebul farSi ki yalyze Semdgari<br />
Sebrunebuli cxeni da zeda marjvena da qveda marcxena kuTxeebSi<br />
TiTo Svidqimiani varskvlavi aris gamoxatuli 99 . aRmosavleT<br />
saqristianoSi ~CrdiloeTis qveynad~ sazogadod qarTul miwebs<br />
icnobdnen, vinaidan, qristianobis gavrcelebis adreul xanaSi,<br />
marTlmadidebeli samyarosTvis saqarTvelo ierusalimTan, wminda<br />
miwasTan mimarTebiT ukidures Crdilour marTlmorwmune qveyanas<br />
warmoadgenda 100 . es kompoziciebi ruseTis ~pretenziis gerbebad~<br />
SeiZleba miviCnioT, vinaidan saqarTvelos arcerTi mxare ruseTis<br />
SemadgenlobaSi ar Sedioda, magram, viTarc zeviT, saxelmwifo gerbis<br />
36
ganxilvisas SevniSneT garkveuli safuZveli am sagerbe farebis rusT<br />
xelmwifis ~tituliarnikSi~ Setanisa mainc arsebobda.<br />
/kaxeTis gerbi tituliarnikidan/ (1-29)<br />
zustad zemoT aRwerili gerbebisebri gamosaxulebani mefe<br />
fiodor aleqseeviCTan wargzavnili romis saRvTo imperiis avstrieli<br />
despanis, korbis 1698-1699 wlebis dRiurSic gvxvdeba 101 . gansxvaveba<br />
mxolod imaSi mdgomareobs, rom laTinurad Targmnili warwerebi<br />
Semoklebulia da qarTlis gerbis SemTxvevaSi _ ~Iweria~-s, kaxeTisaSi<br />
ki _ ~Severia~-s Seicavs.<br />
aqve gvinda SevexoT erekle II-is 1746 wliT daTariRebul erT<br />
metad saintereso sabeWdavs. romelic ase gamoiyureba: “ovaluri<br />
3,4X2,7, SuaSi gaosaxulebiTa da gvirgviniT, garSemo mxedruli<br />
legendiT _ “Ze cxebulisa uflisa mefisa Teimurazisa [mef]e erekle”<br />
(cssa f. 1448, # 162)” 102 . kargad dakvirvebis SemTxvevaSi aSkaraa, rom<br />
aRniSnuli gvirgvinis qveS marjvniv-marcxniv lomebia gamosaxuli,<br />
maT Soris ori gadajvaredinebuli isari, xolo kompoziciis SuaSi<br />
Cveni azriT ganirCeva cecxlovani mTis konturebi da rusuli<br />
warwera “гора” <strong>anu</strong> mTa. am ukanaskneli mosazrebis daJinebul<br />
mtkicebas ar SevudgebiT, aramed beWdis luqis mravaljer<br />
gadidebuli suraTis safuZvelze saboloo daskvnis gamotanas<br />
TiToeul mkiTxvels mivandobT.<br />
(1-30)<br />
XVIII saukunis Sua wlebSi rusuli klasikuri gerbTmcodneobis<br />
erTma fuZemdebelTaganma italiuri warmoSobis aznaurma francisk<br />
37
santim ruseTis imperiis Semadgenel provinciaTa gerbebTan erTad<br />
saqarTvelos, qarTlisa da kaxeTis gerbebic gamarTa heraldikurad 103 .<br />
/qarTlisa da kaxeTis heraldikurad gamarTuli gerbebi imperiis<br />
didi saxlmwifo gerbis manifestidan/ (1-31 a. b.)<br />
mogvianebiT, XIX saukuneSi qarTlisa da kaxeTis sagerbe<br />
simboloebi, ukve ruseTis imperias mierTebuli saqarTvelos samefos<br />
kuTvnili, imperiis ~didi saxelmwifo gerbis~ erT-erTi Semadgeneli,<br />
Cvens mier saqarTvelos saxelmwifo gerbis aRwerisas<br />
blazonirebuli faris farglebSi moeqca 104 .<br />
saqarTvelosa da mTlianad kavkasiis qveynebisa da mxareebis<br />
sruliad originaluri gerbebi aris warmodgenili batoniSvil<br />
vaxuSti bagrationis 1735 wlis 22 ianvars Sedgenil kavkasiis<br />
politikur-geografiul rukze 105 . is, rom es marTlac gerbebia da ara<br />
droSebi, rogorc maT arasamecniero literaturaSi xSirad uwodeben<br />
xolme, dasturdeba rukas datanebuli vaxuStisave mokle ganmartebiT,<br />
sadac gamosaxulebebi amgvarad moixsenieba: ~Rerbni <strong>anu</strong> niSni...~ 106 .<br />
marTalia, rogorc vnaxeT, <strong>qarTuli</strong> gerbebi adrec iyo<br />
dadasturebuli, mainc pirveli saqarTveloSi qarTveli avtoris mier<br />
Seqmnili sagerbe farebis Tavmoyra vaxuSti batoniSvilis "kavkasiis<br />
rukaSi" moxda, ris gamoc mas Tamamad SeiZleba vuwodoT saqarTvelos<br />
da sruliad kavkasiis pirveli sagerbe.<br />
vaxuSti bagrationis rukaze saqarTvelos saxelmwifo gerbis<br />
sami variantis garda, kavkasiis miwebis kidev 13 sagerbe fari aris<br />
aRbeWdili 107 :<br />
afxazeTis: mwvane fonze gamosaxulia TeTri Txa, mis zeviT ki<br />
sami naxevarmTvarisebri yviTeli niSani.<br />
afxazeTis (a) guriis (b) samegrelosi (g)<br />
38
imereTissamefo (d) kaxeTis samefo (e) kaxeTis sadroSoebi (v)<br />
somxiTis samefo (z) Sirvani (T) daRestani (i)<br />
samcxe-saaTabago (k) gerbis varianti (l) saqarTvelos gerbi<br />
qarTlis sadroSoebi (m)<br />
qarTlis samefo (n) svaneTis (o) oseTis (p) ranis (J)<br />
(1 - 32 a, b, g, d, e, v, z, T, i, k, l, m, n, o, p, J )<br />
guriis: mkrTal vardisferze, iremi, Tavze Saravandedmosili<br />
varskvlavi.<br />
39
odiSis: bac mwvaneze, droSismpyrobeli taxi, droSaze _ SuaSi<br />
_ Citi, kuTxeebSi _ oTxi varskvlavi.<br />
imereTis: laJvardis fonze gamoxatulia iremi, rqebs Soris<br />
jvriT, zeviT gvirgvini, gvirgvins qveS ki yviTeli naxevarmTvare.<br />
kaxeTis: vardisferze, droSismpyrobeli pegasi, alamze<br />
gaurkveveli niSania, tari ki jvriT aris daboloebuli; yovelives<br />
Tavs adgas gvirgvini. gavixsenoT, rom "~tituliarnikSi"~ kaxeTs cxeni<br />
ganasaxierebs da pegasic xom igive frTosani cxenia, ase rom,<br />
SesaZlebelia saqme gvaqvs am animalisturi figuris kaxeTis<br />
simbolod miCnevis sakmaod myar tradiciasTan, miTumetes rom,<br />
mogvianebiT saqarTvelos ruseTTan mierTebis Semdgomac am mxaris<br />
emblemas kvlav cxeni warmoadgens 108 .<br />
agreTve Zalian sainteresoa kaxeTis gerbis meore, ase vTqvaT<br />
sruli verisa sadac ZiriTad fars ukan kaxeTis samefos sadroSoebis<br />
(rusTvlis – baci mwvane, alaverdis – wiTeli, kuxeTis – yviTeli,<br />
qiziyis _ TeTri) almebia warmodgenili. am gerbs kidev ufro<br />
heraldikuri saxe aqvs sworkuTxa fariTa da mwvane droSis<br />
mpyrobeli yviTeli pegasiT.<br />
somxiTis: bac yviTel (beJ) fonze, Subismpyrobeli heraldikuri<br />
leopardi, zeviT gvirgvini da mze.<br />
Sirvanis: yviTelze, droSismWereli Sveli, droSaze<br />
gamosaxulia rozetisebri ornamenti.<br />
lek-daRestnis: mwvane fonze, TeTri kldeebidan sanaxevrod<br />
gamomxtari, movardisfro droSismpyrobeli mgeli.<br />
samcxe-saaTabagosi: mwvaneze, mwoliare TeTri xari (gavixsenoT,<br />
rom ruseTis imperiaSi axalcixis gerbzec xari iyo gamosaxuli da<br />
es mxare cnobili iyo mecxoveleobiT) TeTri (vercxlis) droSiT,<br />
masze xmali ori sevadis varskvlaviT.<br />
amave mxaris gerbis meroe nairsaxeobas vxvdebiT vaxuStisave<br />
atlasSi oRond ukve sakuTriv calke samcxis rukaze datanil<br />
gamosaxulebaze: stilizebul mcenareuli ornametis CarCoSi,<br />
naturaluri feris loms (heraldikur leopards) upyria TeTri<br />
(vercxlis) alami xmliTa da ori sevadis varsklaviT.<br />
qarTlis: wiTelze, erTmaneTisgan urTierT gadajvaredinebuli<br />
skiptriT da xmliT gancalkevebuli mwoliare yviTeli lomi da Savi<br />
xari; zeviT Saravandediani varskvlavi.<br />
40
svaneTis: gerbis nacrisfer (vercxlze) velze, daTvi mTebis<br />
fonze. daTvi SesaZloa zogadad mTis binadarTa simbolod miviCnioT.<br />
ovseTis: wiTelze, Savi kldeebis fonze focxveri.<br />
ranis: bac mwvaneze (moyavisfro), kvadratSi Casmuli oboba<br />
qseliTurT.<br />
vaxuSti batoniSviliseuli samxareo gerbebi etyoba umeteswil<br />
adgilobrivi totemuri somboloebis safuZvelzea Seqmnili. amas isic<br />
gvafiqrebinebs, rom vaxuStis mier Sedgenili qarTlis da kaxeTis<br />
farebi gansxvavdeba ruseTis xelmwifeTa, zeviT xsenebul<br />
~tituliarnikSi~ Setanili nimuSebisgan. arada batoniSvils uTuod<br />
ecodineboda maT Sesaxeb, vinaidan 1724 wlidan moskovSi cxovrobda<br />
da kavkasiis rukac swored ruseTSi moRvaweobisas Seqmna. totemuri<br />
warmoSobis varauds mxars umagrebs is faqtic, rom gerbebis<br />
umravlesobaSi centalur figuras cxoveluri animalisturi<br />
gamosaxulebebi warmoadgens, totemuri emblemebi ki, Tu ar vcdebiT,<br />
rogorc wesi flora-faunidan aris xolme warmomdgari. saerTod<br />
mosazreba gerbebis totemizmTan kavSiris Sesaxeb ucxo da axali ar<br />
aris<br />
41<br />
109 . am sakiTxs sakmaod did yuradRebas da mniSvnelobas aniWebda<br />
cnobili rusi heraldisti Teoretikosi, gerbTmcodneobis, rogorc<br />
damxmare saistorio disciplinis erT-erTi Camomyalibebeli iuri<br />
vasilis Ze arsenievi110 . aqve unda aRiniSnos, rom lomi, xari, cxvari,<br />
iremi, taxi, Rori uZvelesi sakulto e. i. totemuri cxovelebia. maTi<br />
mravalferovani gamosaxulebani saqarTvelos praqtikulad mTel<br />
teritoriaze111 aris dadasturebuli. es cxovelebi (gansakuTrebiT:<br />
cxvari, daTvi, iremi, taxi, cxeni da sxv.) xSirad gvxvdeba xolme<br />
rogorc materialuri kulturis Zeglebze, iseve eTnografiul<br />
Tqmuleba gadmocemebSi Tu uZvelesi fesvebis mqone ritualur<br />
xalxur zeimebSi an dResaswaulebSi112 .<br />
Cvens mier totemurad miCneul emblematikas, vaxuSti xSirad<br />
Tavisi sakuTari konceptualuri danarTebiT azavebs. magaliTad,<br />
iseTi kldovani provinciebis gerbebSi, rogoric aris svaneTi,<br />
ovseTi, daRestani mTebis gamosaxuleba aris Sesuli; samefoebis<br />
(kaxeTi, imereTi, somxeTi; qarTlis gamoklebiT) farebSi gvirgvinia<br />
ganTavsebuli. moyvanili faqtebi miuTiTebs, rom saqme gvaqvs<br />
garkveul sistemasTan, e. i. mecnierul midgomasTan. aqedan<br />
gamomdinare Tamamad SeiZleba ganvacxadoT, rom gamosaxulebani<br />
WeSmaritad gerbebia da ara ubralod simbolur naxatTa krebuli.<br />
Zlier sainteresoa vaxuStiseuli gerbebis diplomatiurpolitikur<br />
WrilSi ganxilva. Cvenis varaudiT es aris, ase vTqvaT<br />
didi saqarTvelos sapretenzio miwebis moniSvnis cda. Tanac,<br />
sruliad gaazrebuli da gaTviTcnobierebuli. amaze metyvelebs<br />
citata rukis, erTxel ukve damowmebuli mokle ganmartebidan:<br />
~"axali daxazuli samefo iberiisa <strong>anu</strong> yovlisa saqarTvelosi. karTa
<strong>anu</strong> ruka romel ars orTa zRvaTa Soris~ 113 . Semdeg modis CamoTvla<br />
im miwebisa, romelTac ekuTvnis gerbebi. rogorc vxedavT, citatidan<br />
naTlad Cans, rom saubaria saqarTveloze zRvidan zRvamde (Savidan<br />
kaspiisamde). e. i. qarTvel mefeT-mefeTa droindeli, nikofsiiTgan<br />
darubandamde saqarTvelos idea XVIII saukuneSi kvlav cocxlobda da<br />
<strong>heraldika</strong>Sic cxadad aisaxa.<br />
kavkasiis mxareTaTvis gerbebis SedgeniT vaxuSti batoniSvilma<br />
dasabami misca tradicias, romlis mixedviT mTeli regioni<br />
saqarTvelos prioritetiT erT heraldikur sivrced aRiqmeba.<br />
tradicia gaagrZela erekle II-m, roca traqtatis sabeWdavze misi<br />
gavlenis qveS moqceuli miwebis gerbebi ganaTavsa 114 da, rac ar unda<br />
ucnaurad JRerdes, mogvianebiT igive tradicia ganagrZo, ruseTis<br />
imperiam, roca ukve imperiaSi Semavali saqarTvelos samefos<br />
ganvrcobili gerbis farSi yabardos, Cerqez TavadTa da somxeTis<br />
simboloebi Seitana 115 .<br />
vaxuSti bagrationis gerbebi tipiuri magaliTia <strong>qarTuli</strong><br />
gerbmcodneobis pirveli, ase vTqvaT, nacionaluri periodisa, romlis<br />
drosac naklebad iTvaliswinebdnen dasavluri heraldikis wesebs da<br />
Sesabamisad, simboloebic ufro adgilobriv tradiciaze dayrdnobiT<br />
iqmneboda 116 .<br />
qarTulma samxareo <strong>heraldika</strong>m, rogorc aRiniSna, Semdgomi<br />
ganviTareba erekle II-is mefobis xanaSi hpova.<br />
1783 wels gaformebuli georgievskis traqtatis sabeWdavze<br />
amotvifruli bagratovanTa mmarTveli dinastiisa da qarTl-kaxeTis<br />
samefos saxelmwifo gerbis garSemo ganlagebulia aTi momcro fari<br />
(oTx-oTxi marjvena da marcxena heraldikuri mxaridan da 2<br />
qveidan) 117 . isini warmoadgenen mefe erekles xelisuflebas<br />
daqvemdebarebul miwebs, romelTa Soris aris, rogorc wminda<br />
<strong>qarTuli</strong> mxareebi, aseve saqarTvelos mimdebare, qarTl-kaxeTis<br />
samefos kuTvnili, ymadnafici Tu sapretenzio samflobeloebi.<br />
erekle II-m am provinciuli gerbebiT SeiZleba iTqvas gaagrZela is<br />
saqme, romelsac jer kidev vaxuSti batoniSvilma daudo saTave<br />
kavkasiis rukas darTul emblematikaSi da, romelic saqarTvelos<br />
gavlenis sferos moniSvnas isaxavda miznad.<br />
/erekle II-is didi beWedi/ (1-33 a. b.)<br />
42
sabeWdavis yovel mcire, samxareo fars originaluri, rogorc<br />
Cans erekle II-is xanebSi samTavroebis gerbTaTvis gankuTvnili<br />
gvirgvini adgas Tavs, TviT es sagerbe farebi ki Semdegnairad<br />
gamoiyureba (aRweriloba mocemulia heraldikuri wesiT _ zevidan<br />
qveviT da macqerlisTvis marcxnidan marjvniv): I _ saqarTvelosi:<br />
gveleSapTan mebrZoli wm. giorgi; II _ qarTli: or isar gasobili<br />
mTa; III _ somxeTi: or mwvervalze moTavsebuli bibliuri noes<br />
kidobani; IV _ TaRis QqveS gamoxatuli RvTismSobeli xelebSi Cvili<br />
iesoTi da mamakacis sami figura, savaraudod bibliidan cnobili<br />
Sobisa da ~sami mogvis~ scena; V _ samgumbaTovani eklesia. gerbi<br />
SesaZloa erevnis saxanos ekuTvnodes, radgan mogvianebiT eCmiaZinis<br />
taZris msgavsi gamosaxuleba ruseTis imperiaSi Semavali erevnis<br />
guberniis gerbze iyo datanebuli 118 ; VI _ isris mpyrobeli<br />
Sebrunebuli Seabjruli mklavi; VII _ iribad gamoxatuli<br />
Sebrunebuli aRmosavluri xmali; VIII _ aseve iribad gamoxatuli<br />
Sebrunebuli muSketi; IX _ gaqceuli mglisebri Sebrunebuli figura.<br />
Tu figura marTlac mgelia, maSin ar aris gamoricxuli fari ~lekdaRestans~<br />
mivakuTvnoT, vinaidan CrdiloeT kavkasiis am mxares<br />
vaxuSti bagrationis gerbebSi swored mgeli ganasaxierebs; X _<br />
cxenis msgavsi Sebrunebuli figura. Tu es asea SesaZlebelia gerbi<br />
kaxeTisa iyos.<br />
aRwerili gerbebis umetesobis atribucia Zlier Wirs, vinaidan<br />
maTi kuTvnilebis pirdapiri miTiTeba qarTul <strong>heraldika</strong>sTan<br />
dakavSirebul vercerT wyaroSi an literaturaSi ver moviZieT,<br />
georgievskis traqtats darTuli erekle II-is titulSi CamoTvlili<br />
mis mflobelobaSi myofi qveynebis Tu mxareebis nusxas 119 ki beWedze<br />
aRbeWdili zeviT CamoTvlili samxareo gerbebis rigi<br />
Tanmimdevrulad verasgziT ver esadageba.<br />
guriis samTavros metad saintereso da originaluri gerbi aris<br />
amotvifruli q. Tbilisis saqarTvelos istoriis s. janaSias<br />
saxelobis saxelmwifo muzeumis eqspoziciaSi gamofenil liTonis<br />
masiur filaze: oqros velian frangul farSi _ laTinuri jvriT<br />
daboloebuli marcxniv Caweuli sveti, mis ZirSi ki _ wina TaTebiT<br />
maxvilis mpyrobeli mwoliare heraldikuri leopardi; fari samTavro<br />
gvirgviniT damSvenebuli pavilioniT aris Semkuli. gerbi<br />
gamoqveynebuli aqvs stanislav dumins ~ruseTis imperiis<br />
saTavadaznauro gvarebis~ IV tomSi 120 . gerbi heraldikuri stilis<br />
damaxasiaTebeli niSnebiT XIX saukunis dasawyiss unda<br />
ganekuTvnebodes, amasTanave gasaTvaliswinebelia, rom kompozicia<br />
uTuod mxolod ruseTis imperiis xelisuflebis mier guriis<br />
samTavros saboloo gauqmebamde da quTaisis gubernias mierTebamde<br />
<strong>anu</strong> 1840 wlamde Tu iarsebebda 121 .<br />
43
guriis samTavros gerbis saxelmwifo saistorio muzeumidan/ (1-34)<br />
samegrelos samTavros originalur gerbs vxvdebiT, q. TbilisSi<br />
mdebare xelovnebis saxelmwifo muzeumis oqros fondSi dacul<br />
dadianebis kuTvnil XIX saukunis or vercxlis langarze. TiToeuli<br />
WurWlis centrSi amokveTilia, e. w. franguli fari, gerbTmcodneobis<br />
wesebis mixedviT, oqros aRmniSvneli wertilovani daStrixvis mqone<br />
foniT da mosiarule verZis gamosaxulebiT; fars saTavado<br />
gvirgviniani saTavadove mosasxami akravs gars. safiqrebelia, rom<br />
iseve rogorc samegrelos mTavrebis dadianebis gerbSi, am<br />
SemTxvevaSic verZis figura odiSis samTavros Zveli kolxidis<br />
maxloblad mdebareobaze da aqedan gamomdinare argonavtebis cnobil<br />
miTTan kavSirze unda migvaniSnebdes.<br />
samxareo gerbebad SeiZleba miviCnioT agreTve, saqarTveloSi<br />
Semavali afxazeTisa da aWaris avtonimiuri respublikebis sabWoTa<br />
periodis gerbebic.<br />
afxazeTis avtonomiuri respublikis gerbi erT-erTi<br />
uadreulesi iyo sabWoTa kavSiris avtonomiebis simboloebs Soris.<br />
sruliad afxaeTis sabWoTa III yrilobaze miRebuli 1925 wlis 1<br />
aprilis konstituciiT damtkicebuli afxazeTis Tavdapirveli gerbi<br />
Semdegnairad gamoiyureboda: afxazeTis peizaJis rusulenovan<br />
warwerian: ~С. С. Р. Абхазия~, fonze oqros namgali da uro iyo<br />
aRbeWdili, gerbis zeda nawilSi mzis sxivebSi gamosaxuli xuTqimiani<br />
varskvlavi iyo moTavsebuli, yovelive ki TavTaviT, TambaqoTa da<br />
vaziT damzadebuli gvirgviniT iyo Semkuli. gerbs gars ertya<br />
wiTeli arSia abxazurenovani warweriT: ~Пролетарии всех стран,<br />
соединяйтесь!~ 122 . aRwerili gerbis miRebidan mcire xnis Semdgom, 1937<br />
wels igi Seicvala da amieridan afxazeTis, iseve rogorc aWaris,<br />
saqarTvelos ssr-is Semadgeneli avtonomiuri warmonaqmnebis<br />
emblemebi TviT saqarTvelos ssr-is sagerbe kompoziciis identuri<br />
gaxda, mxolod im gansxvavebiT, rom afxazeTis simbolos afxazur<br />
enaze Sesrulebuli devizi: ~Пролетарии всех стран, соединяйтесь!~<br />
erTvoda, aWarisas ki qarTulad da rusulad gadmocemuli warwera:<br />
~aWaris assr~ hqonda Camatebuli 123 .<br />
44
Tanamedrove pirobebSi aWarisa da gandakuTrebiT afxazeTis<br />
gerbebma kidev ufro meti aqtualoba SeiZina. Tavis droze 2000 wlis<br />
26 ivniss aWaris avtonomiuri respublikis umaRlesma sabWom aWaris<br />
droSasTan erTad respublikis gerbic daamtkicda 124 : laJvardis<br />
velian mrgval farSi frTebgaSlili oqros arwivi mis zeviT ki<br />
arkiseburad ganlagebuli Svidi Svidqimiani oqrosave varskvlaviT. es<br />
gerbi faqtiurad zusti analogia iyo imxanad aWaris mmarTveli<br />
partiis ~aRorZinebis kavSiris~ emblemisa.<br />
2004 wlis cnobili movlenebis Semdeg, saqarTvelos<br />
parlamentTan arsebuli heraldikis sabWosTan TanamSromlobiT<br />
aWaraSi damtkicda axali gerbi, romelis oficialuri blazonic<br />
(aRweriloba) Semdegnairia:<br />
aWaris avtonomiuri respublikis gerbi warmoadgens<br />
talRiseburad gadakveTil heraldikur fars, centrSi mcire<br />
heraldikuri fariT.<br />
mcire heraldikur farze mewamul velze gamosaxulia oqros<br />
jvris buniani, vercxlis Subosani, vercxlis gveleSapis ganmgmiravi,<br />
vercxlis cxenze amxedrebuli oqros Saravandediani vercxlis<br />
mxedari - wm. giorgi.<br />
cixe.<br />
/aWaris Tanamedrove gerbi/ (1-35)<br />
faris pirvel nawilSi zurmuxtis velze gamosaxulia oqros<br />
faris meore nawilSi laJvardis velze gamosaxulia sami oqros<br />
moneta: ori - erTze.<br />
rac Seexeba simbolikis ganmartebas _ faris talRovani kveTa<br />
mxaris zRvis siaxlovesTan aris dakavSirebuli.<br />
mcire farSi gamosaxuli wm. giorgi. warmoadgens saqarTvelos<br />
saxelmwifo gerbis mTavar figuras, da mianiSnebs saqarTvelos<br />
saxelmwifos prioritetulobaze, rac aWaris avtonomiuri<br />
respublikis konstituciiT aris gansazRvruli.<br />
faris pirvel nawilSi zurmuxtis velze gamosaxuli oqros<br />
cixesimagre saxelmwifos karibWes, uZveles gonios cixes gamosaxavs,<br />
zurmuxtis veli (feri) ki aWaris maradmwvane bunebaze mianiSnebs.<br />
faris meore nawilSi laJvardis veli (feri) zRvas gamoxatavs,<br />
xolo sami oqros moneta baTumis ports, industriul da savaWro<br />
ganviTarebas, simdidres.<br />
45
useTis mier waqezebulma afxazeTis TviTmarqvia mTavrobam 1992<br />
wels miiRo afxazeTis heraldikurad sakmaod gaumarTavi gerbi,<br />
romlis funqcionirebasac araviTari saerTaSoriso samarTlebrivi<br />
safuZveli ar gaaCnia, iseve rogorc e. w. samxreT oseTis respublikis<br />
gerbs. amitom Cven aq ar SevCerdebiT am simboluri gamosaxulebebze<br />
msjelobiT, dainteresebulT SeuZliaT advilad moiZion xsenebuli<br />
emblematika internetSi, gansakuTrebiT rusul saZiebo internetgverdebze.<br />
saqarTvelos saqalaqo gerbebi<br />
sagerbe gamosaxulebebis mravalferovani saxeobebidan saqalaqo<br />
gerbebi CvenSi erTi ugvianesTagani warmonaqmnia. sadReisod Cvens<br />
xelT arsebuli istoriuli monacemebis mixedviT, unda vivaraudoT,<br />
rom XIX saukunemde, <strong>anu</strong> ruseTTan SeerTebamde saqarTveloSi<br />
qalaqebs gerbebi ar gaaCndaT. yovel SemTxvevaSi am sityvis<br />
klasikuri evropuli mniSvnelobiT. sagvareulo, saxelmwifo Tu<br />
samxareo gerbebisgan gansxvavebiT maT arsebobas arc rusuli<br />
<strong>gerbTmcodneoba</strong> scnobs. Tumca, ZiriTadad numizmatikuri masalis<br />
safuZvelze unda vivaraudoT, rom saqarTvelos qalaqebs, SesaZloa<br />
antikuri xanidan moyolebuli da XVIII saukunis CaTvliT, hqondaT<br />
garkveuli simboloebi, romelic, rogorc Cans, zog SemTxvevaSi<br />
monetebze an raime sxva sagnebze daitaneboda xolme 125 . miuxedavad<br />
amisa, amJamad Cvens xelT arsebuli monacemebiT ver dasturdeba<br />
amgvar emblemaTa gadazrda saqalaqo gerbebSi, metic xsenebuli<br />
simboloebi, iSviaTi gamonaklisebis garda (mag. redut-kale <strong>anu</strong><br />
yulevi), arc mogvianebiT rusebis mier Seqmnil municipalur gerbebs<br />
dasdebia safuZvlad. mokled rom iTqvas, sadReisod ar Cans<br />
pirdapiri bma uZveles savaraudoT saqalaqo emblemebsa da mogviano<br />
(XIX saukunis) municipalur gerbebs Soris.<br />
yovelive zemoT Tqmulidan gamomdinare <strong>qarTuli</strong> saqalaqo<br />
gerbebis aRweras XIX saukunidan moyolebuli SevudgebiT da sadac,<br />
Cveni azriT, SesaZleblad CavTvliT maT savaraudo winamorbed<br />
uZveles emblematikasac SevexebiT.<br />
rusul gerbTmcodneobiT istoriul literaturaSi arsebobs<br />
cnoba, rom jer kidev 1819 wels, <strong>anu</strong> sanam qarTul qalaqebs<br />
oficialuri gerbebi gauCndebodaT, generalma aleqsandre petres Ze<br />
ermolovma (sxvaTaSoris es swored is ermolovia, romelmac sastikad<br />
CaaxSo 1819-20 ww. guria-imereTis ajanyeba) sakuTari iniciativiT<br />
Seqmna saqarTvelos gerbis proeqti da agreTve apirebda warmoedgina<br />
Tavis mmarTvelobaSi (saimdrood generali saqarTvelos<br />
mTavarmarTebeli iyo) myofi yvela samazro qalaqis emblema 126 .<br />
samwuxarod, Cven ver SevZeliT am sayuradRebo, magram zedmetad<br />
mokle, mwiri cnobis gadamowmeba da sadReisod ar ZalgviZs imaze<br />
saubari Tu ra gamosaxulebebTan gvaqvs saqme, SemorCa isini Tu ara.<br />
46
am sakiTxTan dakavSirebuli damatebiTi informacia verc CvenTvis<br />
misawvdomi werilobiTi, saarqivo Tu zepiri wyaroebidan movikvlieT.<br />
mcire xnis Semdgom _ 1836 wels ruseTis Sinagan saqmeTa<br />
saministro cirkuliars ugzavnis gubernatorebs, romelTac unda<br />
SeetyobinebinaT, hqonda Tu ara maTdami daqvemdebarebul yvela<br />
qalaqs gerbi 127 . am dokumentis safuZvelze saqarTvelo-imereTis<br />
guberniis da kaspiis olqis, maTi mazrebisa da qalaqebis gerbebis<br />
oci proeqti iqna gagzavnili da ganxiluli saxelmwifo senatSi.<br />
proeqtebi SemuSavebuli iyo amierkavkasiis mxaris mTavar<br />
sammarTveloSi da swored maT safuZvelze 1843 wlis 21 maiss<br />
damtkicda oficialuri xelisuflebis mier dadasturebuli pirveli<br />
CvenTvis cnobili <strong>qarTuli</strong> saqalaqo gerbebi 128 .<br />
1858 wels ruseTis imperiaSi adgilobrivi <strong>anu</strong> saqalaqo da<br />
samxareo gerbebis Seqmnis Tu gadaxedvis kidev erTi axali etapi<br />
daiwyo. heroldiis departamentis gadawyvetilebiT ruseTis yovel<br />
gubernias, olqs, mazras, qalaqs sakuTari gerbi unda hqonoda, xolo<br />
yvela administraciuli erTeulis is, ase vTqvaT Zveli gerbi,<br />
romelic ukve arsebobda klasikuri dasavleT evropuli heraldikis<br />
wesebis mixedviT unda Sesworebuliyo 129 .<br />
mTeli XIX saukunis ganmavlobaSi mimdinareobda, rogorc<br />
<strong>qarTuli</strong>, aseve rusuli zogadsaimperio e. w. adgilobrivi <strong>anu</strong><br />
municipaluri gerbTSemoqmedeba _ wlebis manZilze iqmneboda axali<br />
da modificirdeboda an xelaxla dgeboda mravali qalaqis, olqis<br />
Tu mazris Zveli gerbi.<br />
aqve unda aRiniSos yofili mefisnacvlis Tavad mixeil simonis<br />
Ze voroncovis (cxovrobda 1782-1856 wlebSi; 1844-1854 wlebSi _<br />
kavkasiis mefisnacvali 130 ) roli ruseTis imperiis droindeli<br />
<strong>qarTuli</strong> saqalaqo gerbebis SeqmnaSi. igi friad aqtiur monawileobas<br />
iRebda XIX saukunis meore naxevarSi axali, heraldikurad da<br />
Sinaarsobrivad ufro gamarTuli municipaluri gerbebis SemuSavebis<br />
saqmeSi. heroldiis departamentisTvis gankuTvnil mis rCevebSi ki<br />
xSirad gamosWvivis adgilobrivi, <strong>qarTuli</strong> kulturisa Tu istoriis<br />
codna da misdami mowiwebuli damokidebuleba. amasTan dakavSirebiT<br />
sainteresoa, rom swored 1831-1843 wlebis periodSi, <strong>anu</strong> sqarTveloSi<br />
pirveli saqalaqo gerbTSemoqmedebis Jams Tavad voroncovis<br />
qveSevrdomad kavkasiaSi muSaobda, momavalSi _ 1851-1854 wlebSi<br />
ruseTis imperiis heroldmaisteri dimitri vasilis Ze ulianinski 131 .<br />
qarTul saqalaqo gerbebs axali suli Caebera 2008 wels<br />
parlamentTan arsebuli heraldikis sabWos daarsebiT da qarTul<br />
teritoriul gerbebze muSaobis aRorZinebiT. komunisturi periodis<br />
uiSviaTesi gamonaklisebis garda (mag. q. Tbilisis simbolo da q.<br />
borjomis gerbismagvari emblema), es aris pirveli SemTxveva, rodesac<br />
saqalaqo gerbebi iqmneba <strong>qarTuli</strong> xelisuflebis mier, miTumetes<br />
saqarTvelos sruliad damoukidebeli saxelmwifos pirobebSi.<br />
amaasTan gansakuTrebiT sasiamovno aRsaniSnavia, rom yvela<br />
47
axladSeqmnili gerbi absoluturad Seesabameba heraldikur kanonebs,<br />
gansxvavebiT komunisturi periodis simbolikisa.<br />
Tbilisis guberniis,<br />
sagubernio qalaqis, mazrisa da cixesimagris gerbi<br />
saimperio Sinagan saqmeTa saministros 1836 wlis<br />
zemoTxsenebuli cirkuliaris safuZvelze 1843 wlis 21 maiss sanktpetrburgSi<br />
ruseTis imperiis mTavrobis mier damtkicda qalaq<br />
Tbilisis pirveli CvenTvis cnobili oficialurad gaformebuli<br />
gerbi, romelmac 1878 wlamde iarseba, vidre mas axliT Secvlidnen.<br />
imxanad rusul <strong>heraldika</strong>Si wesad iyo qalaqis an mazris sagerbe<br />
faris zeda naxevarSi im guberniis gerbis nawilis ganTavseba,<br />
romlis SemadgenlobaSic Sedioda mocemuli dasaxlebuli punqti. es<br />
wesi mogvianebiT, XIX saukunis Sua xanebSi heroldiis departamentis<br />
sagerbe ganyofilebis mmarTvelis baron kiones mier ganxorciebuli<br />
reformebisas ufro progresuli kanoniT Seicvala, razec qveviT<br />
gveqneba dawvrilebiTi saubari.<br />
amrigad 1843 wlis 21 maiss umaRlesad<br />
damtkicebuli da 1878 wlamde moqmedi Tbilisis<br />
saqalaqo gerbi Semdegnairad gamoiyureboda:<br />
franguli fari Suazea gadakveTili. zeda<br />
naxevarSi moTavsebulia, Cvens mier ukve<br />
ganxiluli, saqarTvelo-imereTis guberniis gerbis<br />
zemoTa nawili; qvedaSi: vercxlze _ merkuris<br />
kverTxi, farTo vaWrobis niSnad<br />
48<br />
132 . kverTxi oqros<br />
Seferilobisa Cans, arada liTonze liTonis<br />
. (1-36) dataneba metad iSviaTi movlena aris <strong>heraldika</strong>Si.<br />
am SemTxvevaSi gamonaklisi SesaZloa im farTo savaWro saqmianobis<br />
xazgasasmelad daiSva, romelsac qalaq Tbilisi awarmoebda imxanad.<br />
Tumca isic SesaZlebelia, rom Cvens mier sankt-peterburgSi<br />
Seswavlil “umaRlesad damtkicebuli saqalaqo da adgilobrivi<br />
gerbebis krebulSi” (SemoklebiT _ udsagk) Setanili am gerbis ferad<br />
gamosaxulebaze aRbeWdili kverTxi ara oqrosa aramed brinjaos an<br />
ubralod metalisfrad miviCnioT, vinaidan gerbis aRwerilobaSi<br />
figuris feri miTiTebuli ar aris, <strong>gerbTmcodneoba</strong>Si ki miRebulia<br />
zogierTi sagnis misi Cveuli, bunebrivi da ara maincdamainc<br />
heraldikuri SeferilobiT gamoxatva133 .<br />
merkuris kverTxs sxvagvarad kaducisac uwodeben. sazogadod,<br />
merkuri (laT.-rom.) igive hermesi (berZ.) Tavdapirvelad mesaqonleobis<br />
mfarvelad iTvleboda. mogvianebiT mas pativs scemdnen, rogorc<br />
mogzaurTa, despanTa da vaWarTa, saerTod vaWrobisa da yovelgvari<br />
Semosavlis mfarvel RmerTs. am ukanaskneli mniSvnelobiT hermesi _<br />
merkuri zogjer gamoixateboda gvelebSemoxveuli kverTxiT. kaducad<br />
wodebuli es kverTxi xSirad gvxvdeba calkec, rogorc
ganviTarebuli vaWrobisa da warmatebis simbolo. merkuris Cafxutis<br />
an Ceqmebis damamSvenebeli frTebi aRniSnaven am RmerTisTvis<br />
damaxasiaTebel siswrafes da moqnilobas. frTebi agreTve kaducis<br />
kenwerozec Tavsdeba xolme 134 .<br />
aRsaniSnavia rom, Tbilisis es SedarebiT Zveli gerbi<br />
datanebulia 1857-1858 wlebSi Tbilissa da borjoms Soris<br />
mimoqcevaSi myof markaze, romelic, rogorc cnobilia, pirveli<br />
markaa ruseTis imperiis istoriaSi 135 .<br />
/Tbilisi gerbi iSviaT istoriul markaze/ (1-37)<br />
aqve unda SevCerdeT im cvlilebebze, romelic heroldiis<br />
departamentis sagerbe ganyofilebis mmarTvelma baronma kionem<br />
Seitana rusul saqalaqo gerbTSemoqmedebaSi. reforma rusuli<br />
gerbTmcodneobis evropul standartebTan miaxloebas isaxavda<br />
miznad. 1857 wels sabolood damtkicebuli kanonebi mkacrad<br />
gansazRvravda yovelgvari administraciuli erTeulis (guberniis,<br />
mxaris, qalaqis, mazris, cixe-simagris da a. S.) sagerbe kompoziciis<br />
Sedgenis wesebs<br />
49<br />
136 . amieridan yvela gubernias erTi tipis gerbi da<br />
farsgare sagerbe Sesamkobeli unda hqonoda, saqalaqo da sxva<br />
adgilobrivi gerbebis farsgare Sesamkoblebi ki erTian sistemaSi<br />
moqceuliyo. am kanonTa mixedviT adgilobriv gerbebs mocemuli<br />
administraciuli erTeulis mosaxleobis, funqciis, mniSvnelobis<br />
gamomxatveli konkretuli sagerbe atributebi amSvenebda, guberniis<br />
gerbi ki sagubernio dasaxlebuli punqtis sagerbe faris zeda<br />
naxevris nacvlad, faris, figurebisgan dautvirTav e. w. Tavisufal<br />
nawilSi (ix. glosariumi) eqceoda. amasTanave gadawyda amieridan<br />
gerbebSi Semaval yvela figuras dasavleT evropaSi miRebuli<br />
klasikuri heraldikuri <strong>anu</strong> odnav stilizebuli da arqauli forma<br />
miniWeboda. moyvanil dadgenilebaTa xorcSesasxmelad mTel imperiaSi<br />
daiwyo Zveli gerbebis ganaxleba-gadaxalisebisa da axali aqamde<br />
ararsebulebis Seqmnis xangrZlivi procesi, romelsac 1850-ian wlebSi<br />
daedo dasabami da 1870-ianebis bolomdec ki ar iyo sruliad<br />
damTavrebuli. ase magaliTad, igive Tbilisis axali gerbis Seqmna<br />
1858 wels gadawyda, sabolood ki igi mxolod 1878 wels damtkicda.<br />
es arc ise mokle eqskursi aucilebeli gveCvena zogadad ruseTis<br />
imperiaSi mimdinare gerbTmcodneobiT procesebSi gasarkvevad, raTa<br />
ufro srulyofilad warmovidginoT ris safuZvelze da ratom<br />
iRebda ama Tu im formas im xanebSi warmoqmnili <strong>qarTuli</strong>
adgilobrivi gerbebi, vinaidan es procesebi bunebrivia pirdapir<br />
exeboda maT.<br />
amrigad 1858 wels heroldiis departamentis sagerbe<br />
ganyofilebam gadawyvita Tbilisis guberniisa da misi qalaqebis<br />
axali gerbebis Seqmna. amasTan dakavSirebiT Tavis droze, jer kidev<br />
1858 wlamde konsultacia sTxoves kavkasiis yofil mefisnacvals<br />
Tavad voroncovs. man Tbilisis guberniis gerbad warmoadgina: faris<br />
wiTel velze macxovris kvarTi, mis Tavze marjvnidan da marcxnidan<br />
TiTo qerubimi. proeqtis mxatvruli gamosaxuleba CvenTvis ucnobia,<br />
SemorCa mxolod aRweriloba. gerbSi wminda nawilebis ganTavsebis<br />
marTebulobasTan dakavSirebiT imperiis Sinagan saqmeTa ministri<br />
ruseTis wminda sinods daekiTxa, romelmac uxerxulad miiCnia amgvar<br />
siwmindeTa qalaqis gerbSi Setana 137 . amaze dokumenturad araferi<br />
miuTiTebs, magram vfiqrobT sinodi da ministri proeqtis winaaRmdeg<br />
imitom wavidnen, rom masSi mniSvnelovanwilad fiqsirdeboda<br />
bagrationTa uZvelesi sagvareulo simbolika.<br />
sagerbe ganyofilebam sabolood<br />
Tbilisis guberniis gerbis sruliad<br />
gansxvavebuli proeqti SeimuSava, romelic 1878<br />
wlis 5 ivliss carskoe seloSi oficialurad<br />
damtkicda da mogvianebiT aseve Sevida<br />
“umaRlesad damtkicebuli saqalaqo da<br />
adgilobrivi gerbebis krebulSi 138 ”: franguli<br />
fari, oqroze sevadis jvari, jvarze _ or<br />
moWril vercxlis xelSi oqros samyura<br />
rusuli jvari dadgmuli gadabrunebul<br />
vercxlis naxevarmTvareze; faris kuTxeebSi .<br />
. (1-38) lomis oTxi moWrili mewamuli Tavi sevadis<br />
TvalebiT da eniT. farze _ saimperatoro gvirgvini, faris garSemo _<br />
oqros muxis foTlebi laJvardis “andrias bafTiT” SeerTebuli.<br />
kompoziciis simbolika Semdegnairad aixsneba: rusuli jvari<br />
miuTiTebs, rom saqarTvelo ruseTis SemadgenlobaSia da mis<br />
mfarvelobis qveS imyofeba; am jvris mWereli urTierTgadajaWvuli<br />
xelebi ruseT-saqarTvelos kavSirze mianiSnebs; amotrialebuli<br />
naxevarmTvare da lomis moWrili Tavebi ki imis aRmniSvnelia, rom<br />
saqarTvelo ruseTis imperiis mier sparseTisa da TurqeTis uRlisgan<br />
aris gamoxsnili 139 .<br />
Cveni azriT, gerbi winamorbedTan SedarebiT gacilebiT uked<br />
aris heraldikurad gawyobili. masSi ZiriTadi, politikursarwmunoebrivi<br />
motivia _ gadatrialebul naxevarmTvareze Semdgari<br />
jvari qristianobis mier muslimTa damarcxebis maniSnebelia. aq unda<br />
gavixsenoT, rom swored 1878 wels daasrula ruseTma warmatebuli<br />
omi TurqeTTan da gerbis kompoziciaze SesaZloa am faqtmac iqonia<br />
gavlena.<br />
50
imavrouladve aseTive Sinaarsis<br />
gerbebi Sedga qalaq Tbilisis, cixesimagrisa<br />
da mazrisTvis, oRond am administraciul<br />
erTeulTa gerbebis Sesaferisi farsgare<br />
sagerbe SesamkoblebiT. saqalaqo gerbs Tavs<br />
edga oqros samqonguriani koSkurisebri<br />
gvirgvini, garSemo ki aleqsandres bafTiT<br />
Sekruli oqros ori TavTavi ekra. amgvari<br />
ornamenti baron kioneseuli zemoTxsenebuli<br />
reformis Semdeg miuTiTebda qalaqis<br />
SemogarenSi mcxovrebi mosaxleobis<br />
miwaTmoqmedebiT saqmianobas; cixesimagris .<br />
. (1-39) sagerbe fars Tavze edga vercxlis samqonguriani<br />
koSkisebri gvirgvini imperatoris droSebiT; samazro gerbs ki e. w.<br />
Zveli samefo gvirgvini amSvenebda 140 . am gerbTagan TiToeulma 1917<br />
wlamde iarseba, vidre revoluciam mTeli rusuli saimperio<br />
heraldikuri praqtika ar mospo.<br />
zemoT aRwerilTagan sruliad gansxvavebuli<br />
gamosaxuleba aqvs moyvanili mixeil vadbolskis:<br />
gadakveTili franguli fari; zeviT _ Tbilisis<br />
guberniis gerbi _ sveticxovlis eklesia, qveviT _<br />
savaraudod zurmuxtze wm. ninos jvari<br />
51<br />
141 .<br />
samwuxarod, wyaroTa uqonlobisa da avtorisuli<br />
miTiTeba-damowmebebis ararsebobis pirobebSi<br />
verafers vityviT gerbis warmoSobaze, an misi Seqmnis<br />
TariRze. miTumetes, rom TviT guberniis emblemac<br />
sxvagvaria _ sveticxovlis msgavsi eklesia. sanqt- . .<br />
. (1-40) peterburgSi mdebare ruseTis centralur saistorio<br />
arqivSi (rcsa) amgvari da vadbolskis mier moyvanili kidev ramdenime<br />
CvenTvis ucnobi warmoSobis saqalaqo gerbis veraviTar kvals ver<br />
mivakvlieT. Tavs uflebas mivcemT gamovTqvaT frTxili varaudi: xom<br />
ar aris es general ermolovis mier Sedgenili gerbebis swored is<br />
proeqtebi, romlebzec Cven ukve visaubreT zeviT da romelTa<br />
Sesaxebac mokled mogviTxrobs cnobili rusi heraldisti soboleva.<br />
yovel SemTxvevaSi Tamamad SeiZleba iTqvas, rom Tbilisis es gerbi<br />
arasdros yofila oficialurad damtkicebuli ruseTis saimperio<br />
mTavrobis mier.<br />
1989 wels, saqarTveloSi erovnuli<br />
TviTSegnebis gamococxlebasTan erTad,<br />
warmoiSva idea Seqmniliyo dedaqalaqis<br />
gerbi. wamowyebis moTaved mogvevlina<br />
mxatvari emir burjanaZe. Temis garSemo,<br />
gazeT "TbilisSi" gaimarTa polemika,<br />
romelsac sakmao xnis manZilze, sxvadasxva<br />
(1-41) avtorTa ramdenime statia mieZRvna142 .
TavisTavad faqti raTqmaunda misasalmebeli iyo (miTumetes<br />
saimdrood), magram midgoma _ absoluturad araprofesionaluri.<br />
kompoziciis ZiriTadi motivia mxarze gonio gadebuli xoxobi,<br />
romelic qalaqis daarsebasTan dakavSirebuli cnobili legendidan<br />
mogvevlina. mTlianobaSi e. w. gerbis heraldikurad aRwera gaWirdeba,<br />
amitom mxolod oriod SeniSvniT SemovifarglebiT. ar SeiZleba<br />
gerbi Seiqmnas gerbmcodneobis kanonTa sruli ignorirebiT.<br />
upirveles yovlisa gasaTavisebelia, rom, viTarc gerbebis erT-erT<br />
lakonur ganmartebaSi aRiniSneba: "gerbi ewodeba memkvidreobiT<br />
gardamaval simbolur gamosaxulebas, romelic dgeba garkveuli<br />
wesebis (sic) safuZvelze" 143 .<br />
emir burjanaZis qmnilebaSi ar ganirCeva mkacrad dawesebuli<br />
heraldikuri ferebi, ar aris gamokveTili fari, gauTvaliswinebelia<br />
heraldikis erT-erTi uryevi wesi, romlis mixedviTac gerbSi yovlad<br />
miuRebelia raime warweris Casma.<br />
quTaisis guberniis, mazrisa da sagubernio qalaq quTaisis gerbi<br />
quTaisis Tavdapirveli 1843 wels Seqmnili gerbi Semdegnairad<br />
gamoiyureboda:<br />
gadakveTili franguli fari; zeda naxevarSi _<br />
saqarTvelo-imereTis guberniis gerbis nawili;<br />
qvedaSi _ vercxlis fonze, marcxnidan marjvniv<br />
momdinare ori daklaknili laJvardovani zoli,<br />
romelic erTmaneTs erwymis, maT Tavze zeTisxilis<br />
toti. yovelive es ganasaxierebda mdinareebs rionsa<br />
da yvirilas da am mxareSi, rogorc Cans imereTi<br />
(1-42) igulisxmeba, msxmoiare zeTisxilis xeebs<br />
52<br />
144 .<br />
1858 wels heroldiis departamentis sagerbe ganyofilebaSi<br />
quTaisis guberniis, mazrisa da TviT qalaq quTaisis axali gerbebis<br />
proeqtebis SemuSaveba daiwyo. amasTan dakavSirebiT kavkasiis<br />
yofilma mefisnacvalma Tavadma voroncovma quTaisis guberniis<br />
gerbad mewamul velian farze oqros sawmisi warmoadgina.<br />
kompozicias Tavs unda sdgomoda orTaviani saimperatoro arwivi,<br />
romelic fars zevidan gadaafarebda frTebs. imavdroulad<br />
voroncovma samazro gerbis poeqtic Seqmna: gadakveTili faris zeda<br />
nawilSi quTaisis guberniis gerbi ganaTavsa, qvedaSi ki _ laJvardis<br />
fonze wm. andria pirvelwodebulis jvari. andrias jvris simbolos<br />
mocemul gerbSi moTavseba imiT aixsneboda, rom am wmindanma<br />
pirvelma iqadaga qristianoba kolxeTSi, <strong>anu</strong> igive imereTSi145 .<br />
imperiis yofilma Sinagan saqmeTa ministrma bibikovma, romelic<br />
imxanad aseve sakmaod aqtiurad iyo CarTuli saqalaqo<br />
gerbTSemoqmedebaSi, orive proeqti Zlier moiwona, Tumca SeniSna,<br />
rom ufro marTebuli iqneboda oris nacvlad guberniasac, mazrasac<br />
da qalaqsac erTi gerbi hqonoda, vinaidan yvela am erTeulis<br />
administracia erTsadaimave centrSi <strong>anu</strong> quTaisSi iyo ganTavsebuli.
es mosazreba sagerbe ganyofilebamac gaiziara 146 . sabolood oqros<br />
sawmisis varianti SeirCa mciredi SesworebebiT: gerbis oqros veli<br />
zurmuxtisaTiT Seicvala, verZis oqrosave sakidi ki ruseTis imperiis<br />
trikolori droSis ferebiT gaewyo. Sesworebani imiT iyo<br />
motivirebuli, rom quTaisis gerbi ferebiT gamorCeul yofiliyo<br />
identuri Sesaxedaobis avstriuli da esp<strong>anu</strong>ri oqros sawmisis<br />
saqveynod cnobili ordenebisgan 147 .<br />
/quTaisis guberniis gerbi. 1870 w./ (1-43)<br />
amrigad 1870 wlis 29 oqtombers qalaqma axali gerbi miiRo:<br />
franguli faris zurmuxtis velze, ruseTis imperiis ferebis (Savi,<br />
oqrosferi, TeTri) bafTaze Camokidebuli oqros sawmisi<br />
53<br />
148 .<br />
sagubernio gerbis fars Tavs adgas saimperatoro gvirgvini, garSemo<br />
ki andrias bafTiT SeerTebuli muxis oqros foTlebi akravs;<br />
samazro fars _ Zveli samefo gvirgvini; xolo saqalaqos _ oqros<br />
samqonguriani koSkisebri gvirgvini. samazro da saqalaqo farebs,<br />
orives gars artyia aleqsandres bafTiT SeerTebuli vazis<br />
ylortebi, imis niSnad, rom, gerbis SemqnelTa dakvirvebiT imereTis<br />
tyeebSi metad gavrcelebuli iyo xeebs Semoxveuli veluri vazis<br />
jiSi149 .<br />
ra SeiZleba iTqvas quTaisis am ori gerbis Sesaxeb: Tu pirveli<br />
maTgani mTlianad geografiuli garemos mixedviT aris Sedgenili,<br />
meoreSi aqcenti marTebulad aris gadatanili qalaqis da zogadad<br />
mxaris istoriul warsulze, kerZod miTze argonavtebis Sesaxeb.<br />
marTalia vizualurad orive gamosaxuleba misaRebia, mainc, Cveni<br />
azriT, gviandeli varianti gacilebiT ukeTesia. saerTod, q. quTaisis<br />
1870 wlis gerbi saqarTvelos saqalaqo gerbebs Soris erT-erTi<br />
uTvalsaCinoesia daxvewilobiT, martivi gemovnebiani SesrulebiTa da<br />
swori konceptualuri midgomiT.<br />
quTaisis oficialurad damtkicebuli orive gerbi Sesulia<br />
sagerbe ganyofilebis mier Sedgenil ruseTis imperiis ~umaRlesad<br />
damtkicebuli~ saqalaqo da samxareo gerbebis dasuraTebul<br />
krebulSi150 .
mixeil vadbolskis qalaq quTaisis gerbad mxolod oqros<br />
sawmisiani varianti aqvs warmodgenili yovelgvari damatebiTi<br />
Sesamkoblebis gareSe 151 .<br />
2009 wlis 25 Tebervals quTaisis<br />
sakrebulos mier damtkicda heraldikis<br />
sabWosTan erTad SemuSavebuli Semdegi<br />
gerbi: gerbis fari gadakveTilia da iyofa 2<br />
nawilad. Ppirvel nawils uWiravs faris 2/3,<br />
romlis zurmuxtis velze gamosaxulia<br />
oqros sawmisi. faris meore nawilSi (faris<br />
1/3) laJvardis velze gamosaxulia antikuri<br />
oqros xomaldi.<br />
gerbis fars zemoT moTavsebulia<br />
oTxkoSkiani (cixe-simagris formis)<br />
saqalaqo oqros gvirgvini. heraldikis<br />
komisiis gadawyvetilebiT amgvari<br />
(1-44) gvirgvinebi miekuTvneba saqarTvelos yofil<br />
dedaqalaqebs.<br />
gerbis fars gars artyia vazis foTlebis oqros ornamenti.<br />
fars qvemoT moTavsebulia gerbis devizi. Ddevizis bafTis<br />
zurmuxtis velze gamosaxulia oqroTi devizi – `quTaisi” da<br />
heraldikuri ori oqros jvari. bafTis reversi aris oqrosi.<br />
gerbSi orive simbolo oqros sawmisic da antikuri xomaldic<br />
rasakvirvelia mianiSnebs argonavtebis legendaze da Zveli kolxeTis<br />
samefoze, romlis dedaqalaqic garkveul periodSi quTaisic iyo.<br />
baTumis saolqo da saqalaqo gerbi<br />
1857 wels ruseTis imperiis heroldiis departamentis sagerbe<br />
ganyofilebis mier SemuSavda baTumis saolqo da saqalaqo gerbi.<br />
igi ase gamoiyureboda: talRisebrad<br />
gadakveTili franguli fari; zeviT _<br />
mewamul fonze sami oqros moneta ori<br />
erTze; qveda vercxlis nawili carielia.<br />
talRovani kveTa mxaris Sav zRvasTan<br />
siaxloveze miuTiTebs. monetebi ki<br />
SemqmnelTa azriT imas aRniSnavda, rom<br />
baTumis portis ruseTs mierTeba momavalSi<br />
metad waadgeboda imperiis industriisa da<br />
vaWrobis ganviTarebas. saolqo fars Tavs<br />
(1-45) adgas imperiis saolqo gerbebis Sesaferi e.<br />
w. Zveli samefo gvirgvini. xolo baTumis, viTarc saporto qalaqis<br />
gerbis ukan iribad aris gadajvaredinebuli oqros ori Ruza, Tavze<br />
ki fars vercxlis samqonguriani koSkisebri gvirgvini adgas 152 .<br />
54
aRsaniSnavia, rom 1857 wels baTumi jer kidev ar Sedioda<br />
ruseTis imperiaSi, aqedan gamomdinare unda miviCnioT, rom heroldiis<br />
departamentis 1857 wliT daTariRebuli saarqivo saqmeTwarmoebiT<br />
dokumentSi baTumisa da baTumis olqis gerbis proeqtTan<br />
dakavSirebuli furclebi mogvianebiT aris Camatebuli.<br />
gerbi sabolood 1881 wels datkicda, magram imxanad baTumis<br />
olqi quTaisis gubernias Seerwya. amrigad darCa mxolod saqalaqo<br />
sagerbe fari, romelSic martooden is cvlileba Sevida, rom zeda<br />
marjvena Tavisufal nawilSi quTaisis guberniis gerbi moTavsda 153 .<br />
saqarTvelos parlamentTan<br />
arsebuli heraldikis sabWos<br />
monawileobiT Seqmnili da qalaqis<br />
sakrebulos mier 2009 wlis 30<br />
oqtombers damtkicebuli baTumis axali<br />
gerbi ase gamoiyureba:<br />
gerbis faris laJvardis vels<br />
kveTs sami vercxlis yabiwi (marjvnidan<br />
marcxniv). faris centrSi moTavsebulia<br />
mcire fari, romelic talRiseburad<br />
gayofilia or nawilad; I nawili<br />
(1-46) _ mewamul velze sami oqros moneta. II<br />
nawili warmoadgens vercxlis vels.<br />
gerbis fars zemoT moTavsebulia samkoSkiani (cixe-simagris<br />
formis) saqalaqo oqros gvirgvini.<br />
gerbis fars ukan jvaredinad moTavsebulia ori oqros<br />
Ruza.<br />
gerbis fars gverdebze da qveviT Semoyveba vercxllaJvardis<br />
bafTa, romlis vercxlis velze sevadiT Cawerilia<br />
devizi _ `baTumi~.<br />
mocemuli gerbis koncefcias warmoadgens qalaq baTumis<br />
istoriul-kulturologiuri warsulisa da dRes arsebuli<br />
politikur-samarTlebrivi statusis asaxva.<br />
baTumi, rogorc aWaris avtonomiuri respublikis dedaqalaqi<br />
unda dafiqsirebuliyo baTumis saqalaqo gerbSi. amitom istoriuli<br />
gerbis fari moTavsda aWaris avtonomiuri respublikis droSis<br />
vercxl(TeTr)-laJvardovan velze. vinaidan es ferebi _<br />
vercxl(TeTr)-laJvardi _ iTvleba aWaris saidentifikacio da<br />
simbolurad gadmomcem ferebad.<br />
istoriuli gerbis talRovani gadakveTa qalaqis zRvasTan<br />
siaxloves miuTiTebs. amisave mimaniSnebelia da agreTve saporto<br />
qalaqis aRmiSvnelia gerbis fars ukan moTavsebuli<br />
gadajvaredinebuli oqros Ruzebi.<br />
gerbis fars zemoT moTavsebulia qalaqis statusis aRmniSvneli<br />
samkoSkiani (cixe-simagris formis) oqros gvirgvini, gansxvavebiT sxva<br />
55
saqalaqo gerbebidan, romelTa gvirgvinebi vercxlisaa, radgan baTumi<br />
avtonomiuri regionis centria.<br />
istoriuli gerbis faris I nawilSi moTavsebuli monetebi qalaq<br />
baTumis istoriul, savaWro-sazRvao mniSvenlobis aRmniSvnelia.<br />
sasiaovnoa, rom axali gerbi srulad inarCunebs Zvel simbolur<br />
tradicias da amasTanave iZens axlebur elementebsac.<br />
foTis saqalaqo gerbi<br />
imxanad quTaisis guberniaSi Semavali samazro qalaq foTis<br />
gerbi 1868 wels SeimuSava senatTan arsebuli heroldiis<br />
departamentis sagerbe ganyofilebam. manamde foTs oficialurad<br />
dagenili gerbi ar hqonia.<br />
sagerbe ganyofilebis ufrosis<br />
kiones miTiTebebis mixedviT Sedgenili<br />
kompozicia amgvarad gamoiyureboda:<br />
franguli fari; vercxlze mewamuli<br />
mrgvali, kbilanebiani koSki Ria karibWiT,<br />
vercxlis SovebiTa da fanjrebiT;<br />
mTlianad farze _ laJvardis talRovani<br />
qamari; zeda marjvena Tavisufal nawilSi<br />
_ quTaisis guberniis gerbi. sxva samazro<br />
qalaqebisebr foTis sagerbe farsac<br />
vercxlis samqonguriani koSkisebri<br />
(1-47) gvirgvini adgas Tavs, ukan ki erTmaneTze<br />
iribad gadajvaredinebuli da alqsandres bafTiT gadabmuli oqros<br />
ori Ruza uZevs<br />
56<br />
154 .<br />
kioneseuli ganmartebiT koSki qalaqis simagreebze miuTiTebda<br />
talRovani qamari ki gamorCeul mdebareobaze _ Sav zRvasa da<br />
paliastomis tbas Soris155 .<br />
2005 wlis 28 oqtombers qalaqis<br />
sakrebulos gadawyvetilebiT damtkicda<br />
foTis axali gerbi: mewamul velian<br />
frangul farze oqros koSi, faris<br />
laJvardis talRovani daboloeba<br />
gamijnulia ZiriTadi nawilisgan<br />
vercxlis talRovani zoliT; mcire<br />
farSi laJvardis velze oqros sawmisi.<br />
gerbis fars zemoT moTavsebulia<br />
samkoSkiani (cixe-simagris formis)<br />
saqalaqo vercxlis gvirgvini. amgvari<br />
gvirgvini miekuTvneba yvela municipalur<br />
qalaqs saqarTveloSi.<br />
(1-48) gerbis fars ukan jvaredinad moTavsebulia<br />
ori oqros Ruza.
