banda ghajnsielem booklet 2006 - Ghajnsielem.com

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 1
Ma˙ru© mill-
G˙aqda MuΩikali
‘San ÌuΩepp’
G˙ajnsielem
Festa Madonna ta’ Loreto
2006
Bord Editorjali:
Kevin Cauchi
Elvin Tabone
Da˙la:
Lelio Spiteri
Cover Design:
Kevin Cauchi
Elvin Tabone
Layout:
Sammy Portelli
Typing:
Dun Karm Cassar
Charlie Azzopardi
Elvin Tabone
Kevin Cauchi
Proof Reading:
Joseph Cauchi
Dessie Falzon
Joe Rapa
Ritratt tal-Qoxra:
Norbert Cauchi
Ritratti Ta’ Çewwa:
Joseph Sultana
Ìbir tar-Reklami
Ìino Cauchi
Elvin Tabone
Spiridione Cauchi
Michael Grech
Paul Azzopardi
Kevin Cauchi
Issettjat u Mitbug˙:
Portelli Print - Nadur
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
Pjazza Madonna ta’ Loreto
G˙ajnsielem
Tel / Fax: 21564600
Tel (Bar): 21563592
Website: www.ghajnsielem.com/stjoesph
Il-fehmiet li jistqarru l-awturi u l
kontributuri tal-artikli li qed ji©u ippublikati m’
humiex neçessarjament dawk tal-awtur
Óajr lil kull min ikkontribwixxa u
irreklama f’ din il-publikazzjoni.
In˙e©©u lil kul˙add biex jinqeda b’
dawn is-servizzi
GRAZZI
DAÓLA
Fil-˙ar©a ta’ dan il-ktieb, l-ewwel wa˙da li ˙ar©et ta˙t dan
il-Kumitat, forsi hu l-iktar wie˙ed Ωag˙ug˙ li qatt kellha
l-G˙aqda MuΩikali tag˙na “San ÌuΩepp”, hi m˙awwra
b’tant artikli interessanti u differenti, li jistg˙u jolqtu l-gosti
ta’ kul˙add.
F’dan il-librett il-qarrejja g˙andhom isibu artikli li
jirrigwardjaw lill-istess Soçjeta’ tag˙na, kif difatti qeg˙din
issa wkoll issibu fin-news sheet, li perjodikament bdiet
to˙ro© is-Soçjetà tag˙na, imma mag˙hom jistg˙u jinqraw
o˙rajn ukoll konnessi mal-Belt ta’ Loreto u ta˙lita ta’ kitbiet
o˙ra sbie˙ u informattivi.
Óajr, g˙alhekk imur lil dawk kollha, G˙ajnselmiΩi jew le,
li taw sehemhom biex seta’ ji©i stampat dan il-ktieb u qabel
kul˙add lil dawk li offrewlna l-kitbiet tag˙hom u li
kkori©ew l-ortografija, lil dawk li ttajpjaw il-kitba, lil dawk
li offrew riklami jew flus u fl-a˙˙ar, iΩda mhux l-inqas lil
dawk li b’sagrifiççju jmorru jqassmu bieb bieb dawn illibretti.
Grazzi kbir ng˙idu g˙alhekk, sabiex ma ninsew
lil ˙add, lill-kollabaraturi kollha.
Il-Festa t-tajba lil G˙ajnselmiΩi kollha u speçjalment lillmorda,
lill-anzjani, lill-emigranti u lil kull min jing˙aqad
mag˙na fil-festa sabi˙a li a˙na nag˙mlu lill-Padruna
tag˙na, il-Madonna ta’ Loreto.
Viva l-Madonna ta’ Loreto.
Id-Direzzjoni.
Mons. ÌuΩeppi De Piro, fundatur
tal-G˙aqda MuΩikali SanÌuΩepp,
b˙alissa g˙addej mill-proçess tal-
Beatifkazzjoni tieg˙u. Dan huwa
ta’ unur kbir g˙as-Soçjetà MuΩikali
tag˙na u g˙ar-ra˙al ta’ G˙ajsielem.

2
KUMITAT BANDA 2006
President Onorarju Dun Karm Cassar
President EΩekuttiv Gino Cauchi
Segretarju Kevin Cauchi
Kaxxier Elvin Tabone
Viçi-President Michael Grech
Viçi-Segretarju Marvic Cardona
Assistent Kaxxier Paul Xuereb
PRO Charlie Cordina
Direttur tal-KaΩin Paul Azzopardi
Fund Raising Amabile Xuereb
Membru Spiridione Cauchi
Delegat tal-Banda u Arkivista Loreto Galea
Direttur Spiritwali Father Joe Cardona
Konsulent Legali Dr. Josepha E. Xuereb
Direttur tal-Banda Mro. Sunny Galea
Assistent Direttur tal-Banda Mro. Frankie Debono
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
Nhar il-Óadd 5 ta’ Marzu saret il-Laqg˙a Ìenerali Annwali fejn ©ie elett il-Kumitat il-©did g˙assena
2006. Dan jinkludi bosta wçu˙ ©odda kif ukoll o˙rajn li g˙andhom snin twal ta’ esperjenza
relatata mat-tmexxija ta’ din l-G˙aqda.

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 3
mill-President
is-Sur Ìino Cauchi
Il-Festa!!! X’fer˙ tqanqal fina n-nies t’G˙ajnsielem, u hekk kif jibda Awwissu, is-su©©ett ewlieni
fir-ra˙al tag˙na jkun iddominat mill-festa, u tibda tara l-emigranti ©ejjin minn pajjiΩi differenti
biex igawdu l-festa flimkien mal-qraba tag˙hom, f’G˙ajnsielem, it-toroq jie˙du xejra o˙ra bittiΩjin
sabi˙ li g˙andna, il-Knisja ssir çentru t’attività biex meta tasal il-©urnata tant mistennija
kollox ikun preparat, biex ng˙atu tislima xierqa lill-padruna tag˙na, l-Madonna ta’ Loreto, li bittbissima
tag˙ha ssa˙˙ar lil kull min jitfa’ g˙ajnejh fuqHa u tbierek it-toroq tas-sabi˙ ra˙al tag˙na.
Il-banda sintendi b˙al daΩ-Ωmien tkun fl-aqwa tag˙ha, u wara ©img˙at s˙a˙ ta’ preparamenti,
l-kunçerti u laqg˙at kollox jitlesta biex g˙all-©img˙a tal-festa jing˙ata servizz kif jixraq lill-padruna
u lir-ra˙al tag˙na. Irridu niftakru hawn fis-sagrifiççju li kull min involut fis-soçjetà tag˙na jag˙ti,
mill-membri tal-kumitat, surmast, bandisti, aljievi u membri li waqt li kull˙add ikun jiççelebra
dawn ikunu qed jag˙tu servizz mill-aqwa biex kollox jimxi sew. Hawnhekk nappella g˙al
koperazzjoni ta’ kull˙add speçjalment waqt marçi li fihom jkun hemm folol kbar ta’ nies biex ma
nostakolawx l-banda u ntellfu l-bandisti mis-servizz siewi li jkunu qed jag˙tu.
Qabel nag˙laq nixtieq nirringrazzja lil s˙abi kollha tal-Kumitat EΩekuttiv g˙all-˙e©©a u lkoperazzjoni
li qed nuru flimkien, u lis-Surmast Mro. Sammy Galea u l-Assistent Surmast Frankie
Debono, lill-Kummissjoni Banda u Bandisti, Kumitat tan-Nisa, membri u l-partitarji tal-G˙aqda
MuΩikali San ÌuΩepp.
Nag˙laq dan l-ewwel messa©© tieg˙i b˙ala president ta’ din is-soçjetà tant g˙aΩiΩa g˙arra˙al
tag˙na billi minn qalbi nawgura l-Festa t-Tajba lil kul˙add g˙ax Ωgur ser ikollna festa millaqwa
kif nafu nag˙mlu biss a˙na n-nies t’G˙ajnsielem.
VIVA L-MADONNA TA’ LORETO. VIVA X-XEMX.

4
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 5
mis-Segretarju
Kevin Cauchi
G˙alfejn din il-Publikazzjoni?
Dan l-ktejjeb g˙andu Ωew© g˙anijiet. L-ewwel wie˙ed hu dak li nuΩaw din il-publikazzjoni biex
nwasslu l-messa©© tal-G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp. L-g˙an l-ie˙or huwa dak li nag˙tu spazju littalent
G˙ajnselmiΩ. Fil-fatt, ˙afna kienu dawk li ddeçidew li jiktbu artiklu li b’xi mod jew ie˙or
g˙andu konnessjoni mar-ra˙al ta’ G˙ajnsielem. Dawn l-artikli Ωgur li m’intix ser ssib taqrahom f’
publikazzjoni o˙ra u g˙alhekk ninsab çert li dan il-ktejjeb ser joffri ˙afna features interessanti li ser
jolqtu l-gosti ta kul˙add. Nixtieq hawnekk nie˙u l-opportunità biex nirringrazzja lil Dun Karm Cassar
li kellu sehem ewlieni biex din il-publikazzjoni tkun suççess. Kien hu li minn bosta xhur ilu beda
j˙e©©e© lil diversi persuni biex jag˙mlu l-kontribut tag˙hom. Grazzi ta’ kollox Dun Karm!
Il-˙idma tal-Kumitat
Wa˙da mill-akbar prioritajiet ta’ dan il-Kumitat kienet li ntejbu u nsa˙˙u l-komunikazzjoni bejn l-
G˙aqda tag˙na u l-poplu G˙ajnselmiΩ. Biex nwettqu dan il-g˙an bdejna billi nvestejna f’ fuljett li
j©ib l-isem “G˙ajn tas-Sliem”. Din il-publikazzjoni bdiet ti©i ppubblikata darba kull tlett xhur u
titqassam b’ xejn fid-djar kollha t’ G˙ajnsielem. Tajna wkoll dehra ©dida lil website tal-G˙aqda fejn
Ωidna sezzjonijiet ©odda b˙al-a˙barijiet, audio streaming (g˙al dawk li jixtiequ jisimg˙u l-marci fuq
l-Internet) kif ukoll sezzjoni ta’ online gallery li tinkludi bosta ritratti antiki ta’ nostal©ija. Iddeçidejna
wkoll li nag˙mlu Ωew© noticeboards ©odda g˙al dawk kollha li ta’ sikwit iΩuru l-kaΩin tag˙na.
Ìita Suççess
Ûgur li ˙afna minnkom smajtu bil-©ita li organizzajna ftit taΩ-Ωmien ilu lejn Sqallija. Bosta kienu
dawk li ˙adu l-opportunita biex ji©u ©urnata shopping bi prezz ferm vanta©©juΩ. Mir-rispons li
kellna jidher li hemm ˙afna li lesti jipparteçipaw f’dawn it-tip ta ˙ar©iet. G˙alhekk l-Kumitat qed
jippjana biex g˙as-sena d-die˙la ssir ©ita kbira. Din tista’ wkoll ssir bil-kollaborazzjoni ta’ g˙aqdiet
o˙ra b˙al-Kunsill, tal-Football, kif ukoll il-Knisja. Sadanittant, g˙all-bqija tas-sajf, il-Kumitat ser
jorganizza diversi ˙ar©iet lejn Malta fosthom ©urnata l-iSplash and Fun g˙all-Aljievi u Ω-Ωg˙aΩag˙.
L-G˙ajnuna Tieg˙ek
L-G˙aqda MuΩkali San ÌuΩepp hija l-akbar organizzazzjoni kulturali fir-ra˙al tag˙na. G˙andha
snin twal ta’ esperjenza fejn tid˙ol l-muΩika, kultura u attivitajiet. IΩda din l-G˙aqda hija mag˙mula
minn kull wie˙ed u wa˙da minna. A˙na biss nistg˙u nag˙mlu l-G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
suççess. G˙alhekk in˙e©©e© lil kul˙add biex jag˙ti s-sehem tieg˙u. Dan jista jsir billi sempliçement
tipparteçipa fl-attivitajiet li ji©u organizzati, jew billi tag˙ti s-support lill- bandisti tag˙na jew billi
tg˙in finazjarjament. L-aktar ˙a©a importanti hu li tie˙u interess f’ din l-G˙aqda. F’ idejk!

6
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 7
mill-Kaxxier
Elvin Tabone
“Tarax dak li PajjiΩek jista’ jag˙mel g˙alik, iΩda ara int x’tista’ tag˙mel g˙al PajjiΩek”
Probabilment din hija l-aktar kwotazjoni famuΩa ta’ l-ex President ta’ l-Istati Uniti John F. Kennedy. Kien
messa©© li tista’ tg˙id iddomina s-snin sittin u li çertament g˙adu jg˙odd illum, aktar minn erbg˙in sena wara.
G˙aΩilt li nibda dan l-ewwel messa©© tieg˙i b’din il-kwotazzjoni g˙aliex narah li jaqbel ˙afna malmissjoni
tag˙na fi ˙dan is-Soçjetà MuΩikali ‘San ÌuΩepp’. Soçjetajiet b˙al tag˙na f’Malta u G˙awdex
ja˙dmu b’mod volontarju u fuq baΩi ta’ providenza. Hija xi ˙a©a li l-barranin ma jifmuhiex, ma jafux
x’ji©ifieri g˙aliex ma humiex Maltin. Ma g˙andhomx fihom il-kultura tag˙na l-Maltin li nag˙tu ming˙ajr
ma nippretendu xejn lura. Ma g˙andhomx fihom il-kultura li ta˙dem minkejja kull sagrifiçju sabiex tara
s-Soçjeta tieg˙ek miexja l-quddiem. Ma g˙andhomx fihom il-kultura tal-g˙ajnuna li a˙na l-Maltin tant
a˙na mag˙rufin g˙aliha anke fil-Kotba Mqaddsa. Huwa dan is-sigriet g˙aliex f’Malta qeg˙din ngawdu
min dan il-frott, frott muΩikali, artistiku, pirotekniku, soçjali u kulturali li jisplodi fl-aqwa tieg˙u fil- jiem
s˙an tas-sajf u li jag˙mel sajf Malti wie˙ed uniku fid-dinja.
Il-lum il-©urnata iΩda jidher li d-dinja sfrenata u kummerçjali qed jirnexilha tnaqqar ftit minn kollox
anke l-kultura tal-festi tag˙na. Tnaqqir li ftit ftit qieg˙ed iça˙˙adna minn persuni importanti li jistg˙u
jag˙tu kontribut lis-Soçjetajiet tag˙na. Hawnhekk jid˙ol l-appell li kien g˙amel l-ex President Kennedy.
Wie˙ed ma g˙andux jara xi d˙ul jew presti©ju ser ikollu meta jag˙ti s-servizzi tieg˙u lis-Soçjetajiet
tag˙na, iΩda g˙andna nag˙mlu sforz kollettiv sabiex dak li a˙na irçevejna ming˙and missirijietna nsa˙˙uh.
Prattikament din kienet l-ewwel sena ta’ ˙idma g˙alina fi ˙dan is-Soçjetà MuΩikali ‘San ÌuΩepp’ .
Sena li kienet ta’ pedament sabiex fuqha nibnu l-˙idma,i l-viΩjoni li a˙na g˙andna sabiex naraw lis-
Soçjetà tag˙na miexja ‘l quddiem. F’dan il-kuntest ninsab çert li l-poplu G˙ajnselmiΩ ser jibqa’ jag˙ti lappo©©
kontinwu tieg˙u. Hemm numru ta’ pro©etti illi g˙alkemm huma ambizjuΩi, huma me˙tie©a
sabiex inΩidu l-kwalita’ ta’ servizz li a˙na noffru. Pro©etti li jvarjaw minn dawk li jirrigwardja l-alljievi u
t-tag˙lim, g˙al assistenza denja lill- bandisti meta dawn jo˙or©u jdoqqu, sa anke pro©etti infrasturali fissede
tag˙na. Il-kaΩin li g˙andna kien inbena fis-snin sebg˙in, fl-istess Ωmien li kienet qeg˙da tinbena l-
Knisja l-©dida, u g˙alhekk illum jinsab fi stat fejn irridu nag˙mlu fih rinovazzjoni sabiex ikollna kaΩin li
jixraq g˙aΩ-Ωminijiet tag˙na. Ninsab fiduçjuΩ li bil-g˙ajnuna ta’ kul˙add, na˙dmu sabiex din l-qabΩa ta’
kwalità li tant nixtieq lis-Soçjetà tag˙na verament isse˙˙.
Qabel nikkonkludi dan l-messa©©, nixtieq ng˙id grazzi lil s˙abi tal-Kumitat EΩekuttiv, lis-Soçji u l-
Membri ta’ l-appo©©, kif ukoll lis-Surmast, l-Assistent tieg˙u flimkien mal-Bandisti tas-servizzi li offrew
lis-Soçjetà tag˙na matul din is-sena. Grazzi wkoll lis-sotto kumitat tan-nisa g˙all- impenn tag˙hom sabiex
jiggarantixxu d˙ul finanzjarju lis-Soçjetà tag˙na. A˙na lkoll waqt din il-festa ser ingawdu l-frott tal-
˙idma tag˙hom. Fl-a˙˙arnett nirringrazzja lil kul˙add, lil kull min ta’ sehmu fil-preparazzjoni sabiex
g˙al darb’ o˙ra niççelebraw Festa o˙ra xierqa lil Ommna Marija Lawretana.
Fil-bidu ta’ din is-sena a˙na ˙tarna lir-Rev. Dun Karm Cassar President Onorarju tas-Soçjetà tag˙na,
u bir-ra©un. Kien hu l-mo˙˙ wara diversi kotba u programmi li s-Soçjetà MuΩikali tag˙na ˙ar©et f’dawn
l-a˙˙ar snin u g˙alhekk nirringrazzjah f’ismi u f’isem is-Soçjetà g˙as-servizzi tieg˙u.

8
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 9
mis-Surmast
Mro. Sunny Galea
Il-festa tar-ra˙al re©g˙et waslet – festa tant mistennija mill-poplu kollu G˙ajnselmiΩ.
B˙al ma tafu, il-banda tag˙na hija attiva s-sena kollha. Il-bosta servizzi li qdejna matul is-sena li
g˙addiet, d˙alna g˙alihom bl-akbar sens ta’ responsabiltà. Hawn nixtieq inrodd ˙ajr lill-kumitat u lillbandisti
li b’˙afna sagrifiççji personali qdew sewwa dan id-dmir tag˙hom.
Wie˙ed mill-a˙˙ar avvenimenti tal-banda kien il-Kunçert ta’ MuΩika Sagra li ©ie esegwit fil-Knisja
l-Qadima u li ntlaqa’ tajjeb ˙afna mis-semmieg˙a preΩenti. F’dan il-programm, spikka ˙afna s-solista
Emmanuel Saliba (Flicorno Tenore) li ta esekuzzjoni impekkabli ta’ “Recordare Domine” ta’ Mro. P.P.Bugeja.
F’dan il-kunçert, iddedikajt Marçia Funebri minn tieg˙i lill-mibki se˙ibna Frankie Xuereb (Corno Primo),
li ˙alliena ˙abta u sabta. Kien bniedem dedikat u tassew eΩemplari f’kull kamp li kien involut fih, b’mod
speçjali fi ˙dan il-banda tag˙na. It-telfa tieg˙u in˙asset bil-bosta, però t-tifkira ta’ Frankie hi dejjiema u
Ωgur li ser tibqa’ ˙ajja f’qalbna.
Din is-sena g˙amilna r-recording tal-Marçi BrijuΩi, li fih il-Banda “San ÌuΩepp” ˙ar©et bl-akbar unuri.
In˙ossni kburi ˙afna bil-livell ta’ din is-CD, li b˙al ta’ qabilha sejra sservi ta’ l-ikbar çertifikat li l-Banda
t˙addan fil-kamp muΩikali. Ilqajt bil-fer˙ l-istedina mill-Kunsill Lokali t’G˙ajnsielem sabiex nikkomponi
l-muΩika g˙all-“Innu lil G˙ajnsielem” li l-versi tieg˙u ©ew miktuba mis-Sindku tar-ra˙al is-Sur Francis
Cauchi. Dan iΩΩanΩan fis-serata “Ìie˙ G˙ajnselmiΩ” u ©ie wkoll inkluΩ fis-CD il-©dida.
Impenn ie˙or importanti g˙all-Banda, huwa l-Programm Annwali li jsir fil-©img˙a tal-festa. Dan ilkunçert
ser ikun imΩewwaq b’siltiet klassiçi u operistiçi kif ukoll b’muΩika kontemporanja b˙al ma hi
“Tom Jones in Concert” fost l-o˙rajn. Fil-programm inkludejt silta muΩikali minn tieg˙i bl-isem “Sarabanda”.
Nie˙u din l-okkaΩjoni sabiex nawgura lill-klarinett solista Joe Galea li se jinterpreta t-Tieni Moviment tal-
“Clarinet Concerto in A” ta’ W.A.Mozart.
Kmieni din is-sena, l-Assistent Surmast Frankie Debono ©ie ma˙tur surmast tal-Banda “Ite ad Joseph”
tal-Qala. Jiena, flimkien ma’ s˙abi nifir˙ulu minn qalbna, u nixtiqulu futur mimli suççessi. Nifra˙ ukoll
lill-President tas-Soçjetà s-Sur Ìino Cauchi u lill-membri s˙abu fi ˙dan il-kumitat il-©did, li qeg˙din juru
˙e©©a kbira, sens ta’ responsabiltà u interess ©enwin fix-xog˙ol fejjiedi tag˙hom. Minn qalbi nirringrazzja
lill-membri tal-Kummissjoni Banda g˙all-˙idma siewja tag˙hom. Hawn, ta’ min isemmi lill-˙abrieki
Arkivista Loreto Galea li huwa ferm iddedikat g˙all-˙ti©ijiet tal-Banda.
Irrid nuri wkoll sens ta’ stima lejn il-kollegi tieg˙i Frankie Debono, Joe Galea u Anton Galea g˙all-
˙idma kontinwa tag˙hom fost l-aljievi. In˙ossni fid-dmir li nuri l-apprezzament tieg˙i lejn dawk il-bandisti
li b’sagrifiççju kbir, imiddu g˙onqhom g˙all-˙ti©ijiet tal-Banda. B˙al fis-snin ta’ qabel ner©a’ ntenni lappell
tieg˙i sabiex iΩjed ©enituri jit˙ajru jibag˙tu lil uliedhom g˙at-tag˙lim tal-muΩika fi ˙dan is-Soçjeta’
tag˙na.
Intemm dan il-messa©© billi nrodd ˙ajr lill-membri kollha fi ˙dan l-G˙aqda MuΩikali “San ÌuΩepp”
tas-sehem u kontribut kbir li qeg˙din joffru sabiex jg˙ollu ’l fuq il-presti©ju u l-unur tal-Banda tag˙na.
Minn qalbi nawgura l-festa t-tajba lil kul˙add.

10
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 11
mill-Arçipriet
Kan. ÌuΩeppi Zerafa
G˙al darba o˙ra l-Kumitat tal-G˙aqda MuΩikali tag˙na San ÌuΩepp talabni nag˙ti l-messa©©
tieg˙i g˙al fuq din ir-Rivista annwali tal-Banda.
Wara li g˙addiet it-Tazza tad-Dinja u warrabna l-paroli u argument s˙an li ©©ib mag˙ha din
l-attività sportiva mondjali, kemm fost iΩ-Ωg˙ar u anke fost il-kbar, bdejna nitfg˙u l-attenzjoni
tag˙na fuq l-avveniment annwali tar-ra˙al tag˙na: Il-Festa tal-Padruna tag˙na, il-Madonna ta’
Loreto.
Dan l-avveniment jitlob ˙afna xog˙ol, sagrifiççji u ˙idma mill-kumitati kollha nvoluti biex
il-festa tkun organiΩΩata tajjeb. Huwa ta sodisfazzjon li l-g˙aqdiet kollha kemm dawk reli©juΩi kif
ukoll dawk soçjali jing˙aqdu flimkien g˙aldan l-avveniment bl-iskop li niççelebraw festa xierqa u
sabi˙a lill-Padruna tag˙na; Il-Madonna ta’ Loreto. Tajjeb li ninsistu li din l-g˙aqda m’g˙andhiex
tkun g˙all-jiem tal-Festa biss iΩda nkomplu nsa˙˙uha matul is-sena kollha f’ diversi attivitajiet li
jkollna.
Is-sena l-o˙ra g˙amilna festi speçjali biex nfakkru l-150 sena mit-twaqqif tal-parroçça tag˙na.
Il-festa ta’ din is-sena wkoll g˙andha tifsira speçjali g˙ax qed infakkru avveniment importanti
ie˙or. F’ Ottubru tas-sena 1866 kienet waslet fostna l-Istatwa artistika u devota tal-Madonna ta’
Loreto (140 sena ilu). Din kienet saret b’weg˙da biex ir-ra˙al tag˙na ta’ G˙ajnsielem ji©i me˙lus
mill-marda tal-Kolera li kienet ˙akmet lill-GΩejjer Maltin. Il-weg˙da bl-interçessjoni tal-Madonna
konna qlajniha g˙ax ir-ra˙al tag˙na biss ma ntlaqatx minn dik l-epidemija. G˙alhekk il-festa ta’
din is-sena g˙andha tifsira speçjali.
Din is-sena ta˙bat ukoll il-100 sena mit-twelid tas-surmast, il-Ma©©ur Anthony Aquilina li
kien surmast onorarju tal-Banda San ÌuΩepp. Kien dan is-surmast li fil-perijodu tieg˙u b˙ala
Surmast Direttur tal-Banda Duke of Cannought ta’ Birkirkara, Malta rregalalna Ω-Ωew© marçi
immortali “Ta’ Gerrew” u “Viva x-Xemx”, Ωew© marçi brijuΩi u ferrie˙a li kabbru il-festa tag˙na.
Nag˙laq dan il-messa©© tieg˙i billi nirringrazzja lill- banda tag˙na San ÌuΩepp tal-kontribut
kbir li tag˙ti fil-festa tag˙na u nawguralha iktar ˙idma fejjieda u suççessi g˙al li ©ej.
Filwaqt li nselli g˙al kul˙add, nawguralkom il-Festa t-tajba

12
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
Nienu Grima
(tal-Ìiegu)
Construction
“Tal-Ìiegu”
G˙ajnsielem Street, G˙ajnsielem
Tel: 2155 5576
Ringrazzjament lil Nienu Grima u lfamilja
talli g˙o©obhom joffru l-©ebel
kollhu tal-ma˙Ωen il-©did tal-G˙aqda
ta’ l-Armar b’xejn – Lm 1027

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 13
mis-Sindku
is-Sur Francis Cauchi
Il-festa tag˙na tifforma parti integrali fil-˙ajja tas-soçjetà tag˙na. Kull G˙ajnselmiΩ b’mod naturali j˙oss li
b˙al dawn iΩ-Ωmenijiet tas-sena meta tkun qed toqrob il-festa jibda jahseb biex joganizza l-festa biex tkun a˙jar
minn tas-sena ta’ qabel.
Difatti d-devozzjoni lejn il-padruna tag˙na l-Madonna ta’ Loreto, dejjem baqg˙et soda u tikber. RiΩultat ta’
dan wie˙ed jista’ jarah fuq il-website G˙ajnsielem.com. Fil-guest book rari li ma ssibx il-kliem ‘Viva x-Xemx u
Viva l-Madonna ta’ Loreto. Dawn il-messa©©i ji©u minn kull settur matul is-sena kollha b’mod partikolari miΩ-
Ωg˙aΩag˙ u l-emigranti.
Il-Kunsill japprezza ˙afna il-˙idma tal-˙addiema kollha fis-sezzjonijiet differenti li jorganizzaw il-festa,
b’mod partikolari lil dawk il-volontiera li j˙abirku matul is-sena biex itejbu l-armar, ji©bru l-flus biex ila˙˙qu ma’
l-ispejjeΩ u ˙afna affarijiet o˙ra.
Ringrazzjament kbir imur g˙all- grupp ta’ l-armar fejn barra li tkompla x-xog˙ol fuq l-armar irnexxielu
jid˙ol g˙al biçça xog˙ol kbira dik ta’ bini ta’ mahΩen fejn jintrefa l- armar.Dan minkejja l-problemi speçjalment ta’
finanzi rnexxielu fi ftit xhur ilestih grazzi g˙all-voluntiera u benefatturi.
Din is-sena l-Kunsill kompla jwettaq ix-xog˙ol li kien wieg˙ed li jag˙mel fil-programm tieg˙u. Wa˙da
mill-akbar problema li l-Kunsill dejjem iltaqa’ mag˙ha issa ©iet kwaΩi solvuta. Qed nirreferi g˙at-toroq bit-tarmac.
Fir-ra˙al il-lum il-©urnata g˙andna t-toroq kollha bit-tarmac u dan grazzi g˙all-Kunsill Lokali u l-Ministeru g˙al
G˙awdex. Kull ma fadal Ωewg toroq li jaqg˙u ta˙t ir-responsabilità tal-Gvern Çentrali. It-tender ©iet ma˙ru©a u
anke ing˙alqet. Appena tigi mog˙tija lill-kuntrattur ix-xog˙ol ikun jista’ jinbeda fuqhom sa ftit granet o˙ra. Pro©ett
ie˙or komplut u dak ta’l-embellishment ta’ Pjazza Indipendenza u triq Perellos kif ukoll il-konkos li ing˙ata fittriq
li tie˙u g˙al bajja tax-Xatt l-A˙mar. L-ambjent, il-Kultura u l-Edukazzjoni kienu ukoll fil-prijorità tal-Kunsill
u l-hidma hawnhekk ma waqfet xejn. Il-˙idma li twettqet bejn il-Kunsill u l-iskola primarja kienet fattur importanti
u r-riΩultat ta’ dan qeg˙din narawh. Il-Kunsill ser ikompli bil-˙idma tieg˙u mal-g˙aqdiet kollha tar-ra˙al.
Qed nikteb fuq dan il-magazzin li l-G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp to˙rog kull sena g˙all-festa tag˙na.
Nixtieq minn hawn nirringrazzja lill-kumitat tal-opportunità li jtini biex inwassal il-messa©© tieg˙i f’isem il-
Kunsill. Nag˙ti prosit lill-kumitat uxxenti tax-xog˙ol siewi li wettaq matul dawn l-a˙˙ar sentejn b’mod partikolari
fuq l-istruttura tal-bini. Il-kumitat preΩenti g˙alkemm g˙adu fil-bidu tax-xog˙ol tieg˙u di©à wera li huwa kumitat
˙abrieki ˙afna. Fil-fatt l-ewwel ˙a©a li g˙amel kienet li jiltaqa’ mal-Kunsill Lokali tag˙na. F’din il-laqg˙a tressqu
diversi proposti konkreti minn dan il-kumitat u nista’ ng˙id li w˙ud minn dawn il-proposti di©à ©ew imwettqa.
L-iskop ewlieni ta’ dan il-kumitat hu li jo˙loq attivitajiet fejn anke irnexxielu jag˙mel ©ita g˙al Katanja, u jkompli
jkabbar il-gie˙ ta’ din is-socjeta billi j˙e©©eg allievi ©odda. Is-sagrifiççji li jag˙mlu l-bandisti flimkien mas-surmast
u l-kumitat hu ferm apprezzat.
Nag˙laq dan il-messa©© billi nawgura l-festa t-tajba lill-G˙ajnselmiΩi kollha kemm dawk tar-ra˙al kif ukoll
dawk li marru joqog˙du f’xi lokalita ohra u lil ˙utna emigranti.Grazzi mill-qalb ta’ l-appo©© u ng˙idu dejjem
Viva l-Madonna ta’ Loreto.

14
casa
funghi
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 15
mid-Direttur Spiritwali
Fr. Joe Cardona
Gerbu x-xhur, il-©img˙at u l-©ranet u llum ninsabu fil-jiem sbie˙ tal-festa. A˙na l-poplu ta’
G˙ajnsielem li qeg˙din niççelebraw din il-festa ad-unur ta’ Marija Lawretana; x’tifsira g˙andha
g˙alina l-festa? Jien çert li fost it-twe©ibiet li nistg˙u nag˙tu jkun hemm din it-twe©iba: “nifir˙u
b’çertu sens nisrani”. Qeg˙din nag˙mlu festa g˙aliex Ommna Marija qeg˙da flimkien ma’ binha
Ìesù tg˙inna, tberikna u t˙arisna kull mument ta’ ˙ajjitna.
Ejjew b˙ala kommunità li g˙andna lill-Padruna tag˙na Marija Lawretana nirriflettu ftit fuq il-
˙afna preparazzjonijiet li a˙na g˙amilna jew li qeg˙din nag˙mlu ˙alli dan kollu li nag˙mlu j˙alli
fina lkoll xi frott spiritwali. Jixraq ukoll li l-ewwel u qabel kollox nirriflettu ftit fuq ˙ajjet Marija.
Óbieb nkunu sejrin Ωball jekk a˙na na˙sbu li l-qima u l-im˙abba tag˙na lejn Marija nuruha /
nesprimuha biss bil-˙afna attivitajiet (festa ta’ barra) li a˙na norganizzaw f’dawn il-jiem tal-festa.
Veru li biex tiççelebra festa jrid ikun hemm çertu sens ta’ tbatija, ça˙da, sagrifiççju eçç. b˙alma filkaΩ
tag˙na jag˙mel l-Kumitat, Surmast u l-Bandisti tal-G˙aqda MuΩikali “San ÌuΩepp“ flimkien
ma’ nies o˙ra li huma involuti fil-festa.
Minn na˙a l-o˙ra dan ma jfissirx li a˙na rigward festa esterna ma nag˙mlu xejn. Imma jekk ikun
hemm çertu motivazzjoni f’dak li a˙na qeg˙din nag˙mlu g˙all- festa; Ωgur li tkun festa b’differenza
g˙aliex po©©ejna dak li huwa sagru l-ewwel u qabel kollox fil-festa. Però iΩda je˙tie© ukoll li a˙na
nimitaw lil Ommna Marija, fil-˙ajja tag˙na u mhux biss nag˙mlulha Festa.
G˙alhekk:
• Jixraq li a˙na nag˙mlu festa verament Nisranija
• Jixraq ukoll li nie˙du sehem attiv u nipparteçipaw fil-funzjonijiet li jsiru ©ewwa l-Knisja.
• Jixraq ukoll li a˙na; kumitat u bandisti nkomplu na˙dmu id f’id g˙all-festa
• Jixraq li a˙na wkoll noffru l-g˙ajnuna tag˙na lil min ikollu bΩonn kif ukoll lil min je˙tie© lg˙ajnuna.
Iva ejjew b˙ala familja G˙ajnselmiΩa nifir˙u bil-festa; però nippruvaw nifir˙u aktar b’dak li hu
spiritwali. U fuq kollox ejjew nimitaw lill-Familja ta’ NaΩaret dik il-familja li kellha b˙ala Omm lil
Marija Lawretana.
Il-Festa t-Tajba lil Kul˙add

16
Loreta Azzopardi
tawgura
il-Festa t-Tajba
lil G˙ajnselmiΩi
Kollha
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 17
mill-Kumitat tan-Nisa
Assunta Grech - Chairperson
Ismelia Sciberras - Segretarja
Din hija l-ewwel opportunità g˙alina n-nisa fi ˙dan l-G˙aqda MuΩikali ‘San ÌuΩepp’ sabiex nwasslu dan
il-messa©© fl-okkaΩjoni tal-festa ad-unur l-Padruna tag˙na l-Madonna ta’ Loreto.
Kienet sena impenjattiva ˙afna g˙alina, fejn flimkien ˙dimna sabiex norganizzaw diversi attivitajiet matul
is-sena. Xi ˙aga ©dida g˙ar-ra˙al tag˙na hi li g˙all-ewwel darba l-fondi mi©bura minn dawn l-attivitajiet
qeg˙din imorru b’risq Ωew© g˙aqdiet li ja˙dmu g˙all-festa ji©ifieri l-G˙aqda MuΩikali ‘San ÌuΩepp’ u l-
G˙aqda ta’ l-Armar. Naturalment komplejna bl-attivitajiet marbutin dirett mal-banda, fejn minbarra ssoltu
coffee mornings u tombla ta’ kull nhar ta’ Sibt, ˙sibna g˙al attivitajiet o˙ra fosthom Treasure Hunt
nhar Óadd il-G˙id.
Din is-sena kien je˙tieg li l-G˙aqda
MuΩikali tag˙mel Bandiera Titulari
©dida kif ukoll jinxtraw numru ta’
strumenti li huma me˙tiega kemm millalljievi
kif ukoll minn bandisti eΩistenti.
Dawn huma ftit mill-pro©etti li beda
ja˙dem fuqhom il-Kumitat EΩekuttiv.
Aktar pro©etti jinkludu Plançier ©did kif
ukoll Arkivju MuΩikali. Dawn huma
pro©etti li jinvolvu spejjeΩ kbar, iΩda bilkura©©
u l-appo©© ta’ ˙utna l-
G˙ajnselmiΩi, ninsabu fiduçjuΩi li
nkomplu na˙dmu sabiex immexxu l-
G˙aqda MuΩikali ‘l quddiem.
Minn qalbna nixtiequ nirringrazzjaw
lill-Kumitat EΩekuttiv g˙all- fiduçija li
wera fina, kif ukoll lil dawk kollha li
matul is-sena attendew g˙al xi w˙ud
mill-attivitajiet li a˙na organizzajna,
kemm dawk mir-ra˙al tag˙na kif ukoll
dawk li ma humiex.
Fl-a˙˙arnett nawguraw il-Festa t-tajba
lill-G˙ajnselmiΩi kollha u n˙e©©ukom
sabiex tkomplu tag˙tu s-sapport
me˙tieg tag˙kom.

18
Triq Ramon Perellos
G˙ajnsielem
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
Dan is-sett ta’ Marçi jinsabu g˙all-bejg˙ kemm fuq CD u
kemm Cassette Tape mill-KaΩin tal-Banda “San ÌuΩepp”
(Mob: 9955 2462) u mill-˙wienet ewlenin f’G˙ajnsielem

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 19
L-Iskola tal-MuΩika
Jikteb Joe Galea
G˙alliem Sezzjoni Woodwind / Bandist
Re©a’ wasal iΩ-Ωmien li wara sena o˙ra ta’ ˙idma,
inΩommkom a©©ornati b’dak li hu g˙addej fittag˙lim
lill-alljievi.
Matul l-ista©un Settembru 2005 sa’ Awissu 2006 ser
inkunu g˙amilna disg˙in sessjoni. Il-lezzjonijiet
isiru kull nhar ta’ Erbg˙a u kull nhar ta’ Sibt
b’intervalli qosra fil-Milied, fl-G˙id u fil-festa tarra˙al.
It-tag˙lim qed jitqassam kif ©ej: Mro Frank Debono
qed jg˙allem l-istrumenti tar-ram, jiena nie˙u ˙sieb
it-tag˙lim ta’ l-istrumenti bil-qasba u l-flawt filwaqt
li Anthony Galea qed jg˙allem it-teorija.
G˙andi pjaçir ninfurmakom li g˙all-festa ta’ din
is-sena ser nintroduçu g˙all-ewwel darba b˙ala
bandisti aspiranti ©odda lil Amy Vella fuq is-
Saxophone Alto u lil Julia Vella fuq il-Klarinett. Dan
huwa l-g˙an tag˙na, li mmexxu lill-alljievi ’l
quddiem fl-istudji muΩikali tag˙hom biex
jing˙aqdu mal-banda u riΩultat ta’ dan inkomplu
nkabbru n-numru sabi˙ ta’ bandisti Ωg˙aΩag˙ li lbanda
tag˙na hija miΩewda bihom. .
Ma nistax nieqaf hawn u ma nirringrazzjax lis-
Surmast Sunny Galea g˙ad-direzzjoni g˙aqlija
tieg˙u u l-muΩika brillanti li kapaçi jikkomponi.
U xi ng˙idu g˙all-assistent tieg˙u Mro Frank
Debono li flimkien qed imexxu l-banda fit-triq ittajba.
Ûewg muΩiçisti li qed ji©bdu ˙abel wie˙ed
g˙all-©id tal-banda tag˙na. Nixtieq minn hawn
nie˙u l-okkaΩjoni biex nifra˙ lil Mro Frankie
Debono li dan l-a˙˙ar ©ie ma˙tur b˙ala Surmast
Direttur tal-Banda ‘Ite Ad Joseph’ tal-Qala.
B˙alissa fil-lista g˙andna 26 student. Dawn huma
mqassma kif ©ej: 5 bandisti aspiranti (bdew idoqqu
mal-banda fl-a˙˙ar sena jew tnejn), 2 bandisti
aspiranti ©odda u 19 il-alljiev. Minn dawn l-alljievi,
15 qeg˙din jipprattikaw strument filwaqt li 4
qeg˙din jitg˙allmu t-teorija tal-muΩika.
Kif dejjem tennejna, l-appell tag˙na l-g˙alliema
huwa lill-©enituri biex i˙ajjru aktar tfal ji©u
jitg˙allmu xi strument muΩikali. X’hemm isba˙ li
tiltaqa’ xi grupp ta’ bandisti u toqg˙od iddoqq xi
bçejjeç muΩikali, ‘il bog˙od minn kull periklu jew
vizzju.
Il-festa t-tajba lil kul˙add.
Bandisti Ìodda
2006
Mill-lemin: Julia Vella ( Clarinet),
is-Sur Anthony Galea (Ghalliem
tat-Teorija), Mro Frank Debono
(Assistant Direttur u Ghalliem tal-
Brass), is-Sur Joe Galea (Ghalliem
tal-Woodwind) u Amy Vella
(Saxophone Alto)
AWGURI

20
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
Kelmtejn mill-Assistent Surmast
Qeg˙din f’Awissu u l-banda qieg˙da tag˙mel l-a˙˙ar preparamenti
g˙all-festa. Fadal ftit kunçerti g˙all-programm tal-festa. Dan ilprogramm
jirrikjedi impenn kbir mill-bandisti, g˙alhekk nixtieq
nirrngrazzja lill-s˙abi l-bandisti kollha g˙as-sagriffiççji li jag˙mlu biex
jattendu g˙al dawn l-istess kunçerti.
Nixtieq ukoll li kul˙add iΩomm il-kalma u nikkoperaw mad-direttivi
li jag˙ti l-kumitat speçjalment fil-jiem tal-festa.
Hawhnekk nixtieq nie˙u l-opportunità biex in˙e©©e© lit-tfal kollha u l-adulti biex jing˙aqdu
mal-Banda tag˙na. Infakkar biex nitolbu g˙ar-ru˙ Frankie Xuereb li ˙alliena aktar kmieni din issena.
Nirrigrazzja lill-kumitat, helpers, bandisti, g˙alliema u lis-surmast u nawgura l-festa t-tajba
lil kul˙add.
Flute: Galea Candice
Grima Maria
Quartino: Joseph Xuereb
Clarino 1mo: Cauchi Spiridione
Ciangura Laurence
Galea Joseph
Galea Neville
Rapa Joseph
Scicluna Anthony
Clarino 2do: Azzopardi Mario
Azzopardi Rubert
Bajada Marlon
Buttigieg A. Josef
Buttigieg Larry
Buttigieg Vella Lorry
Camilleri Paul
Ciantar Joe
Mifsud Joe
Rapa Paul
Vassallo Joanne
Vassallo Mattea
Vella Brenton
Corni: Haber Nathaniel
Xuereb Charlie
Vassallo Loreto
Saxophones: Debono Joseph
Galea Savior
Grima Charlon
Rapa Renato
Saliba John
Il-Bandisti Tag˙na
Frankie Debono
Assistent Surmast
L-G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp g˙andha ‘l fuq minn 60 Bandist mir-ra˙al t’G˙ajnsielem
Cornets: Azzopardi Charlie
Azzopardi Joseph
Azzopardi Joseph
Buttigieg Justin
Calleja Miriam
Galea Loreto
Rapa Frankie
Scicluna Alfred
Scicluna Loreto
Xuereb Loreto
Trombones: Saliba Carmel
Vella Mario
Basso: Cauchi Carmel
Galea Tony
Vassallo Louis
Zerafa Joseph
Zerafa Loreto
Percussion: Debattista Clifford
Debattista Loreto
Grech Tony
Haber Kalang
Portelli Ivan
Euphonium: Cauchi Joseph
Cutajar Frankie
Debono Frankie
Althorns: Grima Louis
Grima Robert
Saliba Leli
Xuereb Tony

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 21
Programm MuΩikali
Nhar it-Tlieta 22 ta’ Awissu, 2006
Pjazza Madonna ta’ Loreto
fid-9.00 pm
Innu lil G˙ajnsielem Sunny Galea
Innu Març ‘Lill-Madonna ta’ Loreto’ Sunny Galea
Those were the Days Gene Raskin
Clarinet Conc. 2 nd Movement Solista: Joe Galea W.A. Mozart
Medley Phantom of the Opera: Andrew Lloyd Webber
Theme from ‘James Bond 007 ‘For Your Eyes Only’ Bill Conti
Selection Tom Jones in Concert
Solista: Frankie Debono (Flicorno Baritono)
Arr. H. Kolasch
Fantasia – La Traviata Solisti: Loreto Galea (Coronetta)
Emanuel Saliba ( Flicorno Tenore)
Frankie Debono (Flicorno Baritono)
Giuseppe Verdi
Sarabanda Fl-OkkaΩjoni tas-Sebg˙in Anniversarju mit-twaqqif
ta’ G˙ajnsielem Football Club 1936 – 2006
Sunny Galea
Innu tal-Banda Joseph Farrugia
Innu lil G˙awdex Joseph Vella
Innu Nazzjonali Robert Sammut
Surmast Direttur: Mro. Sunny Galea A.L.C.M.
Assistent Surmast: Mro. Frankie Debono
Compere: Lelio Spiteri

