Herri jakituria: hizkera eta izaera. Idaho: airean joan ... - Mendebalde

Beste alde batetik, gogora dezagun, bizkaiera
osotuan idatzi dugula liburu hau, eta esaldi baten sar
genezakeela Igual bai!, eta jarraikoan Behar bada bai!,
halaxe darabiltelako. Edozelan ere, gure joera Igual
baino behar bada aukeratzea izango da. Gauza bera,
amaieran eta ez akabuan hartzen dugunean, nahiz eta
akabuan be erabili egiten dugun. Arrazoia da,
berriketan dihardugula, batek esan lezakeela muloa eta
hurrengoak mandoa.
Estilo aldetik, bestalde, esan genezake, ahozkoak
bere-bere duen elipsien erabilera oso-osoan errespetu
dugula, nahiz-eta izatez ahozko mintzamoldea izan eta
ez idatzikoa:
- Euskeraz be txarto guk eta erderaz be txarto,
“bixetara” txarto gu”.
- Baina, danakaz “manejau”.
Zer gozamen den, jarraian aipatuko dugun Xabier
Kaltzakortaren aipuari kontrajartzeko Arrietako
euskaldunen berbeta osoa belarriratzea!: Danok dakigun
kontua da ahozko euskerearen transmisino horretan
inoz izan dan haustura edo etenik latzena, guk geuk
geure begiz ikusteko moduan, azken gizaldi edo gizabelaunaldi
honetan gertatzen dagoala. Ez dago
urrinera joan beharrik tradizinoko euskerea asko
mehetu, erkindu eta lorrindu dala ikusteko. 16
Azken baten, baina, galbidetik aldentzeko
saihesbidea Estibalitz Amorrortuk eskaintzen digu:
Hizkuntzak erabiltzen ez diralako galtzen dira eta ez
beste batzuekin ukipenean eta aurreko egoeratik
aldatuta dagozalako. 17
15. Lekukoen kultura
Sí, porque lo que yo no creo demasiado es que un
individuo piense de distinta manera por el hecho de
hablar otra lengua. Yo creo que un hombre piensa de
una manera determinada porque pertenece a una
determinada cultura y a través de ella está enseñado a
pensar de una manera particular. 18
Mitxelena jakintsu handiarekin ados bageunde, eta
ontzat joko bagenu “un hombre piensa de una manera
determinada porque pertenece a una determinada
cultura”, orduan, interesgarri gertatuko litzaiguke
jakitea, ea Arrietako kulturan zer aurkitu izan dugun
ikergarririk.
Dena dela, artikulu honetan ur abisaletaraino iritsi
barik bada ere, esan dezagun, hizkuntza bakoitzak
16
Kaltzakorta, X. Euskaldun zaharren gorantzan berbatxo bi,
op., cit., 170 or.
17
Amorrortu, E. Hizkuntza aldakortasuna eta identitatea, in
Ahozkotasuna aztergai, Mendebalde Kultura Alkartea, VII.
Jardunaldiak, 2003, 162 or. 162.orr.
18
Mitxelena, K. in Hablando con los vascos, Ugalde, M.,
Ariel Barcelona 1974, 106 or.
iradokizun desberdinak sorrarazten dizkigula hiztun
eleanitzoi. Horren frogarako, nahiko dugu Arrietako
bizilagunengana joatea, oraingoan Pedro Bilbaoren
Idaho: airean joan eta behea jo izenburuko esaldiraino.
Kulturari jarraikiz, nekazaritzari dagokionean,
unibertsitatean animalien psikologiako orientabide
etologikorako ere testu eredugarriak eskaini dizkigute.
Ez, gainera, gaur ikasiak, gure artean animalien
babeserako erakundeak-eta postmodernitateko kontuak
direla uste duten aroan, askoz lehenago baino:
Ganaduari berba egin ezkero, eskurago egoten da
gero. Berbeak lagundu egiten dau. Beragaz dabilenaren
berbea ezagutu egiten dau. Deituta be etorri egingo
jatzu “seuregañe”, ondo esanda erabili ezkero. Bere
izena be ulertu egiten dau. Orain palu hotsean edo
erabili ezkero, ez. Txakurrak be bardin bardin.
Psikologiako liburuan oso-osorik sartzeko azalpena da
abereen gaineko hau.
Era berean, naturaz gaineko indarrei buruz diote:
- Atxinekoak sorgin kontu asko esaten eben. Joaten
ziran plazara-eta eta bidea be zarratuta.
- Lehen sorginakaz akabua izan zan.
- Sorginen itxurea ez dakigu zelakoa dan. Ez dira
ikusten. Usaina eta zaratea eta hori bai!.
- Nik hori usaina asmau dot e! Bide kurtzeetan
izaten zan. Almohada barruan –lorik egin ezinik -
zeozer egoten ei zan han luma artean eta “idigi” eta
kendu egin behar dala.
Deabruaren beldurra oso zabaldua zegoen aspaldiko
garaietan. Ez, gainera, Arrieta lako herrietan bakarrik,
ezpada baita antzinateko erromatarren edo juduen
artean ere bai.
Oraingo gure lekukoen artean, sorginik edo aipatuez
gero, kideen arteko batzuk lotsor agertzen dira eta ezer
iragartzera ematekotan inor agerraraziz gai horietan
jakitun. Badirudi, joaneko belaunaldien kultura dela
sorginena, gure 70-80 urteko lekukoena baino. Hala
ere, onartu dute: Jenteak ondo “eretxin” deutso horri.
Nork ez deutso ondo “eretxingo” ba! Oraintxe ikusiko
baneuke, poztuko neiteke.
Erlijioaren eragina zuzena da adin honetako
pertsonengan. Gure kontalarien bizitzan sail handia
betetzen du erlijioak, albako orduetatik artozuriketarako
tartea hartzen duenak, kutunetatik
gailurretako ermitetarako arloa koiuteko gai denak.
Horregaz jabetzeko, nahiko da azaldu dizkiguten
gertakariei erreparetea:
Abadea joaten zan, baina Errepublika denporan
kanpoan egoten zan, barrura ez zan sartuten dotrinea
emoten.
© Mendebalde Kultura Alkartea, 2008 66