gerbis kompozicia moxdenilad iTavsebs foTis istoriuli<br />
gerbis figurebs, oqros sawmisis legendis motivsa da qalaqis<br />
zRvasTan siaxlovis aRmniSvnel gamosaxulebebs.<br />
rusTavis gerbi<br />
2009 wlis 9 ianvars q. rusTavis sakrebulos dadgenilebiT<br />
damtkicda heraldikis sabWos monawileobiT Sedgenili saqalaqo<br />
gerbi:<br />
gakveTili franguli faris marjvena nawili<br />
mewamulia, marcxena _ vercxlis.<br />
mTliani faris TavSi, marjvniv mewamul<br />
velze moTavsebulia saqarTvelos droSidan<br />
dasesxebuli mcire vercxlis jvari, marcxniv<br />
_ vercxlze mewamuli xuTqimiani titularuli<br />
gvirgvini.<br />
farze moTavsebulia ori sartyeli – 1.<br />
galavani 2. mdinare. galavanic da mdinare ori<br />
feriT aris gamosaxuli: marjvena nawili,<br />
moTavsebuli mewamul velze vercxlisaa,<br />
marcxena _ vercxlis velze mewamulia.<br />
galavnis Tavze, mrjvniv moTavsebulia<br />
vercxlis wm. giorgis jvari, marjvniv _<br />
(1-49) mewamuli gvirgvini.<br />
fars zemoT moTavsebulia vercxlis samkoSkiani (cixe-simagris<br />
formis) saqalaqo gvirgvini.<br />
fars qvemoT moTavsebulia devizi, romlis devizis bafTis<br />
vecxlis velze mewamuliT Cawerilia _ ~rusTavi~.<br />
mdinaris sartyeli md. mtkvarze migvaniSnebs, galavani<br />
mianiSnebs rom rusTavi aris Tbilisis karibWe da damcavi zRude,<br />
jvari saepiskoposoze, xolo gvirgvini erTxans saufliswulo<br />
teritoriaze.<br />
goris samazro da saqalaqo gerbi<br />
1843 wlis 21 maiss qalaq goris gerbad<br />
Semdegnairi gamosaxuleba damtkicda:<br />
gadakveTili franguli fari; zeviT _<br />
saqarTvelo-imereTis guberniis gerbis nawili;<br />
qveviT _ laJvardis fonze oqros amomavali<br />
mziT ganaTebuli vercxlis Zveli dangreuli<br />
koSki. kompozicia imas ganasaxierebda, rom<br />
ruseTis mfarvelobaSi xalxs aRar sWirdeba<br />
mazraSi mimofantuli simagreebi; koSkis aqeTiqiT<br />
xorblis TiTo oqros zvini ki puris<br />
(1-50) yanebis siuxves<br />
57
mianiSnebda 156 . TavisTavad mze, cnobili rusi gerbmcodnis<br />
vinkleris mixedviT, WeSmaritebis, simarTlis, sibrZnisa da<br />
nayofierebis simbolod aRiqmeboda 157 .<br />
centralur figuraTa (mze da koSki) rusebiseul ganmartebaSi<br />
aSkarad gamosWvivis imperiuli demagogia. igive SeimCneva zogierT<br />
sxva saqalaqo gerbSic. yuradRebas iqcevs agreTve is, rom<br />
saimdrovod, goris da zogadad qarTlisTvis xorbleuli<br />
kulturebia damaxasiaTebeli da ara xexili.<br />
1858 wels axali gerbebis<br />
SemuSavebis gamo kavkasiiis yofilma<br />
mefisnacvalma voroncovma sagerbe<br />
ganyofilebas goris sagerbe farSi zvinis<br />
moTavseba SesTavaza. ganyofilebis<br />
ufrosma miiCnia, rom aseTi simbolo<br />
ruseTis bevr sxva qalaqsac aqvs da<br />
gansxvavebuli proeqti warmoadgina:<br />
frangul farze (velis feri ar aris<br />
aRniSnuli) mewamuli andrias jvari<br />
damZimebuli oqros xuTi TavTaviT 158 .<br />
Semdeg arc es varianti iqna gaziarebuli<br />
da sabolood goris gerbad amgvari<br />
kompozicia damtkicda: oqros velian frangul farze (1-51)<br />
mewamuli, kbilanebiani, naxevrad Camongreuli koSki; fars kveTs<br />
laJvardis qamari damZimebuli oqros sami TavTaviT; faris zeda<br />
marjvena Tavisufal nawilSi _ Tbilisis guberniis gerbi. goris<br />
samazro gerbs 'Tavs adgas e. w. Zveli samefo gvirgvini. saqalaqo<br />
gerbs ki gars akravs aleqsandres bafTiT Sekruli oqros TavTavebi,<br />
mxaris mosaxleobis miwaTmoqmedebiTi saqmianobis aRsaRniSnavad da<br />
agvirgvinebs vercxlis samqonguriani koSkisebri gvirgvini 159 .<br />
m. vadbolskis ~"saqarTvelos heraldikur<br />
simbolikaSi"~ qalaq goris gansxvavebuli gerbia<br />
mocemuli: gadakveTil frangul fariSi, zeviT<br />
Tbilisis guberniis gerbi _ <strong>qarTuli</strong> tipis eklesia<br />
aris ganTavsebuli; qveviT _ cixesimagre 160 .<br />
(1-52)<br />
Telavis samazro da saqalaqo gerbi<br />
samazro qalaq Telavis 1843 wlis 21 maiss<br />
ruseTis imperiis mier damtkicebuli gerbi<br />
Semdegnairad gamoiyureboda: gadakveTili franguli<br />
fari; zeviT _ saqarTvelo-imereTis gerbis nawili;<br />
qveviT _ zurmuxtis velze yurZnis mtevani<br />
foTlebiT, venaxebisa da Rvinis farTo warmoebis<br />
niSnad<br />
58<br />
161 . (1-53)
1858 wels axali gerbis Sesaqmnelad heroldiis departamentis<br />
sagerbe ganyofilebam kavkasiis mefisnacvlis Tavad voroncovis<br />
proeqts mimarTa. masSi erTaderTi figura iyo<br />
gamosaxuli _ naturaluri saxiT warmodgenili yurZnis mtevani.<br />
voroncoviseuli varianti mxolod nawilobriv gaiziares, radgan<br />
heraldikis kanonebis gaTvaliswinebiT<br />
dauSveblad iqna miCneuli gerbSi sagnebis<br />
maTi bunebrivi saxiT warmoCena. am proeqtis<br />
safuZvelze Sedga Telavis mazris axali<br />
gerbi: frangul farSi, vercxlis velze<br />
ganlagebulia yurZnis ori zurmuxtis mtevani<br />
Sveulad, xolo Tarazulad _ yurZnisave ori<br />
zurmuxtis foToli; zeda marjvena<br />
Tavisufal nawilSi ki Tbilisis guberniis<br />
gerbia moTavsebuli. orive figura (mtevnebi<br />
da foTlebi) proeqtisgan gansxvavebiT<br />
(1-54) stilizebuli formiT aris<br />
Sesrulebuli. saqalaqo gerbs Tavs adgas vercxlis samqonguriani<br />
koSkisebri gvirgvini, xolo mosaxleobis mevenaxeobiT dakavebis<br />
aRsaRniSnavad gars artyia aleqsandres bafTiT SeerTebuli vazis<br />
totebi. rac Seexeba samazro gerbis fars, mas e. w. Zveli samefo<br />
gvirgvini amSvenebs 162 .<br />
sakuTriv Telavis gerbis mixeil vadbolskiseuli<br />
varianti zustad emTxveva 1843 wels damtkicebul gerbs.<br />
gansxvavebulia mxolod zeda nawili, sadac<br />
saqarTvelo-imereTis guberniis gerbis nawilis<br />
nacvlad, Tbilisis guberniis, CvenTvis mxolod mixeil<br />
vadbolskis wignidan cnobili, simbolo _ <strong>qarTuli</strong><br />
stilis eklesia aris moTavsebuli 163 .<br />
unda iTqvas, rom Telavis gerbis yvela varianti<br />
kargad asaxavs qalaqis, zogadad mxaris garemosa da<br />
misi mosaxleobis ZiriTad saqmianobas. amasTanave (1-55)<br />
yoveli maTgani sakmaod maRal donezea Sesrulebuli da <strong>qarTuli</strong><br />
saqalaqo heraldikis mSvenebas warmoadgens.<br />
axalcixis samazro, saqalaqo da cixesimagris gerbi<br />
1843 wlis 21 maiss saqarTvelos sxva<br />
umniSvnelovanes dasaxlebebTan erTad ruseTis<br />
imperiis mTavrobam qalaq axalcixis gerbic<br />
daamtkica, romlis gadakveTili franguli faris<br />
zeda naxevarSi saqarTvelo-imereTis guberniis<br />
gerbis nawili ganTavsda; xolo qvedaSi _ mewamul<br />
fonze, Zveli cixesimagris kedeli, mis marjvnivmarcxniv<br />
ki _ siuxvis rqa da balaxis mZovari<br />
(1-56)<br />
59<br />
Zroxa, am mxareSi saZovrebis
simravlisa da miwis nayofierebis aRsaniSnavad 164 .<br />
aRwerili gerbi nawilobriv metyvelia:<br />
galavani qalaqis saxelwodebaze migviTiTebs _ axal-cixe;<br />
gamosaxulebaSi cixis kedeli SesaZloa imis xazgasasmeladac<br />
moTavsda, rom ruseT-TurqeTis omis dros reseTis imperiis jarma,<br />
<strong>qarTuli</strong> moxalise miliciis aqtiuri daxmarebiT, didi brZolebis<br />
Sedegad aiRo axalcixis cnobili simagre.<br />
"siuxvis rqis" legenda momdinareobs Zveli miTidan, romlis<br />
mixedviT zevsi gamozarda Txa amalTeam. am Txis rqas jadosnuri<br />
Tviseba miewereboda: mis mflobels SeeZlo mieRo yovelive, rasac<br />
isurvebda. aqedan warmoiqmna, Sexeduleba siuxvis rqaze, viTarc<br />
yovelgvari simdidrisa da kaTildReobis simboloze. am emblemis<br />
gamoxatva miRebuli iyo ara mxolod cxovelis rqis formiT, aramed<br />
misi msgavsi kalaTis an WurWlis saxiTac, romlidanac xili,<br />
yvavilebi, TavTavebi, monetebi da Zvirfaseuloba cvivoda. siuxvis<br />
rqas gerbebSi metwil maSin aTavsebdnen xolme, roca simdidre da<br />
keTildReoba sasargeblo SromiT an vaWrobiT moixveWeboda 165 .<br />
farSi aseve aRbeWdili xaris figura ganviTarebul<br />
mecxoveleobasa da saZovarTa simravleze miuTiTebda.<br />
axalcixis es, ase vTqvaT Zveli gerbi Sesulia sagerbe<br />
ganyofilebis mier Sedgenil ruseTis imperiis ~umaRlesad<br />
damtkicebuli~ saqalaqo da samxareo gerbebis dasuraTebul<br />
krebulSi 166 .<br />
1858 wels heroldiis departamentis sagerbe ganyofilebaSi,<br />
Tavad voroncovis mier SemuSavebuli da Sinagan saqmeTa ministris<br />
bibikovis mier mowonebuli sagerbe proeqtis mixedviT axalcixis<br />
samazro, saqalaqo da sacixesimagro gerbi Seadgines: sevadis velis<br />
mqone frangul farze, vercxlis sami talRovani mcire qamari; zeda<br />
marjvena Tavisufal nawilSi _ imereTis guberniis gerbi 167 . Semqnelni<br />
SeniSnavdnen, rom vinaidan axalcixis mazra, maTi azriT, mineraluri<br />
wylebis garda sxva arafriT aris gamorCeuli, gadawyda mxaris es<br />
simdidre zemoT aRwerili sami talRovani xaziT gamoxatuliyo 168 .<br />
samazro gerbs Tavs edga ~Zveli samefo gvirgvini~, saqlaqos da<br />
sacixesimagros ki _ saimperatoro orTaviani arwiviT Semkuli<br />
vercxlis samqonguriani koSkovani gvirgvini; samive daniSnulebis<br />
sagerbe fars aleqsandres bafTiT Sekruli erTmaneTze iribad<br />
gadajvaredinebuli ori saimperatoro Standarti hqonda zurgs ukan<br />
amodebuli 169 .<br />
qalaq axalcixis gerbad mixeil vadbolskis<br />
absoluturad gansxvavebuli gamosaxuleba mohyavs:<br />
gadakveTili franguli fari; zeviT, imereTis<br />
guberniis gerbi _ zurmuxtze oqros sawmisi; qveviT _<br />
didi borblebiani guTani 170 .<br />
(1-57)<br />
60
ozurgeTis samazro da saqalaqo gerbi<br />
1843 wlis 21 maiss sanqt-peterburgSi<br />
oficialurad damtkicebuli guriis mxaris<br />
umTavresi qalaqis ozurgeTis pirveli Cvenamde<br />
moRweuli gerbi, romelic sagerbe ganyofilebis<br />
mier Sedgenil ruseTis imperiis ~umaRlesad<br />
damtkicebuli~ saqalaqo da samxareo gerbebis<br />
dasuraTebul krebulSi guriis mazris gerbad<br />
moixsenieba, Semdegnairad gamoiyureboda:<br />
gadakveTili franguli faris zeda naxevarSi<br />
saqarTvelo-imereTis guberniis gerbis nawili iyo<br />
(1-58) ganTavsebuli; xolo qvedaSi _ vercxlze guTani, mis<br />
Tavze ki _ yurZnis mtevnebiani vaziT garsSemoxveuli zeTisxilis<br />
rto. gerbis simbolika mxaris bunebis gansakuTrebul msxmoiarobasa<br />
mianiSnebda 171 .<br />
XIX saukunis Sua wlebSi mTeli ruseTis imperiis masStabiT<br />
wamowyebuli administraciul gerbebTan dakavSirebuli, Cvens mier<br />
ukve ganxiluli heraldikuri reformis farglebSi, kavkasiis<br />
yofilma mefisnacvalma Tavadma voroncovma 1858 wlisTvis heroldiis<br />
departamentSi ozurgeTis samazro da saqalaqo gerbis proeqti<br />
warmoadgina: gadakveTili franguli faris zeda naxevarSi _<br />
saqarTvelo-imereTis guberniis gerbis nawili; qvedaSi ki _ oqros<br />
fonze gamosaxuli vazSemoxveuli xe, mazraSi gavrcelebuli tyeebisa<br />
da vazis siuxvis niSnad 172 .<br />
sagerbe ganyofilebam miiCnia, rom proeqti ~arc Tu ise<br />
Sesabameboda~ evropuli heraldikis kanonebs 173 . miuxedavad amisa,<br />
kompozicia Sinaarsobrivad moiwones, amitom gadawyda pirveladi<br />
proeqtiseuli simbolikis SenarCunebiT axali heraldikurad ufro<br />
gamarTuli gerbi Seqmniliyo: franguli faris oqros velze<br />
zurmuxtis xe gamoixata; xolo TviT fari oqros sami yurZnis<br />
mtevniT datvirTuli mewamuli qamriT gadaikveTa; gerbis zeda<br />
marjvena Tavisufal nawilSi ki quTaisis guberniis gerbi ganTavsda.<br />
samazro gerbs e. w. Zveli samefo gvirgvini edga Tavs, saqalaqos ki _<br />
vercxlis samqonguriani koSkisebri; amasTanave orive<br />
gerbi aleqsandres bafTiT SeerTebuli vazis oqros<br />
rtoebiT iyo garSemortymuli. amrigad gerbis<br />
swored es varianti gadaeca imperiis<br />
heroldmaisters misTvis ~Semdgomi svlis<br />
misacemad~ 174 .<br />
~saqarTvelos heraldikur simbolikaSi~ mixeil<br />
vadbolskis ozurgeTis gerbad Tavad<br />
voroncoviseuli proeqtis identuri gamosaxuleba<br />
mohyavs 175 . (1-59)<br />
61
(1-60)<br />
samtrediis gerbi<br />
parlamentTan arsebuli heraldikis<br />
sabWosTan TanamSromlobis Sedegad<br />
sametrediis sakrebulos 2008 wlis 3<br />
oqtombris dadgenilebiT damtkicda qalaqis<br />
Semdegnairi gerbi:<br />
franguli faris laJvardis velze<br />
vercxlis gafrenili mtredi, fars gaaCnia<br />
zurmuxtis daboloeba. fari dagvirgvinebulia<br />
vercxlis samkoSkiani galavniT, xolo fars<br />
qveviT vercxlis sadevize bafTaze sevadis<br />
warwera _ ~samtredia~ aris datanili.<br />
cxadia gerbi metyvelia da simbolika<br />
gamomdinareobs qalaqis dasaxelebidan.<br />
borjomis gerbi<br />
2009 wlis 19 agvistos q. borjomis sakrebulom heraldikis<br />
sabWosTan TanamSromlobiT daamtkica Semdegi saxis saqalaqo gerbi:<br />
gakveTil-gadakveTili franguli<br />
faris I nawilSi _ mewamul velze<br />
vercxlis iremi, II nawilSi _ laJvardis<br />
velze vercxlis wyaro, III nawilSi _<br />
vercxlis velze sami zurmuxtis naZvi,<br />
romelTagan zeda marcxena naZvi naxevrad<br />
aris gamosaxuli. IV nawilSi _ zurmuxtis<br />
velze vercxlis sami naZvi, romlis zeda<br />
marjvena naZvi naxevrad aris gamosaxuli.<br />
fars zemoT moTavsebulia vercxlis<br />
samkoSkiani (cixe-simagris formis)<br />
saqalaqo gvirgvini<br />
fars qvemoT moTavsebulia devizi.<br />
devizis bafTis vecxlis velze sevadiT<br />
Cawerilia _ ~borjomi~.<br />
(1-61)<br />
gerbis kompozicia ZiriTadad agebulia komunistur periodSi<br />
Sedgenili borjomis gerbisebri simbolos safuZvelze, magram<br />
gamosaxuleba srulyofilad aris gamarTuli heraldikis kanonebis<br />
Sesabamisad. gerbis figurebi mianiSnebs mxareSi gavrcelebul<br />
florasa da faunaze, wyaro ki raTqmaunda borjomis cnobil<br />
samkurnalo wylebze miuTiTebs.<br />
62
olnisis gerbi<br />
bolnisis sakrebulom 2009 wlis 30 marts<br />
daamtkica heraldikis sabWosTan SeTanxmebuli<br />
saqalaqo gerbi:<br />
franguli faris mewamuli velis centrSi<br />
vercxlis wreSi Casmuli vercxlisave bolnuri<br />
jvari.<br />
fars zemoT moTavsebulia vercxlis<br />
samkoSkiani (cixe-simagris formis) saqalaqo<br />
gvirgvini<br />
fars qvemoT moTavsebulia devizi.<br />
devizis bafTis vercxlis velze sevadiT _<br />
asomTavruli anbaniT Cawerilia _ ~bolnisi~.<br />
kompozicia bunebrivia asaxavs mocemul<br />
raionSi mdebare bolnisis sionis taZarze<br />
(1-62) gamokveTil e. w. bolnur jvars, romelic esoden<br />
gavrcelebulia saqarTveloSi da warmoadgens jvris sruliad<br />
originalur gamosaxulebas.<br />
marneulis gerbi<br />
gerbis fari horizontaluradaa gayofili<br />
mewamul da vercxlis velebad. pirveli nawili _<br />
mewamul velze sami oqros lomi. meore nawili _<br />
vercxlis vels Suaze yofs mewamuli xidis<br />
msgavsi sartyeli. velis pirvel (zeda) nawilze<br />
moTavsebulia mewamuli jvari.<br />
gerbis fars zemoT moTavsebulia<br />
samkoSkiani (cixe-simagris formis) saqalaqo<br />
vercxlis gvirgvini.<br />
fars qvemoT moTavsebulia gerbis devizi.<br />
Ddevizis bafTis verclis velze sevadiT Cawerilia devizi (1-63)<br />
- ~marneuli~. bafTis reversi mewamulia.<br />
lomebi gamoxatavs vaxuSti batoniSviliseul cnobas lomTa<br />
goris Sesaxen, xolo xidisebri sartyeli _ wiTel xids, Tanamedrove<br />
saqarTvelos karibWes.<br />
walenjixis gerbi<br />
walenjixis sakrebulom heraldikis sabWosTan konsultaciebis<br />
Sedegad 2009 wlis 31 marts daamtkica Semdegi saxis saqalaqo gerbi:<br />
gerbis faris laJvardis veli wm. andrias vercxlis jvriT<br />
gayofilia 4 velad. pirvel nawilSi gamosaxulia oqros sawmisi.<br />
faris centrSi moTavsebulia mcire fari.<br />
63
mcire faris mewamuli veli vercxlis sami<br />
talRovani sartyeliT gayofilia or velad.<br />
mcire faris pirvel velze moTavsebulia oqros<br />
gvirgvini, meore velze oqros cixe-simagre Ria<br />
karibWiT.<br />
gerbis fars zemoT moTavsebulia<br />
samkoSkiani (cixe-simagris formis) saqalaqo<br />
vercxlis gvirgvini.<br />
fars qvemoT moTavsebulia gerbis devizi.<br />
Ddevizis bafTis verclis velze sevadiT<br />
Cawerilia `walenjixa~ bafTis sarCuli<br />
lurjia. (1-64)<br />
wm. andrias jvari aRniSnavs gadmocemas, romlis mixedviTav am<br />
wmindanma Caiara da iqadaga walenjixis midamoebSi. oqros sawmisi<br />
samegrelosa dfa dasavleT saqarTvelos aRniSnavs. ~jixa~ ki cixes,<br />
gamagrebul adgils niSnavs da cixesimagris gerbSi moTavsebiT<br />
kompozicia nawilobriv metyveli xdeba.<br />
War-belaqanis samxedro olqis,<br />
qalaq zaqaTalis da zaqaTalis olqis gerbi<br />
mocemuli Sromis Tema <strong>qarTuli</strong> <strong>gerbTmcodneoba</strong> aris da<br />
bunebrivia mis farglebSi eqceva ama Tu im dros saqarTvelosTan<br />
raimegvarad dakavSirebuli nebismieri heraldikuri masala. marTalia<br />
saingilo amJamad mezobeli saxelmwifos _ azerbaijanis sazRvrebSia,<br />
magram yvelas kargad moexseneba, rom es miwa istoriuli<br />
saqarTvelos teritoria aris da iqauri mosaxleobis mniSvnelovan<br />
nawils dResac qarTvelebi Seadgenen. amitom auceleblad miviCnieT<br />
erT xans saqarTveloSi, Semdeg ki Tbilisis guberniaSi Semavali Warbelaqnis,<br />
igive zaqaTalis mxaris gerbis ganxilva.<br />
1843 wels Seqmnilma zaqaTalis saqalaqo<br />
gerbma oficialurad 1844 wlamde iarseba, <strong>anu</strong><br />
manamde, sanam es mxare Tbilisis guberniaSi<br />
Sedioda<br />
64<br />
176 . gerbi ase gamoiyureboda:<br />
gadakveTili franguli fari; zeviT _<br />
saqarTvelo-imereTis gerbis nawili; qveviT _<br />
mewamulze, vercxlis cixesimagris kedeli,<br />
gasxivosnebuli oqros mziT; kedlis win<br />
namgali Suaze gadatexil xmals adevs, imis<br />
niSnad, rom ~aqaurma xalxma miatova warsuli<br />
mSfoTvare cxovreba da mSvidobian meurneobas<br />
mohkida xeli~ 177 . amasTanave Semqmnelebi<br />
(1-65) aRniSnavdnen, rom ~axali zaqaTalis~ simagreebis<br />
aSenebam Seakava iqauri mosaxleoba CerqezebTan mokavSireobisgan da<br />
mSvidobiani saqmianobisken abrunebina maT piri, rac aisaxa kidec
zemoT moyvanili gerbSi<br />
65<br />
178 . TvalSisacemia, rom aRwerili kompozicia<br />
Sinaarsobrivad Zlier axlos dgas qalaq goris gerbTan.<br />
zaqaTalis mxaris <strong>anu</strong> saingilos 1844 wels Tbilisis<br />
guberniisgan gamoyofisa da War-belaqanis samxedro olqis (1844-1860<br />
wlebSi arsebobda) Seqmnis Semdeg, 1858 wlisTvis am olqis axali<br />
gerbis proeqti warmoadgina mefisnacvalma voroncovma: mewamul<br />
farSi gadajvaredinebuli Tofi da xmali, SuaSi ki abreSumis<br />
gorgali, imis niSnad, rom am mxaris macxovrebelTa sabrZolo<br />
ganwyobis miuxedavad isini mudam dakavebulni arian meabreSumeobiT.<br />
proeqtis mixedviT fars Tavs adgas saimperatoro gvirgvinosani<br />
orTaviani arwivi179 .<br />
sagerbe ganyofilebis ufrosma kionem proeqti nawilobriv<br />
daiwuna, vinaidan xmalsa da Tofs ara heraldikuri, arqaulstilizebuli<br />
forma hqonda, aramed namdvili iaraRisa, abreSumis<br />
gorgali ki misi azriT saerTod miuRebeli figura iyo<br />
gerbTmcodneobisaTvis180 . amis nacvlad kionem gerbis axali varianti<br />
SeimuSava: ~rombebiT oqrod da mewamulad gayofil (?) farSi,<br />
vercxlis gaRunuli xmali vercxliTve movarayebuli sevadis tariT.<br />
gerbi Semkulia Zveli samefo gvirgviniT da fars ukan iribad<br />
gadajvaredinebuli saimperatoro arwivebiT damSvenebuli ori<br />
StandartiT, romlebic aleqsandres bafTiT aris SeerTebuli~ 181 .<br />
sagerbe ganyofilebasa da imperiis Sinagan saqmeTa ministris<br />
bibikovis mier kioneseuli variantis odnav Sesworebis Sedegad<br />
sabolood War-belaqanis sasmxedro olqis gerbad Semdegi<br />
gamosaxuleba miiRes: rombebiT gayofil oqros da mewamul farSi<br />
vercxlis xmali oqros tariT. farze, viTarc ruseTis imperiis<br />
samxedro olqis gerbs SeSvenis, ~Zveli samefo gvirgvini~ aris<br />
ganTavsebuli, fars ukan ki _ erTmaneTze iribad gadajvaredinebuli<br />
da alqsandres bafTebiT gadabmuli saimperatoro arwivebiT<br />
damSvenebuli ori Standarti182 .<br />
mixeil vadbolskis, Tavis wignSi, rogorc<br />
avtori ixseniebs ~zaqaTalis mxaris~ gerbis kidev<br />
erTi, dauTariRebeli, magram Zalian saintereso da<br />
originaluri varianti aqvs moyvanili, Tumca<br />
yovelgvari damatebiTi ganmarteba-informaciis gareSe<br />
(samwuxarod amgvari ram friad Cveulia am<br />
wignisaTvis): frangul farSi, zeaRmarTuli xelis<br />
mtevani183 . emblemis warmomavloba da axsna cnobebis<br />
uqonlobis gamo jer-jerobiT Zlier Wirs. erTad-<br />
(1-66)<br />
erTi, risi Tqmac SeiZleba is aris, rom sazogadod, <strong>heraldika</strong>Si<br />
xelis amgvari gamosaxuleba xelisuflebis, Zalauflebis, dacvis<br />
simbolod iTvleba184 . amasTanave gasaTvaliswinebelia, rom Warbelaqanis<br />
samxedro olqi 1860 wels ruseTis imperiis xelisuflebis<br />
mier e. w. zaqaTalis okrugad (1917 wlamde iarseba) gadakeTda185 da<br />
SesaZloa gerbis, ase vTqvaT vadbolskiseuli variantic maSin Seiqmna.
Tumca, amis damadasturebel sabuTebs Cvens mier peterburgSi<br />
Seswavlil ruseTis saxelmwifo saistorio arqivSi dacul<br />
heroldiis departamentis saqmeebSi versad mivakvlieT.<br />
siRnaRis samazro da saqalaqo gerbi<br />
ruseTis saxelmwifo saistorio arqivSi<br />
daculi 1858 wliT daTariRebul sabuTSi<br />
aRniSnulia, rom manamde <strong>anu</strong> XIX saukunis Sua<br />
xanebamde, qalaq si/RnaRs gerbi ar hqonia.<br />
yovel SemTxvevaSi ruseTis imperiis mTavrobis<br />
mier damtkicebuli mainc 186 . amis gamo sagerbe<br />
ganyofilebaSi gadawyvites Tavad SeeqmnaT<br />
siRnaRis mazrisa da qalaq siRnaRis gerbi,<br />
romelic imave dokumentis mixedviT<br />
Semdegnairi unda yofiliyo: zurmuxtis velian<br />
frangul farze, sevadis guTnis piriT<br />
(1-67) datvirTuli oqros soli; Tavisufal nawilSi<br />
_ Tbilisis guberniis gerbi. samazro gerbis fars Tavs adgas ~Zveli<br />
samefo~ gvirgvini, saqalaqos ki _ vercxlis samqonguriani<br />
koSkisebri. orive fars gars akravs aleqsandres bafTiT urTierT<br />
gadabmuli oqros ori TavTavi 187 .<br />
yuradRebas ipyrobs is faqti, rom mixel<br />
vadbolskis ~saqarTvelos heraldikur simbolikaSi~<br />
siRnaRis gerbad sruliad gansxvavebuli gamosaxuleba<br />
aqvs moyvanili: gadakveTili franguli faris zeda<br />
nawilSi _ Tbilisis guberniis gerbis, mxolod<br />
vadbolskisTan dafiqsirebuli varianti; qvedaSi ki _<br />
Tavmoxufuli qvevri 188 . samwuxarod jer-jerobiT<br />
darwmunebiT veraras vityviT am gerbis warmoSobaze,<br />
romelic arada, Cveni azriT, kompoziciuradac da<br />
Sinaarsobrivadac metad sainteresoa.<br />
(1-68)<br />
raWis mazris gerbi<br />
raWis samazro gerbi qarTul saqalaqo<br />
<strong>heraldika</strong>Si sakmaod gviani warmonaqmnia. XIX sakunis<br />
Sua wlebamde am administraciuli erTeulis emblema<br />
arsad aris dafiqsirebuli. yovel SemTxvevaSi Cven<br />
igi arsad Segvxvedria.<br />
kavaksiis yofili mefisnacvlis Tavad<br />
voroncovis wardginebiT, ruseTis imperiis senatTan<br />
arsebul heroldiis departamentis sagerbe<br />
ganyofilebas SeTavazebuli quTaisis guberniis sxva<br />
mazrebisa da qalaqebis gerbebis proeqtebTan erTad,<br />
(1-69) 1858 wels am saxelmwifo organoSi raWis<br />
66
mazris sagerbe proeqtic ganixileboda. voroncovis winadadebiT<br />
raWis<br />
mazris orad gayofili franguli faris zeda na- wilSi<br />
quTaisis guberniis gerbi unda moTavsebuliyo; qveda laJvarovan<br />
naxevarSi ki _ kldeze mdgomi oqros jixvi, mxaris kldovani<br />
reliefis aRsaniSnavad 189 .<br />
imperiis Sinagan saqmeTa ministrma bibikovma, romelic, rogorc<br />
ukve iTqva sakmaod aqtiur monawileobas iRebda saqalaqo<br />
gerbTwarmoebaSi proeqti marTalia moiwona, magram mainc Seitana<br />
masSi ramdenime Sesworeba. gerbSi naturaluri, bunebrivi feriT<br />
gamoxatuli klde, heraldikis wesebis Sesabamisad vercxlisad<br />
Seicvala; xolo TviT fars, viTarc ruseTis imperiis am tipis<br />
samazro gerbs Seefereboda, aleqsandres bafTiT SeerTebuli<br />
erTmaneTze iribad gadajvaredinebuli ori weraqvi amoudes ukan,<br />
Tavze ki Zveli samefo gvirgvini daadges 190 . imxanad ruseTSi axlad<br />
miRebuli wesebis mixedviT weraqvebi mazris teritoriaze warmoebuli<br />
samTo samuSaoebis gamomxatveli unda yofiliyo.<br />
mixeil vadbolskis Tavis monografiaSi<br />
~saqarTelos heraldikuri simbolika~, rogorc Tavad<br />
uwodebs _ onis gerbad voroncovis proeqtisebri<br />
gamosaxuleba aqvs moyvanili 191 . Cvenis azriT<br />
vadbolskim gerbs kuTvnileba albaT imis gamo<br />
Seucvala, rom qalaq ons raWis yofili mazrisa da<br />
saqarTvelos am istoriuli mxaris centrad miiCnevda.<br />
(1-70)<br />
onis gerbi<br />
onis sakrebulom 2008 wlis 21 agvistos<br />
daamtkica qalaqis gerbi, romelic amgvarad<br />
gamoiyureba:<br />
franguli faris laJvardis velze verZis<br />
Tavis oqros gamosaxuleba, mis zeviT ki<br />
oqrosave bolnuri jvari; faris daboloebaSi<br />
sam mwvervaliani vercxlis mTa.<br />
fari dagvirgvinebulia qalaqis statusis<br />
ganmsazRvravi sam koSkiani vercxlis galavniT.<br />
fars qveviT vercxlis sadevize bafTaze<br />
sevadis warweraa _ ~oni~.<br />
rogorc Cans gerbis avtorebma<br />
gaiTvaliswines raWis mazris Zveli gerbis<br />
(1-71) kompozicia da stilizebulad odnav saxecvlilad<br />
gadmogvces onis axal gerbSi saqarTveloSi arqeologiur gaTxrebSi<br />
mravaljer aRmoCenili figuris saxiT. vfiqrobT amgvari midgoma<br />
samagaliTo unda iyos Tanamedrove <strong>qarTuli</strong> gerbTSemoqmedebisTvis.<br />
67
amrolauris gerbi<br />
2008 wlis 29 dekembers ambrolauris<br />
sakrebulom heraldikis sabWosTan<br />
TanamSromlobis Sedegad daamtkica qalaqis<br />
Semdegi gerbi:<br />
gerbis faris Zowis velze gamosaxulia<br />
vercxlis sam mwvervaliani mTa, romelzec<br />
moTavsebulia ori oqros vazis foTliani<br />
stilizebuli Zowis yurZnis mtevani. mTis<br />
zemoT gamosaxulia vercxlis heraldikuri<br />
jvari.<br />
gerbis fars zemoT moTavsebulia<br />
samkoSkiani (cixe-simagris formis) saqalaqo<br />
vercxlis gvirgvini.<br />
(1-72)<br />
fars qvemoT ganTavsebulia gerbis devizi. Ddevizis bafTis<br />
vercxlis velze sevadiT Cawerilia `ambrolauri~. bafTis sarCuli<br />
aris Zowis.<br />
sagerbe kompozicia gamoxatavs raWisTvis damaxasiaTebel<br />
mTagorian bunebasa da am mxaris maRali xarisxis mevenaxeobisa da<br />
Rvinis warmoebis mdidar tradiciebs. jvari pirobiTad gamoxatavs<br />
nikorwmindis taZars.<br />
dmanisis gerbi<br />
dmanisis municipalitetis sakrebulom<br />
heraldikis sabWosTan erTad muSaobis<br />
Sedegad 2007 wlis 27 ivlisis dadgenilebiT<br />
daamtkica qalaqis Semdegnairi gerbi:<br />
gerbis faris mewamul velze oqros<br />
lomisebri leopardi (Leopard lione) drakonis<br />
kudiT (Dragonne), romelsac Tavi kudisaken<br />
aqvs mibrunebuli da marjvena TaTiT upyria<br />
oqros Subze agebuli vercxli alami. alamis<br />
vercxlis velze gamosaxulia mewamuli jvari.<br />
gerbis fars zemoT moTavsebulia<br />
samkoSkiani (cixe-simagris formis) saqalaqo<br />
vercxlis gvirgvini.<br />
fars qvemoT ganTavsebulia gerbis<br />
devizi. Ddevizis bafTis vercxlis velze<br />
(1-73) sevadis warweraa _ `dmanisi~.<br />
gerbSi gamosWvivis vaxuSti bagrationis atlasze datanili<br />
cnobili gerbebidan erT-erTis _ somxiTis gerbis gavlena.<br />
68
gardabnis gerbi<br />
qalaqis sakrebulos mier 2009 wlis 24<br />
ivliss damtkicda heraldikis sabWosTan<br />
SeTanxmebiT Sedgenili gardabnis saqalaqo<br />
gerbi:<br />
gaveTili franguli faris I nawilSi<br />
mewamuli velis zeda mxares centrSi<br />
moTavsebulia vercxlis jvari.<br />
faris II nawili warmoadgens vercxlis<br />
vels.<br />
gerbis fars marcxnidan marjvniv kveTs<br />
talRovani sami gardamavali yabiwi. vercxlis<br />
velze yabiwis feri mewamulia, mewamul velze<br />
vercxlis. (1-74)<br />
gerbis fars zemoT moTavsebulia samkoSkiani (cixe-simagris<br />
formis) saqalaqo vercxlis gvirgvini.<br />
fars qvemoT vercxl-mewamul bafTaze moTavsebulia gerbis<br />
devizi. bafTis vercxlis velze sevadiT Cawerilia devizi<br />
~gardabani~.<br />
TeTriwyaros gerbi<br />
TeTriwyaros sakrebulom heraldikis<br />
sabWosTan SeTanxmebiT 2008 wlis 26 dekembers<br />
daamtkica qalaqis amgvari gerbi:<br />
gerbis franguli fari gayofilia 4<br />
nawilad. I nawilSi laJvardisfer velze<br />
moTavsebulia gadajvaredinebuli oqros<br />
maxvili da oqros Surduli; II nawilSi<br />
mewamul velze vercxlis alami, romelzec<br />
gamosaxulia mewamuli jvari; III nawilSi<br />
mewamul velze talRiseburi sami vercxlis<br />
yabiwi (marcxnidan marjvniv); IV nawilSi<br />
laJvardis velze oqros mSvildisari.<br />
gerbis fars zemoT moTavsebulia<br />
(1-75) samkoSkiani (cixe-simagris formis) saqalaqo<br />
vercxlis gvirgvini.<br />
fars qvemoT ganTavsebulia gerbis devizi. Ddevizis bafTis<br />
vercxlis velze sevadiT Cawerilia ~TeTriwyaro~. bafTis sarCuli<br />
aris mewamuli feris.<br />
maxvili da Surduli mianiSnebs didgoris brZolaze, alami<br />
sabaraTianos sadroSoze, mSvildisari _ samSvildeze.<br />
69
walkis gerbi<br />
2009 wlis 5 agvistos heraldikis sabWosTan<br />
TanamSromlobiT walkis sakrebulom daamtkica<br />
qalaqis Semdegi aRwerilobis mqone gerbi:<br />
gerbis franguli fari gayofilia 3<br />
nawilad.<br />
faris I nawilSi laJvardis velze<br />
moTavsebulia vercxlis sami oTxqonguriani<br />
koSki Ria gisosebiani WiSkriT.<br />
faris II nawilSi vercxlis velze<br />
moTavsebulia mewamuli jvari.<br />
III nawilSi mewamul velze moTavsebulia<br />
oqros lomisebri leopardi drakonis kudiT,<br />
(1-76)<br />
romelsac Tavi kudisken aqvs mibrunebuli, xolo marjvena TaTiT<br />
oqros Subi upyria.<br />
gerbis fars kveTs laJvardis talRovani sartyeli vercxlze.<br />
fars zemoT moTavsebulia samkoSkiani (cixe-simagris formis)<br />
saqalaqo vercxlis gvirgvini.<br />
sagerbe fars qvemoT vercxl-laJvardovan bafTaze<br />
moTavsebulia gerbis devizi. bafTis vercxlis velze sevadiT<br />
Cawerilia _ ~walka~.<br />
iseve rogorc dmanisis gerbSi aqac vlindeba vaxuSti<br />
batoniSviliseuli atlasidan somxeTis gerbis motivi, rac sruliad<br />
bunebrivi da misaRebia mocemuli regionisTvis. talRebs qveS<br />
gamosaxuli koSkebi gamoxatavs walkis wyalsacavis qveS moyolili<br />
qalaqis nawils.<br />
Sorapnis mazris gerbi<br />
1858 wels ruseTis imperiis heroldiis departamentis sagerbe<br />
ganyofilebaSi ganixileboda Sorapnis samazro gerbis kavkasiis<br />
yofili mefisnacvlis mixeil simonis Ze voroncovis mier<br />
SemuSavebuli proeqti. igi amgvarad gamoiyureboda:<br />
gadakveTili franguli faris zeda nawilSi quTaisis<br />
guberniis gerbi iyo moTavsebuli; vercxlis velis<br />
mqone qveda naxevarSi ki _ Sorapnis ~Zveli<br />
cixesimagre~ mewamuli ferisa 192 .<br />
sagerbe ganyofilebaSi miiCnies, rom cixesimagris<br />
bunebrivi saxiT gamoxatvis gamo proeqti ar iyo<br />
Sesrulebuli heraldikuri kanonebis zedmiwevniTi<br />
dacviT 193 . (1-77)<br />
70
aqedan gamomdinare mas mcireoden saxe ucvales: vercxlis<br />
velian frangul farze mewamuli sam mrgval koSkiani cixesimagre<br />
oqros SovebiTa da gaxsnili karibWiT, Sua koSkze<br />
aRmarTuli droSiT, romelic ~aRniSnavs cixesimagres~<br />
(~означает крепость~). fars Zveli samefo gvirgvini adgas,<br />
garSemo ki aleqsandres bafTiT SeerTebuli oqros ori<br />
TavTavi akravs, rac, gerbis SemdgenelTa azriT<br />
imaze mianiSnebs, rom Sorapnis mazris teritorias<br />
samiwaTmoqmedo-sameurneo miwebi warmoadgens 194 .<br />
(1-78)<br />
mixeil vadbolskis, zogierTi sxva SemTxvevisebr (magaliTad:<br />
raWa, ozurgeTi da a. S.) Sorapnis gerbadac voroncovis proeqtis<br />
msgavsi kompozicia aqvs warmodgenili: gadakveTili franguli faris<br />
zeda naxevarSi _ quTaisis guberniis gerbi; qvedaSi ki _ sakuTriv<br />
Sorapnisa: sam koSkiani cixe-simagre 195 .<br />
unda iTqvas, rom Sorapnis gerbis centralur figurad<br />
cixesimagris gamoyeneba, iseve rogorc goris gerbis SemTxvevaSi,<br />
sruliad marTebuli da bunebrivia, vinaidan qalaqi marTlac mudam<br />
gamoirCeoda imave saxelis mqone ucnobilesi da uZvelesi<br />
cixesimagriT.<br />
qalaq-cixesimagre axalqalaqis gerbi<br />
heroldiis departamentis sagerbe ganyofilebis ufrosis baron<br />
kiones gadawyvetilebiT, imis gamo, rom, misi sityvebiT, axalqalaqis<br />
cixe-simagres gaaCnia or iarusiani citadeli da or cicabo xeobas<br />
Soris mdebareobs, gerbSi unda gamoisaxos mTaze aRmarTuli cixe,<br />
SuaSi koSkiT 196 .<br />
aqedan gamomdinare, 1867 wels<br />
Sedgenili axalqalaqis gerbi ase<br />
gamoiyureboda: oqros velian frangul<br />
farSi, sevadis mTaze, mewamuli kbilanebiani<br />
cixe-simagre SuaSi mrgvali aseve<br />
kbilanebiani koSkiT; faris Tavisufal<br />
nawilSi ki _ Tbilisis guberniis gerbi.<br />
fars Tavs adgas rusul <strong>heraldika</strong>Si cixesimagreebisTvis<br />
gansazRvruli mewamuli<br />
samqonguriani koSkisebri gvirgvini<br />
imperatoris arwiviT da moqceulia<br />
imperatorisave arwivebiT damSvenebul or<br />
Standarts Soris, romlebic Tavis mxriv<br />
(1-79) aleqsandres jvriT aris SeerTebuli 197 .<br />
71
~zaStatni~ qalaqis duSeTis gerbi<br />
1875 wliT daTariRebul heroldiis<br />
departamentis dokumentSi aRniSnulia, rom<br />
sagerbe ganyfilebis azriT imxanad, maTi<br />
sityvebiT 2500 macxovrebliani duSeTis<br />
gerbi misi garemomcveli bunebis Sesabamisi<br />
figurebiT unda Semdgariyo. amitom<br />
gadawyda figurebad fiWvi da Txilis<br />
foToli gamoeyenebinaT 198 . swored am<br />
gadawyvetilebis safuZvelze Sedga duSeTis<br />
gerbi: franguli faris vercxlis veli<br />
gayofilia sevadis nivniviT, romelsac<br />
marjvnidan da marcxnidan TiTo<br />
amoglejili fiWvi axlavs, nivnivis qveS (1-80)<br />
ki faris daboloebaSi kaklis erTi foTolia gamosaxuli. fari<br />
dagvirgvinebulia mewamuli samqonguriani koSkisebri gvirgviniT da<br />
gars akravs aleqsandres bafTiT gadabmuli oqros ori TavTavi 199 .<br />
TuS-fSav-xevsureTis olqis gerbi<br />
TuS-fSav-xevsureTis olqi 1846 wlis 14 dekembers Seiqmna<br />
Tbilisis guberniis SemadgenlobaSi. kavkasiis mefisnacvlis Tavad<br />
mixeil voroncovis mier olqisTvis Sedgenili proeqti ase<br />
gamoiyureboda: gadakveTili faris zeda naxevarSi sagubernio gerbis<br />
nawili, qvedaSi ki _ laJvardovan fonze abjari, romelic avtoris<br />
dakvirvebiT adgilobriv mcxovrebTa SeiaraRebis aucilebel<br />
atributs Seadgenda 200 .<br />
proeqtis safuZvelze 1858 wels heroldiis<br />
departamentis sagerbe ganyofilebam TuS-fSavxevsureTis<br />
saolqo gerbis daskvniTi varianti<br />
SeimuSava: frangul farSi, laJvardze vercxlis<br />
jaWvis perangi CaCqniT; fars, viTarc ruseTis<br />
imperiis olqis gerbs Sehferis Tavs adgas Zveli<br />
samefo gvirgvini, gars ki marjvnidan da marcxnidan<br />
akravs aleqsandres bafTiT gadabmuli imperatoris<br />
ori Standarti maTze gamosaxuli saimperatoro<br />
arwivebiT 201 .<br />
zustad aseTive gerbi aqvs dadasturebuli<br />
mixeil vadbolskisac, oRond im gansxvavebiT, rom<br />
faris zeda naxevari Tbilisis guberniis gerbis,<br />
mxolod am mkvlevarisTvis cnobil variants<br />
(1-81) (<strong>qarTuli</strong> stilis, sveticxovlisebri eklesia) aqvs<br />
daTmobili 202 .<br />
72
samegrelosa da redut-kales (yulevi) gerbi<br />
1868 wels ruseTis imperiis heroldiis departamentis sagerbe<br />
ganyofilebaSi ~samegrelos samflobelosa~ ("Мингрельское владение")<br />
da samazro qalaq redut-kales (Tanamedrove yulevi) gerbi Seiqmna.<br />
sagerbe ganyofilebis ufrosis keldiSis azriT e. w. samegrelos<br />
samflobelos gerbSi unda moTavsebuliyo, misi sityvebiT rom vTqvaT<br />
_ am qveynis uZvelesi emblema, xaris Tavi, romelic jer kidev<br />
kolxeTis samefos monetebidan aris cnobili 203 . rogorc Cans aq<br />
igulisxmeba kolxuri TeTrebi maTze gamosaxuli xarisTaviani<br />
adamianiT 204 .<br />
a b<br />
xaris Tavis gamosaxulebebi kolxuri TeTrebidan (1-82 a, b)<br />
rusi Cinovnikis zemoTmoyvanili mosazrebis safuZvelze Seiqmna<br />
samegrelos mxaris gerbi: sevadis frangul farze, xaris oqros<br />
moglejili Tavi vercxlis rqebiT da mewamuli TvalebiTa da eniT.<br />
fars adgas imperiis olqis gerbis Sesabamisi ~Zveli samefo~<br />
gvirgvini, garSemo ki aleqsandres bafTiT Sekruli muxis foTlebi<br />
axvevia 205 .<br />
zustad aseTive gerbi miusadages samegrelos<br />
farglebSi mdebare im xanad samazro qalaq redutkales<br />
<strong>anu</strong> yulevs. oRond gansxvavebuli farsgare<br />
SesamkoblebiT: yulevis gerbs Tavs edga vercxlis<br />
samqonguriani koSkisebri gvirgvini da orive<br />
mxridan gars ekra aleqsandres bafTiT gadabmuli<br />
saimperatoro arwivebiani ori Standarti 206 .<br />
(1-83)<br />
soxumi<br />
qalaq sankt-peterburgis ruseTis saxelmwifo saistorio<br />
arqivSi, yubanis yofil guberniaSi Semavali qalaqebis sagerbe<br />
proeqtebis Semcvel dokumentebSi 207 qalaq soxumis (igive<br />
imdroindeli ~suxum-kale~) gerbic aris dafiqsirebuli. gerbis<br />
rusuli aRweriloba amgvaria:<br />
73
~laJvardis velian frangul farSi oqros<br />
SauSi gadaWrili boZi, Tanxlebuli mewamul<br />
Tvalebiani da niskartiani vercxlis ori<br />
riabCikiT. faris Tavisufal nawilSi _ yubanis<br />
guberniis gerbi. fars Tavs adgas mewamuli<br />
samqonguriani koSkisebri saqalaqo gvirgvini,<br />
xolo fars ukan jvaredinad ganTavsebulia<br />
aleqsandres bafTiT Sekruli oqros ori Ruza.~<br />
amJamad soxumis gerbad misi droebiTi<br />
faqtobrivi mmarTvelni Semdeg kopozicias<br />
(1-84) iyeneben: gakveTil-gadakveTili faris I da IV<br />
nawilebSi _ sami talRovani sartyeli marjvnidan, II nawilSi _ Zmebi<br />
dioskurebis emblema (ServaSiZeebis sagvareulo gerbisebri), III<br />
nawilSi _ mewamul velze oqros mxedari.<br />
cxinvali<br />
cxinvalis defaqto xelisufleba sadReisod qalaqis simbolod<br />
gaurkvevel, heraldikurad sruliad gaumarTav da Znelad aRsawer<br />
kompozicias iyeneben. migvaCnia, rom am gamosaxulebis heraldikur<br />
aRweras azri ara aqvs. dainteresebul pirT SeuZliaT aRniSnuli<br />
emblema advilad moiZion internetis saZiebo saSualebebiT.<br />
korporaciuli gerbebi saqarTveloSi<br />
gerbTmcodneobis dargebidan korporaciuli <strong>heraldika</strong><br />
saqarTveloSi yvelaze sustad iyo ganviTarebuli. sazogadod<br />
korporaciul <strong>heraldika</strong>s Cveulebriv ganekuTvneba qalaqeli<br />
xelosnebis da vaWrebis amqarTa Tu gildiaTa simboloebi, saeklesio<br />
(magaliTad, saepiskosoebis) gerbebi, sxvadasxva sazogadoebebis Tu<br />
dawesebulebebis emblemebi da misTanani. <strong>qarTuli</strong> gerbTmcodneobis<br />
istoriaSi amgvari sagerbe gamosaxulebebis yvelaze TvalsaCino<br />
magaliTs warmoadgens saqarTvelos saxvadasxva qalaqis (magaliTad:<br />
Tbilisi, axalcixe, Telavi) xelosanTa da vaWarTa saamqroebis<br />
gerbuli droSa-simboloebi.<br />
Tbilisuri amqrebis amgvari almebis umravlesoba, ormocze<br />
meti erTeuli saqarTvelos istoriis q. Tbilisis saxelmwifo<br />
muzeumis droSebis fondSi inaxeba da aRwerili aqvT l. molodinsa<br />
da g. jalabaZes<br />
74<br />
208 . amaTgan uZvelesi 1861 wliT TariRdeba209 , xolo<br />
uaxlesi 1916 wliT210 , umravlesoba ki XIX-XX saukuneTa mijnas<br />
ganekuTvneba.<br />
Tbilisis amqris droSebi sxvadasxva dargis moxeleT ekuTvniT:<br />
oqromWedelT, meiaraReT, dabaRarT, zeinkalT, ~brilianCikebs~ da sxv.<br />
amqris yovel droSaze amqris mfarveli wmindani <strong>anu</strong> firi, gerbi,<br />
emblema aris gamoxatuli211 . aqve datanebuli warwera droSis ama Tu<br />
im amqrisadmi kuTvnilebaze miuTiTebs. xSirad amqris almebze
damatebiT gamosaxulia amqris moxeleTa xelsaqmis ZiriTadi iaraRebi<br />
da maTi warmoebis produqtebi. magaliTad, Tbilisis meiaraReTa<br />
amqris bairaRis orive pirze mfarveli wmindanis _ mama abramis<br />
(samsxverplo xanjliT xelSi) garda, xmal-xanjalic aris<br />
aRbeWdili 212 . amasTanave amqris TiTqmis yvela droSaze gamoxatulia<br />
wm. giorgisa da gveleSapis brZolis scena.<br />
droSaze datanebul saamqros specialur mfarvel wmindanad im<br />
bibliur personaJs irCevdnen xolme, romelic Tavisi cxovrebamoRvaweobis<br />
ganmavlobaSi ase Tu ise, raimegvarad mainc iyo<br />
dakavSirebuli mocemuli amqris wevr xelosanTa profesiul<br />
saqmianobasTan. magaliTad, xarazebis droSaze elia (ilia<br />
winaswarmetyveli) iyo gamosaxuli, vinaidan elia gadmocemiT swored<br />
xarazi yofila 213 , xuroebisaze noes kidobani, meabreSumeebisaze wm.<br />
iobi, romelic abreSumis Wiis mfarvelad miiCneoda 214 , yasbebisaze mama<br />
abrami da misi samsxverplo batkani da a. S.<br />
sqarTveloSi marTalia amqris droSebs klasikuri sagerbe<br />
forma ar gaaCnia, isini mainc Tamamad SeiZleba mivakuTvnoT<br />
korporaciuli gerbebis ricxvs, vinaidan zogadad mTels evropaSic<br />
korporaciuli gerbebi mniSvnelovnad gansxvavdeboda mkacr kanonebs<br />
daqvemdebarebul saxelmwifo, sagvareulo, saqalaqo Tu samxareo<br />
gerbebisgan 215 . aRsaniSnavia, rom saqarTvelos msgavsad dasavleT<br />
evropaSic amqarTa da gildiaTa emblemas umTavresad maTi mfarveli<br />
wmindanebi ganasaxierebda 216 .<br />
/Tbilisis erT-erT amqarTa droSis nimuSi/ (1-85)<br />
gerbuli saxis mqone amdagvarive almebi, rogorc CvenTvis aris<br />
cnobili, Tbilisis garda, axalcixisa<br />
75<br />
217 da Telavis218 xelosnebis<br />
amqrebsac hqondaT.<br />
korporaciul gerbebs unda mivakuTvnoT<br />
agreTve, Tbilisis saxelmwifo universitetis<br />
emblemac, miuxedavad imisa, rom igi sakmaod<br />