22
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
Minn Wara l-Kwinti tal-Banda…
Ieqaf, A˙seb u Apprezza!
Óafna huma
dawk li jitg˙axqu
jisimg˙u u jiΩfnu malmarç
tal-Banda waqt il-
Festa tal-Madonna ta’
Loreto. IΩda Ωgur li ma
jg˙addix minn
mo˙˙hom il-˙idma bla
waqfien u s-sagrifiççji li
l-bandisti jag˙mlu biex
kollox imur ˙arir waqt
dak l-imbierek març.
Ibda millbandisti.
Imma©ina
kif waqt l-festa f’ dik s-s˙ana kbira tas-sajf ilbandist
ikun qed idoqq l-istrument tieg˙u
g˙al-sag˙tejn s˙a˙ biex inti tiehu pjaçir u biex
jag˙ti servizz lil ra˙al twelidu. Apparti lmarçijiet
tal-festi, l-bandisti jridu jattendu ta’
kull ©img˙a g˙all-kunçerti biex jipprattikaw
u j˙arr©u lilhom infushom.
Imbag˙ad hemm il-membri tal-Kumitat
EΩekuttiv li wara gurnata twila ta’ xog˙ol
jiltaqg˙u fl-uffiççju tal-KaΩin biex jaraw x’
korrispondenzi hemm, x’attivitajiet ˙a ji©u
organizzati, kif inhuma mexjin il-finanzi kif
ukoll kif ser jsolvu çertu problemi li jinqalg˙u
minn Ωmien g˙al Ωmien.
Is-Surmast g˙andu r-responsabilta tal-
Bandisti kollha. Minn barra li jrid j˙arre© u
jg˙in lill- Bandisti waqt l-kunçerti li jsiru ta’ kull
gimg˙a, s-Surmat irid wkoll jahseb fuq lkompoΩizzjoni
ta’ marcijiet u innijiet ©odda kif
ukoll irid jara kif ser isolvi l-problemi li ©ieli
jinqalg˙u bejn l-bandisti!
Imbag˙ad hemm il-kummissjoni Banda
li trid tie˙u ˙sieb l-attivitajiet esterni
speçjalment meta l-Banda tag˙na tkun
mistiedna biex ddoqq f’xi ra˙al ie˙or. Dan
jinvolvi ˙afna xog˙ol ta’ karti, telefonati u ˙in.
Il-membri talkummissjoni
banda
jridu jçemplu lillbandisti
kollha biex
ifakkruhom bil-Hin u
post fejn Ha jiltaqg˙u
qabel kull març li jsir.
U jekk xi bandist ma
jkunx jista jigi’, lkummissjoni
trid tara
min fejn ser takkwista
bandist ie˙or.
Is-sotto-Kumitat
tan-nisa hu responsabbli mill-©bir tal-flus. Ta’
kull ©img˙a dan l-kumitat irid jara x’ ser
jorganizza biex jattira lin-nies. Barra minn
hekk, iridu jinxtraw ir-rigali g˙al-waqt ittombla
kif ukoll iridu ja˙sbu g˙all-ikel u xorb
biex iΩommu lin-nies fer˙ana.
Id-Direttur tal-KaΩin irid jie˙u ˙sieb ttindif
ta’ kuljum kif ukoll jag˙mel xi
maintenance li jkun hemm bΩonn. Kull meta
ikun ser jsir funeral f’ G˙ajnsielem, id-direttur
irid imur l-kaΩin biex iniΩΩel il-bandiera mezzu
lasta.
L-Assistent Surmast flimkien ma membri
o˙ra tal-Kummissjoni Banda jiltaqg˙u millanqas
darbtejn fil-gimg˙a biex j˙arr©u lillaljievi
u jippreparawhom g˙al meta jil˙qu
bandisti. Dan jinvolvi sig˙at twal ta’ xog˙ol,
˙in u dedikazzjoni kif ukoll flus sabiex jinxtraw
l-istrumenti ©odda.
G˙alhekk din is-sena waqt li l-Banda San
ÌuΩepp tkun g˙adejja minn quddiemek ieqaf
ftit, a˙seb u apprezza x-xog˙ol li jkun g˙addej
minn wara l-kwinti biex waqt dawk l-ftit sig˙at
ta’ març kollox jimxi ˙arir!
Kevin Cauchi
Segretarju

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 23
Quo Vadis?
AnaliΩi Ωg˙ira ta’ bniedem fis-Soçjetà...
Is-soçjetà ta’ madwarna, li kollha kemm a˙na
niffurmaw parti integrali minnha, tista’ ti©i
mxebb˙a ma’ ©isem, fejn kollox ja˙dem
b’sinkronija. Il-©isem g˙andu ˙afna organi, li kull
wie˙ed minnhom ja˙dem id f’id ma’ l-ie˙or...u jekk
ji©u separati jmutu fil-pront. Hekk ukoll is-soçjetà,
mag˙mula min ˙afna individwi, li jekk dawn
jinqatg˙u g˙alihom iwassal g˙ad-disperazzjoni u
g˙all-falliment reçiproku.
Dan juri biç-çar li kull wie˙ed minna g˙andu
bΩonn lill ˙add ie˙or biex ig˙ix ˙ajja mimlija. Li
tkun parti minn xi ˙a©a ikbar minnek, li tinvolvik
u taraha tiΩviluppa u tikber quddiemek tag˙tik
sodisfazzjonijiet kbar. Meta l-attività tinvolvi
ammont ta’ nies (eΩempju: g˙aqda muΩikali, team
tal-football, kumpanija teatrali...) fejn kull persuna
tag˙ti s-sehem tag˙ha g˙all-gid komuni, il-frott
finali ta’ din l-attività ikollu tog˙ma vera tajba. Lg˙aqda
bejn nies tal-lokal tag˙ti spinta g˙alliΩvilupp
soçjali u kulturi tal-post, u jag˙mel lil lokal
eΩempju g˙all-postijiet o˙ra li jixtiequ jtejbu issitwazzjoni
tag˙hom.
L-isba˙ ˙aga li bniedem jista’ jkollu hu ˙abib
veru u sinçier li jg˙inu jiΩviluppa l-kapaçitajiet
tieg˙u u li jiprovdilu spalla ta’ appo©© meta laffarijiet
ma jkunux marru kif mixtieq. F’mumenti
sbie˙, fejn kollox ikun ward u Ωahar, kul˙add ˙abib
u kul˙add jifra˙lek b’dan il-mument ta’ prosperità.
Meta jaslu mumenti koroh u iebsin il-˙biberija ti©i
fl-analiΩi tag˙ha... Diffiçli tkun taf min hu l-˙abib
veru u min hu l-parassita, imma bniedem tg˙arfu
minn g˙emilu, malajr taqbdu lil dak li jixtieqlek
id-deni g˙ax il-mibeg˙da ta’ qalbu tittradih!
L-g˙aΩliet li nag˙mlu jiddeçiedu t-triq
tag˙na fil-mixja tal-˙ajja...dak li ˙a nkunu aktar
milli dak li nixtiequ nkunu. Dak li nag˙mlu
jinfluwenza l-˙ajja ta’ dawk ta’ madwarna,
poΩittivament jew b’mod anqas poΩitivament.
G˙aΩliet diffiçli u mpenjattivi g˙andhom ji©u
me˙uda b’mod g˙aqli u bl-g˙ajnuna ta’ xi parir
siewi ming˙and xi ˙add li navdaw fih. Jekk lg˙aΩla
tibqa’ problema, wie˙ed g˙andu j˙ares
©ewwa fih u ‘j˙oss’ ir- risposta. Óafna drabi rrisposta
tkun mag˙luqa ©ewwa fina, il-parti diffiçli
hi biex tkun kapaçi ssibha.
Biex nag˙laq nixtieq ng˙id grazzi lillkomunità
ta’ G˙ajnsielem ta’ l-appo©© li tag˙ti lillkaΩin
u tal-preΩenza kontinwa fl-attivitajiet tag˙na.
Grazzi mill-qalb.
Salvu Zammit & Sons Ltd.
BUNKERING
Anthony Zammit
(Director)
Marvic Cardona
Assistent Segretarju
Bunkering Lic. Nº: 3 Tel: 2155 6829
16 Shore Street, Fax: 2155 2549
Mgarr Harbout GSM 104 Mob: 9949 6465
Island of Gozo, Malta. Residence Tel: 2155 5618

24
“Sliem g˙alik mimlija bil-grazza l-Mulej
mieg˙ek”; hekk sejja˙lek l-an©lu Gabriel ©ewwa d-dar
çkejkna tieg˙ek u hekk er©ajna sejja˙nielek a˙na ©ewwa
l-pjazza tag˙na.
Il-˙sieb kien ilu hemm. Il-festa ta’ l-2005
iççelebrajna l-150 anniversarju tal-paroçça tag˙na. G˙al
din l-okkaΩjoni kien ilna nippreparaw minn snin qabel
sabiex sa l-2005 ikollna l-parti l-kbira ta’ l-armar talpjazza
kwaΩi lest. Sodisfatti ng˙idu li rrnexxielna
nwettqu dan il-pro©ett. G˙alkemm dan kollu sarraf
f’˙afna sagrifiççji u çça˙dna minn ˙afna mistrie˙ li
jkollna wara l-˙in tax-xog˙ol tag˙na, tajjeb li
napprezzaw li dan l-armar ser inkomplu ngawduh g˙al
snin twal. Il-qofol tag˙na il˙aqnih nhar Santa Marija,
fil-15 ta’ Awwissu 2005 meta wara sena s˙i˙a ta’ ˙idma
©ewwa l-ma˙Ωen, armanja l-ark trijonfali ©ewwa lpjazza
tag˙na. Ix-xog˙ol fuqu beda propjament ˙dax -
il xahar qabel, sewwa sew fil-14 ta’ Settembru 2004.
Ng˙id g˙alija kien pro©ett enormi g˙ax min˙abba li
jil˙aq l-g˙oli ta’ 40 pied spazju biΩΩejjed fejn na˙dmu
ma kellniex u kollox sar bi ˙sieb tajjeb tant li meta ©ejna
biex narmawh rajna quddiemna isse˙˙ il-˙olma tag˙na
ming˙ajr problemi ta’ xejn. EΩattament fit-tmienja ta’
filg˙odu l-ark sab postu hemm; jiddomina ©ewwa lpjazza
tag˙na, fil-˙in meta a˙na nsellmu lil-Madonna
bit-talba ta’ l-Angelus. EΩattament bl-istess kliem li
ng˙idu f’din l-istess talba.
Din is-sena qed niççelbraw l-g˙axar snin ta’
kemm ilha mwaqqfa l-g˙aqda tag˙na. Min jiftakar sew
il-festa tag˙na minn dejjem kienet festa brijuΩa u dejjem
©ibdet ˙afna nies imma kbira mill-armar ma kienitx.
Na˙seb li g˙amilna l-mirakli. Ìo ftit snin biss l-festa
tag˙na ˙adet isem tajjeb u ©ibdet aktar dilettanti sabiex
jammiraw aktar opri ta’ l-arti mag˙mula minn diversi
artisti G˙awdxin u anke Maltin.
Dan hu s-sabi˙ ta’ l-armar. A˙na no˙olmu bilpro©etti,
in˙abbtu l-bibien tag˙kom sabiex tg˙inuna
finanzjarment u wara li na˙dmu x-xog˙ol ta’ kull sena,
10 Snin ta’ Óidma
Jikteb Rudolph Cauchi
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
nag˙tukom lura armar li ser nibqg˙u ngawdu sena
wara o˙ra.
Li konna ng˙idu 10 snin ilu fuq l-armar, dan g˙alina
sar kollu passat. Illum qed nibnu t-tieni ma˙Ωen tag˙na.
Hu ta’ unur kbir g˙alina li wasalna s’hawn. Il-˙sieb
tag˙na hu li ninawgurawah fil-festa ta’ l-10 ta’
Diçembru. Il-kura©© li sibna minn g˙andkom ilbenefatturi
kien kbir u minkejja l-ispejjeΩ kbar li sibna,
dawn qed ng˙elbuhom bil-mod il-mod. Min-na˙a lo˙ra
dan fisser g˙alina nuqqas ta’ opri ©odda g˙al din
is-sena.
Min hawn ma nistax ma nirringrazzjax lill:
i. Sunta Grech u Esmelia Sciberras tal-fund raising li
jie˙du ˙sieb jorganizzaw matul is-sena u ©abrulna
s-somma sabi˙a ta’ Lm1155
ii. Lil-arçipriet talli ˙alsilna d-differenza tal-planki
peress li fuqhom ser jinbena uffiççju parrokkjali u
dar ta’ l-Arçipriet.
iii. Lill-˙addiema kollha volontarja li ji©u wara l-˙in
tag˙hom sabiex inbena l-ma˙Ωen. Lil bosta dawk li
©ejna bΩonn ix-xog˙ol tag˙hom fejn u˙ud tawna
kollox b’xejn u o˙rajn bi prezz tajjeb. (Tajjeb li ng˙idu

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 25
li tistg˙u ssibu kollox miktub fil-noticebord tal-kaΩin
tal-banda u ç-çentru parrokjali).
iv. Lill-poplu kollu t’ G˙ajnsielem talli meta g˙amilna
s-soltu ©abra tag˙na mar-ra˙al tajtuna s-somma ta’
Lm1216.
v. Lil bosta dawk aktar li ji©u minn rajhom biddonazzjonijiet
tag˙hom.
vi. Lill-emigranti li g˙alkemm matul is-sena jkunu lbog˙od
minnha, meta ji©u juruna biç-çar li qalbhom
tkun s-sena kollha hawn mag˙na.
vii.Lil Rita Bugeja talli ipprovditilna ma˙Ωen s˙i˙ g˙al
matul din is-sena sabiex inΩommu l-armar ©ewwa fih.
viii.Lil Philip ta’ ÓaΩ-Ûebbu© li ta’ kull sena i©ibilna
©enerejtor b’xejn sabiex jekk imur id-dawl ikollna
biex nixelg˙u l-pjazza.
ix. Lil Azzopardi Mini Market – Ideal Store – Pen &
Pencil – M & M Butcher – Serafina Store – DeBono
Bakery – Il-KaΩin tal-Banda u tal-Futbol flimkien malbarman’s
tag˙hom u diversi ˙wienet u negozjanti
o˙ra li dejjem g˙inuna ni©bru l-flus g˙al-ispejjeΩ.
x. U fl-a˙˙ar u mhux l-anqas lill-Kbira Omm Alla li
qatt ma ne˙˙iet il-˙arsa tag˙ha minn fuqna,
ipprote©ietna u wasslitna s’hawn. Ûgur li f’dawn la˙˙ar
kelmtejn ma nistax ma niftakarx f’˙una
Frankie u o˙tna MaryRose li marru jiltaqg˙u mall-
Hallieq. M’g˙andhomx ikunu mumenti ta’ dieqa
meta niftakru fihom g˙ax minn g˙ex ˙ajtu g˙all-
o˙rajn b˙al dawn it-tnejn fil-˙ajja l-o˙ra jg˙ix a˙jar
ma’ ˙afna aktar. Frankie kien wie˙ed minna, ilpropju
patrijott. Ir-ra˙al t’G˙ajnsielem kien kollox
g˙alih u fil-perjodu tas-sajf, Ωmien il-festa kien
dejjem mag˙na u kburi bina. In-nuqqas tieg˙u ser
in˙ossu˙ ˙afna imma niftakru fih nimtlew b’aktar
kura©© u na˙dmu aktar g˙ax hu Ωgur li hekk irid
jarana. L-istess ma’ MaryRose. Ir-ra˙al kien g˙aΩiΩ
ukoll g˙aliha u mag˙na dejjem kienet ta’ quddiem
bid-donazzjonijiet tag˙ha. Ûgur li MaryRose kienet
taf xi jfisser torganizza festa g˙aliex Ωew©ha Charlie
hu wie˙ed mill-organizzaturi tal-festa ©arâ tag˙na
tax-Xewkija. Lil dawn it-tnejn il-Madonna ta’ Loreto
ridithom fejna fl-a˙jar ta’ ˙ajjithom. Forsi sabiex
iservu ta’ mudelli g˙alina u meta jasal iΩ-Ωmien
tag˙na naslu ˙dejhom a˙na ukoll. Tajjeb li f’din ilfesta
meta nitfg˙u ˙arsitna fuq il-Madonna niftakru
fihom u fil-familji tag˙hom fit-talb tag˙na.
Nawgura il-Festa t-tajjeb lil kul˙add u nilqg˙u kull
su©©eriment minn g˙andkom.
Il-Kumitat EΩekuttiv tal-G˙aqda MuΩikali
San ÌuΩepp jawguraw lil G˙aqda tal-
Armar fl-okkaΩjoni tal-10 Anniversarju
mit-twaqqif tag˙hom u fl-okkaΩjoni talftu˙
uffiçjali tal-ma˙Ωen il-©did.

26
Is-sena l-o˙ra
f’dan il-ktejjebprogrmm
tajt ilbijografijatassurmast
Anton
M u s c a t
Azzopardi li
kellu konnesjoni
mal-banda ‘San
Ì u Ω e p p ’
mwaqqfa f’dan
ir-ra˙al. Din is-sena se nag˙ti tag˙rif bijografiku
dwar surmast ie˙or li kellu x’jaqsam mal-banda
‘San ÌuΩepp’ ta’ G˙ajnsielem ji©ifieri dwar Mro.
Ìanni Vella.
Is-Surmast Ìanni Vella twieled f’Birkirkara,
Malta nhar l-20 ta’ Ìunju 1909, bin Mikiel u Helen
mwielda Paçe. Huwa trabba u g˙ex fil-gΩira G˙awdxija.
Ta’ eta Ωg˙ira t˙arre© fl-arti muΩikali u ta’ tnax
–il sena ng˙aqad b˙ala bandist mal-banda ‘La
Stella’. Is-surmast Vella t˙arreg ta˙t Anton Mejlak,
ÌuΩeppi Attard, ÌuΩeppi Stivala u ÌuΩeppi
Ìiardini Vella. Meta f’nofs is-snin g˙oxrin Mro.
ÌuΩeppi Stivala kien surmast direttur tal-banda ‘La
Stella’ g˙araf il-kapaçita u l-˙ila ta’ Ìanni Vella tant
li afdalu r-responsabilita ta’ klarinett solista. Tant
kellu ˙e©©a g˙at-tag˙lim tal-muΩika li t˙arreg ukoll
tajjeb fil-vjolin, vjolincell u anke fil-pjanu.
Bejn l-1951 u l-1956 Mro Ìanni Vella kien
jokkupa l-kariga ta’ surmast direttur tal-banda ‘La
Stella’, waqt li wara l-˙atra ta’ ibnu il-Prof. Joseph
Vella fl-1970 b˙ala surmast direttur tal-banda ‘La
Stella’, huwa baqa jservi l-banda b˙ala assistent
direttur sas-sena 1981.
Barra l-banda ‘La Stella’, Ìanni Vella g˙andu
wkoll konnesjoni kemm mal-banda ‘San ÌuΩepp’ ta’
G˙ajnsielem u kemm mal-banda’Prekursur” tax-
Xewkija. Fill-fatt nafu li wara li spiççat it-tieni gwerra
dinjija huwa prova g˙al xi snin jer©a’ jqajjem fuq
saqajha lil banda ‘San ÌuΩepp’ li dik in-nhar kienet
g˙adha fi ˙dan l-istitut ta’ San ÌuΩepp mnejn ˙adet
isimha. Nafu wkoll li fl-1930 g˙al xi Ωmien kien ukoll
in˙atar surmast direttur tal-banda ‘Prekursur” flok
Mro. Indri Bor©. Is-Surmast Ganni Vella kien ukoll
wie˙ed mit-tlett diretturi ma˙tura sabiex jidderi©u
l-orkestra fil-British Institute fis-snin erbg˙in.
B˙ala vjolinista, Ganni Vella kien jie˙u sehem
mal-membri tal-orkestra li kien jie˙du sehem filfesti
f’G˙awdex. Fost dawn l-orkestri jew muΩika
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
Ìanni Vella
1909 – 1990
nsibu dawk imexxija minn Mro Pawlu Lanzon, Mro
ÌuΩeppi Giardini Vella, Mro ÌuΩeppi Farru©ia,
Mons Kan. Dun ÌuΩepp Debrincat, Mons. Kan. Dun
Martin Portelli u naturalment ma dik li jmexxi ibnu
l-Prof. Joseph Vella.
Kien fis-sena 1932 li Ganni Vella ing˙aqad
b˙ala vjolinista mal-membri tal-muΩika tal-
Kappella tal-Katidral f’G˙awdex. Dak in-nhar din
kienet imexxija mis-Surmast Mro Pawlu Lanzon.
IΩda kien g˙all-a˙˙ar tas-snin erbg˙in li huwa ˙a
f’idej˙ l-orkestra li kellu Mro Pawlu Lanzon u biha
s-surmast Vella kompla jie˙u sehem fil-festi
ççelebrati f’diversi parroççi ta’ G˙awdex.
G˙all-a˙˙ar tas-snin tletin fi ˙dan l-Azzjoni
Kattolika fix-Xag˙ra G˙awdex, Ganni Vella kien
waqaf orkestra bl-isem ta’ ‘San Gwann Bosco’ biex
biha jie˙u sehem fil-festi iççelebrati f’dan ir-ra˙al.
Kien ukoll g˙all-a˙˙ar tas-snin erbg˙in li fin-Nadur
kienet qed titwaqqaf orkestra g˙all-istess skop ta˙t
is-surmast Giardini Vella. Hawn ukoll nsibu lil
Ganni Vella j˙arreg lil dawn il-muΩiçisti, iΩda din lorkestra
ma twaqqfitx g˙ax f’qasir Ωmien g˙addiet
minn bosta taqlib.
Matul ˙ajtu Ìanni Vella ˙arreg g˙add kbir ta’
Ωg˙aΩag˙ u tfajliet kemm fit-teorija kif ukoll filprattika
muΩikali. Fil-fatt bosta huma dawk li
t˙arrgu g˙andu fil-vjolin. Ìanni Vella ta’ sehem
ukoll fl-operetti f’G˙awdex. Kien hu li g˙amel loperetta
‘La Piccola Olandese’ fl-1955 u fl-1956, fliskola
Primarja u fl-Oratorju Don Bosco
rispettivament. F’operetti o˙ra sehmu kien li
jikkunççerta u jirran©a l-muΩika.
Is-surmast Ìanni Vella kkompona wkoll
bçejjeç muΩikali li llum huma arkivjati fl-arkivju
muΩikali tas-surmast Colin Attard. Fost dawn
insibu: Tantum Ergo u Confitebor. Hawn kiteb ukoll
l-innu tat-Tridu f’©ie˙ l-Assunta li j©ib l-isem ta’ ‘O
Prima Virgo Prodita’. Dan l-innu kien ©ie rregalat
lill-Knisja Kattidrali ta’ G˙awdex.
Mro Ìanni Vella kien miΩΩewwe© lil
Annunzjata mwielda Attard. Miet nhar il-11 ta’
Novembru 1990 u fil-funeral tieg˙u ˙adet sehem
il-banda ‘La Stella’ billi daqqet marçi funebri.
Grazio Grech
Akkwista kopja tal-ktieb:
MuΩiçisti, KompoΩituri G˙awdxin, Maltin u Barranin
Li g˙adu kif ippublika Grazio Grech
Ikteb: ‘Gawferh, Triq is-Salib, Xewkija, Gozo

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 27
40 Sena mir-Rinovazzjoni
Wara l-perjodu ikrah tat-Tieni Gwerra
Dinjija, il-Banda sfat fi kriΩi min˙abba nuqqas ta’
bandisti u g˙amlet Ωmien wieqfa. IΩda bosta
Ωg˙aΩag˙, f’nofs is-snin sittin re©g˙u bdew juru
interess fil-muΩika. Id-direttur ta’ l-Istitut ta’ San
ÌuΩepp Mons. Galea Rapa re©a ©abar numru ta’
bandisti miΩ-Ωmien ta’ qabel l-gwerra u beda tta˙rig
muΩikali.
Fid-9 ta’ Mejju 1966 ta˙t is-Surmast Ωag˙Ωug˙
ÌuΩeppi Farrugia beda t-tag˙lim tal-muΩika u fis-
7 ta’ Mejju 1967 sar març fl-okkaΩjoni tar-
Rinovazzjoni tal-banda. Il-bandisti bdew jiΩdiedu
u l-banda bidet ti©i mistiedna fl-ir˙ula G˙awdxin
u bdiet tie˙u sehem estensiv fil-festa tal-Madonna
ta’ Loreto f’G˙ajnsielem.
Fi Ωmien li ÌuΩeppi Cauchi kien President
saret talba lid-Direttur ta’ l-istitut biex bil-permess
ta’ l-Isqof, il-banda to˙ro© mill-istitut ta’ San
ÌuΩepp. Fit-12 ta’ Diçembru 1969, il-banda bdiet
tuΩa post fi Triq Perelles. Fl-1 ta’ Jannar 1973,
f’Laqg˙a Ìenerali ©ie deçiΩ li jinbena kaΩin ©did.
Fis-17 ta’ Diçembru 1973 ta˙t il-presidenza tas-Sur
Amabile Cauchi, l-kumitat akkwista biçça art biex
jinbena l-kaΩin. Dan kien bil-˙e©©a u l-˙idma sfieqa
tas-Sur ÌuΩeppi Attard u bosta bandisti. Fil-15 ta’
Frar 1974 beda x-xog˙ol tal-bini u fi ftit xhur tlesta
s-sular t’isfel. Fis-17 ta’ Novembru 1975 il-kaΩin
infeta˙ g˙all-pubbliku biex il-banda jkollha l-post
tag˙ha u hekk it-tag˙lim u l-kunçerti marru ’l
quddiem kif ukoll setg˙u jsiru diversi attivitajiet
o˙ra.
Fi Ωmien is-Surmast ÌuΩeppi Farrugia lbanda
g˙amlet qabΩa kbira, tant li minbarra sservizzi,
kienet ti©i mistiedna wkoll ittella
programmi muΩikali f’bosta festi. Wara li ssurmast
Farrugia miet ˙esrem fl-1992, il-banda
g˙addiet f’idejn is-Joseph N. Sammut. Dan issurmast
mexxa b’g˙aqal g˙al-g˙axar snin u ta
kontribut kbir lill-banda ‘San ÌuΩepp’.
Tifkira li ma tintesiex malajr hija meta lbanda
laqg˙et lill-Papa Ìwanni Pawlu ll fil-port
ta’ l-Im©arr fi-9 ta’ Mejju 1992 meta Ωar il-gΩira
tag˙na.
FiΩ-Ωmien il-President Loreto Spiteri il-
Banda ‘San ÌuΩepp’ kellha pa©na o˙ra glorjuΩa
meta ˙ar©et iddoqq g˙all-ewwel darba barra minn
xtutna. Din l-okkaΩΩjoni kienet meta ©ie ``elebrat
is-700 anniversarju tas-Santwarju Lauretan
f’Loreto. Jakkumpanjaw il-banda kien hemm
kontin©ent ta’ 180 persuna fosthom l-Eççelenza
Tieg˙u Nikol Cauchi, dak inhar isqof t’G˙awdex.
Minbarra f’Loreto, il-banda daqqet fil-Belt ta’
Fiuggi, qrib Ruma u f’Pompei.
L-anniversarju ta’ 75 sena j©ib mieg˙u surmast
©did, Mro Sunny Galea, mill-Belt Victoria. Mal-ewwel
dehret l-esperjenza vasta tieg˙u li l-banda ser tag˙mel
qabΩa o˙ra l-quddiem. G˙al din l-okkaΩjoni saret
wirja fil-KaΩin u Akkademja muΩikali Letterarja ta˙t
il-Patroçinju ta’ Prof Giudo De Marco, dakinhar
President ta’ Malta fis-Santwarju tal-Madonna ta’
Loreto, ©ewwa G˙ajnsielem. Il-President, is-Sur Paul
Scicluna g˙amel diskors ta’ l-okkaΩjoni fejn irrakkonta

28
l-istorja tas-soçjeta’ mis-sena 1928 sas-sena 2003. Il-
President Paul Scicluna, f’sena li dam President mexxa
s-soçjeta’ l-quddiem b˙all-presidenti ta’ qablu u hawn
il-kumitat ˙a ˙sieb jkompli jirrinnova t-tkomplija ta’
quddiem il-kaΩin.
Ix-xog˙ol tar-Rinovazzjoni ta’ quddiem il-kaΩin
inbeda mill-President Anton Agius pero’ dan il-
President ma rahx lest g˙ax f’April 2005 ˙alla dan il-
Wied tad-dmug˙. Is-soçjeta’ sfat bla president. Hawn
in˙atar Spiridione Cauchi b˙ala A©ent President fejn
kompla l-pro©ett ta’ quddiem il-kaΩin. Is-Surmast
Sunny Galea rregala lis-soçjeta’ xi marçi brijuΩi minn
tieg˙u. Il-Kumitat iddeçida li jag˙mel CD ta’ numru
kbir mill-marçijiet brijuΩi tas-Surmast Galea.
Is-sena 2006 ©abet mag˙ha kumitat ©did u aktar
Ωg˙aΩug˙. Imexxi dan il-kumitat insibu l-President
Gino Cauchi, iben l-ex President tas-Soçjeta’ Joseph
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
Cauchi. Xi ˙a©a ta’ unur g˙as-Soçjeta’ tag˙na hi li lassistent
Surmast Frankie Debono n˙atar b˙ala
Surmast Direttur tal-banda “Ite ad Josef” tal-Qala.
F’dawn l-erbg˙in sena kienu bosta s-suççessi
tal-banda. Il-banda pparteçipat f’diversi
okkaΩΩjonijiet u avvenimenti kemm f’G˙awdex kif
ukoll f’Malta. Minbarra s-servizzi, l-banda rrekordjat
diveri settijiet ta’ marçi brijuΩi kif ukoll funebri. Dawn
huma t-timbru li l-banda se t˙alli b˙ala tifkira. Irrid
inrodd ˙ajr lil kull min ta s-sehem tieg˙u matul dawn
l-erbg˙in sena mir-Rinovazzjoni. Óajr speçjali jmur
lill-presidenti, surmastijiet, membri tal-Kumitat, kif
ukoll lill-bandisti u membri li tull dawn is-snin ta lener©ija,
s-sehem u l-kontribut tag˙hom biex l-G˙aqda
MuΩikali seg˙tet timxi l-quddiem.
Servizzi mill-Banda ‘San ÌuΩepp’ A.D. 1928
2005-2006
Loreto Galea
Arkivista u Delegat
6 ta’ Novembru, 2005 Jum it-Tifkira ‘Fanfarra’ G˙ajnsielem
10 ta’ Dicembru, 2005 Marc Festa Liturgika Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem
26 ta’ Dicembru, 2005 Manifestazzjoni bil-Bambin tal-Milied G˙ajnsielem
3 t’April, 2006 Funeral ta’ l-Ex Bandist Frankie Xuereb G˙ajnsielem
7 t’April, 2006 Purcissjoni tad-Duluri G˙ajnsielem
12 t’April, 2006 Kuncert ta’ MuΩika Sagra G˙ajnsielem
14 t’April, 2006 Gimg˙a l-Kbira – Purcissjoni Nadur
28 t’April, 2006 Recording tal-Marci l-Godda G˙ajnsielem
7 ta’ Mejju, 2006 Purcissjoni – San ÌuΩepp G˙ajnsielem
10 ta’ Gunju, 2006 Marc Festa Sant’Antnin G˙ajnsielem
11 ta’ Gunju, 2006 Purcissjoni Sant’Antnin (Kancellata) G˙ajnsielem
24 ta’ Gunju, 2006 Marc Festa San Gwann il-Battista Xewkija
27 ta’ Gunju, 2006 Marc u Programm Strumentali Nadur
1 ta’ Lulju, 2006 Marc Festa Santa EliΩabetta G˙arb
14 ta’ Lulju, 2006 Marc u Programm Strumentali San Gorg Rabat
22 ta’ Lulju, 2006 Marc Festa Santa Margerita Sannat
29 ta’ Lulju, 2006 Marc u Programm Festa San Lawrenz San Lawrenz
5 t’Awwissu, 2006 Marc Festa San ÌuΩepp Qala
15 t’Awwissu, 2006 Marc u Programm Strumentali Festa Santa Marija Rabat
21 t’Awwissu, 2006 Hrug ta’ l-istatwa Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem
22 t’Awwissu, 2006 Marc u Programm Strumentali G˙ajnsielem
24 t’Awwissu, 2006 Marc Festa Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem
25 t’Awwissu, 2006 Dimostrazzjoni Festa Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem
26 t’Awwissu, 2006 Marc tat-Translazzjoni Festa Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem
26 t’Awwissu, 2006 Marc ta’ Lejliet il-Festa- Festa Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem
27 t’Awwissu, 2006 Marc ta’ Qabel il-Purcissjoni – Festa Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem
27 t’Awwissu, 2006 Purcissjoni Festa Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem
27 t’Awwissu, 2006 Marc ta’ l-G˙eluq Festa Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem
7 ta’ Settembru, 2006 Marc ta’ Lejliet il-Festa Marija Bambina Xag˙ra
28 t’Ottubru, 2006 Purcissjoni Sant’Antnin G˙ajnsielem

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 29
100 SENA MIT-TBERIK TAL-KNISJA
TA’ SANT’ANTNIN – GÓAJNSIELEM
G˙addew mitt sena mit-28 t’Ottubru 1906, minn
mindu ta’ qabilna kienu g˙all-ftu˙ tal-knisja u t-tberik tag˙ha
li sar mill-Isqof ta’ G˙awdex Mons. Giovanni Maria Camilleri.
Il-wasla tieg˙u fl-4.00pm, ©iet milqug˙a bid-daqq tal-qniepen
u l-fer˙ tan-nies li minn kmieni n©emg˙u fuq iz-zuntier tal-
Knisja l-©dida. Kien hemm jistennewh il-Kustodju Provinçjal,
P. Lwigi Attard, P. Anton M. Cesal, P. Serafin Scerri li kien il-
Gwardjan flimkien ma’ ˙ames patrijiet o˙ra tal-Fraternita’ ta’
G˙awdex, seba’ studenti u l-erba’ Frajiet. Il-knisja ©iet imbierka
mill-Isqof minn barra u minn ©ewwa u wara nfet˙et g˙allpubbliku.
Sar il-kant ta’ l-g˙asar u diskors ta’ l-okkaΩjoni minn
P. Feliç Grima. Wara, l-Kustodju Provinçjali, meg˙jun minn
xi Ministri, kanta t-Te Deum quddiem Ìesù Ewkaristija.
Dakinhar anke s-sema ng˙aqad fiç-çerimonja tat-tberik…
kienet ix-xita! Il-Knisja u l-kunvent nbnew bit-t˙abbrik ta’ Patri
Anton Maria Cesal, imma fuq kollox bil-g˙ajnuna t’Alla, talbenefattur
Dun Ìwann Borg Kanonku tal-Kolle©©jata ta’ San
Pawl Nawfragu tal-Belt Valletta li ta l-art g˙all-bini, talbenefattur
speçjali s-Sur ÌuΩeppi Sultana negozjant minn
Nadur, ta’ missirijietna, u xejn anqas tag˙na, li bis-sa˙˙a ta’
kul˙add din il-©awhra ta’ knisja hija kif qed narawha llum.
Dakinhar tal-ftu˙ tal-Knisja, Patri Ìor© Xerri, li kien preΩenti
lema˙ lil Patri Anton Maria Cesal jibki bil-fer˙. Tabil˙aqq malli
l-Provinçjal intona t-Te Deum, flimkien mall-fwie˙a ta’ l-inçens
b’ringrazzjament lil Alla, t˙allat mieg˙u d-dmug˙ ta’ fer˙ ta’
dawk ta’ qabilna. Dakinhar kien se˙˙ il-miraklu ta’
Sant’Antnin, li l-pro©ett li kien beda bla sold, kien lest.
Il-Mulej jaf jag˙Ωel hu lil dawk li jridhom iwettqu lpro©etti
tieg˙u. Patri Anton Maria Cesal, kien bniedem li kellu
fiduçja g˙amja f’Alla; bniedem li jaf xi jrid, jaf jaqra s-sinjali
taΩ-Ωminijiet, jitqabad mall-kuntrarju, konvint minn dak li
jag˙mel, u g˙alhekk kien ig˙addas rasu fix-xog˙ol, u f’isem
Alla jibqa’ miexi. Minkejja d-diffikultajiet li sab ma’ wiççu,
minn min ma tistenniex, ˙a f’idejh il-Knisja, illum parroçça
tas-Sacro Cuor f’tas-Sliema, u fl-istess Ωmien tefa’ ˙arstu fuq
G˙awdex. Meta l-ewwel patrijiet ©ew f’Ta’ Gliex, lanqas biss
kellu minfejn i˙allas tmien liri kera, ˙are© jittallabhom, a˙seb
u ara kemm kellu f’idu biex jibni knisja u kunvent! X’ma jibkix
P. Cesal meta ra lesta l-knisja, bla sold dejn: jekk mhux ma’
Sant’Antnin. Ma niΩbaljawx jekk ng˙idu li Sant’Antnin ried
din l-unika knisja f’ismu hawn ©ewwa G˙awdex. Kemm
˙abbat wiççu ma’ nkwiet P. Cesal, meta kellu jag˙Ωel bejn
hawn jew San Pawl il-Ba˙ar. Ma kienx bniedem li jaqta’ qalbu:
kieku riedhom it-tnejn, imma kellu jbaxxi rasu g˙ar-rieda tassuperjuri
©odda, li ma kienux ta’ l-istess fibra tieg˙u, u l-g˙aΩla
waqg˙et fuq Sant’Antnin f’G˙ajnsielem. Dan qed ng˙iduh,
biex wie˙ed jifhem minn hiex wie˙ed ikollu jg˙addi jekk irid
jag˙mel xi ˙a©a ©dida, u b’kemm taqtieg˙ ta’ qalb P. Cesal
iggranfa mar-rieda t’Alla, u j˙allih jag˙mel hu. U a˙na llum,
mitt sena wara, qeg˙din inroddu ˙ajr lil Alla ta’ dan il-miraklu
˙aj ta’ Sant’Antnin u li g˙adu sejjer.
Illum…
Biex jibqa‘ mfakkar dan il-jum tal-mitt sena mit-tberik
tal-knisja, matul is-sena 2005-2006 saru diversi
çelebrazzjonijiet. Nhar it-28 t’Ottubru 2005 saret quddies
kkonçelebrata mmexxiha minn P. Albert Micallef fl-okkaΩjoni
tal-ftu˙ tas-sena çentinarja. Bi preparazzjoni g˙al festa tat-
Tawmaturgu Sant’Antnin ta’ Padova, it-Tlettax it-Tlieta ©ew
preparati b’mod aktar solenni fejn ©ew mistiedna diversi
kategoriji ta’ nies differenti b˙al koppji, tfal, Ωg˙aΩag˙, persuni
b’diΩabilita‘ u ommijiet fejn ppreΩentaw it-trabi lil Sant’Antnin.
Il-©img˙a tal-Festa kienet organiΩΩata b’mod aktar solenni
fejn fiha ma naqsux li l-©img˙a tal-Festa kienet organiΩΩata
b’mod aktar solenni fejn fiha ma naqsux li jag˙tu sehem labbatini
Fran©iskani u Kor Sant’Antnin ta˙t id-direzzjoni ta’
Tony Galea flimkien ma’ l-orkestra ta˙t id-direzzjoni tal-Mro.
Frankie Debono flimkien mat-tliet Baned ta’ G˙ajnsielem, Qala
u Nadur. Sfortunatament, t-temp ma ppermettiex li ssir il-
Purçissjoni. B’konsegwenza ta’ dan, ©ie deçiΩ li ssir f’Ottubru
fl-okkaΩjoni ta’ g˙eluq il-mitt sena mit-tberik. Il-Programm
dettaljat jit˙abbar ‘il quddiem. Biss, minn hawn nistiednukom
ting˙aqdu mag˙na biex infakkru din il-©rajja b’ittri tad-deheb.
Fra Lorry Zerafa ofn

30
Blue
Anchor
Bar
Pjazza tad-Dehra
G˙ajnsielem
Azzopardi utoentr c
Carmel Azzopardi
Director
107, Triq l-Ewropa,
Victoria, VCT111, Gozo,
Tel: 2156 4110
Tel/Fax: 2155 3715
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
GRI MA
KIOSK
you can find:
Pastizzi
Qassatat
Pizza
Burgers
Hot Dogs
Rolls
Soft Drinks
Wine
Spirits
Ice Cream etc
Mgarr Harbour
Tel: 2155 3072
Mob: 7970 6279
MARIO
REFALO
Raymond Caruana Street,
G˙ajnsilem
Tel: 2155 3190

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 31
SEHEM IL-KAÛINI TAL-BANED
(Editorjal li kien deher fil-ÌENS fit-12-6-04 li jidhrilna li g˙adu jg˙odd g˙al lum)
Il-festi huma mumenti sbie˙ fil-˙ajja tag˙na.
Kul˙add jistennihom u jipparteçipa fihom. Jag˙tu
dimensjoni sabi˙a u ˙ajja lis-sajf s˙un Malti. Dan
barra li huma attrazzjoni g˙all-eluf ta’ turisti li
jΩuruna fix-xhur tas-sajf.
Fost quddiem nett fl-organizzazzjoni talfesti,
insibu l-kaΩini tal-baned li bis-sehem attiv
tag˙hom, jikkontribwixxu g˙al spettaklu
muΩikali u kulturali fl-ibliet u l-ir˙ula tag˙na.
Minkejja li l-kaΩini tal-baned huma
istituzzjonijiet li ilhom snin twal li twaqqfu, xorta
wa˙da g˙adhom jattiraw numru kbir ta’ membri
u ammiraturi.. L-statistika turi li matul is-sena lo˙ra
n-numru ta’ bandisti Ωdied g˙al 4,099 mit-
3,758 fis-sena ta’ qabel. Kif Ωdied ukoll in-numru
tal-membri tag˙hom li tela’ g˙al kwaΩi 26,000
persuna. L-istess statistika turi li d-d˙ul tal-kaΩini
tal-baned fis-sena 2003 kien ta’ Lm854,966 . Meta
tqis li l-kaΩini g˙amlu qlig˙ biss ta’ Lm29,500,
jidher çar li d-d˙ul kwaΩi kollu qed ikun flattivitajjiet
li huma jwettqu, b’mod partikulari filjiem
tal-festi.
Il-baned in˙olqu mhux biss biex ikabbru lfesti
ta’ l-ibliet u l-ir˙ula imma fuq kollox biex
ikattru l-kultura muΩikali fost il-poplu tag˙na. Dan
hu kontribut li matul is-snin huma qdew tant tajjeb.
Huma kienu u g˙adhom jattiraw lejhom, kif turi l-
istatistika, numru mdaqqas ta’ persuni l-aktar tfal
u Ωg˙aΩag˙ biex jitg˙allmu l-istrumenti bandistika
u jkabbru fihom l-g˙oΩΩa g˙all-muΩika, kemm
bandistika kif ukoll klassika.
Madankollu, jidhrilna li f’dan il-qasam
je˙tieg’ li jid˙ol sens akbar ta’ professjonaliΩmu.
Hija sfortuna, li ˙afna drabi l-livel muΩikali huwa
wie˙ed baxx. Jie˙tieg li l-baned ja˙dmu aktar
flimkien biex jinqalg˙u mid-dilettantiΩmu u jtejbu
l-kwalita’ tal-prodott tag˙hom.
Matul dawn l-a˙˙ar snin, il-Knisja ˙adet
g˙add ta’ inizjattivi, flimkien mal-kappillani u l-
Assoçjazzjoni tal-KaΩini tal-Baned biex fil-festi
tag˙ha jkun hemm aktar kontrolli, ma’ jsirux
affarijiet li jmorru kontra l-ispirtu tal-festa Maltija,
u aktar importanti, jidhrilna, biex il-festi jibqg˙u
verament festi Insara.
Minkejja l-isforzi kollha li saru, g˙ad hemm
lok g˙at-titjib biex l-affarijiet isiru a˙jar. Il-kaΩini
jistg˙u jag˙tu kontribut kbir biex tonqos il-pika bla
bΩonn. Ma nistg˙ux nifhmu kif, per eΩempju, saret
‘’moda’’(f’G˙awdex almenu biss f’çerti lokalitajiet)
li jindaqqu çerti marçi bil-partitarji
jakkompanjawhom bi kliem insulenti u tg˙ajjir lillkaΩini
jew festi rivali. Possibbli li dan jg˙in biex
titkabbar l-g˙aqda fost il-parruççani u tikber ilkultura
muΩikali ?
Pro©etti Ìodda
• Bandiera tas-Soçjetà ©dida
ma˙duma minn Nienu Cutajar
tal-Mellie˙a
• Ûew© notice boards ©odda fidda˙la
tal-KaΩin ma˙duma
minn Frans Vella
• Tmintax il-Falldrappa g˙attwieqi
tal-KaΩin ma˙duma
minn Kelina Ciantar (ritratt)
• Computer system ©dida fluffiçju
tal-Kumitat

