BERRIA, 2013-12 - datu-basea29

2013ko abenduaren 11, asteazkena berria 39Bizia ‹ PlazaEzarian DSare sozialen eragina argazkigintzanhaien asmoa, eta ur markak eragotziegiten zuen. Jendeak ezzuen hain erraz partekatzen urmarkak zikindutako irudia. Hilabetebaten buruan, ur marka kenduzuten, baina copyrightarekinzabaltzen dituzte. «Nik esan dezakedanbakarra da lizentzia konkretubat duela, baina gehiagorikez. Ur markarena egin daiteke,baina ez zait praktikoa iruditzen‘‘ Berehalakotasuna etakalitatea emanez gero,sakelako batek inoiz ezdu gaindituko hori»EDUARDO SANZ NIETOArgazkilaria«Sare sozialetan askokbere lana erakusteagatikdohainik argitaratzenuzten dute»GEMA ARRUGAETAArgazkilaria«Argazki bat sareanjartzeagatik ez dirainolaz ere hareneskubideak galduko»JOSE IGNAZIO ZUBIAGAAbokatua«Serio hartu behargaituzte; horretarako,guk geure burua seriohartu behar dugu»GARI GARAIALDEArgazkilariaez bada oso argazki konkretuan»,aipatu du Garaialdek. Tamainarekinjokatzen du berak. Papereanez argitaratzeko moduan sareratzenditu irudiak, baimenikgabe erabiltzea zailagoa izateko.Baina tranpa egin nahi duenaktranpa egiten du. Hala uste dutehiru argazkilariek. Arrugaetarenaburuz, argazkiak ebasteko joeraez da berria. «Etengabeko borrokada; argazkilaritza, beste hainbatkultur alor bezala, nahikoerrespetu gutxirekin tratatzen daorokorrean gizartean. Jende arteanzabaldu egin da, eta hori onada, baina baditu alde txarrakere», esan du. Errespetu falta horiatzetik datorrela dio, nahiz eta Internetekerraztu egin duen. Liburubatetik eskanerretik pasatutaerabili izan dituzte bere irudiak,baita egunkari bateko gehigarribat egiteko ere. Etika faltari egotzidio jarrera hori, eta hedabide«ezagunek» ere horrelakoak egitendituztela salatu.Arazoaren oinarria azaldu Sanzek:«Gaur egun inork ez du ordaindunahi argazkiengatik». Horregatik,argazki bat baimenikgabe publikatzen den guztietanargazkilariek egoera salatu behardutela uste du Garaialdek.«Taberna bateko barran pintxobat egoteagatik ez du esan nahihartu ahal dudanik; fisikoki bai,har dezaket, baina ez da nirea.Sare sozialak gauza bera dira, argazkiakhor daude, baina haienerabilera legez erabat zehaztutadago, eta hortik ateratzen denaklegea hausten du», dio.Bat etorri dira Garaialde etaSanz kasu horietan zer egin beharden. Lehenbizi, faktura pasatu argazkiaerabili duenari. Gero, gerokoak.Baina gerokoak atzera botaditu argazkilari asko. «Hasieratikdirua jarri behar duzu, eta hori ezda hain erraza», esan du Sanzek.Lege arruntari dagokion edozeinprozedura judizial bezala, epaiketakgastuak baititu. Gainera, norberarenargazkia nonbait publikatudutela konturatzea ere ez dabeti erraza. Argazkilari iruindarrakazaldu duenez, hedabideeknormalean ezjakinarena egitendute. Berak, baina, inoiz ez du hedabideriksalatu, inoiz ez diotelako«argazki sekulakorik ebatsi».Garaialdek uste du ez salatzeagaizki dagoela. Gogora ekarri duIñaki Larrañaga kazetariari gertatutakoa.Eusko LegebiltzarreanPatxi Lopezi argazkia aterazion tabletatik joko bat jaisten,eta bi egunkarik baimenik gabepublikatu zuten. Faktura bidalizien, eta batek ordaindu zion.Legea alde dute argazkilariek.Jose Ignazio Zubiaga abokatuaEuskadiko Prentsa eta TelebistakoInformatzaile Grafikoen Elkarteanaholkularia da. Europakolegeek babesten dituzte sareanzabaldutako irudiak. «Internetenegileak edo beste batek zerbait argitaratudezake, baina horrek ezdu berau erabiltzeko baimenikematen», esan du. Beraz kalte ordainaeska daiteke.Zuzenbide intelektualari dagozkionbi alor daude: alde batetik,eskubide moralak, ukiezinakdirenak. «Argazki bat sarean jartzenbadut, ez ditut inolaz ere hareneskubideak galduko; nik egilegisa eskubidea dut sorkuntzahori nik nahi ez dudan bezala ezdadin eraldatu». Bestalde, ondarearidagozkion eskubideak daude,besteren esku utzi edo saldudaitezkeenak. «Ez badiot inorieman edo saldu, inork ezin du argazkihori erabili».I. TubiaGarestia da argazkiak baimenikgabe erabili edosaltzea. AFP AgenceFrance-Presse agentziak etaGetty Images bere bazkide estatubatuarrakongi dakite hori. Azaroarenhondarrean Daniel Morelargazkilari haitiarrak haien aurkaabiatutako epaiketa irabazizuen, eta 1,2 milioi euro jasokoditu kalte-galerengatik. 