araheraldikuri Sesaxedaobisa aris:<br />
animalisturi ornamentiT Semkuli mrgvali<br />
faris centrSi deda Svlis ZuZus mwovari<br />
nukria gamosaxuli, farsSida Tavisufali<br />
adgilebi ki mcenareuli ornamentiT aris<br />
Sevsebuli. Cvenis azriT kompozicia,<br />
gansakuTrebiT ornamentuli faris formiT,<br />
(1-86) SesamCnevad waagavs saqarTvelos
demokratiuli respublikis gerbs. Tavis droze, ivane<br />
javaxiSvilis davalebiT mxatvarma dimitri SevardnaZem<br />
universitetis gerbis eqvsi proeqti Seqmna, romlebic amJamad TviT<br />
ivane javaxiSvilis pirad arqivSi aris Semonaxuli 219 .<br />
<strong>qarTuli</strong> saeklesio heraldikis iSviaT<br />
nimuSs warmoadgens saqarTvelos sapatriarqos<br />
sabeWde gerbi: saeklesio atributebiTa da<br />
angelozis frTebiT Semkul esp<strong>anu</strong>r farSi<br />
gveleSapis ganmgmiravi wm. giorgis xateba.<br />
kompozicia XX saukunis 80-iani wlebis<br />
dasawyisSia Sedgenili saqarTvelos<br />
kaTalikos-patriarqis ilia II-is mmarTvelobis<br />
xanaSi.<br />
(1-87)<br />
sakmaod aSkarad gamokveTili sagerbe Sesaxedaoba aqvs agreTve<br />
zogierT sxvadasxva dros Camoyalibebuli Tanamedrove politikuri<br />
partiis simbolos. aseTebia magaliTad XX saukunis 40-ian wlebSi<br />
Seqmnili tradicionalistTa kavSiris arwiviani sagerbe fari<br />
(Sindisfer veliani franguli faris TavSi Savi da TeTri zolebi,<br />
centrSi ki frTebdaSvebuli gvirgvinosani vercxlis arwivi mkerdze<br />
laJvardis veliani mcire inglisuri fariT, romelSic oqrovercxlis<br />
sfero da erTmaneTze iribad gadajvaredinebuli xmali da<br />
skiptraa ganTavsebuli), 80-ianebSi aRdgenili erovnul-demokratiuli<br />
partiis graalis Tasiani emblema (Sav-TeTr-Sindisfer fonze graalis<br />
oqros Tasi), monarqistuli partiisa (bagrationTa dinastiuri<br />
gerbisebri gamosaxuleba deviziTa da farismtvirTveli ori lomiT)<br />
Tu aRorZinebis kavSiris (mrgval bizantiur farSi, laJvardze, oqros<br />
arwivi da oqrosave Svidi xuTqimiani varskvlavi) heraldikuri<br />
simboloebi.<br />
sasiamovno aRsaniSnavia, rom<br />
adrindelisgan gansxvavebiT saqarTvelos<br />
saxelmwifo dawesebulebebis umravlesobas ukve<br />
heraldikurad met-naklebad gamarTuli<br />
simboloebi gaaCniaT, romelTac miuxedavad<br />
zogjer garkveuli heraldikuri uzustobebisa<br />
mainc Tamamad SeiZleba vuwodoT korporaciuli<br />
gerbebi.<br />
/erovnuli gvardiis<br />
gerbi/ (1-88)<br />
76
saqarTvelos titulovani sagvareuloebis gerbebi<br />
sadReisod SemorCenil pirvel qarTul sagvareulo gerbad<br />
SesaZloa miviCnioT bagrationTa dinastiisa da amavdroulad<br />
saqarTvelos saxelmwifo gerbi, romelic XVIII saukunis damdegs aris<br />
warmoqmnili. Tumca, am TariRs Znelad Tu miviCnevT <strong>qarTuli</strong><br />
sagvareulo heraldikis warmoSobis dasabamad, vinaidan bagratovanTa<br />
samefo saxlis gerbs zogadsaxelmwifoebrivi mniSvneloba eniWeboda<br />
da igi amasTanave sruliad saqarTvelos simbolosac warmoadgenda.<br />
amas isic emateba, rom qronologiurad momdevno sagvareulo gerbi<br />
saqarTveloSi, sadReiso monacemebiT, martooden<br />
ramdenime aTwleulis Semdeg Seiqmna, rac sakmaod<br />
xangrZliv wyvetas warmoadgens. amrigad, Cveni azriT,<br />
sakmaod Znelia darwmunebiT vamtkicoT, rom XVIII<br />
saukunis pirvel wlebSi safuZveli Caeyara raime<br />
axal, mocemul SemTxvevaSi sagvareulo gerbebis<br />
Seqmnis, heraldikur tradicias.<br />
/vaxtang VI-iseuli gerbis erT-erTi varianti/ (1-89)<br />
sagvareulo gerbTwarmoebis dasabamad Cven ufro mogviano<br />
TariRis, XVIII saukunis meore naxevris aRiarebas vaniWebT<br />
upiratesobas. es is droa, roca erekle II-is mefobaSi nel-nela<br />
warmoiqmneba qarTl-kaxeTis Tavadaznauruli gvarebis gerbebi. maT<br />
xSir SemTxvevaSi Tavad mefe erekle gascems da uboZebs xolme,<br />
umTavresad axladgaTavadebul warCinebul sagvareuloebs,<br />
magaliTad: arRuTaSvilT, lioniZeT, sulT<strong>anu</strong>mianT da sxvaT.<br />
aRsaniSnavia rom am periodSi gerbebs umetesad saqarTvelos<br />
ucxouri, metwil somxuri warmoSobis Tavadebi (akofjani,<br />
arRuTaSvili, sulT<strong>anu</strong>miani) Rebulobdnen, vinaidan isini swored<br />
erekle II-is mefobisas Tavaddebodnen da boZebis sigelebic, rogorc<br />
saTavado, ise sagerbec ufro xSirad swored maTze gaiecemoda.<br />
qarTvel Tavadobas ki tituli ukve didi xnis miRebuli hqonda da<br />
bunebrivia boZebis axali sigelebi aRar sWirdeboda. erekle II ki<br />
Cans, yovel SemTxvevaSi zemoT aRwerili da qvemore ganxiluli<br />
SemorCenili wyaroebis mixedviT Tu vimsjelebT, gerbs ZiriTadad mis<br />
mier damtkicebul saTavado gvarebs uboZebda.<br />
qarTul sagvareulo <strong>heraldika</strong>s axali suli Caebera<br />
saqarTvelos ruseTis imperias mierTebis Semdeg. XIX saukunis<br />
damdegisTvis ruseTSi ukve sakmaod iyo gavrcelebuli TiTqmis<br />
yovelgvari (saqalaqo, samxareo sagvareulo da a. S.) tipis gerbebis<br />
xmareba. amis fonze qarTulma Tavadobam XIX saukunis pirveli<br />
naxevridan moyolebuli metad aqtiurad daiwyo Zveli Tu<br />
axladSeqmnili sagvareulo sagerbe gamosaxulebebis gamoyeneba. es<br />
iyo kidev erTi saSualeba xazi gasmoda am gvarebis uZveles<br />
warmoSobasa da maRal tituls. albaT swored gerbTmflobeli<br />
77
(armigeri) <strong>qarTuli</strong> saTavado saxlebis siZveliT da maTi surviliT _<br />
aqcenti gakeTebuliyo gvaris xandazmulobaze, unda aixsnas is faqti,<br />
rom qarTul sagvareulo gerbebs rusulTagan xSirad gamoarCevs<br />
fars Sida kompoziciaSi ama Tu im gvarTan dakavSirebuli uZvelesi<br />
legendebisa Tu istoriuli movlenebis simboluri asaxva. aseTebia<br />
magaliTad: bagrationebis, zedgeniZe-amilaxvrebis, dadianebis, dadianmingrelskebis<br />
(Ciqovani), ServaSiZeebis, TumaniSvilebis, ciciSvilebis<br />
da sxvaTa gerbebi.<br />
XX saukunis damdegisTvis 100-mde originaluri <strong>qarTuli</strong><br />
saTavadaznauro sagvareulo gerbi arsebobda. maTgan absoluturi<br />
umravlesoba daumtkicebeli iyo. ase rom, sakmaod farTo gavcelebis<br />
miuxedavad, mxolod oriode aTeuli gvaris warmomadgenelma Tu<br />
gaiRo saimdrood arc Tu ise mcire Tanxa, dro da energia da<br />
saimperio mTavrobisgan oficialurad damtkicebuli gerbi miiRo,<br />
romelic myisve Sedioda ruseTis imperiis saTavadaznauro<br />
sagvareuloebis saerTo sagerbis pirvelive momdevno tomSi.<br />
amrigad, e. w. umaRlesad damtkicebuli gerbebi saqarTvelodan<br />
warmomdgar Semdeg warCinebul gvarebs hqondaT:<br />
1. abamelek-lazarevebi<br />
2. abaSiZe-gorlenkoebi<br />
3. ambrazancovebi<br />
4. argutinski-dolgorukovebi (arRuTaSvilebi)<br />
5. bagrationebs<br />
6. bagration-gruzinskebs<br />
7. begTabegiSvilebs<br />
8. garsevaniSvilebs<br />
9. dadianebs<br />
10. dadian-mingrelskebs<br />
11. erisTavebs aragvisa<br />
12. laSqaraSvilebs<br />
13. loris-melikovebs<br />
14. mirzaSvili gabriel<br />
15. mirzaSvili ivane<br />
16. piradovebs<br />
17. yorRanaSvilebs<br />
18. ServaSiZeebs<br />
19. ciciSvilebs<br />
20. wulukiZeebs<br />
21. xudobaSevebs<br />
22. javaxiSvilebs (dJavaxov)<br />
23. javaxiSvilebs (Jevaxov)<br />
78
1917 wlis revoluciis Semdeg bunebrivia saqarTveloSi, iseve<br />
rogorc mTeli momavali sabWoTa imperiis teritoriaze, sagvareulo<br />
gerbTSemoqmedeba praqtikulad sruliad Cakvda. samagierod<br />
sazRvargareT gaxiznuli Tavadaznauroba aqtiurad iyenebda Zvel<br />
imperiis droindel sagvareulo gerbebs da axlebsac ki qmnida,<br />
oRond ukve emigraciaSi Tavisi warCinebuli warmoSobis<br />
dasamtkiceblad.<br />
qveviT SevecdebiT Tvali gadavavloT saqarTveloSi<br />
dawinaurebuli yvela im warCinebuli sagvareulos <strong>heraldika</strong>s,<br />
romelsac Cveni informaaciiT rodesme mainc gaaCnda gerbi, am sityvis<br />
klasikuri dasavleT evropuli gagebiT.<br />
1. Tavadi abameliqi, abamelikov-lazarev-i<br />
ruseTis imperiis heroldiis departamentis sagerbe<br />
ganyofilebaSi 1894 wels kolegiis mrCevlis Tavad simon simonis Ze<br />
abameliq-lazarevis mier wardgenili iyo Txovna Tavad abameliqTa da<br />
aznaur lazarevTa saerTo gerbis Seqmnis Sesaxeb 220 .<br />
dokuments TandarTuli aqvs mTxovnelis, simon abameliqis,<br />
rogorc Tavad ambobs, papiseuli ~<strong>qarTuli</strong>~ sagerbe beWdis luqi 221 .<br />
somxuri warmoSobis am sagvareulos erekle II-m specialuri sigeliT<br />
uboZa Tavadoba. sigeli jer kidev xelT hqonda simon abameliqsac 222 .<br />
erekle II saTavado sigelebs, rogorc araerTxel aRvniSnavT<br />
winamdebare naSromSi, gerbebs urTavda xolme (magaliTad:<br />
lioniZeebis, arRuTaSvilebis, sulT<strong>anu</strong>mianebis da sxvaTa saTavado<br />
sigelebi). abameliqTa, ase vTqvaT Zveli gerbic swored amgvari<br />
warmoSobisa unda iyos.<br />
abameliqebis ~Zveli~ gerbi ase<br />
gamoiyureboda: gakveTil-gadakveTili<br />
franguli fari SuaSi mcire fariT; mcire<br />
farSi _ xvTismSoblis xateba; pirvel<br />
nawilSi _ lomi xmliT; meoreSi _<br />
erTmaneTze iribad gadajvaredinebuli<br />
skiptra da xmali, maT veS ki _ saswori;<br />
mesame meoTxedSi _ boZs Semoxveuli vazi;<br />
meoTxeSi _ verZi.<br />
gerbis figurebidan simon abameliqi<br />
mxolod skiptris simbolikas ganmartavs. Igi<br />
(1-90) misi TqmiT an, viTarc erekleseul sigelSia<br />
naTqvami sagvareulos mariobizel agZeneli mTavrebisgan warmoSobas<br />
aRniSnavs, anac _ saqarTvelos mmarTvel bagrationTa samefo<br />
dinastiasTan moyvrobas, radgan simon simonis Zis babuis alali da,<br />
Tavadisqali elene simonis Ze abameliqi 1798 wels qarTl-kaxeTis<br />
momavali mefis giorgi II-is memkvidre Zes daviT batoniSvilze<br />
gaTxovda 223 .<br />
79
sabolood sagerbe ganyofilebam daakmayofila abameliqlazarevis<br />
Txovna, ris safuZvelzec abameliqebis odnav saxecvlili<br />
gerbisa da lazarevebis sagerbe faris SerwymiT axali, Tavad<br />
abameliq-lazarevebis sagvareulo gerbi Seadgina: gakveTilgadakveTili<br />
franguli fari centrSi Suaze gadakveTili mcire<br />
fariT; mcire faris zeda naxevarSi _ oqros fonze arwivis cali<br />
dawvenili sevadis frTa, qvedaSi _ laJvardze mwoliare oqros lomi<br />
(lazarevebis gerbi); mTavari faris zeda marjvena meoTxedSi oqros<br />
fonze aRmosavluri xmlis mWereli mewamuli lomia gamosaxuli,<br />
zeda marcxena meoTxedSi _ mewamulze iribad<br />
urTierTgadajvaredinebuli oqros skiptra da xmali, qveda<br />
marjvenaSi _ laJvardze vercxlis boZs Semoxveuli vazi, qveda<br />
marcxenaSi ki _ oqroze sevadis verZi 224 .<br />
abameliq-lazarevebis gerbi damtkicebis Semdeg ruseTis<br />
imperiis TavadaznaurTa saerTo sagerbis XV tomSi ganTavsda 225 .<br />
mogvianebiT igi umaRlesad damtkicebuli gerbis mflobeli<br />
Tavadaznaurebis oTxtomeul dasuraTebul nusxaSic Seitanes 226 .<br />
sakuTriv Tavad abameliqebis Zveli gerbi Sesulia cixinskis<br />
~kavkasiur sagerbeSic~, sadac agreTve aRniSnulia, rom saqarTvelos<br />
Tavadoba gvarma erekle II-is sigeliT miiRo 227 .<br />
2. Tavadi abaSiZe, abaSiZe-gorlenko<br />
1976 wels misi umaRlesobis _ ruseTis imperatoris piradi<br />
konvois kavkasiuri eskadronis Stabs-rotmistrma Tavadma simon<br />
qaixosros Ze abaSiZem TxovniT mimarTa heroldiis departaments, raTa<br />
misi da misi meuRlis gaTxovebamdeli gvaris _ gorlenkos<br />
gaerTianebis neba miecaT da amasTan dakavSirebiT axali<br />
gaerTianebuli sagvareulo gerbic SeedginaT<br />
80<br />
228 . Txovna<br />
dakmayofilebul iqna, ris safuZvelzec 1885 wels aw ukve polkovnik<br />
simon abaSiZe-gorlenkos Serwymuli gerbi Seiqmna. igi ruseTis<br />
imperiis TavadaznaurTa gvarebis saerTo sagerbis XIV tomSia<br />
Setanili. sagerbe kompozicias, erTi mxriv mocemuli Txovnis<br />
saqmeTwarmoebiT dokuments darTuli abaSiZeTa sagerbe beWdis229 gamosaxuleba Seadgens, meores mxriv ki _<br />
gorlenkoTa adre damtkicebuli da ~saerTo<br />
sagerbis~ V tomSi Sesuli gerbi. imave dokumentis<br />
mixedviT abaSiZeTa gerbis figurebi TviT Tavad<br />
simonis siTyvebiT Semdegnairad ganimarteba:<br />
farSi moTavsebuli saTavado gvirgvini imaze<br />
miuTiTebs, rom abaSiZeebi afxazeTis<br />
mTavrebisgan (владетельный князь) warmodgebian (?);<br />
xmlebi _ samxedro wodebis emblemebia; cxeni ki<br />
imaze miuTiTebs, rom afxazeTi odiTganve<br />
(1-91) ganTqmulia cxenis adgilobrivi jiSebiT230 .<br />
aRsaniSnavia, rom arqivSi dacul dokuments darTul abaSiZeTa Zvel
luqze gamosexul gerbze datanebuli daStrixvis mixedviT faris<br />
zeda nawili laJvardis aris, qveda _ mewamuli, xolo abaSiZegrolenkoTa<br />
gerbSi zeda mewamulia, qveda ki _ vercxlis. laJvardi<br />
fonidan savaraudod albaT imis gamo amoiRes, rom axal gerbSi<br />
Semavali gorlenkoTa mTliani faris gulic laJvardis iyo, ris<br />
gamoc erTiani sagerbe kompozicia cisfris moWarbebuli gamoyenebiT<br />
vizualur momxiblelobas dakargavda.<br />
/abaSiZe-gorlenkos gerbis proeqti, heroldiis departamentis<br />
saqmeebidan/<br />
abaSiZe-gorlenkoTa gerbi Sesulia lukomskis mier Sedgenil<br />
damtkicebuli gerbis mflobeli Tavadaznaurebis oTxtomeul<br />
dasuraTebul nusxaSi<br />
81<br />
231 .<br />
abaSiZeTa beWdis luqi agreTve inaxeba<br />
getlingis sfragistikul koleqciaSi232 . gerbis<br />
beWduri variantebi dRemde moRweulTagan uZvelesad<br />
unda miviCnioT, vinaidan, rogorc mogvexseneba igi<br />
ukve cnobili iyo 1876 wels abaSiZe-gorlenkoTa<br />
gerbis Semu/Savebisas. amrigad abaSiZeTa sagvareulo<br />
gerbis warmoqmnis zeda qronologiuri zRvari 1876<br />
welia. (1-92)<br />
cixinski abaSiZeT da yifianT erTi sagvareulos<br />
warmomadgenlebad miiCnevda da orives erTnaer gerbs <strong>anu</strong> abaSiZeebis<br />
zeviT aRwerili gerbis umniSvnelod saxecvlil variants<br />
miakuTvnebs. am nimuSebs Soris sxvaoba mxolod imaSi mdgomareobs,<br />
rom faris zeda nawilSi gvirgvinis qveS moRunilis nacvlad swori<br />
xmalia ganTavsebuli, zeda marcxena kuTxeSi ki naxevarmTvare aris<br />
Camatebuli233 abaSiZeTa (da ara abaSiZe-gorlenkoTa) gerbis<br />
grafikuli gamosaxuleba mwiri, arafris mTqmeli<br />
komentariTurT mixeil vadbolskisac aqvs moyvanili<br />
Tavis monografiaSi234 . /abaSiZeTa gerbi vadbolskis<br />
mixedviT/<br />
ioane bagrationi gvaris istoriis Sesaxeb<br />
saintereso informacias gvawvdis. Cveni dakvirvebiT<br />
igi erTgvarad exmianeba gerbis simbolikas.<br />
batoniSvili ori sxvadasxva gvaris _ abaSi-Svilebisa<br />
da abaSiZeebis <strong>anu</strong> yifianebis istorias aRwers.<br />
(1-93) pirvel maTganze igi jer kidev ~qarTlis<br />
cxovrebaSi~ ~JamTaaRmwerelTan~ dafiqsirebul ambavs mogviTxrobs,<br />
roca erT-erTma abaSi-Svilma, ufro zustad ki ~siqanalis Zeman,<br />
abaSman~ 235 brZolisas cxenmoklul demetre II-s Tavisi bedauri<br />
dauTmo, risTvisac Semdgom madlierma mefem metad ganadida. Tumca,<br />
ioane iqve sasZens _ ~...ama drosa Sina aswyda gvari maTi da arvinRa<br />
arian STamomavlobani misni~ 236 . amasTan dakavSirebiT Cven gamovTqvamT<br />
frTxil varauds _ xom ar aris SesaZlo davuSvaT, rom abaSiZeTa
gerbiseuli cxeni swored am ambis amsaxvelia? axla vnaxoT ras<br />
mogviTxrobs ioane bagrationi abaSiZeebis <strong>anu</strong> misi azriT igive<br />
yifianebis Sesaxeb: maTi winapari murvan yrus laSqrobis Semdeg<br />
arCil mefesTan 237 darCenila. erTxel arCilis Zes ioanes mgeli<br />
daesxmia Tavs, magram arab abaSs xmali uSiSvlebia da mouklavs<br />
mxeci 238 . aqac kvlav varaudis saxiT gamovTqvamT mosazrebas _<br />
abaSiZeTa gerbSi aRbeWdili gvirgvini da mis qveS gamosaxuli<br />
aRmosaluri xmali zemoxsenebul istorias xom ar exmianeba?<br />
miuxedavad yovelive Tqmulisa unda gvaxsovdes, rom ruseTis imperiis<br />
mTavrobisadmi wardgenil gerbis damtkicebis zemoTmoyvanil<br />
TxovnaSi, moaje qaixosro abaSiZe sagerbe figuraTa simbolikis<br />
sruliad gansxvavebul ganmartebas gvTavazobs da Cven araviTari<br />
safuZveli ar gagvaCnia ar vendoT mis sityvebs. aris ki SesaZlebeli,<br />
rom XIX saukunisTvis gerbis Tavdapirveli Sinaarsi miviwyebuli iyo<br />
da Tavadma qaixosrom mxolod miseuli axsna waradgina? es metad<br />
saeWvoa. amrigad istoriul mtkicebulebaTa gareSe Cveni mosazrebani<br />
am sakiTxTan dakavSirebiT kvlavindeburad martooden varaudis<br />
doneze Tu iarsebebs.<br />
3. Tavadi agiaSvili<br />
agiaSvilebis sagvareulo gerbs mxolod<br />
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~ vxvdebiT 239 .<br />
am wyaros dasesxebul stanislav duminsac mis<br />
mier gamocemul ~ruseTis imperiis<br />
saTavadaznauro gvarebis~ IV tomSi _<br />
~saqarTvelos samefos Tavadebi~,<br />
cixinskiseulis absoluturad identuri gerbi<br />
mohyavs. igi amgvarad gamoiyureba: franguli<br />
faris laJvardovani velis centrSi<br />
Tarazulad ganTavsebuli oqros isaria, isris<br />
zeviT vercxlis eqvsqimiani varskvlavi aris<br />
gamoxatuli, qveviT ki _ vercxlisave dawvenilinaxevarmTvare 240 . (1-94)<br />
gaurkvevelia riTi xelmZRvanelobdnen minanqrebisa da<br />
liTonebis <strong>anu</strong> heraldikuri ferebis SerCevisas duminis wignSi<br />
Sesuli agiaSvilebis kuTvnili sagerbe gamosaxulebis Semqmnelni,<br />
vinaidan, rogorc Tavad avtorni aRniSnaven, kompozicias isini<br />
martooden cixinskisgan icnoben, mis ~kavkasiis sagerbeSi~ ki<br />
agiaSvilTa sagerbe faris tinqturebi _ ferebi daStrixviTac ki ar<br />
aris miTiTebuli.<br />
4. Tavadi avaliSvili<br />
Tavad avaliSvilebis gerbi CvenTvis mxolod ori wyarodan<br />
aris cnobili da orivegan gerbis ZiriTad simbolos arwivi<br />
warmoadgens.<br />
82
v. cixinskis ~kavkasiur sagerbeSi~ saTavado gvirgviniani<br />
mantiiT garSemortymul farSi savaraudod dafnis<br />
urTierTgadajvaredinebul totebze Semomdgari frTebgaSlili<br />
arwivi aris gamosaxuli 241 .<br />
mixeil vadbolskisTanac TiTqmis identur gerbs<br />
vxvdebiT, martooden im gansxvavebiT, rom arwivis<br />
zurgsukan gasxivosnebuli mze moCans, mTlianad<br />
farsSida kompozicia ki rombiTa da kvadratiT aris<br />
Semofargluli. amasTanave gerbs saTavado titulis<br />
damadasturebeli atributikac _ mantia da gvirgvini,<br />
aklia 242 .<br />
(1-95)<br />
5. aznauri ambersaZe (ambrazancevi)<br />
ambersaZeebi ruseTSi ambrazancevebad ixseniebodnen da<br />
umaRlesi saimperio mTavrobis mier 1800 wels damtkicebuli gerbiT<br />
sargeblobdnen. ruseTis imperiis saTavadazanauro sagvareuloebis<br />
saerTo sagerbis 1800 wlis 22 oqtombers gamocemul V tomSi Sesuli<br />
ambersaZe-ambrazancevebis gerbi ase gamoiyureboda: franguli fari<br />
Sveulad aris samad gayofili; pirvel<br />
nawilSi _ laJvardze iribad<br />
urTierTgadajvaredinebuli mSvildi da<br />
xmali tariT maRla, meoreSi _ sevadis<br />
fonze vercxlis sveti SuaSi mewamuli<br />
jvriT, xolo Tavze frTebgaSlili<br />
vercxlisave CitiT, mesameSi _ mewamulze<br />
oqros karWapi isrebiT; fari or<br />
Seabjrul qveiT mebrZols upyria,<br />
romelTagan marjvenas amasTanave jvriani<br />
droSac uWiravs, marcxenas ki _ Subi; (1-96)<br />
gerbs oqros sarCuliani laJvardovan-mewamuli lambrekeni axlavs<br />
Tan, Tavs ki aznauruli gvirgviniT damSvenebuli aznaurulive<br />
muzaradi adgas<br />
83<br />
243 .<br />
mogvianebiT ambersaZeTa zustad aseTive gerbi ukve XX saukunis<br />
dasawyisSi v. k. lukomskis xelmZRvanelobiT Sedgenil did<br />
sagvareulo sagerbeSi _ oficialurad damtkicebuli gerbis<br />
mflobeli warCinebuli gvarebis dasuraTebul oTxtomeul nusxaSic<br />
Sevida244ю. aRwerili gerbis blazonireba aleqsandre lakiersac<br />
mohyavs Tavis ~rusul <strong>heraldika</strong>Si~ 245 .<br />
ambersaZeebis amdagvarive, odnav saxecvlili gerbi mixeil<br />
vadbolskisac aqvs dafiqsirebuli. gamosaxuleba Sesulia vadbolskis<br />
mier 1980-ian wlebSi gamocemul da bibliografiul iSviaTobad<br />
qceul cnobil monografiaSi _ ~<strong>qarTuli</strong> heraldikuri simbolika~:<br />
gakveTili franguli faris marjvena nawili orad aris gadakveTili,
marcxena ki mTliania, marjvena gadakveTili nawilis zeda naxevarSi<br />
moTavsebuli aris tolmklava jvriT damZimebuli sveti, romelsac<br />
Tavze arwivis figura adgas, xolo qvedaSi _ isrebiT savse saisre,<br />
faris marcxena mTlian nawilSi gamoxatlia erTmaneTze iribad<br />
gadajvaredinebuli xmali, tariT zeviT da mSvildi 246 .<br />
gerbis figuraTa simbolur mniSvnelobaze mxolod imis Tqma<br />
SeiZleba, rom rogorc rusul Tu qarTul aseve zogadad evropul<br />
<strong>heraldika</strong>Sic farSi sxvadasxva saWurvlis ganTavseba misi<br />
mflobelis samxedro simxnisa da siCuqis gamomxatvelad miiCneva 247 .<br />
aqve imasac davZendiT, rom mixeil vadbolskis varaudiT ambersaZeambrazancovTa<br />
gerbSi moTavsebuli sveti sagvareulo dedaboZi unda<br />
iyos 248 .<br />
ambersaZeebis oficialurad 1800 wels cnobili gerbi erT-erTi<br />
pirveli da uZvelesia ruseTis imperiis mTavrobis mier damtkicebul<br />
qarTul sagvareulo gerbebs Soris.<br />
6. Tavadi amatuni (azariani, akofjani)<br />
cixinskis mixedviT saqarTvelos Tavadebi amatunebi somexi<br />
naxararebisgan warmodgebian. imave wyaros cnobiT vinme sargis<br />
amatuni gadmosaxlda qarTlSi sadac qarTl-kaxeTis mefe erekle IIisgan<br />
1784 wels Tavadoba da sagvareulo gerbi eboZa<br />
84<br />
249 .<br />
erekle II-is mier 1784 wels gacemuli zemoxsenebuli sigeli<br />
amJamad xelnawerTa institutSi inaxeba. igi gacemulia sergis<br />
(sarqis) azarjanisa da ohaneza akofjanis saxelze, romlebic<br />
sigelSi marTlac aRiarebulni arian warCinebuli somxuri<br />
sagvareulos amatunebis warmomadgenlebad. iqve aRniSnulia, rom<br />
somxeTis mefe xosro VIII-isas vahan amatuni spaspeti yofila.<br />
mogvianebiT misi STamomavalni sparseTis qveSEevrdomni gamxdaran.<br />
rogorc sabuTidan irkveva, misi nawili _ bolo furceli aRa-mahmadxanis<br />
Semosevisas dakargula, ris gamoc giorgi XII-s igi kvlav<br />
Seuvsia da xelaxla daumtkicebia. giorgi XII xazs usvams, rom<br />
mamamisis erekle II-is sparseTis karze yofnisas sergisa da ohanezas<br />
winaprebi ~erTgulebiTa da siyuaruliTa da mravalguar nayofieri<br />
moqmedebiTa~ msaxurebia mefe erekles250 . yovelive zemoTqmulis<br />
gaTvaliswinebiT qarTl-kaxeTis mefe erekle II-m<br />
TavadobasTan erTad amatunebs Semdegi saxis<br />
gerbic uboZa:<br />
~mogrZo fari lurjis adgiliTa, romelsa<br />
zedan ars gamosaxul droSa TeTri niSnad<br />
spaspetobisa, da droSa zedan orni vefxni erTi<br />
mxeduÄli marTebiTad niSnad, xedvisaTvis<br />
warsrulTa saqmeTasa da meore mxeduÄli, ukaniT<br />
ugonieresad sifrTxilisaTÂs yofadTa saqmeTasa,<br />
romelTa upyries qarta romelsa zedan zemoT<br />
kerZosa, ars gamosaxuli piris-pir (1-97)
urTi-erTisa orni oTxkuTxni, erTi lurjis feriTa adgiliTa da<br />
meore wiTlis feriTa adgiliTa romelTa gansa erTsa zedan<br />
laxuari, da maxÂli niSnad mxneobisa, da mas meoresa zeda xe<br />
finikisa savse nayofTa niSnad nayofieri moqmedebisa amas quÄmore,<br />
kualad oTxkuTxi ori piris-pir erTi-urTisa, lurjisa, da wiTelisa<br />
feriTa adgilebiTa romelTaca amaT erTsa zeda suÄti TeTrisa<br />
marmariloÁs niSnad simtkicisa, da meoresa zedan juaredad debulni<br />
orni isarni oqroBsani niSnad wrfelobisa, da amaT Soris gamosaxul<br />
ars lomi erTi ganxeTqili. vecxlisa fer adgiliTa niSnad RTisamier<br />
moniWebulisa, Zalisa. wina-parTa maTTasa, da quÄmore kerZosa<br />
amisa ars orni rtoni zeTisxilisa da dafnisa niSnad mSÂdobisa da<br />
mZlevelobisa da ese yoveli dagÂrgÂnebul ars saTavadoÁsa<br />
gÂrgÂniTa.~ 251 .<br />
aRwerilobidan naTlad Cans, rom gerbi aSkarad erekle IIisTvis<br />
Cveuli stiliT aris Sedgenili. martooden blazonirebis<br />
mixedviT sakmaod Znelia am rTuli kompoziciis vizualurad<br />
warmodgena, magram unda vivaraudoT, rom igi marTlc daaxloebiT<br />
cixinskis mier Caxatuli amatunebis gerbis magvari iqneboda.<br />
erekleseul, Tu SeiZleba mas ase vuwodoT, blazonirebas kidev<br />
ufro metad Seesatyviseba stanislav duminis mier gamoqveynebuli<br />
Tavad amatunebis gerbi 252 . dumins wyarod sanqt-peterburgis ruse\Tis<br />
saxelmwifo saistorio arqivSi daculi amatunebis warCinebulobis<br />
damadasturebeli dokumenti aqvs gamoyenebuli 253 .<br />
7. Tavadi amilaxvari<br />
Tavad amilaxvarTa gerbi erT-erTi uZvelesia qarTul<br />
sagvareuolo <strong>heraldika</strong>Si. rogorc qveiT vixilavT, miuxedavad imisa,<br />
rom ukanaskneli sami saukunis ganmavlobaSi amilaxvarTa gerbis<br />
mravalgvari varianti arsebobda, TiTqmis yovel maTganSi erTmaneTis<br />
msgavsi ZiriTadi emblemebi figurirebda. gamonakliss warmoadgens<br />
mxolod XX saukuneSi sazRvargareT SafanJonis mier Caxatuli gerbi,<br />
romelSic ratomRac am gvaris marTlac odiTganve kuTvnili<br />
istoriuli sagerbe figurebis nacvlad, sruliad axali da<br />
gansxvavebuli simbolikaa asaxuli.<br />
qarTleli Tavadebis amilaxvrebis gerbis<br />
CvenTvis cnobili uadreulesi nimuSi moskovSi 1768<br />
wels gamocemul locvanzea datanebuli. gerbi<br />
Tbilisis mitropolit Tavad aTanase amilaxvars<br />
ekuTvnoda da amgvarad gamoiyureboda: saTavado<br />
mantiaze ovaluri faria moTavsebuli. mantias Tavs<br />
adgas saTavadove gvirgvini, ukan ki urTierT<br />
iribad gadajvaredinebuli samRvdelTmsaxuro<br />
(1-98)<br />
85
atributebi (kverTxi da jvari) aqvs ganTavsebuli. xuTnawiliani<br />
fari, XVIII saukunis sxva <strong>qarTuli</strong> sagvareulo gerbebisebr<br />
kompoziciurad metad rTulad aris Sedgenili, amitom martooden<br />
masSi ganlagebuli figurebis aRweriT SemovifarglebiT. es aris:<br />
Ceqma, wm. giorgis xatebiani almis mWereli mklavi, admianis saxiani<br />
mze, droSebSemoxveuli abjari da bolos _ zarbazani. mTlianad<br />
fari or martorqas upyria xelT<br />
86<br />
254 .<br />
zemoT aRwerili gerbi ar aris gamoricxuli uZvelesic ki iyos<br />
qarTul sagvareulo <strong>heraldika</strong>Si, rasakvirvelia bagrationTa<br />
simboloebis Semdeg. SesaZloa igi ruseTSi Seiqmna, vinaidan aTanase<br />
amilaxvris es gerbi ramdenime aTwleuliT uswrebs win erekles II-is<br />
mier qarTl-kaxeTis samefoSi gacemul saTavado gerbebs. amasTanave,<br />
Cvens mier saqarTveloSi moZiebul erekleseul sagerbe sigelebs<br />
Soris amilaxvarTa gerbis kvali ver aRmovaCineT. Tumca aqve unda<br />
aRiniSnos, rom vizualurad kompozicia Zlier waagavs sxva, ase<br />
vTqvaT adreul _ XVIII saukunis qarTul sagvareulo gerbebs da<br />
amasTanave sakmaod gansxvavdeba rusuli heraldikis misive<br />
Tanamedrove nimuSebisgan.<br />
mitropolit aTanases kuTvnili variantis garda arsebobs<br />
agreTve amilaxvarTa gerbis batoniSvil Teimurazis mier<br />
dafiqsirebuli kidev erTi arqauli Sesaxedaobis Tumc ki<br />
heraldikurad gacilebiT ufro gamarTuli gamosaxuleba255 .<br />
am gerbSic praqtikulad igive<br />
figurebi aris gamoyenebuli, oRond<br />
zarbaznisa da droSebSemortymuli abjris<br />
nacvlad kldeze aRmarTuli cixesimagrea<br />
Casmuli, mzis qveS ki kvarcxlbekze<br />
Semodebuli sisxliani Tasi. batoniSvili<br />
Teimuraz bagrationi gerbs uaRresad<br />
saintreso da <strong>qarTuli</strong>v heraldikisTvis<br />
friad niSAndobliv sakmaod ganvrcobil<br />
aRwerilobas urTavs: ~Tavad amilaxvarTa<br />
(1-99) gerbis ganmarteba: saTavado gvirgvini. oqroTi<br />
Semkuli TeTri mantia, TeTri feri gulis siwmindesa da umwikvlobas<br />
aRniSnavs oqros morTuloba ki saTavado Rirsebas. wm. giorgis<br />
droSa imaze miuTiTebs, rom saqarTvelos mefeebs wesad hqondaT<br />
laSqris marjvena flangis sardlad mudam amilaxvarebi daeyenebinaT.<br />
Zvel dros <strong>qarTuli</strong> jaris Tavdapirvel meTaurebs spaspets an<br />
spasalars mogvianebiT ki, sardals (es saxelebi ~mTavar samxedro<br />
xelmZRvanels~ niSnavs) uwodebdnen. dezebiani botfortebis tarebis<br />
ufleba adreuli xanis saqarTveloSi mTavarsardlis garda aravis<br />
hqonda. mze mefes <strong>anu</strong> xelmwifes ganasaxierebs _ rogorc mze<br />
ajildovebs Tavisi keTilsxivosnebiT nayofier miwas msxmoiare<br />
mcenareuliT, ise mefenic keTiluqmnian TavianT gamorCeul<br />
qveSevrdomT. mzis win, sakurTxeveli masze Semodgmuli<br />
sisxlgadmomdinare barZimiT (es ukanaskneli kompozicia ioTam
zevdgeniZis gmirobaze miuTiTebs: roca erTgulma qveSevrdomma<br />
verasgziT ver daarwmuna mefe Tavisi eWvebis safuZvlianobaSi,<br />
SesTavaza saZineblebi mainc gaecvalaT erTmaneTisTvis. marTlac,<br />
Rame samefo oTaxSi Sesulma SeTqmulebma xanjliT mokles (an<br />
mwvaved dakodes, zustad ar aris cnobili) giorgi VII-is nacvlad<br />
mZinare ioTami) 256 . cixekoSki goris cixesimagres aRniSnavs, romelic<br />
qarTlis ganTqmuli mSveneba iyo da Tavad amilaxvarT hqondaT<br />
sammarTvelod Cabarebuli, isinive iyvnen qalaq goris mouravni da<br />
qarTlis mdivanbegni. gerbze gamosaxuli yovelgvari samxedro iaraRi<br />
sardlobis niSania. ori martorqa umeteswil saTavado gerbebSi<br />
ixmareba.~ gerbis pirveli, zeda marjvena nawili mewamulia, zeda<br />
marcxena _ laJvardi, qveda marjvena _ zurmuxtis, qveda marcxena ki<br />
_ porfiri 257 . zemoT aRweril rTul sagerbe kompozicias cnobili<br />
rusi heraldisti aleqsandre lakieric icnobs da ganixilavavs Tavis,<br />
mTeli ruseTis imperiis gerbTmcodneobisTvis epoqalur wignSi<br />
~rusuli <strong>heraldika</strong>~ 258 . amilaxvarebis sagvareulo heraldikis<br />
mniSvnelovani wyaroa ruseTis imperiis Tavad a. d. amilaxvarovis<br />
avtorobiT 1779 wels sanqt-peterburgSi gamocemuli ~georgiis<br />
istoria~ ("История георгианская") 259 .<br />
saerTod amilaxvarTa gerbis xangrZlivi arsebobis manZilze<br />
Seqmnili mravali variantisa da am gvaris monaTesave sagvareuloebis<br />
(zedgeniZe, tusiSvili, guramiSvili, xidirbegiSvili) heraldikuri<br />
simbolika mniSvnelovanwilad identuria. sagvareulo gerbebis am<br />
erTgvar ojaxs, Cveni azriT SesaZloa pirobiTad gerbebis amilaxvarzedgeniZeTa<br />
jgufi (ga-zj) vuwodoT, vinaidan isini metad waagaven<br />
erTmaneTs, rogorc tipologiurad <strong>anu</strong> faris konstruqciaagebulebiT,<br />
ise Sinaarsobrivadac _ figuraTa simbolikiT.<br />
/saxelganTqmuli mxedarTmTavris, kavaleriis<br />
generlis Tada ivane givis Ze amilaxvris<br />
gerbi. 1829-1905 ww./ (1-100)<br />
XIX saukuneSi amilaxvarTa gerbi<br />
sagrZnoblad daixvewa da heraldikurad<br />
gamarTuli forma miiRo. amavdroulad mas<br />
kidev ramdenime axali figurac daemata.<br />
iseTebi rogoric aris: jvari, eklesia, Ruza da centralur gulisebr<br />
mcire farze gamoxatuli arqistratigi miqael mTavarangelozi 260 .<br />
imave xanas ganekuTvneba saqarTvelos istoriis saxelmwifo<br />
muzeumis eqspoziciaSi daculi amilaxvarTa gerbis erTi metad<br />
saintereso da maRal doneze Sesrulebuli liTonSi Camosxmuli<br />
nimuSi. igi 1881-1885 wlebiT TariRdeba da kavkasiis kazakTa I diviziis<br />
meTaurisTvis _ ivane givis Ze amilaxvarisTvis boZebul saiubileo<br />
dafas warmoadgens.<br />
87
kidev ufro gvian, ukve XX saukuneSi SafanJonis mier<br />
amilaxvarTa sruliad axali gerbia<br />
dafiqsirebuli: franguli fari, koSkisebrad<br />
gadakveTili, oqroze _ xmlosani miqael<br />
mTavarangelozi, mewamulze _ oqros sawmisi 261 .<br />
gerbis am variantSi axali mxolod oqros<br />
sawmisis figuraa, mTavarangelozi da<br />
cixesimagris kedeli ki odnav saxecvlili<br />
formiT Zveli nimuSebidan aris gadmoRebuli.<br />
SesaZlebelia es iyos amilaxvarTa gverdiTi<br />
afxazuri Stos, emuxvarTa gerbi. (1-101)<br />
mixeil vadbolskis azriT 262 , romelsac Cvenc savsebiT<br />
viziarebT, gerbSi moTavsebuli Ceqma gvaris saxelwodebis<br />
warmoSobaze <strong>anu</strong> maT tradiciul Tanamdebobaze _ amir axor<br />
(samefo sajiniboTa uxucesi) _ miuTiTebs. 263 agreTve SesaZloa<br />
vivaraudoT, rom wm. giorgis gamosaxulebiani droSa, iseve rogorc<br />
es erekle II-iseul zogierT sagerbe sigelSia aRniSnuli, 264 aqac am<br />
simbolos mflobelis spaspetobas aRniSnavs. am maRali<br />
samxedro Tanamdebobis amilaxvarTaTvis boZebis cnoba<br />
ioane batoniSvilTan aris daculi 265 . aseve ioane<br />
batoniSvili gvamcnobs, rom sagvareulos Tavis droze<br />
goris jvris cixec gadaeca, 266 rac SesaZloa gerbSi<br />
cixesimagris gamoxatviT aRiniSna. aqve SevniSnavT, rom<br />
samTavisis taZarSi ganTavsebul amilaxvarTa saZvaleSi<br />
mdebare saflavis qvebze datanebul gerbebze<br />
farismtvirTvelebad mortorqebis nacvlad lomebi gvevlineba 267 .<br />
(1-102)<br />
8. Tavadi amirejibi<br />
<strong>qarTuli</strong> sagvareulo heraldikis Cvens mier Seswavlili<br />
wyaroebidan qarTlel Tavad amirejibebis gerbi mxolod v.<br />
cixinskisa<br />
88<br />
268 da stanislav duminis269 naSromebSia dafiqsirebuli. amasTan dumini<br />
gamosaxulebas cixinskis aris dasesxebuli,<br />
ase rom bunebrivia gerbi orivegan identurad<br />
gamoiyureba: gakveTil-gadakveTili franguli<br />
faris zeda marjvena nawilSi kldeze<br />
aRmarTuli koSkia gamoxatuli, zeda marcxena<br />
meoTxedSi _ kvarcxlbekze Semdgari<br />
kideebgafarToebuli, ~bolnurisebri~ jvari,<br />
mesameSi _ iribad dadebuli moRunuli xmali<br />
tariT zeviT, meoTxeSi ki _ kvarTi; mTlianad<br />
fars akravs saTavado mantia saTavadove gvirgviniT. (1-103)<br />
aRsaniSnavia, rom amirejibebis gerbi zustad emTxveva<br />
falavandiSvilebisas270 . cixinski, rogorc Cans ioane batoniSvilze<br />
dayrdnobiT271 , amas imiT xsnis, rom amirejibebis gvari amirejibis <strong>anu</strong>
mefis momxseneblis Tanamdebobis mpyrobeli falavandiSvilTa<br />
sagvareulos warmomadgenelTagan momdinareobs. (amirejibebis<br />
namdvili gvaria – gabeliZe).<br />
9. Tavadi andronikaSvili<br />
miuxedavad imisa, rom Tavad andronikaSvilebs oficialurad<br />
damtkicebuli gerbi ar gaaCndaT, cnobilia XIX saukunidan arsebuli<br />
maTi sagvareulo sagerbe simbolika, romelic ramdenime wyaroSi aris<br />
Semonaxuli. maTgan uZvelesi da umTavresia o. getlingis gliptikur<br />
koleqciaSi Sesuli am saTavado gvaris kuTvnili beWedi masze<br />
amotvifruli sagvareulo gerbiT:<br />
gakveTil-gadakveTili franguli fari<br />
daboloebiT, zeda marjvena nawilSi _ sabliT qveviT<br />
gamoxatul mozidul mSvildze sami erTmaneTze<br />
gadajvaredinebuli isari pirebiT zeviT, zeda marcxena<br />
_ cixe-koSki, qveda marjvena nawili klanWebiT<br />
sferosa da skiptris mpyrobel orTavian arwivs<br />
(1-104) eTmoba, qveda marcxena _ frTebgaSlil mtacebel<br />
frinvels, xolo daboloeba _ afrebgaSlil xomalds, romelsac<br />
kldovani sanapiro marcxniv <strong>anu</strong> ukan morCenia<br />
89<br />
272 .<br />
andronikaSvilebis amdagvarive, mcireoden<br />
saxecvlili gerbi aqvs dafiqsirebuli vadbolskisac.<br />
sxvaoba imaSi mdgomareobs, rom faris pirvel nawilSi<br />
mSvildisris nacvlad gasxivosnebuli mze aris<br />
moTavsebuli, meoreSi ki _ mTlian cixe-koSks<br />
cixesimagris (vadbolski komentarebSi mas sagvareulod<br />
moixseniebs) kedelia Canacvlebuli. gerbs amasTanave<br />
saTavado mantia da gvirgvinic aklia273 .<br />
(1-105)<br />
gare Sesamkoblebisa da faris formis garda cixinskis<br />
~kavkasiur sagerbeSic~ sagvareulo sabeWdavis identur<br />
gamosaxulebas vxvdebiT274 .<br />
zemoT aRweril gerbs duminic icnobs. Tumca mis mier<br />
gamocemul ~ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis~ IV tomSi _<br />
~saqarTvelos samefos Tavadebi~ moyvanilia<br />
andronikaSvilebis gerbis kidev erTi varianti,<br />
romliTac gvari emigraciaSi sargeblobda.<br />
ServaSiZis mier SafanJonis mixedviT<br />
Sesrulebuli gerbi ase gamoiyureba: laJvardis<br />
fonis mqone frangul farze misi gverdebidan<br />
gamomaval or xels oqros gvirgvini uWiravs275 (1-106)<br />
.<br />
kompozicia praqtikulad zusti aslia bizantiis<br />
saimperatoro dinastiis komnenosebis gerbisa.<br />
ioane batoniSvilis mixedviT 1144 wels<br />
andronikaSvilebi bizantiis imperator m<strong>anu</strong>il<br />
komnenosis mier gamoZevebuli da sqarTveloSi gadmoxvewili misive
Zmiswulis andronikesgan warmodgebian. rogorc Cans, swored am<br />
movlenaTa amsaxveli unda iyo maTi es mogviano gerbi. SesaZloa<br />
andronikaSvilTa sagvareulo gerbis Zvel variantSi bizantiurisebri<br />
orTaviani arwivic imave mizeziT iyo ganTavsebuli 276 .AND<br />
10. Tavadi anCabaZe<br />
Tavad anCebaZeTa gerbi v. cixinskis<br />
xelnawer naSromSi _ ~kavkasiis sagerbeSi~ aris<br />
dafiqsirebuli: franguli fari orad aris<br />
gakveTili, marjvena nawili mTliania, marcxena ki<br />
_ gadakveTili, marjvena mTlian nawilSi kldeze<br />
aRmarTuli koSkia gamosaxuli, romelic iribad<br />
urTierTgadajvaredinebuli skiptriTa da xmliT<br />
aris damZimebuli, gadakveTili marcxena nawilis<br />
zeda naxevarSi mamakacis gvirgvinosani Tavia<br />
moTavsebuli, xolo qvedaSi _ qnari. fars gars<br />
akravs saTavado mantia saTavadove gvirgviniT 277 .<br />
(1-107) absoluturad identuri, Tumca gacilebiT ufro<br />
daxvewilad Sesrulebuli da rogorc Tavad SeniSnavs cixinskis<br />
xelnaweridan gadmoRebuli sagerbe kompozicia mohyavs anCabaZeTa<br />
gerbad stanislav duminsac 278 .<br />
aqve aRsaniSnavia, rom v. cixinski zustad anCabaZeebis magvar<br />
gerbs miakuTvnebs Tavad maCablebsac, rac ~kavkasiis sagerbeSi~ am<br />
gvarebis saerTo warmoSobiT aris motivirebuli 279 . sxvaTaSoris<br />
maCablebs ioane batoniSvilic anCabaZeTagan warmomdgarad miiCnevs 280 .<br />
11. Tavadi arRuTaSvili (argutinski-dolgoruki)<br />
somexi erovnebis qarTlel Tavad arRuTaSvilTa gerbi im erTerT<br />
uZveles qarTul sagerbe gamosaxulebaTagania, romelic jer<br />
kidev XVIII saukunidan erekle II-is mefobis xanidan aris CvenTvis<br />
cnobili.<br />
1783 wlis 28 agvistos qarTl-kaxeTis mefe erekle II-m<br />
arRuTaSvilebs, rogorc Tavad aRniSnavda erTgulebisa da diadi<br />
warmoSobis gamo sataxto qalaq TbilisSi gacemuli specialuri<br />
sigeliT sagvareulo gerbi uboZa: ~fari vecxlis adgiliT, zeda mas<br />
droSa <strong>anu</strong> bovarayi, viTarca niSani spaspetobisa, romelsaca zeda<br />
gamosaxul ars xati yovlad-wmidisa RmrTisa dedisa, romelsaca<br />
upyries sityua igi saukunosa mamisa, ZeÁ TÂsi. qveSe xatisa Soris ars<br />
ganpyrobil mklavi ÃmliTa marjvniv, viTarca cxadmyofi gvarobiTisa<br />
simxnisa maTisa, da marcxniv fari pirqve pdebare da mas zemoT<br />
swored dadgmuli Subi. da yoveli ese aris dagÂrgÂnebul zemo<br />
saTavadosa gÂrgÂniTa~<br />
90<br />
281 .<br />
arRuTaSvilebi saqarTvelos samefos samsaxurSi mdgomi,<br />
ZiriTadad monofizituri aRmsareblobis mimdevari, jer kidev
Suasaukuneebidan cnobili da saxelganTqmuli mxargrZelTa<br />
sagvareulodan Camomavlobas Cemulobdnen. amis dadastureba ruseTis<br />
mTavrobisa da heroldiis departamentis winaSe maT kvlav erekle II-s<br />
sTxoves, romelmac aja imave 1783 welsve daukmayofilaT<br />
91<br />
282 .<br />
swored am sabuTis safuZvelze ruseTSi mcxovreb somexTa<br />
arqieris episkoposs ioseb (osefa) arRuTaSvils 1782 wlidan<br />
moyolebuli imperiisTvis samxreT kavkasiaSi gaweuli samsaxurisTvis,<br />
gansakuTrebiT ki graf v. a. zubovisTvis kavkasiaSi laSqrobisas<br />
aRmoCenili mxardaWerisTvis 1800 wlis 22 marts imperatorma pavle Ima<br />
ruseTis imperiis Tavadoba, ganaxlebuli sagvareulo gerbi da<br />
argutinski-dolgoruki-ebad <strong>anu</strong> mxargrZelebad wodebis ufleba<br />
uboZa283 . imave wels osefa eCmiaZinis patriarqad aRiares, Tumca igi<br />
ruseTidan somxeTs axal movaleobaTa SesrulebisTvis mimavali 1801<br />
wels TbilisSi gardaicvala. masTan daaxloebuli pirni miiCnevdnen,<br />
rom osefa arRuTaSvilis pativmoyvareoba martooden maRali<br />
saeklesio wodebiT ar Semoifargleboda da igi kavkasiis erT-erTi<br />
mxareSi Tavisi sayvareli ZmisSvilis gamefebasac ki lamobda284 .<br />
pavle I-is mier argutinskidolgorukiebisTvis<br />
gacemuli gerbi ruseTSi<br />
arsebuli wesis Tanaxmad myisve ~saerTo<br />
sagerbeSi~ Sevida. saqarTvelos Tavadebad<br />
moxseniebul arRuTaSvilTa es axali gerbi rus<br />
gerbTmcodneTa mier Semdegnairad aRiwereboda:<br />
~fari perpendikuliarulad or naxevrad aris<br />
gayofili, romelTagan marcxenaSi Tavad<br />
argutinski-dolgorukebis adrindeli gerbia<br />
ganTavsebuli: wiTel fonze Rrublidan<br />
gamowvdili vercxlis abjriani xmlis<br />
(1-108) mpyrobeli mklavi, mas qvemoT ki: cisfer fonze<br />
miwaze mdgomi lomi, romelsac wina TaTebSi oqros Cuglugi da fari<br />
uWiravs. argutinski-dolgorukebis ruseTis imperiis Tavadebad<br />
damtkicebis aRsaniSnavad, faris marjvena naxevarSi Camatebulia<br />
oqros fonze gamoasxuli sevadis arwivi Tavze gvirgviniTa da<br />
brWyalebSi skiptriT. arwivs mkerdze aRbeWdili aqvs wm. ioane<br />
ierusalimelis ordenis jvari SuaSi wiTeli feris mcire fariT,<br />
romelSic venzelurad aris gadmocemuli misi udidebulesobis<br />
xelmwife imperatoris pavle I-is saxeli. fars gars akravs saTavado<br />
mantia da gvirgvini.~ 285 .<br />
ruseTis imperiis saTavadaznauro sagvareuloebis saerTo<br />
sagerbeSi Setanili pavle I-iseuli arRuTaSvilTa gerbi yovelgvari<br />
cvlilebebis gareSe aqvs dafiqsirebuli v. cixinskisac Tavis cnobil<br />
xelnawer naSromSi ~kavkasiuri sagerbe~. unda SevniSnoT, rom<br />
cixinski erekle II-is mier arRuTaSvilebisTvis gerbis boZebis<br />
TariRad mcdarad miuTiTebs 1789 wels, vinaidan, viTarc zeviT<br />
vixileT am istoriuli faqtis pirvelwyaro _ erekleseuli sigeli<br />
ueWvelad 1783 wels ganekuTvneba286 .