32
G˙addew kwaΩi
˙ames xhur milla˙bar
tra©ika talmewt
ta’ Frankie
iΩda l-memorji
tieg˙u g˙adhom u
jibqg˙u friski
f’mo˙˙na.
B˙al ma kont ktibt
qabel, Frankie
da˙al idoqq g˙allewwel
darba mal-
Banda fil-festa tarra˙al
tal-1969.
Minn dak-in-nhar
sal-©urnata ta’
mewtu qatt ma
˙ares lura u baqa
jag˙ti sehmu
regolarment lillbanda
li tant kellu
g˙al qalbu. G˙ajr
forsi g˙al xi
perjodi qosra meta
kien ikun imsiefer,
l-attendenza tieg˙u kienet dejjem kontinwa. Fittlajja
u l-inΩul li g˙addiet minnhom l-banda, lil
Frankie kont tarah minn ta’ quddiem biex jag˙ti
dik id-daqqa t’id sabiex jara is-soçjeta timxi g˙allahjar.
Frankie kellu livell tajjeb ˙afna fil-muΩika u
speçjalment fid-daqq tal-Corno. Narawh dejjem
idoqq il-parti prima fil-programmi u f’impenji
muΩikali o˙ra li jkolla l-banda. Kien ukoll element
importanti ˙afna fl-G˙ajnsielem Ensemble diretta
mill-Maestro Frankie Debono. Kien ukoll ji©i
msejja˙ biex idoqq ma’ baned o˙ra G˙awdxin. Dan
kollu jixhed x’mankanza muΩikali ˙alla fis-Socjeta
MuΩikali tag˙na.
G˙al numru ta’ snin ta sehmu b˙ala player ma’
G˙ajnsielem F.C. kif ukoll kont issibu minn ta’
quddiem biex jg˙in lir-ra˙al twelidu li tant kien
i˙obb. Serva ukoll g˙al xi snin b˙ala membru fil-
Kunsill Lokali t’G˙ajnsielem.
F’kull attivita li jkollha l-banda, ˙arsti dejjem taqa’
fuq il-post fejn kien joqg˙od Frankie. Illum post
vojt iΩda nitfarra© meta na˙seb x’ta lill-banda u lil
ra˙al twelidu. Kien bandist eΩemplari, serju u
FRANKIE XUEREB
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
pedament sod li fuqu kienet u g˙adha mibnija lbanda.
Illum il-parti tieg˙u qed idoqqha Loreto
Vassallo u minn hawn nixtieq nawguralu biex jimxi
fuq il-passi tieg˙u. Nixtieq ukoll nie˙u l-okkaΩjoni
biex f’isem s-soçjeta nirringrazzja lil ˙uh Charlie
li g˙alkemm ©arrab din it-telfa, xorta baqa’ jag˙ti
is-sehem tieg˙u b˙ala bandist. Kien att sabi˙ meta
l-kumitat irregala l-istrument ta’ Frankie lil ˙uh
Charlie li fil-fatt qieg˙ed juΩah illum.
Ma naqasx is-Surmast preΩenti Sunny Galea li
jiddedika març funebri “In Memoria di Frankie
Xuereb” li ndaqq g˙all-ewwel darba fil-programm
funebri li sar fil-knisja l-qadima nhar l-Erbg˙a, 12
t’April 2006.
Frankie, il-funeral kbir u sabi˙ li kellek juri biç-çar
x’rispett kont tgawdi mill-G˙ajnselmiΩi. Ilmemorji
sbie˙ tieg˙ek jibqg˙u mag˙na g˙al
dejjem.
Joe Galea
Bandist

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 33

34
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
GÓAJNSIELEM FI ÛMIEN IL-GWERRA
minn Charles Bezzina
IΩ-Ωmien jg˙addi, jeqred u jtemm. Óafna ©rajjiet
ta’ l-img˙oddi huma litanija twila ta’ avvenimenti
li ©raw tul is-sekli. Óafna stejjer ta’ l-img˙oddi
ntilfu mal-medda taΩ-Ωminijiet filwaqt li o˙rajn
idda˙˙lu f’kotba kbar biex jibqg˙u tifkira
dejjiema. B˙al ˙oloq f’katina tissawwar l-istorja
u b˙al ©ebla fuq o˙ra jinbena l-˙ajt tal-©rajjiet
imka˙˙al bl-istejjer sbie˙ jew koroh, ta’ fer˙ jew
ta’ diq li minnhom g˙addew missirijietna.
B’hekk jinkiteb il-ktieb ta’ artna, ktieb li b˙ala
ma˙Ωen ta’ g˙arfien, jg˙addi l-fatti ta’ lbiera˙
b’çerta elokwenza, biex min jaqra jkun jaf,
jitg˙allem u jsir jaf minn xiex g˙addiet il-
©enerazzjoni ta’ qabel. B’hekk xi ©rajjiet ta’ limg˙oddi
baqg˙u miftakra, img˙ollija g˙all-©ie˙
fuq l-altar tal-patrija tag˙na u mΩejna b’kuruna
ta’ rand li ma tinxef qatt.
Imma llum ˙siebi se jmur lejn ©rajja wa˙da
kiebja, ©rajja kbira ta’ qirda u mewt, ta’ hemm u
ta’ sagrifiççju, ta’ ©u˙ u ta’ tbatija. Hija ©rajja li
se˙˙et mhux tant ’il bog˙od u li g˙all-grazzja
t’Alla g˙adha miftakra minn g˙add ta’ anzjani.
Dawn ilkoll g˙andhom xi esperjenza
x’jirrakkuntaw dwar il-gwerra, dwar il-kerfju,
dwar il-blekawt, il-blekmarkit, is-sirena, dwar irrazzjon
u dwar l-g˙aks li ˙akimhom. Illum
˙siebi jmur lura u nhewden kemm fiΩ-Ωmien
ikra˙ tal-gwerra l-G˙awdxin g˙arfu
jissagrifikaw ru˙hom biex pajjiΩna jkun ˙ieles,
u biex il-©enerazzjoni tal-©ejjieni tkun libera milljasar
tan-NaΩiΩmu u biex is-sisien taddemokrazija
ma ji©©arrfux ta˙t it-toqol ta’ legoiΩmu
u d-dittatura.
U hawn ni©i g˙al G˙ajnsielem. G˙ajnsielem filgwerra
kellu wkoll is-sehem tieg˙u fil-gΩira
G˙awdxija. Tajjeb insemmi li l-Iskola Primarja
fi Triq Óamri, kienet fil-gwerra maqsuma f’Ωew©
sulari, g˙all-bniet u g˙as-subien. Fit-30 ta’ Jannar
1941, is-sular ta’ fuq tas-subien ittie˙ed mirrefu©jati
Maltin, li dik il-˙abta invadew lil
G˙awdex. Dawn damu hemm sat-18 ta’
Novembru 1941, meta mbag˙ad ©ew trasferiti
fl-Iskola Primarja ta’ Kerçem. It-tfal g˙alhekk
kienu jitg˙allmu erba’ sig˙at kuljum inkluΩi s-
Sibtijiet. Is-subien kienu jitg˙allmu filg˙odu jew
filg˙axija. Fit-8 ta’ April 1942, fi Triq Simirat u fi
Triq Marina, inkrew Ωew© kmamar biex imorru
jitg˙allmu xi tfal. F’din l-iskola kienet ukoll
tinΩamm l-iskola ta’ bil-lejl.
Fuq kollox G˙ajnsielem kellu jduq mill-qilla
sfrenata tal-g˙adu. Nhar il-Óamis 29 ta’ Jannar
1942, sar ˙bit mill-ajru. Ajruplan Junker 88 tefa’
sitt bombi f’G˙ajnsielem, u wa˙da minnhom
waqg˙et direttament fuq id-dar bin-numru 112
fi Triq Óamri. Din kienet tas-Surmast Wenzu
Grech ta’ 53 sena, u li kien il-kap ta’ l-iskola ta’ listess
ra˙al. Il-˙in kien bejn fis-7.15 ta’ filg˙odu.
Il-˙ames bombi l-o˙ra waqg˙u bejn wie˙ed u
ie˙or mhux tant ’il bog˙od minn dik li waqg˙et
fuq id-dar tal-familja Grech. Xi djar minn Triq
Óamri ©arrbu ˙sarat. Óames persuni minn
familja wa˙da mietu u o˙rajn sfaw feruti. Dan
kien ˙bit fejn f’G˙awdex ˙alla ˙ames persuni
mejtin minn familja wa˙da. L-ebda attakk mill-

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 35
ajru li kien ©ara qabel f’G˙awdex ma kellu
daqshekk vittmi. Kienet g˙alhekk g˙alina l-
G˙awdxin ©rajja tabil˙aqq kerha u drammatika,
dehxa g˙al gΩira tant kwieta.
Id-dar bin-numru 112 fi Triq Óamri, i©©arrfet
g˙al kollox. Fiha kienet tg˙ix il-familja Grech.
Carmela Grech mart Wenzu, ta’ 49 sena flimkien
ma’ erba’ wliedha John Grech ta’ 14-il sena,
An©ela Grech ta’ 7 snin, Agnes (Ines) Grech
ta’ 16-il sena u Amalia Grech ta’ 17-il sena (li
nstabet feruta serjament ˙dejn il-bieb ta’ barra u
li mietet ftit minuti wara li ˙aduha l-Isptar
Victoria), kollha ntradmu u sfaw vittmi ta˙t iddar
tag˙hom stess. O˙thom, Rita Grech ta’
madwar 23 sena, korriet gravi u ttie˙det l-Isptar
Victoria fejn damet 37 jum. Korrew ukoll f’din
id-dar Theresa Grech 1 ta’ 21 sena u Joe Grech ta’
12-il sena. Wenzu Grech, li kien il-quddies filparroçça
tar-ra˙al, ma ©ralu xejn iΩda dda˙˙al l-
Isptar Victoria u nΩamm madwar 19-il jum
min˙abba l-qatg˙a li ˙a. Id-dar bin-numru 113
ta’ Vincent Galea ta’ 84 sena, id-dar bin-numru
102 ta’ Dun ÌuΩepp Galea, id-dar bin-numru 110
ta’ ÌuΩeppa Rapa ta’ 60 sena, armla ta’ Mikiel
(Ta’ Peppina), id-dar bin-numru 89 ta’ Wenzu
Refalo ta’ 60 sena, u d-dar bin-numru 90 ta’
Joseph Cauchi (Ta’ Ûeppu Kamra) ta’ 36 sena,
ilkoll sfaw bi ˙sarat kbar kawΩa tal-bombi.
Insemmi wkoll li G˙ajnsielem fil-gwerra laqa’
wkoll is-Sorijiet Fran©iskani fi Triq Sant’ Antnin.
Dawn kienu ©ew trasferiti G˙awdex min˙abba
l-qilla sfrenata tal-g˙adu fuq Malta. Proprju lewwel
sorijiet trasferiti f’G˙awdex kienu s-
Sorijiet Fran©iskani ta’ l-Orfanatrofju ta’ Fra
Diegu ta’ Villambrosa, il-Óamrun. Dawn kienu
©ew f’G˙awdex kmieni fil-gwerra u kienu
tpo©©ew f’diversi postijiet. Aktar tard marru filpost
mag˙ruf b˙ala “Ta’ Gliex”, qrib sewwa lknisja
u l-kunvent ta’ ÌieΩu tal-patrijiet, fi Triq
Sant’ Antnin, G˙ajnsielem, fejn fil-11 ta’ Mejju
1941, min˙abba l-bombi, kien in©ab il-kurçifiss
mirakoluΩ ta’ ÌieΩu mill-belt Valletta. Mit-tag˙rif
img˙oddi u mislut mill-Kronaka ta’ l-Istitut ta’
Villambrosa nixtieq nikkwota:
It-tfal flimkien mas-sorijiet telqu lejn G˙awdex
fid-19 ta’ Ìunju 1940 bil-kunsens u l-bontà ta’ l-
Isqof Mons. Mikiel Gonzi, li dak iΩ-Ωmien kien
Isqof ta’ G˙awdex. Peress li n-numru tat-tfal
kien kbir, allura ©ew imqassmin fi bnadi differenti.
G˙all-ewwel iΩ-Ωg˙ar po©©ewhom fil-Casa Madre
tag˙na - Triq Palma, Victoria, u l-kbar qag˙du
g˙al ftit is-Seminarju ta’ G˙awdex. Wara xi
xhur, il-kbar ˙aduhom f’Ωew©t idjar l-Im©arr, ma’
©enb il-Kunvent tal-Patrijiet ta’ ÌieΩu u Ω-Ωg˙ar
f’dar fi Strada t-Telg˙a, il-Qala. 2 Fir-Rebbieg˙a
1945 it-tfal u s-sorijiet bdew jaqsmu lura lejn
Malta ftit ftit, u sas-6 ta’ Mejju 1945 kollha
re©g˙u lura fl-Istitut ta’ Fra Diegu.
Fil-knisja ta’ ÌieΩu dawn kienu kull filg˙odu
jisimg˙u l-quddies … u tant kellhom tfajliet
mag˙hom li kienu jimlew l-ewwel postijiet.
G˙all-˙ti©ijiet spiritwali tag˙hom kienu jinqdew
bil-patrijiet tal-kunvent. Dawn kienu l-a˙˙ar
sorijiet trasferiti li telqu minn G˙awdex wara li
ntemmet il-gwerra. Xi sorijiet o˙ra Fran©iskani
minn postijiet o˙ra f’Malta kienu wkoll ©ew
trasferiti f’G˙awdex u g˙al Ωmien tqieg˙du fiddar
tal-ville©©jatura li s-Sorijiet Fran©iskani tal-
Karità g˙andhom il-Qbajjar ta’ G˙awdex.
Ma jistax jonqos li f’G˙ajnsielem fil-Gwerra kien
hemm g˙add ta’ xeltrijiet. Fosthom fi Triq Óamri,
Triq Fawwara, Pjazza tal-Knisja, Triq il-Ìnien,
Triq G˙ajnsielem, tnejn fi Triq l-Im©arr, Triq
Simirat, Triq in-Nadur u xi o˙rajn. F’dawn ixxeltrijiet
bosta nies minn G˙ajnsielem kellhom
jg˙addu sig˙at twal, iljieli s˙a˙ bi tbatija fil-kes˙a
u l-umdità, jitolbu u jg˙idu r-RuΩarju. It-tfal ta’
l-iskola, min-na˙a l-o˙ra, kemm -il darba
kellhom jitwaqqfu mil-lezzjoni biex waqt ˙bit
imorru fix-xelter u ma jitg˙allmu xejn.
Fil-Victory Kitchens f’G˙ajnsielem kien hemm
madwar 400 irre©istrati. Din g˙all-ewwel kienet
f’Nadur Road imbag˙ad ©iet trasferita f’numru
121 Triq Óamri. F’dawn il-kçejjen kien jitqassam
l-ikel … iΩda ikel mill-ifqar bil-kemm jittiekel.
IΩda jekk tkun bil-©u˙ u m’g˙andekx minfejn
i©©ib, x’tag˙mel! Ma’ dawn lanqas nista’ ninsa
l-Uffiççju ta’ l-Informazzjoni u l-Propaganda li
kien infeta˙ f’G˙ajnsielem minn Ìor© Pisani u
George Ransley, il-kummissarju g˙al G˙awdex,
f’Nru 42 Triq Simirat, nhar il-Óadd 4 ta’ April
1943 u tbierek mill-Kappillan Dun Fran©isk
Mizzi.
Fl-a˙˙arnett insemmi lil dawn l-G˙awdxin minn
G˙ajnsielem li fil-gwerra tilfu ˙ajjithom. Billi
G˙ajnsielem jinsab qrib l-Im©arr, bosta
G˙ajnsielmin ittantaw xortihom fuq il-ba˙ar.

36
Malli kienu jispiççaw l-iskola bosta Ωg˙aΩag˙
kienu jinga©©aw mad-dg˙ajjes tal-pass bejn
G˙awdex u Malta. O˙rajn li kienu aktar
avventuruΩi kienu jinbarkaw ma’ vapuri
merkantili u jba˙˙ru l-ib˙ra u l-oçeani. Huwa
min˙abba dan il-fatt li bosta vittmi tal-gwerra
minn G˙ajnsielem mietu mg˙arrqa fil-ba˙ar
mal-vapuri merkantili jew mad-dg˙ajjes tal-pass.
Hawn ta˙t se nag˙ti lista dettaljata ˙afna talvittmi
G˙ajnsielmin li mietu tul l-a˙˙ar gwerra.
Din il-lista tinsab fil-ktieb li g˙adni kemm ˙ri©t
“IL-VITTMI GÓAWDXIN TAT-TIENI
GWERRA”.
Abela Mikiel (Ta’ ÌewΩa) ta’ 20 sena, bin An©elo
u ÌuΩeppa Xuereb minn Triq Simirat. Twieled
G˙ajnsielem fl-20 ta’ Jannar 1922 3 u g˙ereq b˙ala
Fireman fuq il-vapur merkantili Aliakmon fl-14
ta’ Mejju 1942. 4
Azzopardi Pawlu (Il-Qattus) ta’ 53 sena, bin
Joseph u Marija Galea, Ωew© Marija Attard, li
kien joqg˙od f’Nru 15 Triq Fawwara. Huwa miet
fid-29 ta’ Diçembru 1941 meta kien ©ej mill-Port
il-Kbir lejn G˙awdex ma’ l-iskuna Marie
Georgette. 5 Fuq l-iskuna kien hemm madwar 20
persuna. Fil-vja©© tag˙ha lejn G˙awdex, tard
wara nofsinhar, l-iskuna Marie Georgette waqt li
kienet quddiem Pembroke viçin id-Dragunara,
©iet attakkata minn Ωew© ajruplani ÌermaniΩi u
˙adet in-nar g˙ax fuqha kellha xi tankijiet talpetrol.
Fuq l-iskuna korrew diversi persuni u
ma’ Azzopardi mietu wkoll (a) Feliç Bigeni (b)
il-Kaptan Marçell Theuma u (ç) ÌuΩepp Muscat
li kien minn Ta’ Sannat.
Bigeni Feliç (Ta’ Portondu) ta’ 32 sena, bin
Fran©isk u Marija Grima. Huwa twieled in-
Nadur fl-10 ta’ Settembru 1909 u kien joqg˙od fi
Triq Xandriku, in-Nadur. Meta kiber iΩΩewwe©
lil M’Anna Scicluna minn G˙ajnsielem u kien
joqg˙od fid-dar numru 55 fi Triq Óamri,
G˙ajnsielem. Dan in-negozjant miet fid-29 ta’
Diçembru 1941 6 fuq l-iskuna Marie Georgette meta
kien ©ej lejn G˙awdex mill-Port il-Kbir. L-iskuna
©iet attakkata minn ajruplani ÌermaniΩi.
Mieg˙u mietu (a) Pawlu Azzopardi (b) Marçell
Theuma u (ç) ÌuΩepp Muscat minn Ta’ Sannat.
Bugeja Emanuel (Taç-Çinçellana) ta’ 24 sena, bin
Mikiel u Marija Mercieca, minn Triq Sant’ Indrija.
Huwa g˙ereq b˙ala Deck Boy wara li spiççat ilgwerra
mal-vapur merkantili Skipjack ta’ 1000
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
tunnellata, fid-19 ta’ Awwissu 1946 fil-11 pm. 7
Dan il-vapur, ta˙t il-kaptan Raymond Powell, u
li kien sejjer Ravenna fl-Adrijatiku, laqat mina u
g˙ereq wara li kien g˙adu kif telaq minn Venezja.
Mieg˙u mietu wkoll: ÌuΩepp Grima, Carmelo
Rapa, Anton Scicluna u Joseph Scicluna - kollha
minn G˙ajnsielem.
Cauchi ÌuΩepp (Ta’ Çella) ta’ 17-il sena, bin
Ìanni u Marija Galea, li kien joqg˙od f’Nru 6
Triq il-Ìnejna. Fis-27 ta’ Lulju 1943 huwa sab
jew ˙a bomba mill-kampijiet ta’ l-Amerikani li
kienu fejn illum hemm il-Gozo Press, u fil-Pjazza
ta’ G˙ajnsielem qag˙ad jilg˙ab biha sa ma
splodiet u ˙allietu gravi. Ittie˙ed l-Isptar Victoria
b’ambulanza Amerikana, fejn miet l-g˙ada ta’ linçident,
it-28 ta’ Lulju 1943 fil-5.00 ta’ filg˙odu. 8
Costa Carmelo (Fixkel) ta’ 35 sena, bin Girgor u
Loreta Costa, li kien joqg˙od f’Nru 83 Triq
Óamri. Hu miet fuq id-dg˙ajsa Stella Maris (G38)
imlaqqma “Tal-Biççerin” meta kienet ©ejja lejn
G˙awdex fil-15 ta’ Marzu 1941. Ódejn ix-Xatt ta’
Pinto (Pinto Wharf) din ˙abtet ma’ mina u
g˙erqet. 9 Ma’ Costa mietu wkoll Salvu Grech
minn G˙ajnsielem, Emanuel Borg mix-Xewkija
u Salvu Rapa min-Nadur.
Grech An©ela (Tas-Surmast) ta’ 7 snin, bint
Wenzu u Carmela Agius, li kienet toqg˙od f’Nru
112 Triq Óamri. Hija mietet mirduma ta˙t irrovini
tad-dar (flimkien ma’ ommha u tlieta o˙ra
minn ˙utha) meta bomba waqg˙et fuq id-dar.
Dan ©ara fid-29 ta’ Jannar 1942 ˙abta tas-7.15 ta’
filg˙odu. 10 Missierha Wenzu, ma ©ralu xejn g˙ax
kien il-quddies, iΩda nΩamm l-isptar min˙abba
l-qatg˙a. Tlieta o˙ra minn ˙utha korrew.
Dakinhar madwar sitt bombi ntefg˙u minn
ajruplan ÌermaniΩ. B’konsegwenza tal-˙bit xi
o˙rajn li kienu joqog˙du viçin indarbu.
Grech Carmela (Tas-Surmast) ta’ 49 sena, bint
Antonio Agius u An©ela Grech, mart Wenzu, li
kienet toqg˙od f’Nru 112 Triq Óamri. Hija mietet
mirduma ma’ erbg˙a minn uliedha fid-dar
tag˙ha stess. Dan ©ara fid-29 ta’ Jannar 1942,
kawΩa ta’ bomba li waqg˙et fuq darha. 11
Grech Emilja jew Amalia (Tas-Surmast) ta’ 17il
sena, bint Wenzu u Carmela Agius, li kienet
toqg˙od f’Nru 112 Triq Óamri. Hija mietet ftit
minuti wara li ttie˙det l-Isptar Victoria, ˙abta tat-
8.15 ta’ filg˙odu, kawΩa tal-©rie˙i gravi li ©arrbet

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 37
ftit tal-˙in qabel, fid-29 ta’ Jannar 1942, meta
waqg˙et bomba fuq id-dar, ˙abta tas-7.15 ta’
filg˙odu. 12
Grech Ines jew Agnes (Tas-Surmast) ta’ 16-il sena,
bint Wenzu u Carmela Agius, li kienet toqg˙od
f’Nru 112 Triq Óamri. Hija ntradmet u mietet
ma’ ˙utha u ommha fid-29 ta’ Jannar 1942. 13
Grech John (Tas-Surmast) ta’ 14-il sena, bin
Wenzu u Carmela Agius, li kien joqg˙od f’Nru
112 Triq Óamri. Huwa miet mirdum mal-familja
tieg˙u fid-29 ta’ Jannar 1942, wara li bomba
waqg˙et fuq id-dar. 14
Grech Salvu (BarΩnakk) ta’ 50 sena, bin Alfonso
u Francesca Ciantar, Ωew© Karmena, li kien
joqg˙od f’Nru 12 Triq Sant’ Indrija. Huwa miet
fil-15 ta’ Marzu 1941 15 ma’ Carmelo Costa minn
G˙ajnsielem, Emanuel Borg mix-Xewkija u Salvu
Rapa min-Nadur, meta d-dg˙ajsa Stella Maris
(G38), imlaqqma “Tal-Biççerin” g˙ax kienet
i©©orr il-la˙am, ˙abtet ma’ mina ˙dejn ix-Xatt
ta’ Pinto u g˙erqet, hi u sejra lejn G˙awdex.
Grima ÌuΩepp (Ta’ Nozzi) ta’ 43 sena, bin
Emanuel u Carmela Manueli, minn Triq is-
Santwarju. Huwa g˙ereq mal-vapur Skipjack ta’
1000 tunnellata li fuqu kien b˙ala Able Seaman,
fid-19 ta’ Awwissu 1946 16 fil-11 ta’ bil-lejl, meta lvapur
laqat mina u g˙ereq qrib Ravenna fil-ba˙ar
Adrijatiku. Mieg˙u mietu wkoll Emanuel
Bugeja, Carmelo Rapa, Anton Scicluna u Joseph
Scicluna; kollha minn G˙ajnsielem.
Mifsud Anton (Ta’ Sofina) Gunner 20243, 11 th
Regiment, Royal Malta Artillery, ta’ 38 sena, bin
Ìamri u Orsla Grima, Ωew© Loreta Grima, minn
Triq Óamri. Huwa miet ÓaΩ-Ûabbar jaqdi dmiru
b˙ala kanunier fl-1 ta’ April 1942. 17
Rapa Carmelo (Ta’ l-Istambozz) ta’ 41 sena, bin
Ìanni u Karmena Azzopardi, Ωew© Pawla
Spiteri. Huwa miet b˙ala Able Seaman fuq ilvapur
Skipjack ta’ 1000 tunnellata fid-19 ta’
Awwissu 1946 18 fil-11 ta’ bil-lejl, meta dan ilvapur
laqat mina u g˙ereq mil bog˙od minn
Ravenna fl-Adrijatiku. Jinsab midfun fiççimiterju
tal-gwerra f’Bologna. Mieg˙u mietu
Emanuel Bugeja, ÌuΩepp Grima, Anton Scicluna
u Joseph Scicluna; kollha minn G˙ajnsielem.
Scicluna Anton (Ta’ Pupull) ta’ 39 sena, bin
ÌuΩepp u Vinçenza Xuereb, Ωew© Loreta Bugeja,
minn Triq il-Ìnien. Huwa miet img˙arraq b˙ala
Boatswain mal-vapur Skipjack ta’ 1000 tunnellata,
li ˙abat ma’ mina qrib Ravenna fl-Adrijatiku, fid-
19 ta’ Awwissu 1946 19 fil-11 ta’ bil-lejl. Mieg˙u
mietu wkoll Emanuel Bugeja, ÌuΩepp Grima,
Carmelo Rapa u Joseph Scicluna; kollha minn
G˙ajnsielem. Jinsab midfun fiç-çimiterju talgwerra
ta’ Bologna.

38
Scicluna Emanuel (Ta’ Marija ta’ RoΩina) ta’ 27
sena, bin Mikiel u Marija Debono, li kien joqg˙od
f’Nru 32 Triq G˙ajnsielem. 20 Huwa g˙ereq malvapur
SS Zouave, ta’ 4256 tunnellata, li fuqu kien
b˙ala Able Seaman fis-17 ta’ Marzu 1943. Il-vapur,
li kien qieg˙ed jag˙mel parti minn konvoj SC122,
tniΩΩel minn U. 305. PoΩizzjoni ta’ l-g˙arqa: 52
25N 30 15W.
Scicluna Joseph (Tal-Molla) ta’ 35 sena, bin
Fran©isk u Çetta Scicluna, Ωew© Karmena
Cutajar. Huwa g˙ereq ma’ s˙abu l-o˙ra minn
G˙ajnsielem meta l-vapur Skipjack ta’ 1000
tunnellata ˙abat ma’ mina u g˙ereq qrib Ravenna
fil-ba˙ar Adrijatiku fid-19 ta’ Awwissu 1946 21 fil-
11 ta’ bil-lejl wara li telaq minn Venezja. Scicluna
kien iservi b˙ala Able Seaman fuq il-vapur. Jinsab
midfun fiç-çimiterju tal-gwerra f’Bologna.
Sultana ÌuΩepp (Ta’ RoΩina) ta’ 36 sena, bin
Fran©isk u Marija Theuma, Ωew© Pawla Debono,
li kien joqg˙od f’Nru 30 Triq Fuq il-G˙ajn. Huwa
g˙ereq mal-vapur merkantili SS Lancastrian
Prince, ta’ 3400 tunnellata, li fuqu kien b˙ala Able
Seaman fil-11 ta’ April 1943. 22 Il-vapur, li kien
qieg˙ed jag˙mel parti minn konvoj ON176,
tniΩΩel minn U.404. Mieg˙u g˙erqu Carmelo
Debono mix-Xewkija u Ìanni Grima min-Nadur.
PoΩizzjoni tal-g˙arqa: 50 18N 42 48W.
Theuma Marçell (Il-Kaptan) ta’ 50 sena, bin
ÌuΩepp u Karmena Grech, Ωew© Karmena
Calleja, minn Triq in-Nadur, illum Triq Sant’
Antnin, G˙ajnsielem. Twieled ix-Xewkija fl-1 ta’
Mejju 1891 u meta kiber iΩΩewwe© u mar
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
joqg˙od G˙ajnsielem. Huwa kien il-Kaptan
qalbieni ta’ l-iskuna G˙awdxija Marie Georgette
li ©iet attakkata minn ajruplani ÌermaniΩi fid-
29 ta’ Diçembru 1941 23 waqt il-vja©© tag˙ha lejn
G˙awdex wara nofsinhar. B’kura©© kbir u ferut,
Theuma rnexxielu jwassal f’ba˙ar imqalleb liskuna
taqbad bit-tankijiet tal-petrol fuqha, qrib
San Ìor© f’San Ìiljan. Huwa ttie˙ed l-Isptar
Militari ta’ Saint Patrick fejn miet ftit tal-˙in wara.
Mieg˙u mietu wkoll Pawlu Azzopardi u Feliç
Bigeni minn G˙ajnsielem u ÌuΩepp Muscat
minn Ta’ Sannat. Fost il-madwar g˙oxrin
persuna fuq l-iskuna, korrew u˙ud.
(Footnotes)
1 Ibid., Kaú Nru. 26. Theresa Grech damet 22 jum l-Isptar Victoria.
2 Ìanna Buttigieg mill-Qala, li dakinhar kellha 16-il sena, tiftakar li
mhux l-ewwel darba marret g˙and dawn is-sorijiet fi Triq it-
Telg˙a, biex tag˙tihom b’karità xi ©idra, qara’ twila u l-bqija milli
missierha kien ikabbar fir-raba’. It-tfal Ωg˙ar orfni f’dal-post kienu
jmorru l-iskola tas-sorijiet fi Triq il-KunçiΩΩjoni (Tag˙rif mog˙ti
minn Ìanna Buttigieg lil Charles Bezzina - 6 ta’ Ìunju 2001).
3 PRG, Twelid, 1922/89.
4 APG˙s, Liber Def, Vol III, 95.
5 PRM, Mewt, 1942/531. Ara APG˙s, Liber Defunctorum, Vol II, 387.
6 APG˙s, Liber Def., Vol II, 387.
7 Ibid., Liber Def. Vol III, 136.
8 PRG, Mewt, 1943/628. Ara wkoll APG˙s, Liber Def., Vol III, 93.
9 PRM, Mewt, 1941/1247. Ara wkoll APG˙s, Liber Def., Vol II, 369.
10 PRG, Mewt, 1942/84.
11 Ibid., Mewt, 1942/81.
12 Ibid., Mewt, 1942/90. Ara wkoll NAG, 1/PD255, Okk. Nru. 2635.
13 PRG, Mewt, 1942/82.
14 Ibid., Mewt, 1942/83.
15 PRM, Mewt,1941/1280. Ara wkoll APG˙s, Liber Def., Vol II, 369.
16 APG˙s, Liber Def., III, 136.
17 Ibid., 14.
18 Ibid., 135.
19 APG˙s, Liber Def., Vol III, 135.
20 APG˙s, Liber Bapt., Vol III, 82.
21 APG˙s, Liber Def., Vol III, 135.
22 APG˙s, Liber Matrim., Vol II, 88.
23 PRG, Twelid, 1891/294. PRM, Mewt, 1942/310. Ara wkoll APG˙s,
Liber Def., Vol II, 388.

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 39
L-EÇÇELLENZA TIEGÓU
MONS. MARIO GRECH JCD.LUJ
Wara li Mons. Isqof Nikol Ì. Cauchi kien
ippreΩenta r-riΩenja tieg˙u mill-kariga ta’ Isqof ta’
G˙awdex, min˙abba ra©uni ta’ età, il-Q.T, il-Papa
Benedittu XVI g˙o©bu ja˙tar lil Mons. Mario Grech
b˙ala t-tmien Isqof ta’ G˙awdex.
L-E.T. Mons Mario Grech twieled fil-Qala fl-20 ta’
Frar 1957. Beda l-istudji tieg˙u fl-iskola ta’ Kerçem
u minn hemm g˙adda g˙at-tag˙lim sekondarju taliskola
sekondarja fil-liçeo tal-Belt Vittorja u g˙al
formazzjoni saçerdotali tieg˙u da˙al fis-Seminarju
Ma©©uri tal-Qalb ta’ Ìesù u kien ordnat saçerdot
fis-26 ta’Mejju 1984.
Wara l-ordinazzjoni saçerdotali Mons. Mario
Grech kompla bl-istudji superjuri tieg˙u fl-
Università tal-Lateran f‘Ruma minn fejn kiseb illiçenzja
Utroque Jure. Kompla studji mbag˙ad iktar
g˙oljin fl-Università Pontificia ta’ San Tomas minn
fejn kiseb id-dottorat fid-Drittu Kanoniku.
F’Ruma huwa wettaq ukoll ˙idma pastorali fil-
Parroçça ta’ Santa Marija u meta rritorna G˙awdex
huwa wettaq ˙idma pastorali f’diversi oqsma tal-
˙ajja ekklesjali, ©ie mag˙Ωul wie˙ed mill-Vigarji
Ìudizzjali ta’ G˙awdex u M˙allef fit-Tribunal
Metrapolitan ta’ Malta filwaqt li kien involut ukoll
f’diversi kummissjonijiet o˙ra. Sena qabel ma’ ©ie
elett Isqof g˙ad-Djoçesi ta’ G˙awdex f’ Novembru
2004 Mons. Isqof Nikol Cauchi ˙atru Kappillan
tal-Parroçça ta’ Kerçem.
Il-Konsagrazzjoni, li ssir minn tliet Isqfijiet, saret
nhar il-Óadd, fil-Katidral ta’ G˙awdex nhar it-22
ta’ Jannar 2006 mill-Eççellenza tieg˙u Mons Nikol
Ì. Cauchi, li kien il-Prim Konsagrant assistit mill-
E.T. Mons. Bianco Prieto, Nunzju Apostoliku ta’
Malta u E .T. Mons. Giuseppe Mercieca, Arçisqof
Metropolitan ta’ Malta.
InΩidu hawn ir-ringrazzjamenti tag˙na lill- Mons
Isqof Nikol Ì, Cauchi g˙all-kontribut kbir li g˙al
38 sena ta’Episkopat hu ta, l-aktar bil-kelma
g˙aqlija tieg˙u, lid-Djoçesi ta’ G˙awdex u li
nistg˙u ng˙idu, permezz tax-Xandir, lin-Nazzjon
Malti kollu tant li anke r-Repubblika ta’ Malta
Ωejnitu bl-akbar gie˙ Malti dak tal-GIEÓ tar-
REPUBBLIKA.
Il-Kummissjoni Banda

40
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
Ûjara Pastorali f’G˙ajnsielem
Ftit ©img˙at biss wara l-˙atra
tieg˙u b˙ala Isqof g˙al G˙awdex,
Mons.Isqof Mario Grech g˙amel viΩta
fraterna ta’ tlett ijiem fir-ra˙al tag˙na.
G˙alkemm din iΩ-Ωjara kienet ta’
natura pastorali ma naqasx ukoll laspett
soçjali u kulturali.
Din iΩ-Ωjara bdiet fl-20 ta’ Frar.
Bosta kienu dawk li fer˙u lil Mons
Grech billi dakinhar inzerta ukoll
g˙eluq snienu. Fost l-g˙aqdiet li Ωar
kien hemm l-Museum, Arka
Foundation, G˙aqda MuΩikali San
ÌuΩepp, G˙ajnsielem F.C. u l-G˙aqda
ta’ l-Armar. Ma naqasx ukoll li jiltaqa
u jitkellem ma’ bosta familiji kif ukoll
ma diversi anzjani u morda.
Hawn ta˙t qed nippublikaw lmessa©©
li nqara waqt l-okkaΩjoni tal-
ViΩta Fraterna li g˙amel lill-G˙aqda
MuΩikali San ÌuΩepp fil-21 ta’ Frar
2006. Dan il-messa©© nqara mis-Sur
Spiru Cauchi
Mer˙ba lilek Eççellenza
Reverendissima. Iva mer˙ba kbira u
mill-qalb tag˙tik illum, fl-ewwel Ωjara
tieg˙ek fostna, l-G˙aqda MuΩikali
“San ÌuΩepp” li g˙andi l-unur li
ng˙idlek, li ©iet imwaqqfa mill-
Qaddej ta’ Alla Mons. Ìiuseppe
DePiro fl-Istitut ta’ San ÌuΩepp
f’G˙ajnsielem fis-sena 1928.
Il-Kumitat, is-Surmast Direttur,
il-Bandisti u l Allievi flimkien mal-
Membri kollha tal-G˙aqda tag˙na
isellmulek mill-qalb u jittamaw li din
iΩ-Ωjara fraterna tieg˙ek fostna mhix
sa tkun l-a˙˙ar wa˙da g˙alina.
Bi pjaçir tieg˙i ng˙idlek li l-
KaΩin tag˙na dejjem mexa f’g˙aqda
mal-kleru tal-parroçça u Ωguri li inti,
Eççellenza, tie˙u gost li tkun taf, li bissehem
li kien ta l-predeçissur tieg˙ek,

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 41
Mons. Emeritus Isqof Nikol G.Cauchi li a˙na
stajna nakkwistaw l-art li fuqha ©ie mibni l-
KaΩin tag˙na u li din l-istess g˙aqda
filarmonika tag˙na kienet li laqg˙et lill-mikbi
Papa Ìwanni Pawlu II meta rifes fuq art
twelidna.
Sa mill-bidu tal-Veskovat tieg˙ek deher
li inti sraqt qalb kul˙add. Il-qalb taΩ-Ωg˙ar u
l-qalb tal-kbar, anzi nΩid ng˙idlek li irba˙t ilqlub
tal-G˙awdxin u l-Maltin kollha.
Jalla Marija Lawretana, il-
Padruna glorjuΩa tal-parroçça
tag˙na, u San ÌuΩepp, il-Padrun
tal-G˙aqda MuΩikali tag˙na
jmexxuk minn idejk biex tag˙mel,
speçjalment l-ewwel passi ta’ lepiskopat
tieg˙ek fuq din l-art
˙elwa tag˙na li tag˙ha l-Papa
Benedittu XVI g˙aΩlek rag˙aj
spiritwali tag˙ha, kif darba l-
Providenza Divina kienet g˙aΩlet
lil Marija u ÌuΩeppi biex
b’idejhom g˙enu lit-tfajjel Ìesù
jag˙mel l-ewwel passi tiag˙u fost
il-˙itan tad-Dar ta’ NaΩaret, li llum
hija d-Dar ta’ Loreto.
Nafu li Ωmien li illum g˙andek
fostna hu limitat ˙afna min˙abba
l-impenji tieg˙ek u g˙alhekk ng˙idlek mill-
©did li mill-qalb insellmulek u fil-waqt li
nitolbu fuqna u fuq il-familji tag˙na l-Barka
Pastorali Tieg˙ek, b˙ala turija ta’ sentimenti
profondi tag˙na lejk, umilment nitolbuk
taççetta ma’dan il-bukkett ward, rigal çkejken
b’tifkira ta’ dan il-jum storiku g˙alina u g˙alik.
Grazzi Eççellenza. Grazzi.

42
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
GRAZZI LILL-EÇÇELLENZA TIEGÓU
MONS. ISQOF NIKOL Ì. CAUCHI
Is-sena li g˙addiet, kienet l-a˙˙ar sena li fiha
Mons. Nikol Ì. Cauchi mexxa l-Pontifikal Solenni
tal-festa titulari tag˙na. F’din l-okkaΩjoni s-
Santwarju tag˙na ©ie rregalat b’relikwija
prezzjuΩa minn Mons. Gianni Danzi Arçisqof ta’
Loreto. Din ir-relikwija tikkonsisti f’©ebla
˙amranija maqtug˙a mid-dar tal-Madonna
©ewwa Loreto. F’dan ir-ritratt qeg˙din naraw lis-
Sur Roberto Stefanelli jippreΩenta f’isem l-
Arçisqof ta’ Loreto din ir-relikwija lil Mons.
Cauchi.
Il-Bord Editorjali, fil-waqt li jifra˙ lill-Eççellenza Tieg˙u
Mons. Mario Grech g˙all-g˙aΩla tieg˙u g˙as-Sede
Veskovili tad-Djoçesi G˙awdxija, i˙ossu fid-dmir li jrodd
˙ajr kbir lill-Eççellenza Tieg˙u Mons. Isqof Emeritus
Nikol Ì . Cauchi g˙as-sehem kbir li kellu biex instabet
art tajba u çentrali fejn seta’ jinbena l-kaΩin tal-G˙aqda
MuΩikali tag˙na “San ÌuΩepp”.
Mons. Isqof Nikol Cauchi ta kontribut kbir lid-Djoçesi
ta’ G˙awdex kemm bil-kelma, kemm bir-riformi li wettaq
konformi mad-digrieti tal-Konçilju Vatikan II, bil-kitbiet
u t-trasmissjonijiet tieg˙u u fuq kollox bl-eΩempju tieg˙u.
Bosta drabi kien il-mistieden fil-KaΩin tal-Banda tag˙na
g˙al diversi okkaΩjonijiet u g˙alhekk g˙ad jibqa’ dejjem
imfakkar b’qima fl-istorja tal-G˙aqda MuΩikali tar-ra˙al
tag˙na.
Bord Editorjali

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 43
G˙eΩieΩ Ωg˙aΩag˙,
Il-Papa Ìwanni Pawlu
II, fl-okkaΩjoni tal-
Ìublew ta’ l-isportivi
tas-sena 1984, kellem
liΩ-Ωg˙aΩag˙ dwar ilfilosofija
ta’ l-isport:
qalilhom li l-prinçipju–
fundamentali (pincipio-chiave) mhux l-isport g˙allisport,
jew g˙al xi g˙aniijet o˙rajn, li la huma d-dinjita’,
la l-liberta’ jew l-iΩvilupp s˙i˙ tal-bniedem!’’
Il-kliem tal-Papa, li bih uriena liema hija lmotivazzjoni
profonda ta’ l-isport, qanqal li mhux biss
biex nie˙u sehem f’˙afna wirjiet sportivi, li jsiru fitterritorju
tag˙na iΩda wkoll, biex nag˙ti sehmi ˙a
jin˙olqu strutturi a˙jar g˙all-iΩvilupp ta’l-isport.
L-isport, kif jixhed Ìwanni Pawlu II, jo˙loq
spazju biex ting˙ata vera rikreazzjoni lil kul˙add u
b’mod partikulari lilkom iΩ-Ωg˙aΩag˙; hawn jien qed
nirreferi g˙al dik ir-rikreazzjoni li tag˙ti Ωvilupp s˙i˙
lill-pesuna g˙all-valuri ta’ lealta’, ta’ fraternita’, ta’.
rIspett reçiproku, u ta’ diversi valuri o˙ra..
L-istess “Manifesto degli sportive”, li d-dinja ta’l-
Sport ˙abbret fl-okkaΩjoni ta’l-insemmi Ìublew,
iddikjarat solennement li “l-isport hu g˙all-qadi talbniedem
u mhux il-bniedem hu g˙all-qadi ta’ l-isport,
u g˙alhekk id-dinjita’ tal-persuna umana
tikkonstitwixxi l-g˙an u l-valur tal-©udizzju ta’ kull
attivita’sportiva….. “
L-isport hu taqbida leali u ©eneruΩa, mezz
ta’laqg˙at, rabta ta’ g˙aqda u ta’ ˙biberija …..L-isport
jista’jservi b˙ala kultura awtentika meta l-ambjient li
fih ikun qed ji©i pprattikat u l-esperjienza li bih tinkiseb,
ikunu miftu˙a u sensibbli g˙all-valuri umani u
universali u g˙all-iΩvilupp ekwilibrat tal-bniedem fiddimensjonijiet
kollha tieg˙u.
Meta l-isport ikollu dawn il-kwalitajiet u
prospettivi jsir tassew ˙in ta’ rikreazzjoni kemm g˙allindividwu
kif ukoll g˙as-soçjieta’. Min˙abba ddimensjoni
universali tieg˙u, l-isport g˙andu jkun
mezz ta’ fratenita’ u strument ta’ ˙biberija u ta’ paçi
MESSAÌÌ LIL-ISPORTIVI
MILL-ARÇISQOF TA’ LORETO
MONS. GIANNI DANZI
B’dawn il kwalitajiet u prospettivi l-isport jista’ isir
ukoll mezz privile©©jat biex bih wie˙ed jkun jista’
jistqarr il-fidi tieg˙u li tissarraf f’tama ta’“sema ©dida
u art ©dida”
San Pietru fl-ewwel Ittra tieg˙u kiteb hekk: “
Kunu dejjem im˙ejjijin biex twie©bu lil kull min
jistaqsikom il-g˙ala tat-tama li g˙andkom fikom”(3,15)
L-attivita’ sportiva tista’ ssir tassew nixxieg˙a ta’ tama
g˙at-twaqqif ta’ soçjieta’ iktar umana, g˙aç-çivilta’ ta’
m˙abba u twe©iba lill-misterju ta’ dak il-bniedem li
jsib il-veru dawl fil-misteru tal-Verb inkarnat, ji©ifieri
f’Ìesu’ Kristu.
Ippermettuli npo©©i, l-ewwel lili u mbag˙ad
lilkom din ir-rifflessjoni, sabiex ‘’il-˙ajja tkun ˙ajja filveru
sens tal-kelma’’
Iva, Ωg˙aΩag˙ l-aktar ma˙bubin, b’dan ilmessa©©
tieg˙i nixtieq insa˙˙a˙ fikom l-g˙arfien ta‘
˙tie©a mpenjattiva sabiex l-isport jg˙in biex fis-soçjeta
tid˙ol ‘’l- m˙abba reçiproka, il-fraternita’ sinçiera u
solidarjieta’ awtentika’’ Ng˙id li rrid ner©a’ ntenni, li
l-isport jista’ jag˙ti kontribut g˙all-˙ajja pa`ifika
flimkien, kemm dik tal-bnedmin kif ukoll dik tal-popli
u ’l hinn u ‘l fuq minn kull diskriminazzjoni ta’ razza,
ilsien jew nazzjon, g˙ax l-isport g˙andu ˙ila
jikkollabora g˙all-a˙jar ftehim u ˙biberija.
Il-laqg˙at tag˙kom jistg˙u jkunu meΩΩ ta’ era
©dida li fiha l-popli: ‘’ ma jerfg˙ux ©ens g˙all-©ens issejf’’
(Is.2,4) Jiena na˙seb li tkun ˙a©a tassew poΩittiva
u wkoll sabi˙a, jekk l-istituzzjonijiet kollha politiçi,
soçjali, ekonomiçi, reli©juΩi u kulturali jistg˙u fl-oqsma
sportivi kollha, fuq kollox f’dawk favur iΩ-Ωg˙aΩag˙,
u li l-isponors li jing˙ataw lid-dinja sportiva ma
jkolhomx biss g˙an kummerçjali, li g˙alkemm dan ikun
le©ittimu, irid ikun ukoll edukattiv biex jin˙olqu
kundizzjonijiet sabiex l-isport isir vera skola g˙all-˙ajja.
A˙na, b’mod speçjali ta’ Loreto, in˙ossuna
msej˙a biex nifmhu iktar fil-fond din ir-realta’
min˙abba l-presenza tad-Dar Imqaddsa, li kif sej˙ilha
l-Papa Ìwanni Pawlu II ‘ relikwija u jkona tad-Dar ta’
NaΩaret ’ fejn Alla beda l-avventura umana u l-bniedem
l-avventura divina.
Permezz ta’ din il-laqg˙a li fiha l-liberta’ t’ Alla
tiltaqa’ mal-liberta’ tal-bniedem a˙na nitg˙allmu
nkunu strumenti ta’ paçi u ta’ m˙abba biex nag˙mlu
mill-isport skola ˙ajja.
Nawguralkom li l-isport isir mixja bla waqfien
g˙at- tkixxif tas-sbu˙ija tal-˙ajja.
+Ganni Danzi
Arçisqof-Delegat Pontifiçju ta’ Loreto

44
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
Eku taç-Çelebrazzjonijiet
li saru b’tifkira tal-150 sena mit-twaqqif tal-Parroçça tag˙na.
Jikteb mill-Belt ta’ Loreto Patri Marcello Montanari
Festi solenni rajt f’G˙ajnsielem, ra˙al
grazzjuΩ fil-GΩira ta’ G˙awdex, fl-okkaΩjoni tal-150
sena mit-twaqqif tal-parroçça, iddedikata lill-
Ver©ni Lawretana. G˙andi s-sodisfazzjon li kelli
nkun f’dik il-Parroçça, b˙ala delegat ta’ l-Arçisqof
ta’ Loreto, Mons Ganni Danzi, li kien il-persuna©©
mistieden f’dik iç-çirkostanΩa u li min˙abba mpenji
o˙ra kien g˙alih impossibli li jkun preΩenti.
Flimkien ma’ Roberto Stefanelli, impjegat
mal-Congregazzione della Santa Casa g˙addejt f’
G˙ajnsielem erbat ijiem, li jien Ωgur qatt ma’ ninsa,
ma’ hutna Maltin fil-jiem ta’ l-eg˙luq, ji©ifieri, mill-
25 sat-28 ta’ Awissu 2005.
F’G˙ajnsielem ˙assejtni li kont qieg˙ed
Loreto g˙ax dan ir-ra˙al kollu jkellmek fuq Loreto,
fuq id-Dar Imqaddsa u dwar il-Vergni Lauretana,
tant li sa ma’ l-istess bibien tad-djar tista’ tara xxbihat
tal-Madonna ta’ Loreto jew tal-Familja
Mqaddsa u f’xi w˙ud minnhom anke wie˙ed jista’
jara miktub “Casa di Loreto”.
Il-Knisja l-©dida tal-parroçça, li tispikka fuq
daqsxejn ta’ g˙olja, tiddomina l-port ta’ G˙awdex fejn
jintrakkaw l-opri tal-ba˙ar li fuqhom jin©arru lpassi©©ieri
li jg˙addu minn Malta g˙al G˙awdex, hi
veru innu lill-Madonna ta’ Loreto. Hi mibnija fuq
stil gotiku, armonjuΩa u mdawwla g˙all-a˙˙ar,
tintaraf mill-bog˙od mill-kampnar Ωnellu mislut lejn
is-sema ka˙lani b˙al ma hu ka˙lani l-ba˙ar Malti.
Din il-knisja, kwaΩi riçentement
mibnija u miftu˙a g˙al kult fl-1978 u
mbag˙ad ikkonsagrata fl-1989 tinsab
ftit metri ’l bog˙od minn dik l-o˙ra
Ωg˙ira,li llum hi çkejkna wisq g˙allpopolazzjoni
attwali tal-parroçça. Din
il-knisja tinstab mibnija qrib minn fejn
jing˙ad li l-Madonna dehret lir-rag˙aj
Anglu Grech u li wrietu x-xewqa li
f’dak il-lok ti©i mwaqqfa niçça g˙ad
unur tag˙ha ta˙t it-titlu tal-Madonna
ta’ Loreto.
Ilum fuq il-lok tad-dehra fejn dari
kien hemm g˙ajn ta’ ilma gieri wie˙ed
jista’ jara funtana sabi˙a bi statwa tal-
Madonna kif dehret lil Anglu Grech.
Minn dik il-g˙ajn tnissel l-isem
G˙ajnsielem li jfisser g˙ajn tas-Sliem.
Imma g˙alfejn illum din r-riferenΩa speçjali?
Hu Ωgur li l-Madonna tixtieq li l-Maltin jitg˙allmu
jg˙ixu l-messa©© mag˙qud mas-santwarju u mad-
Dar ta’ Loreto allura dik ta’ NaΩaret. Hemm lpoplu
laqa’ b’fidi dak li fdadtlu l-Madonna. U llum
anka hawn jidher li qed jitwettaq dak li ji©i mitlub
fit-talba li tig˙ad kull filg˙odu fid-Dar Imqaddsa
ta’ Loreto: ‘’Ag˙amel o Marija, li kull dar tkun id-
Dar Imqaddsa u li kull familja tkun Familja
Mqaddsa’’
Dan jien hemm rajtu çar anke matul dawk
il-granet festivi ta’ Awissu, ©ranet li ji©©eddu ta’ kull
sena. IΩda fis-sena 2005 sara çelebrazzjonijiet li
jfakkru l-150 sena mit-twaqqif tal-parroçça u allura
l-festa kienet iktar solenni mis-soltu.
In˙oss li g˙andi nrodd ˙ajr lil Mulej li kont
hemm u xhud okolari tal-fidi m˙e©©a u ta’ lim˙abba
li l-poplu Malti g˙andu lejn il-Madonna
ta’ Loreto.
Minn Loreto ©ibt mieg˙i messa©© ming˙and
l-Arçisqof ta’ Loreto Mons. Danzi li fih ©abar filqosor
it-tag˙lim li jo˙ro© mid-Dar Imqaddsa u mill-
Familja NaΩaretana u li hu fakkru lill-parroççjani
ta’ G˙ajnsielem. Dan il-messa©© kien moqri bittaljan
mill-Isqof ta’ G˙awdex, Mons.Nikol Ì.
Cauchi, u li mbag˙ad inqara bil-Malti mill-Arçipriet
ta’ G˙ajnsielem Dun ÌuΩepp Zerafa.

