Herri jakituria: hizkera eta izaera. Idaho: airean joan ... - Mendebalde
Herri jakituria: hizkera eta izaera. Idaho: airean joan ... - Mendebalde
Herri jakituria: hizkera eta izaera. Idaho: airean joan ... - Mendebalde
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
hurreratzea zerbait bilatzen, <strong>eta</strong> bilatu ere, herritarrek<br />
badakitena, ez, ordea, ikerlariek.<br />
Nik euskaltzalea izan arren, lotsa barik autortzen<br />
dot ez dodala, inondik inora ere, neure gurasoen<br />
eredua euren neurrian ezagutzen. Lotsa barik autortzen<br />
dot, ganera, euskalminez eurengana hurreratu<br />
nazan<strong>eta</strong>n, uste bagako aberastasunez jantzi nabela. 14<br />
- Honek erretratuonek 100 urte daukaz!<br />
- Hiru neba euki zituan <strong>eta</strong> bera da neskatan<br />
bakarra.<br />
- Ikusten dozu, Iñaki? “Neskatan bakarra” –barre<br />
eginez Juan Luisek. (Barre zantzoak tertulia kideen<br />
artean).<br />
- Zelan esaten da, ba? -Arri<strong>eta</strong>ko andrazkoak.<br />
- Zeuek Arri<strong>eta</strong>koak esaten dozuen moduan! Gu<br />
ikasten gatoz, apunt<strong>eta</strong>n gatoz.<br />
- Eta guk esan bagendun beste aldera, zelan izango<br />
zan Juan Luis?<br />
- Baina zuek dan moduan esaten dozue!<br />
- Gero esaten dozue –dino Edurne alkateak- euskera<br />
txarto egiten dogula.<br />
- Euskeraz be txarto guk <strong>eta</strong> erderaz be txarto,<br />
“bix<strong>eta</strong>ra” txarto guk!<br />
- Baina, danakaz manejau!<br />
- Euskeraz txarto nork esan deutsue, ba?<br />
- Guk ez dogu egiten askok egiten dauen moduan<br />
euskera batua.<br />
- Zeuek baino gehiago dakienak esan deutsue hori?<br />
- Oraingo umeek esaten deuskue hori: “Ez da<br />
esaten holan amama!” edo “Hori erdera da!”. Oraingo<br />
euskerea guk ez dogu ulertuten.<br />
Gure solaskideek ez dute erreparatzen euren iloben<br />
akats gramatikal<strong>eta</strong>n-<strong>eta</strong>, uste dute aipatu ditugun<br />
berbak erabiltzen jakinez gero, badakitela hizkuntza.<br />
Hala ere, hiztegiak pisu handia izanik ere, badira<br />
hizkuntzaren gramatikan mintza gaitezen ezinbestekoak<br />
direnak.<br />
Artean esan bezala <strong>eta</strong> lexikoari loturik, esan<br />
beharrean gara, Arri<strong>eta</strong>ko berba asko <strong>eta</strong> asko ez direla<br />
Arri<strong>eta</strong>koak bakarrik, ezpada euskararenak edo,<br />
gutxienez, bizkaierarenak direla. Beste kontu bat da<br />
ahoskerak zenbat aldatzen dituen; batzu<strong>eta</strong>n,<br />
hainbesteraino ezen beste ele bat dirudien. Arri<strong>eta</strong>rrak<br />
eurak jardun zuten eztabaidan argudiaturik alde <strong>eta</strong><br />
kontra, ea ateak erdikinean ala ertzikinean egon esan<br />
behar duen, hau da, auzo batekoek dioten moduan ala<br />
14 Kaltzakorta, X. Euskaldun zaharren gorantzan berbatxo bi,<br />
op., cit., 170 or.<br />
bestekoek. Guk –kasu hon<strong>eta</strong>n ez baina- eztabaida,<br />
neurri baten saihestu egin dugu, formari dagokionean<br />
bizkaiera literariora jo dugulako.<br />
Guztiarekin ere, edozein kaz<strong>eta</strong>rik edo hizkuntza<br />
zalek jakin gura izaten du, Arri<strong>eta</strong>-Arri<strong>eta</strong>ko berbarik<br />
den. Halako<strong>eta</strong>n gertatzen da, berba jakin bat bakana ez<br />
izanik ere, herri horr<strong>eta</strong>koek edo azpieuskalkikoek<br />
forma ezagun bat maiztasun handiz erabiltzen dutela,<br />
edo semantikaz hedatu dutela. Adibide bikainen artean<br />
aipatuko nuke legaldu hitza, <strong>Idaho</strong>ra <strong>joan</strong>eko Pedro<br />
Olea artzainak esana: Amerik<strong>eta</strong>ra ardira joatea<br />
LEGALDUTA gero. Beste sintagma batzuk, ez dira<br />
euskara berrira jaso nahiz-<strong>eta</strong> Arri<strong>eta</strong>n zein Lezaman<br />
arrunt erabiliak izan: Tabernea izan da gura denporaemongarria.<br />
Jakina, horren lekua erdal antz handiago<br />
duen “denpora pasa”k hartu du. Badira bertsogileek hitz<br />
jokoz sortuak ere, Arri<strong>eta</strong>n bertan jaioak, jakina,<br />
kasurako, “txeme”, “seme” iragarteko:<br />
Neure txeme Txemelote,<br />
maiatzean deko urtebete,<br />
bestien beste bete,<br />
<strong>eta</strong> nire semea beti<br />
txeme, Txemelote.<br />
Felipe aititak seme Julio, Txemelori kantatua,<br />
azalduz “maiatzean urtebete, bestian beste bete, betiko<br />
dirauela Txemelok, Irene Goiri kontalariaren arabera.<br />
12. Definizioak: hausnar-kotxoak<br />
Arri<strong>eta</strong>rra entzun balei inork euskararen gainean<br />
berbaz, uneren baten –geuk ARRIETAKO<br />
EUSKALDUNEN JAKITURIA liburuan jaso dugun<br />
moduan-, entzungo luke euren lantua iragarriz “Gure<br />
euskerea ez da ona”.<br />
Euren buruaz duten iritzi horrek era askotako<br />
arrazoiak ditu. Dena dela, arlo hori alde batera lagata,<br />
eurak darabilten mintzamoldeari erreparatuz, edertasun<br />
ederren artean, hizkuntzaren maila zientifikoa<br />
nabarmendu gurako genuke, kasu hon<strong>eta</strong>n definizioan<br />
agertzen dena.<br />
Hara arak<strong>eta</strong>rako testua:<br />
Hausnar-kotxoak gaur be topauko dira basoan.<br />
Otean form<strong>eta</strong>n da. Aba bat izatea legez kurebioentzat,<br />
baina da estuagoa; pasorik ez dauka, lora bat izatea<br />
legez, zein da ule bizartxua dauen tipoan.<br />
- Lehen batu egiten ziran. Orain farmaziatik ekarten<br />
da. Horrek urdaila mogidu eragiten deutsa. Edozein<br />
arbolatan egoten da, nahi ota trongotxu<strong>eta</strong>n. Siku-sikusikua<br />
da. Lehen orain baino gehiago egoten ziran.<br />
- Ganadua hausnar egoten da, harik <strong>eta</strong> jana<br />
hausnartu arte. 50 ahokada ingurugaz atseden hartzen<br />
dau. Iruntsi <strong>eta</strong> barrian hausnar hasten da, 40tik 50era<br />
© <strong>Mendebalde</strong> Kultura Alkartea, 2008 64
Change language