arRuTaSvilTa aseTive gerbia Semonaxuli o. getlingis arqivSi,<br />
oRond gare Sesamkoblebidan mxolod saTavado gvirgvinia<br />
datovebuli.<br />
mixeil vadbolski, rogorc es sxva gerbebis<br />
SemTxvevaSic araerTxel yofila, Tavad arRuTaSvilebis<br />
gerbad mkveTrad gansxvavebul gamosaxulebas<br />
gvTavazobs. farSi aq mxolod argutinskebis mogviano<br />
gerbSi Sesul Cuglugisa da mrgvali faris mpyrobeli<br />
lomis figuras vxvdebiT, amasTanave frangul fars<br />
aSkarad araTavaduri gvirgvini adgas Tavs 287 .<br />
arRuTaSvilebis gerbis am originaluri da unikaluri<br />
variantis warmoSobaze samwuxarod arafris Tqma ar<br />
SegviZlia.<br />
(1-109)<br />
rac Seexeba arRuTaSvilebis gerbis simbolikas,<br />
masSi xmliani mklavi erekleseuli ganmartebiT<br />
arRuTaSvilTa ~gvarobiT simxneze~, xolo droSa, igive<br />
bovarayi ki spaspetobaze mianiSnebs 288 . droSasTan<br />
dakavSirebiT agreTve sayuradReboa, rom XIX saukunis<br />
uavtoritetulesi rusi gerbTmcodne lakieri<br />
argutinskebis gerbis ganxilvisas mis, ase vTqvaT Zvel,<br />
erekle II-iseul nawils ~sagvareulo alamTagan<br />
Semdgarad~ miiCnevs 289 . lakieri iqve samarTlianad<br />
miuTiTebs, rom pavle I-isTvis Cveuli iyo mis mier<br />
aRzevebuli gvarebisTvis axladSeqmnil an ganaxlebul (1-110)<br />
gerbebSi Tavisi venzeliTa da wm. ioane ierusalimelis ordenis,<br />
romlis magistric imxanad ruseTis imperatori iyo, e. w. malturi<br />
jvriT damSvenebuli arwivis moTavseba 290 . ase rom, argutinskidolgorukebis<br />
sagerbe farSi ruseTis saimperatoro arwivis Camateba<br />
am SemTxvevaSi sruliad bunebriv da gasageb movlenad unda aRviqvaT.<br />
ufro metad saintereso da sakvlevia is Tu saidan gaCnda<br />
arRuTaSvilTa sagvareulo simbolikaSi lomis figura. rogorc<br />
viciT igi erekle II-is mier 1783 wels gacemul sigelSi ar<br />
figurirebs, arada pavle I-iseul sagerbe kompoziciaSi mas ~Zveli,<br />
adrindeli~ gerbis nawilad miiCneven. amasTanave mixeil vadbolskis<br />
cnobil wignSi arRuTaSvilebis sagvareulo sagerbe farSi<br />
martooden swored lomis figura aris gamoxatuli. lakieri loms<br />
Zveli sagvareulo droSebidan nasesxebad miiCnevs. Cven ki<br />
SesaZleblad vTvliT, rom igi gvaris somxur warmoSobaze miuTiTebs,<br />
vinaidan ruseTis imperiis mier damtkicebul somxeTis gerbSi,<br />
romelic (igi sxvaTaSoris saqarTvelos samefos Cvens mier zeviT<br />
ukve ganxilul didi gerbSi Sedioda) swored es cxovelia<br />
aRbeWdili.<br />
92
12. Tavadi babadiSi<br />
ioane batoniSvilis mixedviT babadiSebi kaxeTis mefe<br />
gamahmadianebuli daviT II imam-yuli-xanis warmodgebian 291 . am cnobis<br />
miuxedavad, ruseTis imperiaSi maTi warCinebuli<br />
warmomavlobis sakiTxis ganxilvisas, babadiSebis<br />
mier wardgenil genealogiur tabulaSi gvaris<br />
warmoSoba imam-yuli-xanis moRvaweobis wlebze<br />
ufro adrindel xanas da vinme roseb babadiSs<br />
ukavSirdeba. aqve aRsaRniSnavia, rom tabulaSi<br />
daviT II saerTod ar aris naxsenebi.<br />
babadiSebis gerbi <strong>qarTuli</strong> heraldikis Cven-<br />
Tvis cnobili saistorio wyaroebidan mxolod<br />
(1-111) v. cixinskisTan gvxvdeba: gakveTil-gadakveTili<br />
franguli faris zeda marjvena meoTxedSi iribad dadebuli skiptra,<br />
mis Tavze ki sferoa gamosaxuli, zeda marjvena nawilSi _ qnari da<br />
Surduli, qveda marjvenaSi _ zarbazani, qveda marcxenaSi ki _ vaci.<br />
fars saTavado gvirgviniT Semkobili saTavadove mantia 292 .<br />
zustad aseTive sagerbe kompozicia, ufro daxvewili formiT<br />
stanislav duminis gamocemaSic aris Sesuli 293 .<br />
CvenTvis sadReisod ucnobia babadiSebis gerbis Seqmnis<br />
istoria, magram udaod TvalSisacemia, rom sagvareulo sagerbe faris<br />
zeda ori meoTxedi bagrationTa simbolikas ukavia. aqedan<br />
gamomdinare unda vigulisxmoT, rom gerbis Semdgeneli, vinc ar unda<br />
yofiliyo igi, am sagvareulos warmoSobis ioane batoniSviliseul<br />
versias emxroboda da babadiSebs kaxeTis bagrationebisgan,<br />
konkretulad ki imam-yuli-xanisgan warmomdgarad miiCnevda, rac asaxa<br />
kidec sagerbe kompoziciaSi bagratovanTa dinastiuri emblemebis<br />
moTavsebiT.<br />
bagrationebis samefo dinastia<br />
bagrationebis saqarTvelos samefo dinastias, rogorc Cans jer<br />
kidev adreuli Suasaukuneebidan gaaCnda garkveuli sagvareulo<br />
simbolika. arsebobs mosazreba, rom bagrationebis somxur Stos _<br />
bagratunebsac hqondaT sakuTari emblemebi 294 . miuxedavad amisa<br />
saqarTvelos bagrationTa samefo saxlis pirveli klasikuri<br />
evropuli tipis sagvareulo gerbi qarTlis mefe vaxtang VI-m Seqmna<br />
XVIII saukunis damdegs. vinaidan vaxtang VI-iseuli sagerbe<br />
kompozicia mmarTvel samefo dinastias ekuTvnoda, rogorc es<br />
monarqiul qveynebSia miRebuli, igi imavdrouladve saxelmwifo<br />
simbolosac warmoadgenda. ase grZeldeboda manam sanam saqarTvelo<br />
damoukideblobas, bagratovanTa saxli ki samefo taxts inarCunebda.<br />
93
a b<br />
Tamar mefis xelrTviani da daviT VII ulu-s mxedriani monetebi (1-112<br />
a b)<br />
bagrationebis sagvareulo gerbis warmoSobis istoriisa da<br />
misi arsebobis im monakveTis (1709-1801 wlebi) Sesaxeb, romlis drosac<br />
es gerbi saxelmwifo emblemis funqciasac iTavsebda, zeviT zogadad<br />
saqarTvelos saxelmwifo simbolikis mimoxilvisas sakmaod vrclad<br />
gvqonda saubari. aqedan gamomdinare zedmetad migvaCnia mocemul<br />
naSromSi ukve ganxiluli sakiTxisadmi xelaxala mibruneba, ris<br />
gamoc qveviT bagrationTa sxvadasxva ganStoebis konkretuli<br />
gerbebis martooden gancalkevebiT aRweriTa da SeswavliT<br />
SemovifarglebiT.<br />
aqve davZendiT, rom bagratovanTa heraldikur simbolikas<br />
sxvadasxva WrilSi mravali mkvlevari Sehxebia, magram amaTgan Cven<br />
mainc XIX saukunis saxelganTqmul rus gerbTmcodnes aleqsandre<br />
lakiers gamovyofdiT, romelmac mis cnobil wignSi ~rusuli<br />
<strong>heraldika</strong>~ friad vrceli adgili dauTmo, rogorc zogadad<br />
bagrationebis sagvareulo emblematikas, ise am dinastiis calkeuli<br />
Stoebis konkretuli gerbebsac 295 .<br />
13. Tavadi bagration-i<br />
1757 wels ruseTSi gadasaxlebuli bagrationebis dinastiis<br />
erT-erTi gverdiTi Stos warmomadgenelis, isay-begis (aleqsandre),<br />
STamomavals borodinos brZolis cnobili gmirs generali Tavad<br />
petre bagrations saimperio mTavrobam 1803<br />
wlis 4 oqombers daumtkica gerbi, romelic<br />
Semdegnairad gamoiyureboda: gakveTilgadakveTili<br />
franguli faris zeda marjvena<br />
meoTxedSi mewamul fonze oqros sferoa<br />
gamosaxuli, zeda marcxena meoTxedSi _<br />
laJvardze oqros qnari, qveda marjvenaSi _<br />
laJvardzeve oqros Surduli, qveda<br />
marcxenaSi ki _ mewamulze urTierT iribad<br />
gadajvaredinebuli oqros skiptra da xmali;<br />
saTavado mantiiTa da gvirgviniT Semkuli<br />
(1-113) fari or farismtvirTvel loms upyria 296 .<br />
ruseTis saTavadaznauro sagvareuloebis saerTo sagerbis VII<br />
tomSi Setanili es gerbi, rogorc vxedavT, mTlianad tradiciuli<br />
94
agrationebiseuli simboloebis safuZvelze aris Sedgenili. masSi<br />
moTavsebuli figurebi ki bagratovanTa sagvareulo legendisa da<br />
samefo warmoSobis Sesaxeb mogviTxrobs.<br />
ruseTis imperiis qveSevrdom Tavad bagrationTa es gerbi<br />
mogvianebiT lukomskis mier Sedgenil umaRlesad damtkicebuli<br />
gerbis mflobeli Tavadaznaurebis oTxtomeul dasuraTebul<br />
nusxaSic Sevida 297 .<br />
petre ivanes Ze bagrationis gerbis zustad aseTive<br />
gamosaxuleba Tu misi aRweriloba mohyavT TavianT naSromebSi<br />
mixeil vadbolskisac 298 , p. petrovsac 299 da stanislav duminsac 6 .<br />
ruseTis istoriaSi am erT-erTi uTvalsaCinoesi sardlis petre<br />
bagrationis gerbi Tavis droze sabWoTa samxedro enciklopediaSic<br />
ki iyo Setanili 300 .<br />
bagratovanTa dinastiis am erT-erTi gverdiTi Stos gerbi v.<br />
cixinskis xelnawer ~kavkasiis sagerbeSi~ sakmaod gansxvavebuli<br />
saxiT aris warmodgenili, rac, miuxedavad imisa, rom, rogorc Tavad<br />
avtori miuTiTebs igi ~ruseTis imperiis TavadzanaurTa gvarebis<br />
saerTo sagerbeTi~ sargeblobda, uTuod Secdomaa. cixinskiseul<br />
variantSi, oficialurad damtkicebulisgan gansxvavebiT, sagerbe<br />
fari Cveulebrivi kveTis nacvlad sworkuTxa jvriT aris<br />
danawevrebuli, Secvlilia figuraTa ganlageba, mTavari faris<br />
centrSi ki Camatebulia mcire fari, masSi gamoxatuli macxovris<br />
kvarTiT 301 . Zneli asaxsneli da gaugebaria Tu ratom aqvs daSvebuli<br />
esoden uxeSi Secdomebi baton cixinskis.<br />
Tavad bagrationTa odnav saxecvlili gerbi o.<br />
getlingis gliptikur koleqciaSic aris<br />
dadasturebuli. ~umaRlesad damtkicebulisgan~ igi<br />
mxolod imiT gansxvavdeba, rom fari saTavado<br />
mantiasTan erTad wm. andria pirvelwodebulis<br />
ordenis atributebze _ rvaqimian gasxivosnebul<br />
varskvlavsa da ordenian bafTazea moTavsebuli 302 . (1-114)<br />
ruseTis imperiis es umaRlesi jildo _ wm. andrias ordeni,<br />
saxelganTqmulma mxedarTmTavarma petre bagrationma 1809 wels<br />
miiRo 303 . aqedan gamomdinare getlingis koleqciaSi Semonaxuli<br />
gerbic, bunebrivia am TariRze gviandelad unda miviCnioT.<br />
bolos davsZendiT, rom petre bagrationis 1803 wels<br />
damtkicebuli gerbi erT-erTi uZvelesia saqarTvelosTan<br />
dakavSirebul oficialurad dadgenil sagvareulo gerbebs Soris.<br />
14. bagration-gruzinski<br />
bagratovanTa samefo dinastiis e. w. bagration-gruzinskebis<br />
Stos warmomadgenlebidan ruseTis imperiis mTavrobis mier<br />
~umaRlesad damtkicebuli~P gerbi mxolod mis brwyinvalebas<br />
Tavadisqal anastasia nikolozis asul gruzinskaias gaaCnda. 1885<br />
wels damtkicebuli es sagerbe<br />
95<br />
kompozicia Semdegnairad
gamoiyureboda: gakveTil-gadakveTili franguli fari SuaSi mcire<br />
frangulive fariT; mcire farSi saqarTvelos samefos gerbi,<br />
gveleSapis gangmiravi wm. giorgia<br />
gamoxatuli; ZiriTadi faris zeda marjvena<br />
meoTxedSi _ macxovris xelTuqmneli<br />
kvarTia moTavsebuli, zeda marcxenaSi _<br />
sfero, mis Tavze ki urTierT iribad<br />
gadajvaredinebuli skiptra da xmali, qveda<br />
marjvena nawilSi _ qnari mdebareobs, qveda<br />
marcxenaSi ki _ Surduli; mTavari fari or<br />
farismtvirTvel loms upyria; fars Tavs<br />
adgas saTavado gvirgvini, romelic or<br />
frTosan xmalamowvdil angelozs uWiravs;<br />
yovelives gars akravs saTavado mantia<br />
(1-115) saTavadove gvirgviniT. gerbSi wm. giorgis<br />
figura gruzinskebis qarTul warmoSobas ganasaxierebs; kvarTi _<br />
legendas qristes samosis saqarTveloSi Senaxvis Sesaxeb; sfero,<br />
skiptra da xmali _ gvaris samefo warmomavlobas; qnari da Surduli<br />
ki _ cnobil gadmocemas, romlis mixedviTac bagrationebi bibliuri<br />
mefe daviTisgan warmodgebian<br />
96<br />
304 . gerbi wm. giorgis xatebisa da<br />
bagrationTa dinastiuri simbolikis safuZvelzea Seqmnili.<br />
Setanilia e. w. saerTo sagerbis XIV tomSi305 , mogvianebiT ki<br />
umaRlesad damtkicebuli gerbis mflobeli Tavadaznaurebis<br />
dasuraTebul nusxaSic306 . gerbi aRwerilobiTurT gamocemuli aqvs<br />
stanislav dumins307 .<br />
v. cixinskis mixedviT bagration-gruzinskebis sagvareulos<br />
warmomadgenlebi zeviT aRwerilisgan mcireoden gansxvavebul, Tumc<br />
ki imave mTeli dinastiisTvis tradiciuli figurebisgan Semdgar<br />
gerbebsac iyenebdnen. cixinskis mier moyvanil mxolod erT sagerbe<br />
kompoziciaSi Cans bagrationTa gerbebisTvis aradamaxasiaTebeli<br />
simbolo _ cixesimagre. samwuxarod avtors miTiTebuli ara aqvs<br />
gruzinskebis gvaris konkretulad romel wevrs ekuTvnis es gerbi308 .<br />
1886 wels damtkicebuli gerbisgan, cixinskiseul variantebze<br />
kidev ufro gansxvavebuli nimuSi aris Semonaxuli getlingis<br />
gliptikur koleqciaSi, sadac ubrwyinvales<br />
Tavad bagration-gruzinskebis ufrosi Stos<br />
gerbad gamocxadebuli Semdegnairi luqis<br />
beWedi gvxvdeba: warweriani arSiis mqone da<br />
sworkuTxa jvriT oTxad gayofili franguli<br />
faris centrSi marTkuTxa, aseve warweriani<br />
arSia Semovlebuli, qristes kvarTis<br />
gamosaxulebiani mcire faria moTavsebuli;<br />
mTavari faris pirvel meoTxedSi Surduli<br />
da qnaria, meoreSi _ sfero da urTierT<br />
iribad gadajvaredinebuli skiptra da xmali, (1-116)<br />
mesameSi _ saswori, meoTxeSi ki _ Semobrunebuli wm. giorgi; gerbis
farsgare Sesamkoblebi anastasia gruzinskaias zeviT aRwerili<br />
gerbisebria 309 .<br />
aRwerilTagan gruzinskebis sruliad gansxvavebuli gerbia<br />
aRbeWdili mcxeTaSi armazisxevis muzeumSi<br />
dacul saflavis qvaze, romelic erekle II-is<br />
Zis aleqsandre batoniSvilis meuRles mariam<br />
isaakis Ze gruzinskaias ekuTvnis. aqac<br />
bagrationTaTvis Cveul figurebs vxvdebiT,<br />
magram friad gamorCeuli da originaluria<br />
maTi ganlageba da zogadad faris dayofa.<br />
bagration-gruzinskebis gerbis<br />
mravalgvar nairsaxeobaTa esodeni simravle<br />
saqarTveloSi da zogadad ruseTis imperiaSi<br />
sagvareulo gerbebis sakmaod Tavisufali<br />
moxmarebiT unda iyos gamowveuli. (1-117)<br />
imxanad amaTuim gvaris warmomadgenlebi xSir SemTxvevaSi ZiriTadi<br />
sagvareulo gerbis praqtikulad martooden sakuTari nebasurvilisamebr<br />
Sesworebul Tu gadasxvaferebul araoficialur<br />
variantebs iyenebdnen xolme.<br />
15. bagrationi-daviTaSvili<br />
bagrationTa gverdiTi Stos bagration-daviTiSvilebis gerbi<br />
CvenTvis cnobili aris mxolod mixeil vadbolskis naSromidan _<br />
~saqarTvelos heraldikuri simbolika~, (arsebobs aseve XVIII s.-is<br />
bagration-daviTiSvilebis gerbis uZvelesi<br />
varianti, Seqmnili ruseTSi, 1666 wels<br />
gadasaxlebuli bagration-daviTiSvilebis<br />
STamomavlebis mier) romelSic am gvaris<br />
Semdegnairi simbolika aris moyvanili:<br />
gakveTil-gadakveTili franguli faris zeda<br />
marjvena meoTxedSi _ gveleSapis<br />
ganmgmiravi wm. giorgis xatebaa aRbeWdili,<br />
zeda marcxenaSi _ sworkuTxa samyura<br />
jvari, qveda marjvenaSi _ xuTqimiani<br />
varskvlavi, qveda marjvenaSi ki _<br />
Sebrunebuli heraldikuri leopardi<br />
97<br />
310 .<br />
aseTive gerbi, oRond saTavado farsgare<br />
(1-118) atributikiT stanislav duminsac aqvs gamoqveynebuli311 .<br />
amasTanave igi jer kidev XIX saukunis Sua wlebSi rusma<br />
gerbTmcodne aleqsandre lakiermac SesamCnevi xazgasmiT da<br />
gamokveTilad gancalkevebiT (albaT bagrationTa erTmaneTis msgavsi<br />
gebebidan yvelaze ufro metad originalurobis gamo) aRwera mis<br />
cnobil wignSi ~rusuli <strong>heraldika</strong>~ 312 .<br />
daviTaSvilebis gerbSi pirvel rigSi uTuod is aris<br />
TvalSisacemi, rom igi, bagrationebis dinastiis sxvadasxva
ganStoebaTa gerbebidan yvelaze metad gansxvavdeba zogadad mTeli<br />
sagvareulosTvis saerTo simbolikisgan. ase magaliTad, zemoT<br />
aRweril farSi saerTod ar aris ganTavsebuli bagratovanTa<br />
dinastiuri legendis amsaxveli figurebi, macxovris kvarTi an<br />
umaRlesi samefo xelisuflebis emblemebi _ sfero, skiptra, xmali,<br />
saswori. arada swored amgvari kompoziciuri elementebia<br />
damaxasiaTebeli bagrationTa amaTuim ganStoebaTa gerbebisTvis.<br />
mixeil vadbolskis mier dafiqsirebul bagration-daviTaSvilTa<br />
sagvareulo sagerbe farSi praqtikulad martooden wm. giorgis<br />
gamosaxuleba ganekuTvneba bagratovanTa gerbebisTvis Cveul<br />
figuraTa ricxvs. Tumca amgvarT SesaZloa jvari da leopardic<br />
mivakuTvnod, romlebic marTalia friad gansxvavebuli saxiT, magram<br />
mainc gvxvdebian xolme bagrationTa saxlis zogierT<br />
warmomadgenelTa gerbebSi.<br />
16. bagration-imeretinski<br />
bagrationTa imereTis Stos oficialurad damtkicebuli gerbi<br />
ar gaaCnda. miuxedavad amisa CvenTvis cnobilia ZiriTadad saerTo<br />
dinastiuri emblemebis safuZvelze Sedgenili bagrationimeretinskebis<br />
ramdenime gerbi 313 . amaTgan<br />
yvelaze saintereso v. cixinskisa da<br />
stanislav duminis mier moyvanili is<br />
nimuSebia, romlebSic imeretinskebis<br />
dasavleT saqarTvelodan, imereTidan igive<br />
kolxeTidan <strong>anu</strong> oqros verZis qveynidan<br />
warmomavlobas, sagerbe farSi moTavsebuli<br />
verZis figura gamoxatavs 314 . agreTve<br />
sainteresosa da qarTul <strong>heraldika</strong>Si metad<br />
iSviaT, SeiZleba iTqvas unikalur figuras<br />
warmoadgens, bagrationTa sagvareulos am<br />
ganStoebis erT-erT gerbSi gamosaxuli<br />
(1-119) isrisebri mklavebis mqone sworkuTxa jvaric.<br />
sxvamxriv imerel bagrationTa sagerbe gamosaxulebebi principulad<br />
arafriT gansxvavdeba zogadad bagratovanTa simbolikisgan.<br />
17. bagration-muxraneli<br />
bagration-muxranelebs ar hqondaT oficialurad damtkicebuli<br />
gerbi. Tumca, dRemde maTi sagvareulo sagerbe gamosaxulebebis<br />
mravali varianti SemorCa. maTi umravlesoba v. cixinskis xelnawerma<br />
~kavkasiis sagerbem~ Seomogvinixa<br />
98<br />
315 . gerbis SedarebiT gviandeli<br />
nimuSebi ki stanislav dumins aqvs gamoqveynebuli316 . muxranelTa<br />
gerbis originaluri gamosaxuleba mixeil vadbolskisac mohyavs317 .<br />
bagration-muxranelTa gerbis CvenTvis cnobili yvelaze ufro<br />
tipiuri variantebis mTavari gamosarCevi niSani is aris, rom
oTxnawiliani fari Cveulebrivi kveTis<br />
nacvlad jvriT aris dayofili<br />
99<br />
318 . sxva mxriv ki<br />
bagratovanTa sagvareulos am erT-erTi<br />
gverdiTi _ muxr<strong>anu</strong>li Stos simboloebi<br />
CvenTvis ukve kargad cnobili saerTo<br />
dinastiuri emblematikis gamoyenebiT aris<br />
Sedgenili. (1-120)<br />
bagration-muxranskebis gerbma mTels<br />
evropaSi gaiTqva saxeli mas Semdeg, rac am<br />
gvaris warmomadgenlebi evropis<br />
umniSvnelovanesma samefo ojaxebma saqarTvelos samefo taxtis<br />
memkvidreebad aRiares. amitom ar aris gasakviri, rom muxranelTa<br />
gerbi frangi mkvlevaris feranis ruseTis imperiis warCinebul<br />
sagvareuloTa genealogias miZRvnil naSromSic aris<br />
gamoqveynebuli319 .<br />
agreTve bagration-muxranelTa gvars<br />
ukavSirdeba dasavleT evropul heraldikur<br />
praqtikaSi sakmaod gavrcelebuli, qarTul<br />
<strong>gerbTmcodneoba</strong>Si ki erTaderTi CvenTvis<br />
cnobili Serwymuli, gaerTianebuli gerbis<br />
klasikuri magaliTic. saubaria muxranelTa<br />
esp<strong>anu</strong>ri Stos aw gansvenebuli Tavis irakli<br />
bagrationisa da ucnobilesi italiuri<br />
sagvareulos paskuinebis warmomadgenlis<br />
grafis qal maria antuanetas 1944 wels<br />
Semdgar qorwinebasTan dakavSirebiT Seqmnil<br />
orfarian Serwymul sagerbe kompoziciaze,<br />
romelic Semdegnairad gamoiyureboda:<br />
(1-121) erTmaneTze iribad midebuli ori faridan<br />
marjvenaSi bagration-muxranelebis gerbi: ovaluri fari SuaSi mcire<br />
franguli fariT; mcire farSi _ mewamulze macxovris vercxlis<br />
kvarTi; mTavari fari vercxlis sworkuTxa jvriT aris oTxad<br />
dayofili, amaTgan pirvel zeda marjvena meoTxedSi _ mewamul fonze<br />
oqros Surduli da qnari, zeda marcxenaSi _ laJvardis fonze<br />
erTurTze iribad gadajvaredinebuli oqros skiptra da vercxlis<br />
xmali oqros tariT, maT Tavze ki _ oqrosave sfero; qveda marjvena<br />
nawilSi _ laJvardze oqros saswori, xolo qveda marcxenaSi _<br />
mewamulze gveleSapis ganmgmiravi Semobrunebuli wm. giorgi. saerTo<br />
kompoziciis Semadgenel meore, marcxena farSi _ paskuinebis gerbi:<br />
laJvardis velian ovalur farSi _ oqros xe, TavszemoT varskvlaviT,<br />
xis ukan ki _ vercxlis mimavali kravi mewamuli droSiT; yovelive<br />
amaze dadebuli faris gadamkveTi vercxli qamari. orive sagvareulo<br />
fari vercxlis jaWviT aris gadabmuli da saTavado gvirgvinian<br />
saTavadove mantiazea ganTavsebuli.<br />
aqve aRvniSnavdiT, rom bagration-muxranelebis gerbs,<br />
mcireodeni sxvaobis miuxedavad Zlier hgavs baton guram SaraZis
mier gamoqveynebuli giorgi XII-is Zis Teimuraz batoniSvilis<br />
kuTvnili sagerbe gamosaxuleba 320 .<br />
muxranelTa gerbiani luqi o. getlingis<br />
sabeWdavebis koleqciaSic aris daculi.<br />
rogorc vxedavT, bagratovanTa dinastiaSi<br />
Semavali sagvareuloebidan muxranelebs erT-erTi<br />
yvelaze mravalferovani, originaluri da metad<br />
saintereso heraldikuri tradicia gaaCndaT,<br />
romelic dRemde ar kargavs Tavis praqtikul<br />
daniSnulebas, aramarto saqarTvelos, aramed (1-122)<br />
mTeli evropis masStabiTac ki.<br />
18. Tavadi baraTaSvili<br />
baraTaSvilebs oficialurad gaformebuli gerbi ar hqoniaT.<br />
miuxedavad amisa sadReisod CvenTvis mainc aris cnobili maTi<br />
sagvareulo simboloebi da gerbi.<br />
o. getlingis gipliptikur koleqciaSi<br />
daculia Tavad baraTaSvilebis kuTvnili mrgvali<br />
formis luqis beWedi, romelzec am gvaris gerbia<br />
amotvifruli: gakveTil-gadakveTili franguli<br />
faris pirvel, zeda marjvena muqi fonis mqone<br />
nawilSi Semobrunebili droSa aris gamoxatuli;<br />
zeda marcxenaSi _ Ria fonze iribad<br />
urTierTgadajvaredinebuli xmali da mSvildi;<br />
(1-123) qveda marjvena meoTxedSi _ aseve Ria fonze sveti,<br />
romelic aqeT-iqidan or loms upyria; qveda marcxenaSi ki _ kvlav<br />
muq fonze gamosaxuli kbilanebiani da karibWiani koSki; mTlianad<br />
fars gars akravs saTavado gvirgviniT Semkobili saTavadove mantia.<br />
baraTaSvilebis zustad aseTive gerbi, Tumc ki gare<br />
Sesamkobelebis gareSe mixeil vadbolskisac aqvs damowmebuli,<br />
oRond am SemTxvevaSi meore, zeda marcxena meoTxedSi ganTavsebul<br />
xmlisa da mSvildis kompoziciaSi CarTuli aris ori isari Tu Subi,<br />
romelic formiT sworkuTxa jvars qmnis<br />
100<br />
321 .<br />
getlingis koleqciaSi Semonaxuli gerbi<br />
yovelgvari cvlilebebis gareSe v. cixinskis xelnawer<br />
~kavkasiur sagerbeSic~ aris Setanili. Tumca cixinski<br />
iqve baraTaSvilT (barataev) kidev erT sagerbe<br />
gamosaxulebas akuTvnebs. es ukanasknelic zeviT<br />
aRwerilisebri emblemebiT aris Sedgenili, oRond im<br />
gansxvavebiT, rom figurebs farSi adgilebi aqvT<br />
gadanacvlebuli, xolo droSis magivrad erT-erTi<br />
meoTxedi Sveuli zolebiT aris datvirTuli. ~kavkasiur<br />
sagerbeSi~ calkea gamoyofili ~baratov~- (1-124)<br />
ebis gvari, romelsac baraTaSvilebis <strong>anu</strong> viTarc maT cixinski<br />
uwodebs, barataev-ebis msgavsi gerbi miekuTvnebaT. sxvaoba
martooden imaSi mJRavndeba, rom cixesimagres kedelSi isari aqvs<br />
SerWobili, jvriani droSis tari Rrublidan gamomaval mklavs<br />
uWiravs, xmlisa da mASvildis kompozicia ki moziduli mSvildisa da<br />
sami erTmaneTze gadajvaredinebuli isriT Sedgenili kombinaciiT<br />
aris Secvlili 322 .<br />
gerbis simbolikas rac Seexeba, mixeil vadbolskis azriT<br />
farSi ganlagebuli figurebi sagvareulo droSas, dedaboZsa da<br />
cixe-simagres warmoadgens 323 . amasTan dakavSirebiT Cvenis mxriv<br />
davamatebdiT, rom sabaraTiano qarTlis erT-erTi sadroSo iyo.<br />
aqedan gamomdinare vfiqrobT droSis emblemac gerbSi savaraudod<br />
baraTaSvilebis mier am samxedro-administraciuli erTeulis<br />
meTaurobis gamomxatveli unda iyos.<br />
/baraTaSvilebis gerbis bareliefi maT sagvareulo akldamaze<br />
qaSveTis eklesiis ezoSi/ (1-125)<br />
saerTod qarTul <strong>heraldika</strong>Si ramdenime monaTesave<br />
sagvareulos _ baraTaSvilebs, orbelianebs, jambakur-orbelianebs<br />
erTmaneTTan Sinaarsobrivad sakmaod axlos mdgomi gerbi gaaCnia.<br />
Cveni azriT es simboluri gamosaxulebani SesaZloa erToblivad<br />
ganvixiloT da pirobiTad, gerbebis amilaxvar-zedgeniZeTa zemoT<br />
ukve xsenebuli jgufis msgavsad, gerbebis baraTaSvil-orbelianTa<br />
jgufSi (g b-o j) gavaerTianoT.<br />
19. Tavadi bebuTaSvili<br />
ruseTis imperiaSi ~umaRlesad damtkicebuli~ gerbi<br />
bebuTaSvilebs ar gaaCndaT. Tumca ramdenime wyarodan Cvenamde mainc<br />
moaRwia am gvaris kuTvnilma sagerbe gamosaxulebebma. ase magaliTad<br />
o. getlingis gliptikur koleqciaSi aris moqceuli<br />
bebuTaSvilebis beWdis luqi masze aRbeWdili<br />
sagvareulo gerbiT: Suaze gadakveTili franguli<br />
fari orad gakveTili zeda naxevriT; pirvel, zeda<br />
marjvena nawilSi _ aRmosavluri xmlis mpyrobeli<br />
mklavi, zeda marcxenaSi _ frTebgaSlili<br />
mfrinveli profilSi, faris qveda mTlian naxevarSi<br />
(1-126) ki _ gaqceuli iremi 324 .<br />
101
ebuTaSvilTa zustad aseTive gerbi aris dafiqsirebeli mixeil<br />
vadbolskis ~saqarTvelos heraldikur simbolikaSic~ 325 da v.<br />
cixinskis ~kavkasiur sagerbeSic~ 326 , saidanac igi Semdgom stanislav<br />
duminis ~ruseTis imperiis saTavad aznaurogvarebis~ IV tomSic 327<br />
Sevida. cixinsisTan gerbis kidev erT mcireoden gansxvavebul<br />
variants vxvdebiT. igi danarCenebisgan mxolod imiT gamoirCeva, rom<br />
faris qveda naxevaric zedasaviT orad aqvs gakveTili da am naxevris<br />
marjvena nawilSi mdgomare cxenia moTavsebuli 328 .<br />
sayuradReboa, rom ioane batoniSvilis<br />
cnobiT bebuTaSvilebisTvis Tavadoba erekle<br />
II-s uboZebia 1783 wels 329 . rogorc cnobilia<br />
erekle II qveSevrdomT TavadobasTan erTad<br />
Cveulebriv sagvareulo gerbsac uboZebda<br />
xolme. aqedan gamomdinare SesaZloa<br />
bebuTaSvilebsac pirvelad swored maSin<br />
gauCndaT sakuTari gerbi. Tumca, Cveni es<br />
mosazreba jer-jerobiT varaudadve rCeba,<br />
vinaidan samwuxarod versad moviZieT<br />
erekleseuli is sigeli, romelic SeiZleba<br />
marTlac ukavSirdebodes Tavad bebuTaSvilTa<br />
pirvandel sagvareulo gerbs. (1-127)<br />
20. Tavadi begTabegiSvili<br />
begTabegiSvilebs ruseTis imperiis mTavrobam Tavadoba 1826<br />
wlis 25 Tebervals daudastura. 1836 wlis 3 ianvars gamocemul<br />
~ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis saerTo sagerbis~ X<br />
tomSi ki ukve Sesulia am gvaris kuTvnili e. w. umaRlesad<br />
damtkicebuli gerbi:<br />
gadakveTili franguli faris mewamul<br />
velian zeda naxevarSi _ oqros<br />
aRkazmulobian ~TeTr~ gaWenebul cxenze<br />
amxedrebuli ~Cerqezi~ mxarze gadebuli<br />
oqros SubiT, qveda laJvardis nawilSi ki _<br />
vercxlis or isrispirebiT zeviT iribad<br />
gadajvaredinebul isarze dadebuli mewamul<br />
veliani franguli fari vercxlis<br />
naxevarmTvariT 330 . amrigad konkretulad es<br />
oficialurad registrirebuli<br />
gamosaxuleba 1826-1836 wlebSi unda iyos<br />
Seqmnili.<br />
(1-128) begTabegiSvilebis gerbi mogvianebiT<br />
heroldiis departamentSi Sedgenili damtkicebuli gerbis mflobeli<br />
Tavadaznaurebis dasuraTebuli oTxtomeuli nusxis I tomSic iqna<br />
moTavsebuli 331 .<br />
102
sagvareulo gerbis gamosaxulebiani begTabegiSvelebis luqis<br />
beWedi o. getlengis gliptikur koleqciaSia Semonaxuli.<br />
zemoT aRwerilis absoluturad identuri sagerbe kompozicia v.<br />
cixinskis xelnawer ~kavkasiur sagerbeSi~ 332 , mixeil vadbolskis<br />
monografiaSi ~saqarTvelos heraldikuri simbolika~ da qarTul<br />
saTavadaznauro gvarebs miZRvnil stanislav duminis gamocemaSic<br />
aris Sesuli. igi amasTanave aleqsandre lakiersac aqvs aRwerili 1855<br />
wels gamocemul wignSi ~rusuli hraldika~ 333 .<br />
ioane batoniSvilis mixedviT ivane begTabegiSvils erekle II-is<br />
mier 1789 wels boZebuli sigeli gaaCnda 334 . dokumentis Sinaarsi<br />
CvenTvis jer-jerobiT ucnobia, magram ar aris gamoricxuli masSi<br />
sagvareulo gerbzec yofiliyo saubari.<br />
21. Tavadi bibiluri<br />
Tavad bibilurTa gerbi CvenTvis cnobili<br />
wyareobidan Tu gamocemebidan mxolod mixeil<br />
vadbolskis qarTul heraldikur simbolikas<br />
miZRvnil wignSi gvxvdeba 335 : gadakveTili<br />
franguli faris zeda naxevari Suazea gakveTili;<br />
faris zeda marjvena nawilSi _ zRvis Tu<br />
mdinaris kldovani napiri, mis Tavze gamosaxuli<br />
samyura jvriT, zeda marcxenaSi _ tarebiT maRla<br />
erTmaneTze gadajvaredinebuli ori xanjali,<br />
qveda naxevarSi ki _ Tarazulad dadebuli<br />
Sekruli TavTavebi, maT Tavze dawvenili<br />
naxevarmTvariT. samwuxarod sadReisod verafers<br />
vityviT gerbis warmoSobisa Tu konkretuli (1-129)<br />
simboluri Sinaarsis Sesaxeb.<br />
22. aznauri buWyiaSvili<br />
aznaur buWyiaSvilTa sagvareulo gerbi<br />
CvenTvis sadReisod cnobili sakmaod didi<br />
moculobis <strong>qarTuli</strong> heraldikuri masalebidan<br />
mxolod mixeil vadbolskisTan aris<br />
dafiqsirebuli<br />
103<br />
336 : gakveTil-gadakveTili franguli<br />
fari; zeda marjvena meoTxedSi _ Semobrunebuli<br />
mdgomare cxeni, zeda marcxenaSi _ tarebiT zeviT<br />
erTmaneTze gadajvaredinebuli ori moRunuli<br />
xmali, qveda marjvena nawilSi _ slavuri aso ~k~,<br />
qveda marcxenaSi ki _ agreTve slavuri aso ~b~.<br />
(1-130) farSi qveda meoTxedebSi ganlagebuli asoebi<br />
mixeil vadbolskis azriT gerbis mflobelis inicialebs<br />
warmoadgens337 . ioane batoniSvilis mixedviT buWyiaSvilni Tavis<br />
droze somxeTSi mdebare erT-erTi cixe-simagris ~mecixeT ufrosni~
<strong>anu</strong> cixisTavni iyvnen 338 . SesaZloa maT am saimdrood arc Tu mcire<br />
samxedro Tanamdebobaze miuTiTebdes farSi moTavsebuli xmlebi. amas<br />
is gvafiqrebinebs, rom, rogorc ukve zeviTac aRvniSnavdiT<br />
sagvareulo gerbebSi sxvadasxva saWurvlis Setana mflobelis<br />
samxedro siqveleTa gamosaxatavad xdeboda xolme.<br />
23. aznauri gabaSvili<br />
gabaSvilebis gerbi aRbeWdilia am gvaris uTvalsaCinoesi<br />
warmomadgenlis didi qarTveli poetis besikis (besarion gabaSvili)<br />
rumineTis qalaq iasaSi mdebare saflavis qvaze 339 .<br />
24. aznauri garsevaniSvili<br />
garsevaniSvilTa gerbi ruseTis<br />
imperiis saTavadaznauro sagvareuloTa<br />
saerTo sagerbis 1816 wlis 16 agvistos<br />
gamocemul IX tomSia Setanili<br />
104<br />
340 da ase<br />
gamoiyureba: laJvardis velian frangul<br />
farSi _ zeTisxilis toteb Semoxveuli<br />
oqros sakurTxveli, romlis win fimiamis<br />
kmeveli oqros sakmevelia, Tavze ki _<br />
iribad gadajvaredinebuli oqrosave ori<br />
skiptra.<br />
aRwerili gerbi ekaterinoslavel (1-131)<br />
aznaur garsevaniSvilebs daumtkicdaT. misi gacemis zusti TariRi<br />
ucnobia. aseT dros, rusul <strong>gerbTmcodneoba</strong>Si Camoyalibebuli<br />
tradiciisamebr gerbis damtkicebis TariRad saerTo sagerbis im<br />
tomis gamocemis weli iTvleba, romelSic aRniSnuli sagerbe<br />
gamosaxulebaa Sesuli <strong>anu</strong> Cvens SemTxvevaSi _ 1836 weli.<br />
mogvianebiT yvela oficialurad gaformebuli gerbisebr<br />
garsevaniSvilTa kuTvnili sagerbe kompoziciac v. k. lukomskisa da<br />
imperiis heroldiis departamentis iniciativiT Sedgenili<br />
damtkicebuli gerbis mflobeli Tavadaznaurebis dasuraTebuli<br />
oTxtomeuli nusxis I tomSic iqna moTavsebuli341 .<br />
gerbis aRweriloba aleqsandre lakierma 1855 wels<br />
gamoqveynebul Tavis naSromSi ganaTavsa342 . calke gamoyofili faris<br />
gamosaxuleba ki p[irvelad mixeil vadbolskim gamosca 1980 wels343 .<br />
sagerbeSi moyvanil garsevaniSvilTa gerbs darTuli teqstis<br />
mixedviT qarTl-kaxeTis mefe erekle II-m 1788 wels giorgi<br />
garsevaniSvils sigeli uboZa, romelSic aRniSnuli iyo, rom am<br />
sagvareulos winaprebi bizantiuri warmomavlobisa iyvnen: roca<br />
saqarTvelos mefe bagrat III-m bizantiis imperator romanozis<br />
qaliSvili elene iTxova colad, sadedoflos saberZneTidan Tan<br />
axles aRmosavleT romis imperiis warCinebuli aznauri vinme<br />
protoerei grigori garsevaniSvili samziTve simdidreebiTurT.
wyaros mixedviT es pirovneba imperatoris mier mariam RvTismSoblis<br />
xatisa da sxva uZvirfases saeklesio siwmindeTa mcvelad yofila<br />
daniSnuli. Cvenis frTxili varaudiT ar aris gamoricxuli es<br />
uknaskneli cnoba met-naklebad naTels hfendes gerbis simbolur<br />
Sinaarss, romelic SesaZloa garsevaniSvilTa winapris _ vinme<br />
grigolis bizantiis imperiis siwmindeTa mcvelobaze miuTiTebdes. am<br />
SemTxvevaSi farSi moTavsebuli skiptrebi bizantiis<br />
ganmasaxiereblad unda miviCnioR, zeTisxilis totebiani da<br />
sakmevliani sakurTxeveli ki imperiis qristi<strong>anu</strong>li siwmindeebis<br />
pirobiT emblemad.<br />
aqve aRvniSnavdiT, rom ioane batoniSvils Tu vendobiT,<br />
garsevaniSvilebis erTi Sto alvanSi flobda mamulebs. lekebTan<br />
erT-erT brZolaSi vinme burki garsevaniSvils imdenad gamouCenia<br />
Tavi, rom erekle II-s misTvis Tavadoba uboZebia 344 . SesaZloa mefe<br />
erekles garsevaniSvilTa sagvareulos am warmomadgenelisTvis<br />
TavadobasTan erTad, rogorc wesad hqonda xolme gerbic eboZebina.<br />
25. Tavadi gedevaniSvili<br />
gedevaniSvilebis gerbis orma variantma moaRwia Cvenamde. erTi<br />
maTgani v. cixinskis aqvs dafiqsirebuli, meore ki _ mixeil<br />
vadbolskis.<br />
v. cixinskis ~kavkasiur sagerbeSi~ Sesuli<br />
Tavad gedevaniSvilTa sagvareulo gerbi<br />
Semdegnairad gamoiyureba 345 : gakveTilgadakveTili<br />
fari centrSi mcire franguli<br />
fariT; ZiriTadi faris zeda marjvena<br />
meoTxedSi _ erTmaneTze midebuli moses<br />
mcnebebiani ori qvis fila, zeda marcxenaSi _<br />
sapatriarqo mitra da kverTxi, qveda marjvena<br />
nawilSi _ marcxniv, jvris mWereli<br />
Semobrunebuli mklavi, xolo marjvniv,<br />
erTmaneTze kbilanebiT qveviT gadajvaredinebu<br />
(1-132) li ori gasaRebi, qveda marcxena meoTxedSi _<br />
iribad urTierT gadajvaredinebuli moRunuli xmali tariT zeviT<br />
da droSa, mcire farSi ki _ qristes kvarTi; gerbi saTavado mantiiTa<br />
da gvirgviniT aris Semkuli.<br />
gamosaxulebas darTuli gvaris warsulTan dakavSirebuli<br />
mcire istoriuli eqskursis mixdviT gedevaniSvilebi mcxeTis<br />
sveticxovlis sakaTedro taZris mcvelni ("хранители") da kaTalikospatriarqis<br />
karis ganmkargvelni iyvnen. vfiqrobT cixinskiseuli gerbi<br />
zemoT moyvanili mokle sagvareulo istoriaze dayrdnobiT aris<br />
Sedgenili da farSi ganTavsebuli kvarTi, gasaRebebi Tu jvari<br />
sveticxovlis mcvelobaze <strong>anu</strong> mekliteobaze, sapatriaqo tiara da<br />
kverTxi ki kaTolikosis karis ganmgeobaze miuTiTebs.<br />
105
gedevaniSvilebis sruliad gansxvavebul gerbs<br />
vxvdebiT mixeil vadbolskis ~saqarTvelos<br />
heraldikur simbolikaSi~ 346 : inglisuri faris<br />
saxecvlil sakmaod ucnaur da originalur variantSi<br />
slavuri anbanis asoebiT, ~k a g~ Semdgari abreveatura<br />
aris gamoxatuli; fars qveS ki dawvenili qarqaSSi<br />
Cagebuli moRunuli xmali da masze gadakidebuli sami<br />
ordenia moTavsebuli. mixeil vadbolskis ganmartebiT<br />
abreveatura gerbis mflobelis inicialebia 347 . am SemTxvevaSi,<br />
rogorc Cans unda vigulisxmoT, rom am qaragmis erT-erTi<br />
Semadgeneli rusuli alfavitis aso ~g~ _ ~gedevaniSvilis~ pirvel<br />
saTao asos warmoadgens.<br />
(1-133)<br />
26. Tavadi gelovani-dadeSqeliani<br />
genealogTa Soris arsebobs gansxvavebuli mosazrebani<br />
gelovanebisa da dadeSqelianebis sagvareuloTa saerTo Tu<br />
erTmaneTisgan damoukidebeli warmoSobis Sesaxeb 348 . Cvens SemTxvevaSi<br />
is aris ufro mniSvenelovani, rom orive gvari praqtikulad<br />
absoluturad identuri gerbiT sargeblobda 349 , romelic v. cixinskis<br />
~kavkasiur sagerbeSia~ moTavsebuli:<br />
gakveTil-gadakveTili faris zeda<br />
marjvena nawilSi _ gvelaeSapis gangmiravi wm.<br />
giorgis xateba, zeda marcxenaSi _ sfero da<br />
skiptra, qveda marjvena meoTxedSi _<br />
erTmaneTze iribad kbilanebiT qveviT<br />
gadajvaredinebuli ori gasaRebi, qveda<br />
marcxenaSi ki _ or fexze Semdgari daTvi;<br />
fars saTavado gvirgviniT damSvenebuli<br />
saTavadove mantia artyia gars. cixinski gerbs<br />
~gelovan-dadeSqelianisebad~ acxadebs 350 .<br />
~kavkasiuri sagerbedan~ dasesxebuli zustad<br />
aseTive gamosaxuleba mohyavs dadeSqeliane<br />
(1-134) bis gerbad stanislav dumins. gelovanebis gerbi<br />
ki duminis ~ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis~ qarTul<br />
warCinebul sagvareuloebs miZRvnil IV tomSi odnav gansxvavebuli<br />
da heraldikurad gacilebiT ufro dazustebuli Tu daxvewilia:<br />
gakveTil-gadakveTili franguli faris zeda marjvena meoTxedSi _<br />
wm. giorgi, zeda marcxenaSi _ skiptra, sfero da saswori (sic), qveda<br />
mrjvenaSi _ unagira klde mis Tavze dawvenili naxevarmTvariT da<br />
erTmaneTze iribad kbilanebiT zeviT (sic) gadajvaredinebuli ori<br />
gasaRebi, qveda marcxena nawilSi ki _ daTvi. rogorc vxedavT fari<br />
cixinskiseuli gerbisgan mxolod meore da mesame meoTxedebiT<br />
gansxvavdeba mcireoden. dadeSqelianTa zemoT aRweril sagerbe<br />
kompozicias dumini SafanJons aris dasesxebuli 351 .<br />
106
aRsaniSnavia, rom sv<strong>anu</strong>rad ~dadaS~ daTvs niSnavs. aqedan<br />
gamomdinare SesaZloa svaneTis mTavar dadeSqelianTa gerbSi<br />
moTavsebuli daTvis figura mflobelis gvaris sv<strong>anu</strong>r jReradobas<br />
exmaureba, rac Tavis mxriv gerbs nawilobriv metyvelad aqcevs. aqve<br />
unda SevniSnoT, rom, rogorc CvenTvis ukve cnobilia vaxuSti<br />
batoniSvilis mier Sedgenil svaneTis samxareo gerbSi swored daTvia<br />
gamosaxuli. amis gamo arc is aris gamoricxuli dadeSqelianTa<br />
sagvareulo gerbiseuli daTvi am gvaris svaneTis mTavrobaze<br />
miuTiTebdes.<br />
(1-135)<br />
v. cixinskisTan dafiqsirebuli gelovan-dadeSqelianTa<br />
saojaxo gadmocemis mixedviT sagvareulo meqidan warmodgeba, sadac<br />
isini wm. qaabis mcvelni, mekliteni iyvnen. dadeSqelianTa da<br />
gelovanTa gerbebSi ganTavsebuli gasaRebebi, miTumetes im<br />
SemTxvevaSi, roca isini naxevarmTvares axlvs am legendis<br />
gamomxatveli iyos. amasTan dakavSirebiT gavaloT paraleli<br />
gedevaniSvilTa zeviT ganxilul sagerbe simbolikasTan, sadac aseve<br />
gasaRebebi figurirebs, romlebic SesaZloa sagvareulos<br />
sveticxovlis mcvelobaze migvaniSnebdes.<br />
27. Tavadi guramiSvili, tusiSvili, xidirbegiSvili<br />
Tavad guramiSvilebs oficialurad registrirebuli gerbi ar<br />
gaaCndaT. maTi araoficialuri daumtkicebeli gerbi ki v. cixinskis<br />
~kavkasiur sagerbeSia~ Sesuli 352 : gakveTil-gadakveTili fari SuaSi<br />
mcire fariT; mTavari faris zeda marjvena nawilSi _ wm. giorgis<br />
xatebiani droSis mpyrobeli mklavi; zeda marcxenaSi _ mze, mis zeviT<br />
ki Ceqma; qveda marjvena meoTxedSi _ zarbaznis ori erTmaneTze<br />
iribad gadajvaredinebuli lula, qveda marcxenaSi _ aseve<br />
erTmaneTze iribad gadajvaredinebuli droSebi maTze dadebuli<br />
abjriT; centralur mcire farSi ki: frTebgaSlili arwivi; gerbi<br />
saTavado mantiiTa da gvirgviniT aris Semkuli.<br />
zustad aseTive sagerbe gamosaxulebas miakuTvnebs<br />
guramiSvilebs stanislav duminic mis mier gamocemul ~ruseTis<br />
imperiis saTavadaznauro gvarebis~ IV tomSi 353 .<br />
ioane batoniSvilis cnobiT<br />
guramiSvilebi, iseve rogorc tusiSvilebi,<br />
xidirbegiSvilebi da amilaxvrebi zedgeniZeTa<br />
Zveli saTavado gvaridan warmodgebian 354 .<br />
swored amiT aixsneba is msgavseba, romelic<br />
xsenebul sagvareuloTa sagerbe simbolikaTa<br />
Soris arsebobs. am xriv arc guramiSvilTa<br />
gerbia gamonaklisi, masSi Semavali<br />
praqtikulad yvela figura sxva maTi<br />
monaTesave sagvareuloebis (1-136)<br />
107
gerbebsTvisac aris damaxasiaTebeli. metic, ~kavkasiis<br />
sagerbeSi~ samive monaTesave gvaris _ guramiSvilebs,<br />
tusiSvilebs da xidirbegiSvilebs sruliad identur gerbebs<br />
Soris msgavseba imdenad absoluturia, rom mizanSeuwonlad migvaCnia<br />
tusiSvilebisa da xidirbegiSvilebis kuTvnili da cixinskis mier<br />
cal-calke warmodgenili sagerbe farebis damoukideblad ganxilva.<br />
amrigad Tamamad SeiZleba iTqvas, rom ganxiluli<br />
sagvareuloebis saerTo gerbi misi Semadgenili emblemebis mixedviT<br />
Cvens mier pirobiTad Camoyalibebul gerbebis amilaxvar-zedgeniZeTa<br />
jgufs (g a-z j) ganekuTvneba.<br />
28. mTavari gurieli<br />
gurielebs ar hqondaT ruseTis imperiis<br />
mTavrobis mier damtkicebuli gerbi. miuxedavad<br />
amisa, CvenTvis cnobilia guriis mTavrebis<br />
sagvreulo gerbis ramdenime erTmaneTisgan<br />
mcired gansxvavebuli varianti. erTi maTgani v.<br />
cixinskis ~kavkasiur sagerbeSia~ Sesuli<br />
108<br />
355 :<br />
gadakveTili faris zeda naxevari samad aris<br />
gakveTili, qveda ki _ orad; faris zeda marjvena<br />
nawilSi skiptraa gamosaxuli, zeda SuaSi _<br />
eklesia Tu samreklo, zeda marcxenaSi _<br />
moRunuli xmali, qveda marjvenaSi _<br />
Semobrunebuli afrebgaSlili xomaldi, bolo<br />
qveda marcxena nawilSi ki _ saswori; saTavado gvirgviniT (1-137)<br />
Semkuli saTavadove mantiiT garsSemoxveuli fari farismpyrobel<br />
lomsa da martorqas ukaviaT.<br />
Sinaarsobrivad cixinskiseulis absoluturad identuri, Tumc<br />
ki vizualurad ufro daxvewilad Sesrulebuli gurielTa gerbia<br />
moTavsebuli stanislav duminis ~ruseTis imperiis saTavadaznauro<br />
gvarebis~ IV tomSi356 .<br />
mTavar gurielTa amgvarive gerbs vxvdebiT mixeil<br />
vadbolskisTanac, mxolod im gansxvavebiT, rom pirvel, zeda marjvena<br />
nawilSi erTis nacvlad ori iribad gadajvaredinebuli skiptraa<br />
gtamoxatuli, mTlianad sagerbe kompozicias ki farismpyrobeli<br />
figurebi aklia357 .<br />
gurilebis igive saxis gerbis beWedi<br />
getlingis kleqciaSic fiqsirdeba.<br />
gerbis simbolikidan skiptra, xmali da<br />
saswori SesaZloa erTis mxriv gvaris bagrationTa<br />
dinastiasTan naTesaobaze miuTiTebdes358 , vinaidan<br />
samefo saxlTan danaTesavebul qarTul<br />
sagvareuloebs xSirad SeрqondaT xolme sakuTar<br />
gerbebSi bagratovanTa heraldikuri emblemebi;<br />
(1-138)
meores mxriv ki umaRles saxelmwifo da sasamarTlo<br />
xelisuflebas _ gurielebi xom guriis praqtikulad damoukidebeli<br />
samTavros suverenebi iyvnen. gurielTa gerbSi aseve ganTavsebuli<br />
xomaldis figura savaraudod an am gvaris samflobelos _ guriis<br />
zRvispirobas ganasaxierebs an erekle II-iseuli ganmartebiT<br />
~keTilsaqmisken mimarTul keTildReobasa da mudmivobas~ 359 . rac<br />
Seexeba gurielTa gerbiseul kidev erT emblemas _ eklesiisebr<br />
figuras, mixeil vadbolski mas sagvareulo eklesias uwodebs 360 .<br />
29. Tavadi gurgeniZe<br />
gurgeniZeebs gerbi mixeil vadbolskis aqvs<br />
dafiqsirebuli: mTlian frangul farSi samyura<br />
tolmklava jvari 361 . aseTive gerbi, oRond<br />
saTavado titulis Sesaferisi farsgare<br />
SesamkoblebiTurT _ saTavado mantiiTa da<br />
gvirgviniT stanislav duminis qarTul<br />
Tavadaznaurobas miZRvnil gamocemaSic<br />
vxvdebiT 362 . viTarc Tavad aRniSnavs dumini<br />
gamosaxulebas vadbolskis aris dasesxebuli.<br />
ioane batoniSvilis mixedviT gurgeniZeebma<br />
III xarisxis Tavadoba 1744 wels erekle II-isgan<br />
(1-139) miiRes 363 . aqedan gamomdinare SesaZloa maTi<br />
sagvareulo gerbic swored erekle II-is mier aris Seqmnili. Tumca<br />
TviT sigelis Cvens xelT uqonlobis gamo am varaudis dadastureba<br />
SeuZlebelia. amasTanave erekle II-is moRvaweobis egzom adreul<br />
xanaSi, mis mier gerbis boZebis istoriuli precedenti jer-jerobiT<br />
moZiebuli ara gvaqvs. sadReisod CvenTvis cnobili mefe erekles mier<br />
gacemuli uadreulesi, lioniZeTa kuTvnili gerbi 1779 wliT<br />
TariRdeba 364 .<br />
30. mTavari dadiani (dadianov)<br />
odiSis yofili mTavrebis dadianebis<br />
e. w. Zveli Stos, ruseTSi gadasaxlebul<br />
da imperiis Tavadoba miRebulTa<br />
~umaRlesad damtkicebuli~ gerbi ~ruseTis<br />
imperiis saTavadaznauro sagvareuloTa<br />
saerTo sagerbis~ 1801 wlis 23 ivniss<br />
gamosul IV tomSia Sesuli<br />
109<br />
365 : gakveTilgadakveTili<br />
franguli fari, pirvel, zeda<br />
marjvena nawilSi _ oqroze, Sebrunebuli<br />
verZi; meoreSi, zeda marcxenaSi _<br />
mewamulze, wm. giorgi; mesame, qveda<br />
marjvenaSi _ vercxlze, sam Subze<br />
(lakieri: saxeze) iribad gadajvaredine- (1-140)
uli xmali da mewamuli droSa; meoTxe, qveda marcxenaSi ki _<br />
laJvardze, afrebaSvebuli, Sebrunebuli oqros xomaldi; faris<br />
centrSi yoveliveze zevidan oqros tolmklava samyura jvaria<br />
gamosaxuli; fars gars akravs saTavado mantia saTavadove gvirgviniT.<br />
vinaidan ucnobia dadianTa gerbis damtkicebis zusti dro, misi<br />
oficialurad gaformebis TariRad ~saerTo sagerbis~ im tomos<br />
gamocemis welia miRebuli, romelSic gerbia ganTavsebuli <strong>anu</strong> 1801<br />
wlis 23 ivnisi.<br />
gerbi mogvianebiT sagerbe ganyofilebaSi Sedgenil dasuraTebul<br />
oTxtomeul ~umaRlesad damtkicebuli gerbis mflobel ruseTis<br />
imperiis TavadaznaurTa nusxaSic~ Sevida 366 .<br />
sagerbe kompoziciis Semadgeneli figurebidan, verZi dadianebis<br />
mier legendaruli kolxidis momijnave miwebis mflobelobaze<br />
miuTiTebda. am mosazrebas alesandre lakieric adasturebs 367 . wm.<br />
giorgis xateba ruseTSi damtkicebul am sagvareulo gerbSi<br />
dadianebis qarTul warmoSobaze mianiSnebda, saWurveli savaraudod<br />
samxedro siqveleze, xomaldi ki SesaZloa dadianTagan saqarTveloSi<br />
zRvispira mxaris _ samegrelos mTavrobaze.<br />
dadianebis es gerbi, SeiZleba iTqvas metad popularulia<br />
mkvlevar-heraldistTa Soris. zemoT aRwerilis absoluturad<br />
identuri gamosaxuleba praqtikulad yvela im qarTul Tu rusul<br />
gamocemaSia met-naklebad ganxiluli, romelic mTlianad Tu<br />
nawilobriv mainc eTmoba qarTul sagvareulo <strong>heraldika</strong>s. ase<br />
magaliTad, dadianebis Zveli Stos gerbi Tavis SromebSi moyvanili<br />
aqvT mieil vadbolskis 368 , v. cixinskis 369 , stanislav dumins 370 , p.<br />
petrovs 371 da, rogorc ukve vnaxeT TviT aleqsandre lakiersac 372 ki.<br />
31. mTavari dadiani-mingrelski, Ciqovani (axali Sto)<br />
dadian-mingrelskebis <strong>anu</strong> dadian-<br />
Ciqovanebad cnobili dadianebis e. w. axali<br />
Stos gerbi ruseTis imperiis mTavrobam 1874<br />
wlis 18 marts daamtkica: laJvardis velian<br />
frangul farze, oqros balaxze amozrdili<br />
oqrosave muxis xe masze mewamuli bafTiT<br />
Camokidebuli oqros sawmisiT, xis win<br />
mewamul Tvalebiani da kudiani piridan<br />
mewamuli cecxlismfrqveveli oqros<br />
gveleSapi; fars Tavs adgas isriani da<br />
jaWvisperangiani muzaradi oqros gvirgviniT;<br />
muzaradze _ oqros lomis Tavi; faris<br />
(1-141) garSemo, laJvardis sarCuliani oqros lambrekeni;<br />
fars qveS, laJvardis bafTaze oqros laTinuri asoebiT warwerili<br />
devizi <strong>anu</strong> legenda: ~HOC NOLI TANGERE~ (laT. _ ~ amas xeli ar<br />
axloT~); yovelive ganTavsebulia saTavado gvirgviniT Semkul<br />
saTavadove mantiaze. heroldiis departamentis sagerbe ganyofilebaSi<br />
110
kompozicias argonavtebis miTs ukavSirebdnen, vinaidan odiSis yofil<br />
mTavrebs Zveli kolxidis teritoriis mflobelebad miiCnevdnen.<br />
zustad aseTive gerbi oficialurad gaformda mis brwyinvaleba<br />
Tavad nikoloz dadian-mingrelskis saxelzec, mxolod, im<br />
gansxvavebiT, rom misi piradi gerbis muzaradis Tavze lomis<br />
nacvlead gveleSapis frTa aris gamosaxuli 373 . orive gerbi ~saerTo<br />
sagerbis~ 1885 wlis 19 ianvars gamocemul XIII tomSi Sevida 374 .<br />
ramdenime aTeuli wlis Semdeg, ufro zustad ki 1906 wels gerbebi<br />
sagerbe ganyofilebis mier Sedgenil ~umaRlesad damtkicebuli~<br />
gerbis mflobeli ruseTis imperiis Tavadaznaurebis oTxtomeul<br />
dasuraTebul nusxaSic moTavsda 375 . mingrelskebis gerbis es varianti,<br />
farsgare Sesamkoblebis gareSe mixeil vadbolskis 376 , srulad ki i.<br />
borisov-ilinsa 377 da stanislav dumins 378 aqvT gamoqveynebuli.<br />
absoluturad gansxvavebul suraTs<br />
vxedavT v. cixinskis ~kavkasiur sagerbeSi~ _<br />
dadianebis axali Stos zemoT aRwerili gerbis<br />
garda aq am sagvareulos mikuTvnebul kidev sam<br />
erTurTisgan sakmaod gansxvavebul sagerbe<br />
kompozicias vxvdebiT 379 : I _ gakveTilgadakveTili<br />
faris zeda marjvena nawilSi<br />
Sebrunebuli vaci, zeda marcxenaSi _<br />
Sebrunebuli afrebaSvebuli xomaldi, qveda<br />
marjvenaSi _ zRva marjvniv kldovani napiriT,<br />
qveda marcxenaSi ki _ sam koSkiani Ria<br />
karibWiani cixesimagre; II _ kadakveTili faris (1-142)<br />
zeda naxevari gakveTilia, faris zeda marjvena nawilSi _<br />
Sebrunebuli yalyze Semdgari cxeni, zeda marcxenaSi _ Sebrunebuli<br />
afrebaSvebuli xomaldi, qveda naxevarSi ki _kunZi Tu sveti, fari or<br />
farismtvirTvels, marjvnidan _ Seabjrul rainds, xolo marcxnidan<br />
_ cxens upyria, gerbs amkobs saTavado mosasxami saTavadove<br />
gvirgviniT; III _ ormagad gakveTili faris marcxena da marjvena<br />
nawilebi or-orjer, Sua nawili ki erTxel aris gadakveTili,<br />
marjvena mxaris zeda nawilSi _ skiptra, Suis zedaSi _ macxovris<br />
kvarTi, marcxenis zedaSi _ sfero, marjvena mxaris Sua nawilSi _<br />
Sebrunebuli yalyze Semdgari cxeni, Suis qvedaSi _ yalyze Semdgari<br />
cxeni, marcxenis SuaSi _ Sebrunebuli afrebaSvebuli xomaldi,<br />
marjvena mxaris qveda nawilSi _ alami, marcxenis qvedaSi _ saswori;<br />
fari saTavado gvirgviniT damSvenebuli saTavadove mosasxamiT aris<br />
garSemortymuli. gerbSi moTavsebuli xelisuflebis simboloebi _<br />
skiptra, sfero da saswori SesaZloa dadianebis, viTarc samegrelos<br />
mTavris <strong>anu</strong> umaRlesi suverenis titulze miuTiTebdes, qristes<br />
kvarTi ki, bagrationTa samefo saxlTan naTesaobaze. mingrelskebis<br />
gerbis es ukanaskneli yvelaze ufro rTuli varianti SedarebiT<br />
daxvewili heraldikuri formiT stanislav duminsac aqvs<br />
gamocemuli 380 .<br />
111
a b<br />
“dadian-mingrelskebis” gerbebis cixinskiseuli versiebi (1-143 a, b)<br />
samwuxarod sadReisod CvenTvis praqtikulad ucnobi da<br />
gaurkvevelia dadian-CiqovanTa cixinskiseuli geerbebis<br />
warmomavloba, cxadia mxolod, rom samive maTganSi dadianebis Zveli<br />
Stos gerbis zogierTi Semadgeneli figura (magaliTad: vaci,<br />
xomaldi, alami) aris Sesuli.<br />
32. Tavadi diasamiZe<br />
qarTul sagvareulo <strong>heraldika</strong>sTan<br />
dakavSirebuli wyaroebidan Tavad diasamiZeTa<br />
gerbi martooden v. cixinskis xelnawer<br />
~kavkasiis sagerbeSi~ gvxvdeba 381 : mTlian farSi<br />
marjvnidan isriT gamsWvaluli<br />
cecxlismfrqveveli mTa, faris eda marjvena da<br />
marcxena kuTxeebSi _ TiTo eqvsqimiani<br />
varskvlavi.<br />
~kavkasiis sagerbeSi~ moTavsebulis<br />
identuri diasamiZeebis gerbi aqvs<br />
gamoqveynebuli stanislav dumins ~ruseTis<br />
(1-144) imperiis saTavadaznauro sagvareuloebis~ qarTvel<br />
warCinebulT miZRvnil IV tomSi 382 .<br />
sagerbe kompoziciis Sesaxeb mxolod imis Tqma SeiZleba, rom<br />
faris centraluri figura _ isriT gamsWvaluli cecxlovani mTa,<br />
rusul heraldikur tradiciaSi jer kidev XVII saukunidan<br />
moyolebuli qarTlis emblemad iTvleboda (ix. zeviT: saqarTvelos<br />
samxareo gerbebi). Zneli saTqmelia ra mosazrebiT iqna Setanili<br />
diasamiZeebis sagvareulo gerbSi qarTlis samefos es, <strong>qarTuli</strong> da<br />
rusuli klasikuri heraldikisTvis uZvelesi simbolo, romelic<br />
TavisTavad amiranis igive promeTes miTis gansaxierebas warmoadgenda.<br />
33. erisTavi aragvisa<br />
aragvis erisTavTa gerbi Cvenamde moRweuli variantebis<br />
mravalferovnebiT gamoirCeva. amaTgan heraldikurad yvelaze<br />
daxvewili bunebrivia ruseTis<br />
112<br />
imperiis senatTan arsebuli
heroldiis departamentis sagerbe ganyofilebis mier 1895 wlis 1<br />
Tebervals damtkicebuli gerbia 383 : gakveTil-gadakveTili franguli<br />
fari, centrSi mcire frangulive fariT; mTavari faris zeda marjvena<br />
meoTxedis zurmuxtis TavSi _ oqros lomi, qveviT ki _ vercxlze<br />
laJvardis gadasafarebliani laJvardisave magida zed dadebuli<br />
oqros tariani da sevadis piriani swori xmliT; ZiriTadi faris II da<br />
III, zeda marcxena da qveda marjvena nawilebSi _ sevadis velze<br />
vercxlis, mewamul Sovebiani, samkoSkiani, Ria karibWiani da<br />
sarkmlebiani cixesimagre Sua koSkze aRmarTuli oqros dawvenili<br />
naxevarmTvariT, cixesimagris orive maxares _ TiTo oqros Subi<br />
bunikebiT maRla; qveda marcxena meoTxedSi _ vercxlze laJvardis<br />
talRovani qamari; mcire oqros velian farSi ki _ saqarTvelos<br />
samefos gerbi, gveleSapis gangmiravi wm. giorgi; mTavar fars<br />
aznaurul gvirgviniani aznauruli muzaradi adgas Tavs; muzaradis<br />
Tavi _ siraqlemis sami frTa, romelic erTmaneTze iribad<br />
gadajvaredinebuli ori oqros tariani da sevadis piriani swori<br />
xmliT aris datvirTuli; lanbrekeni _ vercxlis, laJvardis<br />
sarCuliT; fari or erovnul tansacmelSi gamowyobil qarTvel<br />
farismtvirTvels upyria; yovelives gars axvevia saTvado gvirgviniani<br />
saTavadove mosasxami. aRsaniSnavia, rom gerbis Tavdapirvel proeqtSi<br />
faris II da III-is garda I da IV maniwilebic erTmanetis identurebi<br />
iyo, gare Sesamkoblebidan ki mxolod saTavado mosasxami da<br />
gvirgvini figurirebda 384 .<br />
sanam gerbis Semdgom garCevas ganvagrZobdeT aRvniSnavT, rom<br />
aragvis erisTavTa gerbis Seqmnis magaliTze advilad SeiZleba<br />
gavadevnoT Tvali heroldiis deartamentSi sagerbe gamosaxulebebis<br />
Sedgenisa da damtkicebis procedurebs, ris etapebsac<br />
qvemoTmoyvanili sureTebiT vizualurad warmovadgenT.<br />
heroldiis departamentisTvis TviT erisTavTa gvaris mier<br />
miwodebuli, maTi sityviT Zveli sagvareulo gerbis mixedviT<br />
Sedgenili gamosaxuleba (1-145)<br />
113
a b<br />
heroldiis departamentSi Seqmnili proeqtebi (1-146 a, b)<br />
aragvis erisTavTa saboloo “umaRlesad damitkicebuli” gerbi (1-147)<br />
metad sainteresoa figurebis, gerbis blazonirebas darTuli<br />
ganmarteba: saqarTvelos gerbiani mcire fari aragvis erisTavebis<br />
saqarTvelos samefo dinastiasTan, bagrationebTan moyvrobaze<br />
miuTiTebs, magidaze dadebuli xmali _ erisTavis<br />
gamemkvidreobiTebul wodebaze, SubebiT Tanxlebuli cixesimagre _<br />
sagvareulos winaparTa sparselebTan brZolebSi gamovlenil<br />
samxedro gmirobasa da siqveleze, laJvardis talRisebri qamari ki _<br />
mdinare aragvze, romlis xeobis mflobelnic iyvnen aragvis-erisTavni<br />
da ~... romelis saxelwodebidanac momdinareobs maTi gvari, qsnis<br />
erisTavTagan gansxvavebiT~ 385 .<br />
gerbi ruseTSi vaxtang VI-is elCobis dros gadasaxlebul<br />
aragvelTa Stos warmomadgenlis poltavel Tavad mixeil anrias Ze<br />
eristovis saxelzea gacemuli. mTxovnels ~umaRlesad damtkicebuli~<br />
gerbis miRebis uflebis damadastureblad ramdenime saintereso<br />
cnoba mohyavs. mixeil aragvis-erisTavis sityvebiT, sagvareuloSi<br />
Semonaxuli gadmocemis mixedviT romis imperatorma iustinianem 574<br />
wels vinme ovsi rostovi oseTis samxreT nawilis erisTavad daniSna<br />
da mraval privilegiasTan erTad gerbic (sic) uboZa. iqve aRniSnulia,<br />
114
om numizmat viqtor langluasTan moyvanil qarTul monetaTa<br />
aRwerilobebsa da suraTebs Soris aragvis-erisTavebis mier moWrili<br />
monetebic aris dafiqsirebuli<br />
115<br />
386 .<br />
heroldiis departamentis saqmeTa Soris Semonaxul gerbis<br />
gacemis am dokuments Tan axlavs <strong>qarTuli</strong> gerbTmcodneobisTvis<br />
metad mniSvnelovani danarTi, romelzec aragvis-erisTavTa Zveli,<br />
saimperio mTavrobis mier damtkicebulis winamorbedi, adrindeli<br />
gerbia aRbeWdili: gakveTil-gadakveTili franguli faris zeda<br />
marjvena meoTxedSi _ oqroze TeTr cxenze amxedrebuli gveleSapis<br />
gangmiravi wm. giorgis Semobrunebuli xateba, zeda marcxenaSi _<br />
sevadis fonze gadasafareblian magidaze dadebuli oqros tariani da<br />
sevadis piriani swori xmali, qveda marjvenaSi _ laJvardze orive<br />
mxridan bunikebiT maRla dayenebuli TiTo sevadis SubiT<br />
Tanxlebuli vercxlis samkoSkiani cixesimagre, qveda marcxenaSi ki _<br />
zurmuxtis fonze dawolili macqerali lomi; fars gars akravs<br />
saTavado gvirgviniT Semkuli saTavadove mosasxami. Cvens xelT<br />
arsebuli monacemebiT SeuZlebelia aRwerili gerbis Seqmnis zusti<br />
TariRis dadgena, magram Cvenis varaudiT igi XVIII saukunis Sua<br />
xanidan XIX saukunis Sua wlebamde periodSi unda warmoqmniliyo.<br />
SesaZloa gerbi erekle II-is gacemulic iyos, vinaidan, rogorc<br />
cnobilia zog SemTxvevaSi erekle fars ~karta~-s uwodebs387 ,<br />
aragvelTa Zveli sagerbe fari ki formiT sworedac rom aSkarad<br />
erTgvar gragnils mogvagonebs.<br />
aragvis erisTavebis rusuli Stos _ eristov aragvi-ebis e. w.<br />
umaRlesad damtkicebuli gerbi ~saerTo sagerbis~ 1901 wlis 14<br />
Tebervals gamocemul XVI tomSi Sevida388 . mcire xnis Semdgom, 1906<br />
wels igi sagerbe ganyofilebaSi Sedgenil umaRlesad damtkicebuli<br />
gerbis mflobel TavadaznaurTa dasuraTebuli nusxis III tomSic<br />
ganTavsda389 .<br />
Cvens mier warmodgenil gerbTagan<br />
absoluturad gansxvavebuli gamosaxuleba mohyavs<br />
mixeil vadbolskis aragvel erisTavTa gerbad390 :<br />
gakveTil-gadakveTili franguli fari centrSi<br />
mcire frangulive fariT; mTavari faris pirvel,<br />
zeda marjvena meoTxedSi _ an<strong>anu</strong>ris eklesia mis<br />
Tavze gamosaxuli gvirgviniT, meore da mesame, zeda<br />
marcxena da qveda marjvena nawilebSi _ tolmklava<br />
samyura jvari sami mxridan, zevidan da gverdebidan<br />
TiTo naxevarmTvariT Semofargluli, qveda<br />
marcxena meoTxedSi ki _ xelis mtevani mis Tavze<br />
aRbeWdili gvirgviniT, mcere farSi _ gveleSapis (1-148)<br />
gangmiravi wm. giorgis Semobrunebuli xateba.<br />
mocemul gerbSi wm. giorgis xatebis Sinaarsobrivi datvirTvis<br />
Sesaxeb ukve visaubreT. an<strong>anu</strong>ris arqiteqtoruli kompleqsi<br />
bunebrivia farSi moTavsebulia, rogorc aragvis erisTavTa<br />
rezidencia. rac Seexeba danarCen figurebs, mixeil vadbolskis
azriT, xelis mtevani da gvirgvini Zalauflebis simboloebia, jvrisa<br />
da naxevarmTvareebis kompozicia ki qristianobis mahmadianobaze<br />
mZlavrobis gamomxatvelia 391 .<br />
v. cixinskis ~kavkasiur sagerbeSi~ aragvis erisTavebis<br />
sagvareulo heraldikisTvis daTmobil qveTavSi TviT am sagvareulos<br />
kuTvnili samive zemoT aRwerili gerbis garda sidamon-erisTavebis<br />
sagerbe fari da agreTve qsnis erisTavebis gerbis erT-erTi<br />
variantic aris CarTuli 392 . sidamon-erisTavebi qarTul wyaroebSi<br />
aragvel erisTavTa naTesavebad arian cnobilni 393 , amitom maTi<br />
gerbebis gverdi-gverd ganlageba gasakviri ar unda iyos, rac Seexeba<br />
qsnis erisTavTa simboloebis iqve gamosaxvas, amis Taobaze qveviT,<br />
maTi sagvareulo heraldikis mimoxilvisas visaubrebT.<br />
34. erisTavi guriisa<br />
guriis erisTavebis martivi, magram sakmaod originaluri da<br />
qarTul sagvareulo <strong>heraldika</strong>Si gamorCeuli gerbi mixeil<br />
vadbolskis aqvs dafiqsirebuli 394 : mTlian frangul farSi SeWurvili<br />
qveiTi xmliTa da fariT. gamosaxuleba imiT iqcevs yuradRebas, rom<br />
qarTul sagvareulo gerbebSi arc Tu ise xSiria mTliani,<br />
daunawevrebeli farebi masSi moTavsebuli erTaderTi figuriT.<br />
vadbolskis varianti (1-149) cixinskis varianti (1-150)<br />
guriis erisTavTa gerbs v. cixinskis ~kavkasiur sagerbeSic~<br />
vxvdebiT 395 . igi TiTqmis mTlianad emTxveva mTavar gurielTa kuTvnil,<br />
ramdenime erTmaneTisgan damoukidebel wyarodan cnobil sagerbe<br />
gamosaxeulebas. gansxvaveba mxolod imaSi mdgomareobs, rom<br />
xuTnawiliani faris bolo mexuTe, qveda marcxena nawilSi<br />
erisTavebis sagerbe farSi gurielTagan gamorCeviT, sasworis<br />
nacvlad ori iribad gadajvaredinebuli msxmoiare totia<br />
gamoxatuli. gurielebisa da guriis erisTavebis sagvareulo<br />
heraldikuri simbolikis esoden msgavsebas cixinski am gvarebis<br />
saerTo warmoSobiTa da monaTesaveobiT xsnis.<br />
guriis erisTavebis cixinskiseuli gerbi stanislav duminma<br />
gamoaqveyna ~ruseTis imperiis saTavadaznauro sagvareuloebis~ IV<br />
tomSi 396 . dumini gerbis mixeil vadbolskiseul variantsac icnobs,<br />
116
Tumca ratomRac ar mohyavs misi gamosaxuleba da martooden<br />
aRwerilobiT Semoifargleba.<br />
35. erisTavi qsnisa<br />
qsnis erisTavebis gerbis<br />
ramdenime nairsaxeobis nimuSi aris<br />
CvenTvis cnobili. oskar getlingis<br />
gliptikur koleqciaSi ori<br />
maTgania Semonaxuli<br />
117<br />
397 : pirveli _<br />
mTlian frangul farSi ori kldis<br />
mwvervalebze Semomdgari marjvena<br />
xelSi xmlis, xolo marcxenaSi<br />
(1-151 a, b) droSis mpyrobeli qveiTi mebrZoli,<br />
fari gasxivosnebul rvaqimian varskvlavzea moTavsebuli, yovelive ki<br />
_ saTavado gvirgvinian saTavadove mosasxamze; meore _ gakveTili da<br />
ormagad gadakveTili franguli faris zeda marjvena nawilSi _ mTis<br />
mwvervalze aRmarTuli droSa, zeda marcxenaSi _ cixesimagre mis<br />
Tavze gamosaxuli erTmaneTze iribad gadajvaredinebuli ori<br />
skiptriT, Sua marjvenaSi _ marjvnidan saltesebr dadebuli<br />
moRunuli xmali, Sua marcxenaSi _ faris mpyrobeli mklavis<br />
Semobrunebuli figura, qveda marjvenaSi _ saTavado mosasxami da<br />
gvirgvini, qveda marcxenaSi ki _ mTis mwvervalze Semomjdari<br />
frTebgaSlili arwivi; fars gars akravs saTavado gvirgviniT<br />
Semkuli saTavadove mosasxami.<br />
qsnis erisTavTa zeviT aRwerilebis identuri, TumcaRa<br />
sxvadasxva formiT Sesrulebuli gerbebi mohyavT jer v. cixinskis,<br />
xelnawer ~kavkasiis sagerbeSi~ 398 , Semdeg ki stanislav duminsac<br />
gamocemaSi ~ruseTis imperiis saTavadaznauro sagvareuloebi~ 399 .<br />
amasTan dakavSirebiT unda SeiniSnos, rom cixinski gerbis<br />
eqvsnawilian variants SecdomiT aragvis erisTavebs akuTvnebs400 ,<br />
amavdroulad orivegan _ cixinskisTanac da duminTanac imave<br />
eqsvnawilian sagerbe farSi, getlingiseuli dedanisgan gansxvavebiT<br />
figuraTa mdebareobaa gadanacvlebuli, aseve<br />
qsnis erisTavTa kuTvnili gerbis meore<br />
SedarebiT martivi variantis fari ki<br />
gasxivosnebul varskvlavze ar aris<br />
dadebuli. aqve davZendiT, rom duminis mier<br />
gamoqveynebul l. ServaSiZis mier<br />
Sesrulebul qsnis erisTavTa eqvsnawiliani<br />
gerbSi heraldikuri ferebi aris asaxuli.<br />
amis gamo gerbis am variantis calke<br />
blazonirebac mizanSewonilad miviCnieT:<br />
gakveTili da ormagad gadakveTili frang<br />
uli faris pirvel, zeda marjvena mewamuli<br />
(1-152)
velis mqone meeqvsedSi _ mwvane balaxze aRmarTuli sevadis<br />
Sovebiani oqros sam koSkiani cixesimagre, II nawilSi _ laJvardis<br />
fonzevercxlis mTis wverze alfrialebuli vercxlisave alami, III _<br />
laJvardze oqros faris mpyrobeli vercxlis mklavi, IV _ mewamulze<br />
oqros tariani da vercxlis piriani moRunuli xmali, V _ mewamulze<br />
oqros mTis mwvervalze Semomjdari oqrosave frTebgaSlili arwivi,<br />
VI _ oqroze saTavado mosasxami da gvirgvini.<br />
qsnis erisTavebis gerbs mixeil vadbolskic icnobs. misi<br />
avtorobiT gamocemul ~saqarTvelos heraldikur simbolikaSi~ am<br />
sagvareulos SedarebiT rTuli gerbis odnav saxecvlili variantia<br />
dafiqsirebuli 401 : gakveTil-gadakveTili oTxnawiliani franguli<br />
faris zeda marjvena meoTxedSi _ samkoSkiani cixesimagre mis Tavze<br />
gamoxatuli erTmaneTze iribad gadajvaredinebuli oris skiptriT,<br />
zeda marcxenaSi _ laJvardis fonze (feri heraldikuri daStrixviT<br />
aris gadmocemuli) mTebze aRmarTuli droSa, qveda marjvenaSi _<br />
niskartiT rtos mWereli frTebgaSlili arwiviT datvirTuli<br />
samwvera mTa da mis Tavze laJvardis fonze aRbeWdili faris<br />
mpyrobeli mklavi. rogorc vxedavT aqac CvenTvis ukve nacnobi<br />
figurebia, magram mAaTi ganlageba da faris dayofa ki gansxvavebuli.<br />
ioane batonisvilis mier gadmocemuli legendiT qsnis<br />
erisTavTa Soreuli warmoSobiT avareli winaprebi aRmosavleT romis<br />
imperatorma iustinianem maTive ajis safuZvelze mokavSireebad<br />
daigula da avarebs mtrad mokidebul qarTvelTa mefesTanac<br />
daazava 402 . gadmocema, rogorc qveviT vixilavT, mogvianebiT<br />
sagvareulo gerbSi aisaxa. sxvaTa Soris aqve asaRniSnavia, rom<br />
aragvis erisTavebic ruseTis imperiisgan ~umaRlesad damtkicebuli~<br />
gerbis misaRebad heroldiis departamentSi gagzavnil TavianT<br />
TxovnaSic imave sagvareulo legendas iSvelieben 403 . SesaZloa swored<br />
am ori warCinebuli gvarisTvis sadavod gamxdar gadmocemasTan<br />
dakavSirebulma gaugebrobebma daabnia ~kavkasiis sagerbis~ avtori,<br />
ris gamoc man qsnis erisTavebis gerbis erT-erTi varianti aragvelebs<br />
miakuTvna 404 . Tumca ioane batoniSvils saqarTveloSi maTi<br />
dawinaurebis sul sxva istoria mohyavs. qsnis erisTavebis gerbebSi<br />
Sesuli sagvareulo heraldikuri simboloebidan _ oskar getlingis<br />
saarqivo masalebSi Semonaxuli informaciis mixedviT _ or mTaze<br />
Semomdgari qveiTi, erisTavebis mier mdinare qsnis xeobis flobas<br />
aRniSnavs; kldeze aRmarTuli cixesimagre da skiptrebi _ ZAalasa da<br />
sidiades; droSa _ keisar iustinianes mier boZebul mTavarsardlis<br />
igive spaspetis (gavixsenoT rom, erekle II-iseul zeviT ganxilul<br />
gerbebSic droSa sazogadod spaspetobas niSnavda) alams; xmali _<br />
aseve iustinianesgan miRebul ~samarTlianobisa da simamacis~<br />
gamomxatvel saerisTavo maxvils; fariani mklavi _ samSoblos<br />
dacvas; mantia da gvirgvini _ ~mflobelobas da Tavadobas~; xolo<br />
arwivs ki niskartiT ~qsnis erisTavebis tituli~ uWiravs 405 .<br />
118
36. Tavadi vaCnaZe<br />
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~ Tavad vaCnaZeebis<br />
Semdegi saxis gerbia dafiqsirebuli 406 : gakveTilgadakveTili<br />
faris zeda marjvena da qveda marcxena<br />
meoTxedebSi _ mTaze aRmarTuli koSki, zeda marcxena<br />
nawilSi _ gasxivosnebul fonze gamosaxuli<br />
frTebdaSvebuli Citis Sebrunebuli figura, qveda<br />
marjvenaSi ki _ aseve Sebrunebuli pegasi. (1-153)<br />
37. Tavadi veziriSvili<br />
veziriSvilebis gerbi CvenTvis mxolod v. cixinskis xelnawer<br />
~kavkasiis sagerbedan~ aris cnobili 407 , saidanac igi Semdgom duminis<br />
~ruseTis imperiis saTavadaznauro sagvareuloebis~ mTlianad<br />
qarTul saTavado gvarebs daTmobil IV tomSic moxvda. Tavad<br />
veziriSvilebis gerbi ase gamoiyureba: mTlian frangul farSi<br />
aRmosavluri xmlis mpyrobeli mklavi, faris zeda marcxena kuTxeSi<br />
_ saswori, qveda marjvenaSi ki _ sfero, fars<br />
gars akravs saTavado gvirgviniT damSvenebuli<br />
saTavadove mosasxami.<br />
aRmosavluri tipis xmali sagvareulos,<br />
rogorc ioane batoniSvili gvamcnobs 408<br />
sparsul warmoSobaze unda miuTiTebdes.<br />
sainteresoa, rom erekle II-is mefobisas<br />
veziriSvilTa erT-erTi warmomadgeneli,<br />
erekleseul sigelSi III xarisxis Tavadad<br />
moxseniebuli giorgi veziriSvili samefo<br />
jalaTebis ufrosis Tavad giorgi ciciSvilis<br />
TanaSemwe iyo 409 .<br />
(1-154) aqedan gamomdinare SesaZlebeli xdeba sagerbe<br />
kompoziciis ganmartebac _ xmliani mklavi sasamarTlo (saswori) da<br />
saxelmwifo (sfero) xelisuflebis emblemebis TanxlebiT<br />
veziriSvilTa winapris Tanamdebobaze, samefo jalaTebis ufrosis<br />
TanaSemweobaze miuTiTebs.<br />
38. Tavadi TavdgiriZe<br />
TavdgiriZeebis gerbi CvenTvis v. cixinskis ~kavkasiis<br />
sagerbedan~ aris cnobili<br />
119<br />
410 : marjvnidan da marcxnidan iribad<br />
CamokveTili (wm. andrias jvrisebr oTxad danawevrebuli) faris zeda<br />
nawilSi _ malturi jvari, marcxenaSi _ qnari, marjvenaSi _<br />
Surduli, qvedaSi ki _ Ruza; fars Tavs adgas jvriani gvirgvini,<br />
xolo gars akravs saTavado mosasxami saTavadove gvirgviniT.<br />
cixinskize dayrdnobiT zustad aseTive sagerbe gamosaxulebas<br />
miakuTvnebs Tavad TavdgiriZeebs stanislav duminic411 .