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 45
Il-poplu laqa’ bil-fer˙ u b’applaws kbir dan
il-messa©© u bih Ωgur li ˙ass f’qalbu t-tifkira ta’ dak
il-messa©©, li Ωmien ilu ˙afna, il-Madonna kienet
g˙addiet lil An©lu Grech. Biex ti©i msa˙˙a r-rabta
antika li teΩisti bejn il-parroçça ta’ G˙ajnsielem u s-
Santwarju ta’ Loreto, f’din l-istess çelebrazzjoni ©iet
ikkonsenjata f’idejn l-isqof ta’ G˙awdex relikwija
prezzjuΩa tad-Dar Imqaddsa li tikkonsist f’biçça
brikk tal-˙ajt ‘’recanatese’’ li darba kien jirfed il-
˙itan tad-Dar ta’ Loreto.
Dawn il-festi damu sejrin xi tnax il-jum u
ng˙alqu bi tridu solenni, b’kant, talb, purçissjoni
u b’diversi manifestazzjonijiet. Karatteristika ˙afna
kienet dik id-dimostrazzjoni ta’ filg˙axija tas-26 ta’
Awissu, bis-sehem tal-poplu kollu u ta’ dawk l-
G˙awdxin u Maltin li ©ew minn irkejjen o˙ra.
Hemm rajt is-sehem li taw tant Ωg˙aΩag˙ bil-kant
u Ω-Ωfin u xbieha sabi˙a tal-Madonna ta’ Loreto
fuq id-dar, (riproduzzjoni tradizzjonali tad-Dar
Imqaddsa ta’ Loreto)
Din il-purçissjoni bdiet minn na˙a perifika
tal-parroçça u spiççat fil-misra˙ wiesa’ tal-parroçça
fejn imbag˙ad il-Madonna ta’ fuq id-Dar ©iet
imtellg˙a fuq pedestal g˙oli filwaqt li l-fidili bdew
ikantawlha innu lawretan u f’idejhom kellhom
fjakkli mixg˙ula. Bi skantament u qisu b’xi ˙a©a
ma©ika, imbag˙ad infeta˙ roΩun bi xbieha sabi˙a
tal-Madonna ta’ Loreto (bajda mhux sewda) li
tirrapreΩenta l-vara titulari ma˙duma f’Marsilja fissena
1865, u b’kitba bil-Malti “Sabi˙a b˙ax-xemx”
(Bella come il sole)
Wara beda n-nar artifiçjali u wkoll wirja
kurjuΩa ta’ karattru aeronautico ad unur lill-
Madonna ta’ Loreto, patruna ta’ l-ivja©©ar bl-ajru.
Dehru wkoll mudelli varji ta’ opri ta’ l-ajru mdendla
fl-g˙oli u jimxu bil-qawwa tan-nar artifiçjali
mixg˙ula bin-niçeç u jtiru b’ ˙effa b˙al vle©©e© flajru
minn na˙˙a g˙all-o˙ra tal-pjazza u
jisserpe©©jaw fuq ix-xbieha tal-Madonna.
Imbag˙ad is-Sibt u l-Óadd tal-festa mill-©did kien
hemm waqtiet o˙rajn kommoventi u ntensi ˙er©in
mill-qalb kbira tal-G˙ajnselmiΩi .
Radd ta’ ˙ajr sinçier inwassal lill-Arçipriet
Dun ÌuΩepp Zerafa u lill-komunita’ kollha
G˙ajnselmiΩa g˙all-wirja ta’ fidi u m˙abba li lkoll
g˙andhom lejn il-Madonnna ta’ Loreto !
Grazzi wkoll fuq kollox g˙ax din il-festa
sabi˙a ta’ G˙ajnsielem kull sena tqajjem interess
kbir f’Malta kollha u li g˙aliha tant fidili jmorru
mill-gΩira kollha u b’hekk qed tibqa’ tinΩamm ˙ajja
t-tifkira u l-qima lejn il-Ver©ni Lawretana.
Padre Marcello Montanari
Jekk g˙andkom bΩonn tordnaw xi bukkett jew arran©ament ta’ fjuri
friski jew artifiçjali, post wie˙ed g˙andkom iΩΩuru, The Garden
Spot, f’G˙ajnsielem. Issa ukoll tistg˙u ssibu g˙aΩla kbira ta’ ˙ut
tropikali u ˙ut tal-©ibja. U xi ng˙idu g˙al dawk li j˙obbu l-klieb?
Issa, g˙and the Garden Spot tista ssib The Pet Fashion Corner,
fejn hemm g˙aΩla vasta ta’ ©gieget, tops, ilbiesi u anke gearijiet tatteam
tal-futball prefert tieg˙ek. G˙alhekk ejja ha tlibbes il kelb
tieg˙ek bi ˙wejje© kuluriti u li jΩommuhom s˙an g˙ax-xhur taxxitwa.
U dan mhux kollox g˙aliex ma kull Lm 10 li tonfqu ting˙ataw
rigal b’xejn
Pjazza Madonna ta’ Loreto,
g˙ajnsielem, G˙awdex
Tel: 2155 5353 • Mob: 7920 8899
Website: www.propertyorbit.com

46
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
L-Esperjenza ta’ G˙ajnselmiΩ Ìewwa Loreto
Hija l-akbar xewqa ta’ kull wie˙ed minna. Lakbar
xewqa ta’ miljuni ta’ Insara madwar id-dinja.
Sa˙ansitra hija x-xewqa anke ta’ dawk li ma j˙addnux
l-fidi Nisranija. Hija x-xewqa tag˙na ilkoll, tag˙na l-
G˙ajnselmiΩi b’mod speçjali, illi f’xi mument matul
l-˙ajja tag˙na, nitilqu f’pellegrinag ‘il fuq minn art
twelidna, ‘l fuq mill-Belt Eterna ta’ Ruma, nitilg˙u ’l
fuq, fuq l-G˙olja taΩ-Ωejt u Ω-Ωebbu©, l-G˙olja ta’
Loreto, u hemm nid˙lu fid-Dar ta’ Ommna Marija,
fid-Dar ta’ Sidna Ìesu Kristu, fid-Dar fejn se˙˙ lakbar
mument fl-istorja umana, l-aktar mument
importanti fl-istorja tal-Knisja Kattolika, l-akbar
mument fl-Istorja tas-Salvazzjoni, l-mument ta’ l-
Inkarnazjoni, Alla li sar bniedem b˙alna, hemm
©ewwa id-Dar ta’ NaΩaret li llum hija d-Dar ta’ Loreto.
Dawn huma l-kliem li a˙na l-G˙ajnselmiΩi,
sena wara sena nisimg˙u u ma nixbg˙u qatt
nisimg˙u, waqt l-Festa Titulari tag˙na fil-funzjonijiet
u waqt l-Pontifikal Solenni ta’ nhar l-Festa. Huma
kliem li kont ilni nisma’ minn mindu kont g˙adni
daqsxejn ta’ tfajjel u allura mhix xi kumbinazzjoni
illi kull G˙ajnselmiΩ titwieled fi˙ xewqa kbira li xi
darba matul ˙ajtu jmur hemm, f’dan il-post Qaddis
u jarah b’g˙ajnej˙ u jmiss b’idejh dak li tkun
g˙allmitna Omma l-Knisja.
L-Festi Speçjali tas-sena li g˙addiet, flokkaΩΩjoni
tal-150 Sena mit-twaqqif tal-Parroçça
tag˙na, kienu g˙adhom kemm jintemmu. Fuq
su©©eriment ta’ s˙abi, dehrilna li dan kien l-a˙jar
mument sabiex nag˙mlu dan l-vja©© lejn it-Titular
tag˙na, lejn Loreto. Konna ilna nisimg˙u l-esperjenzi
ta’ ˙afna dwar kemm hu specjali li ΩΩur Loreto. Kollha
iΩda kienu jg˙idulek li trid tmur hemm biex tkun taf
x’jigifieri din l-esperjenza. Min-na˙a tag˙na konna ©a
stabbilixajna kuntatt tajjeb ˙afna ma’ Loreto. Loreto
u G˙ajnsielem ilhom igawdu minn kuntatti mill-qrib
g˙al g˙exieren ta’ snin. Fostna g˙al dawn l-Festi tassena
li g˙addiet kien hawn rappreΩentanza ta’ L-
Arçisqof u tad-Delegazjoni Pontifiçja tal-BaΩilika ta’
Loreto. Kif jixhed l-artiklu ta’ Padre Montanari, huma
kellhom esperjenza mill-aqwa tal-Festa tag˙na, u
g˙alhekk stidnuna sabiex matul s-sena nirreciprokaw
Ω-Ωjara tag˙hom billi a˙na nΩuru Loreto.
Konna group ta’ erbg˙a u kellu jkun Frar xxahar
li fih a˙na kellna nag˙mlu dan l-vja©©.
Ósiebna sabiex mag˙na nie˙du ˙afna tifkiriet millparroçça
tag˙na. Kif jikteb fl-artiklu tieg˙u, Padre
Montanari qal li dak li ra f’G˙ajnsielem ma kien ra˙
imkien aktar, u l-im˙abba kbira tag˙na l-
G˙ajnselmiΩi lejn Ommna Marija Lawretana hija
verament wa˙da speçjali. Min˙abba nuqqas ta’
transport dirett bejn Malta u r-re©jun ta’ Marche fl-
Italja, kellna noqg˙odu Ruma u nΩuru Loreto g˙al
jumejn il-vja©© bejn Ruma u Ancona (Loreto jag˙mel
parti mill-provinçja ta’ Ancona) kien wie˙ed twil
˙afna, iΩda kien wie˙ed pjaçevoli. Óadd minna ma
kien g˙amel dan l-vja©© qabel u g˙alhekk matul lvja©©
˙add minna ma kellu idea fejn konna qeg˙din.
IΩda donnu l-Italja g˙andhom xi sistema tal-mobile
phone g˙al kull re©jun jew belt, u g˙alhekk fuq lmobile
phone tag˙na kellna imarkat l-belt fejn konna
ninsabu. Kien dalam u g˙alhekk kien diffiçli tarah lambjent
ta’ barra. Fl-a˙˙ar iΩda tfaççat l-kelma
‘Ancona’ fuq l-mobiles tag˙na u g˙alhekk konna nafu
li wasalna, u Loreto jinsab fil-qrib.
Meta wasalna l-istazzjon sibna lil Padre
Montanari jistenniena u meta ltqajna mieg˙u kien
jidher sodisfatt ˙afna li rnexxielna nirreçiprokaw iΩ-
Ωjara li hu g˙amel ©ewwa r-ra˙al tag˙na. Kien
jonqosna vja©© ie˙or qasir bil-karrozza. Waqt li konna
g˙addejjin, quddiemna tfaççat g˙olja kbira. G˙all
bidu ma ndunajniex. Konna g˙ajjenin ˙afna u ter©a
dik l-lejla kien hemm ˙afna çpar. Imbag˙ad Padre
Montanari g˙amlilna sinjali u wriena b’subg˙ajh u
f’daqqa wa˙da hemm quddiema, b˙al meta konnha
narawha fil-˙olm tag˙na, minn ©oç-çpar tfaççat l-Belt
ta’ Loreto, bil-Koppla MajestuΩa u l-Kampnar
Monumentali tag˙ha. Imma tg˙id vera? Dak li konna
nisimg˙u fil-Festi tag˙na sa minn meta konna tfal,
vera jinsab quddiemna? Dak li a˙na ng˙idu u
niççelebraw b˙ala l-Padruna tag˙na u tar-ra˙al
tag˙na, vera qeg˙din narawha quddiemna? G˙al dan
kienet qeg˙dha tirreferi dik ‘is-Sinjura liebsa l-Abjad’
fid-dehra tag˙ha lil missierna An©lu Grech? G˙al
mument tintilef f’dawn l-˙afna ˙sibijiet u ˙add

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 47
minna ma qall kelma. Kellu jer©a jkun Montanari li
kiser s-skiet li waqa’ fil-karrozza, sabiex jikonferma
li verament ninsabu hemm, fuq l-G˙olja taΩ-Ωejt u
taΩ-Ωebu©, ninsabu hemm fuq l-G˙olja ta’ Loreto.
Il-BaΩilika kienet issa maluqa g˙ax kien tard
˙afna. Il-Belt kienet rieqda g˙ajr g˙al lukanda li
konna sejrin noqog˙du fija. Hemm huma laqg˙una
tajjeb ˙afna u sa˙ansitra ˙ejjew ikla g˙alina, avolja
kien tard. L-G˙ajnselmiΩi huma speçjali ˙afna
g˙alihom. G˙adhom jiftakru l-mumenti meta l-
Banda tar-Ra˙al tag˙na flimkien ma’ group sabi˙
kienu g˙amlu Ωjara ©ewwa Loreto aktar minn g˙axar
snin ilu. Min jaf kemm marru miljuni ta’ nies f’dawn
l-a˙˙ar g˙axar snin, kif g˙adhom jiftakru l-Banda
tag˙na u n-nies ta’ G˙ajnsielem? Wara l-ikla tlajna
fuq sabiex nistriehu g˙ax kien g˙oddu nofs il-lejl. Ilkamra
kienet eΩatt wara l-BaΩilika u g˙alhekk fta˙na
t-tieqa sabiex nammiraw dan it-Tempju majestuΩ.
Er©ajna bdejna nsaqsu lil xulxin jekk dan hux vera
jew le…u kwaΩi rqadna bit-tieqa miftu˙a.
Is-soltu nbatu ftit biex inqumu.
Lanqas irqadna bil-lejl a˙seb u ara filg˙odu.
Óadna l-kollazzjon, u malajr ˙rigna nduru
fil-Belt sabi˙a tag˙na. Tag˙na daqs kemm
G˙ajnsielem huwa r-Ra˙al tag˙na. U listess
b˙alma tara G˙ajnsielem, tarah fl-
Loreto, bl-ima©ini tal-Madonna Nera jew
tas-Santa Casa fuq kull bieb ta’ kull dar. Il-
˙ajja hemmhekk hija aktar trankwila, aktar
kajmana minn tag˙na u g˙alhekk dlonk inti
tistrieh u tag˙millek il-©urnata pjaçevoli.
Morna nfittxu lil Montanari sabiex ikun hu
li jdawwarna mal-BaΩilika. Sibnih fil-˙anut
tas-souvenirs biswit l-BaΩilika. D˙alna ©ol-
˙anut u sibna dak li xtaqna. Kull ˙aga li tista
timmagina isibha hemm bl-Imagini ta’
Ommna Marija Lawretana fuq kull o©©ett.
Ovjament ma g˙andniex xi ng˙idu. Kienu
˙afna mill-familjari u ˙bieb tag˙na li
talbuna n©ibulhom xi tifkira minn Loreto.
Iddeçidejna li l-ewwel nid˙lu fil-BaΩilika u fid-Dar
tal-Madonna. G˙alhekk tlabna lil Montanari sabiex
jehodna fil-BaΩilika. Mat-triq fil-kuridur iltqajna ma’
Padre Guiseppe Santarelli fejn dan malli semma li
konna minn G˙ajnsielem mal-ewwel sema’ l-festi
kbar li a˙na nag˙mlu ad unur il-Madonna ta’ Loreto.
D˙alna fil-BaΩilika, u hemm tiddomina ta˙t l-
Koppla kien hemm id-Dar tal-Madonna, miksija blifjen
ir˙am u dehbijiet, b’iskultura Rinaxximentali
mill-aqwa f’g˙amla ta’ palazz majestuΩ. Montanari
b˙al induna li jekk nid˙lu ©ewwa fiha ma konniex
˙a no˙or©u. G˙alhekk l-ewwel dawwrna mal-
BaΩilika, fejn spjegalna kull dettal, u kull opra ta’ larti.
F’BaΩilika daqshekk importanti fid-dinja u li ilha
ti©bed pellegrini g˙al aktar minn seba mitt sena,
tixraq li tkun mΩejjna b’arti ta’ l-aqwa artisti ta’ kull
Ωmien. Il-BaΩilika kienet l-ewwel Santwarju
Internazzjonali Marjan. Xiehda ta’ dan huma nnumru
ta’ artali u kappelli li nsibu madwar l-BaΩilika
u li kollha j©ibu xi pajjiΩ jew ie˙or. Dorna kull
kappella u kull artal, anka dak ma©©ur, u fl-a˙˙ar
kien wassal l-mument li nid˙lu fid-Dar. Qabel iΩda
dorna mad-Dar fejn rajna fid-dettal l-iskultura flir˙am
li juru diversi episodji li minnhom g˙addiet
din id-Dar fosthom iΩ-Ωwie© bejn Sant Anna u San
Gwakkin, it-Twelid tal-Madonna, it-Thabbira ta’ l-
An©lu, id-dehra ta’ l-An©lu fil-˙olm lil San ÌuΩepp,
iΩ-Ωwie© bejn San ÌuΩepp u l-Madonna, r-ritorn mill-
E©ittu, il-mewt ta’ San ÌuΩepp, l-Assunta u t-
Translazzjoni ta’ l-istess Dar minn NaΩaret g˙al
Loreto. L-iskultura hija fina ˙afna, b˙al li kieku
qeg˙da tispjegalek f’ liema dar inti bi ˙siebek tid˙ol.
Jispikkaw fl-art huma l-famuΩi Ωew© kanali illi
t˙affru biΩ-Ωmien tant kemm imxew nies
g˙arkubtejhom madwarha. Id-Dar fiha erba’ bibien,
parti minn çumnija u tieqa. Interesanti huwa l-fatt li
din it-tieqa hija l-istess tieqa li fiha deher l-An©lu
meta dan ˙abbar lil Marija. Fil-fatt l-iskultura fl-irham

48
li turi it-T˙abbira tinsab fuq l-faççatta fejn hemm din
it-tieqa, u li ti©i fuq it-tabernaklu ta’ l-artal ma©©ur.
D˙alna ©ewwa. Kien hemm kwiet u serenita
kbira. Nies kien hemm iΩda bla ma trid ma tag˙tix
kaΩ. Tiffissa biss fuq l-istatwa grazjuΩa tal-Madonna
Nera li tinsab fuq l-artal. Bdejna mmellsu l-˙itan ta’
lewn ˙amrani. G˙al kuntrarju ta’ barra, ©ewwa huwa
sempliçi ˙afna. Il-Lawretani ˙allew id-Dar fi stat
ori©inali tag˙ha sa minn meta l-Appostli, wara tlug˙
is-sema ta’ Marija, ikkonvertew id-Dar tag˙ha fi
Knisja. Fi skiet tlabna g˙all-familji, ˙bieb u g˙ar-ra˙al
tag˙na. Po©©ejna fuq l-artal, ta˙t il-Madonna Nera,
inkwadru ta’ l-istatwa titulari tag˙na. In-Nies b˙al
©iethom l-kurΩita u ©ew jaraw x’a˙na nag˙mlu.
Indunaw iΩda li din kienet xbieha o˙ra ta’ l-Omm
tag˙na u flimkien komplejna nitolbu. Kien hemm
numru ta’ morda u xi tfal li ma marrux hemm biex
jaraw biss, iΩda sabiex jaqilg˙u xi grazzja partikolari.
Din hija l-akbar Relikwija Marjana u g˙alhekk mhux
ta’ b’ xejn li ti©bed ˙afna nies minn madwar id-dinja.
F’dak l-kwiet ma tindunax li jkunu g˙addew lisba˙
sag˙tejn, u hekk ©ara lilna. Il-˙in kien kontra
tag˙na u g˙alhekk bdejna na˙sbu biex nitilqu. U ©ejna
minn daqshekk bog˙od, ©a wasal l-˙in li no˙or©u? U
t˙oss b˙al kalamita li ter©a ti©bdek ˙alli tag˙ti dik la˙˙ar
titwila lejn id-Dar fejn g˙exet l-Familja Sagra.
Min jaf ner©ax narah? Min jaf ikollix ix-xorti ner©a’
nkun hemm? U ter©a taqbdek it-tentazzjoni sabiex
ter©a tid˙ol. Ma nafx kemm -il darba d˙alt u er©ajt
˙ri©t. Fl-a˙˙ar kelli verament no˙ro© u dik l-a˙˙ar
darba li rajt dawk l-˙itan huwa l-aqwa mument ta’
˙ajti. Wara li attendejna g˙al quddiesa fl-artal ma©©ur,
˙ri©na mill-BaΩilika.Kellna suppost laqg˙a ma’ l-
Arçisqof ta’ Loreto Mons. Danzi, illi iΩda kellhom
je˙duh l-isptar g˙al xi testijiet. Minflok iltqajna ma’ lassitent
tieg˙u fejn dan irringrazjana talli konna
ospitajna d-delegazjoni ta’ Loreto fil-festa li g˙addiet.
Huwa rregalana b’midalja ta’ tifkira li l-Arçisqof kien
˙ejja g˙alina. A˙na min na˙a tag˙na offrejnielu
bizzilla tradizzjonali Maltija, nkawdru tal-Madonna
ta’ Loreto meqjum fil-parroçça tag˙na, kif ukoll diversi
CDs tal-Banda tag˙na u xi affarijiet o˙ra. Órigna u
b’©irja morna fil-˙anut tas-souvenirs. Bejnietna l-
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
erbg˙a xtrajna ˙a©a min kull ˙a©a li kien hemm. Ma
na˙sibx li xi darba qatt kien hemm min xtara daqshekk
minn hemmhekk. Minn Ωjut u nbejjed sa kuruni tar-
RuΩarju, key chains, biros, kotba u statwi u ˙afna
affarijiet o˙ra. Wara li lestejna u konna qeg˙din nieklu,
ftakart li kien g˙ad fadali xi affarijiet x’nixtri. G˙alhekk
˙allejt lil s˙abi u mort, iΩda dak l-˙anut kien g˙alaq.
Kelli nsib ˙anut ie˙or, li ma tantx kienet xi problema
g˙ax hemmhekk hemm ˙afna ˙wienet tas-souvenirs.
Malli d˙alt, tal-˙anut induna li kont barrani u staqsieni
minn fejn kont. Qatlu li jien Malti, u x’˙in sema li jien
Malti ma tag˙nix chance inkompli g˙ax mill-ewwel
induna li jien minn G˙ajnsielem. Beda jsemmili l-Festa
kbira li a˙na nag˙mlu ta’ kull sena lil Madonna ta’
Loreto, u li kienet xewqa kbira tieg˙u li xi darba ji©i
g˙al festa tag˙na u li qatt ma kellu l-opportunita
min˙abba l-˙afna xog˙ol li jkun hemm f’Loreto matul
iΩ-Ωmien li a˙na niççelebraw l-Festa. Weg˙dni iΩda li
xi darba ji©i.
Kien issa wara nofs in-nhar u fil-˙amsa kellna
nkunu fi triqtna lura lejn Ruma. Konna ©a lestejna laffarijiet
minn filg˙odu, g˙alhekk malli re©a ©ie
Montanari g˙alina, konna ©a lesti. Montanari kellu
jwassalna lura lejn l-istazzjon. Waqt li konna filkarrozza,
kif xieraq daqqejna l-Viva x-Xemx. Bqajna
n˙arsu lura lejn Loreto sakemm tatna l-viΩta, sakemm
inΩilna min fuq l-G˙olja g˙al gol-wied, sakemm il-
BaΩilika n˙biet wara ç-çpar u ma rajnihiex aktar. U
wara esperjenza b˙al din, huma l-memorji li jibqg˙u.
U dak li kienu jg˙idu lilna, ng˙idu lilkom: trid tkun
hemm biex tkun taf x’jigifieri din l-esperjenza.
G˙ajnselmiΩ f’Loreto huwa G˙ajnselmiΩ
f’PajjiΩu, fil-Belt tieg˙u, fid-Dar tieg˙u. G˙andna ddmir
b˙ala kommunita illi nsa˙˙u r-rabtiet tajba illi
©a g˙andna ma din l-Belt Qaddisa. Huwa dmir tag˙na
li nΩuru din l-Belt, nintrabtu mag˙ha. Din hija l-Belt
li tatna l-identita tag˙na, li weldet lir-Ra˙al tag˙na.
G˙ajnselmiΩ g˙andu d-dmir issib l-opportunita
sabiex iΩΩur lil din l-Belt, iΩur l-BaΩilika u jid˙ol fid-
Dar, fix-Xemx kif ilkoll nsejjhulha. J’alla l-esperjenza
tag˙na lkoll li Ωorna lil din l-Belt tkun ta’ eΩempju
sabiex inkomplu nintrabtu spiritwalment u b’mod
kommunitarju ma’ Loreto, il-Belt tag˙na ilkoll.
Elvin Tabone

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 49

50
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 51

52
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 53
Talb u Tif˙ir
Lil Sidtna Marija Ver©ni
Omm Alla u Ommna
Meqjuma fid-Dar tag˙ha ©ewwa Loreto
B’fidi mqaddsa u b’qalbna t˙e©©e©
Biex nist˙ajlu li ©a wasalna
Hemm f’ Loreto u fl-eg˙ΩeΩ Dar
Bl-ikbar qima diga’ d˙alna.
Biex i˙ollu l-weg˙diet tag˙hom
G˙alkemm jag˙mlu tbatijiet
Hawn l-Insara kull waqt ji©u
Sa mill-ibg˙ad artijiet.
Omm int t’Alla, ˙anina Ommna
Ìewwa Darek Marija ilqg˙ana
B˙al uliedek mieg˙ek Ωommna
Uri l-˙lewwa tieg˙ek mag˙na.
A˙na n©arbu l-akbar g˙axqa
Fid-Dar tieg˙ek o Marija
G˙ax hawn kollox ifakkarna
Kemm ©ejt mn’Alla img˙ollija.
G˙ax din hija dik d-Dar
Fejn ©a se˙˙u l-g˙e©ubijiet
Minn ta’ l-akbar ˙niena ta’ Alla
Meta jifdi lilna ried.
Omm int t’Alla, ˙anina Ommna…
Iva d-Dar dina kienet
Fejn Ìwakkinu kien ig˙ix m’Anna
Oh xi ©miel minn ta’ qdusija
Fiha mmela nsibu g˙andna!
Ûew©t iqlub kienu, iΩda qalb wa˙da
M’Alla dejjem marbutin;
Fuq din l-mera jekk ing˙ixu
G˙andna nsiru qaddisin
Omm int t’Alla, ˙anina Ommna…
Hawn deher il-kbir g˙a©eb
Meta mnissla ©ejt, Marija
U ma˙luqa kollok safja
Minn ta’ Adam ˙ielsa mill-˙tija
Hawn bil-qalb mieg˙ek nifir˙u
G˙al dal-©miel l’hu tieg˙ek biss
B˙al ma˙tura Omm minn t’Alla
Xieraq kien lilek imiss.
Omm int t’Alla, ˙anina Ommna…
Minn hawn fe©© dak il-ferh
Illi henna s-sema u l-art
Fit-twelid tieg˙ek, Marija
G˙ax is-sa˙˙a bih ˙abbart.
Resqu l-An©li qtajja qtajja,
Fer˙anin lilek iΩuru
A˙na mag˙hom img˙axqin
Minn ta’ qalbna l-hena nuru
Omm int t’Alla, ˙anina Ommna…
Hawn l-Arkan©lu Gabrieli
Lilek deher u ©ab il-bxara
Li mill-Iben tal-kbir Alla
Biex tkun Ommu ©ejt mo˙tara.
Fik inkarna l-Iben t’Alla
Il-kunsens mall’ inti tajt:
Hekk sirt Omm ta’ l-akbar g˙a©eb
Xebba kont u xebba bqajt.
Omm int t’Alla, ˙anina Ommna…
Ma’ l-g˙arus tieg˙ek ÌuΩeppi,
Flimkien m’Ibnek Ìesù Sidna
F’din id-Dar g˙ammart Marija
Fiha kollu n©abar ©idna.
Dawl ix-Xemx u dawl l-Qamar,
Lil din id-Dar imlew bid-dija
Dar b˙al din fejn insibu
Bil-©miel g˙anja tal-qdusija?
Omm int t’Alla, ˙anina Ommna…
Minn ©o NaΩaret g˙al Dalmazja
Minn Dalmazja bl-g˙e©ubijiet
Fuq il-©wiena˙ minn ta’ l-An©li
Din id-Dar f’Loreto ©iet.
L-g˙e©ubijiet mhux biss tal-Óniena,
IΩda wkoll tas-setg˙a tieg˙u
Hawn fisser il-Kbir Alla
Sabiex qalbna norbtu mieg˙u.
Omm int t’Alla, ˙anina Ommna…
G˙ajn tas-Sliem nfet˙et
Saret xmara, ba˙ar ta’ kull ©id
Kull min fiha ji©i jitlob
Jaqla minn Alla kull ma jrid.
Hekk immela nqawwu l-fidi
Bl-akbar ˙rara minn tal-qalb
Fid-Dar tag˙ha l-Ommna nitolbu
G˙ax mismug˙a hawn ji©i t-talb.
Omm int t’Alla, hanina Ommna…

54
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
IT-TÓABBIRA TA’ MARIJA
MUDELL TA’ KULL SEJÓA
Fl-ewwel misteru tal-Fer˙ in©ibu quddiem
g˙ajnejna lill-An©lu Gabriel i˙abbar lil Marija li
kellha ssir Omm Alla. Minn din il-©rajja nistg˙u
nisiltu xi tag˙lim fuq is-sej˙a tal-bniedem.
1. Alla jsejja˙ lil kull bniedem: Kull darba li
titwieled tarbija din hija grazzja ta’ Alla. La darba
din il-persuna tkun ©iet fid-dinja Alla g˙andu
pjan partikulari g˙aliha. Din tissejja˙ vokazzjoni.
Infatti kull bniedem huwa msejja˙ biex jaqdi lill-
˙allieq permezz ta’ l-istat tal-˙ajja li Alla jkun
sejja˙lu g˙alih. Huwa Alla li jsejja˙ u l-bniedem
li jwie©eb. Infatti Marija ma kelliex f’mo˙˙ha li
xi darba g˙ad issir Omm Alla iΩda Alla sej˙ilha
g˙al dan l-istat hekk g˙oli.
2. Alla jag˙ti l-mezzi: Kull darba li Alla jsejja˙ lil
xi ˙add g˙al xi biçça xog˙ol jag˙tih l-g˙ajnuna
me˙tie©a. Óadd ma jista’ jirra©una li Alla jridu
jag˙mel xi biçça xog˙ol jekk dan ma jkunx jista’
jag˙milha. Mit-t˙abbira ta’ l-an©lu naraw li Alla
kien di©a’ ˙ejjiha tant li sej˙ilha: “Sliem g˙alik,
ja mimlija bil-grazzja” (Lq 1, 28).
3. Alla jrid li l-bniedem jobdi: Infatti meta
Alla bag˙at lill-an©lu Gabriel ried l-‘Iva’ ta’
Marija. Santu Wistin jg˙idilna li: “Alla li ˙alqek
ming˙ajrek ma jsalvakx ming˙ajrek. Marija meta
semg˙et l-istedina ta’ l-an©lu obdiet filwaqt li
qalet: “Hawn hi l-qaddejja tal-Mulej; ikunli
skond kelmtek” (Lq 1, 38).
4. L-istat tal-˙ajja ma huwiex xi ˙a©a talbniedem:
Liema stat ta’ ˙ajja j˙addan il-bniedem
ma hijiex xi deçiΩjoni tieg˙u biss. Huwa Alla li
jag˙Ωilulu u huwa jwie©eb. Qatt ma g˙andna
na˙sbu li l-bniedem meta jiddeçiedi x’ser
jag˙mel b’˙ajtu jkun qisu f’supermarket u jixtri
dak li jkun jidhirlu huwa. Il-bniedem biex ikun
fit-triq it-tajba jrid jara x’irid minnu Alla.
5. Mhux kull ˙a©a tajba li jo˙lom biha lbniedem
hija l-itjeb: Infatti Marija wieg˙det
lil Alla li tg˙ix il-˙ajja ta’ Ver©inità iΩda l-pjan ta’
Alla kien li tag˙ti lil Ìesù lid-dinja permezz ta’
l-Ispirtu s-Santu. Dan kien jitlob sagrifiççju.
G˙alkemm kienet xi ˙a©a mill-aktar nobbli
madankollu ma kienx skond il-pjanijiet tag˙ha.
6. Il-bniedem irid ikun disponibbli biex jisma’
lil Alla: Fit-t˙abbira ta’ l-an©lu naraw kemm
Marija kienet pronta biex tisma’ lill-an©lu.
Tkellmet mieg˙u, uriet it-t˙assib tag˙ha u tatu
l-‘Iva’ tag˙ha. L-istess irridu nag˙mlu a˙na.
Irridu no˙olqu spirtu ta’ talb fejn ma n˙allux ilmonotonija
u l-˙sejjes tal-˙ajja jaljenawna minn
Alla.
7. Hemm bΩonn ta’ dixxerniment: Mhux kull ma
jitwebbel bih il-bniedem huwa ©ej minn Alla.
Jista’ jkun ©ej min-natura jew mix-xitan.
G˙alhekk hemm bΩonn li l-bniedem jag˙Ωel
b’çerta responsabbiltà filwaqt li jg˙arbel sewwa
xi jrid minnu Alla. Li wie˙ed jistaqsi ma jfissirx
dubju, lanqas irresponsabiltà. Dan narawh
f’Marija. Meta l-an©lu qalilha li kienet ser tnissel
iben ming˙ajr ind˙il ta’ ra©el Marija qaltlu: “Kif
jista’ jkun dan, la jien ma nag˙rafx ra©el” (Lq 1,
34). It-tradizzjoni nisranija ma tarax dubju f’li
wie˙ed jistaqsi anzi g˙aqal.
8. Kull sej˙a titlob fidi: Marija meta l-“iva’ tag˙ha
lill-an©lu, g˙amlet dan bi spirtu ta’ fidi. Ma
qag˙ditx ittella’ u tniΩΩel iΩda emmnet li dak li
sej˙ilha kien ser jag˙tiha l-g˙ajnuna me˙tie©a
biex taqdi d-doveri li kienet die˙la g˙alihom.
9. Is-sej˙a titlob umiltà: Marija kienet umli u
malajr qalet “Iva”. Mill-banda l-o˙ra jekk ilbniedem
ikun supperv, mo˙˙u huwa li jissodisfa
lilu nnifsu u jwettaq il-pjanijiet ta’ mo˙˙u.
10. Li l-aqwa ©id li jista’ jag˙mel il-bniedem
huwa li jwie©eb g˙as-sej˙a ta’ Alla: Meta lbniedem
iwettaq il-missjoni tieg˙u skond il-pjan
ta’ Alla, ikun qieg˙ed jag˙mel ©id daqs l-aqwa
qaddisin. Ma huwiex importanti kemm i˙alli
riΩultati tan©ibbli jew kemm huwa popolari. Limportanti
li wie˙ed jaqdi l-pjan ta’ Alla. Dan
narawh çar mill-˙ajja tal-Ver©ni Marija. G˙exet
˙ajja mo˙bija imma g˙ax g˙amlet ir-rieda ta’
Alla, ˙are© l-aqwa ©id possibbli; ji©ifieri li ©ie
Ìesù fid-dinja, miet u rxoxta.
11. Nirrikorru g˙and Marija: Biex l-g˙aΩliet li
nag˙mlu jkunu skond ix-xewqa ta’ Alla hemm
bΩonn li nitolbu. Nirrikorru g˙and Marija li hija
xempju ta’ kull sej˙a u g˙aΩla. U kif hija nda˙let
fit-tie© ta’ Kana tinda˙al g˙alina quddiem Alla
sabiex l-g˙aΩliet tag˙na jkunu i) skond il-qalb
ta’ Alla; ii) g˙all-©id tag˙na nfusna u talproxxmu;
iii) ˙ielsa minn kull egoiΩmu.
12. Nitolbuha l-perseveranza: Huwa importanti
li nibdew xi ˙a©a tajba iΩda rridu nipperseveraw
fiha. Marija obdiet is-sej˙a ta’ Alla permezz ta’ lan©lu
u baqg˙et timmatura fil-fidi sakemm
waslet biex tati b˙ala sagrifiççju g˙ad-dnub taddinja,
lill-istess Ìesù fuq il-Kalvarju.

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 55
L-EQDEM TALBA LILL-MADONNA
Siltiet imsejsa fuq artiklu ta’ Dun Mario Saliba
Sa miΩ-Ωminijiet l-iktar bikrija tal-KristjaneΩmu
jidher çar li l-insara dejjem ˙abbew lil Marija u
tawha qima u talbu ˙erqana l-protezzjoni
tag˙ha. Xhieda ta’ dan huma l-kitbiet ta’ awturi
kristjani sa mit-tieni seklu W.K., (mis-sena 100
sas-sena 200), dan juri li l-kult nisrani lejn
Marija kien ©a jeΩisti fl-ewwel 100 sena wara lmewt
ta’ San Ìwann l-Evan©elista li kien la˙˙ar
Apostlu li miet.
Xhieda kbira ta’ dan li qed ng˙idu jag˙atuhilna
l-kitbiet ta’ Sant‘Injazju, Isqof martri ta’
Antijokja (+107) li jikkonsistu f’ittri li huwa
bag˙at lil diversi nsara u miktuba wara l-mewt
ta’ l-Evan©elista San Ìwann.
Billi l-insara jemmnu bis-s˙i˙ fil-Protezzjoni
tal-Ver©ni u Mbierka Marija ma setg˙ax jonqos
li huma ma jsawrux diversi talb ta’ tif˙ir lil
Omm Alla, Marija Santissima. Minn fost tant
talbiet li nkitbu maΩ-Ωminijiet lil Marija
Santissima is-‘’Sub tuum praesidium’’ li bil-malti
ng˙idu ‘’ta˙t il-˙arsien tieg˙ek’’ l-antifona “ Sub
tuum praesidium” hija kkunsidrata sal-lum
b˙ala l-eqdem talba marjana. U t-talba hija din:
Ta˙t il-˙arsien tieg˙ek niskennu
Omm qaddisa ta’ Alla
La twarrabx minn quddiemek it-talb
Li nag˙mlulek fi ˙ti©ijietna
E˙lisna dejjem minn kull ti©rib
O Ver©ni glorjuΩa u mbierka.
Din l-antifonali waslet sa Ωminijietna, instabet
fl-E©ittu fl-1917 u fl-istorja tal-marjolo©ija, din
it-talba g˙andha valur u importanza
fondamentali min˙abba r-rikkezza kbira talkontenut
teolo©iku tag˙ha .
Biex nag˙laq dan l-artikulett sa ninqeda blistess
kliem ta’ l-awtur Dun Mario Saliba, fuq
imsemmi “It-talba Sub tuum praesidium ittwemmin
fil-kobor, fil-qdusija, u flinterçessjoni
ta’ Marija kien preΩenti fil-Knisja
sa mill-ewwel Ωminijiet tag˙ha. Sa mill-ewwel
Ωmien tal-KristjaneΩmu, l-insara resqu lejn
Marija biex ifa˙˙ruha g˙al dak kollu li g˙amel
mag˙ha l-Mulej.
Fuq kollox, din it-talba tindika wkoll biç-çar li
lejha resqu l-insara sa mill-ewwel Ωminijiet biex
jitolbu s-sokkors tag˙ha fiΩ-Ωminijiet
imwieg˙ra ta’ ti©rib g˙alihom u g˙all-fidi
tag˙hom”.
Fuq l-eΩempju u t-twemmin tag˙hom
inkomplu nag˙mlu a˙na wkoll b˙alhom ˙alli
nissa˙˙u fil-fidi, fl-im˙abba u fit-tama, biex bilprotezzjoni
tal-Ver©ni Marija, il-G˙ajnuna ta’
l-insara, a˙na wkoll no˙or©u rebbie˙a fuq lg˙edewwa
ta’ ru˙na. Marija Lawretana itlob
g˙alina.
D.K.C.