2010. urteanHaiti astindu zuen lurrikararentestigu izan zen, eta tragediarenirudiak erakutsi zituen saresozialetan. Frantziako agentziakbere egin zituen irudiak, baimenikgabe.Manhattango (New York, AEB)zazpi epailek hartu zuten erabakia.Haien aburuz, informazioagentzia horiek irudiak egileariinolako baimenik eskatu gabehartu zituzten saretik. Argazkilariarenegile eskubideak nahitaurratzeagatik zigortu zituzten.Ibilbide judizial luze eta neketsuaizan da, hala ere. Ia lau urte iraunbaitu.2010eko urtarrilaren 12 hartanMorel bere bizitokian zen lurrikararenunean: Port-au-Princen. Argazkikamera hartu, eta tragediaerakusteko, hamahiru argazki jarrizituen sarean. TwitPic tresnaerabili zuen, argazkiak Twitter bidezzabaltzeko balio baitu. Ondoren,Lisandro Suero txiolariak argazkiakhartu eta bereak bailirabezala berrargitaratu zituen. Orduan,AFP eta Getty Images agentziekirudi sorta hartu, eta hedabideeizabaldu zizkieten.Ebatsitako zortzi irudiak 45 dolarrentruke saldu zituzten, etamunduko hedabide askok argitaratuzituzten: New York Times,The Washington Post, CBS, ElPaís... Argazkiak ebastea ez ezik,argazkien prezioa ere kritikatuzuen Morelek: «Gaizki eginaArgazkilariari begiruneaAbokatuak uste du hedabideekezagutzen dituztela eskubide horiek,eta zaila dela argazkiak baimenikgabe erabiltzea. Arazohandiagoa ikusten du Internetekeskaintzen duen anonimotasunaprobestuz irudiak ebasten dituztenenkasuan. Horri aurre egiteaoso zaila dela aitortu du.Irudiak hartzeko tenorean, hedabideekerrazago hartzen dituztezaleen irudiak. Hori mehatxugisa hartu du Arrugaetak. «Saresozialen bidez jende asko dagobere lana erakusteagatik eta bereizena agertzegatik, edozein modutaraargazkiak dohainik argitaratzenuzten dutenak. Ilusioaulertzen dut, baina kalte egitendio lanbide honi».Sanzek ere gogora ekarri ditutxiolariak, haien argazkia hedabideetanateratzearekin aski dutenak.«Baina arazo bat dago: horrelajarraituz gero, ez da argazkilaririkegonen», esan du. Denaden, argi du ezin direla alderatuargazkilari profesionala eta zalea.Chicagoko kasua ekarri dugogora. Egunkarietako batek argazkilariakbota zituen, eta kazetarieisakelakoa eman. «Gertaerasoil baterako agian balioko du,baina ekitaldi handi batean ez».Garaialde oso kritiko agertu dahedabide batzuek argazkigintzarekinduten jarrerarekin: «Arazoada: zer ari garen publikatzen,zer garrantzia ematen diogun argazkiarieta zer kontzepzio duguninformazio argazkiari buruz». Argazkiakere zaindu behar direlaaipatu du, mezu bat zabaltzen dutelako.«Egunkari askok ohiturahartu dute: koadrotxoa betetaegoteagatik barnean dagoenaberdin zaie».Dena den, Sanz ere ez dago osokezkaturik. «Kalitatea eta berehalakotasunaeskaintzen baduzu,sakelako batek inoiz ez dugaindituko». Garaialdek ere etorkizunarigogotsu begiratu dio.«Tokatzen zait esperantza izatea,nik uste dut buelta emanen duelahonek nonbait, denen artean aurkitukodugu irtenbidea». Halaere, argazkigintzaren balioaz konturatzekobeharra azpimarratudu iruindarrak: «Serio hartubehar gaituzte; horretarako, gukgeure burua serio hartu behardugu».Daniel Morel fotokazetariak 1,2 milioi euroko kalte-ordaina jaso du berriki AFPeta Getty Images agentziek haren argazkiak baimenik gabe saldu zituztelako.Milioi bat, argazkiak osteagatikdago. Nire argazkiak lapurtzeazgainera, haien truke huskeria eskaintzenzuten».Dena dela, epaia ezagututa, argazkilarihaitiarra kontent azalduzen epaitegiaren atarian, etahorrelakorik beste inori ez gertatzekogogoa azaldu zuen. «Artistaguztien garaipena da, egile eskubidedunguztiena». Argazkilariaskok eta egile eskubideen aldekoekere harrera ona egin ziotenepaiari, argazkilarien eskubideakindartu egiten dituela iritzita.AFP agentziari dagokionez, horrelakorikerrepikatu ez dadinneurriak hartuko dituztela esanzuen epaia jakin bezain pronto.Epaitegian, nahi gabe ebatsi zituztelaesan zuen. Gainera, Twitterrenerabilera arauek bertakoirudiak hartzea ahalbidetzen zutelaesan zuten hasieran. Ez da horrela.Sare sozialetan edo Internetenaurkezten diren irudiek erebadituzte egile eskubideak.