gerbSi Sesuli bagratovanTa dinastiuri<br />
emblembi (qnari, Surduli) TavdgiriZeebis<br />
bagrationebTan naTesaobis Sesaxeb<br />
gavrcelebuli mosazrebis 412 gamomxatvelia.<br />
Tumanovis mtkicebiT TavdgiriZeTa winaprebs<br />
samefo gvirgvinis damdgmelis Tanamdeboba<br />
ekavaT 413 , SesaZloa swored am varaudze<br />
miuTiTebs fars dadgmuli gvirgvini, romelic<br />
vizualurad gruzinskebis ~umaRlesad<br />
damtkicebuli~ gerbis Semadgenel erT-erT<br />
detals _ qerubimebis xelT myof gvirgvins<br />
waagavs. (1-155)<br />
39. Tavadi TarxniSvili, Tarxan-mouravi, aznauri saakaZe<br />
sami erTmaneTis monaTesave gvaris _ Tavad TarxniSvilebis,<br />
Tavad Tarxan-mouravebisa da aznaur saakaZeTa<br />
120<br />
414 gerbebis ramdenime<br />
variantia dRemde SemorCenili. unda iTqvas, rom sakmaod<br />
garTulebulia am sagerbe nimuSTa TiToeul konkretul sagvareulos<br />
dabejiTebiT mikuTvneba. Tumca Cvens mier qvaTaxevis monastris<br />
teritoraze moZiebulia taZris kedelSi Catanebuli 1855 wliT<br />
daTariRebuli saflavis qva, romelzec gvardiis polkovnikis<br />
TavadiSvilis ioane luarsabis Ze Tarxan-mouravis gerbia<br />
amotvifruli: gakveTil gadakveTili franguli faris zeda marjvena<br />
meoTxedSi _ rkinis abjari, zeda marcxenaSi _ mamakacis Tavi, qveda<br />
nawilSi _ eklesia, qveda marcxenaSi ki _ cixesimagre; fars ukan ori<br />
droSa da zarbaznis lula aris amodebuli, fars qveS ki moRunul<br />
xmalze Camokidebuli sxvadasxvagvari ordenia gamosaxuli, es<br />
yovelive saTavado gvirgviniT Semkul saTavadove mosasxamzea<br />
ganTavsebuli.<br />
aRwerilisgan absoluturad gansxvavebuli gerbi<br />
mohyavs Tarxan-mouravebisad mixel vadbolskis<br />
~saqarTvelos heraldikur simbolikaSi~ 415 : gakveTilgadakveTili<br />
franguli faris zeda marjvena meoTxedSi<br />
_ yalyze Semdgar cxenze amxedrebuli Seabjruli<br />
Subosnis Semobrunebuli figura, zeda marcxenaSi _<br />
gaqceuli iremi, qveda marjvenaSi _ cixesimagre, qveda<br />
marcxenaSi ki _ afreb gaSlili xomaldi. am or gerbs<br />
saerTo mxolod cixesimagris figura aqvs. (1-156)<br />
v. cixinskis xelnawer ~kavkasiis sagerbeSi~ TarxniSvilebis,<br />
Tarxan-mouravebisa da saakaZeebis gvarebi erT qveTavSia<br />
gaerTianebuli, romelSic sagvareuloTa mokle istoriasTan erTad,<br />
kuTvnilebis yovelgvari dakonkretebis gareSe sami sagerbe faric<br />
aris ganTavsebuli. ori maTgani Cvens mier zeviT ganxilulebis<br />
msgavsia, mesame ki, miuxedavad zogierTi figuris (mxedari, iremi,<br />
cixesimagre) Tanxvdomisa _ sakmaod gansxvavebuli: gakveTili da
ormagad gadakveTili faris zeda<br />
marjvena nawilSi _ Semobrunebuli<br />
iremi, zeda marcxenaSi _ mxedari, Sua<br />
marjvenaSi _ ori mTa, Sua marcxenaSi _<br />
cixesimagre, qveda marjvenaSi _<br />
gragnilis mpyrobeli mklavi, rac<br />
Seexeba qveda marcxena nawils, igi<br />
kvadratebad aris dayofili.<br />
cixinskiseuli samive gerbi saTavado<br />
mosasxamiTa da gvirgviniT aris<br />
Semkuli 416 . aRsaniSnavia, rom ~kavkasiis<br />
sagerbeSi~ Tarxan-mouravebsa da<br />
TarxniSvilebs mikuTvnebuli gerbis im<br />
variantSi, romelic qvaTaxevis<br />
monasterSi mdebare saflavis qvazec<br />
(1-157) gvxvdeba, moTavsebuli mamakacis Tavi<br />
aSkarad waagavs am sami monaTesave gvaridan erT-erTis _ saakaZeebis<br />
saxelganTqmuli winapris ~didi mouravis~, giorgi saakaZis saxes.<br />
40. Tavadi TaqTaqiSvili<br />
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~<br />
TaqTaqiSvilebis gerbis ori erTmaneTTan<br />
vizualurad sakmaod axlo mdgomi<br />
gamosaxulebaa dafiqsirebuli. pirveli<br />
maTgani Semdegnairad gamoiyureba:<br />
gakveTili franguli faris marjvena mwvane<br />
(ferebi zogan avtoriseuli warwerebiT<br />
aris miTiTebuli) nawilSi amotrialebul<br />
naxevarmTvares samyura rusuli jvari<br />
adgas Tavs, mewamul marcxena naxevarSi ki<br />
_ koSkia gamoxatuli. gerbis meore<br />
variantic praqtikulad aRwerilis<br />
identuria: gakveTili franguli faris<br />
(1-158) (1-159) zurmuxtis marjvena nawilSi _ naxevarmTvare,<br />
laJvardis fonian macxenaSi ki _ cixesimagris kedeli da eklesia Tu<br />
koSki<br />
121<br />
417 .<br />
TaqTaqiSvilebis gerbis orive nairsaxeoba, heraldikurad ufro<br />
daxvewili formiT gamocemuli aqvs stanislav dumins, romelic,<br />
rogorc Tavad miuTiTebs, gamosaxulebebs v. cixinskis aris<br />
dasesxebuli418 .<br />
ioane batoniSvilis saqarTvelos saTavadaznauro gvarebis<br />
SemoklebiTi aRweris Tanaxmad TaqTaqiSvilebi qarTlSi<br />
gadmosvlamde gamahmadianebuli Taq aRad wodebuli samcxeli<br />
warCinebulni yofilan419 . SesaZloa ioane bagrationiseuli am cnobiT<br />
aixsnebodes TaqTaqiSvilebis gerbSi naxevarmTvaris figuris da
naxevarmTvarisa da jvris komoziciis ganTavseba. amotrialebul<br />
naxevarmTvareze Semodgmuli jvari ki bunebrivia mahmadianobaze<br />
qristianobis gamarjvebis sayovelTao simboloa.<br />
41. Tavadi TumaniSvili<br />
Tbilisis saqarTvelos istoriis<br />
saxelmwifo muzeumSi daculi oskar getlingis<br />
arqivSi Semonaxulia TumaniSvilebis<br />
sagvareulo gerbis, safosto markis saxiT<br />
Sesrulebuli, <strong>qarTuli</strong> heraldikisTvis metad<br />
saintereso samiode nimuSi. markaze aRbeWdil<br />
ovalur wreSi Tavad TumaniSvilTa gerbia<br />
Casmuli<br />
122<br />
420 : gakveTil-gadakveTili franguli<br />
faris zeda marjvena meoTxedSi _ oqroze<br />
sevadis Semobrunebuli ZaRli, zeda marcxenaSi<br />
_ laJvardze vercxlis sakalme, qveda<br />
marjvenaSi _ laJvardze oqros saswori, (1-160)<br />
qveda marcxenaSi ki _ oqroze bunebrivi feris sakalme frTis<br />
mpyrobeli sevadis mklavi bunebrivive Seferilobis xelis mtevniT;<br />
fars saTavado gvirgvini adgas Tavs, garSemo ki sagerbe<br />
lambrekenisebri oqros ornamenti axvevia. rogorc Cans am, ase vTqvaT<br />
sagerbe safosto markas sagvareulos warmomadgenlebi mimowerisas<br />
iyenebdnen epistoleze maTi vinaobis gamosaxatavad Tu<br />
xazgasasmelad, albaT daaxloebiT iseve rogorc es beWdis Tu luqis<br />
gamoyenebis SemTxvevaSi xdeboda xolme. getlingisave gliptikur<br />
koleqciaSi aris Semonaxuli TumaniSvilebis luqis beWedi<br />
sagvareulo gerbiT, romelic zeviT aRwerilisgan mxolod zeda ori<br />
meoTxedis ganlagebis urTierTgadanacvlebiT gamoirCeva. amasTanave,<br />
beWedze amotvifrul gerbs gars saTavado gvirgviniani saTavado<br />
mosasxami artyia, fari ki or farismpyrobel loms uWiravs421 .<br />
mixeil vadbolskis ~saqarTvelos heraldikur simbolikaSi~<br />
moyvanili TumaniSvilebis sagerbe fari xsenebul safosto markaze<br />
gamoxatuli gerbis identuria422 .<br />
v. cixinskisTanac aseTive sagerbe kompozicias<br />
vxvdebiT, Tumca ~kavkasiis sagerbeSi~ gerbis kidev<br />
erTi variantia dafiqsirebuli423 : gakveTilgadakveTili<br />
faris pirvel, zeda marjvena nawilSi _<br />
Semobrunebuli ZaRli, meoreSi _ sakalme, mesameSi _<br />
or koSkiani cixesimagre, meoTxeSi ki _ kalmiani<br />
mklavi da mis Tavze ganTavsebuli saswori;<br />
farismpyrobelebs ori lomi warmoadgens; fari<br />
saTavado mosasxamiTa da gvirgviniT aris Semkuli.<br />
gerbis figurebidan, sakalme da kalmiani mklavi mefis<br />
(1-161) karze TumaniSvilebis tradiciul Tanamdebobaze _<br />
mdivanbegobaze miuTiTebs. ZaRli erTgulebis sayovelTaod
aRiarebuli 424 simboloa, xolo saswori _ samarTlianobisa.<br />
42. Tavadi TurqestaniSvili<br />
1856 wels TurqestaniSvilebs<br />
sabolood daumtkices ruseTis imperiis<br />
Tavadis wodeba. maleve 1857 wlis 20<br />
dekembers gvaris rusuli, smolenskis Stos<br />
warmomadgenelma moyvarulma istorikosma da<br />
genealogma Tavadma nikoloz nikolozis Ze,<br />
aw ukve Turqestanovma saimperio senats<br />
sagvareulo gerbis damtkicebisa da ~saerTo<br />
sagerbeSi~ Setanis TxovniT mimarTa.<br />
dokuments Tan darTuli hqonda gerbuli<br />
gamosaxuleba, romelic moajis sityvebiT<br />
odiTganve gamoiyeneboda TurqestaniSvilebis<br />
sagvareuloSi: gadakveTili ovaluri, e. w. (1-162)<br />
italiuri<br />
123<br />
425 faris zeda naxevarSi _ laJvardze vercxlis dawvenili<br />
aRmosavluri xmali oqros tariT, qvedaSi ki _ saqarTvelos samefos<br />
wm. giorgis xatebiani gerbis absoluturad identuri kompozicia.<br />
sagerbe ganyofilebaSi wardgenili gerbis proeqti moiwones da<br />
misi ~umaRlesad~ <strong>anu</strong> imperatoris xelmoweriT dasamtkiceblad<br />
wesisamebr heroldiis departamentSi damatebiTi ganxilvisTvis<br />
ganamweses. Tumca, gaurkvevel garemoebaTa gamo TurqestaniSvilebis<br />
gerbi mainc ar damtkicebula oficialurad. amis Sedegad sadReisod<br />
~saerTo sagerbis~ nacvlad TurqestaniSvilebis gerbi vladimer<br />
lukomskis mier organizebul sagvareulo sagerbe proeqtebis<br />
fondSia moTavsebuli426 , romelic Tavis mxriv 1917 wlis Semdgom<br />
peterburgSi Camoyalibebuli sagerbe muzeumis nawils Seadgens.<br />
gerbis saboloo damtkicebas SesaZloa erTgvarad win<br />
aRdgomoda rusuli heraldikisTvis faris sakmaod ucxo da metad<br />
iSviaTi (~saerTo sagerbeSi~ mxolod erTi, iusupovebis sagerbe faria<br />
amgvari), ovaluri forma. miuxedavad yvelafrisa TurqestaniSvilebis<br />
kuTvnili gerbuli kompozicia ueWvelad SegviZlia miviCnioT<br />
WeSmarit gerbad da ara ubralod sagerbe proeqtad, vinaidan igi<br />
Tumc ki ~umaRlesad~ ara, magram saxelmwifo organos _ senatis<br />
sagerbe ganyofilebis mier mainc datkicda. am mosazrebas erTi friad<br />
sayuradRebo cnobac umagrebs zurgs: arsebobs vaxtang VI-is<br />
diplomatiuri misiis erT-erTi wevris Tavad baadur<br />
TurqestaniSvilis ruseTis samxedro samsaxurSi Camdgari Zis _<br />
mixeilis 1772 wliT daTariRebuli werili, romelsac Tan axlavs<br />
luqis beWedi avtoriseuli gerbiT. Cvenamde dazianebuli saxiT<br />
moRweuli gamosaxulebidan mxolod saTavado mosasxamiTa da<br />
gvirgviniT Semkobili polonurad wodebuli formis gadakveTili<br />
fari ganirCeva. samwuxarod sruliad waSlilia farsSida elementebi,<br />
ris gamoc dabejiTebiT ver vityviT, rom es kompozicia
TurqestaniSvilebis mogviano XIX saukuniseuli gerbis identuria,<br />
Tumca faris Tarazulad or naxevrad kveTa nawilobriv mainc<br />
migvaniSnebs amaze 427 .<br />
Tavad TurqestaniSvilebis zeviT aRwerili sagvareulo gerbi,<br />
faris tipisa da farsgare atributebis sruliad umniSvnelo<br />
cvlilebebiT mixeil vadbolskisac da v. cixinskisac aqvT<br />
dafiqsirebuli TavianT naSromebSi, Sesabamisad _ ~saqarTvelos<br />
heraldikur simbolikaSi~ 428 da ~kavkasiis sagerbeSi~ 429 . mogvianebiT<br />
gerbi stanislav duminis TaosnobiT gamocemul ~ruseTis imperiis<br />
saTavadaznauro sagvareulobis~ IV tomSic Sevida 430 .<br />
Tavis droze sagerbe ganyofilebas<br />
dasamtkiceblad SeTavazebuli gerbis gamosaxuleba,<br />
saTavado farsgare SesamkoblebiTurT oskar<br />
getlingis gliptikur koleqciaSi moxvedril<br />
TurqestaniSvilebis kuTvnil luqis beWedzec aris<br />
amotvifruli 431 . (1-163)<br />
TurqestaniSvilebis gerbSi ganTavsebuli figurebidan wm.<br />
giorgis xateba, rogorc saqarTvelos samefos simbolo, gvaris<br />
erovnebaze <strong>anu</strong> qarTvelobaze unda miuTiTebdes, aRmosavluri xmali<br />
ki, SesaZloa, viTarc ioane batoniSvili gvamcnobs am sagvareulos<br />
aRmosavleTidan _ Turqestanidan warmomavlobaze 432 . miT umetes, rom<br />
ruseTis imperiaSi gavrcelebul sagvareulo gerbebSi Semavali<br />
mravalferovani orientalisturi emblemebi (magaliTad:<br />
naxevarmTvare, aRmosavluri tipis xmali da sxv.), Cvens SemTxvevaSi<br />
aRmosavluri xmali, xSirad mianiSnebda xolme ama Tu im<br />
sagvareulos Tundac Soreul aRmosavlur an muslimur<br />
warmoSobaze 433 .<br />
(1-164)<br />
43. Tavadi kavkasiZe<br />
kavkasiZeebis sagvareulo gerbi v. cixinskis<br />
~kavkasiis sagerbem~ Semogvinaxa 434 : martiv frangul<br />
farSi lomia gamosaxuli; fars saTavado<br />
mosasxami da gvirgvini amSvenebs.<br />
kavkasiZeebs zustad aseTive gerbs akuTvnebs<br />
cixinskis dasesxebuli stanislav duminic<br />
~ruseTis imperiis saTavadaznauro<br />
sagvareuloebis~ IV tomSi 435 .<br />
44. Tavadi kvinixiZe<br />
kvinixiZeebis gerbs mxolod v. cixinskis xelnaweridan<br />
vicnobT<br />
124<br />
436 : ~kavkasiis sagerbeSi~ ganTavsebuli gerbebisTvis Cveul
polonur farSi gragnili ustaris mpyrobeli mklavia gamosaxuli,<br />
faris TavSi ki ruseTis saimperio<br />
orTaviani arwivi aris aRbeWdili;<br />
mTlianad fars saTavado gvirgviniT<br />
Semkuli saTavadove mosasxami akravs gars.<br />
kompoziciis Sinaarsi Cvenis azriT<br />
ufro cxadi gaxdeba Tu v. cixinskis mierve<br />
moyvanil cnobas gaviTvaliswinebT, romlis<br />
mixedviTac Tavadi daviT kvinixiZe imereTis<br />
mefis solomon II-is sruluflebiani<br />
warmomadgeneli iyo ruseTis saimperatoro<br />
karze 437 . aqedan gamomdinare orTaviani<br />
arwivi ruseTis imperias, gragniliani<br />
mklavi ki diplomatiur misias unda gamoxatavdes. (1-165)<br />
45. aznauri laSqaraSvili<br />
laSqaraSvilebis 1799 wlis 24 ivniss ruseTSi oficialurad<br />
damtkicebuli gerbi Semdegnairad gamoiyureboda: gadakveTili<br />
franguli faris zeda naxevarSi _ laJvardze oqros naxevarmTvare,<br />
qvedaSi _ mewamulze aziur samosiani, qamarze xmal Sebmuli kaci<br />
marjvena xelSi joxiT, marcxenaSi ki _ palmis totiT; fars Tavs<br />
adgas saaznauro muzaradi saaznaurove gvirgviniTa da siraqlemis<br />
sami frTiT; fars amasTanave Semorymuli aqvs oqros sarCuliani<br />
mewamuli lambrekeni.<br />
aznaur laSqaraSvilebis gerbi<br />
damtkicebisTanave Sevida ~ruseTis<br />
imperiis saTavadaznauro sagvareuloebis<br />
saerTo sagerbis~ 1799 wlis 7 dekembers<br />
gamocemul IV tomSi<br />
125<br />
438 . igive gerbi<br />
saukuneze meti xnis Semdgom 1906 wels<br />
ruseTis imperiis senatTan arsebuli<br />
heroldiis departamentis sagerbe<br />
ganyofilebaSi Sedgenili damtkicebuli<br />
gerbis mflobeli Tavadaznaurebis<br />
dasuraTebuli oTxtomeuli nusxis III<br />
tomSic ganTavsda439 (1-166)<br />
. ~saerTo sagerbeSi~<br />
dafiqsirebuli gerbisebri heraldikuri<br />
kompozicia, farsgare SesamkoblebiTurT oskar getlingis arqivSi<br />
dacul gliptikur koleqciaSi Sesul laSqaraSvilebis kuTvnil<br />
luqis beWedzec aris amotvifruli440 .<br />
cnobili rusi heraldisti lakieri, ~saerTo sagerbeSi~<br />
moyvanil monacemebze dayrdnobiT gvamcnobs, rom laSqaraSvilebi<br />
laSqaraSvil-bibilurebis Zveli <strong>qarTuli</strong> aznauruli gvaridan<br />
warmodgebian. Tumca, Cvens mier zeviT ukve aRweril bibilurebis
paralelizmi ar SeiniSneba. lakieri laSqaraSvilTa<br />
gerbs nawilobriv metyvelad miiCnevs. igi miuTiTebs,<br />
rom mocemuli gvaris semantikuri mawarmoebeli sityva<br />
~laSqar~-i qarTulad mebrZols niSnavs da rom,<br />
swored aqedan gamomdinare gamoisaxa sagerbe faris<br />
qveda nawilSi SeiaraRebuli qveiTis figura 441 .<br />
/laSqaraSvilebis gerbiani beWedi getlingis arqividan/ (1-167)<br />
46. Tavadi lioniZe<br />
Tavad lioniZeTa gerbi erT-erTi uZvelesia qarTul<br />
sagvareulo <strong>heraldika</strong>Si. igi erekle II-is mier jer kidev 1779 wels<br />
eboZa gvaris TvalsaCino warmomadgenels XVIII-XIX saukuneebis mijnis<br />
saqarTvelos gamoCEnil saxelmwifo moRvawes solomon lioniZes. mis<br />
mier erevnis brZolaSi gamovlenili samxedro simamacisa da mtrisgan<br />
miyenebuli WrilobebisTvis Tavadis titulTan erTad miRebuli es<br />
gerbi erekleseul sigelSi amgvarad aris aRwerili: ~Rerbi<br />
vaJkacobisa _ Rerkules aRWurvili laxtiTa da Semoxveuli lomis<br />
tyaviTa da saTavadoTa gvirgviniTa~ 442 . (1-168)<br />
gerbis gamosaxuleba, saTavado gvirgvinis gareSe mixeil<br />
vadbolskis cnobil monografiaSi _ ~saqarTvelos heraldikuri<br />
simbolika~ aris gamoqveynebuli 443 .<br />
lioniZeebis sagvareulo gerbis sruliad<br />
saxecvlil nimuSs vxvdebiT v. cixinskis<br />
~kavkasiis sagerbeSi~ 444 : gakveTil-gadakveTili<br />
faris zeda marjvena nawilSi _ gvirgvinosani<br />
mwoliare Semobrunebuli lomi, zeda marcxenaSi<br />
_ frinveli niskartSi WiayeliT, qveda<br />
marjvenaSi _ orTaviani frTebgaSlili arwivi<br />
klanWebSi skiptriTa da sferoTi, Tavebs Soris<br />
zeviT ki gvirgviniT, qveda marcxenaSi _ wina<br />
TaTebiT TeTri almis mpyrobeli cxvari.<br />
stanislav duminis TaosnobiT gamocemuli (1-169)<br />
~ruseTis imperiis saTavadaznauro sagvareuloebis~ saqarTvelos<br />
saTavado saxlebs miZRvnil IV tomSi lioniZeTa gerbis orive zeviT<br />
aRwerili variantia moTavsebuli 445 .<br />
47. grafi, aznauri loris-meliqiSvili (loris-melikov)<br />
msxvili qarTleli Tavadebis meliqiSvilebis monaTesaved<br />
miCneuli 446 somxuri warmoSobis aznaurebis loris-meliqiSvilebis,<br />
ruseTSi loris-melikovi, 1864 wlis 10 aprils ~umaRlesad<br />
damtkicebuli~ gerbi ase gamoiyureboda:<br />
126
zurmuxtis velian frangul farSi<br />
mewamuli ~somxuri~ jvriT datvirTuli<br />
mewamul Tvalebiani da eniani oqros lomi<br />
marjvena TaTSi vercxlis amobrunebuli<br />
isriT, marcxenaSi ki vercxlisave mSvildiT;<br />
fars gars zurmuxtis sarCuliani oqros<br />
lmbrekeni axvevia, xolo Tavs saaznauro<br />
gvirgviniani saaznaurove muzaradi adgas;<br />
muzaradis Tavs farSi aRbeWdili lomis<br />
identuri figura warmoadgens. kompoziciis<br />
SemdgenelTa sityvebiT mwvane foni<br />
sagvareulos islamur warmoSobaze<br />
(1-170) miuTiTebs, lomi, viTarc iranis emblema _<br />
sparseTidan warmomavlobaze, isari da mSvildi _ ~gvaris winaparTa<br />
samsaxurze aRmosavleTSi~, jvari ki _ sasuliero wodebaze<br />
somxeTSi<br />
127<br />
447 . aqve davZendiT, rom isris figura loris-meliqiSvilebis<br />
farSi SesaZloa Tavad meliqiSvilebis gerbidan iyos gadmoRebuli448 .<br />
aRsaniSnavia, rom gerbis Seqmnis procesSi Tavdapirvelad,<br />
aRwerilisebri faris TavSi dawvenili maxvilic iyo gamoxatuli449 ,<br />
xolo erT-erT proeqtSi jvari lomis sxeulis nacvlad faris zeda<br />
marjvena Tavisufal kuTxeSi mdebareobda450 , Tumca sabolood amgvari<br />
proeqtebi uaryofil iqna.<br />
aznaur loris-meliqiSvilebis gerbis gamosaxuleba Sesulia<br />
~saerTo sagerbeSi~ mouTavsebeli oficialurad dadgenili<br />
sadiplomo gerbebis gansakuTrebuli sagerbis VIII tomSi451 da<br />
amasTanave, damtkicebuli gerbis mflobeli saTavadaznauro gvarebis<br />
dasuraTebul nusxaSic452 .<br />
zemoT aRweril gerbs v. cixinskic icnobs. igi aznaur lorismeliqiSvilebs<br />
Tavad meliqiSvilebis naTesavebad miiCnevs da amis<br />
gamo maTi sagvareulo sagerbe farebi ~kavkasiis sagerbeSi~<br />
erTmaneTis gverdigverd aqvs ganTavsebuli453 .<br />
1877-1878 wlebSi TurqeTTan omSi<br />
Tavis gamoCenisTvis mixeil tarielis Ze<br />
loris-meliqiSvils (loris-melikovs)<br />
imperatorma aleqsandre II-m<br />
grafobasTan erTad 1880 wlis 17 ianvars<br />
titulis Sesaferisi gerbic uboZa:<br />
gakveTil-gadakveTili polonuri<br />
gragnilkuTxovani faris I da IV<br />
nawilebSi _ loris-meliqiSvilebis<br />
Zveli aznaurobis droindeli<br />
sagvareulo gerbi, II - III meoTxedebSi<br />
ki _ oqroze ori<br />
iribadgadajvaredinebuli mewamuli<br />
maxvili oTxi sevadis kbilanebiani<br />
koSkis TanxlebiT; fars adgas sagrafo (1-171)
gvirgvini sami sagrafove dagvirgvinebuli muzaradiT; centraluri<br />
muzaradis Tavi _ naxevrad amoziduli saimperio arwivi mkerdze wm.<br />
andrias irdenis jaWvSemovlebuli oqros franguli fariT masSi<br />
moTavsebuli imperator aleqsandre II-is saxelis mewamuli venzeluri<br />
gamosaxulebiT, marjvena _ vercxlis isrisa da mSvildis mpyrobeli,<br />
mewamuli somxuri jvriT datvirTuli oqros lomis aseve naxevrad<br />
amoziduli figura, xolo marcxenaSi _ iribad gadajvaredinebuli<br />
mewamuli maxvilebiT datvirTuli sevadis koSki; Sua muzaradis<br />
lambrekeni sevadis da oqrosia, marjvenasi _ zurmuxtis da oqrosi,<br />
marcxenasi ki _ mewamuli da oqrosi; fari marjvndan farismpyrobel<br />
oqros loms uWiravs, xolo marcxnidan vercxlis martorqas;<br />
amasTanave farsukan oqro-sevadiani Sveul zoliani ori iribad<br />
gadajvaredinebuli droSaa ganlagebuli; yovelives qveviT<br />
zurmuxtis bafTaze oqros asoebiT gadmocemuli rusuli devizi _ ~С<br />
БОЯ ЗА БРАТЬЕВ ПО ХРИСТУ~ mdebareobs. blazonirebas darTul<br />
komentarSi ganmartebulia, rom maxvilebiani da<br />
koSkebiani simboluri kompozicia general mixeil<br />
loris-melikovis meTaurobiT ruseTis armiis mier<br />
TurqeTTan omisas yarsis aRebas aRniSnavs 454 .<br />
graf loris-melikovebis gerbi ~ruseTis<br />
imperiis saTAvadaznauro sagvareuloebis saerTo<br />
sagerbis~ 1885 wels gamosul XIII tomSi Sevida 455 .<br />
mogvianebiT gerbi sagerbe ganyofilebaSi Sedgenil<br />
damtkicebuli gerbis mflobeli warCinebuli gvarebis<br />
dasuraTebul nusxaSic moTavsda 456 . (1-172)<br />
loris-meliqiSvilebis sagrafo gerbis ori<br />
erTmaneTisgan mcired gansxvavebuli gamosaxuleba<br />
oskar getlingis gliptikur koleqciaSic gvxvdeba 457 .<br />
bolos davurTavdiT, rom sazogadod graf<br />
loris-melikovebis gerbi, rogorc Sinaarsobrivad<br />
ise vizualurad rusuli sagvareulo heraldikis<br />
erT-erT saukeTeso nimuSad iTvleba 458 .<br />
(1-173)<br />
48. Tavadi lorTqifaniZe<br />
lorTqifaniZeTa gerbis ori varianti aris cnobili CvenTvis v.<br />
cixinskis ~kavkasiis sagerbidan~ 459 . erT maTganze xmliTa da fariT<br />
SeWurvili qveiTi aris gamosaxuli, romlis farzec inglisis<br />
gerbisebri sami heraldikuri leopardia aRbeWdili. kompozicia<br />
cixinskis mier iqve moyvanili sagvareulo legendis gamoxatulebad<br />
unda vigulisxmod, vinaidan am gadmocemis mixedviT lorTqifaniZeTa<br />
sagvareulo inglisuri warmoSobisad miiCneva. aRwerili sagerbe fari<br />
da mas darTuli xsenebuli komentari avtoris mier aris gadaSlili<br />
urTierTmkveTi xazebiT, TviT teqsts ki zemodan rusulad aweria _<br />
128
~анекдот~. es yovelive mocemuli kompoziciis istoriulobasa da<br />
utyuarobaSi eWvis Setanis safuZvels iZleva.<br />
~kavkasiis sagerbeSi~ imave gverdze ganTavsebuli Tavad<br />
lorTifaniZeebis gerbis meore variantSi _ frangul farSi<br />
droSaaRmarTuli cixekoSki, mis qveS ki dawvenili moRunuli xmali<br />
aris gamosaxuli.<br />
49. Tavadi madaTovi<br />
ruseTis imperias mierTebamde saqarTvelos samefos qveSevrdomi<br />
somexi Tavadebis madaTovebis sagvareulo gerbis gamosaxuleba oskar<br />
getlingis gliptikur koleqciaSi aris Semonaxuli 460 : gakveTil<br />
gadakveTil marcniv iribad dawvenili italiuri igive ovaluri<br />
faris zeda marjvena meoTxedSi _ kirasa, zeda marcxenaSi _ futkari,<br />
qveda marjvenaSi _ sami SefoTlili xe, qveda marcxenaSi _<br />
erTmaneTze gadajvaredinebuli rto da xmali; fars saTavado<br />
gvirgvini adgas Tavs, ukan ki ordenis varskvlavi aqvs amodebuli;<br />
yovelives gars axvevia xmlebze dakidebuli bafTebiani ordenebi;<br />
mTeli es kompozicia aseve marcxniv iribad dawvenil TeTr droSazea<br />
ganTavsebuli, xolo TviT droSis miRma ori, erTi zurgisken<br />
Tavmobrunebuli, meore ki saxiT Semobrunebuli mwoliare lomi aris<br />
gamosaxuli. madaTovebis sagerbe legendas rusulenovani devizi _<br />
~ПОЛЬЗА, ЧЕСТЬ И СЛАВА~ warmoadgenda 461 .<br />
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~<br />
Tavad madaTovebis aseTive Seinaarsis,<br />
magram ufro gamartivebul da<br />
heraldikurad daxvewil variants<br />
vxvdebiT 462 . masSi, saTavado gvirgviniT<br />
damSvenebuli saTavado mosasxamis fonze<br />
or farismtvirTvel loms germ<strong>anu</strong>li<br />
tipis oTxad gakveTili fari uWiravs,<br />
romlis Semadgeneli nawilebi da<br />
figurebic zustad emTxveva Cvens mier<br />
zeviT aRwerili rTuli kompoziciis<br />
farsSida elementebs.<br />
(1-174)<br />
madaTovebis, ase vTqvaT getlingiseuli gerbi Tavisi formiT<br />
Zlier saintereso da originaluria qarTul sagvareulo<br />
<strong>heraldika</strong>Si. Cveni dakvirvebiT misi zogierTi Semadgeneli elementi<br />
(magaliTad: droSa, lomebi, xe, rto, xmali) da maTi ganlageba erekle<br />
II-is mier gacemuli sagerbe kompoziciebis aRwerilobebs mogvagonebs.<br />
figuraTa simbolikis Sesaxeb aqve isic unda iTqvas, rom futkris<br />
emblema, rogorc sayovelTad aris aRiarebuli, am SemTxvevaSic<br />
uTuod Sromismoyvareobis gamomxatvelia.<br />
129
50. Tavadi manveliSvili<br />
Tavad manveliSvilebis sagvareulo<br />
gerbi CvenTvis v. cixinskis xelnawer<br />
~kavkasiis sagerbedan~ aris cnobili 463 :<br />
gakveTil-gadakveTili faris zeda marjvena<br />
nawilSi _ Semobrunebuli cxeni, zeda<br />
marcxenaSi _ skiptrisebri figura, qveda<br />
marjvenaSi _ saswori, qveda marcxenaSi ki _<br />
aRmosavluri xmlis mpyrobeli mklavi; fars<br />
saTavado gvirgviniani saTavadove mosasxami<br />
akravs gars.<br />
~kavkasiis sagerbedan~ manveliSvilebis<br />
absoluturad identuri gerbi stanislav<br />
duminis gamocemaSi _ ~ruseTis imperiis<br />
(1-175) saTavadznauro sagvareuloebis~ IV tomSic<br />
Sevida 464 .<br />
51. Tavadi maqsimeniSvili<br />
maqsimeniSvilebis gerbi v. cixinskis<br />
~kavkasiis sagerbem~ Semogvinaxa 465 : gadakveTili<br />
faris zeda naxevarSi _ iribad ganTavsebuli<br />
droSa, qvedaSi ki _ cxvari; fars gars akravs<br />
saTavado gvirgviniT Semkuli saTavadove<br />
mosasxami.<br />
zustad aseTive sagerbe gamosaxulebas<br />
vxvdebiT cixinskis dasesxebul stanislav duminis<br />
~ruseTis imperiis saTavadznauro sagvareuloebis~<br />
IV tomSic 466 .<br />
52. Tavadi maRalaSvili<br />
(1-176)<br />
maRalaSvilebis gerbi v. cixinskis<br />
gamouqveynebel monografiaSi, ~kavkasiis<br />
sagerbeSi~ aris dafiqsirebuli<br />
130<br />
467 : gakveTil<br />
gadakveTili faris zeda marjvena meoTxedSi _<br />
saswori, zeda marcxenaSi _ cali zeaRmarTuli<br />
TaTiT sferos mpyrobeli zurgisken<br />
TavSetrialebuli e. w. araheraldikur<br />
marcxena mxares Sebrunebuli mtacebeli<br />
frinveli, qveda marjvenaSi _ erTmaneTze<br />
isrispirebiT maRla iribad gadajvaredinebuli<br />
ori isari, qveda marcxenaSi ki _ guli masze<br />
(1-177) Semodgmuli jvriT; fars gars akravs saTavado<br />
gvirgviniT damSvenebuli saTavado mosasxami.
Tavad maRalaSvilebis gerbis amgvarive gamosaxuleba aqvs<br />
gamocemuli stanislav duminsac, mxolod im gansxvavebiT, rom fars<br />
qveS laTinuri warweris _ ~HONNEUM ET DIGNITE~ (~Rirseba da<br />
keTilSobileba~) Semcveli sagerbe legenda <strong>anu</strong> devizi aris<br />
ganTavsebuli 468 .<br />
53. Tavadi mayaSvili<br />
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~<br />
mayaSvilebs miZRvnil qveTavSi arc maTi gerbia<br />
moyvanili da arc gvaris warsulTan<br />
dakavSirebuli istoriuli eqskursi, aRniSnulia<br />
mxolod, rom mayaSvilebi CaloyaSvilebis<br />
sagvareulodan momdinareoben 469 . samagierod<br />
stanislav dumins arno SafanJonze dayrdnobiT<br />
~ruseTis imperiis saTavadaznauro<br />
sagvareuloebis~ IV tomSi mayaSvilebs<br />
mikuTvnebuli Semdegi saxis sagerbe<br />
gamosaxuleba mohyavs: gakveTili franguli<br />
(1-178) faris marjvena naxevarSi _ rusuli samyura<br />
jvari, marcxenaSi _ gveleSapTan mebrZoli wm. giorgis xateba. iqve<br />
aRniSnulia, rom gerbi Tavad ColoyaSvilebis sagvareulo<br />
simbolikas emTxveva 470 . arada CvenTvis ramdenime sakmaod sando<br />
wyarodan _ mixeil vadbolski, v. cixinski, cnobili ColoyaSvilebis<br />
gerbi, romelsac qvemoT ganvixilavT, sruliad gansxvavebul<br />
kompozicias warmoadgens. rogorc Cans, savaraudod mayaSvilebisa da<br />
ColoyaSvilebis gerbebi arno SafanJonis naSromSi _ ~mcire goTas<br />
albomi~ Tanxvdeba erTmaneTs.<br />
54. Tavadi meliqiSvili<br />
Tavad meliqiSvilebis sagvareulo<br />
gerbi v. cixinski ~kavkasiur sagerbeSi~ aris<br />
dafiqsirebuli<br />
131<br />
471 : mTlian farSi<br />
amobrunebul (isrispiriT qveviT) isarze<br />
dadebuli erTmaneTze iribad<br />
gadajvaredinebuli xmali, tariT zeviT da<br />
Subi, bunikiT zeviT; faris garSemo _<br />
saTavado<br />
mosasxami.<br />
gvirgviniT Semkuli saTavadove<br />
cixinskis iqve aznaur lorismeliqiSvilebis<br />
kuTvnili 1864 wels ruseTis<br />
imperiaSi oficialurad damtkicebuli<br />
gerbic mohyavs, vinaidan mas, iseve rogorc (1-179)<br />
ioane batoniSvils472 , es ori sagvareulo _ meliqiSvili da lorismeliqiSvili<br />
saerTo somxuri warmoSobisad miaCnia. loris-
meliqiSvilebis (loris-melikovebis) saaznauro da sagrafo gerbebi<br />
zeviT ukve ganvixileT dawvrilebiT.<br />
meliqiSvilebis cixinskiseuli gerbi ~ruseTis imperiis<br />
saTavadaznauro gvarebis~ IV tomSi stanislav dumins aqvs<br />
gamoqveynebuli 473 .<br />
55. aznauri gabriel mirzaSvili<br />
1864 wlis 10 agvistos ruseTis umaRlesi saimperio<br />
xelisufelbis mier oficialurad damtkicda siRnaRis samazro<br />
saswavleblis damsaxurebuli zedamxedvlis aznaur gabriel<br />
mirzaSvilis gerbi: sevadis velis mqone franguli fari, gverdebze<br />
dayolebuli rva oqros monetiT <strong>anu</strong> e. w. bezantiT, mTavari faris<br />
SuaSi momcro frangulive oqros foniani fari erTmaneTze iribad<br />
gadajvaredinebuli ori mewamuli RuziT.<br />
gerbi Sesulia e. w. umaRlesad damtkicebuli, magram saerTo<br />
sagerbeSi Seutaneli sagvareulo gerbebis specialur krebulSi 474 .<br />
gabriel mirzaSvilis gerbis gamusaxuleba amasTanave,<br />
mogvienebiT sagerbe ganyofilebaSi Sedgenil damtkicebuli gerbis<br />
mflobeli sruliad ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis<br />
dasuraTebul nusxaSic aris ganTavsebuli 475 .<br />
56. aznauri ivane mirzaSvili<br />
rusEeTis imperiis SeiaraRebuli Zalebis 1829 wlis Turquli<br />
kampaniis dros muslim cxenosanTa polkis meTauris Tarjimanis,<br />
gubrniis mdivnisa da qarTveli aznauris ivane mirzaSvilis<br />
(mirzoevis) gerbi ~umaRlesad damtkicda~ 1843 wlis 13 marts:<br />
gadakveTili fraguli fari gakveTili qveda naxevriT; faris zeda<br />
mTlian nawilSi _ oqroze sevadis sanaxevrod amoziduli mewamul<br />
Tvalebiani da eniani frTebgaSlili arwivi, qveda marjvenaSi _<br />
mewamulze vercxlis Rrublidan, marcxnidan gamomdinare oqros<br />
tarian moRunul vercxlis xmal momarjvebuli oqros javSniani<br />
mklavi, qveda marcxenaSi ki _ laJvardze merkuris oqros kverTxi<br />
vercxlis frTebiT.<br />
aRwerili gamosaxuleba Setanili aris krebulSi, romelSic<br />
~ruseTis imperiis saTavadaznauro sagvareuloebis saerTo sagerbeSi~<br />
ar Sesuli Tumc ki oficialurad gaformebuli gerbebia<br />
ganTavsebuli<br />
132<br />
476 .<br />
ivane mirzaSvilis gerbi XX saukunis dasawyisSi heroldiis<br />
departamentis sagerbe ganyofilebaSi Sedgenil ~umaRlesad<br />
damtkicebuli~ gerbis mflobeli saTavadaznauro gvarebis<br />
ilustrirebul xelnawer nusxaSic aris moTavsebuli477 .<br />
gerbis Semadgeneli figurebidan xmliani mklavi, rogorc<br />
sabrZolo iaraRis Semcveli simbolo, Cveni azriT SesaZloa<br />
TurqeTTan omSi ivane mirzaSvilis monawileobas asaxavdes.
57. Tavadi miqelaZe<br />
miqelaZeTa gerbi yovelgvari komentaris gareSe v. cixinskis<br />
mohyavs ~kavkasiis sagerbeSi~ 478 : gakveTil-gadakveTili faris zedamarjvena<br />
moTxedSi _ droSa, zeda marcxenaSi _ koSki, qveda<br />
marjvenaSi _ saswori, qveda marcxenaSi ki _ erTmaneTze iribad<br />
gadajvaredinebuli skiptra da aRmosavluri xmali, teriT zeviT;<br />
fars gars akravs saTavado gvirgviniani saTavadove mosasxami.<br />
58. Tavadi mxeiZe<br />
CvenTvis cnobili <strong>qarTuli</strong> sagvareulo heraldikis wyaroebidan<br />
mxeiZeTa gerbs versad vxvdebiT. miuxedavad amisa stanislav dumins<br />
~ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis~ IV tomSi, rogorc Tavad<br />
miuTiTebs mxeiZeTa gvaris warmomadgenelTagan miRebuli informaciis<br />
safuZvelze maTi Semdegi saxis gerbi aqvs gamoqveyebuli 479 :<br />
gadakveTili franguli faris zeda orad gakveTili naxevris marjvena<br />
nawilSi _ lajvardze oqros qnari da vercxlis Surduli,<br />
marcxenaSi _ mewamulze oqros ori<br />
gvirgviniT Tanxlebuli Sveulad, tariT<br />
maRla gamosaxuli xanjali, faris qveda<br />
naxevarSi ki _ vercxlze sevadis ZaRli.<br />
saTavado gvirgviniani saTavado mosasxamiT<br />
garSemortymuli faris qveS vercxlis<br />
bafTaze sevadis laTinuri asoebiT<br />
gadmocemuli legenda <strong>anu</strong> devizi _ ~FACE<br />
TE IPSUM~ mdebareobs.<br />
gerbis warmomavloba da is, Tu<br />
ramdenad Seesabameba igi sinamdvileSi<br />
mxeiZeTa Zvel sagvareulo heraldikur<br />
simboloebs CvenTvis jer-jerobiT<br />
gaurkveveli rCeba.<br />
(1-180)<br />
59. Tavadi nakaSiZe<br />
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~<br />
nakaSiZeebis gerbi Semdegnairad gamoiyureba 480 :<br />
gakveTil-gadakveTili faris zeda marjvena<br />
meoTxedSi _ Sebrunebuli pelikani, zeda<br />
marcxenaSi _ spiralisebri figura (lokokina?),<br />
qveda marjvenaSi _ ori erTmaneTze macqerali<br />
frinveli, xolo qveda marcxenaSi _ kvlav<br />
pelikani; fari or farismtvirTvel loms upyria,<br />
yovelive ki saTavado gvirgviniT Semkul<br />
saTavadove mosasxamzea ganlagebuli. (1-181)<br />
133
sainteresoa, rom stanislav dumins<br />
~kavkasiis sagerbedan~ gadmoRebul aRweril<br />
gamosaxulebasTan erTad nakaSiZeTa gerbis<br />
arno SafanJoniseuli variantic mohyavs 481 :<br />
gakveTil-gadakveTili franguli faris<br />
pirvel da meoTxe nawilebSi _ sevadze,<br />
oqros gvirgvini da mis qveS, Sebrunebuli<br />
dawvenili aRmosavluri xmali, meoreSi _<br />
laJvardze, sami marcxnidan saltisebr<br />
ganTavsebuli vercxlis amotrialebuli<br />
naxevarmTvare, mesameSi ki _ mew<strong>anu</strong>l fonze,<br />
zurmuxtis miwaze gaqceuli Sebrunebuli<br />
(1-182) xari; fari saTavado gvirgviniani saTavado<br />
mantiiT aris garsSemoxveuli.<br />
60. Tavadi niJaraZe<br />
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~ moTavsebuli niJaraZeebis<br />
sruliad ukomentaro, metad Znelad gasarCevi da Zlier cudad<br />
Semonaxuli gerbis Sesaxeb martooden imis Tqma SeiZleba, rom<br />
saTavado grvirgvinian saTavadove mantiaze gamosaxuli mTliani<br />
sagerbe faris ZiriTad elements zurgze koSk Semodgmuli<br />
Sebrunebuli spilo unda warmoadgendes 482 . ~kavkasiis sagerbis~ garda<br />
gerbi qarTul sagvareulo <strong>heraldika</strong>sTan dakavSirebul arc erT<br />
CvenTvis nacnob wyaroSi ar gvxvdeba.<br />
61. Tavadi orbeliani<br />
orbelianebis sagvareulo <strong>heraldika</strong>, Cvens mier zeviT,<br />
tipologiurad pirobiTad gamoyofil da daxasiaTebul, gerbebis<br />
baraTaSvil-orbelianTa jgufs (g b-o j) ganekuTvneba. winamdebare<br />
naSromSi saTiTaod ganxiluli baraTaSvilebis, jambakurorbelianebisa<br />
da orbelianebis sagerbe farebi, maTSi ganTavsebuli<br />
figurebiT TiTqmis sruliad ar gamoirCeva erTmaneTisgan, sxvaoba ki<br />
ZiriTadad farsSida elementebis mdebareobasa da gadanawilebaSi<br />
vlindeba. am mxriv gamonakliss arc v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~<br />
Sesuli orbelianebis sagvareulo gerbi warmoadgens 483 : gakveTilgadakveTili<br />
faris zeda marjvena meoTxedSi _ mozidul<br />
mSvildisarze erTmaneTze iribad gadajvaredinebuli xmali da Subi,<br />
zeda marcxenaSi _ droSa, qveda marjvenaSi _ kedelSi isar gasobili<br />
koSki, xolo qveda marcxenaSi _ or ukana fexebze Semdgar loms<br />
Soris moTavsebuli sveti; fars saTavado gvirgviniT Semkuli<br />
saTavadove mosasxami akravs gars.<br />
134
msgavsi gamosaxuleba orbelianTa gerbisa<br />
mixeil vadbolskis ~saqarTvelos heraldikur<br />
sombolikaSic~ aris dafiqsirebuli 484 . mxolod, im<br />
gansxvavebiT, rom faris pirvel nawilSi or<br />
sworkuTxad gadajvaredinebul isarze, erTmaneTze<br />
iribad gadajvaredinebuli mSvildi da xmalia<br />
dadebuli; mesame meoTxedSi koSkis kedelSi isari<br />
ar aris SerWobili, meoTxeSi ki svetis cal mxares<br />
lomis nacvlad martorqaa aRbeWdili.<br />
/orbelianTa gerbi<br />
vadbolskis mixedviT/ (1-183)<br />
orbelianebis adreul sagvareulo heraldikur simbolikas<br />
somexi istorikosi da mkvlevari i. orbelianic exeba 485 . igi Tvlis,<br />
rom am gvaris, rogorc <strong>qarTuli</strong>, iseve somxuri Stoebis emblemas<br />
mtacebeli frinvelis _ orbis an arwivis gamosaxuleba warmoadgenda.<br />
i. orbeli didgvarovani qarTveli Tu somexi orbelianebis yofili<br />
mamulebis sakmaod vrcel teritoriaze Segrovebuli, adreuli da<br />
ganviTarebuli feodaluri epoqiT daTariRebuli metwil<br />
bareliefuri masalis miseul analizze dayrdnobiT, mocemul areSi<br />
mdebare sxvadasxva arqiteqturul Zeglebze datanebuli orbis Tu<br />
arwivis figurebs orbelianTa ~metyvel gerbad~ acxadebs. am<br />
mosazrebas misi SexedulebiT gvaris <strong>qarTuli</strong> JReradobac, ~orb-i~<br />
(qarT. _ mtacebeli frinveli) _ ~orb-eliani~ umagrebs zurgs.<br />
Zneli saTqmelia ramdenad axlos dgas WeSmaritebasTan somexi<br />
mkvlevaris orbelianTa sagvareulo <strong>heraldika</strong>sTan dakavSirebuli<br />
Tezisebi, magram erTi ram cxadia _ Tu Suasaukuneebamde arsebobda<br />
kidec tradicia orbelianTa dinastiur emblemad orbis, arwivis<br />
miCnevisa, am tradicias, rogorc Cans, XIX saukunemde mainc ar<br />
mouRwevia, vinaidan arc orbelianebis da arc maTi monaTesave<br />
gvarebis (baraTaSvili, jambakur-orbeliani) gerbebSi aranairi<br />
frinvelis figura ar gvxvdeba.<br />
62. aznauri piradovi<br />
~ruseTis imperiis saTavadaznauro sagvareuloebis saerTo<br />
sagerbes~ erT-erT ukanasknel, XVIII tomSi 486 qarTvel aznaurebad<br />
moxseniebuli piradovebis 1905 wlis 9 noembers oficialurad<br />
damtkicebuli gerbi Semdegnairad gamoiyureboda: oqros velian<br />
frangul farSi oqros samyura jvriT datvirTuli laJvardis<br />
sworkuTxa jvari 487 . aRwerili gamosaxuleba imperiis heroldiis<br />
departamentis sagerbe ganyofilebaSi Sedgenili e. w. umaRlesad<br />
damtkicebuli gerbis mflobeli warCinebuli gvarebis dasuraTebul<br />
xelnawer nusxaSic aris Setanili 488 .<br />
135
63. Tavadi ratiSvili<br />
<strong>qarTuli</strong> heraldikis CvenTvis cnobil wyaroebSi ratiSvilebis<br />
gerbis or variants vxvdebiT. erTi maTgani mixeil vadbolskis aqvs<br />
dafiqsirebuli, meore ki v. cixisnskis.<br />
mixeil vadbolskis ~saqarTvelos<br />
heraldikur simbolikaSi~ moTavsebuli Tavad<br />
ratiSvilebis sagvareulo gerbi amgvarad<br />
gamoiyureba: gakveTil-gadakveTili franguli<br />
fari centrSi mcire frangulive fariT; ZiriTadi<br />
faris zeda marjvena nawilSi _ mTis fonze,<br />
bazilikuri samlocvelo, romelsac faris<br />
mpyrobeli Seabjruli mklavi ifaravs, zeda<br />
marcxenaSi _ cixesimagris kedeli SuaSi koSkiT,<br />
qveda marjvenaSi _ lomTan Sebmuli moyme, qveda<br />
marcxenaSi _ Sebrunebuli gaqceuli iremi, mcire<br />
farSi ki _ xmlosani miqael mTavarangelozi 489 . (1-184)<br />
gerbs darTuli vadbolskiseuli ganmartebiT gerbis qveda or<br />
nawilSi ratiSvilebTan danaTesavebul-damoyvrebuli ori rusuli<br />
gvaris _ telepeevebisa da obolenskebis gerbebis elementebia<br />
Casmuli 490 . ZiriTadi faris zeda meoTxedabSi ganlagebuli zogierT<br />
figuras _ fariani mklavsa da cixe-koSks qsnis erisTavebis gerbis<br />
erT-erTi variantSic vxvdebiT. Cvenis varaudiT es movlena imiT<br />
aixsneba, rom ioane btoniSvilis monacemebiT ratiSvilebi qsnis<br />
erisTavebisgan momdinareoben 491 .<br />
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~<br />
ratiSvilebs sakmaod gansxvavebuli sagerbe<br />
kompozicia miekuTvnebaT: mTlian farSi<br />
kedelSi marcxnidan isar gasobili koSki;<br />
TviT fars saTavado gvirgviniani saTavado<br />
mosasxami akravs gars. cixinski ratiSvilebis<br />
erT baraTaSvil-orbelianTagan warmomdgar<br />
sagvareulod miiCnevs. amiT aixsneba<br />
ratiSvilTa sagerbe farSi gerbebis<br />
baraTaSvil-orbelianTa jgufisTvis<br />
damaxasiaTebeli erT-erTi ZiriTadi simbolos<br />
_ isriani koSkis ganTavseba 492 .<br />
(1-185) aqve unda SevniSnoT, rom, viTarc ukve aRiniSna<br />
ioane batoniSvilis mixedviT ratiSvilebi qsnis erisTavebs<br />
enaTesavebian. cixinski am mosazrebasac icnobs, magram sagerbe<br />
gamosaxulebis mixedviT Tu vimsjelebT upiratesobas etyoba ufro<br />
pirvel mosazrebas aniWebs.<br />
Tavad ratiSvilebis gerbis orive varianti stanislav duminis<br />
gamocemaSi _ ~ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis~ IV tomSic<br />
aris warmodgenili 493 .<br />
136
64. Tavadi robitaSvili<br />
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~<br />
robitaSvilebis sagvareulo gerbi<br />
yovelgvari ganmartebiTi teqstis gareSe<br />
aris moTavsebuli: mTlian frangul farSi<br />
pelikanis figura; fars gars akravs saTavado<br />
gvirgviniT Semkuli saTavadove mosasxami 494 .<br />
~kavkasiis sagerbes~ dasesxebul<br />
stanislav dumins robitaSvilebis gerbi<br />
~ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis~<br />
IV tomSi aqvs gamoqveynebuli 495 .<br />
(1-186)<br />
65. Tavadi rusiSvili<br />
rusiSvilebis gerbi CvenTvis v. cixinskis<br />
xelnaweri ~kavkasiis sagerbedan~ aris cnobili:<br />
mTlian farSi mosiarule martorqa <strong>anu</strong> monocerosi;<br />
fars saTavado gvirgviniT damSvenebuli saTavado<br />
mosasxami akravbs gars 496 .<br />
~kavkasiis sagerbedan~ Tavad rusiSvilebis<br />
gerbis zustad aseTive gamosaxuleba qarTul<br />
warCinebul sagvareuloebs miZRvnil stanislav<br />
duminis gamocemaSic aris Sesuli 497 . (1-187)<br />
(1-188)<br />
66. Tavadi savarsamiZe<br />
savarsamiZeTa sagvareulo gerbi v.<br />
cixinskis ~kavkasiis sagerbem~ Semogvinaxa:<br />
gakveTili fari TavSi, gaqceuli cxeniT,<br />
marjvena nakveTSi malturi jvriT<br />
datvirTuli da kenweroSi jvriTve<br />
dagvirgvinebuli svetiT, marcxenaSi ki sam<br />
Sveulad ganlagebul droSaze<br />
perpendikularulad dadebuli<br />
aRmosavluri maxviliT 498 .<br />
cixinskis literaturis saxiT<br />
savarsamiZeTa gerbis Sesaxeb damowmebuli<br />
aqvs “Дворянская родословная книга, т. IV”<br />
137
67. Tavadi sidamon-erisTavi<br />
sidamon-erisTavebi, rogorc zeviT<br />
aRvniSnavdiT (ix: erisTavi aragvisa)<br />
aragvis erisTavebis monaTesave saTavado<br />
gvarad miiCneva. amitom ar unda<br />
gavikvirvoT, rom v. cixinskis ~kavkasiis<br />
sagerbeSi~ maTi heraldikuri farebi<br />
erTmaneTis gverdigverd, aragvel<br />
erisTavTa sagvareulo simbolikas<br />
daTmobil qveTavSi aris ganlagebuli.<br />
cixinskis am jerac gamoucemel xelnawer<br />
naSromSi sidamon-erisTavebis kuTvnili<br />
Semdegi saxis originaluri gerbia<br />
warmodgenili: gakveTil-gadakveTili<br />
germ<strong>anu</strong>li fari, centrSi momcro malturi (1-189)<br />
jvriT; faris zeda marjvena nawilSi _ mxarze Sub gadadebuli<br />
mxedari, zeda marcxenaSi _ marcxnidan da marjvnidan TiTo SubiT<br />
Tanxlebuli cixesimagre mis Tavze gamosaxuli gvirgviniT, qveda<br />
marjvena meoTxedSi _ taxis eSvebiani moWrili Tavi, qveda marcxenaSi<br />
ki _ mSvildisris mpyrobeli Rrublidan gamomavali mklavi 499 .<br />
sidamon-erisTavebis saTavado gvirgviniTa da mosasxamiT<br />
Semkuli zustad aseTive gerbi stanislav dumins aqvs<br />
gamoqveynebuli 500 .<br />
aragvis erisTavebis sagvareulo gerbis sxvadasxva variantebisa<br />
da sidamon-erisTavebis sagerbe faris Semadgenel emblemebs Soris<br />
saerTo mxolod cixesimagris da Subebis figurebis meSveobiT<br />
Seqmnili kompozicia aris.<br />
68. Tavadi soloRaSvili<br />
soloRaSvilebis gerbi qarTul<br />
<strong>gerbTmcodneoba</strong>sTan dakavSirebuli Cvens<br />
xelT arsebuli wyaroebidan, martooden<br />
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~<br />
gvxvdeba 501 : gadakveTili faris qveda<br />
nawili orad aris gakveTili, faris zeda<br />
naxevarSi _ SefoTlili xe da joxze Tu<br />
xmalze dayrdnobili mamakacis figura,<br />
qveda marjvena nawilSi _ Ria WiSkriani<br />
cixe-koSki, qveda marcxenaSi ki _<br />
SemarTuli aRmosavluri xmlis<br />
mpyrobeli aRmosavluradve Semosili<br />
mamakaci; fars saTavado gvirgviniani<br />
(1-190) saTavado mosasxami akravs gars.<br />
138
69. Tavadi sumbaTaSvili<br />
v. cixinskis, ~kavkasiis sagerbeSi~<br />
sumbaTaSvilebis gerbis ori erTmaneTisgan<br />
mcired gansxvavebuli nimuSi aqvs<br />
moyvanili<br />
139<br />
502 . pirvel maTganSi: gadakveTili<br />
faris zeda naxevari orad aris gakveTili,<br />
xolo qveda _ samad, faris centrSi ki mcire<br />
franguli faria moTavsebuli; ZiriTadi<br />
sagerbe faris zeda marjvena nawilSi _ wina<br />
TaTebiT drSis mpyrobeli cxvari, zeda<br />
marcxenaSi _ frTebgaSlili mtredi<br />
zeTisxilis rtoTi niskartSi, qveda<br />
marjvenaSi _ xmal SemarTuli Sebrunebuli<br />
lomi, mis ferxTiT ki kverTxi da sfero, (1-191)<br />
qveda Sua nawilSi _ noes kidobani araratis mwvervalze, qveda<br />
marcxenaSi _ sferosa da skiptris mpyrobeli orTaviani<br />
gvirgvinosani arwivi, centralur mcire farSi ki _ RvTismSoblis<br />
xateba; farismpyroblebs ori lomi warmoadgens; yovelive ki<br />
saTavado gvirgviniani saTavadove mosasxamiT aris garSemortymuli.<br />
sumbaTaSvilebis gerbis meore cixinskiseuli varianti amgvarad<br />
gamoiyureba: gakveTil-gadakveTili fari SuaSi mcire fariT, mTavari<br />
faris zeda marjvena meoTxedSi _ Semobrunebuli gvirgvinosani<br />
heraldikuri leopardi, mis gverdiT ki samefo taxti, zeda<br />
marcxenaSi _ brWyalebiT xmlisa da rtos mpyrobeli frTebgaSlili<br />
arwivi niskartSi da Tavze TiTo gvirgviniT, qveda marjvena nawilSi<br />
_ abjris, droSebisa da iaraRis kompozicia, qveda marcxenaSi _<br />
xmliani lomi, mis gverdiT ki samefo taxti, skiptra da sfero,<br />
centralur mcire farSi _ mze, yovelives gars akravs saTavado<br />
gvirgviniT Semkuli saTavadove mosasxami.<br />
orive sagerbe gamosaxuleba ~ruseTis<br />
iperiis saTavadzanauro sagvareuloebis~ IV<br />
tomSi stanislav dumins aqvs<br />
gamoqveynebuli503 .<br />
ioane batoniSvilis cnobiT<br />
sumbaTaSvilebi somxuri warmoSobis Tavadebi<br />
arian504 . albaT swored amaze miu'TiTebs maTi<br />
gerbis erT-erT variantSi ganTavsebuli<br />
araratis mTisa da noes kidobanis kompozicia.<br />
amasTanave SesaZloa warRvnis legendas<br />
ukavSirdebodes niskartiT zeTisxilis totis<br />
mWereli mtredis figurac. saerTod<br />
(1-192) sumbaTaSvilebis gerbebi, gansakuTrebiT pirveli<br />
maTgani <strong>qarTuli</strong> sagvareulo heraldikisTvis sakmaod arqaulad<br />
gamoiyureba da amavdroulad kompoziciuradac imgvarad aris<br />
Sedgenili, rom Zneli warmosadgenia XIX saukuneSi iyos warmoqmnili.