56
The House at Loreto:
God’s Resting Place?
“I have consecrated this temple. . . I confer
my name upon it for ever, and my eyes and my
heart shall be there always.” (The New American
Bible 1 Kings 9:3)
These words were spoken by God to
Solomon in a dream after the building and
dedication of the temple in Jerusalem. King David
desired to build a temple for God, the Lord of
Israel, in
thanksgiving for
his great successes
in war and for
establishing his
vast kingdom. Yet,
God told David
that it would be
his son Solomon
who would fulfIll
his wish.
T h e
building of the
temple in
Jerusalem was a
milestone in the
history of the
Jewish people.
The temple in
Jerusalem
symbolized the
fulfillment of
God’s promise to give the Promise Land to His
people. God had talked to Abraham and promised
that God would create a people for Himself
through his descendants. Through Moses God
made a covenant with Abraham’s descendants that
they would be His people and that He would be
their only God. As a sign of this covenant God
ordered Moses to build a tent where He could
dwell amongst His people. God wanted to be
involved and in touch with his people, guiding,
sustaining, loving and protecting them. The tent
was the sacred place where the Jewish people could
meet God, praise Him, offer Him sacrifices and ask
for His assistance. After many years wandering in
the desert they entered the Promise Land. Under
their king David they established a vast kingdom
taking into their possession the land that God has
promised them through Abraham.
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
After building the temple in Jerusalem God
did no longer dwell in a tent, but in a permanent
house of stone and wood lavishly decorated with
gold and meticulously maintained by the priests
and Levites. All this was a great symbol of God’s
faithfulness and closeness to His people. There
were no other people whose God was so near to
them, protecting and guiding them.
G o d ’ s
nearness to His
people took
another turn
after the
destruction of
the temple built
by Solomon.
God did not give
up His
faithfulness.
Neither did God
relinquish His
love for His
people. God still
wanted to be
close to His
people. God
decided to dwell
among them no
longer living in a
tent or a temple,
but in a human
body just like our own. “And the Word became
flesh and made his dwelling among us” (In 1:14).
For us Christians the incarnation of our Lord
Jesus Christ is the ultimate and absolute expression
of God’s wish to dwell among us. There is no better
way to express one’s love for others, than to
accompany them on the journey of life: to be there
for them in good and bad times; to share with them
the laughs and tears of life; to empathise and argue
with them; to show them and walk with them the
path that leads to true happiness. Jesus did this and
much more. He gave His life for us accepting death,
death on the cross. Yet, God raised Him up on the
third day and seated Him on God’s right hand.
To maintain His intimacy with us Jesus sent
us the Holy Spirit. In baptism we received the Holy
Spirit who unites us with Jesus Christ and through
Him with God the Father.

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 57
Through the Holy Spirit God adopts us as His own
sons and daughters and forms us into the mystical
body of Christ, the Church. We are in communion
with God and consequently with one another.
Hence, God dwells in our Christian community as
well as in each and every one of us who were
baptised in Christ. God does no longer dwell in a
tent, temple or a human body. God now dwells in
us and amongst us. The words God had spoken to
Solomon apply to us. For through the Holy Spirit
God has consecrated us for Himself and made us
holy. He conferred His name upon us for ever and
His eyes and heart shall always be upon us.
The feast of Our Lady of Loreto wants to alert
us to this powerful bond that exists between God
and us. God does not dwell only in heaven, but
also here on earth. He dwelt amongst us and
remains with us forever. He is always at our side
accompanying us throughout our journey of life.
Our Lady of Loreto wants us to have the pleasure
of knowing that Our God wants to be involved and
in touch with us, guiding, sustaining, loving and
protecting us always.
Our Lady of Loreto, pray for us.
Rev. Emanuel Magro

58
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
Il-Bidu u Storja ta’ 140 Sena.
Jikteb Rudolph Cauchi
Li G˙ajnsielem hu ddedikat lil Ommna Marija ta’
Loreto m’huwiex sempliciment xi kumbinazzjoni. L-istorja
˙elwa li nsibu fil- “Miscellenea Notitiarum Pro Archivio Parlis
Ecclesion Pogi Hain Salem Subanno 1856”, miktub millewwel
Kappillan Dun Anton Cauchi, insibu li f’dawn iΩ-
Ωminijiet, çertu An©lu Grech waqt li kien qed jisqi l-bhejjem
tieg˙u mill-g˙ajn li kien hawn f’dawn l-in˙awi kellu dehra
majestuΩa ta’ Mara tiddi x-xemx u talbitu jwaqqfilha statwa
tag˙ha ta˙t it-titlu ta’ Loreto. Hekk fer˙anin b’din il-©rajja,
An©lu u n-nies tal-madwar ordnaw statwa u f’qasir Ωmien
qeg˙duha fil-post indikat mill-Madonna.
Dan kien kollox. Ìara mijiet ta’ snin ilu, g˙al habta
tal-bidu tas-seklu 18. L-Istatwa li g˙adha teΩisti sal-lum
f’kundizzjoni tajba ˙afna ©ewwa l-knisja l-©dida fuq l-artal
tal-lemin hija x-xhieda ta dan kollu. MaΩ-Ωmien flok in-niçça
nbniet knisja u g˙al wa˙da nbniet anke t-tieni knisja. Kollox
iddedikat lill-Madonna ta’ Loreto. Din hi x-xhieda ta’ kemm
il-poplu t’G˙ajnsielem minn dejjem ˙abba lill Madonna, ta’
kemm dak li g˙amel, g˙amlu mill-qalb lejn il-Madonna, tall
r-ra˙al li bena iddedikah kollu kemm hu lejn il-Madonna.
Ringrazzjament lejn il-Madonna g˙aliex g˙aΩlet dawn lin˙awi
sabiex jitfakkar dan it-titlu, g˙aliex riedet lilna u a˙na
obdejnieha.
IΩda l-Madonna riedet aktar. Fl-1865 g˙al darba o˙ra
re©g˙et faqqet f’G˙awdex l-marda tal-kolera. G˙ajnsielem,
l-ewwel ra˙al li ssib ta’ din il-gΩira hekk kif taqbad il-port ta’
l-Im©arr ig˙addi l-kummerç kollu tal-gΩira minn ©o fih. Barra
minn hekk kienu bosta dawk mir-ra˙al li kienu ja˙dmu ©oxxatt
biex jaqilg˙u l-g˙ixien ta’ kuljum. Il-marda tferxet sewwa
mal-gΩira kollha u l-Isqof Butti©ie© ordna sabiex statwi ta’
devozzjoni ji©u esposti g˙all-qima ta’ kul˙add sabiex
G˙awdex je˙les minn dan il-gwaj.
G˙ajnsielem kien ilu biss 10 snin iservi b˙ala Parroçça
u peress li statwa titulari ma kienx g˙ad hawn il-poplu talab
u g˙amel weg˙da lill-Madonna li jekk jin˙elsu minn din ilmarda,
kienu ser jag˙mlu statwa biex isservi ta’ titular lej il-
Madonna talli waqfet mag˙hom. U hekk kien. Il-marda
la˙qet 554 minn madwar G˙awdex u 256 mietu.
F’G˙ajnsielem biss ma ntlaqat ˙add u minnufih ©iet ordnata
statwa ming˙and id-ditta Gallard & Fils ta’ Marsilja u f’anqas
minn sena fl-14 ta’ Ottubru, 1866 din l-istatwa (exvoto) ©iet
imbierka hawn fostna minn Dun Gejtanu Bondi, kanonku
tal-Katidral ta’ G˙awdex u l-kappilan t’G˙ajnsielm Dun
Mikielan© Refalo.
Tajjeb li ng˙idu li l-istatwa kient xi ftit anqas rikka
minn kif nafuha llum. G˙alkemm minn dejjem kient kulur
id-deheb, il-libsa kienet lixxa, l-an©li kienu xi ftit l-isfel u s˙aba
ta˙t ri©lejja ma kellhiex.
Kien fl-1920, ta˙t idejn il-Kappillan Mizzi li b’g˙aqal
kbir ©ie ikkuntatjat Wistin Camilleri, Ωag˙Ωug˙ ta’ 35 sena li
b’seng˙a kbira biddel l-istatwa tal-Madonna ta’ Loreto g˙al
dik li nafuha llum. B’g˙aqal kbir Wistin sgraffja f’ basso rilievo
l-libsa tal-Madonna, tal-Bambin u ta’ l-an©li b’disinni rikki,
g˙olliha fuq s˙aba, biddlilha l-kuruna ta’ rasha u taha dik iddehra
ta’ maesta kollha li jixirqilha. Ûejjinha bl-aqwa arti l- laqwa
artist kapaçi jo˙loq, g˙olliha fuq id-dinjita kollha tag˙ha
u tana statwa li m’hemmx kelma o˙ra li to˙ro© minn fomm
kull min i˙ares lejha ˙lief ‘kemm hi sabi˙a!’
Statwa ta’ mara liebsa x-xemx bil-©miel kollu fuqha,
re©ina nkurunata u mg˙onija b’deheb leqqien. Omm id-dinja
kollha ΩΩomm lil binha Ìesù f’idejha x-xellugija u fl-o˙ra
iΩΩomm ix-xettru li jixirqilha kull re©ina b˙ala patruna ta’
kul˙add. Ìesù tarbija b’idu l-leminija jurina lil Ommu u blo˙ra
qed jag˙tihielna b˙al ma g˙amel fl-a˙˙ar mumenti ta’
˙ajtu fuq is-salib. U fuq kull na˙a tal-Madonna nsibu Ωew©t
an©li bil-©miel kollu mag˙hom, wie˙ed iΩomm simboli taddar
çkejkna ta’ Marija u l-ie˙or iΩomm parçmina bil-pjanta ta
kif inhi mqassma d-dar.
B˙al kull statwa o˙ra l-Madonna maΩ-Ωminijiet kellha
bΩonn il-manutenzjoni tag˙ha u fl-2004 ©iet irrestawrata mill-
©did minn ulied Wistin, fejn re©g˙u tawna dak li g˙amel
missierhom mag˙na.
Illum 2006, qed infakkru l-140 sena ta’ kemm ilha
fostna l-istatwa ta-Madonna ta’ Loreto. Matul dawn is-snin
kollha kienu bosta dawk li bkew f’ri©lejn il-Madonna u
qalg˙u grazzji kbar minn g˙andha. F’dawn il-140 sena lpoplu
kollu t’G˙ajnsielem irringrazzja lill-Madonna ta’ kemm
g˙amlet mag˙na, ta’ kemm ˙elset ir-ra˙al minn gwaj b˙al
dak inhar ta’ gwerra u b˙ala weg˙da ˙adha ©ol-knisja talkunçizzjoni
©ewwa l-Qala. Talab quddiemha u minn
sempliçiment niçça l-poplu t’G˙ajnsielem g˙amel monument
˙aj lil Marija Re©ina ta˙t it-titlu glorjuΩ ta’ Loreto fejn tinsab
ivverenata g˙all-qima tal-fidili kollha tag˙ha.
Grazzi Madonna, grazzi ta‘ kemm te˙lisna minn
disgrazzji u ta’ kemm il darba ˙assejna b’qawwa kbira lpresenza
tieg˙ek fostna. Ta’ kemm -il darba pprote©©ejt lilna
wliedek minn dak kollu li we©©ag˙na u a˙na sibna s-sabar
kollu tag˙na fik.

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 59
Debono Bakery
& Pizzeria
Tel: 2155 2520
Mob: 9982 3695
99229091
TA MIEMA
The Discount Super Market
since 1927 — Still going strong
Lowest Prices For Your Daily Needs
portelli print
Mgarr Gozo
p r i n t
Jawguraw il-Festa t-Tajba
lil G˙ajnselmiΩi kollha
40, riq T ta Said, , Nadur Gœawdex
Tel/Fax: 2155 8232
e-mail: portelliprint@gmail.com

60
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
G˙ajnsielem fl-img˙oddi u llum
Li kieku kellhom jer©g˙u ji©u dawk l-
G˙ajnselmiΩi li fl-img˙oddi kienu jg˙ixu f’dan
ir-ra˙al sabi˙ tag˙na u jer©©˙u jserrpu mattoroq
tag˙na, Ωgur li kienu j˙ossuhom qishom
qeg˙din f’post ©did. Dan g˙aliex, b˙alma ji©ri
kullimkien matul iΩ-Ωmien kollox jinbidel u
hekk ©ara wkoll f’G˙ajnsielem. Infet˙u toroq
©odda, twaqqg˙u djar qodma u tela’ ˙afna bini
©did. Ir-ra˙al tag˙na huwa sabi˙ kif inhu llum
imma b’daqshekk ma nistg˙ux ng˙idu li flimg˙oddi
ma kellux is-seher tieg˙u ukoll.
Nistg˙u ng˙idu li fost l-akbar bidliet li saru
matul iΩ-Ωmien kienu propju fil-qalba tar-ra˙al
fejn nibtu l-erg˙uq ta’ l-istorja ta’ G˙ajnsielem.
Dan il-post huwa wied ir-Rajjes li jg˙addi minn
nofs ir-ra˙al tag˙na. Illum fuq dan il-wied
hemm triq kbira u wiesa b’bini ©did fuq iΩ-
Ωewg na˙at. Hemm ukoll il-Pjazza tad-Dehra,
pjazza mill-isba˙, b’monument u Fontana li
ji©bdu l-attenzjoni tat-turisti li jg˙addu minn
hemm. Hemm ukoll ‘playing-field’, fejn ˙afna
tfal isibu il-gost tag˙hom. IΩda daqs ˙amsin
sena ilu, dan il-post kien totalment differenti.
Flok dik it-triq wiesg˙a li hemm illum, kien
hemm wied b’si©ar kbar taç-çawsli u tat-tut,
im˙awlin ringiela wa˙da ˙dejn l-o˙ra fuq iΩ-
Ωewg na˙at. Dawn is-si©ar kellhom kull zokk
o˙xon li ma kontx t˙addnu b’dirg˙ajk it-tnejn.
Il-frieg˙i tag˙hom kienu kbar ˙afna u kienu
jag˙qdu ©o xulxin minn na˙a g˙all-o˙ra.
Ta˙thom kien jg˙addi l-ilma talwied.
It-tfal kienu jin©abru
jilg˙abu ta˙t dawn is-si©ar. Dawk
li kienu l-aktar avventuruΩi kienu
jixxabtu sa fuq nett, filwaqt li
dawk li kienu jibqg˙u ta˙t, kienu
jg˙ajjtu “ix˙etli tuta”. Fuq na˙a
minnhom kien hemm b˙al ˙awt
jew banju kbir tond tal-©ebel.
Minn barra kien im˙affer iΩda
minn ©ewwa kien lixx u jiΩloq.
Aktarx dan kien jintuΩa jew biex
in-nisa ja˙slu l-˙wejje© ©o fih jew
biex jisqu l-animali. Min jaf, forsi
An©lu Grech kien ji©i jisqi lanimali
minn ©o fih. Ftit ’il bog˙od minn dan
il-˙awt, kien hemm g˙ajn ta’ l-ilma ©ieri. L-ilma
kien jinqasam f’Ωewg na˙at, na˙a g˙al ©o ˙awt
tal-blat u l-o˙ra g˙al ©o kanal li jag˙ti g˙al ©o
l-G˙ajn tal-Óasselin. Din l-G˙ajn kienet

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 61
mag˙mula minn lo©o© li minnhom ’il ©ewwa
kien hemm kamra bil-˙awt b’ilma ©ej il-˙in
kollu minn ©ol-kanal tal-g˙ajn. F’dan il-˙awt,
in-nisa kienu ji©u ja˙slu l-˙wejjeg, waqt li ttfal
kienu joqog˙du jilag˙bu fuq il-bejt ta’ dawn
il-lo©o©. In-nisa kienu jistennew wara xulxin
biex ja˙slu l-˙wejje©. Minn jaf kemm stejjer
semg˙et l-g˙ajn matul iΩ-Ωminijiet.
Skond il-le©©enda, An©lu Grech kien ji©i jisqi lbhejjem
tieg˙u minn din l-
G˙ajn u propju hawnhekk
kienet kellmitu l-Madonna u
wrietu fejn xtaqet li tinbena
knisja ta˙t it-titlu tal-Madonna
ta’ Loreto. Aktar l-isfel fil-wied,
fejn sal-lum g˙adu ˙iereg ilma
©ieri minn ©ol-blat, kien hemm
arkata kbira tal-©ebel li kienet
taqsam il-wied minn na˙a
g˙all-o˙ra. Sa ftit snin ilu din
l-arkata, li kienet sabi˙a ˙afna,
kienet g˙adha wieqfa. Din
illum i©©arrfet u ˙asra li ˙add
ma ta kasha. Anke f’din innixxieg˙a,
in-nisa kienu ji©u
ja˙slu l-˙wejje© jew is-suf tan-nag˙a©.
Hekk kienet id-dehra ta’ dawn l-in˙awi sa
madwar ˙amsin sena ilu. Dnub li l-G˙ajn tal-
Óasselin spiççat u tne˙˙iet g˙ax din kienet
parti mill-wirt kulturali u storiku ta’
G˙ajnsielem.
Dessie Falzon

62
Vty¢
Wx
i|Ä{xÇt
Manuel De Vilhena , Str
M'arr - Gozo
Jawgura
l-Festa t-Tajba
lill-G˙ajnselmiΩi
Kollha
Triq Manoel De Vilhena
M©arr - Gozo
Tel: 2156 3588
SALVU CASSAR
AUTO PARTS
Commercial Sales
Engines and Parts
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
Roses
Garden
Centre
Flower
Arrangements
for all occasions
Triq l-Im©arr
G˙ajnsielem
Tel: 2156 0444
Kull tip ta’ magni tal-Ìappun u ta’ l-Ingilterra
N.B. Triq Fortunato Mizzi 50 Triq l-Im©arr
Victoria G˙ajnsielem
Tel: 2155 2922 Tel: 2155 6674
Mob: 7971 0384 Mob: 9947 5746

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 63
IL-KAPPILLAN FRANÌISK MIZZI
Il-Kappillan ta’ Tfuliti u ta’ Ûog˙Ωiti
(1909-1948)
Fran©isk Mizzi, iben ta’ ÌuΩeppi u ta’
Katarina nee’ Caruana twieled fir-ra˙al tal-
G˙arb, G˙awdex fit-3 ta’ Marzu, 1878 u
mg˙ammed fl-4 ta’ istess xahar u fl-istess sena
mill-Kan. Mikelan© Micallef. Il-parrinijiet talmag˙mudija
tieg˙u kienu l-Kan. Mikelan©
Micallef u Rosanna Farrugia, u ng˙atalu lismijiet
ta’ Fran©isk, Filippu u Lui©i.
Nassumi li fi tfulitu kien imur l-iskola
primarja ta’ ra˙al twelidu,minn fejn g˙adda
biex isir qassis, g˙al dik sekondarja u mbag˙ad
terzjarja tas-Seminarju tal-Qalb ta’ Ìesù, fil-Belt
Vittorja, G˙awdex.
Dun Fran©isk ©ie ordnat qassis fil-21 ta’
Diçembru 1901 fil-Katidral ta’ G˙awdex, mill-
Isqof Mons Giov. Maria Camilleri O.E.S.A.
Fis-17 ta’ April,1909, l-Isqof Giov. Marija
Camilleri O.SA nieda konkors g˙all- parrokat
tal-Parroçça ta’ G˙ajnsielem, meta Dun
Mawrizu Cauchi ©ie trasferit g˙all-Kolle©©jata
tax-Xag˙ra. Minkejja li l-favorit deher li kien
Dun Martin Camilleri min-Nadur, iΩda
min˙abba ra©unijiet prattiçi u ra©unevoli, ilg˙aΩla
waqg˙et fuq Dun Fran©isk Mizzi mirra˙al
tal-G˙arb, wara li hu kien ©ia g˙amel
sena b˙ala Viçi-Parroku fir-ra˙al ta’ Kerçem,
u b’hekk Dun Fran©isk Mizzi g˙adda b˙ala sseba’
Kappillan ta’ G˙ajnsielem, fejn dam
b˙ala kappillan, g˙al 39 sena, ji©ifieri, mill-5
ta’ Settembru 1909, sal-mewt tieg˙u li ©rat fil-
11 ta’ Ìunju 1948, wara li kien tah attakk
apopletiku, waqt li kien jippriedka t-trediçina
ta’ Sant’ Antnin fil-parroçça.
Kien dan il-kappillan li g˙ammidni, fi
Ωmienu jiena g˙amilt l-Ewwel Tqarbina, is-
Sagrament tal-GriΩma ta’ l-Isqof, servejt b˙ala
abbati u fi Ωmienu wkoll kien li bdejt il-mixja
tieg˙i g˙as-Saçerdozju, meta f’ Ottubru tas-sena
1942 d˙alt fis-Seminarju Ma©©uri fejn bdejt listudju
tal-filosofija.
Lill-Kappillan Mizzi nafu dejjem dak issaçerdot
puntwali g˙all-qadi ta’ dmiru,
bniedem serju g˙all-a˙˙ar u li j©iblek
su©©estjoni. Kellu nteress kbir g˙at-tag˙lim
tad-Duttrina nisranija, tant li kont tarah kuljum
idur il-klassijiet tad-duttrina u g˙ax mhux
dejjem kien ikollu personel biΩΩejjed biex
jg˙allmu d-Duttrina, bi ftehim mal-patrijiet
fran©iskani, li g˙andna fil-parroçça tag˙na,
©iet imwaqqfa klassi tad-duttrina fil-kunvent
tag˙hom, immexxija minn xi patri u lil dan ilkappillan
kont tarah iserrep it-toroq biex jara
jkunx hemm xi tfal ji©ru barra u anke jasal salkunvent
biex jkun jaf jekk it-tfal ikunux
jiskartaw jew jattendux g˙at-tag˙lim g˙and ilpatrijiet.

64
Dawk ta’ l-eta’ tieg˙i jew forsi xi ftit iΩg˙ar Ωgur
li g˙adhom jiftakruh b’liema mod g˙al xi nofs
sieg˙a, kif kien ifisser fil-quddies tal-Ódud il-
Van©elu u mbag˙ad ukoll wara nofsinhar, kif
kien jispjega g˙al xi sieg˙a jew iktar il-
KatekiΩmu . Mur Ωomm in-nies tal-lum g˙al
tant tul fil-knisja biex jisimg˙u l-Kelma t’ Alla !
Fi Ωmien it-Tieni Gwerra dinjija g˙amru
fostna ˙afna maltin refu©jati, li kienu jissa˙˙ru
jisimg˙u lill-kappillan Mizzi jispjega t-tag˙lim
tal-KatekiΩmu fil-Ódud u fil-festi kmandati, kif
semmejna ‘l fuq wara nofsinhar. Refu©jat
Ûabbari darba quddiemi beda jfa˙˙ar lil dan
il-kappillan, g˙al mod tajjeb li bih kien ifisser
it-KatekiΩmu u jiena qbiΩt g˙idtlu li huma f’
ÓaΩ-Ûabbar b˙ala kappillan kellhom lil
Monsinjur Catania, saçerdot, imsemmi ˙afna
g˙all-predikazzjoni. Dan it-tali, Toni Xerri
(jidhirli li kien jismu) wie©ibni hekk: “Il-
Kappillan Catania kien g˙al ˙a©a u l-kappillan
tag˙kom hu tajjeb g˙al ˙a©a o˙ra”
Fil-gwerra xi qassisin fostna Maltin kellna
wkoll u fosthom, it-tant mag˙ruf Dun Salvino
Bartoli Galea . Dun Salvin, meta kien ikollu xi
priedka x’imkien f’ G˙awdex u forsi wkoll
meta kien ikun qed ilesti xi artiklu g˙all-Le˙en
is-Sewwa, kien i˙obb ji©i fil-parroçça biex
joqg˙od jisma’ minn ©ol-kor lill-Kappillan
Mizzi jispje©a il-KatekiΩmu u mbag˙ad jibni
minn fuq dak li kien ikun sama’ fil-priedka talkappillan
Mizzi l-artiklu jew il-priedka li kien
ikun qed ilesti g˙al x’imkien.
Saçerdot ie˙or, li kien
ukoll iservi f’ÓaΩ-Ûabbar u li
kien fostna g˙al xi Ωmien darba
g˙amel mistoqsija lill-kappillan
Fran©isk Mizzi li biha ˙aseb, li
forsi seta’ jimbarazzah xi ftit,
iΩda baqa’ mistg˙a©eb bittwe©iba
tajba li tah il-kappillan
Mizzi tant li wara, dan il-qassis
Malti, stqarr kemm il-kappillan
tag˙na kien im˙arre© sew fittag˙lim
nisrani.
Il-kappillan Mizzi kien
tant strett g˙all-ispje©a tal-
KatekiΩmu tal-Ódud, li qabel
ma kien jitla’ jippriedka, kien
jo˙ro© jag˙mel dawra mal-
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
pjazza biex jara jkunx g˙ad fadal xi nies barra,
biex ida˙˙alhom u darba wa˙da meta sar jaf li
qrib il-knisja kien hemm xi w˙ud jilag˙bu lboççi
mar fejnhom u waddbilhom il-boççi ©o
g˙alqa fil-qribu naturalment huma ma
ssograwx jag˙mlu dan iΩjed. Mur fi Ωmienu
Ωomm il-˙wienet miftu˙a waqt l-eΩerçizzi.
Il-kappillani dak iΩ-Ωmien kienu eΩenti
minn l-ispjega tal-KatekiΩmu f’Santa Marija,
fil-Milied u fil-G˙id il-Kbir, pero’ hu, anke f’xi
w˙ud minn dawn il-festi kien ikompli jispjega
t-tag˙lim tad-duttrina u meta min˙abba f ‘xi
okkaΩjonijiet ma kienx jippriedka hu kont tarah
fuq il-presbiterju fuq si©©u ˙dejn l-abbatini, li
dejjem kien waqt il-priedki jo˙ro©hom fuq ilpresbiterju,
u minn hemm kien joqg˙od jisma’
l-priedki biex ikun ta, eΩempju tajjeb g˙allparroççjani
tieg˙u, u biex ikollu iktar g˙arfien
tal-poplu afdat f’idejh, meta ma kienx ikun hu
l-predikatur, kien ikun hu li jo˙ro© ji©bor, dik
li a˙na ng˙idulha, il-ferta u b’hekk kien ikollu
aktar g˙arfien ta’ min ji©i jew le l-knisja.
Virtù kateristika tieg˙u kienet ukoll ilkarità
tieg˙u lejn il-fqar u dan konna narawh
a˙na l-abbatini, li konna no˙or©u mieg˙u g˙attberik
tad-djar fil-G˙id, g˙ax lill-parroççjani
fqar li kienu (kif kienet id-drawwa dak iΩ-
Ωmien) joffrulu l-˙asi fil-G˙id, hu lill-foqra kien
iroddulhom lura b’mod prudenti, billi kien
jo˙ro© mill-but tas-suttana xi ˙a©a tal-flus,
imkebba ©o karta u jag˙tihielhom.

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 65
Dun Fran©isk kien i˙obb, anzi ng˙id kien
jaf sew il-kant gregorjan, tant li darba, meta
Mons Isqof Gonzi li kien g˙adu Isqof ta’
G˙awdex u f’ xi okkaΩΩjoni kien f’G˙ajnsielem
x˙in sama’ lill-kappillan Dun Fran©isk Mizzi
jkanta l-Veni Creator Spiritus, l-Isqof Gonzi
qal lil ta’ madwaru: “Qeg˙din tisimg˙u kif
g˙andu jitkanta dan l-Innu”. G˙all-Festa ta’ l-
Epifanija, li a˙na nsej˙ulha wkoll it-Tre Re
konna, b˙ala abbatini narawh ˙iere© ikanta
In-Noveritis, ji©ifieri t-t˙abbir tal-festi
prinçipali tas-sena, imlibbes il-kappa tal-lama
safra u ma’ Ωew© abbatini b’imponenza jmur
lejn il-le©iju u b’ tant eΩattezza u ©abra kien
ikanta t-t˙abbir ta’ dawn il-festi u xi w˙ud millparroççani,
kif la˙aq qaluli huma stess, kienu
jmorru g˙all-quddiesa kantata apposta biex
joqog˙du jisimg˙uh ikanta. Jiena niftakru
wkoll fil-festa tal-Corpus Domini jitla’ fuq ilorgni
u ma’ ˙abibu Fran©isk Grima kienu
jkantaw is-Sekwenza (innu twil) flimkien fil-
Quddiesa kantata, kif g˙idna tal-Korpus u
wkoll f’ Sibt il-G˙id kien jag˙milha ta’ djaknu
biex ikun jista’ jkanta l-Exultet.
Il-virtù tal-prudenza wkoll kienet
tispikka fih. Niftakar fiΩ-Ωmien il-gwerra, li
meta darba hu ˙ass il-˙tie©a li lil wa˙da sinjura
refu©jata jag˙mlilha xi osservazzjoni, din listess
sinjura fa˙˙ritu ˙afna g˙all-prudenza li
biha mexa mag˙ha.
Dejjem wera qima lejn is-superjuri tieg˙u,
tant li darba Mons Isqof Gonzi indikah b˙ala
mudell lil s˙abu l-kappillani. Mons Isqof
Gonzi, anke meta kien g˙adu Isqof ta’ G˙awdex
kellu wkoll l-g˙edewwa tieg˙u, u meta Gonzi
©ie ma˙tur g˙all- Arçiveskovat ta’ Malta,
g˙adni n˙oss qisu nisma’ f’widnejja dak li qal
dwaru l-Kappillan Mizzi fl-ewwel okkaΩjoni
li kellu: “Rajtu, issa, kif iΩ-Ωejt tela’ fil-wiçç”.
F’okkaΩjoni ta’ xi Ìublew tieg˙u, li hu
kien qed ifakkar fil-festa titulari tag˙na, wara
li Patri Alipio OSA g˙alaq il-pane©ierku tal-
Madonna ta’ Loreto, li ovvjament fih kien
g˙amel referenza g˙al dan il-Ìublew
Saçerdotali tal-Kappillan Mizzi x˙in spiçça,
Patri Alipio, qam Mons Gonzi, li kien qed
jassisti minn fuq it-tron u kwaΩi g˙amel
pane©ierku ie˙or lill-kappillan Mizzi u, li fost
o˙rajn qallu hekk: “Kappillan, jiena hu li
n˙ossni obbligat lejk, u mhux inti lejja”
Lejn Ìesù Ewkaristiku Mizzi kellu
devozzjoni speçjali. Sa mill-bidu tal-parrokat
tieg˙u, allura fit-3 ta’ Ottubru 1909, hu waqqaf
il-Kongregazzjoni tas-Sieg˙a ta’ l-Adorazzjoni,
il-Kwaranturi li fihom kienet issir EspoΩizzjoni
Solenni bi nhar u bil-lejl, kien i˙obb ig˙id il-
Brevjar jew minn ©ol-Kor filg˙odu, jew wara
nofsinhar ˙dejn il-bieb il-kbir. G˙allespoΩizzjoni
solenni tal-Korpus u tal-
Kwaranturi kien ordna ©ilandra mill-isba˙ li
a˙na g˙adna ngawduha sal-lum fl-istess festi
Kull tielet Óadd tax-xahar, filg˙odu kienet issir
il-purçissjoni Ωg˙ira tas-S.S. Sagrament imsej˙a
tat-Terza u wara nofsinhar imbag˙ad kien jitla’
fuq il-pulptu liebes il-mozzetta u stola u jinse©
sieg˙a solenni predikata minflok l-ispjega tal-
KatekiΩmu. Nistg˙u nΩidu ng˙idu li hu
nkoruna ˙idmietu b˙ala kappillan billi ftit qabel
ma ˙alla din id-dinja, ˙allas minn butu t-
Tabernaklu tal-fidda li jinsab fil-knisja l-qadima.
Na˙seb li l-ikbar inizzjattiva li kien da˙al
g˙aliha dan il-kappillan kienet il-˙olma li
tinbena knisja ©dida u kbira u g˙alhekk hu ma’
l-Ark. In©inier il-Perit Ugo Mallia marru fil-Belt
ta’ Loreto biex lil din il-knisja jag˙tuha bixra
ta’ dik famuΩa li tinsab f’Loreto. Fi Ωmienu
allura saret il-pjanta, tpo©©iet l-ewwel ©ebla u
saru l-pedamenti tag˙ha, u jidhirli, li wkoll, fi
Ωmienu ssaqqaf il-kor.
Ni©u issa g˙all-funeral tieg˙u, li tmexxa
mill-Arçipriet tan-Nadur, Dun ÌuΩepp Cassar
mar-Reverendu Kapitlu tieg˙u u l-orazzjoni
funebri saret minn Mons. Mikiel Cefai. G˙al
dan il-funeral G˙ajnsielem kollu in©abar bi
˙©aru u tant bkewh il-parroççjani tieg˙u, li
barra mir-ra˙al tag˙na ˙ar©et ix-xnieha falza,
li n©abu l-bekkejja. Tant ˙assu g˙alih ilparroççani
li rajt jibkuh waqt il-funeral tieg˙u
anke dawk li ma kienux jaqblu ma’ l-ideat
politiçi tieg˙u.
Minn dak iΩ-Ωmien ’l hawn ©a g˙addew
58 sena (11-6-1948) u g˙alhekk ilu issa jistrie˙
fi ˙dan il-Mulej fejn qieg˙ed igawdi l-frott tal-
˙idma tieg˙u.
Dun Karm Cassar

66
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 67
TAGÓRIF QASIR DWAR X’INHI L-PARROÇÇA
Wara li s-sena l-o˙ra kienu inkitbu
diversi artikli, kemm fil-Perjodiku
‘’G˙ajnsielem’’ u fil-Librett annwali li
to˙ro© il-G˙aqda MuΩikali tag˙na ’ San
ÌuΩepp’ u wkoll f’diversi gazzetti lokali
li fakkru l-150 sena mit-twaqqif tal-
Parroçça ta’ G˙ajnsielem, illum sa nfissru
f’mod konciΩ ˙afna x’inhi t-tifsira talkelma
parroçça skond id-Drittu
Kanoniku.
Il-Parroçça hija komunita’ definita ta’ fidili
nsara mwaqqfa fuq baΩi stabbli f’xi Knisja
partikulari. Il-kura pastorali tal-parroçça hija
m˙ollija f’ idejn saçerdot b˙ala r-rag˙aj tag˙ha
ta˙t l-awtorita’ ta’ l-isqof djoçesan .(Kan.515)1.
L-isqof djoçesan biss g˙andu d-dritt li jwaqqaf,
jissospendi jew ibiddel parroççi, u hu ma
g˙andux iwaqqaf, jissospendi jew ibiddilhom
notevolment ming˙ajr ma jisma’ l-parir tal-
Kunsill Pastorali.
Parroçça li tkun ©uridikamemt imwaqqfa
minnha nfisha jkollha personalita’ ©uridika.
Il-kelma ‘’Parroçça’’ ©ejja mill-kelma griega
paroikia li fil-Knisja bikrija kienet tfisser pilgrim
people, li l-vera arthom u ç-çittadinanza
tag˙hom hija s-sema(ara C.Riege) G˙al madwar
l-ewwel erba’mitt sena parroçça u djoçesi kienu
coextensive, meta mbag˙ad g˙addew ilpersekuzzjonijiet
u l-fidi nisranija bdiet tinfirex
b’ritmu stabbli kien sar me˙tie© li jitwaqqfu
outposts fit-territorji li biex imexxuhom lisqfijiet
g˙amlu l-kleru tal-Katedral .
Sas-seklu ˙dax is-sistemi fewdali medjevali
nflwenzaw l-istruttura tal-parroçça. Il-g˙an ta’
l-imperatur Carlo Magno kien li jkollu knisja
f’kull ra˙al u belt bil-kappillan tag˙ha.
Min˙abba s-sistema fewdali l-kleru g˙allg˙axjien
tieg˙u kien jiddependi mis-sid ta’ lart
allura l-awtorita’ ta’ l-isqof bdiet tmajna.
Dan pero’ ©ie sospiΩ matul ir-riforma
Gregorjana minn Girgor VII li rrestawra lparroçça
minn dak il-mod, u li sa llum fissustanza
baqg˙et l-istess.
Il-Konçilju Vatikan II (S.C. 42.AA 20 )biddel ilkunçett
tal-parroçça minn dik organizzattiva
jew istituzzjonali g˙al dik ta’ komunita’’.
D.K.C.

68
G˙ajnsielem...................Ballun?
Dan l-a˙˙ar G˙ajnsielem kien kwaΩi
ta’ kuljum fuq l-a˙barijiet, ma kontx tifta˙
radju, jew taqra gazzetta u ma kienx jissemma
r-ra˙al tag˙na. Ra©uni g˙al dan kienet ilkwistjoni
li G˙ajnsielem ser jing˙aqad mal-
Mellie˙a fid-distretti elettorali ©odda. Din iddiskrepanza
se˙˙et g˙al ra©uni mag˙rufa min
kul˙add, g˙aliex ˙afna Maltin qalbu l-I.D.
tag˙hom fuq G˙awdex biex ikunu jistg˙u
jivvja©©aw bejn il-gΩejjer b’tariffa anqas.
Sfortunatament g˙alkemm din ilkwistjoni
tolqotna direttament lilna n-nies
t’G˙ajnsielem, u kif g˙edt aktar ‘l fuq kont tara
ittri u opinjonijiet dwar dan, ftit semmejna
le˙inna a˙na l-G˙ajnselmiΩi, dan u ˙aΩin
g˙aliex fil-waqt li l-ma©©oranza assoluta ta’
nies hi kontra li dan ise˙˙, a˙na forsi noqog˙du
ngergru bejnietna fid-djar u pjazez tag˙na u
ma nurux l-opinjoni tag˙na fuq skala
nazzjonali.
Hawn ma rridux nid˙lu f’polemiçi
politiçi, biss ir-rimedju g˙al din l-kriΩi hu
sempliçi, ˙allu lil G˙ajnsielem kif inhu b˙alissa
fil-waqt lil-Maltin li g˙andhom propjetà hawn
G˙awdex xorta ttihom is-sussidju g˙al
transport iΩda dawn jibqg˙u jivvutaw Malta.
Nie˙du eΩempju ˙elu ta’ dan kollu.
Familja tkun tg˙ix ©o darha, u din tistieden
familja Maltija f’darha, wara ftit taΩ-Ωmien din
l-familja ti©i mitluba biex hi tmur toqg˙od
Malta u familja Maltija toqg˙od G˙awdex!!!!
Osservazzjonijiet
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
Daqshekk hi redikola din l-affari li a˙na
nivvutaw Malta.
G˙ajnsielem..................Tal-©ebel biss?
Ilkoll nafu li G˙ajnsielem tag˙na hu
mΩejjen biç-çentru tieg˙u, fejn jispikkaw issantwarju
maestuΩ imdawwar b’wa˙da millisba˙
pjazez li g˙andna fil-gΩejjer Maltin, fejn
meta tarah mill-ajru mdawwar bis-si©ar u
©nien mill-isba˙ warajh Ωgur hi xena li tibqa’
tiftakar. EΩattament ma’ ©enb il-misra˙ issib
l-kaΩin tal Banda, b’©nien ie˙or ta˙tu b’veduti
mill-isba˙, u terrazzin li j©ib l-g˙ira ta’
kul˙add, li kif nafu kemm qed jitgawda minnies
tag˙na speçjalment fis-sajf g˙aΩ-Ωiffa
˙elwa ta’ fl-g˙axija. EΩatt biswit il-kaΩin talbanda
nsibu l-kaΩin tal-football, bil-ground
uniku ma’ ©enbu biex jitgawda mit-tfal u
Ωg˙aΩag˙ tag˙na, ma nistg˙ux ninsew iççentru
parrokkjali, l-muΩew u dalwaqt lma˙Ωen
ta’ l-armar. Irridu nsemmu d-diversi
çentri nazzjonali li lqajna fir-ra˙al tag˙na, u
dan hu xhieda ta’ mer˙ba li nafu nag˙tu a˙na
n-nies t’G˙ajnsielem. U hawnhekk li rrid
inwassal il-punt tieg˙i.
Kemm a˙na b˙ala poplu qed nirrikorru
biex ikunu mmexxija dawn l-g˙aqdiet li
semmejt aktar ‘l fuq? Kieku ma’ kienux g˙al
ftit nies li tg˙oddhom fuq l-g˙axart iswaba, u
kwaΩi dejjem l-istess nies kieku tista’ tg˙id li
dawn jispiççaw ming˙ajr tmexxija. Staqsi lil
kull min imexxi xi g˙aqda u dawn ilkoll
jg˙idulek li ftit jit˙ajru biex ig˙inu fit-tmexxija.
Hawn iΩda ma nistax ma nawgurax il-kumitat
©did tal-g˙aqda San ÌuΩepp, niftakru kemm
damet l-g˙aqda b’kumitat proviΩorju.
Irridu niftakru li dawn it-talin jag˙mlu
dan ix-xog˙ol kollu fuq baΩi ta’ volontarjat, u
g˙alhekk jissagrifikaw l-ftit tal-˙in tal-mistrie˙
tag˙hom li minflok jg˙adduh mal-familji
rispettivi tag˙hom, jg˙adduh f’laqg˙at u
organizzazzjoni. U hawn jid˙ol punt ie˙or
kruçjali li forsi qed ibieg˙ed in-nies mittmexxija
tal-g˙aqdiet, il-kritika xi kultant
in©usta li a˙na nies li dejjem gallerija, li ma’
kull forsi xi ntopp jew Ωball anke wie˙ed Ωg˙ir
arana nift˙u l-kanuni tag˙na u nikkritikaw bl-

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 69
addoçç lil min ikun qed imexxi. Ûgur li kritika
kostruttiva ©id tag˙mel, iΩda kritika distruttiva
isimha mag˙ha ˙lief deni ma tag˙milx.
Ifhmuni ma rridx ni©©eraliΩΩa, iΩda kul˙add
jifhimni x’qed ng˙id.
G˙alhekk nappella lil kul˙add, biex flok
noqog˙du ng˙idu x’g˙andu jsir, nag˙tu daqqa
t’id kif nistg˙u u nie˙du sehem floganizzazjoni
li minn Ωmien g˙al Ωmien dawn
l-g˙aqdiet jorgannizzaw. Nemmen li
f’G˙ajnsielem hawn ˙afna talent mo˙bi u jekk
kull˙add isib l-ispazju li jixtieq, Ωgur li
G˙ajnsielem isir isba˙ mhux biss bil-palazzi li
g˙andu iΩda bit-talent tan-nies tieg˙u.
G˙ajnsielem................Futur?
Dan l-a˙˙ar snin fuq l-fuljett li to˙ro© ilparroçça
tag˙na, bdejt ninnota d-diversi
Ωg˙aΩag˙ li bil-kapaçità tag˙hom jigradwaw
fl-Università ta’ Malta. Irridu nammettu li kien
hawn xi Ωmien li G˙ajnsielem nqata’ lura meta
tqablu ma’ r˙ula o˙ra ta’ nies li gradwaw.
Hawn ti©i l-mistoqsija wa˙edha. X’inhi rra©uni
g˙al dan. Jien niftakar g˙ax kienu
jg˙idu li t’G˙ajnsielem g˙ax g˙andna x-xatt
qrib tag˙na dan kien iservi ta’ xi ftit sfrattu g˙ax
iΩ-Ωag˙Ωag˙ tag˙na kienu jibdew imorru
ja˙dmu kmieni u jitilqu l-iskola t’età Ωg˙ira.
Illum dan ma g˙adux il-kaΩ, g˙andna kull
mezz posibbli biex wie˙ed jitg˙allem, internet,
skola ta l-arti li tinsab fir-ra˙al tag˙na, skola
terzjarja g˙al min irid jkompli bl-istudji,
nsomma kull mezz possibli biex wie˙ed
jitg˙allem. Nies kapaçi g˙andna, u xhieda ta’
dan huma nies professjonali li llum g˙andna
f’G˙ajnsielem, g˙alliema, nutara, periti,
bankiera, l-qasam tal kummerç, qasam
turistiku, G˙alhekk minn hawn nappellaw littfal
u Ωg˙aΩag˙ tag˙na biex nie˙du l-iskola blakbar
serjetà, g˙ax l-futur tag˙na fuq hekk
jiddependi, u livell g˙oli t’edukazzjoni
garanzija hu g˙al impjieg a˙jar.
G˙ajnsielem................Rikreazzjoni
Aktar ‘il quddiem semmejt l-˙idma
volontarja tar-ra˙al tag˙na.Hawnhekk ˙allejt
barra x-xog˙ol siewi li l-g˙aqdiet tal-muΩew
tag˙na, jag˙mlu fost it-tfal u Ωg˙aΩag˙ tag˙na
u dan g˙amiltu g˙ax dawn jixirqilhom artiklu
g˙alihom. Tara l-Qasam dejjem g˙addej bl-
attivitajiet li ji©u organizzati, tag˙lim siewi li
Ωgur jiswa g˙all-futur, ta˙ri© fiΩiku, ©iti g˙al
Malta, xi ©urnata fejn l-ba˙ar u ma nistax ninsa
l-fuljett ˙elu li jin˙are© kull xahar. Min hawn
nixtieq nirringrazzja lil kull min imexxi dan iççentru
u qed tag˙mlu ˙afna ©id biex tbieg˙du
liΩ-Ωg˙aΩag˙ futuri tag˙na l-bog˙od mill-vizzji
mis˙uta speçjalment tad-droga.
G˙ajnsielem...............Festa
Fil-guest book tal-website tar-ra˙al tag˙na
dan l-a˙˙ar ©ie su©©erit g˙aliex ma jsirx ilmarç
ta’ filg˙odu, jien ma naqbel xejn ma’ dan
l-març. A˙na g˙andna l-març tal-Ìimg˙a u s-
Sibt li huma l-g˙ira ta’ kul˙add g˙all-briju u
folol kbar ta’ nies li ji©bdu g˙all-festa tag˙na.
Barra minhekk kul˙add jaqbel li l-attendenza
fil-knisja fiΩ-Ωmien tal-festa hi wa˙da tajba,
anke ta’ Ωg˙aΩag˙. Il-quddiesa tal-pane©ierku
hi xhieda ta dan fejn jkun hemm knisja mimlija
daqs bajda. Anke l-awtoritajiet ekkleΩjastiçi
˙ar©u stqarrija biex kemm jista’ jkun il-marçi
ta’ filg˙odu jispiççaw kmieni g˙ax qed jitilfu
s- sens tal-festa. Imma©ina wara març b˙al dak
tas-Sibt li nafu nag˙mlu a˙na t’G˙ajnsielem,
u wara l-quddiesa tal-pane©ierku, jibdielek ilmarç
fil-˙dax, biex imbg˙ad nispiççaw li waqt
il-˙ru© tal-vara tas-sabi˙a Ta’ Loreto jkollna lpjazza
vojta g˙ax kul˙add ikun rieqed kif ji©ri
f’ir˙ula o˙ra.
A.C.
A.C.

70
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
IL-MUSEUM F’GÓAJNSIELEM
JAGÓLAQ 90 SENA
Tikteb is-Superjura Pauline Grech
Din is-sena qeg˙din infakkru d-disg˙in
sena mit-Twaqqif tas-Soçjeta’ tal-Museum filparroçça
ta’ G˙ajnsielem. Din l-g˙aqda kienet
l-ewwel g˙aqda tal-Lajçi li twaqqfet filparroçça.
Interessanti ˙afna li kienet is-
Sezzjoni tal-Bniet u mhux dik tas-Subien li
bdiet tiffunzjona kemm f’G˙awdex u anke
f’G˙ajnsielem. Ma ninsewx li disg˙in sena ilu
l-mara kienet g˙adha ma kisbitx id-drittijiet li
g˙andha llum, la fis-soçjeta’ çivili u lanqas fil-
Knisja.
Is-Soçjeta’ tal-Museum twaqqfet mill-
Beatu Ìor© Preca nhar is-7 ta’ Marzu 1907.
Dakinhar grupp ta’ ir©iel u ©uvintur iltaqg˙u
f’Nru. 6, Triq Fra Diegu il-Óamrun biex
jisimg˙u lezzjoni ming˙and Dun Ìor©. Dan
il-grupp, ta˙t id-direzzjoni tal-Qaddej t’Alla
Ew©enju Borg kien ilu jiltaqa’ ma’ Dun Ìor©
sa minn qabel dan kien ordnat saçerdot fl-1906.
Fl-1910 Dun Ìor© waqqaf is-Sezzjoni
Nisa tal-Museum ©ewwa Ra˙al Ìdid. Lewwel
laqg˙a saret nhar il-10 ta’ Jannar 1910
©ewwa remissa fi Triq Santa Monika ©ewwa
Ra˙al Ìdid.
Kien biss ˙ames snin wara illi l-Museum
tal-bniet twaqqaf ukoll ©ewwa G˙awdex
permezz ta’ Ωew© tfajliet twajba min-Nadur
Pawla Grech u Rakela Camilleri. Din ta’ la˙˙ar
biΩ-Ωmien in˙atret minn Dun Ìor©
b˙ala Superjura Djoçesana g˙al G˙awdex.
Hija kienet strumentali biex il-Museum beda
mhux biss jinfirex ma’ l-ir˙ula l-o˙ra ta’
G˙awdex imma anke biex jissa˙˙a˙ u jikber.
Hija Ωammet korrispondenza ma’ Dun Ìor©
sakemm dan miet fl-1962. Hija mietet fl-1977
u b’xorti tajba ˙afna mill-ittri li Dun Ìor© kiteb
lil Rakela g˙adhom jeΩistu sallum.
G˙andna wkoll f’idejna manuskritt ta’ Rakela
fejn hija stess tirrakkonta t-twaqqif tal-Museum
©ewwa G˙ajnsielem. Nisimg˙u lilha stess:
Il-kappillan tar-ra˙al, fil-15 ta’ Settembru 1915
ta l-permess li jinfeta˙ Qasam fil-parroçça tieg˙u.
Il-Kappillan kien is-Saç. Dun Francesco Mizzi.
Il-Qasam infeta˙ g˙all-ewwel darba fl-1 ta’
Ottubru 1915. Loreta Vella minn G˙ajnsielem
©iet iççerimonjata b˙ala Superjura fil-Qasam
Nru. 2 G˙ajnsielem.
L-ewwel membri tal-Qasam Nru. 2 kienu:
Sup. Loreta Vella
Maria Grima
Pubblia Zerafa
GiuΩeppa Zerafa
Maria Buhagiar
Assunta Demanuele
Francesca Buttigieg
Angela Zerafa (marret soru)
Antonia Said (din kienet l-ewwel soçja mill-
Qasam li mietet fis-Soçjeta’. Hija mietet fl-10
ta’Settembru 1925).
Loreta Grima (Superjura)
Assunta Buhagiar
Regina Debono
Caterina Zerafa
L-ewwel Inkorporazzjoni (ji©ifieri dik iç-Çerimonja
meta xi ˙add jing˙aqad mas-Soçjeta’ tal-Museum)
kienet fil-25 ta’ Diçembru 1916 u ©ew inkorporati
8 soçji:
1. Loreta Vella
2. Pubblia Zerafa
3. Giuseppa Zerafa
4. Antonia Said
5. Maria Buhagiar
6. Assunta Demanuele
7. Francesca Buttigieg
8. Loreta Grima

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 71
It-tieni Inkorporazzjoni saret fil-24 ta’ Gunju
1918 u ©ew inkorporati 6 soçji:
1. Regina Debono
2. Teresa Sant
3. Angela Zerafa
4. Angela Zerafa
5. Maria Grima
6. Assunta Buhagiar
It-Tielet Inkorporazzjoni saret fil-25 ta’ Diçembru
1923. Ìew inkorporati 2 soçji
1. Antonia Mifsud
2. Maria Vella
Ir-Raba’ Inkorporazzjoni saret fl-24 ta’ Ìunju
1934 u ©iet Inkorporata Giuseppa Buttigieg
Fl-1920 ˙ar©u mill-kera minn Strada G˙ajnsielem
g˙al Strada Fawwara. Il-Qasam (ta’ l-inqas sal-
1934 meta Rakela Camilleri kitbet dan it-tag˙rif)
kien jinsab fi Strada Fawwara Nru. 20.
Giuseppa Xuereb saret Kandidata fid-9 ta’ Lulju
1944 u inkorporat soçja fil-25 ta’ Diçembru 1945.”
Ta’ min jg˙id li ÌuΩeppa hija l-unika soçja minn
tal-bidu li g˙adha mimlija bl-g˙omor.
Nirringrazzjaw lil Alla l-Imbierek tal-©id kollu
li sawwab fuq ir-ra˙al tag˙na f’dawn iddisg˙in
sena. Nitolbu wkoll biex il-Mulej
jibg˙at iktar vokazzjonijiet ˙alli dak li nbeda
tant snin ilu jkompli fil-futur.

72
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
Il-Beatu Ìor© Preca
Pass ie˙or biex ji©i ddikjarat qaddis
Kif smajna dan l-a˙˙ar fl-a˙barijiet, il-Vatikan
dalwaqt mistenni japprova miraklu ie˙or blinterçessjoni
tal-Beatu Ìor© Preca. Il-kawΩa
g˙all-beatifikazzjoni ta’ Dun Ìor© bdiet fl-1975.
Hu kien iddikjarat Venerabbli f’Ìunju tas-sena
2000 u Beatu f’Mejju 2001. Dan sar wara li ©ie
approvat miraklu fejn is-Sur Zammit Endrich
fieq minn problema li kellu fir-retina wara li
po©©a relikwija ta’ Dun Ìor© ta˙t l-im˙adda
tieg˙u.
It-tieni miraklu li l-Vatikan mistenni japprova
huwa dwar fejqan ta’ tifel Malti li ©ara fl-2001.
Diversi xhieda ©ew eΩaminati fil-proçess
djoçesan immexxi mill-Arçisqof ta’ Malta qabel
ma l-kaΩ ©ie ppreΩentat lill-Vatikan. Il-kaΩ
huwa ta’ tifel li kellu kumplikazzjonijiet serji
fil-fwied 20 ©urnata wara li twieled fil-15 ta’
Ìunju 2001. Wara li ˙aduh fi sptar barra minn
Malta, t-tobba waslu g˙al konkluΩjoni li
jag˙mlulu trapjant tal-fwied. G˙alhekk sar talb
˙erqan lill-Beatu Ìor© Preca u tpo©©iet
ingwanta li ntuΩat fl-eΩumazzjoni tieg˙u fuq
it-tifel. Jumejn wara, fl-20 ta’ Lulju 2001, ilfwied
tat-tifel beda ja˙dem b’mod normali u
fl-24 ta’ Lulju it-tobba ddeçidew li t-tifel ma
kellux aktar bΩonn ta’ trapjant. It-tobba
kkonfermaw li l-fejqan tat-tifel ma setax ji©i
spjegat b’mod xjentifiku.
Wara li l-Kongregazzjoni tal-KawΩi tal-
Qaddisin tapprova dan il-miraklu, jkun jonqos
li l-miraklu ji©i approvat mill-Kongregazzjoni
Ordinarja tal-kardinali u mill-Papa Benedettu
XVI.
A˙na g˙andna g˙ax in˙ossuna xxurtjati li firra˙al
ta’ G˙ajnsielem qeg˙din ingawdu mill-
©id li g˙amel dan il-Beatu Malti permezz tas-
Soçjeta’ tad-Duttrina Nisranija – Museum li hu
waqqaf. G˙all-grazzja t’Alla g˙andna l-oqsma
tal-bniet u tas-subien li matul is-sena ja˙dmu
biex ixxerdu l-kelma t’Alla lil kul˙add u b’kull
mod possibbli.
Min-na˙a tag˙na nag˙mlu appell biex
kul˙add ikompli:
§ jitlob biex, jekk is-Sinjur Alla jrid, ma
ndumux ma naraw lil Dun Ìor© Preca
iddikkjarat qaddis;
§ jattendu g˙all-attivitajiet organizzati mis-
Soçjeta’ tal-Museum li f’Marzu 2007 tag˙laq
100 sena mill-bidu tag˙ha ©ewwa l-
Óamrun, Malta.
§ jag˙ti s-sehem tieg˙u biex il-membri tal-
Museum ikunu jistg˙u ikomplu bil-˙idma
tag˙hom.
Nie˙du din l-okkaΩΩjoni biex nirringrazzjaw
lill-benefatturi kollha tag˙na u nawguraw ilfesta
t-tajba lil kul˙add. Nitolbu lil Marija, lomm
u l-patruna tag˙na tkompli tkun mag˙na
biex tbierek il-˙idma kollha tag˙na.
Min jixtieq jikkuntattjana jew ikun jaf aktar
dwar il-˙idma tal-Museum f’G˙ajnsielem jista’
jΩur il-website tag˙na fuq l-indirizz
www.ghajnsielem.com/museum.

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 73
Kif Inda˙al San ÌuΩepp
Il-mostru tat-Tieni Gwerra Dinjija kien g˙adu
kif g˙eb wara l-kantuniera, imma dellu kien g˙adu
j˙uf g˙ax kollox kien skars u bir-razzjon. In-nies
kienet stra˙et. Setg˙et tie˙u n-nifs bil-kalma u torqod
il-lejl s˙i˙, bla biΩa’ li s-sirena ta˙sadha u ttajjarha
mill-friex.
Fil-kamra Ω-Ωg˙ira f’tarf is-seta˙, li soltu kienet
taqdi l-˙tie©a ta’ kçina, issa kienet qed titrabba fenka,
bil-˙sieb li g˙ada pitg˙ada jkollha Ω-Ωrame©, jaslu
g˙all-qatla, u wie˙ed iduq biçça fenek stuffat, ma platt
spagetti. Ikla ta’ qabel il-Gwerra! Din kienet il-˙olma
u x-xewqa ta’ Pawla, li bil-fenka setg˙et issir realta.
G˙al dan il-g˙an, ir-ritwal ta’ darba fil-©img˙a
kien wasal fi tmiemu. Il-fenka kienet nqabdet millkamra,
n©abret fil-kaxxa u tpo©©iet bit-toqba wiççha
mal-˙ajt fis-seta˙. Il-kamra nkinset u n˙aslet bl-ilma
bil-porfum, biex taqta’ l-irwejja˙. Il-fenka re©g˙et
g˙al kamra tag˙ha. Il-porfum ma tantx daqqilha
g˙ax ramet tag˙tas wa˙da f’wa˙da.
Pawla qabdet il-barmil ta’ l-art f’id wa˙da u llanda
taΩ-Ωibel fl-id l-o˙ra, qasmet is-seta˙ u bdiet
nieΩla t-tara©. IΩda, jew g˙ax l-g˙atis tal-fenka kien
˙assibha, jew g˙ax nieqsa mis-sustanzi, dak inhar
it-tara© ma’ g˙odditux kollu. Kien baqa’ xi tliet
tar©iet, x’˙in Ωelqet b’kollox, ©iet sieqha ta˙tha, u
kisritha mill-g˙aksa. U dak inhar u g˙al ˙afna iljieli
o˙ra ma’ raqditx id-dar!
Dik il-˙abta fula f’qarg˙a li tinzerta trakk
g˙addej minn nofs ir-ra˙al kif tispiçça l-iskola. Imma
l-kumbinazzjonijiet ji©ru. It-tfal bl-im˙atra min
jil˙aq mieg˙u, jiggranfa mal-kaxxa, u jiddendel b˙al
xadin biex taparsi jie˙u rikba. Kien hemm xi erbg˙a
li rnexxilhom. Is-sewwieq saq bil-mod, heddidhom
biex jitilqu,u g˙afas il-gass. IΩda tifel minnhom baqa’
qisu mwa˙˙al bil-kolla. Óabat iniΩΩel saqajh, beΩa’
u re˙a jdejh, u tkaxkar ftit mhux ˙aΩin. Meta qam
sab li kellu rkobbtejh mislu˙a! Mananni da˙˙litu
s’g˙andha u dewwithomlu. Issa dan it-tifel kien Toni
ta’ Pawla, il-mara li kienet l-isptar b’sieqha miksura.
Wasal il-Óadd wara nofs inhar, u Toni flimkien
ma’ ˙utu ©ew me˙udin g˙all-Ωjara lil ommhom.
Da˙˙luhom f’sala b’ringiela sodod fuq kull na˙a.
F’kull sodda kien hemm mara minduda jew bilqieg˙da,
u ners iddur u tag˙qad madwar. Pawla
kienet kwaΩi fit-tarf ta’ ©ewwa tas-sala. Kif lem˙et
lil uliedha sej˙itilhom b’isimhom. It-tlieta ©rew lejha
b˙al flieles lejn ommhom. Fer˙et ˙afna bihom.
F’˙akka t’g˙ajn g˙amlitilhom mitt mistoqsija.
Wara dan il-baraxx, wiççha sserja u sar nirien,
˙arset lejn inkwadru kbir ta’ San ÌuΩepp, mdendel
fil-g˙oli mal-˙ajt, u qaltilhom: “Dak, (ji©ifieri S.
ÌuΩepp) jg˙idli b’kollox!” U rrakkontatilhom il-
©rajja ta’ Toni mqabbad mat-trakk, kif waqa’ u barax
irkobbtejh. Imbag˙ad, b’le˙en miksur u mqanqal:
“Kien hu li ˙elsek, g˙ax g˙al ftit ie˙or it-trakk kien
jonxrok u joqtlok!” U t-tfal g˙ajn wa˙da fuq
ommhom, u l-o˙ra fuq l- inkwadru, miblug˙a u
mbeΩΩa’. “Ara li ma tag˙mlux affarijiet b˙al dawn,
g˙ax kollox jg˙idli!” U t-tfal emmnu! Belg˙uha sa
griΩmejhom, u bla ma lissnu kelma, weg˙du
f’qalbhom li hekk ikun.
Meta kibru u tilfu l-innoçenza, fehmu li San
ÌuΩepp kien xi proxxmu li, jew veru ridilhom il-©id,
jew forsi....forsi b˙all-˙bieb ta’ Ìobb, xtaq iΩid ftit
inkwiet ie˙or lil Pawla, b’sieqha quddiemha, fuq
sodda ©o sptar.
Francis Sultana
G˙ajnsielem.
03/04/06

74
Hekk kif joqrob tmiem is-sena,
mal-Festa propja tar-ra˙al,
il-Kunsill jonura b’Ìie˙u,
˙abrieki ’l g˙ax-xog˙ol inda˙al.
Xog˙ol li offra matul ˙ajtu,
xog˙ol siewi g˙al tul ta’ Ωmien,
xog˙ol mill-qalb f’KaΩin jew G˙aqda,
xog˙ol li ©abna ’l quddiem.
Ìie˙, li l-lum hu l-˙dax-il wie˙ed,
mess lis-Sur Peter Caruana,
f’seng˙etu mhux se tilg˙ablu,
g˙ad l’ hu wisq ra©el minn tag˙na!
‘Barra l’ hu bniedem tas-seng˙a,
g˙all-isports ferm akkanit,
fil-futbol sa minn çkunitu
il quddiem mexa mhux ftit.
B˙ala player minn G˙ajnsielem,
lag˙ab mal-Blacks g˙al bosta snin.
Dejjem g˙amel l-almu tieg˙u,
kemm f’difiΩa, kemm tqassim.
G˙ajn is-sliem, tal-paçi benna
Hekk sej˙ulek, Misilmin,
g˙ajn li minnha int ˙adt ismek
Hekk sa tibqa’ tul is-snin.
Il-Madonna ta’Loreto
Lilek t˙ares mis-smewwiet,
G˙ax il-maqdes int bnejtilha
l-o˙la l-art it-tliet g˙oljiet.
“Viva x-Xemx’’ G˙ajnsielem jg˙ajjat
lejn it-tmiem t’Awissu x-xahar.
Inti l-g˙oΩΩa ta’ dar-ra˙al
Li g˙alik jo˙ro© bi ˙©ar.
Lil Peter Caruana
(Fl-g˙otja ta’ Ìie˙ G˙ajnsielem)
*GÓAJNSIELEM
Versi ta’ Fr. Geoffrey G. Attard
*(Óajr lill-Óajja f’G˙awdex)
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
Tant wera l-˙ila tieg˙u,
tant ˙adem, stinka bis-s˙i˙,
sa rnexxielu Coach jintag˙Ωel,
biex lit-Team ir-reb˙ jurih.
Ftit ftit beda lit-Team jibni,
b’demm Ωag˙Ωug˙ g˙at-Tazza g˙atxan,
bi training u dixxiplina,
g˙all-unuri lest, ˙erqan.
Pietru wera l-g˙aqal tieg˙u
bi tmexxija ta’ id soda,
fejn ˙ames darbiet in fila
il-Kampjonat, g˙al Blacks sar moda!
Ix-xog˙ol siewi ta’ Caruana
wie˙ed jg˙id li g˙adu muri,
fl-isforzi li r-ra˙al jag˙mel
biex il-Blacks jiksbu l-unuri.
Fejn jid˙ol xog˙ol voluntarju,
’l Pietru ssib minn ta’ quddiem,
g˙ax anki fil-Kunsill rajna,
’l g˙al tliet snin Kunsillier kien!
Pietru llum mill-˙ajja rtira,
˙a jgawdi l-frott mixtieq.
B’hekk G˙ajnsielem illum g˙aΩlu
sabiex b’Ìie˙u jmur jag˙nih.
Minn qieg˙ qalbna f’dan il-˙in,
Il-Kunsill ma’ l-G˙ajnselmin
“Ad Multos Annos” ˙erqanin,
nawgurawlu fer˙anin!
Francis Sultana
G˙ajnsielem - 01/12/05
Kollok sfura qisek xmejxa
b’Ìesu’ ˙lejju fuq idejk,
qed isejja˙ il-mi©emg˙a
biex tintefa’ ©o ri©lejk…
Biex b˙all-an©li jag˙tu qima
Li ©arrew darek mill-bog˙od;
Din l-g˙amara fejn fis-sema
Lil Ìesù rabbejt fis-sod.
Lill-port t’G˙awdex mill-fortizza.
Ta’ Chambray ˙ares f’kull Ωmien,
Lit-turist li ji©i jΩurna
Ag˙tih mer˙ba, roddlu s-sliem.

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 75
Reminiscing
(In Memory of my dear friend Tony Agius.
This poem was written, back in 1991, in NY.)
Dear friend Tony do you remember
those far off days, back, one September?
How we together all summer through
laughed and made merry, and friendship grew!
How we took pleasure in all we did,
thoughts and views sharing: nothing we hid.
Soon came in, Destiny, choosing for us
different places. Be gone, no fuss.
We toiled and worked hard, never complaining,
days, weeks, months, years, no chore disdaining.
We spent a lifetime far and away,
raising a family one might just say!
Oj, oj! Hawn fejn sejrin?
Fuq kull vettura
il-bniedem tg˙allem
b’g˙aqal iwa˙˙al
swiçis u gerijiet,
stering u brejkijiet,
biex jista’ imexxi
u jiddirie©i
kif u ’l fejn jixtieq,
ma’ liem’ kisra jdur,
jitlaqx jew jieqaf,
jasal fejn g˙andu jmur.
‘Mma mill-kontroll
tieg˙u n-nifsu
Ωarma u qata’
maΩri u ˙bula,
it-tmun u l-qlug˙,
u taha pruwa
iΩi©© ’l barra,
bl-ebda sinjal,
jew xi xkiel ie˙or
li jista’ jwaqqfu
milli jwe©©a’
lilu n-nifsu,
jew ta’ madwaru.
Tlifna l-Kontroll
Our paths then crossed, and we were so glad
reminiscing old times, both happy and sad.
Sure now we are glad that we have met,
as from what was said we will be friends yet.
Just now we can hope we will meet more often,
in near future times, our hearts to soften.
With Happy memories noting sparse or few,
bonding old friendship, strengthening us anew
Ejja le˙inna
ng˙ollu ˙a nxandru
ma’ l-irjie˙at,
biex rotta nbiddlu
lejn g˙aΩla g˙aqlija,
b’saqajna nag˙fsu
pedali sodi,
fin-nofs insuqu,
b’sinjali çari,
’l bog˙od minn truf
xifer l-irdum,
li lest ja˙tafna,
f’abbiss jitfag˙na,
fejn nintesew,
bla ˙add jinduna
li eΩistejna!
Francis Sultana
New York.
Wed: 30 th May 1991
Francis Sultana
G˙ajnsielem
15/02/06

76
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
GÓAJNSIELEM F.C. BAR
Serving:
Pizza, Snacks and Take Away
Eat in or take away
Showing on Big Screen
Football matches and Movies
Tel: 2155 9753 / 21562410
Mob: 99440355

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 77
L-ISTORJA TA’ GÓAJNSIELEM F.C.
1936 – 2006
META U KIF BEDA L-FOOTBALL F’GÓAWDEX
Il-futbol f’G˙awdex nibet u ffjorixxa fir-ra˙al
ta’ G˙ajnsielem, eΩattament fil-forti ta’
Chambray u dan g˙andu jag˙milna kburin.
Kien Ωmien l-ewwel gwerra dinjija (1914-1918),
Ωmien ta’ taqlib u biΩà li fortunatament ftit li
xejn la˙aq lill-gΩira tag˙na. Infatti ˙afna millistejjer
fuq il-©lied u l-avvenimenti l-o˙ra talgwerra
kienu jinstemg˙u minn fomm is-suldati
IngliΩi li kienu jintbag˙tu G˙awdex biex fir-
Rest Camp ta’ Chambray jistrie˙u mill-©rie˙i
tal-battalji. G˙all-imfejqa Ω-Ωmien kien
jg˙addi bilmod sakemm xi wie˙ed
minnhom mi©nun wara l-ballun beda
jorganizza xi log˙biet. Ftit ftit is-suldati
kollha interressaw irwie˙om u l-log˙biet
tant bdew isiru akkaniti illi xi erba’ minn
G˙ajnsielem bdew ta’ kull filg˙axija
jitilg˙u lejn Chambray biex jaraw din illog˙ba
©dida li b˙ala qatt ma kienu raw
qabel. In-numru tag˙hom Ωdied u
Chambray beda joffri xena sabi˙a bl-
IngliΩi ji©ru wara l-ballun u l-antenati
tag˙na jitmas˙nu fuq min minnhom ser
jirba˙ hekk kif l-interess tag˙hom fillog˙ba
beda jikber.
G˙addew is-snin. Il-gwerra spiççat u
l-IngliΩi telqu. IΩda warajhom ˙allew
xi blalen u xi Ωraben kbar u goffi.
Dawk li qabel kienu j˙arsu…issa
bdew jixxutjaw huma g˙all-ewwel
jid˙ku b’xulxin iΩda fi ftit Ωmien illog˙ba
qabdet ©miela u fl-a˙˙ar
Chambray beda jisma’ l-g˙ajjat
ferrie˙i tal-log˙ba bl-ilsien tag˙na u
mhux iΩjed b’dak barrani.
Hekk nibtet il-log˙ba G˙awdxija.
Dawk is-suldati ta’ Chambray ftit li
xejn ˙asbu li b˙al s˙abhom f’˙afna
partijiet o˙ra tad-dinja huma kienu
ser i˙allu wirt warajhom. G˙awdex
kellu jistenna sal 1936 biex jie˙u pjaçir b’futbol
organizzat iΩda fil-fatt il-futbol tag˙na huwa
ferm ixja˙ u qadim.
G˙alhekk, g˙alkemm ftit hawn min jaf, il-
Kastell ta’ Chambray huwa post mill-aktar
importanti fl-istorja tal-futbol G˙awdxi u lklabb
tag˙na huwa kburi li fl-arma tieg˙u j©ib
it-torri, sinjifikat tal-post fejn twieldu l-futbol
G˙awdxi u l-eqdem klabb fil-gΩira.

78
IZ-ZAMMIT CUP
FiΩ-Ωmien tal-lum,
meta nilag˙bu u
nirb˙u diversi tazzi
bl-addoçç, huwa ferm
diffiççli biex wie˙ed
jista’ jimma©ina limportanza
u lentuΩjaΩmu
u anke lansjetà
li kienet i©©ib
mag˙ha iz-Zammit Cup.
G˙al din iç-challenge cup li ©iet irregalata
g˙all-okkaΩjoni tal-inawgurazzjoni tas-Silver
Jubilee Ground (1936) miz-Zammit Workshop
tal-Marsa, kkompetew Ωew© timijiet – il-
Victoria Scouts Group u l-G˙ajnsielem F.C. li
kien mag˙mul mis-Sea Scouts, movement li ma
messu qatt inqered. T˙ejjijiet saru u friendly
matches saru wkoll fil-Fortizza ta’ Chambray.
Barra dan kienu jsiru training ta’ kuljum fittennis
court barra Chambray. It-tim kien fdat
f’idejn Fr.Hersey li bis-sa˙˙a tieg˙u sar is-
Silver Jubilee Ground u b˙ala coach kellna lillwardmaster
Carmelo Mallia. It-tim kien
imsa˙˙a˙ minn Alessju Camilleri li kien
ja˙dem ©ewwa Chambray. Il-prospetti ma
tantx kienu sbie˙ g˙alina. Ir-rivali tag˙na
kellhom iΩjed min jittrenjahom kienu msa˙˙in
min xi players li kienu jitg˙allmu f’kulle©©i
Malta. L-g˙aΩla tat-tim
tag˙na kienet ˙aΩina – bi
players mag˙Ωulin aktar
min˙abba s-sa˙˙a milli
g˙ax kienu jafu jilg˙abu,
b’eççezzjoni ta’ tnejn jew
tlieta.
IL-jum mistenni wasal –
jum ta’ Mejju b’xemx flinΩul
tag˙ha. Il-partita
kienet bilançjata ferm u rriΩultat
ta’ 2-1 kien riΩultat
xieraq. Il-Victoria kienu li
fet˙u l-iskor fl-ewwel half
u dritt fit-tieni half, Joe
Cassar ©ab id-draw. Ilballun
beda tiela u nieΩel
– ballun fil-g˙oli fejn
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
spikkat mhux il-mo˙˙ iΩda s-sa˙˙a fejn kultant
rajna wkoll log˙ob goff. Bix-xemx faççata
tag˙na u l-˙in joqrob g˙at-tmiem, in-nies bdiet
ta˙seb biex titlaq meta l-gowl tar-reb˙a wasal.
Kien Elija Debono, l-a˙jar player ta’ dak iΩ-
Ωmien, li qabeΩ player wara l-ie˙or u mhux biss
skorja il-gowl, imma tana t-tazza li hija l-aqwa
‘mile-stone’ fl-istorja tal-klub tag˙na u talfutbol
G˙awdxi – tazza li turi meta il-futbol
beda uffiççjalment ©ewwa gΩiritna.
IΩ-Zammit Cup fet˙itilna t-triq diffiçli ta’ nΩul
u tlug˙ iΩda l-awgurju li tana Fr.Hersey meta
ppreΩentalna it-tazza se˙˙ – il-futbol mhux biss
ma’ mietx iΩda ssa˙˙a˙ u minn dejjem kellna
wie˙ed mill-aqwa timijiet, biex b’hekk
Ωammejna t-tradizzjoni li bdiet tant Ωmien ilu.
Illum, 70 sena wara dan kollu, g˙andna g˙ax
nkunu grati lejn dawn in-nies u ng˙ozzu dawn
l-avvenimenti li ©raw g˙ax meta nifir˙u birreb˙iet
u tazzi li nakkwistaw g˙andna
nΩommu f’mo˙˙na li kienu Fr.Bernard Hersey
u Carmelo Mallia li taw bidu u wittew it-triq
g˙as-suççess li l-klub glorjuΩ tag˙na ©ab lejn
ir-ra˙al ta’ G˙ajnsielem.
Dan ir-rapport ©ie me˙ud mill-magazines
Black And White minn kitba ta’ Carmel Rapa,
rran©ati g˙al-lum min Alex Spiteri, u ttajpjati
u preparati min Miguel Refalo.

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 79
It-tfal tag˙na.
Xtaqt li nibda dan
il-˙sieb tieg˙i
mag˙kom bl-akbar
kelma importanti,
l-akbar riΩors li
g˙andna fir-ra˙al –
it-tfal.
It-tfal huma
rigal ta’ Alla, frott l-im˙abba tal-©enituri.
Toqg˙od ta˙seb ftit din hi xi ˙a©a tal-meravilja!
Stupenda! Kieku tara ftit kif int u jien kbirna u
tg˙allimna niktbu u naqraw dawn il-kelmiet hija
xi ˙a©a vera impressjonanti! Fantastika!
It-tfal ta’ G˙ajnsielem huma tfal li jitwieldu
u jg˙ixu magenb ix-xtut tal-bahar Mediterran li
˙alla sena wara l-o˙ra m˙abba lejn il-bahar
komuni. Meta tarbija titwieled, sebg˙in fil-mija
tal-piΩ tag˙ha jkun ilma u ˙aga interessanti li
nnotajt dawn l-a˙˙ar xhur it-tfal u Ω-Ωg˙aΩag˙
tar-ra˙al huma fost l-aktar li jqattg˙u ˙in qrib
il-ba˙ar fuq xog˙ol, trasport jew mistrie˙.
Karatteristika li nilma˙ fit-tfal
G˙ajnselmiΩi hija l-©ibda lejn l-imitazzjoni. Ittfal
min-natura tag˙hom huma kurjuΩi, iΩda
interessanti hu l-fatt li n˙oss li aktar minn ir˙ula
o˙ra t-tfal tag˙na j˙obbu jimitaw ˙afna lewwelnett
lilna l-kbar bl-eΩempju tajjeb jew
˙aΩin tag˙na; kif ukoll mudelli jew idoli fix-xena
ta’ l-ispettaklu, moda u futbol.
Din il-karatteristika timliena
b’responsabbilta’ ta’ x’eΩempju qed
jixorbu t-tfal tar-ra˙al minn kif a˙na lkbar
na˙sbu, nitkellmu, na©ixxu jew ma
na©ixxux wara kollox! Il-Malti jg˙id li ttfal
jikxfu l-g˙awwar. U tabil˙aqq g˙ax
normalment kul˙add jag˙ti milli jkollu
u t-tfal bl-aktar mod innoçenti
jirra©unaw, jilbsu, jesibixxu l-ideat u lkultura
li jie˙du fl-aktar çellula
mportanti fir-ra˙al, il-familja.
L-imitazzjoni fiha nfisha mhiex ˙aΩina,
iΩda jinkwetani l-fatt li jekk jien nistenna
dejjem biex nimita, jien qatt ma jien ser
inkun ori©inali, kreattiv. Fl-edukazzjoni
a˙na ma rridux lit-tfal ikunu fotokopja
Erba’ Stilel *T*F*A*L
L-akbar riΩors tar-ra˙al tag˙na
Mr. Frank Tabone B.Ed(Hons.) D.E.A.M TEFL ECDL
ta’ l-ideat ta’ ˙addie˙or. Irriduhom jo˙or©u ttalenti
tag˙hom g˙ax it-tfal t’G˙ajnsielem
g˙andhom ˙afna talenti mo˙bija.
Jekk it-tfal tag˙na jibqg˙u jimitaw biss,
x’ifisser? Sempliçi ˙afna. Ifisser li fil-qasam talamministrazzjoni
lokali, ekklesjastika, soçjali u
kulturali dejjem ser nistennew ir˙ula o˙ra qabel
biex jikkrejaw l-ideat u a˙na sempliçement
insegwu… jekk wara kollox insegwu.
It-tfal tag˙na kapaçi ˙afna. It-tfal tag˙na
rriduhom ikunu l-leaders u mhux biss isegwu.
Imma tg˙idli, issa jien id-dar kif nista’ ng˙inu
f’dan li qed to˙lom int? G˙aΩiΩa omm! G˙aΩiΩ
missier! L-ewwel dmir tieg˙ek hu li tisma’ lilluliedek.
Ibnek u bintek g˙andhom ˙ajja.
G˙andhom vuçi. G˙andhom dritt. Ismag˙hom.
Ieqaf minn kollox u ismag˙hom. SkuΩawni, iΩda
jekk a˙na l-kbar ngergru g˙ax it-tfal ma
jisimg˙uniex; l-ewwelnett irridu naraw kemm
il-darba g˙ednielhom “biΩΩejjed!” Ma nafx forsi
min˙abba log˙ba futbol! Jew min˙abba a˙bar
kurjuΩa fuq it-televixin! Forsi min˙abba xi erba’
numru tat-tombla. Min˙abba teleseriel!
Min˙abba Coffee Morning! U le ˙a nieqaf
tibΩax!
G˙ajnsielem hu ra˙al pjuttost ©did,
modern u mΩejjen bi djar fuq spektrum ta’ stili
minn klassici sa moderni. Forsi imitazzjoni
wkoll? Jehtieg li t-tfal ng˙inuhom jikbru anki
fejn dak li g˙andu x’jaqsam ma’ l-estetika. Lilwien
u l-kliem ta’ l-Ilsien Malti qeg˙din hemm

80
biex nikkomunikaw tajjeb u nwasslu messa©©
ta’ paçi u ©id. Dan kompletament jikkontrasta
ma’ messa©©i jew tattoos li naraw fuq Ωg˙aΩag˙
u karozzi li Ωgur ma fihomx messa©© ta’ fer˙ u
©id! Mo˙˙ it-tfal huwa sponΩa u jixrob u jassorbi
malajr dak kollu li ng˙idulhom u nuruhom.
Óadd mhu pur, ˙lief il-Mulej! IΩda l-verita’
hija dejjem wahda. Fl-iskola tag˙na Anton
Cassar, it-tfal jing˙ataw kors ta’ tag˙lim ta’ tmien
snin mill-g˙alliema ta’ kull sena kif ukoll
g˙alliema speçjalizzati u organiΩΩazzjonijiet
soçjali sabiex ng˙inuhom jikbru mentalment u
fiΩikament b’sa˙˙ithom. Tajjeb g˙alhekk li dak
li jitg˙allmu t-tfal id-dar ikomplu jarawh attwat
id-dar, fil-pjazza, fit-triq jew waqt il-coffee
morning.
Kemm hu diffiçli li twieΩen tifel u tifla li
jΩommu bog˙od mit-tipjip u l-alkohol, meta
mbag˙ad x’˙in imorru d-dar l-alkohol u t-tipjip
huma aççessibli! Jiddispjaçik tisma’ tfal
jirrakkontaw li l-papa beda jdawwaqhom ilbirra
jew l-inbid minn eta’ vera tenera!
Je˙tie© ng˙allmu lit-tfal li biex tiççelebra
ma hemmx g˙alfejn issir Ωibel! U ifhmuni! Din
hija xi ˙a©a li vera hija anti-edukattiva u kontra
l-istess sa˙˙a tat-tfal. Storikament, speçjalment
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
l-alkohol da˙al bl-eΩempju mhux tajjeb tassuldati
IngliΩi. U a˙na ovvjament
imitajniehom… u ming˙alina li aktar ma
nixorbu aktar a˙na kbar u min ma jixrobx ma
hu xejn! Óabib IngliΩ qalli b’ton ironiku, “Il-
Bambin g˙alhekk dejjem jippermetta li l-IngliΩi
jinqalg˙u malajr fil-futbol, g˙ax inkella ma nafx
x’ji©ri!”
Imma g˙al darba o˙ra x’jista’ jsir?
X’nistg˙u nag˙mlu? Kemm tkun ˙a©a sabiha li
kieku nibdew mill-familji tag˙na nedukaw
b’eΩempju kontra t-tipjip u l-alkohol u dan iççirku
nwessg˙uh sabiex anki fil-kaΩini kollha
dan il-vizzju ji©i kkontrollat. Kemm tkun idea
sabi˙a li jkollna ©ranet matul il-gimg˙a fejn lalkohol
ma jinbieg˙x jew inkella jkun g˙al bejg˙
biss f’çertu ˙inijiet. Dawn l-ideat jekk
jag˙milhom ˙addie˙or huma tajbin, iΩda g˙ax
tag˙na forsi ma napprezzawx. Possibbli rridu
nimitaw g˙al darba o˙ra?
U l-a˙˙ar idea g˙al-lum… ikun ferm tajjeb
li fl-ewwel laqg˙a li jmiss, il-membri talg˙aqdiet
ipo©©u fuq l-agenda xi ideat ta’ ˙afna
minn s˙abi li kitbu f’dan il-ktieb sabiex nibdew
ta’ l-inqas niΩirg˙u t-tajjeb.. ˙alli jikber u
jissa˙˙ah.
TISLIMA LIS-SURMAST ANTON CASSAR
Ftit kont nafek
Jien f’dik ˙ajtek
Illi‘nti tant ˙addimt
Óinek, Ωmienek, ˙ajtek kollha
G˙at-tag˙lim int kont g˙amilt.
Qisu l-biera˙ meta stedintni
Biex kelmtejn ng˙idu flimkien..
U jien dlonk ntba˙t bil-kobor ta’
Dal-bniedem b’g˙erf tal-˙olqien.
G˙ajnejk faru hekk kif smajtek
Lil dar-ra˙al b’ismu issemmi
Mhux ta’ b’xejn li g˙addejt ˙inek
Tie˙u ˙sieb lil G˙ajnsielem u ter©a’ ttenni…
Aqra ibni …kompli studja,,,taqtax qalbek
Ag˙mel kura©©. Kliem sabi˙ li kont ittenni
Sabiex mill-edukazzjoni
Lil G˙ajnsielem le…ma t˙allix bil-g˙atx !
Kont eΩempju fost l-eΩempji,
Ta’ kif tag˙lim u ©id flimkien
Int kont tinse© b’tant paçenzja,
Ìewwa l-klassi fost l-istudenti.
L-edukazzjoni g˙alik kienet g˙ajn ta’ ˙ajja,
U din g˙alik kienet çara u bla tbajja”
Tant li qalbek ma qtajtx ma’ kull tlajja’
Li Ω-Ωmien u l-bnedmin nibtu fil-plajja.
Insellimlek mill-©did g˙aΩiΩ Anton,
U nitolbok li tispira lilna lkoll ma’ xulxin,
Biex flimkien ma’ Kristu Rebbie˙
Tnissel fina tag˙lim nisrani sabi˙.
Frank Tabone

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 81
IN-NIÇÇA TAL-MADONNA TA’ LORETO
fi Pjazza San Ìor© - Rabat, G˙awdex
Kitba ta’ÌuΩe Galea
(Óajr lit-Telstar u l-Berqa)
Fl-img˙oddi, f’kull ra˙al ta’ Malta u ta’
G˙awdex, aktar mill-ibliet, l-g˙add ta’ niçeç filkantunieri,
jew fi rkejjen o˙ra, kien akbar u kienu iktar
popolari milli huma fi Ωmienna. Il-bniedem kien
anqas sofistikat, kien aktar devot u aktar mehdi blaffarijiet
ta’ ru˙u, forsi g˙ax ma kellux distrazzjonijiet
b˙al ma g˙andna llum.
Fil-qedem nett, qabel ma bdew jibnu l-knejjes
kbar, in-niçça, imwarrba fl-g˙elieqi, jew fit-triq, kienet
tispira u tkebbes aktar devozzjoni f’qalb il-bniedem.
Mill-kittieba qodma ta’ l-istorja tal-knisja, ftit huma
dawk li taw tag˙rif sew kif Ωviluppat din jew dik ilknisja,
u wisq anqas kienu twebblu jistudjaw kif
kienu nibtu ˙afna minn-niçeç li hawn imxerda filgΩejjer
tag˙na.
Il-bdiewa, x’˙in ix-xemx tkun ser tmajna,
jerfg˙u l-mo˙riet u l-g˙odda tag˙hom, u jg˙abbuhom
fuq dahar il-˙mar jew xi bhima o˙ra, biex jaqbdu
triqthom lejn id-dar. Il-mog˙dijiet qalb l-g˙elieqi fl-
a˙˙ar kienu jwasslu fuq it-triq tar-ra˙al. U˙ud millbdiewa
kienu jieqfu ta˙t il-˙ajt, jistennew lill-bdiewa
o˙ra jaslu ˙dejhom, u meta jiltaqg˙u flimkien, l-a˙˙ar
minnhom, kien jibda jg˙id xi talba ta’ ˙ajr lil Alla limbierek,
talli kienu g˙addew jum ie˙or, hieni jew
imwieg˙er, skond id-destin tag˙na ta’ kuljum. U ikoll
flimkien, b˙al f’g˙aqda wa˙da, kienu jg˙ollu l-˙sieb
tag˙hom lejn il-Óallieq.
G˙alhekk, dak il-post, maΩ-Ωmien,kien isir b˙al
tokk fejn il-bwieda, u ˙add ie˙or, kienu jiltaqg˙u, biex
jiddiskutu l-˙ajja ta’ kuljumm, biex jitkelmu dwar
il-bieg˙a u Ω-Ωrierag˙, u biex isesku fuq g˙ajrhom.
Imbag˙ad xi ˙add iwaqqaf salib tal-©ebel fuq
il-post,jonkella jdendel xbiha ta’ qaddis mal-˙ajt, biex
dik id-devozzjoni ..aktar tixtered u tinfirex fost dawk
li kienu jg˙addu minn dawk l-in˙awwi . U kif naqraw
fid-dokumenti tal-qedem, u˙ud minn dawk ilbwiewa
kienu j˙allu fit-testament tag˙hom dik ix-xi
˙a©a minn ©idhom, jekk mhux kollox ukoll, biex
hemm fuq dak il-post tinbena niçça tal-©ebel, biex
jie˙du ˙siebha, u biex jixeg˙lu d-dawl tal-lampa
quddiemha. L-atti tan-nutara antiki kollha mimlijin
b’ dawn it-testmenti.
Kull niçça g˙andha l-istorja tag˙ha,u tistag˙©eb
kemm tag˙rif ti©bor madwara niçça li tista’ timla
ktieb bi ©rajjietha. Dawk in-niçeç kienu kienu jkunu
wkoll post g˙aΩiΩ g˙al ˙afna, g˙ax minnhom bosta
nies kienu jie˙du l-fara© tag˙hom, u jimtlew bis-sabar
fil-gwaj li kien ikollhom . O˙rajn kienu jiktbu ©idhom
biex flok in-niçça tinbena kappella, daqsxejn ta’
kamra. Hekk kienet Ωviluppat dik il-knisja majestuΩa
tal-Madonna ta’ Pinu, u ˙afna o˙rajn.
L-istampa tal-lum(referenza g˙al dik ta’Loreto li hemm
qrib il-knisja ta’ San Ìor©,Victoria) turi ritratt ta’ niçça,
li sa ftit snin ilu, kient g˙adha wieqfa biswit sewwa
sew il-knisja ta’ San Ìor©, tar-Rabat,ta’ G˙awdex. Din
in-niçça kienet imsej˙a bl-isem ta’ Loreto, iΩda kienu
aktar isibuha bl-isem ta’ Hili, billi ta˙tha sew kien
hemm bejjieg˙ il-˙axix, b’dak l-isem.
In-niçça kienet g˙olja dwar ˙ames jew sitt piedi
mill-art, bi skultura mill-isba˙ fil-©ebla G˙awdxija .
Il-fi©ura tal-Madonna hija bil-wieqfa qeg˙da ©©orr
id-dar tag˙ha, mag˙rufa bl’ isem ta’ Loreto, li qed
iservi b˙ala pedestall g˙all-istatwa tal-Bambin, li
qieg˙ed bil-wieqfa fuqha. Il-figuri kollha f’daqqa
donnhom merfug˙in minn tliet an©li, li qieg˙din