Cvenis azriT mTeli rigi niSnebiT, magaliTad: figurebiT faris<br />
zedmetad gadatvirTuli nawilebiT an centrSi RvTismSoblis<br />
xatebis ganTavsebiT Tu vimsjelebT gerbi XVIII saukunes, ufro<br />
zustad ki <strong>qarTuli</strong> gerbTmcodneobis erekle II-is droindel periods<br />
unda davukavSiroT.<br />
70. Tavadi sulT<strong>anu</strong>miani<br />
somxuri warmoSobis qarTl-kaxeTis Tavad sulT<strong>anu</strong>mianTa gerbi<br />
erT-erTi uZvelesia qarTul sagvareulo <strong>heraldika</strong>Si. igi erekle IIis<br />
mier 1786 wels saTavado titulTan erTad Samir<br />
sulT<strong>anu</strong>mianisTvis aris boZebuli, specialuri sigeliT, romlis<br />
teqstic srulad mogvyavs qvemoT:<br />
~wyalobiTa RvTisiTa iesian daviTian solomonian pankratovanma<br />
saqarTvelos cxebuli mefis Teimurazis Zeman, mefeman qarTvelTaman<br />
da mefeman kaxTa kanonierma mbrZanebelman samcxe-saaTabagosaman,<br />
yazaxisa, borCalosi, SamSadilisa, kaxisa, Siraqisa, Sirvanisa<br />
mflobelman, ganjisa da erevnisa flobiT mpyrobel-mqonebelman<br />
meoreman iraklim (brZana): dae uwyodes yvelam, rom radganac axal<br />
julfeli sulTnis Svils Samirs da mis winaprebs winandeli Sahebis<br />
da nadirSahis dros hqondaT Cveni winaprebisa da Cveni siyvaruli da<br />
erTguleba mas Semdeg rac isini gadasaxldnen aziaSi, da radganac<br />
man (Samirma) amJamad kvlav gamoamJRavna Soreuli indoeTidan aseTive<br />
siyvaruli da erTguleba da mravalgvari samsaxuri Cvens samefos<br />
erTgulebiTa da sasargeblo cnobebs mowodebiT, amitom gviboZebia<br />
misTvis qarTveli Tavadis wodeba, raTa igi da misi kanonieri<br />
Svilebi, sadac ar iyvnen isini, datkben imave uflebebiT,<br />
upiratesobiT da pativiscemiT, rogoriTac STamomavlobiTi qarTveli<br />
Tavadebi (stkbebian) da Cven amiT (ama sigeliT) vuwyalobeT mas es<br />
gerbi: mrgvali fari oqros SuaguliTa da gemiT SuaSi. gemi niSania<br />
keTilsaqmisken mimarTuli keTildReobisa da mudmuvobisa. gemis<br />
SuaSi aRmarTulia klde, rogorc niSani simtkicisa, kldeze<br />
aRmarTulia mklavi _ niSani Zalauflebisa, xelSi durbindi, niSnad<br />
SorsmWvretelobisa. kldeze dargulia msxmoiare vaSlis xe<br />
pativiscemisa da nayofieri moqmedebis niSnad.<br />
vuwyalobeT ra mas yovelgvari Tavaduri upiratesoba Cven<br />
piradad movawereT xeli da davusviT samefo beWedi.<br />
dawerilia Cven sasaxleSi dedaqalaq tfilisSi Cveni<br />
mdivanbegis TumaniSvilis xeliT Samir sulTanis gujaspis Tavadis<br />
saxelze.<br />
qristes Sobidan 1786 wels. Cveni mefobis ormocdamesame wels,<br />
qoronikonsa 474~` 505 .<br />
sxvaTa Soris Samiri iyo erTi im somex didgvarovanTagani,<br />
romlebic erekle II-s Tavazobdnen qarTl-kaxeTisa da somxeTis erT<br />
politikur organizmad Camoyalibebas qarTvelTa prioritetiT.<br />
140
calke gvsurs SevCerdeT gerbSi Semavali gemis figuris<br />
simbolikis erekleseul ganmartebaze, romelic am emblemas<br />
~keTilsaqmisken mimarTuli keTildReobisa da mudmuvobisa~ niSans<br />
uwodebs. amasTan dakavSirebiT upriani iqneboda mogveyvana<br />
saerTaSoriso simbolikisa da emblematikis rusi specialistis v.<br />
poxliobkinis sityvebi _ ~pirvelyofili warmarTuli droidan<br />
moyolebuli yvela zRvispira xalxSi gemis emblematika dasaxuli<br />
miznis warmatebiT (благополучно) miRwevas aRniSnavda.~ aqedanve<br />
momdinareobs idioma: ~счастливого плавания~ 506 . agreTve sayovelTaod<br />
cnobilia, rom erekle mefis an misi raime saxis heraldikuri<br />
samsaxuris mier Sedgenili sulT<strong>anu</strong>mianebis sagerbe kompoziciis<br />
Semadgeneli klde _ sazogadod simbolurad simtkices ganasaxierebs,<br />
xe _ nayofierebas, siuxves 507 , mklavi ki Zalauflebas. rogorc<br />
vxedavT, heraldikuri simbolikis erekle II-iseuli xedva Tu<br />
ganmartebani absoluturad eTanxmeba saerTaSoriso emblematikur<br />
sistemas da simbolur cnobierebas.<br />
71. Tavadi favleniSvili<br />
favleniSvilebis gerbi v. cixinskis<br />
xelnaweri ~kavkasiis sagerbedan~ aris CvenTvis<br />
cnobili 508 : mTlian farSi _ SefoTlili xe<br />
garsSemoxveuli vaziT; fari saTavado<br />
mosasxamiTa da gvirgviniT aris Semkuli.<br />
gerbTan dakavSirebuli wyaroebis<br />
CamonaTvalSi v. cixinski vladimer lukomskis<br />
gliptikur, beWdebis koleqciasac ixseniebs.<br />
aqedan gamomdinare SesaZloa vivaraudoT, rom<br />
favleniSvilebis kuTvnili sagerbe<br />
gamosaxuleba aRbeWdili iyo maT sagvareulo<br />
(1-193) luqis beWedze, romelic, rogorc Cans lukomskis<br />
mier revoluciis Semdgom organizebuli e. w. sagerbe muzeumis<br />
eqsponatebs Soris iyo Semonaxuli. swored am muzeumis erT-erT<br />
Semadgenel nawils warmoadgenda xsenebuli gliptikuri koleqciac.<br />
sadReisod sagerbe muzeumis masalebi sanqt-peterburgis ruseTis<br />
saxelmwifo saistorio arqivis specialur fondSia daculi 509 .<br />
72. aznauri fanCuliZe<br />
mixeil vadbolskis mier ~saqarTvelos heraldikur<br />
simbolikaSi~ dafiqsirebuli fanCuliZeebis gerbi metad<br />
originaluria <strong>qarTuli</strong> sagvareulo gerbTmcodneobisaTvis:<br />
gakveTili polonuri faris TavSi _ frTebgaSlili arwivi, faris<br />
marjvena nawilSi _ erTmaneTze iribad gadajvaredinebuli mSvild-<br />
141
isari da kaparWi, marcxenaSi ki _ Sebrunebuli<br />
naxevarmTvare; fars gvirgviniTa da sami frTiT<br />
damSvenebuli muzaradi adgas Tavs 510 .<br />
aznaur fanCuliZeTa TiTqmis aseTive gerbi<br />
oskar getlingis gliptikur koleqciaSic<br />
gvxvdeba 511 . vadbolskiseul nimuSTan SedarebiT<br />
gansxvaveba imaSi mdgomareobs, rom fari, rusuli<br />
heraldikisTvis Cveuli franguli formisa aris,<br />
farsgare atributebs ki lambrekeni aqvs<br />
damatebuli. amgvarad, aRniSnuli elementebis<br />
gaTvaliswinebiT, fanCuliZeebis kuTvnil luqis<br />
beWedze amotvifruli gamosaxuleba ruseTis (1-194)<br />
imperiis klasikuri saaznauro gerbis iers iZens.<br />
garda amisa oskar getlingis arqivSi vadbolskis<br />
mier warmodgenilis absoluturad identuri sagerbe<br />
gamosaxulebiani beWedic aris daculi 512 ,<br />
romlidanac heraldikuri daStrixvis meSveobiT<br />
SevityobT, rom fanCuliZeebis gerbis Tavi oqros<br />
veliania, qveda marjvena ganakveTi ki _ mewamulisa.<br />
(1-195)<br />
73. Tavadi falavandiSvili<br />
falavandiSvilTa gerbi, SeiZleba iTqvas erTi klasikuri<br />
magaliTTagania imisa, Tu rogor gamoiyeneboda saqarTveloSi<br />
ruseTis imperiis mTavrobis mier daumtkicebeli sagvareulo gerbebi.<br />
am sagvareulos e. w. umaRlesad<br />
damtkicebuli gerbi arasdros hqonia.<br />
samagierod CvenTvis cnobilia maTi<br />
tradiciuli sagerbe simbolika, romelic<br />
protoierei TavadiSvil ioseb giorgis Ze<br />
falavandiSvilis (1765-1831 ww.) Tbilisis<br />
sionis sakaTedro taZris ezoSi mdebare<br />
saflavis qvazea amotvifruli. epitafia<br />
iqve gvamcnobs, rom ioseb falavandiSvili<br />
(1-196) 1831 wels gardacvlila, saflavis qvac imave<br />
drois aris da aqedan gamomdinare<br />
sagvareulo gerbic bunebrivia 1831 welze<br />
gvian mainc aRar Seiqmneboda.<br />
amrigad ueWvelad dgindeba, rom ukve<br />
XIX saukunis damdegisTvis<br />
falavandiSvilebs sakuTari klasikuri<br />
heraldikuri formis sagvareulo gerbi<br />
gaaCndaT: gakveTil-gadakveTili franguli<br />
faris zeda marjvena nawilSi kldeze<br />
aRmarTuli koSkia gamoxatuli, zeda<br />
marcxena meoTxedSi _ kvarcxlbekze (1-197)<br />
142
Semdgari kideebgafarToebuli, ~bolnurisebri~ jvari, mesameSi _<br />
iribad dadebuli moRunuli xmali tariT zeviT, meoTxeSi ki _<br />
kvarTi. aseTive gamosaxuleba Tbilisis sionis taZris ezos garda v.<br />
cixinskis ~kavkasiur sagerbeSic~ aris dafiqsirebuli 513 .<br />
falavandiSvilTa gerbs saflavis qvaze saeklesio atributika akravs<br />
gars, cixinskisTan ki _ saTavado gvirgviniT damSvenebuli<br />
saTavadove mantia. sxvaTaSoris v. cixinskis zustad aseTive sagerbe<br />
kompozicia mohyavs Tavad amirejibebis sagvareulo gerbis<br />
daxasiaTebisas, rasac igi imiT xsnis, rom amirejibebi swored<br />
falavandiSvilebisgan modinareoben da am gvaris erT-erT Stos<br />
warmoadgenen 514 .<br />
sainteresoa da amasTanave sakmaod ucnauric<br />
rom, mixeil vadbolskis Tavis wignSi ~saqarTvelos<br />
heraldikuri simbolika~ Tavad falavandiSvilTa<br />
gerbad zemoT aRwerilisgan sruliad gansxvavebuli<br />
gamosaxuleba mohyavs: gakveTil-gadakveTili<br />
franguli fari centrSi mcire fariT, zeda marjvena<br />
nawilSi _ sagvareulo (viTarc mas vadbolski<br />
uwodebs) cixesimagris koSkiani kedeli WiSkarSi<br />
Camdgari meomriT, zeda marcxenaSi _ sami Svidqimiani<br />
varskvlavi ori erTze, qveda marjvena meoTxedSi _<br />
(1-198) Semotrialebuli iremi, qveda marcxenaSi _ sartyeli<br />
marcxnidan, xolo mcire farSi ki _ Svid xuTqimian varskvlavs Soris<br />
moTavsebuli damxobili naxevarmTvare masze Semodgmuli jvriT 515 .<br />
samwuxarod sadReisod verafers vityviT imis Sesaxeb Tu ra<br />
wyaroebiT sargeblobda mixeil vadbolski am SemTxvevaSi, saidan aqvs<br />
mas moZiebuli falavandiSvilTa es originaluri gerbi da ratom<br />
sruliad ar emTxveva igi CvenTvis ukve cnobil 1831 wlamdel gerbs<br />
ioseb giorgis Zis saflavis qvidan da cixinskis xelnaweridan.<br />
74. Tavadi yaralaSvili<br />
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~<br />
moTavsebuli yaralaSvilebis gerbi Semdegnairad<br />
gamoiyureba 516 : gadakveTili faris zeda naxevarSi<br />
_ zurmuxtze oqros ori erTmaneTze iribad<br />
gadajvaredinebuli moRunuli xmali, tarebiT<br />
maRla, xolo qvedaSi _ mewamulze ori aseve<br />
iribad gadajvaredinebuli isari, maT Tavze ki<br />
dawvenili naxevarmTvare; fars saTavado<br />
gvirgviniani saTavado mosasxami akravs gars.<br />
aRsaniSnavia, rom am sagerbe kompoziciaSi, misi<br />
(1-199) Semadgeneli elementebis heraldikuri daStrixvis<br />
gziT faris nawilebisa da figurebis ferebi aris gadmocemuli, rac<br />
samwuxarod friad iSviaTi movlenaa ~kavkasiis sagerbeSi~.<br />
143
v. cixinskis mier dafiqsirebuli yaralaSvilebis zemoT<br />
aRwerili gerbi, yovelgvari cvlilebebis gareSe stanislav dumins<br />
aqvs gamoqveynebuli ~ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis~ IV<br />
tomSi 517 .<br />
ioane batoniSvili yaralaSvilebs Temur lengis laSqrobebis<br />
Jams saqarTveloSi ~Turqistanidan~ gadmosaxlebulebad miiCnevs 518 .<br />
amitom ar aris gamoricxuli, farSi moTavsebuli orientalisturi<br />
figura _ naxevarmTvare swored am cnobis gamomxatveli iyos.<br />
75. aznauri yaraSvili<br />
Zlier saintereso damtkicebuli gerbi hqonda qarTl-kaxeTis<br />
samefo karze dawinaurebul memkvidreobiT eqimebs aznaur<br />
yaraSvilebs <strong>anu</strong> ~yaraevebs~ 519 .<br />
darejan dedoflis mier karis eqimis ioane yaraSvilisadmi<br />
gacemuli ~mowmobis wignSi~, vkiTxulobT: ~miscemiesT, ese<br />
saqarTvelos aznaurTa ioanes, petres, andrias da antonis yaraevTa<br />
mad, romel miscemiaT maT winaparTa Tuisgan samkuidrod Rerbi ese,<br />
romelic gamoxatul ars farsa zeda ganyofil orad, marjveniT<br />
kerZo tredis fers mindorsa zeda ars gvel oqroisa amaRlebul<br />
msgavsi rvisa cifrisa Tavze marTviT da raodenme marjveniT kerZo<br />
midrekil, marcxeniT ukue Savsa mindorsa zeda marjvenisa xelsa Sina<br />
aRmoxdil xrmali vercxlisa ganmkveTrad miqceul marjveniT kerZo:<br />
pirvelsa mindorsa zeda guel mniSvnelobs aqimobiTsa mecnierebasa<br />
STYamomavlobaTa amaTTsa; meoressa zeda xeli hniSnavs samxedrosa<br />
Ruawlsa maTssa zena kerZo farisa guirguini aznaurobisa rigiTa<br />
dafunjulTa frTiTa guirguins queSe Slemi da mas Sina lati.<br />
xolo fari upyriesT marjveniT kerZo lomsa da marcxeniT<br />
kerZo mxedarsa aRWurvilsa, ese beWedi papasa maTsa aznaursa antoni<br />
yaraevsa da mamasa maTsa iosebs antonis Zes marad uxmariesT<br />
dasamtkiceblad werilTa maTTa.~ 520<br />
sabuTSi aRniSnulia, rom gerbi yaraSvilT ~winaparTa Tuisgan<br />
samkuidrod~ hqoniaT da mas jer kidev ioanes babua aznauri antoni<br />
moixmarda. aqedan gamomdinare safiqrebelia, rom sagvareulo<br />
simboloebis yaraSvilebs ukve XVIII saukunis dasawyisSive gaaCndaT,<br />
rac kidev erTi dasturia <strong>qarTuli</strong> sagvareulo heraldikuri<br />
simbolikis siZvelisa.<br />
75. aznauri yorRanaSvili<br />
1915 wlis 22 oqtombers daviT zurabis Ze yorRanaSvils da mis<br />
STamomavlobas saimperio mTavrobis mier oficialurad gaformebuli<br />
Semdegi saxis gerbi eboZa: laJvardis velian frangul farSi, oqros<br />
sami, erTi orze, rvaqimiani varskvlaviT Tanxlebuli vercxlis mTa<br />
144<br />
521 .<br />
1917 wlis revoluciis mijnaze Seqmnili gerbi ~ruseTis<br />
imperiis saTavadzanauro sagvareuloebis saerTo sagerbis~ erT-erT
ukanasknel, XX tomSi aris Sesuli 522 . mcire xnis Semdgom aznaur<br />
yorRanaSvilebis gerbi ~umaRlesad damtkicebuli gerbis mflobeli<br />
ruseTis imperiis saTavadzanauro gvarebis nusxis~ 1917 wels<br />
gamocemul damatebiT IV tomSic moTavsda 523 .<br />
76. Tavadi SalikaSvili<br />
SalikaSvilebis gerbis ramdenime<br />
nairsaxeoba aris dRemde SemorCenili. amaTgan<br />
ors v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~ vxvdebiT 524 .<br />
pirvel variantSi gadakveTili faris zeda<br />
naxevarSi _ naxevarmTvare da eqvsqimiani<br />
varskvlavi, qvedaSi _ erTmaneTze<br />
gadajvaredinebuli isari, xmali da Subi, gerbs<br />
saTavado gvirgviniani saTavadove mosasxami<br />
amSvenebs; meore cixinskiseul nimuSSi, romelSic<br />
daStrixviT nawilobriv heraldikuri ferebic<br />
aris gadmocemuli, gakveTil-gadakveTili<br />
(1-200) faris zeda marjvena meoTxedSi _<br />
mewamulze xmlisa da droSis mpyrobeli<br />
Sebrunebuli mxedari, zeda<br />
marcxenaSi _ oqros Tavi, qveviT ki laJvardze<br />
Sveulad gamoxatuli aRmosavluri xmali, qveda<br />
marjvena nawilSi _ aseve laJvardze wina TaTebiT<br />
droSis mWereli cxvari, qveda marcxenaSi ki _<br />
mewamulze talRovani qamari mis Tavze aRbeWdili<br />
mTliani wriT. (1-201)<br />
am ori sagerbe gamosaxulebis garda stanislav dumins Tavad<br />
SalikaSvilebis arno SafanJonis mier dafiqsirebuli, zemoT<br />
aRweril heraldikur farTagan meore variantis msgavsi gerbic aqvs<br />
gamoqveynebuli 525 : franguli faris pirvel<br />
meoTxedSi _ Sebrunebuli mxedari, meoreSi _<br />
iribad gadajvaredinebuli aRmosavluri<br />
xmali da gasaRebi, mesameSi _ jvriani droSis<br />
mpyrobeli cxvari, meoTxeSi _ qamari mis SuaSi<br />
da Tavze TiTo mTliani wriT; fars saTavado<br />
gvirgviniT Semkuli saTavadove mosaasxami<br />
akravs gars.<br />
(1-202)<br />
77. mTavari ServaSiZe<br />
1895 wlis 25 oqtombers ruseTis imperiis umaRlesma<br />
xelisuflebam oficialurad gaaforma ServaSiZeebis sagvareulo<br />
145
gerbi 526 : laJvardis velian<br />
frangul farSi legendaruli<br />
Zmebis dioskurebis emblema _<br />
Zveli berZnebis mier ~pilos~-ad<br />
wodebuli Tavsaburavis msgavsi,<br />
oqros ori Teqis qudia<br />
moTavsebuli, romelTagan orive<br />
TiTo oqrosave rvaqimiani<br />
varskvlaviT aris davirgvinebuli;<br />
fari or bizantiuri tipis<br />
farismtvirTvel grifons upyria,<br />
amasTanave fars Tavs adgas<br />
saaznauro muzaradi siraqlemis<br />
sami frTiT; lambrekeni _<br />
laJvardis, oqros sarCuliT;<br />
yovelive saTavado gvirgviniani<br />
saTavadove mosasxamiT aris garsSemoxveuli.<br />
/ServaSiZeTa gerbis proeqti heroldiis departamentis<br />
dokumentebidan/ (1-203)<br />
gerbi ~saerTo sagerbis~ 1901 wels gamocemul XVI tomSi<br />
Sevida<br />
146<br />
527 , mcire xnis Semdgom ki, 1906 wels _ ~umaRlesad<br />
damtkicebuli~ gerbis mflobeli ruseTis imperiis saTavadaznauro<br />
gvarebis dasuraTebuli nusxis III wignSic528 .<br />
oskar getlingis gliptikur koleqciaSi Semonaxuli<br />
ServaSiZeebis mrgvali formis sagerbe beWedze agreTve dioskurebis<br />
emblema aris amotvifruli heraldikuri faris gareSe529 .<br />
afxazeTis mTavrebis ServaSiZeebis oficialurad damtkicebuli<br />
gerbis sruli gamosaxuleba stanislav dumins aqvs gamocemuli<br />
ruseTis imperiis saTavadanauro sagvareuloebis~ IV tomSi530 . aseTive<br />
gerbi, oRond farsgare Sesamkoblebis gareSe ~saqarTvelos<br />
heraldikur simbolikaSi~ mixeil vadbolskisac aqvs<br />
gamoqveynebuli531 . ServaSiZeTa kuTvnil sagerbe kompozicias ~saerTo<br />
sagerbedan~ v. cixinskic icnobs532 .<br />
ServaSiZeebi, rogorc cnobilia afxazeTis mTavrebi iyvnen.<br />
saqarTvelos am mxaris centrs ki didi xnis ganmavlobaSi qalaqi<br />
soxumi, igive berZnuli kolonia dioskuria warmoadgenda. Zveli<br />
kolxidis am erT-erT umniSvnelovanes polisSi moWril monetebze,<br />
qalaqis saxelis mixedviT legendaruli Zmebis dioskurebis, Cvens<br />
mier aRwerili emblema aRibeWdeboda533 . swored aqedan gamomdinare<br />
ServaSiZeebma, viTarc soxumisa da mTlianad afxazeTis mflobelebma<br />
TavianT gerbSi Zmebi dioskurebis <strong>anu</strong> TviT qalaq soxumis,<br />
dioskuriis simbolo gamosaxes. sainteresoa, rom ServaSiZeebis<br />
sagerbe emblema _ miTiuri Zmebi dioskurebis qudebi, XX saukunis 60ian<br />
wlebSi soxumeli mxatvris nino mastitskaias mier Sesrulebuli<br />
leo ServaSiZis eqslibrisis kompoziciis nawils Seadgenda. es aris
faqtobrivad erTaderTi CvenTvis cnobili nimuSi sagerbe<br />
eqslibrisisa saqarTveloSi<br />
sainteresoa, rom ServaSiZeebis sagerbe emblema _ miTiuri Zmebi<br />
dioskurebis qudebi, XX saukunis 60-ian wlebSi soxumeli mxatvris<br />
nino mastitskaias mier Sesrulebuli leo ServaSiZis eqslibrisis<br />
kompoziciis nawils Seadgenda. es aris faqtobrivad erTaderTi<br />
CvenTvis cnobili nimuSi sagerbe eqslibrisisa saqarTveloSi 534 .<br />
amrigad, Tamamad SeiZAleba iTqvas, rom ServaSiZeTa heraldikur<br />
simbolikas <strong>qarTuli</strong> sagvareulo gerbebidan uZvelesi, bagrationebis<br />
dinastiisaze ufro adrindeli, jer kidev q-mde I-II saukunidan<br />
momdinare 535 fesvebi gaaCnia.<br />
78. Tavadi CerqeziSvili<br />
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~<br />
CerqeziSvilTa gerbis ori variantia<br />
dafiqsirebuli 536 . pirvel maTganSi: gakveTilgadakveTili<br />
faris zeda marjvena da qveda<br />
marcxena meoTxedebSi _ sam-sami mcire sveti,<br />
zeda marcxena da qveda marjvenaSi ki _ agreTve<br />
sam-sami xuTqimiani varskvlavi erTi orze; fars<br />
saTavado gvirgviniT damSvenebuli saTavado<br />
mosasxami akravs gars. Tavad CerqeziSvilebs<br />
mikuTvnebul iqve moTavsebul meore sagerbe<br />
(1-204) farSi sami xuTqimiani varskvlaviT datvirTuli<br />
sartyelia gamosaxuli.<br />
ioane batoniSvili gvars CerqezeTidan gadmosaxlebulad<br />
miiCnevs 537 . CerqezeTis gerbs mxarze SubSemodebuli mxedari<br />
warmoadgens, magram mezobeli kavkasiuri mxaris yabardos sagerbe<br />
kompoziciaSi ki, sworedac rom, sami xuTqimiani varskvlavia<br />
gamoxatuli 538 . aqedan gamomdinare ibadeba, jer-jerobiT upasuxod<br />
darCenili kiTxva _ xom ar SeiZleba CerqeziSvilebis gerbebiseuli<br />
sami xuTqimiani varskvlavi, maTi samSoblos, CerqezeTis maxloblad<br />
mdebare mxaris, yabardos sagerbe fariseul varskvlavebs<br />
davukavSiroT?<br />
79. Tavadi CiCua<br />
CiCuebis sagvareulo gerbi v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~<br />
damtebiTi ganmartebebis gareSe, martooden wyaros miTiTebiT aris<br />
warmodgenili 539 : mTlian farSi savaraudod mrgval farze<br />
moTavsebuli erTmaneTze gadajvaredinebuli isari, xmali, Subi da<br />
kverTxi; fars saTavado gvirgviniani saTavado mosasxami akravs gars.<br />
aRsaniSnavia, rom gadajvaredinebuli isris, xmlisa da Subisgan<br />
Semdgari kompozicia sakmaod xSiria qarTul sagvareulo<br />
<strong>heraldika</strong>Si. msgavsi gamosaxuleba igive ~kavkasiis sagerbeSi~<br />
147
magaliTad meliqiSvilebis da SalikaSvilebis, Cvens mier zeviT<br />
ganxilul gerbebSic gvxvdeba.<br />
80. Tavadi CijavaZe<br />
CijavaZeebis gerbi v. cixinskis xelnawer<br />
~kavkasiis sagerbeSi`~ aris dafiqsirebuli 540 :<br />
mTlian farSi cixesimagris kbilanebiani<br />
kedeli da mis Tavze gasxivosnebuli<br />
eqvsqimiani varskvlavia gamoxatuli; fars<br />
saTavado gvirgviniT Semkuli saTavadove<br />
mosasxami akravs gars.<br />
stanislav duminis cnobas Tu vendobiT,<br />
romelsac CijavaZeTa gerbi aqvs<br />
gamoqveynebuli, gamosaxuleba sagvareulos<br />
erT-erTi warmomadgenlis sagerbe beWdidan<br />
aris gadmoRebuli. dumini amasTanave<br />
(1-205) SeniSnavs, rom originalSi, <strong>anu</strong> beWedze sagerbe<br />
farSi mflobelis slavuri asoebiT gadmocemuli inicialebic ~Р. Ч.~<br />
aris ganTavsebuli 541 .<br />
81. Tavadi ColoyaSvili<br />
oskar getlingis gliptikur<br />
koleqciaSi ColoyaSvilebis kuTvnil luqis<br />
beWedze Semdegi saxis sagerbe kompozicia<br />
aris amoWrili 542 : gakveTil-gadakveTili<br />
ovaluri, e. w. italiuri faris zeda marjvena<br />
meoTxedSi _ xelSi xmlis mpyrobeli<br />
arqistratigi miqael mTavarangelozi, zeda<br />
marcxenaSi _ Znelad gasarCevi figuris,<br />
savaraudod samsxverplos _ gvirgvinian<br />
svetze Camokidebuli ori Txis msgavsi<br />
cxovelis Tavis qalis winaSe Camuxluli (1-206)<br />
vaci, qveda marjvena nawilSi _ gveleSapTan mebrZoli wm. giorgis<br />
xateba, qveda marcxenaSi ki _ abjari da mis ukan iribad<br />
gadajvaredinebuli droSebi da sxvadasxvagvari saWurveli; Tu<br />
beWedze datanebul heraldikur daStrixvas vendobiT, faris yvela<br />
nawils oqros foni gaaCnia; gerbi saTavado gvirgviniTa da<br />
mosasxamiT aris Semkuli.<br />
Tavad ColoyaSvilebis gerbis zustad aseTive gamosaxuleba,<br />
daStrixvis gareSe v. cixinskis ~kavkasiis sagerbesa~ 543 da mixeil<br />
vadbolskis ~saqarTvelos heraldikur simbilikaSic~ 544 aris<br />
dadasturebuli.<br />
148
82. Tavadi CxeiZe, erisTavi raWisa<br />
v. cixiniskis ~kavkasiis sagerbeSi~<br />
CxeiZeebs mikuTvnebul sagerbe farSi<br />
erTmaneTis qveS Tanmimdevrulad aris<br />
moTavsebuli ori Tarazulad ganlagebuli<br />
eqvsqimiani varskvlavi, dawvenili moRunuli<br />
xmali, agreTve dawvenili naxevarmTvare, droSa,<br />
xuTi isriT momarTuli mSvildi da CaCqani;<br />
fars saTavado gvirgviniT Semkuli saTavado<br />
mosasxami akravs gars 545 .<br />
(1-207)<br />
aRwerilis absoluturad identuri<br />
gamosaxulebis garda stanislav dumins ~ruseTis imperiis<br />
saTavadaznauro gvarebis~ IV tomSi CxeiZeebis<br />
arno SafanJonis ~goTas mcire albomidan~<br />
cnobili gerbic 546 aqvs gamoqveynebuli 547 :<br />
gadakveTili franguli fari, SuaSi _ mcire<br />
frangulive fariT; ZiriTadi faris zeda<br />
naxevarSi _ laJvardze, vercxlis gvirgvini,<br />
mis qveS horizontalurad ganTavsebuli<br />
kverTxiT, qveda sevadis nawilSi _ vercxlis<br />
or koSkiani cixesimagris kedeli Tavze<br />
oqros malturi jvriT, centralur mcire<br />
farSi ki _ zurmuxtis fonze oqros verZi;<br />
gerbi (1-208)<br />
saTavado gvirgviniani saTavadove mosasxamiT aris garsSemoxveuli.<br />
CxeiZeebis gerbis pirveli varianti SedarebiT Zveli,<br />
savaraudod XIX saukunisa unda iyos, meore ki, rogorc Cans gvaris<br />
mier 1917 wlis komunisturi revoluciis Semdeg emigraciaSi<br />
ixmareboda.<br />
83. Tavad Cxotua, Cxotua-Wyonia<br />
Cxotuebs ruseTis imperiis mTavrobis mier<br />
~umaRlesad damtkicebuli~ gerbi ar gaaCndaT.<br />
Tumca cnobilia maTi ase vTqvaT araoficialuri<br />
gerbi, romliTac gvari jer kidev imperiis<br />
arsebobis dros sargeblobda: gakveTilgadakveTili<br />
franguli faris zeda marjvena<br />
nawilSi gamosaxulia dawvenili naxevarmTvare<br />
masze dadgmuli malturi jvriT, zeda marcxenaSi<br />
_ gveleSapis ganmgmiravi wm. giorgis xateba,<br />
qveda marjvenaSi _ Semobrunebuli mdgomare<br />
iremi, qveda marcxenaSi ki _ oqros sawmisi; fars<br />
(1-209) gars akravs saTavado gvirgviniT Semkobili saTavadove<br />
mantia. gerbi frang genealog Jak ferans aqvs gamocemuli<br />
149<br />
548 .
Jak feranisave wignSi aris dafiqsirebuli Tavad nikoloz<br />
Cxotuas kuTvnili piradi sagerbe kompoziciac. igi faqtobrivad<br />
Cxotuebisa da Wyoniebis Serwymul gerbs warmoadgens da friad<br />
saintereso preistoria ukavSirdeba: 1901 wels q. baTumSi<br />
SeuRlebuli Tavadis qal pelagia Cxotuasa da aznauriSvil Salva<br />
Yyonias mier baTumSive 1905 wlis 24 seqtembers gaformebuli da 1938<br />
wlis 26 ivliss q. sent-briakSi (safrangeTi) ruseTis didi mTavris<br />
kirile vladimeris Zis mier damtkicebuli adofciis safuZvelze<br />
maTi Ze Tavadi nikoloz Cxotua dedis mxriv babuis platon Cxotuas<br />
pirdapir memkvidred aris aRiarebuli.<br />
adofcia dadasturebulia da<br />
iuridiulad ratificirebulia<br />
saqarTvelos demokratiuli respublikis<br />
xelisuflebis mxrivac 1920 wlis 20<br />
ivniss q. quTaisSi. evropaSi cnobili<br />
diplomatis maltis ordenis kavalris<br />
Tavad nikoloz Cxotuas (Cxotua-Wyonia)<br />
tituli, gvar-saxeli da gerbi<br />
registrirebulia londonSi inglisis<br />
yvelaze avtoritetuli saxelmwifo<br />
heraldikuri sazogadoebis _ ~College of<br />
Arms~-is mier 1934 wlis 4 ivliss 549 .<br />
(1-210) piradad nikoloz Cxotuas kuTvnili, zemoT<br />
xsenebuli adofciis aqtidan gamomdinare Sedgenili saqveynod<br />
aRiarebuli da oficialurad cnobili Cxotua-WyoniaTa Serwymuli<br />
gerbi Semdegnairad gamoiyureboda: franguli faris TavSi _ mewamul<br />
fonze sworkuTxa jvari, gakveTil-gadakveTili danarCeni faris zeda<br />
marjvena nawilSi _ dawvenili naxevarmTvare masze dadgmuli<br />
malturi jvriT, zeda marcxenaSi _ wm. giorgis xateba, qveda<br />
marjvenaSi _ iremi, qveda marcxenaSi ki _ oqros sawmisi (CxotuaTa<br />
gerbi); faris oTxad gayofili monakveTis centrSi mcire aseve<br />
franguli fari WyoniaTa gerbiT: gakveTil-gadakveTili velis zeda<br />
marjvena da qveda marcxena nawilebSi _ TiTo tolferda jvari, zeda<br />
marcxena da qveda marjvena meoTxedebSi ki _ TiTo afrebAdaSvebuli<br />
xomaldi; mTavar fars gars artyia maltis ordenis jaWvi, masze<br />
Camokidebuli malturi jvriT; qveviT bafTaze warwerili laTinuri<br />
devizi: ~IN DEO SPES MEA~ (sityasityviT: ~imedi maqvs RvTisa~); es<br />
yovelive moTavsebulia saTavado gvirgviniT damSvenebuli saTavadove<br />
mantiiT 550 .<br />
150
84. Tavadi ciciSvili<br />
~ruseTis saTavadaznauro<br />
sagvareuloebis saerTo sagerbis~ 1800<br />
wlis 22 oqtombers gamocemul V tomSi<br />
Setanili Tavad ciciSvilebis<br />
oficialurad damtkicebuli gerbi<br />
Semdegnairad gamoiyureboda 551 : gakveTilgadakveTili<br />
franguli faris zeda<br />
marjvena nawilSi _ laJvardze, iribad,<br />
marcxnidan marjvniv gamoxatuli<br />
daxveuli mewamuli droSa da Subosani<br />
mxedari TeTr cxenze; zeda marcxenaSi _<br />
oqroze, laJvardis ovaluri fari, qveda<br />
marjvenaSi _ oqroze, laJvardis<br />
sartyeli marcxnidan masze aRbeWdili<br />
(1-211) laTinuri literiT _ ~S~, qveda marcxena<br />
meoTxedSi ki _ laJvardze, oqros siuxvis rqa; fari saTavado<br />
gvirgviniani saTavado mosasxamiT aris Semkuli. gamosaxuleba<br />
saukuneze meti xnis Semdgom, 1906 wels heroldiis departamentSi<br />
Sedgenil ~umaRlesad damtkicebuli gerbis mflobeli sruliad<br />
ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis nusxaSic~ moTavsda 552 .<br />
ciciSvilebis, aRwerilis analogiuri sagerbe kompozicia<br />
gamoqveynebuli aqvT p. n. petrovs ~ruseTis warCinebuli gvarebis<br />
istoriaSi~ 553 da mixeil vadbolskis ~saqarTvelos heraldikur<br />
simbolikaSi~ 554 . aRsaniSnavia, rom vadbolski laTinur literas<br />
~spiralis ZvelTaZvel niSans~ uwodebs 555 . gerbs cnobili rusi<br />
gerbTmcodnis aleqsandre lakieris gamocemaSi _ ~rusuli<br />
<strong>heraldika</strong>~ 556 da cixinskis xelnawer ~kavkasiis sagerbeSic~ 557<br />
vxvdebiT. ciciSvilebis gerbis gamosaxuleba agreTve, frangi<br />
genealogis Jak feranis, emigrirebul qarTvel<br />
warCinebul sagvareuloebs miZRvnil naSromSic<br />
aris Sesuli 558 .<br />
sagerbe farSi ganTavsebuli emblemebidan<br />
siuxvis rqa simdidresa da guluxvobas aRniSnavs.<br />
amasTan dakavSirebiT, niSandoblivia, rom ioane<br />
batoniSvili ciciSvilebze gvamcnobs _ ~Zveladve<br />
mdidarni kacni~ iyvneno 559 . droSisa da mxedris<br />
figurebi Cveni azriT, ciciSvilTa winapris zaza<br />
fanaskertelis, kvlav ioane batoniSvilis<br />
sityvebs Tu moviSveliebT _ ~mxedarTa<br />
winamZRolobas~ 560 unda ukavSirdebodes. (1-212)<br />
151
85. Tavadi wereTeli<br />
wereTlebis gerbi v. cixinskis xelnawer<br />
~kavkasiis sagerbeSi~ aris dafiqsirebuli 561 :<br />
ukuCanglisebrad gayofili faris marjvena<br />
nawilSi _ kbilanebiani cixekoSki gaxsnili<br />
WiSkriTa da sarkmlebiT, marcxenaSi _<br />
dawvenili aRmosavluri xmali, mis qveS ki _<br />
kvarcxlbekze aRmarTuli sveti, romelic<br />
aqeT-iqidan or loms upyria, faris qveda<br />
nawilSi _ gveleSapis ganmgmiravi wm. giorgis<br />
xateba; fars saTavado gvirgviniT<br />
damSvenebuli saTavadove mosasxami akravs<br />
gars.<br />
(1-213) Tavad wereTlebis zustad aseTive gerbi<br />
aqvs gamoqveynebuli stanislav dumins ~ruseTis imperiis<br />
saTavadaznauro gvarebis~ IV tomSi 562 .<br />
86. aznauri winamZRvriSvili<br />
winamZRvriSvilebis kuTvnili sagvareulo<br />
sagerbe gamosaxuleba CvenTvis mxolod mixeil<br />
vadbolskis monografiidan _ ~saqarTvelos<br />
heraldikuri simbolika~ aris cnobili 563 : frangul<br />
farSi wriuli ornamentiT Semofargluli sveti Tavze<br />
gvirgviniT, svetis marjvniv _ sworkuTxa jvriani<br />
alami.<br />
(1-214)<br />
vizualurad kompozicias namdvilad ara aqvs<br />
klasikuri gerbis forma, miTumetes rom, rogorc Cans, TviT<br />
franguli tipis faric vadbolskiseuli danamati unda iyos. aqedan<br />
gamomdinare, Tavdapirveli gamosaxuleba savaraudod martooden<br />
ornamentiT iyo SemosazRvruli. miuxedavad amisa, figurebi imdenad<br />
heraldikuria, rom kompozicia Tamamad SeiZleba miviCnioT<br />
sagvareulo gerbad.<br />
ioane batoniSvilis mixedviT 564 baTumeli mRvdlisgan<br />
warmomdgari winamZRvriSvilebis gerbis simbolikaSi, Cveni azriT<br />
religiuri motivi mZlavrobs, rac, SesaZloa am gvaris JReradobas,<br />
semantikas _ ~winamZRvris-Svili~, ukavSirdebodes.<br />
87. Tavadi wulukiZe<br />
1902 wlis 22 maiss ruseTis imperiaSi ~umaRlesad<br />
damtkicebuli~ Tavad wulukiZeebis sagvareulo gerbi ase<br />
gamoiyureboda<br />
152<br />
565 : gakveTil-gadakveTili franguli fari SuaSi mcire<br />
frangulive fariT; mTavari faris zeda marjvena nawilSi _
laJvardze, gveleSapis ganmgmiravi wm. giorgis xateba, zeda<br />
marcxenaSi _ mewamul fonze Sav miwaze<br />
mdgomi vercxlis zarbazani, qveda<br />
marjvenaSi _ mewamulze, oqros<br />
aRmosavlur xmal SemarTuli oqrosave<br />
lomi, qveda marcxenaSi _ laJvardze, sam<br />
mwvervaliani Tovliani qedis fonze<br />
bunebrivi feris cixesimagris<br />
kbilanebiani kedeli SuaSi koSkiT,<br />
centralur mcire farSi ki _<br />
zurmuxtze, ruseTis imperiis sevadis<br />
orTaviani arwivi oqros gvirgviniT;<br />
ZiriTad fars Tavs adgas saaznauro<br />
muzaradi saTavado gvirgviniTa da<br />
oqros lambrekeniT; (1-215)<br />
muzaradis ukan, amasTanave erTmaneTze iribad aris<br />
gadajvaredinebuli vercxlis bunikiani da oqros foCebiani<br />
ori droSa, romelTaganac marjvena mewamuli feris aris, marcxena ki<br />
_ laJvardisa; farismtvirTvelebs warmoadgens vercxlis abjriani da<br />
zuC axdil CaCqniani ori raindi, romelTac xelT upyriaT TiTo piki<br />
mewamulze sevadis saimperio arwiviani droSiT; farismtvirTvelTa<br />
ferxTiT moTavsebul vercxlisfer bafTaze sevadis asoebiT<br />
warwerili rusulenovani devizi <strong>anu</strong> legenda: ~ЦАРЮ И ОТЕЧЕСТВУ~<br />
(~mefes da mamuls~); yovelive ganTavsebulia saTavado gvirgviniT<br />
damSvenebul saTavado mosasxamze.<br />
gerbis gamosaxuleba Tavdapirvelad ~saerTo sagerbis~ 1904<br />
wels gamocemul XVII tomSi Sevida 566 , xolo mcire xnis Semdgom _<br />
1906 wels, e. w. umaRlesad damtkicebuli gerbis mflobeli ruseTis<br />
imperiis qveSevrdomi warCinebuli sagvareuloebis dasuraTebuli<br />
nusxis III tomSic moTavsda 567 .<br />
88. Tavadi WavWavaZe (yvarlis Sto)<br />
WavWavaZeebis ori saTavado gvari aris<br />
cnobili. samflobelo mamulebis mixedviT,<br />
pirvels yvarlis Stos uwodeben, meores ki<br />
winandlisas. genealogTa Soris arsebobs azrTa<br />
sxvadasxvaoba maTi monaTesaobis Sesaxeb<br />
153<br />
568 . erTi<br />
ram cxadia, orive ganStoebis gerbebi sakmaod<br />
axlos dgas erTmaneTTan da sanaxevrod emTxveva<br />
kidevac erTurTs569 . oskar getlingis gliptikur<br />
koleqciaSi dacul yvareleli WavWavaZeebis<br />
(1-216) mrgvali moyvanilobis luqis beWedze am<br />
sagvareulos kuTvnili sagerbe kompozicia aris amotvifruli570 :<br />
gakveTil-gadakveTili inglisuri, igive Crdilouri faris zeda<br />
marjvena meoTxedSi _ kldeze aRmarTuli cixekoSki, zeda marcxenaSi
_ gaqceuli iremi, qveda marjvenaSi _ Ruza, qveda marcxenaSi ki _<br />
aRmosavluri xmlis mpyrobeli mklavi; fari saTavado gvirgviniani<br />
saTavadove mosasxamiT aris Semkuli.<br />
WavWavaZeebis yvarlis Stos mixeil<br />
vadbolskis mier warmodgenili ufro<br />
daxvewili heraldikuri Sesaxedaobis<br />
gerbi 571 zemoT aRwerilisgan<br />
Sinaarsobrivad mxolod faris e. w.<br />
franguli formiTa da gare Sesamkoblebis<br />
uqonlobiT gamoirCeva. gerbis ufro sruli<br />
varianti, saTavado gvirgviniTa da<br />
mosasxamiT, ~ruseTis imperiis<br />
saTavadaznauro gvarebis~ IV tomSi<br />
stanislav dumins 572 , ~qarTul saTavado<br />
sagvareuloebSi~ ki Jak ferans 573 aqvT<br />
gamoqveynebuli. orond es ukanaskneli varianti (1-217)<br />
sarkiseburad Sebruebulia warmodgenili, miuxedavad amisa<br />
autenturobis gamo WeSmariti gamosaxulebis upiratesoba uTuod<br />
luqis beWdis kompozicias unda mivaniWoT.<br />
89. Tavadi WavWavaZe (winandlis Sto)<br />
WavWavaZeebis winandlis Stos uTvalsaCinoesi warmomadgenlis<br />
poet aleqsandre WavWavaZis axali SuamTis monasterSi mdebare<br />
saflavis qvaze am gvaris sagerbe gamosaxuleba aris amokveTili:<br />
franguli faris zeda marjvena nawilSi _ SemaRlebaze Semodgmuli<br />
taxti, zeda marcxenaSi _ gaWenebuli cxeni, qveda marjvenaSi _ Ruza,<br />
qveda marcxenaSi ki _ aRmosavluri xmali da faris mpyrobeli<br />
SeWurvili mklavi. aleqsandre WavWavaZe 1846 wels gardaicvala,<br />
aqedan gamomdinare bunebrivia mis saflavis qvaze datanebuli gerbi<br />
am TariRze gviandeli ver iqneba, rac safuZvels gvaZlevs Tamamad<br />
ganvacxadoT, rom winandleli WavWavaZeebis sagvareulo gerbi 1846<br />
wlamde aris Seqmnili.<br />
a b<br />
winandlis Stos gerbebi getlingis arqivis sfragistikulheraldikuri<br />
koleqciidan (1-218 a, b)<br />
154
saTavado gvirgviniT Semkuli aseTive gerbi aris Semonaxuli oskar<br />
getlingis gliptikur koleqciaSi 574 .<br />
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi`~ WavWavaZeebs mxolod erTi<br />
sagerbe fari aqvT mikuTvnebuli 575 : gakveTil-gadakveTili faris<br />
pirvel meoTxedSi _ taxti, meoreSi _ cxvari, mesameSi _ Ruza,<br />
meoTxeSi _ xmliani mklavi. kompozicia winandlis Stos<br />
simbolikasTan ufro axlos dgas. meore nawilSi moTavsebuli cxvris<br />
figura ki etyoba SecdomiT aris Canacvlebuli csenisas. saerTod<br />
cixinski metad zereled mimoixilavs WavWavaZe|Ta sagvareulo<br />
heraldikis friad saintereso sakiTxs da Cveni azriT, am SemTxvevaSi<br />
saqmes bolomde ar aris CaZiebuli.<br />
WavWavaZeebis winandluri ganStoebis gerbis ori praqtikulad<br />
identuri varianti aqvs gamoqveynebuli stanislav dumins ~ruseTis<br />
imperiis saTavadaznauro gvarebis~ IV tomSi 576 .<br />
amrigad, Tavad WavWavaZeebis orive Stos oTxnawilian gerbebs<br />
faris zustad erTnairi qveda marjvena da marcxena nawilebi gaaCnia.<br />
sxvaoba martooden zeda meoTxedebSi SeiniSneba, sadac yvarlelT<br />
cixekoSki da iremi, winandlelT ki taxti da cxeni warmoadgenT.<br />
a b<br />
winandlis Stos gerbis variantebi (1-219 a, b)<br />
aqve davurTavdiT, rom stanislav duminis cnobiT 577 arno<br />
SafanJons, rogorc Tavad amtkicebs WavWavaZeTa saerTo gerbi aqvs<br />
dafiqsirebuli 578 : sevadis velze vercxlis malturi jvari, xolo<br />
oqrosaze _ saqarTvelos gerbi. advili SesamCnevia, rom faris<br />
aRweriloba sruliad ar Tanxvdeba WavWavaZeTa tr\adiciul<br />
sagvareulo simbolikas. rogorc Cans SafanJoniseuli es gerbi<br />
emigraciaSi gamoiyeneboda WavWavaZeebis erT-erTi ganStoebis mier.<br />
90. aznauri Wyonia<br />
ruseTis imperiaSi e. w. umaRlesad damtkicebuli gerbi Wyoniebs<br />
ar hqoniaT. samagierod frangi genealogis Jak ferenis qarTul<br />
warCinebul gvarebs miZRvnil wignSi moyvanilia WyoniaTa, rogorc<br />
Cans araoficialuri, Tumc ki klasikuri healdikis wesebis<br />
zedmiwevniTi dacviT Sedgenili friad daxvewili da moxdenili<br />
155
gerbi: gakveTil-gadakveTili franguli faris zeda marjvena da qveda<br />
marcxena nawilebSi _ TiTo tolferda jvari, zeda marcxena da qveda<br />
marjvena meoTxedebSi ki _ aseve TiTo afrebAdaSvebuli xomaldi;<br />
fars qveS moTavsebul bafTaze laTinuri devizia warwerili: ~IN DEO<br />
SPES MEA~ (sityvasityviT: ~imedi maqvs RvTisa~); gerbi or<br />
farismpyrobel weros ukavia; fars ki Tavs adgas aznauruli<br />
muzaradi aznaurulive gvirgviniT, siraqlemis sami frTiTa da<br />
lambrekeniT 579 .<br />
Wyoniebis es gerbi, viTarc zeviT aRvniSnavdiT Tavad nikoloz<br />
Cxotuas (Cxotua-Wyonia), inglisis yvelaze avtoritetuli saxelmwifo<br />
heraldikuri sazogadoebis _ ~College of Arms~-is mier londonSi 1934<br />
wlis 4 ivliss registrirebuli piradi Serwymuli gerbis<br />
Semadgeneli nawilia 580 . aqedan TavisTavad gamomdinareobs (ix. zeviT:<br />
Tavadi Cxotua), rom aznaur WyoniaTa gerbi uTuod minimum 1939<br />
wlamde mainc unda yofiliyo Seqmnili.<br />
(1-220)<br />
91. Tavadi xerxeuliZe<br />
xerxeuliZeebis gerbi v. cixinskis xelnawer<br />
~kavkasiis sagerbesa~ 581 da mixeil vadbolskiseul<br />
gamocemaSi _ ~saqarTvelos heraldikuri<br />
simbolika~ 582 , aris dadasturebuli: gakveTili<br />
franguli faris marjvena nawilSi _ zRvaSi mcuravi<br />
Sebrunebuli afrebaSvebuli xomaldi, marcxenaSi ki<br />
_ naxevarmTvare da eqvsqimiani varskvlavis Tu<br />
yvavilisebri figura. ~kavkasiis sagerbeSi~, amasTanave<br />
fars saTavado gvirgviniT damSvenebuli saTavadove<br />
mosasxami akravs gars.<br />
92. Tavadi ximSiaSvili<br />
ximSiaSvilebis sagvareulo luqis beWedze,<br />
romelic oskar getlingis gliptikuri koleqciis<br />
nawils Seadgens, Semdegi saxis sagerbe<br />
gamosaxuleba aris amotvifruli 583 : inglisur,<br />
igive Crdilour farSi gveleSapTan mebrZoli wm.<br />
giorgis xateba, faris Tavze _ saTavado<br />
gvirgvini, fars qveS ki _ bafTaze Camokidebuli<br />
ruseTis imperiis wm. giorgis saxelobis ordenis<br />
jvari da rusulenovani warwera: ~КНЯЗЬ Г. С.<br />
ХИМШИЕВ~. SevniSnavdiT, rom beWdis mflobelis (1-221)<br />
inicialebis gaSifrvis SemTxvevaSi, advilad dadgindeba gerbis<br />
Seqmnis miaxloebiTi TariRic.<br />
156
Tavad ximSiaSvilTa TiTqmis aseTive gerbia, ordenisa da<br />
warweris gareSe, magram saTavado gvirgviniTa da mosasxamiT,<br />
moTavsebuli v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSic~ 584 .<br />
TvalSisacemia, rom ximSiaSvilebis gerbi, masSi aRbeWdili<br />
erTad-erTi figuriT praqtikulad saqarTvelos wm. giorgis xatebiani<br />
gerbis analogiuria.<br />
93. aznauri xudobaSevi<br />
~ruseTis imperiis<br />
saTavadaznauro sagvareuloebis<br />
saerTo sagerbis~ 1836 wlis 3 ianvars<br />
gamocemul X tomSi imerel aznaurebad<br />
moxseniebuli xudobaSevebis saimperio<br />
xelisuflebis mier oficialurad<br />
damtkicebuli gerbi aris<br />
moTavsebuli 585 : gadakveTili franguli<br />
faris zeda gakveTili naxevris<br />
marjvena nawilSi _ oqroze, ori<br />
erTmaneTze iribad gadajvaredinebuli<br />
aRmosavluri xmali, marcxenaSi _<br />
laJvardze, oqros jvari, xolo mis<br />
(1-222) qveS marcxena kuTxeSi _ zRvis kldovani<br />
napiri, faris qveda naxevarSi _ mewamulze, puris TavTavis oqros<br />
Sekvra da mis qveS gamosaxuli vercxlis dawvenili naxevarmTvare;<br />
fari marjvnidan arwivs, marcxnidan ki loms upyria; sagerbe<br />
kompozicia, amasTanave Semkobilia saaznauro gvirgviniT<br />
damSvenebuli saaznaurove muzaradi siraqlemis sami frTiTa da<br />
oqros sarCuliani laJvardis lambrekeniT.<br />
gerbi Sesulia saimperio heroldiis departamentSi Sedgenili<br />
~umaRlesad damtkicebuli gerbis mflobeli saTavadaznauro gvarebis<br />
nusxis~ 1906 wels momzadebul III tomSi 586 .<br />
~saerTo sagerbeSi~ xudobaSevebis sagvareulos Sesaxeb<br />
moTxrobili mokle istoriuli cnobis mixedviT, gvaris erT-erTi<br />
warmomadgeneli artemi xudobaSevi (sainteresoa rogoria gvaris<br />
<strong>qarTuli</strong> JReradoba _ xidirbegiSvili xom ara?) osmaleTis mier<br />
imereTis samefos Seviwrovebis Sedegad Tavisi odindeli<br />
sacxovrisidan, quTaisidan sparseTs gaeSura, saidanac misi Ze makari<br />
ukve ruseTSi gadasaxlda da sakuTari nebiT imperiis samudamo<br />
qveSevrdomoba miiRo 587 .<br />
xudobaSevebis gerbi aRwerili aqvs saxelganTqmul rus<br />
gerbTmcodnes aleqsandre lakiers Tavis cnobil wignSi ~rusuli<br />
<strong>heraldika</strong>~ 588 .<br />
157
94. Tavadi javaxiSvili<br />
(rusulad _ ~Жевахов~)<br />
erTmaneTisgan mkveTrad gansxvavebuli gerbebi gaaCnda<br />
javaxiSvilebis or Stos. erT-erT maTgans, romelsac ruseTSi<br />
~Jevaxov~-ebs uwodebdnen 1901 wlis 7 marts ~umaRlesad<br />
damtkicebuli~ Semdegi saxis gerbi<br />
ekuTvnoda: gakveTil-gadakveTili<br />
franguli fari SuaSi mcire<br />
frangulive fariT; ZiriTadi faris<br />
zeda marjvena nawilSi _ laJvardze,<br />
iribad gadajvaredinebuli oqros jvari<br />
da vercxlis aRmosavluri xmali, zeda<br />
marcxenaSi _ oqroze, sevadis cxeni<br />
Tavze sabarono gvirgviniT, qveda<br />
marjvenaSi _ oqroze, vercxlis isriT<br />
marjvnidan gamsWvaluli mewamuli<br />
cecxlis mfrqveveli zurmuxtis mTa,<br />
qveda marcxenaSi _ laJvardze,<br />
vercxlis cixekoSki Tavze oqros<br />
naxevarmTvariT, saTavado gvirgvinian<br />
(1-223) mcire farSi ki _ siasamuris bewvis fonze<br />
ganTavsebuli oqros skiptra da sfero; mTavar fars Tavs adgas<br />
oqros sarCulis mqone lajvardis lambrekeniani saaznauro muzaradi,<br />
romelic sevadis saimperio orTaviani arwiviT damSvenebuli<br />
saaznauro gvirgviniT aris Semkuli; fari mis qveS moTavsebul<br />
erTmaneTze laJvardis bafTiT gadabmul muxis da dafnis totebze<br />
Semomdgar or farismtvirTvel oqros loms upyria; yovelives<br />
saTavado gvirgviniani saTavadove mosasxami akravs gars 589 .<br />
zemoT aRwerili gamosaxuleba Seyvanilia ~saerTo sagerbis~<br />
1904 wels gamocemul XVII tomSi 590 da ~umaRlesad damtkicebuli<br />
gerbis mflobeli ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis nusxis~<br />
1906 wels heroldiis sagerbe ganyofilebaSi Sedgenil I nakveTSi 591 .<br />
gerbis SemqmnelTa mosazrebiT 592 kompoziciaSi Sesuli<br />
figurebidan sfero da qarTlis gerbidan dasesxebuli emblema _<br />
cecxlovani mTa javaxiSvilebis qarTvel gavlenian TavadTagan<br />
warmomavlobaze miuTiTebs, cixekoSki _ samxedro siqveleze, xmalze<br />
gadajvaredinebuli jvari _ sagvareulos qristianobze, orTaviani<br />
arwivi _ ruseTis imperiis qveSevromobaze, muxisa da dafnis rtoebi<br />
ki _ Sesabamisad, gvaris winaparTa fizikur simZlavresa da awindel<br />
warmomadgenelTa inteleqtualur Sromaze; rac Seexeba gvirgvinosan<br />
cxens, es figura javaxiSvilebTan damoyvrebuli baron vulfertebis<br />
gerbidan aris gadmoRebuli.<br />
158
javaxiSvilTa mocemuli ganStoeba<br />
ufro adrindeli sagvareulo gerbiTac<br />
sargeblobda. Tavis droze, 1798 wels<br />
ruseTis samxedro samsaxurSi Camdgarma<br />
Tavadma, maiorma spiridon simonis Ze<br />
javaxiSvilma ~saerTo sagerbeSi~<br />
Sesatanad heroldiis departamentSi<br />
waradgina mamamisisgan, vaxtang VI-is<br />
ruseTSi Tanmxlebi erT-erTi pirisgan<br />
memkvidreobiT miRebuli sagerbe<br />
gamosaxuleba: laJvardis velian gakveTilgadakveTili<br />
faris pirvel nawilSi _<br />
oqros rto, meoreSi _ naxevarmTvare,<br />
mesameSi _ ori xmali, xolo meoTxeSi _<br />
koSki 593 . departamentSi gadawyvites aRwerili (1-224)<br />
gerbi manam ar daemtkicebinaT, sanam mTxovneli ueWvelad ar<br />
daasabuTebda Tavis Tavadur warmoSobas, amas ki, rogorc vxedavT<br />
saukuneze meti dro dasWirda, vinaidan javaxiSvilebis gerbi, viTarc<br />
ukve aRvniSnavdiT, sabolood mxolod 1901 wels daregistrirda.<br />
amgvarad, XX saukunis damdegs qarTvel Tavad javaxiSvilTa,<br />
ruseTSi ~Jevaxov~-ebad wodebulma Stom jer kidev XVIII saukuneSi<br />
arsebuli sagerbe kompoziciis safuZvelze miiRo oficialurad<br />
dadasturebuli gerbi.<br />
javaxiSvilTa gerbis orive gamosaxulebas, ase vTqvaT Zvelsac<br />
da axalsac v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~ vxvdebiT 594 . gerbis<br />
~umaRlesad damtkicebuli~ varianti ~ruseTis imperiis<br />
saTavadaznauro gvarebis~ IV tomSi stanislav dumins aqvs<br />
gamoqveynebuli 595 .<br />
95. Tavadi javaxiSvili<br />
(ruseTSi _ ~`Джавахов~)<br />
1901 wlis 5 dekembers ruseTis<br />
xelisuflebis mier oficialurad<br />
damtkicda saimperio senatis heroldiis<br />
departamentis sagerbe ganyofilebaSi<br />
SemuSavebuli Tavad javaxiSvilebis kidev<br />
erTi Stos gerbi<br />
159<br />
596 : gakveTil-gadakveTili<br />
franguli faris zeda marjvena da qveda<br />
marcxena meoTxedebSi _ laJvardze,<br />
vercxlis TiTo talRovani qamari, zeda<br />
marcxena da qveda marjvenaSi ki _ oqroze,<br />
mewamul Tvalebiani da eniani TiTo<br />
sevadis lomi; fars Tavs adgas saaznauro<br />
(1-225) muzaradi saaznaurove gvirgviniT; muzaradis<br />
Tavi _ sevadis orTaviani arwivi; lambrekeni: marjvniv _ lajvardis
da vercxlis, marcxniv _ sevadis da oqrosi; farismtvirTvelebi _<br />
faris orive mxridan, tradiciul gurul tansacmelSi gamowyobili<br />
TiTo SeiaraRebuli mamakaci; yovelive ganTavsebulia saTavado<br />
gvirgviniT Semkul saTavado mosasxamze. kompoziciis avtorTa<br />
sityvebiT farSi ganlagebuli emblemebi ~odiTganve gamoixateboda<br />
javaxiSvilebis sagvareulo beWdebze~ 597 .<br />
gerbi Sesulia, rogorc ~ruseTis imperiis saTavadaznauro<br />
sagvareuloebis saerTo sagerbis~ 1904 wels gamocemul XVIII tomSi 598 ,<br />
iseve e. w. umaRlesad damtkicebuli gerbis mflobeli titulovani<br />
gvarebis dasuraTebuli xelnaweri nusxis 1906 wels Sedgenil I<br />
wignSi 599 .<br />
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~ javaxiSvilTa mocemuli Stos<br />
zustad aseTive gerbia ganTavsebuli 600 . amasTanave igi gamoqveynebuli<br />
aqvs stanislav dumins ~ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis~ IV<br />
tomSi 601 .<br />
96. Tavadi jambakur-orbeliani<br />
jambakur-orbelianebis gerbis CvenTvis cnobili variantebi,<br />
ramdenime monaTesave gvaris (orbeliani, baraTaSvili, ratiSvili)<br />
kuTvnili erTmaneTTan axlos mdgomi gerbebis baraTaSvilorbelianTa<br />
jgufis nawils Seadgens.<br />
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~ moyvanili jambakurorbelianebs<br />
mikuTvnebuli sami sagerbe faridan, ori Sinaarsobrivad<br />
praqtikulad ucvlelad imeorebs baraTaSvilTa da orbelianTa, Cvens<br />
mier zeviT aRweril, aseve cixisnkiseul gerbebs 602 . rac Seexeba mesame<br />
fars, igi danarCenTagan sakmaod gamorCeul<br />
originalur kompozicias warmoadgens: gakveTilgadakveTili<br />
faris zeda marjvena nawilSi _<br />
iribad gadajvaredinebuli karWapi da mSvildi,<br />
zeda marcxenaSi _ qnari, qveda marjvenaSi _<br />
sveti, xolo qveda marcxenaSi _ aRmosavluri<br />
xmali; fari or farismtvirTvel loms upyria,<br />
yovelive ki saTavado gvirgviniT Semkul<br />
saTavadove mosasxamiT aris garSemortymuli 603 .<br />
/jambakur-orbelianebis erT-erTi cixinskeuli<br />
originaluri gerbi/ (1-226)<br />
97. Tavadi jafariZe<br />
Tavad jafariZeebis gerbi v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~<br />
gvxvdeba yovelgvari damatebiTi ganmartebiTi komentaris gareSe 604 :<br />
gadakveTili faris qveda naxevari Suazea gakveTili; faris zeda<br />
mTlian nawilSi _ wm. giorgis xateba, qveda marjvenaSi _erTmaneTze<br />
iribad gadajvaredinebul xmlebze moTavsebuli mSvildisari, qveda<br />
marcxenaSi ki _ cixesimagre.<br />
160
98. Tavadi jayeli<br />
jayelebis gerbi v. cixinkis ~kavkasiis<br />
sagerbeSi~ aris Semonaxuli 605 : mTliani faris<br />
centrSi _ naxevarmTvare, zeda marjvena<br />
kuTxeSi ki _ eqvsqimiani varskvlavi.<br />
jayelTa gerbSi mahmadi<strong>anu</strong>r<br />
aRmosavleTSi gavrcelebuli, islamuri<br />
samyaros mTavari simbolos, naxevarmTvaris<br />
ganTavseba, SesaZloa samcxe saaTabagos<br />
osmaleTs mierTebis Semdeg am sagvareulos<br />
mier mocemuli mxaris, samxreT saqarTvelos<br />
mmarTvelobis <strong>anu</strong> aTabagobis SesanarCuneblad<br />
muslimuri sarwmunoebis miRebaze migvaniSnebdes. (1-227)<br />
161
saeklesio <strong>heraldika</strong><br />
domenti kaTalikosi<br />
XVII-XVIII ss-is qarTul sfragistikul masalaSi vxvdebiT metad<br />
saintereso da originalurobiT gamorCeul beWdebs domenti<br />
kaTalikosisa, romelTa suraTebic aq mogvyavs, magram heraldikuad<br />
cotaoden rTuli aRsaweri iqneboda.<br />
a b<br />
domenti kaTalikosis gerbis magvari gamosaxulebiani beWdebi,<br />
Sesabamisad 1672-isa da 1705 wlebis (1-228 a, b)<br />
domenti IV (eriskacobaSi damiane bagrationi) aRmosavleT<br />
saqarTvelos kaTalikos-patriarqi iyo 1705-1741 ww. (gardaicvala imave<br />
1741 wels). igi iyo vaxtang VI-is Zma, mwignobari, kanonSemoqmedi da<br />
eklesia-monastrebis ganmaaxlebeli. <strong>qarTuli</strong> interesebis dacvis gamo<br />
xan sparT gaaZeves saqarTvelodan, xanac osmaloT hyavdaT tyveobaSi,<br />
magram sabolood moRvaweoba isev qarTlSi daasrula 606 .<br />
imJamindeli sxva heraldikuri gamosaxulebebis smgavsad<br />
domenti kaTalikosis piradi sabeWdi embleemac ar gamoirCeva<br />
dasavleTevropuli heraldikuri kanonebis dacviT. miuxedavad amisa,<br />
vfiqrobT igi mainc SesaZlebelia miviCnioT <strong>qarTuli</strong> saeklesio<br />
gerbebis erT-erT uadres nimuSad an Tundac winamorbedad mainc,<br />
vinaidan aq aSkarad vxedavT garkveuli kononzomierebis Tanaxmad<br />
dawyobili, mflobelis rangis Sesabamisi Tematuri – saeklesio,<br />
pirobiTi simboloebis gamarTul kompozicias, romelic ucvleli an<br />
martooden mcirdi cvlilebebiT mravalgzis meordeba sxvadasxva<br />
drosa da adgilas. am mosazrebas isic unda amyarebdes, rom, rogorc<br />
vaxtang VI-is saqmeTa Tanamonawile da mis kanonSemoqmedebaSi<br />
CarTuli pirovneba, domenti IV naziarebi iqneboda<br />
gerbTSemoqmedebisa da heraldikis sakiTxebs, radgan mogexsenebaT<br />
misi Zma vaxtang mefe CvenSi gerbTmcodneobis erTi fuZemdebelTagani<br />
iyo.<br />
amrigad vgonebT sadavo ar unda iyos, rom kaTalikos domenti<br />
IV-is beWdebze gamosaxuli simboloebi mis pirad sagerbe<br />
kompoziciad da amave dros <strong>qarTuli</strong> saeklesio heraldikis Seqmnis<br />
mauwyebladac SeiZleba miviCnioT.<br />
162
ioane mayaSvili<br />
bodbes monastris mTavar eklasiaSi ganTavsebul bodbes<br />
mitropolit ioane mayaSvilis saflavis qvaze gamosaxulia saeklesio<br />
tipis misi piradi gerbi da mxedruliT Sesrulebuli Semdegi<br />
Sinaarsis epitafia: “Seni var/<br />
macxovne me/<br />
r [rameTu?] mcnebani Senni/<br />
mrwmenes me/<br />
gaSrta lamparica ese mdebare sasanTlesa zeda WeSmaritisa mRudelT<br />
mTavrobisasa saCuenoÁ mw/<br />
yemsi bodbes mitropoliti sanatreli ioane kaxTa TavadTagani<br />
mayaSvili r<br />
163<br />
_li/ mwysida sityÂerTa samwsoTa q_esTa 54 wel da ganaSvenebda wmidasa<br />
amas ta/<br />
Zarsa da adgilsa yovlaT SemkulebiTa da wesierebiTa da aw hasak<br />
siberisad miwev/<br />
nilman dautevna sawuTo 24 sekdembersa Tvesa 1837isa wlisasa da das/<br />
xna aqa 94is wlisa monazonebiT damaSuralni sxeulni Tvisni<br />
saxsenebelad sauku/<br />
nod da TviT wardga w_e meufisa Tvisisa”<br />
TviT gerbi ki metad originalurad<br />
gamoiyureba, rac upirveles yovlisa<br />
sagerbe faris, rogorc aseTis<br />
ararsebobiTa da kompoziciis figurebiT<br />
metad datvirTulobiT gamoixateba.<br />
bunebrivia gerbi ver akmayofilebs<br />
evropuli heraldikuri kanonebis<br />
moTxovnebs, magram mas verc ubralod<br />
simbolos ver vuwodebT vinaidan faris<br />
garda sagerbe kompoziciis praqtikulad<br />
yvela atributi gaaCnia, rogoricaa<br />
magaliTad: gvirgivni, mosasxami, da sxv.<br />
(1-229) gerbis klasikuri saxiT blazoni<br />
SeuZlebelia amitom SemovifarglebiT misi ubralo aRwerilobiT:<br />
kompoziciis centrSi gamosaxulia gasxivosnebul wreSi moTavsebuli<br />
jvari, romelsac Tavs adgas tolferda “samyura” jvari, xolo<br />
herraldikur marcxena da marjvena mxareebze Sesabamisad emijneba<br />
wignisa (savaraudod bibliis) da moses sjulis ficarTa<br />
gamosaxulebebs; centralur gasxivosnebul wreze oTx yelsabamze<br />
Camokidebulia sxvadasxva saxis 3 jvari da 1 medalioni; yovelive<br />
aRwerils gars akravs gerbebis saTavado mosasxami, romelzec orive<br />
mxares gadmokidebulia jvrebiT datvirTuli saepiskoposo<br />
mosacmeli; mosasxams Tavs adgas saepiskoposo mitra, xolo mitris<br />
gasxivosnebul samkuTxedSi moTavsebuli yovlismWvreteli Tvali;<br />
mosasxamis uknidan ki orive mxares iribad aris amowverili 2
Sandali da 2 sxvadasxva tipis skiptra; kompoziciis daboloebaSi<br />
gamosaxulia naxevarwreSi Casmuli frinveli; daboloebis marjvniv<br />
gamosaxulia (savaraudod) tiara jvriT, xolo marcxniv – Tungi<br />
langarze.<br />
bunebrivia mocemuli sagerbe kompoziciis TiTqmis yvela<br />
figura da saerTo motivic dakavSirebulia ioane mayaSvilis<br />
mRvdelTmTavrul moRvaweobasTan, magram amave dros aqve vxvdebiT<br />
misi Tavaduri warmoSobis damadasturebel saTavado mosasxamsac.<br />
daboloebaSi gamosaxuli frinveli vfiqrobT gardacvlili<br />
mitropolitis zecad aRzevebul sufTa suls unda gamoxatavdes.<br />
mfrinvelis amgvari figura xSirad gvxvdeba Zvel qarTul saflavis<br />
qvebze. Zneli saTqmelia ras niSnavs Tungi, SesaZloa es ganwmendis<br />
simbolod miviCnioT.<br />
saerTo bodbes mitropolit jamSi ioane mayaSvilis sagerbe<br />
kompozicia warmoadgens <strong>qarTuli</strong> saeklesio heraldikis marTalia<br />
klasikuri evropuli gerbTmcodnebis wesebis ugulvebelmyofel,<br />
magram metad originalur da saintereso nimuSs.<br />
ponWoSvili (kenWoSvili)<br />
axali SuamTis monasterSi ganTavsebulia<br />
1909 wels gansvenebuli goris episkoposis<br />
petre ponWoSvilis (kenWoSvili) (1836-1909 ww)<br />
saflavis qva, romelzec aRbeWdilia misi<br />
piradi gerbi. gamosaxuleba CvenSi<br />
gavrcelebul tipiur saeklesio gerbs<br />
warmoadgens, amgvarTaTvis damaxasiaTebeli<br />
praqtikulad yvela atributiT. gerbi<br />
sakmaod gamarTulia heraldikuri wesebis<br />
TvalsazrisiT, Tu ar CavTvliT imas, rom<br />
farSi figurebis nacvlad asomTavruli<br />
asoebi ~e~ da ~p~ (“k”)aris Casmuli. (1-230)<br />
mogexsnebaT sagerbe farSi dasavleT evropuli heraldikis<br />
kanonebiT warwerebisa da asoebis Casma miuReblad miiCneva, magram<br />
gamonaklisis saxiT ruseTis imperiaSi da saqarTveloSic zogjer<br />
mainc vxvdebiT amgvar gamosaxulebebs.<br />
gerbis blazoni: talRovan Taviani franguli fari<br />
asomTavruli asoebiT ~e~ da ~p~. fars qvemoT ori marTlmadidebluri<br />
jvari da RvTismSoblis xatiani gulsakidia ganlagebuli. fars<br />
marjvena heraldikuri mxridan emijneba moses sjulis ficarTa<br />
stilizebuli gamosaxuleba, xolo marcxnidan biblia. fars ukan<br />
mRvdelmTavarTa sxvadasxvagvari kverTxebia gadajvaredinebuli,<br />
xolo zevidan saepiskoposo mosasxamia gadatarebuli, mTlianad<br />
kompozicias ki, rogorc Cans Tavs adgas saTavado gvirgvini.<br />
164
daskvna<br />
Cvens mier Catarebuli kvleva Zieba vfiqrobT safuZvels<br />
gvaZlevs davaskvnaT, rom <strong>qarTuli</strong> <strong>heraldika</strong>, am sityvis klasikuri<br />
dasavleT evropuli gagebiT, XVII saukunis meore naxevarSi<br />
warmoiqmna, Tavdapirvelad saxelmwifo da samxareo (XVII-XVIII<br />
saukuneebi), Semdeg sagvareulo (XVIII saukune) da saqalaqo (XIX<br />
saukune), bolos ki korporaciuli (XIX-XX saukuneebi) gerbebis saxiT.<br />
<strong>qarTuli</strong> heraldikis ganviTarebaSi, Cveni dakvirvebiT oTxi<br />
ZiriTadi etapi, periodi ikveTeba: pirveli _ nacionaluri (XVII<br />
saukunis meore naxevridan, XIX saukunemde), meore _ klasikuri <strong>anu</strong><br />
evropul-rusuli (XIX saukune da XX-is dasawyisi), mesame _<br />
socialistur-sabWouri (XX saukunis damdegidan XXI saukunemde) da<br />
meoTxe _ respublikuri (2004 wlidan moyolebuli).<br />
nacionaluri periodis dros, saqarTveloSi, sxvaTa Soris iseve,<br />
rogorc imJamad ruseTSi, arc Tu ise kargad icnobdnen evropuli<br />
heraldikis kanonebs, naklebad iTvaliswinebdnen maT da gerbebsac<br />
bunebrivia metwil adgilobriv simbolikaze dayrdnobiT qmnidnen.<br />
meore, evropul-rusul etaps SeiZleba <strong>qarTuli</strong> heraldikis<br />
klasikuri xanac vuwodoT, vinaidan am periodis praqtikulad yovel<br />
axal aTwleulTan erTad, saqarTvelosTan dakavSirebul sxvadasxva<br />
tipis gerbebs sul ufro da ufro mkveTrad gamoxatuli dasavleT<br />
evropuli ieri eZleoda. Semdgomi, socialistur-sabWouri periodi<br />
gerbTmcodneobis TiTqmis yovelgvari fuZemdebluri wesebis<br />
ignorirebiTa da maTi praqtikulad sruli gauTvaliswineblobiT<br />
xasiaTdeba. samagierod mZlavrobs, ase vTqvaT araheraldikurad<br />
gaTanamedrovebuli figurebis stilizebulad gamosaxvis tendencia.<br />
sul axlaxan dawyebuli respublikuri periodi xasiaTdeba klasikuri<br />
heraldikis kanonebis aRorZinebiTa da srulyofilad dacviT. aseve<br />
gaaqtiurda muSaoba Teoriuli da praqtikuli heraldikis dargSi.<br />
amavdroulad praqtikulad qaosurad viTardeba sagvareulo<br />
<strong>heraldika</strong>. rac Seexeba qarTul saxelmwifo, teritoriul Tu<br />
korporaciul (maT Soris pirvel rigSi saxelmwifo samsaxurebis)<br />
gerbebs, marTalia maTSi igrZnoba tradiciuli motivebisa da<br />
simbolikisadmi pativiscema, mainc SedarebiT ukana planze iwevs XVII-<br />
XIX saukuneebis simbolika da faqtiurad sruliad axleburi ieris<br />
mqone sagerbe kompoziciebi iqmneba.<br />
yoveli zemoT daxasiaTebuli periodi, rogorc wesi emTxveoda<br />
mniSvnelovan cvlilebebs qveynis politikur, ekonomikur-socialur<br />
da sazogadoebriv cxovrebaSi. iqneboda es evropasTan daaxloebis<br />
mcdelobani, ruseTis imperias mierTeba da kapitalisturi<br />
ekonomikuri wyobis mZlavroba Tu sabWoTa xelisuflebis damyareba<br />
an piriqiT misi ukugdeba da prodasavluri reformebis gatareba.<br />
yovel am movlenaze <strong>heraldika</strong> myisierad reagirebda, rac gerbebis<br />
stilis gamocvliT an sulac gerbTmcodneobis axali sferos,<br />
mimdinareobis, dargis warmoSobiT gamoixateboda xolme.<br />
165
<strong>qarTuli</strong> heraldikis Semdgomi kvleva uTuod aucilebelia<br />
mTlianad <strong>qarTuli</strong> simbolikis, uZvelesi totemuri da emblematikuri<br />
sistemebis Secnobisa da gaSifrvisTvis, aqedan gamomdinare ki<br />
zogadad <strong>qarTuli</strong>, warmosaxviTi, simbolikuri msoflmxedvelobis<br />
SeswavlisTvis. es sakiTxebi, Tavis mxriv friad aqtualuria dRes _<br />
axali damoukidebeli demokratiuli <strong>qarTuli</strong> saxelmwifos<br />
mSeneblobisas, rodesac saxelmwifo simbolikis mowesrigebis<br />
Semdgom, sakmaod aqtualurad mimdinareobs adgilobrivi,<br />
teritoriuli gerbTSemoqmedeba. amavdroulad, <strong>qarTuli</strong> gerbebis<br />
ganxilva arc diplomatiis an am bolo sami saukunis manZilze<br />
saqarTvelos politikuri orientaciis veqtoris mimarTulebebis<br />
cvlis konteqstSi ar unda iyos interesmoklebuli 607 .<br />
gansaskuTrebiT xazgasasmelia, rom praqtikulad yvela tipis<br />
gerbebis, dasavleT evropuli civilizaciis am specifiuri nayofis<br />
saqarTveloSi esodeni gavrceleba, Cvenis rwmeniT kidev erTi aSkara<br />
dasturia mTlianad <strong>qarTuli</strong> kulturis zogadevropul sivrceSi<br />
moazrebis aucileblobisa da ueWvelobisa.<br />
bolos visurvebdiT, rom winamdebare naSromi erTi<br />
mniSvnelovani win gadadgmuli nabiji aRmoCeniliyos qarTul<br />
istoriografiaSi heraldikis, igive gerbTmcodneobis Rirseuli<br />
adgilis damkvidrebisa da sazogadoebisTvis isedac sakmaod<br />
saintereso dargis kidev ufro meti popularizaciis gzaze.<br />
166
danarTi 1<br />
zogierTi heraldikuri terminis<br />
ganmartebiTi glosariumi<br />
evropuli qveynebis heraldikur praqtikebSi miRebulia<br />
Taviseburi specifikuri terminologiuri ena, romlis saSualebiTac<br />
maqsimalurad lakonurad aRiwereba nebismieri sagerbe gamosaxuleba,<br />
vinaidan, zogierTi e. w. rTuli faris aRwerisTvis <strong>anu</strong><br />
blazonirebisTvis Cveulebrivi sayoveldReo leqsikis gamoyeneba<br />
metad mouxerxebeli, mravalsityviani da usistemo iqneboda. CvenSi<br />
aqamde amgvari heraldikuri enis ar arsebobis gamo, aucilebelia<br />
SemuSavdes da ucxour analogebs miesadagos ZiriTadi<br />
gerbTmcodneobiTi terminebis Sesatyvisi sityvebisa da gamoTqmebisgan<br />
Semdgari <strong>qarTuli</strong> terminologia. swored am saqmisTvis safuZvelis<br />
Cayras emsaxureba qvemoT moyvanili, umTavresad sadisertacio<br />
naSromSi gamoyenebuli terminebis ganmartebiTi glosariumi,<br />
romelsac SesaZloa jer-jerobiT ar hqondes absoluturi<br />
WeSmaritebis an ama Tu im gadmoqarTulebuli terminis mkacrad<br />
dakanonebis ambicia, magram Cveni azriT mis bazaze realuria<br />
zedmiwevniT <strong>qarTuli</strong> heraldikuri enis Camoyalibeba.<br />
rusuli da miTumetes <strong>qarTuli</strong> <strong>gerbTmcodneoba</strong> gacilebiT<br />
naklebad ganviTarebuli, gnebavT garTulebuli iyo vidre dasavleT<br />
evropuli heraldikuri praqtikebi. amis gamo bunebrivia CvenSi ufro<br />
mcire raodenobis specifikuri terminebis gamoyenebis aucilebloba<br />
aris. yovel SemTxvevaSi amJamindel etapze mainc. amitom, Cveni azriT<br />
gaumarTlebelia, magaliTad franguli urTulesi heraldikuri enis<br />
srulad gadmoTargmna. leqsikonSi Setanilia mxolod zogadi<br />
heraldikis yvela qveyanaSi xmarebuli umniSvnelovanesi da qarTul,<br />
Sesabamisad rusul <strong>gerbTmcodneoba</strong>Si gavrcelebuli sityvebi Tu<br />
gamoTqmebi, romlebic sadisertacio naSromis ZiriTad teqstSi aris<br />
gamoyenebuli.<br />
amave dros, aRsaRniSnavia, rom Cven varCieT terminebis<br />
qarTulad gadmoTargmna (vfiqrobT <strong>qarTuli</strong> enis simdidre gvaZlevs<br />
amgvari fufunebis saSualebas) da ara maTi, vTqvaT frangul an<br />
germenul terminologiaze dayrdnobiT sityva-sityviT, uTargmnelad,<br />
ucxouri JReradobis SenarCunebiT gadmoReba, rac, Tumca Tavis mxriv,<br />
aseve ar iqneboda albaT metismetad miuRebeli.<br />
sazogadod, specifikuri heraldikuri terminebis Tu cnebebis<br />
aRsaRniSnavad SedarebiT arqauli enis gamoyenebas amarTlebs is, rom<br />
jer erTi, minanqrebis SemTxvevaSi, mkacrad profesionalurad Tu<br />
mivudgebiT, WeSmarit mxatvrobaSi marTlac ganirCeva magaliTad<br />
wiTeli da mewamuli, lurji da laJvardi da a. S.; meorec erTi,<br />
yvela qveynis heraldikur praqtikaSi miRebuli iyo SedarebiT<br />
moZvelebuli idiomebis an sulac klasikuri Tu gabarbarizmebuli,<br />
damaxinjebuli gviani laTinuris xmareba. aqedan gamomdinare, sadac<br />
167
es SesaZlo [Tu gamarTlebulia] da ar aris gansakuTrebiT<br />
SeuTavsebeli Tanamedrove qarTulTan, misaRebia ferebis ufro<br />
moZvelebuli sityvebiT, terminebiT gadmocema.<br />
glosariums safuZvlad udevs zogad <strong>gerbTmcodneoba</strong>s<br />
miZRvnili ucxouri Sromebidan da maT darTuli heraldikuri<br />
leqsikonebidan amokrebilia inglisuri da misi Sesatyvisi franguli<br />
da rusuli terminebi, Tu rasakvirvelia amgvari arsebobs. terminebis<br />
samagaliTod enebi Semdegi kriteriumebis mixedviT SeirCa. inglisuri<br />
_ imis gamo, rom sadReisod igi yvelaze gavrcelebulia msoflioSi<br />
da nebismieri dargis samecniero literaturis udidesi nawili<br />
swored inglisurad qveyndeba; franguls, gansakuTrebiT ki Zvel<br />
franguls SeiZleba gerbTmcodneobis dedaena vuwodoT, heraldikuri<br />
terminebis umetesoba swored aqedan momdinareobs da bunebrivia am<br />
enis ignorireba dauSvebeli iqneboda; rac Seexeba rusuls, <strong>qarTuli</strong><br />
<strong>heraldika</strong> erT dros ruseTis saimperio heraldikis, Tumca<br />
originalurs, magram mainc nawils Seadgenda, amitom cxadia qvemoT<br />
moyvanil leqsikonSi verc rusuls avuvlidiT gverds.<br />
Abased; abaissé _ daSvebuli, daweuli. 1. AaRniSnavs frdebdaSvebulobas;<br />
2. nivnivis, qamris an sxva sapatio figuris farSi Cveul poziciaze<br />
ufro dabla ganTavseba.<br />
addorsed; adossé _ zurgizurg. ori erTmaneTisTvis zurgSeqceuli,<br />
rogorc wesi identuri figura.<br />
armiger; армигер _ gerbis mflobeli; sagerbe kompoziciis mflobeli,<br />
piri, ojaxi Tu sazogadoeba, dawesebuleba an organizacia.<br />
argent; argent; серебро – vercxli. erT-erTi heraldikuri saRebavi _<br />
liToni.<br />
azure; azur; лазурь _ laJvardi. erT-erTi heraldikuri saRebavi _<br />
minanqari.<br />
bar; divise _ (sityvasityviT: zoli) qamris damcrobiTi forma,<br />
gamoisaxeba SedarebiT viwro qamris saxiT.<br />
barry; burele _ dazolili; ori minanqris monacvleobiT Tanbari ricxvis<br />
da zomis horizontalur zolebad dayofili fari an figura.<br />
base; pointe; оконечность _ safuZveli (inglisuris Sesatyvisi); daboloeba<br />
(rus.-is Sesatyvisi). qarTul Sesatyvisad, Cveni azriT safuZveli<br />
ufro Seefereba, vinaidan es sityva mosaxmarad, sabrunveladac ufro<br />
moxerxebulia da figuris Sinaarss Tu farSi mis mdebareobas,<br />
168
poziciasac ukeT gadmoscems. inglisSi qveda nawili farisa, ara<br />
udidesi misi 1:3-isa da ara umciresi 1/:5-isa.<br />
band; bonde; перевязь _ sartyeli. sapatio figura, gamoixateba faris<br />
zeda marjvena kuTxidan qveda marcxenisken gavlebuli gadamkveTi<br />
sqeli xaziT, romelic fars diagonalurad hyofs or Tanabar<br />
nawilad.<br />
~sartyeli~ SesaZloa sityvasityviT gveTargmna da ~samxariRlive~<br />
gvewoda, magram es Cveni azriT metad mouxerxebeli, mouqneli da<br />
xelovnuri termini iqneboda.<br />
bandy _ dasartyluli. fari an figura dayofili Tanabri raodenobis<br />
gansxvavebuli minanqris sartyelebiT.<br />
bezant, besant; византииская монета _ moneta. mcire monetisebri mrgvali<br />
figura (mag. inglisur <strong>heraldika</strong>Si mudam oqrosi). xSirad asaxavs<br />
simdidres, fuls, oqros.<br />
blazon; blason; блазонировать _ blazonireba. sagerbe kompoziciis sruli<br />
aRwera.<br />
bordure; bordure; кайма _ arSia. (sityvasityviT inglisuridan: sazRvari,<br />
zRvari, arSia, bordiuri) faris kides Signidan momyoli viwro<br />
mTliani zoli.<br />
bourelet; бурелет _ bureleti. sagerbe farsgare Sesamkobeli. Tavsdeba<br />
muzaradsa da gvirgvins an muzaradis Tavs Soris. arabuli<br />
Tavsaburavis dasamagrebeli rgoli, romelsac <strong>qarTuli</strong> Sesatyvisi<br />
ver movuZieT.<br />
canting arms; гласный герб _ (sityvasityviT inglisuridan: iribi,<br />
TvalTmaqci, narTauli, SeniRbulad Tqmuli) metyveli (narTauli?)<br />
gerbi. sagerbe fari, romlis Semadgeneli nawilebic figuralurad<br />
asaxavs mflobelis saxelwodebas.<br />
canton, franc canton; свободная часть _ (momdinareobs rom<strong>anu</strong>li sityva _<br />
canto-dan _ ~kuTxe~ da franc _ aq: Tavisufli) Tavisufali nawili.<br />
sagerbe faris zeda marjvena nawili.<br />
composed shield; ecu compose _ Sedgenili fari. danawevrebuli, rTuli,<br />
raimegvarad dayofili fari.<br />
cascue; шлем _ muzaradi. sagerbe farsgare Sesamkobeli.<br />
169
chief; chef; глава _ Tavi. sapatio heraldikuri figura. uWiravs faris<br />
zeda horizontaluri mesamedi.<br />
chevron; chevron; стропило _ nivnivi. sapatio heraldikuri figura.<br />
cimier; нашлемник _ muzaradis Tavi. sagerbe farsgare Sesamkobeli.<br />
muzaradis Tavze ganTavsebuli figura, romelic metwil TviT<br />
sagerbe faridan aris dasesxebuli.<br />
cross; croix; крест _ jvari. sapatio heraldikuri figura. jvris<br />
mravalgvar nairsaxeobebs xSirad heraldikuri figurebis calke<br />
jgufs miakuTvneben.<br />
ermine; hermine; горностаевый _ sisamuris bewvi.<br />
fess; fasce; пояс _ qamari. sapatio heraldikuri figura. uWiravs faris<br />
Sua horizontaluri mesamedi.<br />
field; champ; поле _ veli. sagerbe faris an misi nawilebis foni<br />
(mindori, guli, adgili). heraldikuri faris fonis aRsaniSnavad<br />
sityva ~guli~-s ioane batoniSvili xmarobs ~kalmasobaSi~. es erTerTi<br />
uZvelesi <strong>qarTuli</strong> heraldikuri terminia da samwuxaroa am<br />
tradiciis ignorireba, Tumca <strong>heraldika</strong>Si sakmaod xSirad ixmareba<br />
gulis stilizebuli figura, ris gamoc gerbis blazonireba,<br />
figurisa da fonis aRmniSvneli terminebis identurobis mizeziT,<br />
SesaZloa gaugebari Seiqnes. amasTanave guli ewodeba heraldikuri<br />
faris Sua, centralur nawils da esec terminologiur gaorebas<br />
warmoqmnida. erekle II Tavis sigelebSi sagerbe faris fons <strong>anu</strong> vels<br />
~adgils~ uwodebs, SevadaroT rusi heraldikosi arsenievis mier<br />
gamoyenebul termins _ ~место~ 608 . urigo ar iqneboda am Zveli<br />
<strong>qarTuli</strong> heraldikuri terminis gaxsenebac, magram "sityva" ~adgili~<br />
xmarebaSic mouxerxebelia, yursac Wris blazonirebisas da<br />
amvdroulad iseve rogorc ~alagi~ adgilmdebareobis garda zogjer<br />
sxva garkveulwilad uxerxuli Sinaarsac iZens xolme (Sead.<br />
fexsalagi). yovelive amis gamo kvlav termin ~velze~ SevaCerebT<br />
arCevans, miTumetes, rom igi sityvasityviT zustad miesadageba<br />
identur ucxour terminebs.<br />
gules; gueules; червленный _ mewamuli. erT-erTi heraldikuri saRebavi _<br />
minanqari.<br />
gyronne; gironne _ dasolili. faris samivegvari (gakveTa, gadakveTa,<br />
CamokveTa) kveTis erToba.<br />
170
inescutcheon; ecusson; малый щит _ mcire fari. meorexarisxovani figura _<br />
ZiriTad farSi Casmuli momcro fari.<br />
lambrequins, mantling; намет _ lambrekeni. dafleTili, alag-alag<br />
Semoxeuli mosasxamisebri specifiuri sagerbe farsgare Sesamkobeli.<br />
mantle; manteau; мантия _ mosasxami <strong>anu</strong> mantia _ gerbis farsgare<br />
Sesamkobeli.<br />
metals; metail (metaux); метал _ liToni. heraldikuri saRebavi minanqrebTan<br />
erTad ori umTavresi heraldikuri feri _ oqro, vercxli.<br />
mot; девиз _ devizi, e. w. legenda. metwil far qveS moTavsebul<br />
bafTaze datanebuli lakonuri gamoTqma, romelic Cveulebriv<br />
nawilobriv mainc ganmartavs gerbs.<br />
pale; pal; столб _ boZi. sapatio heraldikuri figura. uWiravs faris Sua<br />
vertikaluri mesamedi.<br />
per pale; parti; рассеченный _ gakveTili; Sveulad, vertikalurad<br />
gayofili fari.<br />
per fess; coupe; пересеченный _ gadakveTili; Tarazulad,<br />
horizontalurad gayofili fari.<br />
per bend; скошенный _ CamokveTili; iribad gayofili fari.<br />
per cross; четверочастный _ gakveTil-gadakveTili. oTxnawilad<br />
sworkuTxa jvrisebr dayofili fari.<br />
per saltire; четверочастный скошенный _ orjer CamokveTili. orive mxridan<br />
iribad, wm. andrias jvrisebr oTxad gayofili fari.<br />
per chevron; chape _ nivnivisebr CamokveTili. orjer naxevrad<br />
CamokveTili fari.<br />
sable; sable; черный _ sevadi (Savi). erT-erTi heraldikuri saRebavi _<br />
minanqari.<br />
simple; пустой _ martivi fari; dauyofeli, daunawevrebeli, mTliani<br />
fari.<br />
tabernacle; павильон _ pavilioni. igive mosasxami, oRond ixmareba<br />
mxolod saxelmwifo gerbebisTvis.<br />
171
tenants ou supports; щитодержатель _ farismtvirTveli. orive mxridan,<br />
marcxnidan da marjvnidan, ZiriTadi faris mWereli figurebi.<br />
tincture; email (emaux); финифть _ minanqari. heraldikuri saRebavi;<br />
metalebTan erTad, oTxi umTavresi heraldikuri feris _ sevadi,<br />
mewamuli, laJvardi, zurmuxti, saxelwodeba.<br />
vert; sinople; зеленный _ zurmuxti (mwvane). erT-erTi heraldikuri<br />
saRebavi _ minanqari.<br />
возникающий _ amoziduli. faris an faris nawilebis kideebidan<br />
naxevrad, Cveulebriv welamde gamoxatuli figura .<br />
гербоведение _ <strong>gerbTmcodneoba</strong>.<br />
обремененный _ datvirTuli. figura, romelzec zemodan aris<br />
ganTavsebuli sxva figura.<br />
laxti _ Surdulis Sesatyvisi erekle II-iseuli termini.<br />
farsgare Sesamkoblebi _ sagerbe faris garSemo ganlagebuli<br />
heraldikuri atributebi.<br />
reversi (mag. sadevize bafTis) _ sarCuli. termins qarTul<br />
<strong>heraldika</strong>Si pirvelad iyenebs vaxuSti bagrationi Tavis atlass<br />
darTul cnobil saxelmwifo da samxareo gorbebis aRwerisas.<br />
martalia vaxuSti am simboloebs Tavad uwodebs "Rerbebs" igi mainc<br />
ver uvlis droSebis xmarebis mdidar tradicias saqarTveloSi da<br />
gerbebSic tovebs droSis mcired detals axsenebs ra maTi sarCulis<br />
ferebs. amis gamo vaxuStiseuligerbebis droSebad gamoyeneba<br />
sruliad bunebrivia, rac ganxorcielda kidec realobaSi 1980-90-ian<br />
wlebSi saqarTvelos damoukideblobis moZraobis xanaSi.<br />
щитодержатель _ farismtvirTveli. heraldikuri farismWereli<br />
figurebi.<br />
возникающий _ amoziduli. faris kveTidan an raime figuris uknidan<br />
naxevrad amomarTuli, gamoCenili figura.<br />
counter ermine; contre-hermine; противогорностаевый _ ukusiasamuris.<br />
heraldikuri bewvi.<br />
vair; беличий _ ciyvis. heraldikuri bewvi.<br />
Counter vair; contre-vairé; противобеличий _ ukuciyvis. heraldikuri bewvi.<br />
172
Sedgenili faris dayofis terminebi:<br />
per pale; рассеченный _ gakveTili, Sveulad, vertikalurad<br />
gayofili fari.<br />
per fess; пересеченный _ gadakveTili, Tarazulad, horizontalurad<br />
gayofili fari.<br />
per bend; скошенный _ CamokveTili, iribad gayofili fari.<br />
per cross; четверочастный _ gakveTil-gadakveTili, oTxnawiliani,<br />
Sveulad da Tarazulad dayofili fari.<br />
per saltire; четверочастный скошенный _ jvaredinad CamokveTiuli,<br />
oTnawiliani, marcxnidan da ramjvnidan CamokveTili fari.<br />
mTliani fari _ dauyofeli, daunawevrebeli fari<br />
173
danarTi 2<br />
<strong>qarTuli</strong> heraldikis ganviTarebis periodebis, etapebis cxrili<br />
periodi periodisTvis<br />
damaxasiaTebeli<br />
heraldikuri nimuSebi<br />
nacionaluri 1. vaxtang VI-iseuli<br />
gerbebi<br />
2. vaxuStis atlasis<br />
gerbebi<br />
3. erekle II-is epoqis<br />
klasikuri <strong>anu</strong><br />
evropul-rusuli<br />
socialistursabWouri<br />
gerbebi<br />
1. saqarTvelos samefosamTavroebis<br />
gerbebi<br />
ruseTis did saxelmwifo<br />
gerbSi<br />
2. saqarTvelos qalaqebis<br />
gerbebi<br />
3. sagvareulo gerbebi<br />
“saerTo sagerbedan”<br />
1. demokratiuli<br />
respublikis gerbi<br />
2. sax. universtetis<br />
emblema<br />
3. asfsr-is saq. ssr-is da<br />
avtonomiebis gerbebi<br />
4. q. Tbilisis, q.<br />
borjomis gerbebi<br />
respublikuri 2. saqarTvelos 3-e<br />
respublikis saxlmwifo<br />
gerbi<br />
3. heraldikis<br />
komisiiseuli saqalaqo<br />
gerbebi<br />
174<br />
qronologia<br />
1672-1800 ww.<br />
(XVII-XVIII ss)<br />
1800-1918 ww.<br />
(XIX s)<br />
1918-2002 ww.<br />
(XX s)<br />
2002 ww. -<br />
(XXI s)
danarTi 3<br />
masalebi <strong>heraldika</strong>ze internetSi<br />
qveviT moyvanilia internetis qselSi ganTavsebuli Cvens mier<br />
moZiebuli, SerCeuli da anotirebuli masalebi da wyaroebi<br />
gerbTmcodneobis Sesaxeb, romelic Cveni azriT gansakuTrebiT<br />
saintereso, sayuradRebo da faseulia konkretulad <strong>qarTuli</strong> Tu<br />
zogadi heraldikis SeswavlisaTvis.<br />
1. Fracuis R. Velde's Heraldry Site<br />
http://www.heraldica.org/<br />
fransua veldes heraldikuri saiTi<br />
ase vTqvaT krebiTi, kataloguri saiTi, romelSic mocemulia mravali<br />
miTiTeba sxva heraldikur gverdebze da maTi sainterneto, qseluri<br />
misamarTi.<br />
2. International Civic Arms. By Ralf Hartemink<br />
http://surf.to/heraldry<br />
saerTaSoriso saqalaqo <strong>heraldika</strong><br />
msoflios qalaqebis gerbebis sakmaod mozrdili krebuli _<br />
minimaluri informaciis Semcveli monacemTa baza ilustraciebiT.<br />
dayofilia qveynebad. saqarTvelos ganakveTSi 10 gerbia. garda amisa<br />
ruseTisaSi aris Tbilisis guberniis, azerbaijanisaSi ki zaqaTalis<br />
gerbebi.<br />
3. Illustrated Atlas of Heraldic Terms<br />
http://www.heraldica.org/topics/glossary/atlas.htm<br />
heraldikuri terminebis ilustrirebuli atlasi<br />
maRali donis, metad sasargeblo programa. alfavitze gawyobili<br />
terminebi 6 enaze (franguli, germ<strong>anu</strong>li, inglisuri, esp<strong>anu</strong>ri,<br />
italiuri) mocemuli SesatyvisebiT da ganmartebebiT, romelTac xSir<br />
SemTxvevaSi sailustracio masalac erTvis.<br />
4. Heraldry Links<br />
http://www.panix.com/~wlinden/heraldry.shtml<br />
heraldikuri bmulebi<br />
<strong>heraldika</strong>sTan da veqsilologiasTan dakavSirebuli saiTebis<br />
misamarTebis umTavresi krebuli internetSi.<br />
5. Baronage Press<br />
http://www.baronage.co.uk/<br />
baronebis presa<br />
175
SesaniSnavi veb(internet)-almanaxi medievistikasa da<br />
<strong>gerbTmcodneoba</strong>ze (zogadi <strong>heraldika</strong>, istoriuli anegdotebi<br />
gerbebze). SesaZloa el-fostaSi ufaso gamowera.<br />
6. Britannica Encyclopaedia<br />
http://www.britannica.com<br />
enciklopedia britanika<br />
saxelganTqmuli enciklopediis veb(internet)-versia: <strong>heraldika</strong>sTan<br />
dakavSirebuli mravali maRali donis statia, miTiTebebi momijnave<br />
Tematikis veb(internet)-gverdebze, mokle bibliografia.<br />
7. Heraldry Origins - the origins and meaning of heraldry, by Joseph C. Wolf<br />
http://heraldryorigins.tripod.com/<br />
heraldikis saTaveebi. jozef s. vulfi<br />
statia heraldikis warmoSobaze da saerTod zogad <strong>heraldika</strong>ze.<br />
8. Search Engine for Heraldica<br />
http://www.heraldica.org/search.html<br />
saZebni meqanizmi heraldikisTvis<br />
heraldikis Sesaxeb informaciis internetSi mosaZiebeli sistema<br />
9. An Article on Heralds<br />
http://www.heraldica.org/topics/heralds.htm<br />
statia heraldikis Sesaxeb<br />
veb-gverdi sxvadasxva qveynis heroldebze<br />
10. Enlarged Annotated Bibliography<br />
http://www.heraldica.org/biblio/annotate.htm<br />
ganvrcobili anotirebuli bibliografia<br />
Tematikurad dayofili sxvadasxva enovani bibliografia<br />
11. Jewish Heraldry<br />
http://www.heraldica.org/topics/national/jewish.htm<br />
ebrauli <strong>heraldika</strong><br />
veb-gverdi ebraul gerbebze Suasaukuneebis evropaSi da mogvianebiT<br />
sxva qveynebSic. avtorebi ebraul gerbebs calke heraldikur<br />
mimdinareobad ar aRiareben, Tumca aRniSnaven, rom isini xSir<br />
SemTxvevaSi mniSvnelovan originalurobas amJ/Ravneben.<br />
12. The Escutcheon<br />
http://www.societies.cam.ac.uk/cuhags/<br />
sagerbe fari<br />
kembrijis universitetis heraldikisa da genealogiis sazogadoebis<br />
(Cambridge University heraldic and Genealogical Society) Jurnal<br />
~esqaCeon~(~fari~)-is veb(eleqtronuli)-versia. nomrebi eZRvneba<br />
176
mimdinare movlenebs, zogad <strong>gerbTmcodneoba</strong>s, <strong>heraldika</strong>ze<br />
axladgamocemuli wignebis mimoxilva da sxv.<br />
13. The Zurich Roll of Arms<br />
http://www.silverdragon.org/HERALDRY/ZurichRolls/zroaen0.htm<br />
ciurixuli sagerbe<br />
veb-gverdi dRemde Semonaxul uZveles sagerbeze. mokled, Tumca<br />
SesaniSnavi ilustraciebiT.<br />
14. SCA (The Society of Creative Anachronism) Heraldry<br />
http://www.sca.org/heraldry<br />
sxvadasxvagvari <strong>heraldika</strong>sTan dakavSirebuli masalebi da<br />
miTiTebani momijnave Sinaarsis gverdze.<br />
15. Japanese Family Crests or Mon<br />
http://www.jap<strong>anu</strong>sencounters.net/mon/<br />
iaponuri sagvareulo emblemebi <strong>anu</strong> monebi<br />
momcro mxolod teqsturi veb-gverdi minimaluri informaciiT<br />
iaponur gerbebze (mon).<br />
16. Общий гербовник дворянских родов Всероссийской империи<br />
http://gerbovnik.ru/<br />
ruseTis imperiis "saerTo sagerbis" eleqtronuli versia<br />
17. Гербы и Флаги<br />
http://geraldika.ru/<br />
saiTi rusul da msoflio <strong>heraldika</strong>ze mdidari vizualuri masaliT<br />
da mravalferovani statiebiT, maT Soris samecniero<br />
gerbTmcodneobiTi statiebiT. erT-erT gverdze mocemulia msoflio<br />
heraldikuri sazogadoebebis dasaxelebebi da koordinaebi<br />
18. Экскурс в геральдику<br />
http://www.excurs.ru/<br />
eqskursi <strong>heraldika</strong>Si<br />
ganixilavs heraldikis istorias, ZiriTad wesebs da rusuli<br />
heraldikis zogierT aspeqts. veb-gverdis avtorebi vizitorebs aseve<br />
sTavazoben sakuTari gerbis damzadebas.<br />
19. Гербы и Флаги Беларуси<br />
http://geraldika.by/<br />
belorusiis gerbebi da droSebi<br />
ZiriTadad ganixileba mxolod belorusiis heraldikis istoria da<br />
Tanamedroveoba<br />
20. Украинская геральдика<br />
177
heraldry.com.ua<br />
ukrainuli <strong>heraldika</strong><br />
sakiTxebi heraldikis istoriaze. evropuli da ukrainuli heraldikis<br />
sakiTxebis mimoxilva<br />
21. Аджария<br />
www.vexillographia.ru/gruzia/ajaria.htm<br />
veqsilologiuri masalebi aWaris avtonomiuri respublikis droSis<br />
Sesaxebs 1937-2006 ww periodSi.<br />
22. ОФИЦИАЛЬНЫЙ САЙТ РУССКОГО ЦЕНТРА ФЛАГОВЕДЕНИЯ И<br />
ГЕРАЛЬДИКИ<br />
http://www.heraldicum.ru/<br />
~ruseTis droSaTmcodneobisa da heraldikis centris~ oficialuri<br />
gverdi. moicavs sakmaod saintereso vizualur da werilobiT, maT<br />
Soris dokumentur masalas ruseTis, saqarTvelosa da zogierTi sxva<br />
qveynis Sesaxeb.<br />
178
gamoyenebuli literatura<br />
1 rusTveli SoTa. vefxistyaosani. axlad dabeWdili SeerTebuliTa<br />
RvawliTa ufalTa [m]. broset, z. falavandiSvilisa da d.<br />
CubinovisaTa. II gamocema. spb. 1841 w.<br />
2 vaxuSti bagrationi. saqarTvels atlasi (XVIII s.). akademiis gamomc.<br />
Tb. 1997 w.<br />
3 xelnawerTa instituti. f. Hd, dok. # 5565. 1784 w. Tavadobis<br />
damtkicebis wigni micemuli erekle mefis mier sergis azarjanisa da<br />
ohaneza akofjanisTvis; xelnawerTa instituti.<br />
4 xelnawerTa instituti. f. Hd, dok. # 5541. 1783 w. Suamdgomloba<br />
erekle mefisa saimperatoro karis winaSe arRuTaSvilebis<br />
mxargrZelebad aRricxvis Sesaxeb;<br />
5 ocdaSvidi weli aziis qveynebSi. gamosacemad moamzada grigol<br />
zardaliSvilma. Tb. 1971 w. gv. 118<br />
6 d. kapanaZe. <strong>qarTuli</strong> numizmatika. Tsu-is gamomc. Tb. 1969 w.<br />
7 batoniSvili ioane bagrationi. xumarswavla (kalmasoba). I-II t.<br />
~merani~. 1990-1991 ww.<br />
8 sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi.<br />
gliptikis fondi. o. getlingis arqivi<br />
9 ana baqraZe. masalebi <strong>qarTuli</strong> sfragistikis istoriisaTvis. naw. I.<br />
Tb. 1978 w.<br />
10 ana baqraZe. masalebi <strong>qarTuli</strong> sfragistikis istoriisaTvis. naw. II.<br />
Tb. 1988 w.<br />
11 saqarTvelos demokratiuli respublikis samarTlebrivi aqtebis<br />
krebuli. 1918-1921. specredaqtori v. SaraSeniZe, Semdgeneli e.<br />
gurgeniZe. Tb. 1990 w.<br />
12 iv. javaxiSvilis arqivi, sabuTi # 567. iv. javaxiSvilis arqivis<br />
aRweriloba. Tb. 1976 w.<br />
13 xelovnebis Tbilsis saxelmwifo muzeumis arqivi. Личное дело Р.<br />
Гордеева. saqme # 12; 17.<br />
14 <strong>qarTuli</strong> wigni. bibliografia (1629-1920 ww.). t. I. Tb. 1941 w.<br />
15 g. leoniZe. gamokvlevebi da werilebi. gamomc. ~mecniereba~ Tb. 1958<br />
w.<br />
16 o. gigineiSvili. besikis saflavi. Jur. "literatura da xelovneba".<br />
1949 w. 9 oqt. # 40<br />
17 daviT kakabaZe. saqarTvelos Rerbi (konkursis da Sesrulebis<br />
Sesaxeb). gaz. "forumi". # 16. 10-20 seqtemberi. 1994 w.<br />
18 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc.<br />
~xelovneba~. Tb. 1980 w.<br />
19 b. kandelaki. WavWavaZeTa gerbi. "Zeglis megobari" #45. gv. 49. s.<br />
20 nucubiZe. legendaruli safosto marka. gaz. "Tbilisi". 1986 w.<br />
21 georgievskis traqtati. 1783 wlis xelSekruleba ruseTis<br />
mfarvelobaSi aRmosavleT saqarTvelos Sesvlis Sesaxeb. teqsti<br />
179
gamosacemad moamzada, Sesavali da SeniSvnebi daurTo giorgi<br />
paiWaZem. Tb. 1983 w<br />
22 z. cqitiSvili. saqarTvelos saxelmwifo moRvaweni. XVIII s-is II<br />
naxevari - XIX s-is damdegi. (Tavi s. lioniZe, gv. 53)<br />
23 sara barnaveli. <strong>qarTuli</strong> droSebi. Tb. 1953 w.<br />
24 simon gamsaxurdia. saqarTvelos saxelmwifo droSebi da gerbebi.<br />
Tb. 1990 w.<br />
25 Tornike asaTiani. moxatuli farebis saidumloeba <strong>anu</strong> ra aris<br />
<strong>heraldika</strong>? Jurn. ~art<strong>anu</strong>ji~. # 4. 1995 w.<br />
26 Tornike asaTiani. saqarTvelos gerbi. Jurn. ~art<strong>anu</strong>ji~. # 5. 1996 w.<br />
27 daviT kldiaSvili. <strong>qarTuli</strong> heraldikis istoria. saparlamento<br />
uwyebani. saxelmwifo simbolika. Tb. 5 ivlisi 1997 w.<br />
28 malxaz afridoniZe. zogadi <strong>heraldika</strong>. saparlamento uwyebani.<br />
saxelmwifo simbolika. Tb. 5 ivlisi 1997 w.<br />
29 mixeil mayaSvili, daviT kldiaSvili. <strong>qarTuli</strong> heraldikis<br />
istoria. gaz. "saxalxo gazeTi". # 98. 1 _ 7 aprili. 1997 w.<br />
30 malxaz afridoniZe. heraldikuri ferebi da maTi simbolika.<br />
saistorio krebuli ~mesxeTi~. Tsu gamomcemloba. Tb - axalcixe. 1998<br />
w.<br />
31 Tornike asaTiani. saxaliso <strong>heraldika</strong>. Jurn. ~art<strong>anu</strong>ji~. # 8 - 9.<br />
Tb. 1999 w.<br />
32 Tornike asaTiani. samegrelos samTavros gerbebi. samegrelo,<br />
kolxeTi, odiSi. Tbilisi-zugdidi. 1999 w.<br />
33 daviT kldiaSvili. saqarTvelos saxelmwifo gerbis kvarTis<br />
istoria. Jur. ~omega~. # 6. 2001 w.<br />
34 daviT kldiaSvili. qarTlis mefe luarsab I-is saxelmwifo gerbi.<br />
sazogadoebrivi Jurn. ~omega~. Tebervali 2001 w. # 2.<br />
35 saqarTvelos istoriis narkvevebi. t IV. Tb.<br />
36 saqarTvelos droSebi da gerbebi vaxuSti bagrationis mixedviT.<br />
Tb. 1991 w. gv. 4<br />
37 qarTlis cxovreba. t. I. gam. ~sabWoTa saqarTvelo~ 1955 ww. Tb.<br />
38 niko javaxiSvili. <strong>qarTuli</strong> faleristika (jildoTmcodneoba). Tb.<br />
1995 w.<br />
39 mixeil boWoriZe. mogzauroba samcxe-javaxeTSi. Tb. 1992 w.<br />
40 j. ruxaZe. bunebis ZalTa aRorZinebis xalxuri dResaswauli<br />
saqarTveloSi. ~mecniereba~. Tb. 1999 w.<br />
41 n. nakaSiZe. voroncovi. <strong>qarTuli</strong> sabWoTa enciklopedia. t. IV. saq.<br />
ssr-is min. sabWos gamomc. 1979 w. gv. 457<br />
42 naTela arvelaZe. aqamde ratom dumdnen? gaz. "Tbilisi". 4<br />
oqtomberi. 1989 w.;<br />
43 l. vardosaniZe. Tbilisis gerbi _ RonisZieba Tu movlena? gaz.<br />
"Tbilisi". 12 seqtemberi. 1989 w.;<br />
44 Tbilisis simbolika. gaz. "Tbilisi". 1 ivlisi. 1989 w.;<br />
45 simon kinwuraSvili. Cveni qalaqis <strong>heraldika</strong>. gaz. "Tbilisi". 21<br />
agvisto.; 1989 w.<br />
180
46 xaTuna maisaSvili. "TeTri giorgis" SaravandediT. gaz. "Tbilisi".<br />
21 ivnisi. 1989 w.<br />
47 T. papuaSvili. zaqaTala. <strong>qarTuli</strong> sabWoTa enciklopedia. t. IV.<br />
saq. ssr-is min. sabWos gamomc. Tb. 1975-1987. gv. 488<br />
48 l. molodini, g. jalabaZe. saqarTvelos saxelmwifo muzeumis<br />
droSebis katalogi. Tb. 1962 w.<br />
49 n. abesaZe. meabreSumeoba saqarTveloSi. Tb. 1957 w.<br />
50 d. koJoriZe. ganaxlebuli mesxeTis qalaqi (axalcixis istoria). Tb.<br />
1969 w.<br />
51 niko berZeniSvili. sqarTvelos istoriis sakiTxebi. t. II. gamomc.<br />
~mecniereba~. Tb. 1965 w.<br />
52 ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina<br />
mcxovrebTa TavadTa da aznaurTa gvarebisa. Tb. 1997 w.<br />
53 g. SaraZe. Teimurazis cxovreba. Tb. 1972 w.<br />
54 Tornike asaTiani. <strong>gerbTmcodneoba</strong> qarTul diplomatias\Tan<br />
mimarTebaSi. <strong>qarTuli</strong> diplomatiis weliwdeulis damateba. Tsu<br />
gamomcemloba. Tb. 1998 w.<br />
55 ivane javaxiSvili. Txzulebani. t II. gam. ~mecniereba~. Tb. 1983.<br />
56 mzia surgulaZe. politikuri da kulturul-sarwmunoebrivi<br />
formulebi qarTvel mefeTa titulaturaSi. <strong>qarTuli</strong><br />
wyaroTmcodneoba. VIII. ~mecniereba~. 1993 w. Tb.<br />
57 m. saakaSvili, a. gelaSvili. ~saqarTvelos medicinis istoria~. t.<br />
III. gam. ~saqmedgami~. Tb. 1956 w.<br />
58 saqarTvelos centraluri saxelmwifo saistorio arqivi. ~mowmobis<br />
wigni~ dedofal dariasi ivane yaraevisadmi. f. 226, anaweri 3, saqme<br />
8870.<br />
59 m. afridoniZe. ~~ sadoqtoro disertacia. Tb. 200 w.<br />
60 z. kiknaZe. Tbilisis <strong>heraldika</strong>. gam. ~diogene~. 2004 w. Tb<br />
61. d. kldiaSvili. Tanamedrove <strong>qarTuli</strong> <strong>heraldika</strong>. gam. "~cotne~". Tb.<br />
2008 w.<br />
62 ~saqarTvelos saxelmwifo gerbis konkursis Sesaxeb~. gam.<br />
"poligrafi". Tb. 2008 w.<br />
63. m. afridoniZe. disertacia. ~heraldikisa da heroldTa institutis<br />
warmoSobis safuZvlebi da maTi roli Sua saukuneebis evropis<br />
sazogadoebriv-politikur cxovrebaSi~. Tb. 2004 w.<br />
64. n. Ciqovani. ferTa leqsikisaTvis Zvel qarTulSi. Tsu gamomc. Tb.<br />
1992 w.<br />
54 Ferrand. J. Les femilles princieres de l'ancienne Empire de Russie. Paris. 1979. Partie 1.<br />
55 Chaffanjon A. Le petit Gotha illustre. Paris. 1996.<br />
56 Jacques Ferrand. Fammiles princieres de Georgie. Montreuil. 1983.<br />
57 Pierre Joubert. L'Heraldique. Éditions Ouest-France. Rennes. 1984.<br />
58 Stephen Friar. A Dictionary of Heraldry. New York. 1987.<br />
59 International Civic Arms. By Ralf Hartemink http://surf.to/heraldry<br />
181
60 Guy Cadogan Rothery. Concise Enciclopedia of Heraldry. London. 1994. (Fшrst<br />
published in 1915 as "ABC of Heraldry"by Stenley Paul & Co)<br />
61 П. Винклер-фон. Ст: Геральдика. Энциклопедический словарь. Изд: Ф. А.<br />
Брокгауз, И. А. Эфрон. т. VIII. С-Пб. 1893 г. ст. 460-461<br />
62 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Часть I тавадские роды. (Рукопись).<br />
Петроград. 1922 г.<br />
63 И. В. Борисов (Ильин). Родовые гербы России. Калининград. 1997 г.<br />
64 В. Поцелуев. Гербы Союза ССР. Изд. политической книги. М. 1987 г.<br />
65 Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. М. "Советская Россия" 1985 г. ст.188-<br />
189<br />
66 Бичикашвили Иосиф. "О грузинском историческом государственном флаге и<br />
гербе". Газ. "Свободная Грузия". 18 Авг. 1997 г. № 131 (21098). ст. 1-4.<br />
67 Государственный герб Росии. 500 лет. С-Пб. "Славиа". 1997 г.<br />
Манифест о полном гербе всероссийской империи. С-Пб. "Седа-С" 1993 г.<br />
67 РГИА. С-Пб. ф. 1343. оп. 15<br />
68 РГИА. С-Пб. ф. 1343. оп. 49<br />
69 РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 1<br />
70 РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп 2<br />
71 РГИА. С-Пб. ф. 1411. (Дела гербового музея)<br />
72 Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. I-XX т. 1798-<br />
1908 гг. РГИА. С-Пб. ф. 1411 оп. 1. д. № 91-110.<br />
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. I-X т. (репринтное<br />
издание). 1992 г.<br />
73 Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные<br />
гербы. I-IV т. 1906 г. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600-603<br />
74 Сборник дипломных гербов российского дворянства, невнесенных в общий<br />
гербовник. I-XIX т. 1896-1904 гг. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 1. д. № 68-87<br />
75 Сборник высочайше утвержденных городских и местных гербов, составлен по<br />
распоряжению Герольдмеистера Рейтера Гербовым отделением. Кн. I-V. 1887 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411 оп. 1. д № 3-7.<br />
76 Н. А. Соболева. Старинные гербы российских городов. М. 1985 г.<br />
77 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г<br />
78 А. Б. Лакиер. Русская геральдика. М. 1990 г<br />
79 П. Винклер-фон. Гербы городов, губернии, областей и посадов 80 Российской<br />
Империи, внесенные в полное собрание законов с 1649 по 1900 год. С-Пб. М. 1990 г.<br />
81 П. Иосселиани. Краткая история грузинской церкви. С-Пб. 1843 г.<br />
82 Гербы городов Киевской губернии. Жур. "Наука и жизнь". № 8. М. 1989 г.<br />
83 Г. В. Ражнев. Символика Архангела Михаила. Жур. Гербовед. № 1 (9). М. 1996 г.<br />
84 П. Винклер-фон. Ст: Госсударственный герб. Энциклопедический словарь. Изд:<br />
Ф. А. Брокгауз, И. А. Эфрон. т. IX. С-Пб. 1893 г. т. IX. ст. 406<br />
85 В. С. Драчук. Рассказывает геральдика. Изд. "Наука". М. 1977 г.<br />
86 Наумов, О. Н. "Геральдика в научном творчестве генеалога Н. 87 П. Чулкова.<br />
Журн. "Гербовед". М. 1996 г. № 1 (9). ст. 139<br />
89 Ю. В. Арсеньев. Геральдика. Изд. "Терра". М. 2001 г.<br />
90 Г. Ф. Дундуа. Нумизматика античной Грузии. Тб. 1987 г.<br />
182
91 Наумов. О. Н. Из истории русской геральдической библиографии. Журн.<br />
"Гербовед". № 7. М. 1995 г. ст. 107<br />
92 Б. М. Кисин. «Страна филателия». М. 1980 г.<br />
93 Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1797-1917<br />
гг. т. I-IX (печатные), XI-XXI (рукописные). РГИА. С-Пб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 91-110.<br />
94 Борисов И. В. Военная и морская тематика в русской дворянской геральдике. жур.<br />
Гербовед. № 2 (10). 1996 г. ст. 115<br />
95 Винклер-фон П. Русская геральдика, истирия и описания руских гербов. С-Пб.<br />
1894 г.<br />
96 Амилахваров А. Д. "История георгианская". С-Пб. 1779 г.<br />
97 Р. И. Матевосян. Истоки армянской геральдики. Жур. Гербовед. № 2 (10). 1996 г.<br />
98 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд.<br />
Ликоминвест. т. III. М. 1996 г.<br />
99 Советская военная энциклопедия. т. II. ст: геральдика. М. 1976 г. ст. 524<br />
100 В. В. Похлебкин. Словарь международной символики и эмблематики. изд.<br />
"Международные отношения". М. 1995 г.<br />
101 И. А. Орбели. Избранные труды. т. 1. Изд. "Наука". М. 1968 г.<br />
183
1 П. Винклер-фон. Ст: Геральдика. Энциклопедический словарь. Изд: Ф. А. Брокгауз, И. А. Эфрон. т.<br />
VIII. С-Пб. 1893 г. ст. 460-461.<br />
2 rusTveli SoTa. vefxistyaosani. axlad dabeWdili SeerTebuliTa RvawliTa<br />
ufalTa [m]. broset, z. falavandiSvilisa da d. CubinovisaTa. II gamocema. spb. 1841 w.<br />
gv. 41.<br />
3 vaxuSti bagrationi. saqarTvels atlasi (XVIII s.). akademiis gamomcemloba. Tb. 1997<br />
w. gv. 2-3.<br />
4 i q v e. gv. 6-7.<br />
5 i q v e. gv. 10-11.<br />
6 i q v e. gv. 14-15.<br />
7 i q v e. gv. 16.<br />
8 xelnawerTa instituti. f. Hd, dok. # 5565. 1784 w. Tavadobis damtkicebis wigni<br />
micemuli erekle mefis mier sergis azarjanisa da ohaneza akofjanisTvis;<br />
xelnawerTa instituti. f. Hd, dok. # 5541. 1783 w. Suamdgomloba erekle mefisa<br />
saimperatoro karis winaSe arRuTaSvilebis mxargrZelebad aRricxvis Sesaxeb;<br />
ocdaSvidi weli aziis qveynebSi. gamosacemad moamzada grigol zardaliSvilma. Tb.<br />
1971 w. gv. 118.<br />
9 d. kapanaZe. <strong>qarTuli</strong> numizmatika. Tsu-is gamomc. Tb. 1969 w. gv. 151, sur. 115-116.<br />
10 batoniSvili ioane bagrationi. xumarswavla (kalmasoba). I-II t. ~merani~. 1990-1991<br />
ww.<br />
11 sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. o. getlingis arqivi.<br />
12 ana baqraZe. masalebi <strong>qarTuli</strong> sfragistikis istoriisaTvis. naw. I. Tb. 1978 w.; ana<br />
baqraZe. masalebi <strong>qarTuli</strong> sfragistikis istoriisaTvis. naw. II. Tb. 1988 w.<br />
13 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Часть I тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г.<br />
14 И. В. Борисов (Ильин). Родовые гербы России. Калининград. 1997 г. ст. 71-72.<br />
15 saqarTvelos demokratiuli respublikis samarTlebrivi aqtebis krebuli. 1918-1921.<br />
specredaqtori v. SaraSeniZe, Semdgeneli e. gurgeniZe. Tb. 1990 w.<br />
9999<br />
16<br />
iv. javaxiSvilis arqivi, sabuTi # 567. iv. javaxiSvilis arqivis aRweriloba. Tb.<br />
1976 w.<br />
17 В. Поцелуев. Гербы Союза ССР. Изд. политической книги. М. 1987 г. ст. 74-78.<br />
18 xelovnebis Tbilsis saxelmwifo muzeumis arqivi. Личное дело Р. Гордеева. saqme # 12;<br />
17.<br />
19 Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. М. "Советская Россия" 1985 г. ст.188-189.<br />
20 Бичикашвили Иосиф. "О грузинском историческом государственном флаге и гербе". Газ. "Свободная<br />
Грузия". 18 Авг. 1997 г. № 131 (21098). ст. 1-4.<br />
21 <strong>qarTuli</strong> wigni. bibliografia (1629-1920 ww.). t. I. Tb. 1941 w. gv. 35, 36, 40, 42, 44, 45,<br />
58, 59.<br />
22 Государственный герб Росии. 500 лет. С-Пб. "Славиа". 1997 г. ст. 87.<br />
23 Манифест о полном гербе всероссийской империи. С-Пб. "Седа-С" 1993 г.<br />
24 РГИА. С-Пб. ф. 1343; оп. 15, 49 и др.<br />
25 Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. I-XX т. 1798-1908 гг. РГИА. С-Пб. ф.<br />
1411 оп. 1. д. № 91-110.<br />
26 Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. I-X т. (репринтное издание). 1992 г.<br />
27 Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I-IV т. 1906 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600-603.<br />
28 Сборник дипломных гербов российского дворянства, невнесенных в общий гербовник. I-XIX т.<br />
1896-1904 гг. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 1. д. № 68-87.<br />
29 Сборник высочайше утвержденных городских и местных гербов, составлен по распоряжению<br />
Герольдмеистера Рейтера Гербовым отделением. Кн. I-V. 1887 г. РГИА. С-Пб. ф. 1411 оп. 1. д № 3-7.<br />
30 РГИА. С-Пб. ф. 1411 (Дела гербового музея).<br />
184
31 Stephen Friar. A Dictionary of Heraldry. New York. 1987. pg. 294.<br />
32 Н. А. Соболева. Старинные гербы российских городов. М. 1985 г. ст. 39.<br />
33 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г<br />
34 g. leoniZe. gamokvlevebi da werilebi. Tb. 1958 w. gv. 389;<br />
o. gigineiSvili. besikis saflavi. Jur. "literatura da xelovneba". 1949 w. 9 oqt.<br />
# 40.<br />
35 International Civic Arms. By Ralf Hartemink http://surf.to/heraldry<br />
36 daviT kakabaZe. saqarTvelos Rerbi (konkursis da Sesrulebis Sesaxeb). gaz.<br />
"forumi". # 16. 10-20 seqtemberi. 1994 w.<br />
37 А. Б. Лакиер. Русская геральдика. М. 1990 г.<br />
38 П. Винклер-фон. Гербы городов, губернии, областей и посадов Российской Империи, внесенные в<br />
полное собрание законов с 1649 по 1900 год. С-Пб. М. 1990 г.<br />
39 Н. А. Соболева. Старинные гербы российских городов. М. 1985 г.<br />
40 Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. М. "Советская Россия". 1985 г.<br />
41 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г.; С. Думин. Герб<br />
их царских высочеств князей Багратион-Мухранских. Жур. «Гербовед». № 4. 2’1993 г.<br />
42 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.<br />
1980 w.<br />
43 b. kandelaki. WavWavaZeTa gerbi. "Zeglis megobari" #45. gv. 49. s. nucubiZe.<br />
legendaruli safosto marka. gaz. "Tbilisi". 1986 w. gv. 5.<br />
44 georgievskis traqtati. 1783 wlis xelSekruleba ruseTis mfarvelobaSi<br />
aRmosavleT saqarTvelos Sesvlis Sesaxeb. teqsti gamosacemad moamzada, Sesavali<br />
da SeniSvnebi daurTo giorgi paiWaZem. Tb. 1983 w.;<br />
ocdaSvidi weli aziis qveynebSi. gamosacemad moamzada grigol zardaliSvilma. Tb.<br />
1971 w.<br />
z. cqitiSvili. saqarTvelos saxelmwifo moRvaweni. XVIII s-is II naxevari - XIX s-is<br />
damdegi. (Tavi s. lioniZe, gv. 53).<br />
45 sara barnaveli. <strong>qarTuli</strong> droSebi. Tb. 1953 w.<br />
46 simon gamsaxurdia. saqarTvelos saxelmwifo droSebi da gerbebi. Tb. 1990 w.<br />
47 Tornike asaTiani. moxatuli farebis saidumloeba <strong>anu</strong> ra aris <strong>heraldika</strong>? Jurn.<br />
~art<strong>anu</strong>ji~. # 4. 1995 w.<br />
48 Tornike asaTiani. saqarTvelos gerbi. Jurn. ~art<strong>anu</strong>ji~. # 5. 1996 w.<br />
49 daviT kldiaSvili. <strong>qarTuli</strong> heraldikis istoria. saparlamento uwyebani.<br />
saxelmwifo simbolika. Tb. 5 ivlisi 1997 w.<br />
50 malxaz afridoniZe. zogadi <strong>heraldika</strong>. saparlamento uwyebani. saxelmwifo<br />
simbolika. Tb. 5 ivlisi 1997 w.<br />
51 mixeil mayaSvili, daviT kldiaSvili. <strong>qarTuli</strong> heraldikis istoria. gaz.<br />
"saxalxo gazeTi". # 98. 1 _ 7 aprili. 1997 w.<br />
52 Бичикашвили Иосиф. "О грузинском историческом государственном флаге и гербе". Газ. "Свободная<br />
Грузия". 18 Авг. 1997 г. № 131 (21098). ст. 1-4.<br />
53 malxaz afridoniZe. heraldikuri ferebi da maTi simbolika. saistorio krebuli<br />
~mesxeTi~. Tsu gamomcemloba. Tb - axalcixe. 1998 w.<br />
54 Tornike asaTiani. saxaliso <strong>heraldika</strong>. Jurn. ~art<strong>anu</strong>ji~. # 8 - 9. Tb. 1999 w.<br />
55 Tornike asaTiani. samegrelos samTavros gerbebi. samegrelo, kolxeTi, odiSi.<br />
Tbilisi-zugdidi. 1999 w.<br />
56 daviT kldiaSvili. saqarTvelos saxelmwifo gerbis kvarTis istoria. Jur.<br />
~omega~. # 6. 2001 w.<br />
daviT kldiaSvili. qarTlis mefe luarsab I-is saxelmwifo gerbi. sazogadoebrivi<br />
Jurn. ~omega~. Tebervali 2001 w. # 2. gv. 89-90.<br />
57 T. asaTiani. saqalaqo gerbebi qarTul <strong>heraldika</strong>Si. Tb. 2001 w.<br />
58 m. afridoniZe. ~heraldikisa da heroldTa institutis warmoSobis safuZvlebi da<br />
maTi roli Sua saukuneebis evropis sazogadoebriv-politikur cxovrebaSi~<br />
sadoqtoro disertacia. Tb. 200 w.<br />
185
59 z. kiknaZe. Tbilisis <strong>heraldika</strong>. gam. ~diogene~. 2004 w. Tb<br />
60 d. kldiaSvili. Tanamedrove <strong>qarTuli</strong> <strong>heraldika</strong>. gam. "~cotne~". Tb. 2008 w.<br />
61 ~saqarTvelos saxelmwifo gerbis konkursis Sesaxeb~. gam. "poligrafi". Tb. 2008 w.<br />
62 n. Ciqovani. ferTa leqsikisaTvis Zvel qarTulSi. Tsu gamomc. Tb. 1992 w.<br />
63 g. zagaSvili, m. cibaZe. heraldikis safuZvlebi. Tb. 2006 w.<br />
64 Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. Изд. "Советская Россия". М. 1985 г. ст. 188-189.<br />
65 Н. А. Соболева. Старинные гербы российских городов. Изд. "Наука". М. 1985 г. ст. 39.<br />
66 saqarTvelos istoriis narkvevebi. t IV. Tb. gv. 301, 320.<br />
67 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 94, nax. 135.<br />
68 <strong>qarTuli</strong> wigni. bibliografia (1629-1920 ww.). t. I. Tb. 1941 w. gv. 12.<br />
69 rusTveli SoTa. vefxis-tyaosani. axlad dabeWdili SeerTebuliTa RvawliTa<br />
ufalTa [m]. broset, z. falavandiSvilisa da d. CubinovisaTa. II gamocema. spb. 1841 w.<br />
gv. 41.<br />
70 <strong>qarTuli</strong> wigni. bibliografia (1629-1920 ww.). t. I. Tb. 1941 w. gv. 41.<br />
71 П. Иосселиани. Краткая история грузинской церкви. С-Пб. 1843 г. 6, Sen. 10.<br />
72 П. Иосселиани. Краткая история грузинской церкви. С-Пб. 1843 г. gv. 6. Sen. 10.<br />
73 qarTlis cxovreba. II - t. gam. ~sabWoTa saqarTvelo~ 1959 ww. Tb. gv. 460-461.<br />
74 vaxuSti bagrationi. saqarTvelos atlasi (XVIII s.). Tb. akademiis gamomcemloba.<br />
1997 w. gv. 2-3.<br />
75 qarTlis cxovreba. t. I. gam. ~sabWoTa saqarTvelo~ 1955 ww. Tb. gv.<br />