82
i©orru kollox fuq is-s˙ab, l-istess b˙al ma l-an©li kienu
©arrew id-dar ta’ Nazareth g˙all-belt ta’ Loreto.
Din in-niçça mhux minn dejjem kienet hekk,
tal-©ebel. Qabel kien hemm tnejn, jew tlieta o˙ra
qabilha, li biΩ-Ωmien kienu g˙amluhom ©odda. Din
in-niçça kienet twaqqfet hemm ˙dejn il-knisja ta’ San
Ìor©, ftit wara li kienu biddlu l-titular tal-knisja li
wara ssej˙et Matriçi, g˙ax minn Madonna ta’ Loreto,
kienu semmewha Santa Marija, li kienet l-istess, iΩda
bil-mod bdew jikkonfonduwa ma’ l-Assunta, u hekk
baqg˙et sal-lum.
Kien hemm kappella li waqqaf qassis Ruman
fuq l-g˙olja, fiç-cittadella, u kien iddedikaha lill-
Madonna ta’ Loreto, f’©ie˙ dik ta’ l-Italja. Qassis
Il-Festa
t-Tajba
lill-
Poplu
kollu!
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
ie˙or, Taljan ukoll, kien waqqaf knisja o˙ra ta’
Loreto, fejn jg˙idulu tad-Dabrani, fis-sena 1477.
IΩda billi l-paroççi ta’ G˙awdex, l-unika wa˙da
li kien hemm, kienet dik il-knisja ta’ San Ìor©, u lqassis
Taljan, barrani, kien bena dik il-kappella Ωg˙ira
ta’ Loreto.(li ma tantx kienet popolari, g˙ax barranija,
u minn barrani) maΩ-Ωmien kienet la˙qet speçi ta’
rivalita’ benjniethom. G˙ahelkk ftit aktar minn mitt
sena wara l-fondazzjoni tal-kappella, li sa dak iΩ-
Ωmien saret Matriçi ta’ G˙awdex bla ˙add ma jaf
kif, biex speçi ta’ jinku lil ta’ San Ìor©, bnew u
waqqfu dik in-niçça ta’ Loreto biswit il-knisja talqaddis
ta’ Lidda..
( Óajr lis-Sur Lorenzo Zahra li g˙addilna dan it- tag˙rif)
Banka tal-Lottu
Ka‰in tal-Banda - Gœajnsielem
Óinijiet tal-Ftu˙:
It-Tnejn: 4.00 pm – 5.00 pm
It-Tlieta: 7.15 am – 10.30 am 4.00 pm – 5.00 pm
L-Erbg˙a: 7.15 am – 10.30 am 4.00 pm – 6.00 pm
Il-Óamis: 8.00 am – 9.30 am 4.00 pm – 6.00 pm
Il-Ìimg˙a: 7.15 am – 10.30 am 4.00 pm – 6.00 pm
Is-Sibt: 7.15 am – 10.30 am 2.00 pm – 4.00 pm
Il-Óadd: 10.30 am – 11.30 am
Riçevitur: Neville Vella – Tel: 2156 6740

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 83
PITTURA ‘EX VOTO’
MISRUQA MINN ÌO NIÇÇA FIX-XATT
Madonna Sewda
(msejsa fuq: Madonna Nera: bit-Taljan)
Lejn id-dar t’Ommna Marija
a˙na ni©u minn tant bog˙od,
g˙ax il-©ebel tag˙ha torça
b’messa©© ˙aj, misteru sod.
Din id-dar fejn l-an©lu ˙abbar
il-misteru ta’ omm xebba;
hawn fejn niΩel il-Verb ig˙ammar,
sew fostna.
Rit: Madonna, Madonna twajba,
˙allini nissejja˙ ibnek.
Ag˙mel Madonna minni
iben li jg˙ix qrib tieg˙ek sew.
G˙andek ni©i, nitlob f’darek,
w’hemm noffrilek din m˙abbti,
li int tilqa’ b˙ala ommi
biex fil-hena dda˙˙alni.
Kemm hu sewwa li tmur lura
©o di’ d-dar ta’ l-Omm ˙anina,
tassew tajjeb li kull iben
iΩurha!
Pittura mag˙mula b’weg˙da (ex voto) g˙ebet minn
©on-niçça li kienet fiha fil-Port ta’ l-Im©arr. Il-pittura turi
Ωew© sajjieda G˙awdxin fuq dg˙ajsa ta’ G˙awdex jitolbu
l-interçessjoni tal-Madonna u tal-qaddisin San Ìwann
Battista, San Fran©isk t’Assisi, San Pietru u sajjied, u hi
tas-seklu tmintax. X’aktarx il-pittura tqeg˙det f’niçça
b˙ala weg˙da minn Ωew© sajjieda wara li ©ew me˙lusa
mill-g˙arqa.
Filwaqt li kkundannat dan l-att vandalu u sagrili©u
l-Organizzazzjoni ta’ Wirt G˙awdex appellat lill-pubbliku
biex min g˙andu xi nformazjoni dwar dan il-kaΩ
jg˙addiha lill-pulizija . Kull informazzjoni ti©i trattata b’
kunfidenzjalita’.
(Nota: Din l-informazzjoni kienet fil-Mument tal-Óadd 14 ta’ Awissu 2005)
Rit: Madonna, Madonna twajba... etc:
Hawn f’im˙abbet daç-çenaklu,
˙a©a wa˙da ma’ din l-Omm,
il-qalb tfawwar b’paçi s˙i˙a
li terfag˙ha lejn t’Alla t-tron.
Hija ti©bor it-talb tag˙na
biex tg˙addih g˙and Ìesù binha,
w’hekk kull min di’ d-dar iΩur
b’paçi jfur!
Rit: Madonna, Madonna twajba... etc:

84
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
IL-FRATELLANZI TAGÓNA
Bil-kelma fratellanza nifmhu xirka jew g˙aqda
religjuΩa, lajka u devota li forsi jkun a˙jar jekk insej˙ula
‘konfraternita.’ Hi xirka mwaqqfa ta˙t il-˙arsien tal-
Knisja b’g˙an speçfiku b˙al ma huma mwaqqfin lg˙aqdiet
religjuΩi l-o˙ra.
Dwar il-bidu taΩ-Ωew© Fratellanzi ta’ G˙ajnsielem
jiktbilna hekk is-Sur Lorenzo Zahra mill-Bir©u: “Hekk
kif kienet g˙ada ssir il-Parroçça ©dida ta’ G˙ajnsielem,
il-Kappillan Dun Anton Cauchi mill-ewwel ˙aseb biex
mal-Parroçça jkun jista’ ji©bor il-parruççani g˙all-aqwa
devozzjonijiet tant me˙tie©a fil-˙idma pastorali tieg˙u.
Dan narawh billi fil-15 ta’ Ottubru 1857 g˙amel talba
fil-Kurja tal-Belt Valletta biex jitwaqqfu Ωew© Fratellanzi
fil-Parroçça hekk ©dida ta’ (Hanselem) G˙ajnsielem.
IΩ-Ωew© Fratellanzi li ried jitwaqqfu kienu wa˙da
tas-SS .Sagrament biex il-parruççjani jg˙arfu lvenerazzjoni
lejn Ìesù Ewkaristija, u l-o˙ra tar-RuΩarju
biex i˙e©©e© il-qima lejn Ommna Marija Santissima. IΩ-
Ωew© Fratellanzi ©ew approvati b’digriet tat-13 ta’
Novembru ta’ l-istess sena, ji©ifieri f’anqas minn xahar
wara.
G˙alhekk il-Kappillan stess ressaq Statut g˙aΩ-
Ωew© Fratellanzi f’wie˙ed, ˙a©a xejn komuni. U dan
lis-Statut juri regolamenti baΩati fuq dawk ta’ Fratellanzi
o˙ra. Naturalment kienu miftu˙a g˙al kul˙add, ir©iel
u nisa li meta jinkitbu jkunu obbligati li jie˙du sehem
fil-funzjonijiet, kif ukoll ikollhom dritt g˙as-suffra©i.
Kull Fratellanza kellha ta˙tar l-Prefett u l-uffiççjali
kull tlett snin li jinkludu wkoll l-Prim Assistent, u l-
Prokuratur. Id-Digriet juri wkoll li l-Fratelli tas-
Sagrament jilbsu konfratija bajda, bil-kurdun u lmuzzetta
˙amra kif ukoll biç-çinglu u kuruna tar-
RuΩarju . Il-Fratellanza tar-RuΩarju jilbsu konfratija
bajda bil-mantell abjad, kuruna u kurdun abjad kif ukoll
il-kapoçç . Il-Prefetti kellhom jilbsu l-medalja,iΩda
mbag˙ad ˙add mill-fratelli ma seta’ jΩid xi ˙a©a fl-ilbies.
Fl-istatut jobbliga lill-Fratelli tas-Sagrament jie˙du
sehem fit-Tielet Óadd tax-Xahar, u fil-Vjatku, waqt li
dawk tar-RuΩarju kellhom jiltaqg˙u fl-ewwel Óadd
waqt l-G˙asar, ig˙idu r-RuΩarju.
Il-Prefett fil-Laqg˙at kien intitulat g˙al Ωew© voti.
Hekk il-˙idma pastorali tal-kappillan kellha mezz biex
ti©bed lill-parroççani lejn il-Knisja g˙all-©id spiritwali
tag˙hom kemm fil-˙ajja kif ukoll wara l-mewt b’tant
suffra©i li l-istess fratelli u sorelli kellhom obbligu li
jitolbu.”
Ref AAM Sup. Vol 52 p 696
Óajr lis- Sur Lorenzo Zahra li g˙addilna dan it-tg˙arif.

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 85
Imma©inaw lejl sajfi…imma©inaw li qeg˙din f’xi
post ’il bog˙od mill-˙sejjes tal-karrozzi, millistorbju
u dak kollu li hu assoççjat mal-˙ajja
mg˙a©©la tal-lum…imma©inaw kalma u
trankwillita f’xi post li mhux imdawwal biΩΩejjed,
anzi pjuttost mudlam…post fejn l-g˙ajnejn jistg˙u
jistrie˙u g˙ax huma ˙ielsa mid-dawl artifiçjali
Ωejjed li ˙loqna bl-iskop li l-lejl ma jiddallamx anzi
kwaΩi kwaΩi jibqa l-jum. Forsi qeg˙din fuq il-bejt
tag˙kom tippruvaw ta˙kmu xi Ωiffa ˙elwa, forsi
qeg˙din fil-bit˙a jew inkella fil-©nien. Qeg˙din fejn
qeg˙din, f’dawn iç-çirkostanzi l-g˙ajnejn
jintrefg˙u wa˙idhom ’l fuq biex ifittxu dawl
differenti…mhux l-istess dawl safrani tal-bozoz
imwa˙˙la ma kull kantuniera fit-toroq tag˙na. Dan
hu dawl tal-kwiekeb. Min-na˙a tan-nofsinhar
jidher b˙al donnu liΩar ta’ dawl bajdani tiela lfuq…dawl
sfukat imma dawl sabi˙…dawl li lantenati
tag˙na kienu jsej˙ulu ‘It-triq ta’ Sant Anna’
u li forsi ˙afna minnkom jafuh aktar bl-IngliΩ b˙ala
‘Milky Way’. Imbag˙ad ta’ kultant to˙ro© ti©ri
kewba fe©©ejja li l-g˙ajnejn bilkemm ila˙˙qu mal-
˙effa tag˙ha hi u tofroq is-sema minn tarf sa tarf.
Kien hekk f’din it-trankwillita’ li tant persuni bdew
vja©© mill-isba˙ fl-astronomija – vja©© ta’ skoperta
kontinwa – vja©© li ˙afna jsostnu li la darba tibdie˙
ma ttemmu qatt…u vja©© li jien tant kuntent li kont
bdejt eΩattament tlettax –il sena ilu u li g˙adni sejjer
fih sal-lum.
L-Astronomija
Il-lum il-©urnata ˙afna jsibuha diffiçli biex jifhmu
dak li qed nitkellem dwaru hawn fuq. Il-˙tija hi
tal-fatt li l-bozoz li wa˙˙alna fit-toroq tag˙na tfew
id-dawl tant sabi˙ tal-kwiekeb imbeg˙da,
g˙alhekk ftit nies qatt esperjenzaw din ix-xena li
qed insemmi. M’iniex qed ng˙id li g˙andna nitfu
t-toroq tag˙na – çertament din mhijiex soluzzjoni.
Biss, biss, inkunu qeg˙din innaqqsu s-sigurtà fittoroq
matul l-lejl. IΩda d-dawl g˙andu jkun
ippjanat u dirett propju lejn it-triq u mhux lejn issema…wara
kollox, a˙na fit-triq se nimxu! X’inhu
l-iskop li fil-©onna pubbliçi u playing fields
ninstallaw dawl forma ta’ globu li iktar jixg˙el issema
milli l-art? Dawl li bilkemm ma j˙allix l-art
mudlama xorta wa˙da! Illum il-©urnata jeΩistu
bozoz li jissej˙u full cut-off. Dawn jilluminaw
propju t-toroq u ma jitfg˙u l-ebda dawl fis-sema.
Il-Madonna ta Loreto Padruna ta l-ivja''ar bl-Ajru. Barra li t-toroq ji©u mixg˙ula ˙afna a˙jar u b’hekk
F dan ir-ritratt qegœdin naraw ix-xbieha tal-Madonna
tiΩdied is-sigurta kif ukoll il-kumdità g˙as-
ta Loreto (Madonna Nera) li tqegœdet fuq il-qamar
sewwieqa tal-karozzi, b’dan il-mod ti©i ffrankata
f waœda mill-Missjonijiet tan-NASA. Din ix-xbieha
˙afna ener©ija bir-riΩultat li ji©u ffrankati ˙afna flus
hi l-unika xbieha reli'ju‰a li nsibu fuq il-qamar.
mill-but ta’ kul˙add. U l-iktar effett li jinteressana
fil-kuntest tas-su©©ett li qed niddiskutu hu li ddawl
dg˙ajjef tal-kwiekeb jidher fis-sema! U propju
issa se ndawwar lura id-diskors fuq is-su©©ett li
suppost qeg˙din nitkellmu dwaru – is-sema.
Is-sema hi t-tieqa fuq l-univers. Jekk ikollok çans
xi darba morru sad-Dwejra jew ng˙idu a˙na ta’
Çenç u ˙arsu ‘l fuq. Minn postijiet mudlama b˙al
dawn, ix-xena li taraw fuq raskom hi wa˙da li
diffiçli ma timprssjonakomx. Pero biex tapprezzaw
dak li tkunu qeg˙din taraw hemm bΩonn li qabel
issiru tafu x’inhuma sewwa sew il-kwiekeb.
Definizzjoni sempliçi u preçiΩa hi din: kull kewba
(jew stilla, sej˙ilha li trid) hija xemx! Iva hekk hu…
kull kewba tpetpet li taraw fis-sema hija xemx
ta˙raq. U ara ma ta˙sbux li dawn ix-xmux huma
kollha iΩg˙ar mix-xemx tag˙na. Xejn
affattu…hemm minhom li huma iΩg˙ar, hemm
minnhom li huma daqsha u hemm minnhom li
huma ˙afna ikbar. Nist˙ajjilkom qeg˙din tistaqsu
“Imma kif? Jekk kull stilla li naraw fis-sema hija
xemx, allura g˙alfejn jidhru daqshekk Ωg˙ar?
G˙alfejn ma jidhrux propju b˙ax-xemx tag˙na –
kbar u jikwu?” Ir-ra©uni hi li l-istilel, jew tistg˙u
tg˙idu xmux, huma mbeg˙da ˙afna minnha.
Ikkunsidraw dan li ©ej. Meta tag˙fas switch u
tixg˙el bozza, id-dawl mill-bozza jimxi b’veloçità
enormi (ta’ 300,000 kilometru fis-sekonda)…din

86
tant hi veloçità kbira li dak li jkun ja˙seb li d-dawl
mill-ewwel jasal f’g˙ajnejh. Però l-fatt hu li d-dawl
ikun ˙a ammont ta’ ˙in biex mexa mill-bozza g˙al
g˙ajnejn il-persuna. Fil-kaΩ tal-bozza dan il-˙in ikun
tant qasir (farka ta’ sekonda) li nistg˙u ng˙idu li ddawl
jasal mill-ewwel fl-g˙ajnejn…iΩda l-istilel
huma tant imbeg˙da li d-dawl jie˙u ammont
sostanzjali ta’ ˙in sabiex jasal minnhom g˙al
g˙andna. L-ewwel ejja n©ibu eΩempju bil-qamar.
Id-dawl mill-qamar jie˙u daqsxejn iktar minn
sekonda biex jasal minn hemm g˙al hawn. Ji©ifieri
a˙na nkunu qed naraw il-qamar kif kien daqsxejn
’il fuq minn sekonda ilu. Issa ejja nie˙du eΩempju
ta’ l-eqreb stilla – ix-xemx. Id-dawl mix-xemx idum
©ej tmien minuti Ji©ifieri a˙na qed naraw ix-xemx
kif kienet tmien minuti ilu. Ji©ifieri jekk ix-xemx
kellha g˙all-argument tisplodi din is-sekonda, a˙na
ma nindunawx qabel tmien minuti o˙ra. L-eqreb
stilla wara x-xemx (imsejj˙a Alpha Centauri) hija
tant imbeg˙da li d-dawl ilu ©ej minnha madwar
erba’ snin. Ji©ifieri a˙na nkunu qeg˙din naraw din
l-istilla kif kienet propju erba’ snin ilu. U din l-istilla
bilkemm nistg˙u ng˙idu li hija tefg˙a ta’ ©ebla ’l
bog˙od! S inçerament l-univers hu enormi u d-daqs
tieg˙u jisfida kull imma©inazzjoni. Ag˙tuni çans
nipprova nag˙tikom idea tal-kobor ta’ l-univers. Ilkwiekeb
jin©abru fi gruppi enormi li jissej˙u galassji.
Ix-xemx tag˙na wkoll tag˙mel parti minn
galassja…propju l-galassja li ©©ib l-isem Milky Way.
Il-galassja tag˙na hi grupp ta’ madwar mitt biljun
stilla ( u ftakru li ˙afna minn dawn l-istilel huma
˙afna ikbar mix-xemx tag˙na). Biex tmur min-na˙a
g˙all-o˙ra tal-galassja tag˙na trid iddum sejjer mitt
elf sena – u dan bil-veloçita tad-dawl ( ta’ 300,000
kilometru fis-sekonda). Issa hu kkalkuta li fl-univers
hawn madwar mitt biljun galassja li kull wa˙da
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
minnhom fiha madwar mitt biljun stilla! Kapaçi
timma©inaw dan il-kobor? Hemm galassji li d-dawl
tag˙hom ilu ©ej mhux eluf jew miljuni ta’ snin iΩda
sa˙ansitra biljuni ta’ snin. Ji©ifieri meta a˙na n˙arsu
lejn dawn il-galassji permezz ta’ teleskopji tag˙na
nkunu qeg˙din naraw l-univers ta’ biljuni ta’ snin
ilu. Issa araw kemm ried jiffaççja sfidi l-bniedem
biex sempliçiment jinΩel fuq l-qamar…u dan nistg˙u
ng˙idu li qieg˙ed wara l-bieb! Huwa dan il-kobor
immens li j©ieg˙lna nistaqsu lilna nfusna, “Imma
possibli a˙na biss neΩistu f’dan l-univers tant vast?”
Naturalment wie˙ed jibda j˙ossu çkejken meta
jikkompara lilu nnifsu ma’ dan il-kobor kollu. IΩda
s-sabi˙ hu li fost din l-immensita jispikkaw iktar ilpontenzjal
u l-qawwa ta’ l-intellet uman li fiç-çokon
fiΩiku tieg˙u rnexxielu ja˙seb u jirrifletti dwar lori©ini
tieg˙u stess u ta’ l-univers li hu parti minnu.
Kemm hi ˙aga meraviljuΩa li tista t˙ares minn ©o
teleskopju u tosserva d-dawl ta’ galassji li tant ha
Ωmien biex jasal s’hawn! Kemm hu sabi˙ li f’dik l-
˙emda ta’ lejl sajfi tirrifletti dwar l-kobor u lkumplessita’
ta’ dan l-univers meraviljuΩ li ninsabu
fi˙! Huwa minnu li int qatt ma tkun iççaqqlaqt
minn ma ©enb it-teleskopju.... pero’ ma’ l-ewwel
˙arsa, l-ima©inazzjoni tieg˙ek tie˙dok fi vja©©
twil…tkun ˙rigt ‘il barra fl-immensita’ ta’ l-ispazju
u tkun mort fil-passat u er©ajt ©ejt.
G˙al aktar informazzjoni dwar dan is-su©©ett
id˙lu fil-website ta’ l-G˙aqda Maltija ta’ lastronomija:
www.maltaastro.org
Joseph Caruana
Student Universitarju

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 87
L-istorja
muΩikali talf
a m i l j a
Diacono
te˙odna lura
lejn l-a˙˙ar
snin tal-
Kavallieri
f’Malta. Meta
l-Granmastru
ÌermaniΩ Fra
Ferdinand
V a n
Hompesh
g˙olla liΩ-
Ûejtun g˙ad-dinjità ta’ Belt – Il-Belt Beland –
wie˙ed min-nies l-aktar mag˙rufa ©ewwa Ω-
Ûejtun kien in-negozjant tal-qotnina Giobatta
Diacono li kien joqg˙od fil-bidu ta’ Triq Santa
Katarina eΩattament fejn illum hemm il-kaΩin
Beland. Dan il-palazz inbena fl-1813 kif tixhed
pittura f’wa˙da mis-swali antiki tieg˙u. Lewwel
mara ta’ dan Giobatta kienet Francesca
Busuttil min-Nadur, li pero’ mietet ta’ età
Ωg˙ira. It-tieni mara tieg˙u kienet Katarina
Mangion. Minn dan it-tieni Ωwie© twieled
Orazio, missier Carlo, wie˙ed mill-˙afna wlied
ta’ Giobatta.
Minbarra n-negozju tal-qotnina Giobatta
kien ukoll muΩiçista u hekk lejn is-sena 1829
fiΩ-Ûejtun insibu di©a’ orkestra mmexxija
minnu stess li kienet isservi ta’ divertiment
g˙all-poplu. Insemmu din is-sena g˙aliex
f’Jannar ta’ l-1830 kien jinsab fiΩ-Ûejtun ilmuΩiçista
Naplitan Michelino Deferraris li listess
Giobatta ©ab hawn Malta biex
jirriformalu u jikkomponi g˙al din l-orkestra
taΩ-Ûejtun. Ittra ta’ l-istess Deferraris li tinsab
fl-arkivju tas-Soçjetà Beland jikkonfermaw
dan. Mal-mewt ta’ Giobatta fl-1949 l-orkestra
g˙addiet f’idejn Orazio, ukoll muΩiçista, li
dejjem bil-g˙ajnuna ta’ Mro Deferraris kompla
fejn ˙alla missieru. Lejn l-1860 Orazio u
Deferraris qalbu din l-orkestra fil-Banda
Beland u b’Orazio Diacono b˙ala l-ewwel
surmast. F’dan l-ambjent twieled u trabba l-
KompoΩitur Carlo Diacono.
Il-Familja Diacono
Carlo Diacono twieled iΩ-Ûejtun nhar l-1
t’April 1876. Sa minn çkunitu wera ©ibda kbira
lejn l-arti muΩikali u ta˙t it-tre©ija ta’ missieru
Orazio, beda l-istudju muΩikali tieg˙u. Wisq
probabbli li f’dan iΩ-Ωmien ˙a wkoll xi tag˙lim
ming˙and is-surmast kompoΩitur naplitan
Michelino Deferraris, li kien mid˙la sewwa talfamilja
Diacono. Ta’ g˙axar snin ˙are© idoqq ilkwartin
mal-Banda Beland fil-purçissjoni tal-
Ìimg˙a l-Kbira u ftit wara kkompona l-ewwel
innu ad unur Santa Katarina. Fis-sena 1892 beda
l-istudju tieg˙u g˙and il-mag˙ruf Prof. Paolino
Vassallo li kien g˙adu kif irritorna lura Malta
minn Pari©i u kien feta˙ skola tal-muΩika
©ewwa l-Belt Valletta. Ta˙t Vassallo, Carlo
tg˙allem nistg˙u ng˙idu f’daqqa kif kien stqarr
l-istess Vassallo. Fl-1 t’April, 1987 huwa ©ie
ma˙tur surmast direttur tal-Banda Beland liema
karigu baqa’ jΩomm sas-sena 1903, meta
min˙abba l-istudju kellu j˙alli ’l banda u
g˙alhekk il-Kumitat kien ˙atru Surmast
Onorarju g˙al g˙omru, ˙atra li baqa’ jg˙oΩΩ sa
mewtu. Aktar tard insibu li g˙amel xi snin b˙ala
Surmast Direttur tal-Banda San Ìor© ta’ Bormla.
Meta fit-22 ta’ Novembru, 1903 l-Papa San
Piju X xandar il-famuΩ Motu Proprio Mro
Diacono beda jikkomponi fuq il-parametri
tieg˙u. Kien hawn li l-fama tieg˙u xterdet
mhux biss ma’ Malta kollha iΩda anke barra
minn xtutna. Nistg˙u ng˙idu bla tlaqliq illi
Diacono kien wie˙ed mill-aqwa esponenti,
jekk mhux l-aqwa, tal-Motu Proprio f’pajjiΩna.
Kien biss ftit xhur wara, f’April 1904 li Diacono
esegwixxa disa’ responsorji tal-Ìimg˙a l-Kbira
©ewwa l-knisja arçipretali taΩ-Ûejtun, waqt ilpriedka
tat-tlett sig˙at.
B’digriet tal-Kurja tat-18 ta’ Diçembru,
1899 huwa n˙atar organista tal-Knisja
Arçipretali ta’ ra˙al twelidu.
Fl-1918 l-opra tieg˙u ‘L-Alpino’ marret
in xena g˙al disa’ darbiet bejn is-16 t’April u t-
2 ta’ Mejju, wa˙da mill-opri ta’ kompoΩituri
Maltin l-aktar li ttellg˙u fl-ewwel sta©un
tag˙hom. F’Novembru ta’ l-1919 huwa
kkompona l-Innu Immortali “A Santa Caterina
– (Del Sacri Ministri) g˙all-Banda Beland u ©ie

88
esegwit g˙all-ewwel darba mill-istess banda
fil-festi çentenarji tal-paroçça f’Novembru 1920
fil-preΩenza ta’ l-istess kompoΩitur. Skond ilkritiku
muΩikali Joe Vella Bondin dan l-innu
huwa “xog˙ol meraviljuΩ, wie˙ed mill-aqwa
ispirazzjonijiet assoluti li g˙andna Malta f’din
il-forma muΩikali.
Fid-9 ta’ Frar 1923 l-Arçisqof Dom Mauro
Caruana ˙atru Maestro di Cappella tal-Kattidral
wara l-mewt ta’ Prof Vassallo u ming˙ajr ma
resaq g˙all-konkors. Il-muΩika tieg˙u ©iet
esegwita fil-British Empire Exhibition ©ewwa
Wembley fl-1924 fejn ©ie kklassifikat fit-tielet
post u mog˙ti midalja u çertifikat. Fis-sena 1938
©iet esegwita wkoll fil-BaΩilika ta’ Massenzju
©ewwa Ruma, fl-1942 ©ewwa Kajr fl-E©ittu u
fl-1957 ©ewwa New York fl-Istati Uniti. FlokkaΩjoni
tal-Ìublew tal-Fidda tar-Re Ìor© V
fl-1935 huwa idderie©a 37 banda f’daqqa fil-
Main Guard quddiem il-palazz.
Fost ix-xog˙lijiet tieg˙u nsibu Ωew© opri,
‘L-Alpino’ u ‘Villa Azzurra’ li mhux kompluta,
tlett oratorji ‘Cantico di Frate Sole’, ‘Transitu
Divini Antoni’ u ‘San Paolo Evangelizza I
Maltesi’, bosta kantati, prejudji g˙all-orkestra,
overtures, g˙add kbir ta’ quddies solenni u talmejtin,
salmi, antifoni g˙al diversi festi,
romanzi, innijiet kemm sagri kif ukoll profani
kif ukoll g˙add ta’ marçi, l-aktar funebri.
Il-Ìenju muΩikali tieg˙u ©ie mag˙ruf u
mfa˙˙ar minn bosta kompoΩituri barranin
fosthom Felice Lattuada, Lorenzo Perosi,
Licino Refice, Ildebrando Pizzetti u Ottorino
Respig˙i. Il-kbir kompoΩitur Mascagni meta
©ie muri xi kompoΩizzjonijiet ta’ Carlo stqarr
illi “Quest’uomo non sa quanto sa” (Dan ilbniedem
ma jafx hu stess kemm jaf).
Il-MuΩika tieg˙u g˙adha ti©i esegwita filfesti
ta’ diversi parroççi, kemm f’Malta kif ukoll
©ewwa G˙awdex.
Carlo Diacono miet fil-15 ta’ Ìunju,1942
©ewwa Óal Lija fejn kien mar rifu©jat min˙abba
l-gwerra, u ©ie midfun fiç-çimiterju ta’ Santu
Rokku Ω-Ûejtun skond ix-xewqa tieg˙u stess.
L-a˙˙ar esponent tal-familja Diacono kien
is-Surmast Frankie Diacono, iben Carlo,
imwieled iΩ-Ûejtun fl-1914 Frankie tg˙allem
ta˙t missieru u mexa fuq il-passi tieg˙u b˙ala
organista u Maestro di Cappella. Mal-mewt ta’
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
missieru, Frankie
˙a f’idejh ittre©ija
u rresponsabbilita’
kollha tal-
C a p p e l l a
Diacono u
minkejja ˙afna
diffikultajiet
irnexxielu jibqa’
jΩomm il-biçça lkbira
tal-festi ta’
diversi parroççi
kemm f’Malta kif ukoll ©ewwa G˙awdex. Il-
MuΩika ta’ Diacono ilha ti©i esegwita
f’G˙ajnsielem mill-1965 sal-lum fejn din il-festa
kienet bil-wisq g˙al qalbu kif tixhed l-istess
bintu Maria li g˙adha mimlija bl-g˙omor.
B˙ala kompoΩitur ftit g˙andu xog˙lijiet g˙ajr
barkarolli, intermezzi, març funebru u
kompoΩizzjonijiet Ωg˙ar o˙ra. Naturalment
kellu aktar minn biΩΩejjed biex ikun jista’ jmexxi
l-Cappella Diacono bix-xog˙lijiet ta’ missieru.
Fis-sena 1990 huwa ˙alla t-tre©ija lil Dun
Ìwann Galea,
˙atra li g˙adu
jΩomm sa llum.
Is-Surmast Frankie
Diacono ˙alla dan
il-Wied taddmug˙
fl-20 ta’
Marzu 1999 u
jinsab midfun fiççimiterju
ta’ Santu
Rokku fil-qabar
tal-familja. Filfuneral
tieg˙u
˙adet sehem il-
Banda Beland li
tag˙ha kien Surmast Onorarju.
Il-mewt tieg˙u fissret it-tmiem ta’ l-a˙˙ar
membru tal-familji kbar li mexxew il-Kappelli
MuΩikali li ddominaw il-muΩika Litur©ika
Maltija g˙al aktar minn Ωew© sekli.
Óajr lil Charles J Debono g˙al dan it-tag˙rif.
Loreto Galea
Arkivista u Delegat tal-Banda

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 89
Jekk nag˙tu
˙arsa lejn l-istorja
ta’ Malta
ninnutaw li lgΩejjer
Maltin
minn dejjem
kienu ma˙kuma
minn popli
d i v e r s i ;
˙akkiema li tawna kultura, drawwiet u ilsien
differenti minn tag˙na. Dan forsi min˙abba l-fatt li
jinstabu f’nofs il-ba˙ar Mediterran. G˙alhekk, minn
dejjem in˙asset il-˙tie©a ta’ protezzjoni fi xtut
Maltin, speçjalment fil-gΩira G˙awdxija.
Ta’ min jg˙id li l-uniku xog˙ol fortifikat li kien
jeΩisti f’G˙awdex sas-seklu sbatax, kien it-Torri ta’
GarΩes. B’hekk il-biΩa’, l-inkurΩjoni u s-serq tal-
G˙awdxin naqas xi ftit. Kien il-Granmastru Martino
GarΩes (1595 - 1601) li ta’ sehem kbir fis-sitawazzjoni
miΩera tal-gΩira G˙awdxija. Hu talab lir-Re ta’
Spanja biex isse˙˙ il-˙olma ta’ in©inier militari
Spanjol permezz ta’ messa©©ier - il-fortifikazzjoni
tat-tieni l-ikbar gΩira fl-Arcipelagu Malti; ˙olma li
kienet tberren ukoll f’mo˙˙ il-Granmastru GarΩes.
Pero’ x-xewqa ta’ dawn ma gietx milqug˙a qabel
Marzu 1599, meta Giovanni Rinaldini, in©inier
militari minn Ancona, fl-Italja, wasal fi gΩiritna biex
jeΩamina u jirrikkmanda is-sitwazzjoni kritika
finanzjarja.
Rinaldini kiteb Ωew© rapporti fejn fl-ewwel
wie˙ed issu©©erixxa li x-Xatt ta’ l-Im©arr kellu ji©i
m˙ares b’torri b’diversi kanuni. Rinaldini jistqarr
ukoll li dan it-torri kellu jkollu Bumbardier u ˙ames
suldati matul ix-xhur tas-Sajf; ji©ifieri Mejju 1 -
Ottubru 31. Mill-banda l-o˙ra, matul ix-xhur tax-
Xitwa (Novembru 1 - April 30), kellhom jonqsu g˙al
Bumbardier u Ωew© suldati biss. Dan min˙abba lfatt
li l-kefrija tal-ba˙ar f’dawn iΩ-Ωminijiet tkeççi lg˙edewwa
‘l barra minn xtutna. Fit-tieni rapport
tieg˙u, Rinaldini g˙amel id-disinji ori©inali tieg˙u
ta’ dan it-torri li jinsab eΩattament fuq ir-ri˙ ta’ l-
Im©arr.
Ma nafux eΩatt jekk id-disinji u rrakkomandazzjonijiet
ta’ Rinaldini g˙o©bux lill-
Granmastru u lill-Kunsill. Probabli li kollha qablu
fuq dan il-pro©ett. Dan forsi min˙abba n-nuqqas
ta’ fondi. Il-folja inqalbet meta l-Granmastru GarΩes
It-Torri ta’ GarΩes
mimm Maria Grima
Studenta Universitarja
Bandista Flute
miet fi Frar 7, 1601, u j˙alli s-somma ta’ 12,000 skudi
f’deheb. Din intuΩat g˙al kostruzzjoni u
manteniment ta’ dan l-istess torri.
Il-Granmastru l-©did Alof de Wignacourt
(1601 - 1622) ma tilifx ˙in u g˙alhekk qabbad lil
Vittorio Cassar, l-in©inier residenti f’G˙awdex,
jag˙mel id-disinji tat-torri. Fil-fatt f’Mejju 12, 1601,
Cassar kiteb lura u wera s-sodisfazzjon tieg˙u
flimkien mad-disinji tieg˙u g˙at-torri. Hi ˙asra li
ma sibniex dettalji dwar il-progress tat-torri ta’
GarΩes. Pero’ sibna Ωew© ittri mibg˙uta mill-
Granmastru Wignacourt lill-Gvernatur ta’ G˙awdex
li jmorru lura lejn Jannar 27 u Frar 13, 1607. Hu çar
li dan l-istess torri kien g˙adu qed jinbena.
Nistg˙u nassumu li t-Torri ta’ GarΩes tlesta, u
nissogra ng˙id li kien ddomina x-xena
indimentikabli tax-Xatt ta’ l-Im©arr. Dan it-Torri
kbir, kwadru u massiv seraq il-qlub ta’ ˙afna. Pero’
t-Torri ta’ GarΩes sparixxa g˙al dejjem!
Fortunatament mhux g˙al kollox g˙ax fadlilna xi
fdalijiet Ωg˙ar minn tieg˙u. Jing˙ad li g˙ad fadal xi
fdaliijet fuq l-g˙olja u ©ol-ba˙ar qarib.
Sfortunatament il-pedament ta’ dan it-torri, li kien
ilu 250 sena wieqaf, ©ie mne˙˙i minn xi nies u floku
kibru pjanti u ˙axix ˙aΩin. Meta fl-1848 it-Torri ta’
GarΩes ©ie mwaqqa’, ma sparrixxietx biss
fortifikazzjoni imma t-tmiem ta’ monument
nazzjonali kbir!

90
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
Il-Knejjes ta’ Madwar il-Parroçça Tag˙na
minn Mathea Vassallo
Hekk kif wie˙ed jasal wasla sal-gΩira tattliet
g˙oljiet, l-ewwel ra˙al li jilqg˙u jkun, ir- ra˙al
pittoresk ta’ G˙ajnsielem. L-aktar li jkomplu
jsebb˙u dan ir-ra˙al huma bla dubju ta’ xejn ilknejjes
u l-kappelli li jag˙tu mira©© sabi˙ fuq dan
ir-ra˙al marvelluΩ.
Il-kappella ta’ Lourdes tkun l-ewwel wa˙da
li ssellem hekk kif wie˙ed jasal fil- port tal-Im©arr.
Nsibuha t˙ares lejn il-port tal-Im©arr, hekk b˙al
qisha trid tfakkar li fuq dak il-©miel li jsa˙˙ar,
issaltan il-qawwa tal-Óallieq. Hija mibnija fuq stil
Gotiku. L- ewwel ©ebla ta’ din il-knisja tqieg˙det
fl-10 ta’ unju 1888 u ©iet miftu˙a u mbierka fis-27
ta’ Awissu 1893 u kkonsagrata fis-17 ta’ Frar 1949.
Barra il-kappella ta’ Lourdes insibu lkappella
ta’ Santa Çeçilja. Din tinsab bejn it-tarf
ta’ dan ir-ra˙al u l-bidu tax-Xewkija. Hija l-eqdem
kappella mhux biss f’ra˙al tweliedna iΩda f’
G˙awdex kollu. Insibu ˙afna opri ikbar fosthom
tlitt knejjes kbar.
Hekk kif titla’ ftit ’l fuq mill-port ta’ l-Im©arr
wie˙ed jer©a’ jiltaqa’ ma’ knisja o˙ra din id-darba
ta˙t it-titlu ta’ Sant Antnin ta’ Padova. Fiha nsibu
bosta pitturi mas-saqaf li ˙ar©u minn idejn ta’ xi
artisti mag˙rufa. Din il-knisja nsibuha mibnija
ta˙t g˙amla ta’ salib. Ma©enb din il-knisja nsibu
l-kunvent tal-patrijiet Fran©iskani Minuri li
jmexxu dan il-qasam.
L-aktar knejjes li jiddominaw fiç-çentru ta’ dan irra˙al
huma bla dubju ta’ xejn il-knisja l-qadima u
s-santwarju tant devot bit-titlu glorjuΩ ta’ Loreto.
Il-knisja l- qadima ilha t˙ares ir-ra˙al tag˙na
mis-seklu 19. Skond kif tg˙id il-le©©enda
naraw li missirijietna bnew din il-knisja flistess
post fejn il-Madonna kienet uriet lil
An©lu Grech waqt li kien qed jisqi l-mer˙la
tieg˙u. Il- knisja l-qadima kif inhi mag˙rufa
llum g˙andha g˙amla ta’ salib Latin u
mibnija fuq stil Doriku. Din il-knisja kienet
lesta, fid-9 ta’ Settembru 1820, dakinhar ilkwadru
tat-titular tag˙ha tniΩΩel
sollennament mill-knisja tan-Nadur g˙allknisja
t’G˙ajnsielem. Fiha nsibu wkoll bosta
kwadri mpin©ija, fosthom g˙andna erbg˙a
li ©ew ma˙duma mill-pittur famuΩ Malti
ÌuΩeppi Cali. Ma nistg˙ux ukoll ma
nsemmux li din il-knisja fil-jiem sbie˙ talfesta
tkun armata bid-damask a˙mar. Kienu
bosta l-Kappillani li taw is-sehem tag˙hom f’din
il- knisja. L-a˙˙ar Kappillan u nista’ ng˙id ukoll
l-ewwel arçipriet kien il-Kan. Espedito Tabone.
Ra˙al twelidna maΩ-Ωmien kompla jikber
u l-knisja l-qadima ma baqg˙etx tesa’ biΩΩejjed lpopolazzjoni
t’G˙ajnsielem. Hawn beda jin˙ass
il-bΩonn ta’ knisja ikbar. G˙alhekk missirijietna

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 91
re©g˙u ˙asbu biex jibnu tempju ikbar. Din kienet ukoll
ix-xewqa l-kbira tal-kappillan Mizzi. Dan kien fis-seklu
20. Ix-xog˙ol fuq il-knisja l-©dida dam sejjer madwar
55 sena. Ix-xog˙ol tal-bini tlesta ta˙t l-Arçipriet Espedito
Tabone. Din il-knisja ©iet mog˙tija t-titlu ta’ knisja
Arçipretali fis-sena 1965. Fl-a˙˙ar il- poplu G˙ajnselmiΩ
qata’ xewqtu nhar is-27 t’Awissu 1978, meta dan issantwarju
ta˙t stil Gotiku Lombard ©ie mbierek mill-
E.T. Mons. Nikol G. Cauchi. F’din il-knisja nsibu lill-
Arçipriet preΩenti il-Kan. ÌuΩeppi Zerafa b˙ala t-tieni
Arçipriet tal-parroçça u l-g˙axar kappillan. Ta’ min
isemmi wkoll li dan l-Arçipriet kompla jarma l-knisja.
Fost l-ewwel xog˙ol li da˙al g˙alih kien l-invjar talknisja.
Imbag˙ad kompla b’bosta opri sbie˙ g˙al ©ewwa
b˙all-ambone tal-kewkba li ΩΩanΩan g˙all-festa titulari
tas-sena 1987, l-artali, l-orgni, l-kurçifiss kbir li nsibu
wara l-artal, in-niçca tal-Madonna tal-Loreto u l-linef li,
saru riçenti.
Espressjoni ˙elwa li juΩaw it-turisti meta ji©u jΩuru
l-pajjiΩna hi li ©ewwa Malta wie˙ed jista’ jsib numru
ikbar ta’ knejjes milli kemm hawn ©ranet matul is-sena.
F’dan il-kuntest, imsa˙˙a˙ mill-fatt li pajjiΩna g˙andu
influwenza reli©juΩa qawwija ˙afna, nistg˙u ng˙idu li
l-parroçça tag˙na hija eΩempju klassiku ta’ ra˙al tipiku
Malti; b’numru sabi˙ ta’ knejjes li jaqdu l-˙ti©ijiet
reli©juΩi tag˙na b’mod adekwat.

92
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
L-Istati Uniti ta’ L-Amerika
Óafna minna ©ejjin minn familji li f’xi Ωmien jew
ie˙or xi ˙add minn missirijietna kellu j˙alli artna u
jmur jew ja˙dem fuq il-ba˙ar jew inkella jemigra lejn
pajjiΩi barra minn Malta sabiex jaqla’ l-g˙ixien g˙allfamilja
tieg˙u. Fost dawn il-pajjiΩi barra minn artna
fejn missirijietna kienu marru, nsibu lil Franza, l-
Ingilterra, l-Awstralja, il-Kanada u l-Istati Uniti ta’
l-Amerika (USA). (1)
Iddeçidejt li nikteb dawn il-kelmtejn dwar dan ta’ la˙˙ar,
il-USA, g˙alliex dan il-pajjiΩ sar il-pajjiΩ
adottiv ta’ bosta emigranti minn madwar id-dinja
fosthom ˙afna Maltin u G˙awdxin. Dan huwa
nazzjon kbir ˙afna fid-daqs iΩda Ωg˙ir fl-eta, u
wie˙ed mill-iktar pajjiΩi superpotenti taΩ-Ωmienna,
jekk mhux l-uniku wie˙ed. Matul is-snin nies minn
kull ©ens u minn kull na˙a
tad-dinja taw il-kontribut
tag˙hom g˙all-iΩvilupp
ta’ dan il pajjiΩ li beda
minn ftit kolonji fis-seklu
sittax f’din id-dinja ©dida
– kif kienu bdew isej˙ulu
lil dan il-pajjiΩ f’dak iΩ-
Ωmien.
L-ewwel nies li kienu
jg˙ixu f’din l’art, li llum
hija it-tielet l-akbar fiddinja
fil popolazzjoni
(298,754,511) u r-raba’ lakbar
mid-daqs (9,166,598 sq km), kienu marru
hemm mill-Grigal ta’ l-Asia, ca. 12,000 Q.K. (2)
Imbag˙ad dawn in-nies kienu bdew jissejj˙u Indjani
Amerikani tan-Nord. Sas-sena 1500 W.K. dawn l-
Indjani Ωviluppaw hafna kulturi differenti u b’din
l-evoluzzjoni ing˙aqdu f’tribujiet ta diversi ismijiet
u tferxxu mal kontinent kollu. L-ekonomija ta dawn
in-nies kienet ibbaΩata fuq l-ikkaccjar u t-tigbir, issajd
u l-biedja. (3)
Madwar is-snin 999-1001 W.K., kienu il-Vikings li
esploraw dan il-pajjiΩ u fil-fatt, g˙exu hemm g˙al
ftit ta’ Ωmien mhux ˙aΩin. Kien Leif Ericson, it-tifel
ta’ Eric the Red, li waqt li kien qet jivja©©a min-
Norve©ja g˙all-Greenland (fejn kien ig˙ix) tilef irrotta
u spicçç fuq din l-art (mhux mag˙rufa),
x’mkien bejn Newfoundland u Virginia. (4) Però l-aktar
vja©© ta’ importanza kbira kien l-ewwel vja©© ta’ lesploratur
u navigatur Taljan Christopher Columbus
(1492-93). Dan inawgura Ω-Ωmien l-aktar importanti
g˙al din ir-rivoluzzjoni ta’ esplorar fil-Western
Hemisphere mill-Ewropej. (5)
Fl-1513, l-esploratur Spanjol Juan Ponce de-Leon wasal
fuq il-kosta ta’ Florida u din saret l-ewwel kolonja
permanenti Ewropeja fl-Amerika ta’ fuq. (6) Hafna kienu
dawk l-Stati Ewropej (inkluΩi Spanja, Franza, l-
Ingilterra u l-Portugal), u kumpaniji tal-kummerç li
bag˙atu spedizzjonijiet biex jesploraw l-Amerika ta’
Fuq fil-mitejn sena ta’ wara u lkoll kemm huma taw
kontribut g˙al kolonizΩazzjoni tag˙ha. (7)
Fis-sena 1620, il-Mayflower telqet minn-Plymouth, fl-
Ingilterra b’102 passi©©ieriu wara Ωmien kiefer fuq
il-ba˙ar waslet fejn illum huwa Massachusettes. Minn
dakinhar ‘il quddiem nies minn kull na˙a tal-globu
bdew ifittxu li jmorru u jg˙ixu f’din id-dinja il-©dida.
Infatti, sal-1650 il-popolazzjoni fil-kolonji la˙qet il-
˙amsin elf u erba mija. (8)
B’xog˙ol iebes u qlubija kbira dawn l-ir©iel u nisa
minn kull ©ens u kull ©enerazzjoni, minn-nofs isseklu
16 sas-seklu 18,
b’˙afna sagrifiççji
rnexxielhom jibnu
pajjiΩ u ffurmaw lewwel
13 -il Stat u
Gvern li beda jmexxi
b’awtonomija.
F’nofs is-seklu 18,
bdiet l-espansjoni ta’ l-
Amerika u l-Unjoni
˙adet Stat ie˙or li kien
Ohio fl-1749. Ftit taΩ-
Ωmien wara, il-
FrançiΩi bdew gwerra
kontra l-Indjani (1754-63) li rriΩulta f’konflitt dinji
msemmi “The Seven Years War × fl’ Ewropa. Din ilgwerra
kienet spiççat bl-IngliΩi jigwadanjaw ˙afna
mill-Kolonji li kellhom il-FranciΩi, fosthom il-kolonja
Spanjola ta’ Florida u allura b’hekk l-IngliΩi
ddominaw l-Amerika ta Fuq (esklusi il-proprjetajiet
li kella Spanja fil-punent). Dawn il-grajjiet ikawΩaw
˙afna dejn g˙all-Ingilterra u minn˙abba f’hekk
bdew iΩΩiedu fit-taxxi li mmedjatament qalg˙u
˙afna nkwiet u protesti fil-kolonji kollha. (9) It-
Tensjonijiet tant ˙raxu bejn il-kolonji Amerikani u l-
IngliΩi f’dan il-perijodu li rriΩulta f’konflitt militari
li wassal g˙all-gwerra tar-rivoluzzjoni (1775-83) fejn
©iet iddikjarata l-Indipendenza (4 ta’ Lulju 1776) u
b’hekk ing˙aqdet l-Unjoni Federali ta’ Stati Sovrani
u Gvern Federali biex imexxuha. (10)
Sadattant l-emigranti baqg˙u jiΩdiedu u aktar ma’
bdew de˙lin f’dan il-pajjiΩ aktar tferxxu lejn ilpunent,
dejjem ifittxu dik l’art fejn ikunu jistg˙u
jissetiljaw u jibdew dik il-˙ajja tag˙hom li g˙aliha
qasmu ib˙ra koroh u art salva©©a. B’hekk l-Istati
komplew jikbru fin-numru mal-kontinent kollu,
sakemm filfatt waslu sa truf l-art, u anke barra mill-

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 93
kontinent (Hawaii u Alaska). Minn 13 -il Stat illum
la˙qu il-50, ara Table 1.
Kull Stat g˙andu l-storja tieg˙u fejn nies ta’ valur u li
kienu gew minn diversi postijiet differenti fid-dinja
taw ˙ajjithom g˙all-liberta ta’ dan il-pajjiΩ. IΩda
nixtieq nuΩa b˙ala eΩempju, kaΩ wie˙ed biss, li ©ara
f’Texas fis-6 ta’ Marzu 1836, fejn nies li kienu g˙adhom
kemm waslu hemm kienu taw ˙ajjithom g˙al dan ilpajjiΩ.
Bejn wie˙ed u ie˙or kienu madwar 182 ru˙, li
avolja kienu jafu minn qabel li ma tantx kellhom çans,
g˙aliex probabbilment kienu kwaΩi çerti li ser imutu,
xorta ddeçidew li jieqfu lil-armata Messikana ta˙t il-
˙akma tal-Ìeneral Antonio Lopez de Santa Anna - li
kellha ‘l fuq minn 2000 suldat - biex jiddefendu l-
Alamo. (11) Min kienu dawn il-182 Texicans (12) heroes li
ddefendew l-Alamo? Minn fejn kienu ©ew u xi
tradizzjonijiet kellhom li ©ag˙lhom jg˙atu ˙ajjithom
g˙all-liberta ta’ territorju li kienu g˙adhom kemm
waslu fih?
G˙axra kienu twieldu l-Ingilterra, tnax l-Irlanda ta’
Fuq, tlieta fl-Iskozja, tnejn il-Ìermanja, wie˙ed Wales
u ie˙or id-Danimarka. L-o˙rajn li kienu twieldu fl-
Istati Uniti kienu: 31 minn Tennessee, 14 minn Kentucky,
5 minn Alabama, 4 minn Mississippi, 5 minn Georgia,
13 mill-Carolinas, 11 minn Vir ginia, 12 minn
Pennsylvania, u il-bqija minn Vermont, Louisiana,
Missouri, New York, New Jersey, Ohio, Massachusetts
u Illinois; Abamillo, Badillo, Espalier, Esparza, Fuentes,
Nava u Juan Seguin (li kien l-uniku wie˙ed, barra
minn xi-nisa, li salva) kienu kollha Messikani.’ (13) La˙˙ar
battalja kienet damet biss tliet sig˙at, iΩda din
l-istorja tg˙at sa˙˙a tremenda lil-nazzjon kollu biex
ikompli jing˙aqad iktar minn qatt qabel u jissogra
minn kollox g˙all-liberta u l-futur tieg˙u. Filfatt, ©ara
li l-qlubija ta’ dawn li ddefendew l’Alamo tg˙at spinta
qawwija lil kull suldat u r©iel o˙ra biex re©g˙u
ng˙aqdu ta˙t it-tmexxija tal-Ìeneral Sam Houston, u
f’San Jacintu, waqfu il progress tal-Ìeneral Santa
Anna, sa kemm re©g˙u ltaqg˙u fil-gwerra tal-Messiku
(1846-48) fejn din id-darba, Santa Anna u il-Messiku
tilfu mhux biss il-gwerra iΩda ukoll terittorji fejn illum
hemm seba’ Stati. (14)
Mhux kollox hu ward u Ωahar, u t-tbattija biex inbena
dan in-nazzjon ma naqset qatt. Filfatt, g˙all-˙abta ta’
nofs is-seklu 19, in-nazzjon beda jiffaççja problemi
kbar u nqasam fuq il kwistjoni ta’ drittijiet ta’ l-Istat,
ir-rwol tal-Gvern u l-ilsiera. Dawn il-kwistjonijiet ittri©©irjaw
il-gwerra çivili li bdiet immedjatament
wara li la˙aq president, Abraham Lincoln, fl-1860, li
sal-©urnata tal-lum g˙adu meqjus bhala l-a˙jar
president li qatt kella l-Amerika. (15) Hdax -il Stat (tas-
South) ifformaw il-Confederate States tal-Amerika (ara
Table 2) u ˙aduha kontra l-Unjoni (l-Istati tan-Nord).
Dawn ta’ l-a˙˙ar reb˙u il-©lieda u b’ hekk l-ilsiera ©ew
me˙lusa mil-jasar fl-Amerika. (16)
L’istati baqg˙u jikbru u javanΩaw kemm ft-teknologija
u fl-industrija, kif ukoll f’diversi oqsma o˙ra, u dawn
l-avvenimmenti komplew jg˙atu spinta lil emigranti
li kienu de˙lin l-Amerika minn kull na˙a tad-dinja.
Hafna minn dawn in-nies g˙enu bix-xog˙ol tag˙hom
biex l-iΩvilupp f’dawn l-oqsma kollha ikompli dejjem
jissa˙˙a˙. Kienu pijunieri li ˙afna minhom imxew
elufi ta’ mili - min kien wa˙du, min bil-familja tieg˙u
u min kien ma’ xi grupp – u dan g˙amluh g˙al dik illibertà
li g˙al ˙afna kienet biss ˙olma. G˙alliex ilkoll
iffaççjaw xi tip jew ie˙or ta’ g˙adu, per eΩempju: ilmard,
il-˙ruxija tal-maltemp li fil-prairies kien ikun
ta’ kull tip, ir-rinnegati, l-Indjani, in-nemus u
sa˙ansitra ir-rattlesnake. F’dan il-perjodu li n-nazzjon
kien qed jikber ©mielu, fl-1898, bdiet il-gwerra, The
Spanish-American War, li r-riΩultat fl-Istati Uniti jie˙du
kontrol tal-kolonji li kella Spanja fil-Caribbean u fil-
Pacific. B’riΩultat ta’ din il-gwerra, Kuba giet
iddekjarata indipendenti. Kien dan iΩ-Ωmien li l-
Amerika bdiet turi s-superpotenza tag˙ha fuq baΩi
internazzjonali. (17)
Fis-seklu 20, l-Amerika kompliet tikber fil-qawwa
tag˙ha iΩda mhux ming˙ajr problemi, g˙aliex f’dan
is-seklu baqg˙et ti©©ieled g˙all-libertà mhux biss fuq
ix-xtut tag˙ha iΩda wkoll globali. Fil-fatt, kienet ˙adet
sehem fit-tmien gwerrer, u li fihom, elluf kbar ta’
patrijotti tilfu ˙ajjithom.
Sal-©urnata tal-lum, il-problemi g˙adhom jeΩΩistu u
˙afna minhom g˙adhom dejjem jikbru, b˙ad-defiçit
fil-kummerç, fl-spejjeΩ g˙all-kura tas-sa˙˙a, flemigrazzjoni
illegalli, fis-separazzjoni bejn l-Istat u l-
Knisja, fl-abort, fl-istigma ta’ l-omosesswalità, fillibertà
tal-kelma, u wkoll fil-gwerra ta’ l-Iraq. (18) Dawn
huma kollha ostakli li qeg˙din dejjem itelfu l-progress
ta’ dan in-nazzjon. Però, sa fejn naf jien, il-pajjiΩ g˙adu
ta’ sa˙˙a kbira u g˙adu dejjem jissielet sabiex iktar ikun
hawn paçi u trankwillità fid-dinja kollha. Il-kultura,
valuri u l-affarijiet o˙ra li kienu ˙adu mag˙hom lemigranti
li marru joqg˙odu hemm u li kienu ©ew
minn kull na˙a tad-dinja, fosthom Maltin u G˙awdxin,
kienu l-eg˙ruq ta’ dik is-sa˙˙a u l-libertà li biha g˙adu
miexi l-pajjiΩ illum. Kull˙add ig˙ix ˙ajja liberà u
kul˙add jista’ jg˙amel suççess skond il-˙ila tieg˙u u
ming˙ajr tfixxkil ta’ xejn. Nies minn kull ©ens u minn
kull na˙a tad-dinja li llum qeg˙din jg˙ixu b˙alla
çittadini Amerikani qeg˙din jag˙tu l-kuntribut
tag˙hom f’kull qasam, kemm fil-politika, fitteknolo©ija,
fix-xjenza, fl-industrija u anke fil-˙ajja
militari, sabiex dan il-pajjiΩ jibqa’ f’sa˙˙tu u jibqa’
wkoll miexi ’l quddiem.
Però b˙alma ng˙idu hawn Malta: “ir-rota dejjem
iddur, kull bidu g˙andu tmiem u kull min kien qabel
jista’ jer©a ji©i wara.” Allura b˙alma l-USA bdiet
tissa˙˙ah fl-1500 u saret nazzjon ta’ superpotenza,
min jista jg˙id se ji©ri fl-2500 u min se jiddomina iddinja
dakinhar? Jista jkun li forsi, il-“Grigal ta’ l-Asia”,
u allura jkollna nemigraw lejn il-Mongolja? Forsi! L-

94
Istati Uniti jikkonsistu f’50 Stat u distrett Federali li huma mniΩΩlin hawn ta˙t: (19)
Table 1
L-isem ta’ l-Istat Meta da˙al fl-Unjoni Noti fuq it-territorji qabel ma da˙˙lu b˙ala Stat fl-Unjoni
Alabama (AL) Dec. 14, 1819 Kien sar territorju effettiv fil-15 ta’ Awissu 1817.
22 nd
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
Alaska (AK) Jan. 3, 1959 Distrett fit-18 ta’ Ottobru 1867, sakemm ©ie organiΩΩat territorju fl-24 ta’ Awissu 1912.
49 th
Arizona (AZ) Feb. 14, 1912 Dan ir-re©jun kultant kien jissejja˙ Arizona qabel is-sena 1863, avolja kien g˙adu parti mit-territorju ta’
48 th New Mexico.
Arkansas (AR) June 15, 1836 It-territorju kien ikbar mill-Istat. Wara li da˙al fl-unjoni l-bqija tat-territorju fil punent kella uffiççji tal -
25 th posta li baqg˙u juΩaw il-postmark ta’ Arkansas avolia kienu f’art l’ Indjani.
California (CA) Sept. 9, 1850 Çedut ming˙and il-Messiko b’trattat ta’ Guadalupe-Hidalgo, f ’ 2 ta’ Frar 1848, u proklamat fl-4 ta’ Lulju
31 st 1848. Minn dak in-nhar sa kemm sar Stat, California kellu Gvern Militari sal-20 ta’ Diçembru 1849, u
ftit wara sar Gvern lokali. Qatt ma kellu Gvern ta’ forma territorjali.
Colorado (CO) Aug. 1, 1876 L-ewwel Ewropew li da˙al f’dan l-Istat kien ming˙ajr dubju il-Konquestador Francisco Vasquez de
38 th Coronado fis-seklu 16.
Connecticut (CT) Jan. 9, 17885 th Il-Óames Stat li-kien fost it-tletax il-kolonji ori©inali li kien instab min Thomas Hooker fis-sena 1636.
5 th
Delaware (DE) Dec. 7, 17871 st L-ewwel Stat li kien fost it-13 il-kolonji li nstab minn Peter Minuit fis-sena 1638. Imsemmi g˙al Lord
1 st Thomas de la Warr.
Florida (FL) Mar. 3, 1845 Ponce de Leon sab dan il-pajjiΩ fl-1513 fejn kien qet ifittex il-famuΩa “Fountain of Youth. Hu ˙akimha
27 th g˙al Spania u semmieha Florida (forsi g˙aliex kien l-ista©un ta’ l’ G˙id il-Kbir (Pascua Florida).
Georgia (GA) Jan. 2, 1788 Ir-raba Stat li kien fost it-tletax il-kolonji li kien instab min James Oglethorpe fis-sena 1733. Georgia
4 th msemmija g˙al King George II.
Hawaii (HI) Aug. 21, 1959 Fit-12 ta’ Awissu 1898, dan it-territorju kien ©ie trasferit uffiçjalment lil USA, u Sanford B. Dole kien l-
50 th ewwel Gvernatur.
Idaho (ID) Jul. 3, 1890 Probabilment l-ewwel nies li wasslu hawn u li ma kienux Indjani, kienu membri ta’ l-spedizzjoni ta’
43 rd Louis and Clark fl-1805.
Illinois (IL) Dec. 3, 1818 Esploraturi u missjunarjij FrançiΩi, fosthom Louis Jolliet u Fathar Maruette, ssetiljaw f’dan r-re©jun fis-
21 st sena 1673.
Indiana (IN) Dec. 11, 1816 Dan kien territorju Indjan li kien baqa’ jezisti bl-istess isem sa 3 ta’ Diçembru 1818, meta ©ie
19 th maag˙qud mat-territorju ta’ Michigan.
Iowa (IA) Dec. 28, 1846 L-ewwel nies Ewropej li da˙lu f’din iΩ-Ωona kienu l-FrançiΩi Lacques Marquette u Louis Joliet fl-1675.
29 th L-USA ˙adet kontrol ta’ din iΩ-Ωona fl-1803.
Kansas (KS) Jan. 29, 1861 L-Esploratur Spanjol Francisco de Coronado, fl-1541, kien l-ewwel Ewropew li wasal f’dan ir-re©jun
34 th fejn kien qed ifitex lil Quivira (saltna ta’©id li ma rnexxietx). Dan il-post kien okkupat mill-Indjani
Amerikani tan-Nord, fosthom il-Kansas, il-Wichita u il-Pawnee.
Kentucky (KY) Jun. 1, 1792 Qatt ma kien territorju, kien dejjem parti ta’ Virginia sa meta sar Stat.
15 th
Louisiana (LA) Apr. 30, 1812 Dan kien territorju ta’ Orleans.
18 th
Maine (ME) Mar. 15, 1820 Qabel ma sar Stat dan kien distrett ta’ Maine u parti min Massachusetts.
23 rd
Maryland (MD) Apr. 28, 1788 Is-seba’ fost l-ewwel tlettax -il kolonja li kienet instabet minn George Calvert, fis 1634, sabiex ikunu
7 th jistg˙u jipprattikaw ir-reli©jon kattolika.
Massachusetts (MA) Feb. 6, 1788 Is-sitta mit-tlettax -il kolonja fejn William Bradford kien vja©©a bil-famuΩa “Mayflower” b’ 102 ru˙ u fejn
6 th John Winthrob ssettilja 18,000 Puritans fis-sena 1642.
Michigan (MI) Jan. 26, 1837 Il-FrançiΩi, ta˙t it-tmexxija ta’ Etienne Brule kienu l-ewwel Ewropej li da˙lu f’Sault Ste. Marie fl-1618
26 th u ffaççjaw lil Indjani ta’ tribujiet Ojibwa, Ottawa, u il-Potawatomi.
Minnesota (MN) May 11, 1858 Evidenza arkeolo©ika turi li f’dan il-post kien diga hemm in-nies joqog˙du ˙afna Ωmien qabel il
32 nd “Mounds Builders.” Skeletru ta’ra©el minn dan l-Istat, li instab fl-1931 qrib il-Pelican Falls, hu ma˙sub li
kien ig˙ix 20,000 sena ilu.
Mississippi (MS) Dec. 10, 1817 Kien territorju qabel sar Stat, bl-Att ta’ April 1798, u ©ie fis-se˙˙ fis 7 ta’ Mejju 1798.
20 th
Missouri (MO) Aug. 10, 1821 Dan l-Istat huwa ukoll ˙afna iΩg˙ar minn meta kien territorju. Il-post lejn il-punent u l-majjistral ta’
24 th l-Istat, li kienu parti mit-territorju, kienet mg˙arufa b˙ala “Missouri Country” sa 30 ta’ Mejju 1854,
wkoll il-postmark.

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 95
Montana (MT) Nov. 8, 1889 FiΩ-Ωmien li waslu l-Ewropej dan il-post kien territorju ta’ ˙afna tribujiet Indjani, fosthom il-Blackfoot,
41 st is-Sioux, is-Shoshone, l-Arapaho, il-Kootenai, ix-Cheyenne, is-Salish, u ˙afna o˙rajn. Ìie akkwistat mill-
USA ta˙t il-Louisiana Purchase (1803).
Nebraska (NE) Mar. 1, 1867 Dan kien pajjiΩ il-Pawnee, li kienu ˙admu din l-art g˙al ˙afna snin qabel ma kien wasal hemm
37 th Coronado.
Nevada (NV) Oct. 31, 1864 Casino country. Fl-1770s ˙afna esploraturi Spanjoli waslu qrib dan il-post, iΩda kellu jg˙addi nofs
36 th seklu ie˙or qabel ma bdew ig˙ixu fih nies li kienu sejrin lejn California.
New Hampshire (NH) Jun. 21, 1788 Id-disa kolonja fost it-tletax. Grupp ta’ nies ta˙t it-tmexxija ta’ John Mason kienu ˙arbu lejn din il-
9 th kolonja fis-sena 1630, min˙abba il-˙ruxxija tal-Puritans f’Massachusetts. L-Istat imsemmi g˙al post
minn fejn kien Cpt.. Mason, Hampshire.
New Jersey (NJ) Dec. 18, 1787 It tielet fost it-tletax -il kolonja li kien instab min Lord Berkeley fis-sena 1660.
3 rd
New Mexico (NM) Jan. 6, 1912 L-Indjani Amerikani tan-Nord, the Pueblos, g˙adhom ig˙ixu f’dan ir-re©jun llum b˙alma kienu fis-
47 th Seklu 13. Cabeza de Vaca, li kien hemm bejn 1528 u 1536 ta rapport lil Spanja, u kien ikkonfermat aktar
tard minn Fray Marcos de Niza, li hemmhekk kien hemm is-seba bliet ta’ Cibola.
New York (NY) Jul. 26, 1788 Il-Ódax il-Stat li kien ukoll kolonja fost it-tletax li kien twaqqaf g˙al-OlandiΩi u g˙all-kummerç min
11 th Peter Minuit fis-1626. L-IngliΩi kienu ˙aduha f’idejhom fis-sena 1664.
N. Carolina (NC) Nov. 21, 1789 It-tnax -il Stat li kien twaqqaf kolonja fl-1653.
12 th
N. Dakota (ND) Nov. 2, 1889 Kien parti mit-territorju ta’ Dakota qabel sar Stat fl-istess ©urnata mas-South Dakota.
39 th or 40 th
Ohio (OH) Mar. 1, 1803 Kien in-Northwest Territory sakemm sar Stat.
17 th
Oklahoma (OK) Nov. 16, 1907 Dan l-Istat twaqqaf minn territorju Indjan.
46 th
Oregon (OR) Feb. 14, 1859 Sir Francis Drake li kien segwa il-Kosta tal-punent tal-Amerika kien wasal Origon fl-1579. Fis-sena 1778,
33 rd Cpt. James Cook, li kien qet ifittex isib in-Northwest Passage g˙as-somma ta $20,000 g˙amel mappa talkosta
tieg˙u.
Pennsylvania (PA) Dec. 12, 1787 It-tieni Stat li kien fost it-tletax -il kolonja. William Penn ikkolonizza dan il-post fl-1682 b˙ala santwarju
2 nd reli©juΩ g˙all-Quakers, u g˙as-Sur Penn msemmija Pennsylvania.
Rhode Island (RI) May 29, 1790 It-tletax fost il-kolonji ori©inali li kienet ikkolonizzata minn Roger Williams fis-sena 1636.
13 th
S. Carolina (SC) May 23, 1788 It-tmien Stat minn fost it-tletax il-kolonja li kienet ikkolonizzata fis-sena 1670.
8 th
S. Dakota (SD) Nov. 2, 1889 Dan kien parti mit-teritoriu ta’ Dakota qabel sar Stat. Inghaqad mall-Unjoni f’listess gurnata bhal North
39 th or 40 th Dakota.
Tennessee (TN) Jun. 1, 1796 Dan kien it-territorju tas-Southwest qabel ma’ sar Stat.
16 th
Texas (TX) Dec. 29, 1845 Repubblika indipendenti qabel ma ©ie mag˙qud ma’ l-unjoni.
28 th
Utah (UT) Jan. 4, 1896 Studju antropologu riçenti provda evidenza li dan l-Istat kien abitat c.a. 9000 QK. Hu mag˙ruf ukoll li
45 th xi membri ta’Coronado, ta˙t it-tmexxija ta’ Garcia Lopez Cardenas da˙lu f’dan it-territor∆u fis-sena 1540.
Vermont (VT) Mar. 4, 1791 Sa kemm sar Stat kien parti minn Ωew© stati o˙ra li kienu New York u New Hampshire.
14 th
Vir ginia (VA) Jun. 25, 1788 L-G˙axar Stat li kien fost l-ewwel 13 il-kolonja. L-ewwel kolonisti li kienu qet jippruvaw isibu fejn
10 th ig˙ixu fid-dinja il-©dida ta˙t it-tmexxiia ta’ Sir Walter Raleigh sparixxew qishom qatt ma kienu fis-sena
1585. Imbaghad ta˙t it-tmexxija ta’ John Smith bdew din il-kolonja fis-sena 1607. (Minn 10,000 ru˙ 2000
biss salvaw sas-sena 1622.) Dan l-Istat huwa msemmi b’unur lir-Regina Elizabetta (The Virgin Queen).
Washington (WA) Nov. 11, 1889 L-istorja ta’ dan l-Istat hija maqsuma ma’ dik ta’ Oregon. It-tfitxija g˙an-Northwest Passage, ji©ifieri dik it-
42 nd triq minn na˙a ta’ fuq ta’ l-Amerika g˙all-Asja.
West Virginia (WV) Jun. 20, 1863 Kienet parti minn Virginia sakemm saret Stat.
35 th
Wisconsin (WI) May 29, 1848 Dan l-Istat huwa ˙afna iΩg˙ar milli kien it-territorju li kien fadal baqg˙et tissejjah it-Territorju ta’
30 th Wisconsin sa 3 ta’ Marzu, 1849.
Wyoming (WY) Jul. 10, 1890 L’akkwist ta’ dan it-territorju mill-USA ©ie komplut b’˙ames annessjonijiet: the Louisiana Purchase in
44 th 1803, the Treaty of 1819 with Spain, cession by the Republic of Texas in 1836 and partition from
Texas after it was annexed in 1845, the Treaty of Guadalupe Hidalgo (1848) after the Mexican War,
and the international agreement (1846) with Great Britain concerning the Columbia River country.

96
14. Ibid.
Referenzi
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
1. Fl-Istati Uniti (US), Amerika hija aktar uΩata biex tiddiskrivi b’mod aktar kommuni l-Istati Uniti u
inqas tirreferi g˙all-Americas the land of the Western hemisphere (North and South America). Amerikan,
b˙ala nom huwa çittadin jew abitant ta’ l-Istati Uniti.
2. Bailyn, Bernard, et al., (1977), The Great Republic: A History of the American People, Lexicon
Publications, USA.
3. Calloway, C. G., (1995), The American Revolution in Indian Country: Crises and Diversity in Native
American Communities, Cambridge University Press, UK.
4. URL: www.mnc.net/norway/LeifErikson.htm. (8 May 2006). Ara ukoll Gray, E.F., (1930, repr. 1972),
Leif Erikson; Reman, E., (1949), The Norse Discoveries.
5. G˙all-iktar informazzjoni fuq dan il-perjodu wie˙ed jista’ jsib ˙afna tag˙rif fuq Christoper Columbus
minn diversi websites u anke minn rapporti fuq l-ençiklopedja.
6. URL: www.enchantedlearning.com/explorers.htm (30 May 2006).
7. Ibid.
8. Oates, Stephen B, (1983), Portrait of America, Houghton Mifflin Company, USA.
9. Rodell, F. (1986), 55 Men: The Story of the Constitution, Stackpool Books, PA.
10. −An Outline of American Government – The Constitution: An Enduring Document” Original edition
by Richard C, Schroeder. Revised and updated in 1989 by Nathan Glick, who also wrote: “The Federalist
Papers” (2005), (URL Accessed 3 May 2006).
11. L-Alamo kien Mission (aktar meqjus b˙ala fortizza) li nbena mill-Patrijiet u suldati Spanjoli sabiex
fih iΩommu lil dawk l-Indjani li kienu jikkonvertu g˙all- KristjaneΩmu. Kien jintuΩa wkoll b˙ala Forti
g˙al protezzjoni tag˙hom.
12. F’Texas, Texicans huma Amerikani ta’ dixendenza Messikana. Fil-passat kienu wkoll jissej˙u Tejanos.
Li llum il-©urnata jikkonsidrawhom b˙ala Hispanics, Chicanos, Messikani Amerikani, Mestizo, jew inkella
Latinos.
13. Michener, J.A., (1985), Texas, Random House, NY, p. 418.
15. Oates, Stephen B, (1983), Portrait of America, Houghton Mifflin Company, USA, p. 130.
16. De Rosa M. L., (1997), The Politics of Dissolution: The Quest for a Natioal Identity and the American Civil War, Transaction Publishers, USA, p. 266.
17. Spielvogel, J. J., (2005), Western Civilization: Volume II: Since 1500, Wadsworth Publishing, USA, p. 708.
18. Anon (2006), Polling Report 2006 Accessed 17 April, 2006).
19. URL: www.infoplease.com/states.html (5 June 2006).
Ftit Informazzjoni
Jekk inti studjajt l-istorja fuq liΩ-Ωvilupp tal-pajjiΩi fil-punent u kellek forsi tuΩa xi dati fuq-xi
attivitajiet li ©raw bejn l-1582 u l-1752 int g˙andek mnejn uΩajt data ˙aΩina. G˙alliex? G˙ax f’dan
il-perjodu s-sistema tal-Kalendarju kienet f’çerti pajjiΩi tbidlet mill-Juljan g˙all-Gregorjan u f’çerti
pajjiΩi kienet g˙ada le.
Illum g˙adna lkoll nuΩaw il-Kalendarju Gregorjan. L-adottazzjoni uffiççjali ta’ dan il-kalendarju li
©ie mill-Papa Gregory kien fl-1582, iΩda ˙afna pajjiΩi, speçjalment dawk li ma kienux kattoliçi, ma’
adottawx dan il-kalendarju immedjatament u allura ddecidew li jibqg˙u juΩaw il-kalendarju Juljan,
illi kien illu sejjer minn-Ωmien Julius Caesar.
Il-Kalendarju Gregorjan ma’ kienx gie adottat mill-IngliΩi u l-kolonji tag˙hom sal-1752. Allura
˙afna dati li jintuΩaw fl-istorja bejn l-1582 u l-1752 qedin kif jg˙idu l-IngliΩi: “in no man’s land”
g˙aliex jistg˙u jkunu bejn g˙axra u tnax il-©urnata differenti miΩ-Ωmien atwali, jiddependi minn
meta ©rat u x’kalendarju kien intuΩa g˙ar-referenza.
Sabiex tag˙mel il-konverΩjoni mill-Juljan g˙all-Gregorjan trid tg˙odd g˙axar tijiem fuq il-
Kalendarju Juljan, ji©ifieri, u nuΩawhom b˙ala eΩempju, il-pilgrims (li kienu marru l-Amerika fis-
Seklu 17) iffirmaw il-kuntratt tal-Mayflower fil-11 u fil-21 ta’ Novembru 1620, jiddependi fuq liema
kalendarju wΩaw.
Michael Grech

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 97
TIFKIRA TAL-250 SENA TAT-
TWELID TAL-MUÛIÇISTA MOZART
Mhux il-˙sieb tieg˙i li hawn jien nikteb xi
profil dwar il-˙ajja tal-kbir kompoΩitur
Mozart, iΩda biss xi ˙jiel dwaru b’konnessjoni
mas-Santwarju Lawretan tal-Belt ta’ Loreto
G˙all-250 anniversarju tat-twelid ta’ Wolfgang
Amedeus Mozart (1756-1791) hemm imfassla
˙afna manifestazzjonijiet muΩikali u kulturali,
tant li sa’ l-istess “Concerto di Gala” tar-
Rassenja internazzjonali tal-MuΩika Sagra
“Virgo Lauretana” (Loreto 19-23 ta’ April 2006
) sa jkun lilu iddedikat .
Fl-epistularju tal-muΩiçista jinsabu miktuba fih
impressjonijiet sinçieri dwar il-mawra tieg˙u
fl-Italja. Fil-vja©©i twal tieg˙u hu da˙˙al ukoll
il-Belt ta’ Loreto. Mozart kien hemm fl’Lulju
tas-sena 1770, u kif jidher minn ittra li hu kien
kiteb minn Bolonja lil ommu fil-21 ta’ istess
xahar jidher il-mod xott, imma prezzjuΩ, kif
hu kien jikteb l-ittri tieg˙u: “Bolonja, 21 ta’
Lulju 1770. Il-hena tieg˙i f’ jum l-
onomastico(jum il-festa tal-qaddis(a) tal- isem)
tieg˙ek huwa li nawgura lil ommi li tibqa’
tg˙ix anke sekli s˙a˙, u li tkun dejjem
f’sa˙˙itha. Dan hu li jiena dejjem nitlobu lil
Alla u nitlobu kuljum, u kuljum nitlob
g˙alikom it-tnejn.
Meta ni©i ma nkunx nista’ inferra˙kom, g˙ajr
b’dawn il-qniepen Ωg˙ar, xema’ u o©©etti o˙ra
Ωg˙ar ta’ devozzjoni. (naturalment li hu kien
xtara g˙alihom minn Loreto) Intant li ommi
ΩΩomm ru˙ha f’sa˙˙itha; imbusilha elf darba
jdejha u nibqa’ sa mewti, l-iben fidil tag˙ha,
Wolfgango Mozart “
Minn din l-ittra tieg˙u lil ommu, jidher li waqt
li kien ©ej minn Ruma, qabel ma’ g˙adda
Bolonja Ωar Loreto, minn fejn kiseb xi o©©etti
ta’ kult marjan lawretani, li qabel
semmejnihom u li mag˙hom kien ikun hemm
anness ˙arsien bl-interçessjoni tal-Madonna
ta’ Loreto.
Jinsab ukoll miktub li f’Loreto Mozart daqq lorgni
tal-BaΩilka li fuqu daqq preludji,
improviΩi; Lill-orgni hu kien i˙obb isejja˙lu “
il re degli strumenti” Fl- Loreto fil-1770 kien
hemm Maestro di Cappella Andrea Basili mill-
Belt ta’ Pieve u l-organista kien Giovanni
Battista Mastini minn Fermo . Aktarx li Mozart,
dak iΩ-Ωmien, kien ©uvni ta’ erbatax -il sena,
hemm iltaqa’ ma’ dawn il-muΩiçisti, g˙aliex filvja©©i
tieg˙u dejjem kien ikollu l-mira ta’
tag˙lim muΩikali u li kien i˙obb jiltaqa’ massurmastrijiet
tal-muΩika li jkunu jinsabu f’dawk
il-bliet fejn ikun g˙amel il-waqfa tieg˙u.
Fil-vja©© li g˙amel fis-sena ta’ wara (1771)
Mozart ikkompona l-Litanie Lauretane g˙allkor
ta’ erba’ vuçijiet, bi tliet trombuni, kordi u
orgni, Ωew© oboi, u Ωew© korni. Dan g˙amlu
biex iqim lill-Madonna ta’ Loreto u forsi wkoll
b’tifkira taΩ-Ωjara tieg˙u f’Loreto.
(Óajr lil Messaggio della Santa Casa)

98
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 99
Matul il-karriera
skolastika, kull
student ikollu
jaffronta d-diversi
sitwazzjonijiet li
jiltaqa’ mag˙hom -
irid jew ma jridx.
Wie˙ed jista’ jsemmi
l-fatt li wara tmien
snin ta’ studju fl-iskola Primarja, l-istudenti ta’
madwar g˙axar snin ikollhom jersqu g˙al numru
ta’ eΩamijiet li jiddeterminaw f’liema klassi ser
ikunu fl-iskola l-©dida s-sena ta’ wara.
Mill-esperjenza tieg˙i, nista’ ng˙id li rajt
differenza enormi mill-iskola Primarja g˙al dik
Sekondarja. Il-fatt li kont ser niltaqa’ ma’ ˙bieb
©odda, kien ta’ sfida g˙alija. Il-˙a©a komuni fliskola
Primarja - dik li kollha konna mill-istess
ra˙al, kienet ser tisfaxxa. Nammetti li bΩajt xi ftit
meta kont niftakar li s˙abi ta’ l-iskola setg˙u ma
jkunux fil-klassi mieg˙i. Mill-ewwel ©ranet ta’ liskola
Sekondarja irrealiΩΩajt li l-biΩa’ tieg˙i kienet
g˙al xejn g˙ax fi ftit ©ranet g˙amilt ˙bieb ma
numru kbir ta’ studenti. Pero’, ma nistax ninsa li
l-˙biberija ma l-istudenti bniet naqqset xi ftit
min˙abba l-fatt li ma konniex nattendu l-istess
skola b˙al meta konna fl-iskola Primarja. Fattur li
beΩΩg˙ani kien dak li filwaqt fl-iskola Primarja
kont l-ikbar fost l-istudenti kollha, kont ser inkun
l-iΩg˙ar fin-numru ikbar ta’ studenti fl-iskola
Sekondarja.
Nemmen li aktar ma tavvanza fl-iskola, innumru
ta’ sig˙at ta’ studju jkollu jiΩdied. Dan
g˙aliex, filwaqt li fl-iskola Primarja kellna biss
˙ames su©©etti, fl-iskola Sekondarja jiΩdied g˙al
madwar ˙dax -il su©©ett. Indunajt li s-su©©etti ta’
l-iskola Primarja kienu biss baΩiçi g˙al fejn issu©©etti
ta’ l-iskola Sekondarja. Fatt interressanti
hu dak li fl-iskola Sekondarja kull student ikollu
jag˙mel g˙aΩla ta’ lingwa li juri x-xewqa li
jitg˙allem, fosthom it-Taljan, il-ÌermaniΩ, il-
FranciΩ u l-Ispanjol. G˙alhekk, l-istudenti
ikollhom parti mis-sehem ta’ liema su©©etti
jkollhom jistudjaw u b’hekk l-g˙aΩla tas-su©©etti
mhix restritta. Fl-iskola Sekondarja, l-istudenti ji©u
ntrodotti g˙al diversi su©©etti li finalment
twassalhom g˙all-karriera futura tag˙hom.
X’Differenza hemm bejn l-iskola
Primarja g˙al dik Sekondarja?
G˙al kuntrarju fl-iskola Primarja, fejn kellna
g˙alliem/a wie˙ed/wa˙da biss, fl-iskola
Sekondarja kellna numru kbir ta’ g˙alliema li
jg˙allmu skond il-professjoni tag˙hom. Ma lewwel
©ranet tas-sena skolastika kull student
jag˙raf il-karattru ta’ kull g˙alliem. B’hekk listudenti
jag˙rfu f’liema lezzjoni jkunu jistg˙u
jiççaçraw jew jisserjaw xi ftit aktar mis-soltu.
Kuntrast ie˙or hu dak li filwaqt li fl-iskola Primarja
l-istudenti jkollhom biss klassi wa˙da g˙al dik issena
partikolari, fl-iskola Sekondarja l-istudenti
ikollhom ibidlu l-klassi skond il-lezzjoni. Mhux lewwel
darba li fl-ewwel ©img˙at tas-sena
skolastika fl-iskola l-©dida mort fi klassi b’o˙ra.
G˙all-bidu kienet skuΩa tajba li nittardja xi ftit!
Pero’, kelli nibda na˙seb fi skuΩa a˙jar g˙al matul
is-sena.
Fil-bidu ta’ l-iskola Sekondarja bdejt nag˙raf
bir-responsabilitajiet li kelli niffaççja. Il-fatt li kelli
bilfors nqum aktar kmieni filg˙odu, kienet di©a
difficli. X˙in nifta˙ g˙ajnejja kont napprezza l-fatt
li fl-iskola Primarja kelli biss naqsam it-triq biex
immur l-iskola. Pero’ inqalbet il-folja! Kelli nibda
immur l-iskola permezz tal-karozza tal-linja.
Responsabilta’ ikbar kienet dik li x-xog˙ol mog˙ti
lilna mill-g˙alliema g˙ad-dar kien Ωdied xi ftit!
G˙alhekk, kelli bilfors inqassam il-˙in a˙jar biex
inla˙˙aq mal-affarijiet l-o˙ra non-skolastici.
X˙in toqg˙od ta˙seb, tara differenza enormi
bejn l-iskola Primarja g˙al dik Sekondarja. Pero’
nemmen li bidla b˙al din hi kostruttiva g˙ax
tkompli issa˙˙a˙ l-karattru ta’ l-individwu u tg˙in
fil-karriera futura li fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar kull
student irid jil˙aq.
Robert Grima

100
G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp
L-EWWEL ÌEBLA TAL-KNISJA L-
ÌDIDA F’GÓ’SIELEM
Kitba ta’ Tancredi Borg
Festa kommoventi li rnexxiet, tassew devota
kif tixraq lil çerimonja reli©juΩa kienet dik li saret
f’G˙ajnsielem, G˙awdex, fit-tqeg˙id ta’ l-ewwel
©ebla tal-famuΩ tempju ©did li ser jinbena f’dan irra˙al
ta’ville©©jatura popolari, iddedikat lill-Ver©ni
Sultana tas-sema ta˙t it-titlu ta’ Loreto, tempju ta’
g˙amla ©dida g˙al dawn il-gΩejjer, li ser ikun ilkuruna
li titqieg˙ed f’ri©lejn it-tron ta’ Marija
Padruna ta’ Malta u G˙awdex, xhieda tal-im˙abba
u qima li wlied il-Madonna, ta’ G˙ajnsielem, riedu
joffru pubblikament lill-Omm Mqaddsa tag˙hom.
Aktar minn elfejn ru˙ minn kull rokna ta’
Malta, imma b’mod speçjali mill-Birgu marru
f’G˙ajnsielem g˙al din l-okkaΩjoni, b’mod li l-
Im©arr, G˙ajnsielem u l-Qala kienu miΩg˙uda bil-
Maltin li kienu fihom daqqa ta’ g˙ajn ©mielha,
ji©©errew fer˙ana b’dik l-arja pura u friska li minnha
ta’l-ibliet huma tant mixtieqa; ilkoll fost l-akbar
kwiet gawdew dik il-festa g˙aΩiΩa b’im˙abba ta’
a˙wa u b’devozzjoni ta’ veri nsara.
Lejliet il-festa ta’ filg˙axija l-popolari banda
tal-Birgu Duke of Edinburg˙ daqqet programm
sabie˙ li ©ie wisq applawdit. F’xi 6p.m. saret
purçissjoni bis-salib li tqieg˙ed fil-post fejn fil-knisja
il-©dida g˙andu ji©i l-altar ma©©ur; imbag˙ad ilbanda
fuq imsemmiha daret mar-ra˙al iddoqq marçi
sbie˙ u wasslet sal-knisja statwa sabi˙a tal-Madonna
ta’ Loreto facsimile ta’ dik li n˙arqet fis-Santwarju ta’
Loreto nhar it-22 ta’ Frar 1921.
Nhar il-Óadd, 14 ta’ Settembru filg˙odu, wara
l-matutin, saret il-quddiesa kantata li fiha Mons.
Isqof Gonzi g˙amel praesbiter assistens. Nise© ittif˙ir
tal-Ver©ni ta’ Loreto il-bravu predikatur Malti
Dun Nerik Cordina Perez.
Wara nofsinhar wara l-g˙asar, saret is-sabi˙a
çerimonja tat-tberik ta’ l-ewwel ©ebla tal-knisja l-
©dida. Din il-knisja li l-pedamenti tag˙ha ©ew
imqeg˙da fl-4 ta’ Ìunju 1922, g˙amel il-pjanta
tag˙ha l-Perit, Ugo Mallia tal-Belt, hija ta’ stil gotiku
ispirat minn l-istil Lombard; hija forma ta’salib latin,
bi tliet navati, b’erbatax l-altar u b’kampnar sabi˙
ferm. Il-knisja hi twila 200 pied u wiesg˙a 80 (40
pied itwal mill-Katidral ta’ G˙awdex minn
gewwa)….
Din l-ewwel ©ebla kwadra b’erba’ slaleb
riΩaltati wie˙ed f’kull faççata, ©iet imbierka minn
Mons. Gonzi biç-çeremonjal sabi˙ u twil li l-Knisja
tuΩa f’din l-okkaΩjoni u merfug˙a bil-menza mill-
Kummisarju ta’ G˙awdex is-Sur Tonna, il-Ministru
tal-Ìustizzja Onor. Mallia, l-ex Kummissarju ta’
G˙awdex is-Sur Milard u t-Tabib Principali ta’ isptar
ta’ dik il-GΩira, it-tabib Grima, ©iet imqieg˙da u
mka˙˙la f’postha minn Mons. Isqof Gonzi. Wara li
saret il-purçissjoni fuq il-pedamenti dawra tond talknisja,
Mons. Isqof Gonzi tela’ fuq it-tron tal-bellus
a˙mar, g˙oli li jista’ jarah kul˙add, u hemm, fuq ittest
mis-Salm 83 .Vers 1. Quam dilecta tabernacula
tua Domine virtutum, g˙amel priedka ta’ g˙oxrin
minuta li l-poplu xtaq li ma jintemmux; il-predka,
bil-Malti kienet tassew sabi˙a u f’waqtha, kliem
ta’ g˙erf u tag˙lim li laqat lil kul˙add. Wara din ilfunzjoni
li kienu jarawha xi 8 telef ru˙ iffullati f’dik
il-wita, saret il-purçissjoni bis-sabi˙a statwa tal-
Madonna ta’ Loreto, immexxiha mill-Arçipriet tal-
Kapitlu tal-Birgu. Il-muΩika ta’ din il-knisja kienet
fdata f’idejn is-Surmast Kanonku TeΩorier Dun Rafel
Mazzelli tal-Birgu mag˙ruf tajjeb fostna b˙ala
wie˙ed mill a˙jar mastri di cappella ta’ Malta. IlmuΩika
rrnexxiet u tfa˙˙ret minn kul˙add Maltin u
G˙awdxin.
L-art li fuqha ser tinbena l-knisja hija propjeta‘ ta’
Mons. Kan. D. Pawl Gauci tal-Belt u g˙all-˙idma
tal-pedamenti kkonkorrew ferm il-poplu ta’
G˙ajnsielem nisa u r©iel bil-©arr ta’ karettuni ta’
©ebel u terrapien mill-barriera kbira mnejn ser
jinqata l-©ebel gbir g˙al bini ta’ din il-knisja, blimpenn
tal-˙abrieki u popolari kappillan Dun
Fran©isk Mizzi u l-˙e©©a tas-sinjuri Karmnu Galea
u Salvu Xuereb ta’ l-istess ra˙al.
Bosta sinjuri o˙rajn qeg˙din jirsistu g˙at-twaqqif ta’
din il-knisja ©dida, fosthom huma is-Sigri. Dun
Alfonz Mizzi, Dun ÌuΩepp Galea Rapa, Kan. D.
Anton Agius, Fran©isk Buttigieg, Wenzu Grech,
Pawlu Scortinu, u ÌuΩepp Cutajar li llum jistg˙u
minn dil-knisja jg˙idu mas-Salmista: Bene fundata
est domus Domini supra firmam petram.
Nota- Tancredi Borg kien wie˙ed mill-kantanti li ji©u
mas-Surmast Anton Pace. Anton Pace hu l-kompoΩitur
ta’ l-Innu popolari tag˙na “Esultanti di gioia feswtiva’
u wkoll ta’ l-Antifona Beata Mater li tindaqq fit-
Tridu u tal-Beata Mater li tindaqq fil-festa. Tieg˙u
g˙andna wkoll xi Litaniji, Salve Regina(solo) u Tantum
Ergo (a due voci).