76 daviT kldiaSvili. saqarTvelos saxelmwifo gerbis kvarTis istoria. Jur.<br />
~omega~. # 6. 2001 w. gv. 107.<br />
77 qarTlis cxovreba. t. I. gam. ~sabWoTa saqarTvelo~ 1955 ww. Tb. gv.<br />
78 ivane javaxiSvili. Txzulebani. t II. gam. ~mecniereba~. Tb. 1983. gv. 428.<br />
79 Гербы городов Киевской губернии. Жур. "Наука и жизнь". № 8. М. 1989 г. ст. 55.<br />
80 Г. В. Ражнев. Символика Архангела Михаила. Жур. Гербовед. № 1 (9). М. 1996 г. ст. 46.<br />
81 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 34, 97, nax. 213.<br />
82 i q v e. gv. 36, 98, nax. 233.<br />
83 daviT kldiaSvili. saqarTvelos saxelmwifo gerbis kvarTis istoria. Jur.<br />
~omega~. # 6. 2001 w. gv. 107.<br />
84 niko javaxiSvili. <strong>qarTuli</strong> faleristika (jildoTmcodneoba). Tb. 1995 w. gv. 68.<br />
85 georgievskis traqtati. 1783 wlis xelSekruleba ruseTis mfarvelobaSi<br />
aRmosavleT saqarTvelos Sesvlis Sesaxeb. teqsti gamosacemad moamzada, Sesavali<br />
da SeniSvnebi daurTo giorgi paiWaZem. Tb. 1983 w. gv. 126.<br />
86 d. kapanaZe. <strong>qarTuli</strong> numizmatika. Tsu-is gamomc. Tb. 1969 w. gv. 151, sur. 211-213.<br />
87 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 94, nax. 138.<br />
88<br />
i q v e. gv. 34.<br />
89<br />
Манифест о полном гербе всероссийской империи. С-Пб. "Седа-С" 1993 г. лист 18.<br />
90<br />
Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. Изд. "Советская Россия". М. 1985 г. ст. 190, рис. 480.<br />
91<br />
П. Винклер-фон. Ст: Госсударственный герб. Энциклопедический словарь. Изд: Ф. А. Брокгауз, И.<br />
А. Эфрон. т. IX. С-Пб. 1893 г. т. IX. ст. 406.<br />
92<br />
saqarTvelos demokratiuli respublikis samarTlebrivi aqtebis krebuli. 1918-1921.<br />
specredaqtori v. SaraSeniZe, Semdgeneli e. gurgeniZe. Tb. 1990 w. gv. 458.<br />
93<br />
daviT kakabaZe. saqarTvelos Rerbi (konkursis da Sesrulebis Sesaxeb). gaz.<br />
"forumi". # 16. 10-20 seqtemberi. 1994 w.<br />
94 В. Поцелуев. Гербы Союза ССР. Изд. политической книги. М. 1987 г. ст. 76.<br />
95 В. С. Драчук. Рассказывает геральдика. Изд. "Наука". М. 1977 г. ст. 112-113.<br />
96 В. С. Драчук. Рассказывает геральдика. Изд. "Наука". М. 1977 г. ст. 114.<br />
186
97 "saqarTvelos saxelmwifo gerb.is konkursis Sesaxeb". gam. "poligrafi". Tb. 2008 w.<br />
gv. 24-25<br />
98 Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. Изд. "Советская Россия". М. 1985 г. ст. 188-189.<br />
99 Там же.<br />
100 mzia surgulaZe. politikuri da kulturul-sarwmunoebrivi formulebi qarTvel<br />
mefeTa titulaturaSi. <strong>qarTuli</strong> wyaroTmcodneoba. VIII. ~mecniereba~. 1993 w. Tb.<br />
101 Н. А. Соболева. Старинные гербы российских городов. Изд. "Наука". М. 1985 г. ст. 39.<br />
102 a. baqraZe “masalebi <strong>qarTuli</strong> sfragistikis istoriisTvis”. “mecniereba”. Tb. 1978<br />
w. gv. 39<br />
103 Там же ст. 55.<br />
104 П. Винклер-фон. Ст: Госсударственный герб. Энциклопедический словарь. Изд: Ф. А. Брокгауз, И.<br />
А. Эфрон. т. IX. С-Пб. 1893 г. т. IX. ст. 406;<br />
Манифест о полном гербе всероссийской империи. С-Пб. "Седа-С" 1993 г. лист 18.<br />
105 saqarTvelos droSebi da gerbebi vaxuSti bagrationis mixedviT. Tb. 1991 w. gv. 4.<br />
106 i q v e.<br />
107 vaxuSti bagrationi. saqarTvelos atlasi (XVIII s.). akademiis gamomc. Tb. 1997 w.<br />
gv. 2-3.<br />
108 Манифест о полном гербе всероссийской империи. С-Пб. "Седа-С" 1993 г. ст. 18;<br />
Государственный герб Росии. 500 лет. С-Пб. "Славиа". 1997 г. ст. 107.<br />
109 Наумов, О. Н. "Геральдика в научном творчестве генеалога Н. П. Чулкова. Журн. "Гербовед". М.<br />
1996 г. № 1 (9). ст. 139.<br />
110<br />
Ю. В. Арсеньев. Геральдика. Изд. "Терра". М. 2001 г. ст. 11.<br />
111<br />
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 29-33, nax. 3, 4, 9, 14, 26, 33-37, 43, 44, 47, 52-5557, 62 da a. S.;<br />
mixeil boWoriZe. mogzauroba samcxe-javaxeTSi. Tb. 1992 w. gv. 45, 54, 68, 69, 102, 223<br />
da a. S.<br />
112<br />
j. ruxaZe. bunebis ZalTa aRorZinebis xalxuri dResaswauli saqarTveloSi.<br />
~mecniereba~. Tb. 1999 w. gv. 19, 21-24.<br />
113<br />
saqarTvelos droSebi da gerbebi vaxuSti bagrationis mixedviT. Tb. 1991 w. gv. 4.<br />
114<br />
georgievskis traqtati. 1783 wlis xelSekruleba ruseTis mfarvelobaSi<br />
aRmosavleT saqarTvelos Sesvlis Sesaxeb. teqsti gamosacemad moamzada, Sesavali<br />
da SeniSvnebi daurTo giorgi paiWaZem. Tb. 1983 w. gv. 126.<br />
115<br />
П. Винклер-фон. Ст: Государственный герб. Энциклопедический словарь. Изд: Ф. А. Брокгауз, И. А.<br />
Эфрон. т. IX. С-Пб. 1893 г. ст. 406.<br />
116 T. asaTiani. saqarTvelos gerbi. Jur. "art<strong>anu</strong>ji" # 5. gv. 43, 48.<br />
117 georgievskis traqtati. 1783 wlis xelSekruleba ruseTis mfarvelobaSi<br />
aRmosavleT saqarTvelos Sesvlis Sesaxeb. gam. ~mecniereba~. Tb. 1983 w. gv. 126.<br />
118 Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. Изд. "Советская Россия". М. 1985 г. ст. 70.<br />
119 georgievskis traqtati. 1783 wlis xelSekruleba ruseTis mfarvelobaSi<br />
aRmosavleT saqarTvelos Sesvlis Sesaxeb. gam. ~mecniereba~. Tb. 1983 w. gv. 25, 42.<br />
120 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 35.<br />
121 Там же ст. 36.<br />
122 В. Поцелуев. Гербы Союза ССР. Изд. политической книги. М. 1987 г. ст. 131-132.<br />
123 Там же ст. 138.<br />
124 www.vexillographia.ru/gruzia/ajaria.htm<br />
125 Г. Ф. Дундуа. Нумизматика античной Грузии. Тб. 1987 г. ст. 105.<br />
d. kapanaZe. <strong>qarTuli</strong> numizmatika. Tsu-is gamomc. Tb. 1969 w. gv. 26-32, sur. 1-8.<br />
126 Н. А. Соболева. Старинные гербы российских городов. М. 1985 г. ст. 112.<br />
127 Там же ст. 111.<br />
128 mixeil mayaSvili, daviT kldiaSvili. <strong>qarTuli</strong> heraldikis istoria. gaz.<br />
"saxalxo gazeTi". # 98. 1 _ 7 aprili. 1997 w.<br />
187
129<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1343. оп. 15. д. № 275. 1868 г. ст. 1.<br />
130<br />
n. nakaSiZe. voroncovi. <strong>qarTuli</strong> sabWoTa enciklopedia. t. IV. saq. ssr-is min.<br />
sabWos gamomc. 1979 w. gv. 457.<br />
131<br />
Наумов. О. Н. Из истории русской геральдической библиографии. Журн. "Гербовед". № 7. М. 1995<br />
г. ст. 107.<br />
132<br />
Сборник высочайше утвержденных городских и местных гербов, составлен по распоряжению<br />
Герольдмеистера Рейтера Гербовым отделением. Кн. V. 1887 г. ст. 728.<br />
133<br />
Ю. В. Арсеньев. Геральдика. Изд. "Терра". М. 2001 г. ст. 155.<br />
134<br />
Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. М. 1985 г. cт. 15-16.<br />
135<br />
Б. М. Кисин. «Страна филателия». М. 1980 г. ст. 100.<br />
136<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1343. оп. 15. д. № 276. 1858 г. ст. 10.<br />
137<br />
РГИА. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 10.<br />
138<br />
Сборник высочайше утвержденных городских и местных гербов. Кн. V. 1887 г. ст. 729.<br />
139<br />
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 10.<br />
140<br />
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 10.<br />
141<br />
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.<br />
1980 w. gv. 97. sur. 194.<br />
142<br />
naTela arvelaZe. aqamde ratom dumdnen? gaz. "Tbilisi". 4 oqtomberi. 1989 w.;<br />
l. vardosaniZe. Tbilisis gerbi _ RonisZieba Tu movlena? gaz. "Tbilisi". 12<br />
seqtemberi.;<br />
1989 w.<br />
Tbilisis simbolika. gaz. "Tbilisi". 1 ivlisi. 1989 w.;<br />
simon kinwuraSvili. Cveni qalaqis <strong>heraldika</strong>. gaz. "Tbilisi". 21 agvisto.; 1989 w.<br />
xaTuna maisaSvili. "TeTri giorgis" SaravandediT. gaz. "Tbilisi". 21 ivnisi. 1989 w.<br />
143<br />
П. Винклер-фон. Ст: Геральдика. Энциклопедический словарь. Изд: Ф. А. Брокгауз, И. А. Эфрон. т.<br />
VIII. С-Пб. 1893 г. ст. 460.<br />
144 Сборник высочайше утвержденных городских и местных гербов. Кн. V. 1887 г. ст. 380.<br />
145 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 270. 1868 г. ст. 2.<br />
146 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 270. 1868 г. ст. 3.<br />
147 Там же. ст. 2.<br />
148 Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. М. "Советская Россия". 1985 г. ст. 78.<br />
149 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 270. 1868 г. ст. 4.<br />
150 Сборник высочайше утвержденных городских и местных гербов. Кн. III. 1887 г. ст. 380-381.<br />
151 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.<br />
1980 w. Ggv. 97, sur. 195.<br />
152<br />
РГИА. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 257. 1879 г. ст. 2-4, 5-7.<br />
153<br />
Там же. ст. 8, 11.<br />
154<br />
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 269. 1858 г. ст. 29.<br />
155 Там же. ст. 28.<br />
156 Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. М. "Советская Россия". 1985 г. ст. 48.<br />
157 П. Винклер-фон. Гербы городов, губернии, областей и посадов Российской Империи, внесенные в<br />
полное собрание законов с 1649 по 1900 год. С-Пб. М. 1990 г. ст. 24.<br />
158 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 15.<br />
159 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 32.<br />
160 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.<br />
1980 w. gv. 97, sur. 197.<br />
161 Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. М. "Советская Россия". 1985 г. ст. 148.<br />
162 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 16, 36.<br />
163 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.<br />
1980 w. gv. 97, sur. 196.<br />
164<br />
Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. М. "Советская Россия". 1985 г. ст. 142.<br />
165<br />
Там же. ст. 15 - 16.<br />
166<br />
Сборник высочайше утвержденных городских и местных гербов. Кн. I. 1887 г. ст. 25.<br />
167<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1343. оп. 15. д. 269. ст. 8.<br />
188
168 РГИА. С-Пб. ф. 1343. оп. 15. д. 276. ст. 23.<br />
169 РГИА. С-Пб. ф. 1343. оп. 15. д. 269. ст. 8.<br />
170 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.<br />
1980 w. gv. 97. sur. 199.<br />
171<br />
Сборник высочайше утвержденных городских и местных гербов. Кн. II. 1887 г. ст. 194.<br />
172<br />
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 269. 1858 г. ст. 27.<br />
173<br />
Там же. ст. 6.<br />
174<br />
Там же. ст. 8.<br />
175<br />
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.<br />
1980 w. gv. 97. sur. 200.<br />
176 T. papuaSvili. zaqaTala. <strong>qarTuli</strong> sabWoTa enciklopedia. t. IV. saq. ssr-is min.<br />
sabWos gamomc. Tb. 1975-1987. gv. 488.<br />
177 Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. М. "Советская Россия". 1985 г. ст. 56.<br />
178 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 25.<br />
179 Там же. ст. 26.<br />
180 Там же. ст. 13.<br />
181 Там же. ст.14.<br />
182 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 26.<br />
183 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.<br />
1980 w. gv. 97, sur. 205.<br />
184<br />
Guy Cadogan Rothery. Concise Enciclopedia of Heraldry. London. 1994. (Fшrst published in 1915 as<br />
"ABC of Heraldry"by Stenley Paul & Co).<br />
185<br />
T. papuaSvili. zaqaTala. <strong>qarTuli</strong> sabWoTa enciklopedia. t. IV. saq. ssr-is min.<br />
sabWos gamomc. Tb. 1975-1987. gv. 488.<br />
186<br />
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 33.<br />
187<br />
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 34.<br />
188<br />
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.<br />
1980 w. gv. 97, sur. 198.<br />
189 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 269. 1858 г. ст. 9.<br />
190 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 269. 1858 г. ст. 9.<br />
191 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.<br />
1980 w. gv. 97, sur. 201.<br />
192 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 269. 1858 г. ст. 19.<br />
193 Там же. ст. 2.<br />
194 Там же. ст. 3.<br />
195 mixeil vadbolski. ~saqarTvelos heraldikuri simbolika~. Tb. 1980 w. gv. 97. sur.<br />
202.<br />
196 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 37.<br />
197 Там же. ст. 38.<br />
198 Там же. ст. 50.<br />
199 Там же. ст. 51.<br />
200 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 27.<br />
201 Там же. ст. 29.<br />
202 mixeil vadbolski. ~saqarTvelos heraldikuri simbolika~. Tb. 1980 w. gv. 97. sur.<br />
204.<br />
203 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 271. 1868 г. ст. 1.<br />
204 d. kapanaZe. <strong>qarTuli</strong> numizmatika. Tsu-is gamomc. Tb. 1969 w. gv. 26-32, sur. 1-8.<br />
205 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 271. 1868 г. ст. 2.<br />
206 Там же. ст. 5.<br />
207 РГИА. С-Пб. ф. 1343. оп. 15.<br />
208 l. molodini, g. jalabaZe. saqarTvelos saxelmwifo muzeumis droSebis<br />
katalogi. Tb. 1962 w. gv. 3-33.<br />
209 i q v e. gv. 31.<br />
189
210<br />
l. molodini, g. jalabaZe. saqarTvelos saxelmwifo muzeumis droSebis<br />
katalogi. Tb. 1962 w. gv. 3, 13.<br />
211<br />
i q v e. gv. 4.<br />
212<br />
i q v e. gv. 19.<br />
213<br />
i q v e. gv. 5.<br />
214<br />
n. abesaZe. meabreSumeoba saqarTveloSi. Tb. 1957 w. gv. 65.<br />
215<br />
Pierre Joubert. L'Heraldique. Éditions Ouest-France. Rennes. 1984. p. 15.<br />
216<br />
Stephen Friar. A Dictionary of Heraldry. Harmony Books. New York. 1987. p. 111.<br />
217<br />
d. koJoriZe. ganaxlebuli mesxeTis qalaqi (axalcixis istoria). Tb. 1969 w. gv. 162-<br />
163.<br />
218<br />
l. molodini, g. jalabaZe. saqarTvelos saxelmwifo muzeumis droSebis<br />
katalogi. Tb. 1962 w. gv. 7.<br />
219 gaz. "literaturuli saqarTvelo". 1986 w. 14 Teb. gv. 16;<br />
iv. javaxiSvilis arqivis aRweriloba. Tb. 1976 w. sabuTi # 567.<br />
220 РГИА. ф 1343. оп. 49. д. № 2. 1894 г. С-Пб.<br />
221<br />
Там же ст. 4.<br />
222<br />
Там же.<br />
223<br />
Там же.<br />
224<br />
РГИА. ф 1343. оп. 49. д. № 2. 1894 г. С-Пб. ст. 5.<br />
225<br />
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. т. XV. ст. 4.<br />
226<br />
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600. лист 1.<br />
227<br />
В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 1.<br />
228<br />
РГИА. ф. 1343. оп. 49. д. № 3. 1885 г. С-Пб.<br />
229<br />
Там же. ст. 3.<br />
230<br />
РГИА. ф. 1343. оп. 49. д. № 3. 1885 г. С-Пб ст. 15 - 16ююю.<br />
231<br />
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600. лист 2.<br />
232<br />
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. o. getlingis arqivi.<br />
233<br />
В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 2, 79, 82-<br />
83.<br />
234 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. Tb. 1980. gv. 94, nax. 140.<br />
235 qarTlis cxovreba. II t. ~sabWoTa saqarTvelo~. Tb. 1959 w. gv. 280. 19.<br />
236 ioane bagrationi. aRwera saqarTvelos Tavad-aznaurTa gvarebisa. Tb. 1997. gv. 34.<br />
237 i q v e. 24, 104.<br />
238 i q v e. gv. 24, 104.<br />
239 В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 80.<br />
240 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г. ст. 102.<br />
241 В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 55.<br />
242 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 94, nax 141.<br />
243 Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. т. V. С-Пб. 1800 г. ст. 127. РГИА. С-<br />
Пб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 95.<br />
244 Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г. ст.<br />
30. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600.<br />
245 А. Б. Лакиер. Русская геральдика. изд. "Книга". М. 1990 г. ст. 330.<br />
246 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 95, nax 143.<br />
247 Борисов И. В. Военная и морская тематика в русской дворянской геральдике. жур. Гербовед. № 2<br />
(10). 1996 г. ст. 115.<br />
Винклер-фон П. Русская геральдика, истирия и описания руских гербов. С-Пб. 1894 г. ст. 95.<br />
190
248 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 95.<br />
249<br />
В. Цихинский. Тавадские роды. "Кавказский гербовник". Петроград. 1922 г. ст. 3.<br />
250<br />
xelnawerTa instituti. f. Hd, dok. # 5565. 1784 w. gv. 5-6.<br />
251<br />
xelnawerTa instituti. f. Hd, dok. # 5565. 1784 w. gv. 3.<br />
252<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г. ст. 103.<br />
253<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1343. оп. 49. д. № 29.<br />
254<br />
<strong>qarTuli</strong> wigni. bibliografia (1629-1920 ww.). t. I. Tb. 1941 w. gv. 58.<br />
255<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г. ст. 105.<br />
256<br />
niko berZeniSvili. sqarTvelos istoriis sakiTxebi. t. II. gamomc. ~mecniereba~. Tb.<br />
1965 w. gv. 113.<br />
257 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 105-106.<br />
258 А. Б. Лакиер. Русская геральдика. изд. "Книга". М. 1990 г. ст. 330.<br />
259 Амилахваров А. Д. "История георгианская". С-Пб. 1779 г.<br />
260 В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. Часть I тавадские роды. (Рукопись).<br />
Петроград.1922 г. ст. 4;<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г. ст. 105.<br />
261 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г. ст. 105.<br />
262 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.<br />
1980 w. gv. 95; sur. 142.<br />
263<br />
i q v e. gv. 95, 96-97; sur. 142, 180, 185, 189, 190, 191.<br />
264<br />
xelnawerTa instituti. f. Hd, dok. # 5565. 1784 w.<br />
xelnawerTa instituti. f. Hd, dok. # 5541. 1783 w.<br />
265<br />
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. Tb. 1997 w. gv. 19.<br />
266<br />
i q v e.<br />
267<br />
В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 4.<br />
268<br />
Там же. ст. 5.<br />
269<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г. ст. 114.<br />
270<br />
В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 36.<br />
271<br />
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 27.<br />
272<br />
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. o. getlingis arqivi. gloptikuri koleqciis albomi.<br />
273<br />
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 95, nax. 144.<br />
274<br />
В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 56.<br />
275<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г. ст. 118.<br />
276<br />
bagrationi ioane batoniSvili. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina<br />
mcxovrebTa TavadTa da aznaurTa gvarebisa. Tb. 1997 w. gv. 40.<br />
277<br />
В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 54.<br />
278<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г. ст. 101.<br />
279<br />
В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 30.<br />
280<br />
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 26.<br />
281<br />
saistorio moambe. I. Tb. 1945. gv. 24-25.<br />
282<br />
xelnawerTa instituti. f. Hd, dok. # 5541. 1783 w.<br />
283<br />
П. Н. Петров. История родов русского дворянства. т. II. М. 1991 г. ст. 11.<br />
284<br />
П. Н. Петров. История родов русского дворянства. т. II. М. 1991 г. ст. 12.<br />
285<br />
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. т. V. С-Пб. 1800 г. ст. 2.<br />
286<br />
В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922<br />
г. ст. 6.<br />
191
287 mixeil vadbilski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. Tb. 1980. gv. 95, nax. 145.<br />
288 xelnawerTa instituti. f. Hd, dok. # 5541. 1783 w.<br />
289 А. Б. Лакиер. Русская геральдика. М. 1990 г. ст. 338.<br />
290 Там же. ст. 357.<br />
291 ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 45.<br />
292 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роди. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 57.<br />
293 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 129.<br />
294<br />
Р. И. Матевосян. Истоки армянской геральдики. Жур. Гербовед. № 2 (10). 1996 г.<br />
295<br />
А. Б. Лакиер. Русская геральдика. изд. "Книга". М. 1990 г. ст. 325-328.<br />
296<br />
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. т. VII. 1803 г. ст. 2.<br />
297<br />
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600. лист 64.<br />
298<br />
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 95, nax. 148.<br />
299<br />
П. Н. Петров. История родов русского дворянства. I т. М. 1991 г. ст. 415.<br />
6<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. III. М. 1996 г.<br />
ст. 50.<br />
300 Советская военная энциклопедия. т. II. ст: геральдика. М. 1976 г. ст. 524.<br />
301 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 7.<br />
302 sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. o. getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.<br />
303 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. III. М. 1996<br />
г. ст. 50.<br />
304<br />
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. д. № 460. 1885 г. ст. 16.<br />
305<br />
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. т. XIV. 1890 г. ст. 2.<br />
306<br />
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600.<br />
307<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. III. М. 1996<br />
г. ст. 71.<br />
308 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Часть I тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 16.<br />
309 sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. o. getlingis arqivi. gliptikis koleqciis albomi.<br />
310 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 95, nax 149.<br />
311 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. III. М. 1996<br />
г. ст. 83.<br />
312 А. Б. Лакиер. Русская геральдика. изд. "Книга". М. 1990 г. ст. 328.<br />
313 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 81.<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998 г.<br />
ст. 85.<br />
314 Там же.<br />
315 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 9.<br />
316 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. III. М. 1996<br />
г. ст. 54.<br />
317 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 95, nax. 147.<br />
318 С. Думин. Герб их царских высочеств князей Багратион-Мухранских. Жур. «Гербовед». № 2<br />
(4).1993 г. ст. 26-32.<br />
319 Ferrand J. Les femilles princieres de l'ancienne Empire de Russie. Paris. 1979. Partie 1. p. 24.<br />
320 g. SaraZe. Teimurazis cxovreba. Tb. 1972 w. gv. 152, tab VI.<br />
321 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 95, nax. 151.<br />
192
322 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 10.<br />
323 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 95.<br />
324<br />
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. o. getlingis arqivi. gliptikuri koleqcia.<br />
325<br />
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 95, nax. 154.<br />
326<br />
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 11.<br />
327<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 131.<br />
328 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 11.<br />
329 ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 38.<br />
330 Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. т. X. С-Пб. 1836 г. ст. 107.<br />
331 Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600. ст. 92.<br />
332 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 11.<br />
333 А. Б. Лакиер. Русская геральдика. изд. "Книга". М. 1990 г. ст. 330-331.<br />
334 ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 115.<br />
335 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 95, nax. 152.<br />
336 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 95, nax. 155.<br />
337<br />
i q v e. gv. 95.<br />
338<br />
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 111.<br />
339<br />
g. leoniZe. gamokvlevebi da werilebi. Tb. 1958 w. gv. 389;<br />
o. gigineiSvili. besikis saflavi. Jur. "literatura da xelovneba". 1949 w. 9 oqt. #<br />
40.<br />
340<br />
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. т. IX. С-Пб. 1816 г. ст. 134.<br />
341<br />
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600.<br />
342<br />
А. Б. Лакиер. Русская геральдика. изд. "Книга". М. 1990 г. ст. 331.<br />
343<br />
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv.95 nax.157<br />
344<br />
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 136-137.<br />
345<br />
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 14.<br />
346<br />
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 95, nax. 159.<br />
347<br />
шi q v e. gv. 95.<br />
348<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 70.<br />
349 Там же. ст. 71, 87.<br />
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 15.<br />
350 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 15.<br />
351 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 71.<br />
352 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 61.<br />
353 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 142.<br />
193
354 ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 26, 46.<br />
355 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 17.<br />
356 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 36.<br />
357 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 95, nax. 156.<br />
358 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 36.<br />
359 ocdaSvidi weli aziis qveynebSi. gamosacemad moamzada grigol zardaliSvilma.<br />
Tb. 1971 w. gv. 118.<br />
360 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 95.<br />
361 i q v e. gv. 95, nax. 158.<br />
362 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 144.<br />
363 ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 46.<br />
364 z. cqitiSvili. saqarTvelos saxelmwifo moRvaweni. XVIII s-is II naxevari - XIX s-<br />
is damdegi. gv. 53.<br />
365 Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. т. VI. С-Пб. 1801 г. ст. 2. РГИА. С-<br />
Пб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 96.<br />
366 Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600.<br />
367 А. Б. Лакиер. Русская геральдика. М. 1990 г. ст. 329.<br />
368 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 95, nax. 160.<br />
369 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 19.<br />
370 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 45.<br />
371<br />
П. Н. Петров. История родов русского дворянства. I-II тт. М. 1991 г. ст. 417.<br />
372<br />
А. Б. Лакиер. Русская геральдика. М. 1990 г. ст. 329.<br />
373<br />
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. д. № . 1119 г. 1874. ст. 15.<br />
374<br />
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. XIII т. 1885 г. ст. 1, 2.<br />
375<br />
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600.<br />
376<br />
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 96, nax. 174.<br />
377 И. В. Борисов (Ильин). Родовые гербы России. Изд. Виктория. Калининград. 1997 г. ст. 184.<br />
378 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 51.<br />
379 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 20.<br />
380 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 56.<br />
381 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 21.<br />
382 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 155.<br />
383 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. д. № 2013. 1894 г. ст. 16.<br />
384 Там же. ст. 10.<br />
385 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. д. № 2013. 1894 г. ст. 22.<br />
386 Там же. ст. 6-7.<br />
387 ix. zemoT: Tavadi amatuni (azariani, akofjani); xelnawerTa instituti. f. Hd, dok.<br />
# 5565. 1784 w. gv. 5-6.<br />
388 Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. XVI т. С-Пб. 1901 г. ст. 2.<br />
194
389 Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. III т. 1906 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 602. ст. 484, оборот.<br />
390 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 95, nax. 161.<br />
391<br />
i q v e. gv. 95.<br />
392<br />
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 52.<br />
393<br />
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 20, 41.<br />
394<br />
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 96, nax. 163.<br />
395<br />
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 98.<br />
396<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 265.<br />
397 sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. o. getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.<br />
398 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 52-53.<br />
399 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 268.<br />
400 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 52.<br />
401 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 95, nax. 162.<br />
402 ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 21.<br />
403 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. д. № 2013. 1894 г. ст. 6-7.<br />
404 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 52.<br />
405 sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. o. getlingis arqivi. baraTi qsnis erisTavebis gerbiTa da misi ganmartebiT.<br />
406 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 59.<br />
407 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 13.<br />
408 ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 31.<br />
409 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 139;<br />
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 46. д. № 140.<br />
410 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 97.<br />
411 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 204.<br />
412<br />
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 97;<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998 г.<br />
ст. 203.<br />
413<br />
Там же. ст. 204.<br />
414<br />
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 32, 48.<br />
415<br />
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 96, nax. 165.<br />
416<br />
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 41-42.<br />
417<br />
Там же. ст. 40.<br />
418<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 205.<br />
419 ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 29.<br />
420 sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. o. getlingis arqivi. TumaniSvileebis gerbiani safosto marka.<br />
195
421 i q v e.<br />
422 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 96, nax. 166.<br />
423 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 43.<br />
424 В. В. Похлебкин. Словарь международной символики и эмблематики. изд. "Международные<br />
отношения". М. 1995 г. ст. 323.<br />
425<br />
Ю. В. Арсеньев. Геральдика. Изд. "Терра". М. 2001 г. ст. 146.<br />
426<br />
РГИА. С-Пб. Ф. 1411. д. № 113. cт. 105.<br />
427<br />
С. В. Думин. Герб князей Туркестановых. жур. "Гербовед". № 2. 1992 г. ст. 44-48.<br />
428<br />
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. пgv96б nax167.<br />
429<br />
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 44.<br />
430<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 208.<br />
431<br />
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. o. getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.<br />
432<br />
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 48.<br />
433<br />
Думин С. В. Геральдика литовско-татарского дворянства XVI-XX вв. жур. "Гербовед" № 2 (10). М.<br />
1996 г. ст. 23.<br />
434<br />
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 25.<br />
435<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 157.<br />
436 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 83.<br />
437 Там же.<br />
438 Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1799 г. IV т. ст. 140. РГИА. С-<br />
Пб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 94.<br />
439 Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. III т. 1906 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 602.<br />
440<br />
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. o. getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.<br />
441<br />
А. Б. Лакиер. Русская геральдика. изд. "Книга". М. 1990 г. ст. 331.<br />
442<br />
z. cqitiSvili. saqarTvelos saxelmwifo moRvaweni. Tb. gv. 53.<br />
443<br />
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 96, nax. 168.<br />
444<br />
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 67.<br />
445<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 160.<br />
446<br />
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 67.<br />
447<br />
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. д. № 997. 1862 г. ст. 2, 15.<br />
448<br />
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 31.<br />
449<br />
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. д. № 997. 1862 г. ст. 3.<br />
450<br />
Там же.<br />
451<br />
Сборник дипломных гербов российского дворянства, невнесенных в общий гербовник. VIII т. 1896-<br />
1904 гг. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 1. д. № 75. ст. 39.<br />
452<br />
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. II т. 1906 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 601.<br />
453 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 31.<br />
454 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. д. № 2092. 1879 г. ст. 4-5.<br />
455 Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1885 г. XIII т. ст. 16 РГИА. С-<br />
Пб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 103.<br />
456 Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. II т. 1906 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 601.<br />
196
457 sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. oskar getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.<br />
458 И. В. Борисов (Ильин). Родовые гербы России. Изд. Виктория. Калининград. 1997 г. ст. 153.<br />
459 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 85.<br />
460 sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. o. getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.<br />
461 sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. o. getlingis arqivi. dok. ~Девизы на гербовых печатях (на русском языке)~. gv. 2. #<br />
60.<br />
462 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 29.<br />
463 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 27.<br />
464 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 171.<br />
465 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 95.<br />
466 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 170.<br />
467 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 26.<br />
468 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 170.<br />
469 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 68.<br />
470 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 166.<br />
471 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 31.<br />
472 ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 67.<br />
473 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 174.<br />
474 Сборник дипломных гербов российского дворянства, невнесенных в общий гербовник. IX т. 1896-<br />
1904 гг. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 1. д. № 76. ст. 74.<br />
475 Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. II т. 1906 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 601. ст. 131.<br />
476 Сборник дипломных гербов российского дворянства, невнесенных в общий гербовник. XIX т. 1904<br />
гг. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 1. д. № 87. ст. 39.<br />
477 Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. II т. 1906 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 601. ст. 131.<br />
478 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 87.<br />
479 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 180.<br />
480 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 96.<br />
481 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 184.<br />
482 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 88.<br />
483 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 34.<br />
484 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 96, nax. 169.<br />
485 И. А. Орбели. Избранные труды. т. 1. Изд. "Наука". М. 1968 г. ст. 119-124.<br />
486 Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. XVIII т. 1908 г. ст. 27. РГИА.<br />
С-Пб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 91-110.<br />
487<br />
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. д. № 1340.<br />
488<br />
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. II т. 1906 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 601.<br />
489<br />
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 96, nax. 170.<br />
197
490 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 96.<br />
491 ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 30.<br />
492 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 37.<br />
493 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 188.<br />
494 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 70.<br />
495 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 194.<br />
496 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 71.<br />
497 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 194.<br />
498 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 73.<br />
499 Там же. ст. 52.<br />
500 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 198.<br />
501 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 38.<br />
502 Там же . ст. 39.<br />
503 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 202.<br />
504<br />
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 36.<br />
505<br />
ocdaSvidi weliwadi aziis qveynebSi. gamosacemad moamzada grigol<br />
zardaliSvilma. Tb. 1971. gv. 118.<br />
506<br />
В. В. Похлебкин. Словарь международной символики и эмблематики. М. 1995 г. ст. 203.<br />
507<br />
Guy Cadogan Rothery. Concise Enciclopedia of Heraldry. London. 1994. (Ferst published in 1915 as<br />
"ABC of Heraldry"by Stenley Paul & Co). p.<br />
508 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 35.<br />
509 РГИА. С-Пб. Ф. 1411.<br />
510 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 96, nax. 172.<br />
511<br />
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. oskar getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.<br />
512<br />
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. oskar getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.<br />
513<br />
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 36.<br />
514<br />
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 5.<br />
515<br />
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.<br />
1980 w. gv. 96, nax. 171.<br />
516<br />
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 66.<br />
517<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 160.<br />
518<br />
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 45.<br />
519<br />
m. saakaSvili, a. gelaSvili. ~saqarTvelos medicinis istoria~. t. III. gam.<br />
~saqmedgami~. Tb. 1956 w. gv. 227-228<br />
520 ~mowmobis wigni~ dedofal dariasi ivane yaraevisadmi. saq. cent. sax. ist. arqivi.<br />
f. 226, anaweri 3, saqme 8870.<br />
521 Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I-IV т. 1917 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 604.<br />
522 Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1797-1917 гг. XX т. ст. 116.<br />
РГИА. С-Пб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 109.<br />
198
523 Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I-IV т. 1917 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 604.<br />
524 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 51.<br />
525 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 253.<br />
526<br />
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. д. № 1932. 1895 г.<br />
527<br />
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1901 г. XVI т. ст. 1. РГИА. С-<br />
Пб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 116.<br />
528<br />
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. III т. 1906 г. ст.<br />
428. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 602.<br />
529 saqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. oskar getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.<br />
530 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 21.<br />
531 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 96, nax. 173.<br />
532 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 49.<br />
533 Г. Ф. Дундуа. Нумизматика античной Грузии. Тб. 1987 г. ст. 105.<br />
534 mariam gaCeCilaZe. ~<strong>qarTuli</strong> eqslibrisis xelovneba~. sadisertacio naSromi. 1997<br />
w.<br />
535<br />
Г. Ф. Дундуа. Нумизматика античной Грузии. Изд. "Мецниереба". Тб. 1987 г. ст. 105.<br />
536<br />
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 79.<br />
537<br />
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 53.<br />
538<br />
Манифест о полном гербе всероссийской империи. С-Пб. "Седа-С" 1993 г. ст. 17, 18.<br />
539<br />
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 86.<br />
540<br />
Там же. ст. 92.<br />
541<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 247.<br />
542<br />
saqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. oskar getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.<br />
543<br />
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 78.<br />
544<br />
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 96, nax. 175.<br />
545<br />
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 91.<br />
546<br />
Chaffanjon A. Le petit Gotha illustre. Paris. 1996. p. 410, 446.<br />
547<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 248.<br />
548 Jacques Ferrand. Fammiles princieres de Georgie. Montreuil. 1983. p. 200.<br />
549 Jacques Ferrand. Fammiles princieres de Georgie. Montreuil. 1983. p. 197.<br />
550 i q v e. p. 200.<br />
551 Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1800 г. т. V. ст. 7. РГИА. С-Пб.<br />
Ф. 1411. Оп. 1. д. № 95.<br />
552 Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. III т. 1906 г. ст.<br />
373. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 602.<br />
553 П. Н. Петров. История родов русского дворянства. I т. М. 1991 г. ст. 417-419.<br />
554 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 96, nax. 176.<br />
555 i q v e. gv. 96.<br />
556 А. Б. Лакиер. Русская геральдика. изд. "Книга". М. 1990 г. ст. 329.<br />
557 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 48.<br />
558 Jacques Ferrand. Fammiles princieres de Georgie. Montreuil. 1983. p. 228.<br />
559 ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 23.<br />
199
560 i q v e.<br />
561 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 90.<br />
562 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 227.<br />
563 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 96, nax. 177.<br />
564<br />
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa<br />
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 87.<br />
565<br />
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. Д. № 1876. ст. 3.<br />
566<br />
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1906 г. т. XVII (рукопись). ст.<br />
3. РГИА. С-Пб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 107.<br />
567<br />
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. III т. 1906 г. ст.<br />
174. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 602.<br />
568 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 234.<br />
569 boris kandelaki. WavWEavaZeTa sagvareulo gerbi. gaz. ~Tbilisi~. 1987 w. 26<br />
Tebervali.<br />
570<br />
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. oskar getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.<br />
571<br />
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 96, nax. 178.<br />
572<br />
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 235.<br />
573 Jacques Ferrand. Fammiles princieres de Georgie. Montreuil. 1983. p. 179.<br />
574 sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. oskar getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.<br />
575 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 76.<br />
576 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 240.<br />
577 Там же. ст. 234.<br />
578 Chaffanjon A. Le petit Gotha illustre. Paris. 1968. p. 444.<br />
579 Jacques Ferrand. Fammiles princieres de Georgie. Montreuil. 1983. p. 193.<br />
580 i q v e. p. 197.<br />
581 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 45.<br />
582 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.<br />
1980 w. gv. 96, nax. 179.<br />
583 saqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis<br />
fondi. oskar getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.<br />
584 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 74.<br />
585 Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1836 г. т. X. ст. 119. РГИА. С-<br />
Пб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 100.<br />
586<br />
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. III т. ст. 366.<br />
1906 г. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 602.<br />
587<br />
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1836 г. т. X. ст. 119. РГИА. С-<br />
Пб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 100.<br />
588<br />
А. Б. Лакиер. Русская геральдика. изд. "Книга". М. 1990 г. ст. 331.<br />
589<br />
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. Д. № 603. 1901 г. ст. 16, 10.<br />
590<br />
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1904 г. т. XVII. ст. 1. РГИА. С-<br />
Пб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 107.<br />
591 Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600.<br />
592 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. Д. № 603. 1901 г. ст. 20.<br />
593 Там же. ст. 3-4.<br />
594 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 23.<br />
200
595 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 155.<br />
596 РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. Д. № 519. ст. 6.<br />
597 Там же. ст. 5.<br />
598 Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1904 г. т. XVII. ст. 2. РГИА. С-<br />
Пб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 107.<br />
599 Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г.<br />
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600.<br />
600 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 23.<br />
601 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998<br />
г. ст. 145.<br />
602 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 10, 22, 34.<br />
603 Там же. ст. 22.<br />
604 Там же. ст. 82.<br />
605 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 24.<br />
606 b. lominaZe. “domenti”. statia. <strong>qarTuli</strong> sabwoda enciklopedia. t. 3. Tb 1978 w. gv.<br />
614<br />
607 Tornike asaTiani. <strong>gerbTmcodneoba</strong> qarTul diplomatiasTan mimarTebaSi. <strong>qarTuli</strong><br />
diplomatiis weliwdeulis damateba. Tsu gamomcemloba. Tb. 1998 w.<br />
608 Ю. В. Арсеньев. Геральдика. Изд. "Терра". М. 2001 г. ст. 210<br />
201
sarCevi<br />
I Sesavali 0<br />
II <strong>qarTuli</strong> gerbTmcodneobis wyaroebi 0<br />
1 <strong>qarTuli</strong> wyaroebi 0<br />
2 ucxouri wyaroebi 0<br />
III <strong>qarTuli</strong> gerbebis Seswavlis istoria 0<br />
IV saqarTvelos saxelmwifo gerbi 0<br />
V saqarTvelos samxareo gerbebi 0<br />
VI saqarTvelos saqalaqo gerbebi 0<br />
1 Tbilisi 0<br />
2 quTaisi 0<br />
3 baTumi 0<br />
4 foTi 0<br />
5 gori 0<br />
6 Telavi 0<br />
7 axalcixe 0<br />
8 ozurgeTi 0<br />
9 zaqaTala (War-belaqani) 0<br />
10 siRnaRi 0<br />
11 raWa 0<br />
12 Sorapani 0<br />
13 axalqalaqi 0<br />
14 duSeTi 0<br />
15 TuS-FFfSav-xevsureTi 0<br />
16 samegrelo da redut-kale 0<br />
19 soxumi 0<br />
VII korporaciuli gerbebi saqarTveloSi 0<br />
VIII saqarTvelos titulovani sagvareuloebis gerbebi 0<br />
1 abameliqi 0<br />
2 abaSiZe 0<br />
3 agiaSvili 0<br />
4 avaliSvili 0<br />
5 ambersaZe 0<br />
6 amatuni 0<br />
7 amilaxvari 0<br />
8 amirejibi 0<br />
9 andronikaSvili 0<br />
10 anCabaZe 0<br />
11 arRuTaSvili 0<br />
12 babadiSi 0<br />
13 bagrationi 0<br />
14 bagration-gruzinski 0<br />
202
15 bagration-daviTiSvili 0<br />
16 bagration-imeretinski 0<br />
17 bagration muxraneli 0<br />
18 baraTaSvili 0<br />
19 bebuTaSvili 0<br />
20 begTabegiSvili 0<br />
21 bibiluri 0<br />
22 buWyiaSvili 0<br />
23 gabaSvili 0<br />
24 garsevaniSvili 0<br />
25 gedevaniSvili 0<br />
26 gelovani-dadeSqeliani 0<br />
27 guramiSvili, tusiSvili, xidirbegiSvili 0<br />
28 gurieli 0<br />
29 gurgeniZe 0<br />
30 dadiani 0<br />
31 dadian-mingrelski, Ciqovani 0<br />
32 diasamiZe 0<br />
33 erisTavi aragvisa 0<br />
34 erisTavi guriisa 0<br />
35 erisTavi qsnisa 0<br />
36 vaCnaZe 0<br />
37 veziriSvili 0<br />
38 TavdgiriZe 0<br />
39 TarxniSvili, Tarxan-mouravi, saakaZe 0<br />
40 TaqTaqiSvili 0<br />
41 TumaniSvili 0<br />
42 TurqestaniSvili 0<br />
43 kavkasiZe 0<br />
44 kvinixiZe 0<br />
45 laSqaraSvili 0<br />
46 lioniZe 0<br />
47 loris-meliqiSvili 0<br />
48 lorTqifaniZe 0<br />
49 madaTovi 0<br />
50 manveliSvili 0<br />
51 maqsimeniSvili 0<br />
52 maRalaSvili 0<br />
53 mayaSvili 0<br />
54 meliqiSvili 0<br />
55 mirzaSvili, gabriel 0<br />
56 mirzaSvili, ivane 0<br />
57 miqelaZe 0<br />
58 mxeiZe 0<br />
59 nakaSiZe<br />
203<br />
0
60 niJaraZe 0<br />
61 orbeliani 0<br />
62 piradovi 0<br />
63 ratiSvili 0<br />
64 robitaSvili 0<br />
65 rusiSvili 0<br />
66 savarsamiZe 0<br />
67 sidamon-erisTavi 0<br />
68 soloRaSvili 0<br />
69 sumbaTaSvili 0<br />
70 sulT<strong>anu</strong>miani 0<br />
71 favleniSvili 0<br />
72 fanCuliZe 0<br />
73 falavandiSvili 0<br />
74 yaralaSvili 0<br />
75 yorRanaSvili 0<br />
76 SalikaSvili 0<br />
77 ServaSiZe 0<br />
78 CerqeziSvili 0<br />
79 CiCua 0<br />
80 CijavaZe 0<br />
81 ColoyaSvili 0<br />
82 CxeiZe 0<br />
83 Cxotua, Wyonia 0<br />
84 ciciSvili 0<br />
85 wereTeli 0<br />
86 winamZRvriSvili 0<br />
87 wulukiZe 0<br />
88 WavWavaZe (yvarlis Sto) 0<br />
89 WavWavaZe (winandlis Sto) 0<br />
90 Wyonia 0<br />
91 xerxeuliZe 0<br />
92 ximSiaSvili 0<br />
93 xudobaSevi 0<br />
94 javaxiSvili (rus. _ Jevaxov) 0<br />
95 javaxiSvili (rus. _ dJavaxov) 0<br />
96 jambakur orbeliani 0<br />
97 jafariZe 0<br />
98 jayeli 0<br />
IX daskvna 0<br />
X gamoyenebuli literatura 0<br />
204
Change language