COMUNE DI GERGEI (Provincia di Cagliari ... - Sa Bertula Antiga

Sardinnia fuat stètiu concuistau de is Aragonesus in manera definitiva, aici Xrèxei fuat torrau in
possidentzia de is antigus feudàtarius, is Carroz. Su regimi feudali iat sighiu prus mali meda de
prima.
Intantis in su 1614, sa bidda fuat stètia inclùida in su Ducau de Mandas, chi in su 1800 fuat in is
manus de is Ducas Tellez Giron e a issus, in su 1843, dopo s’abolitzioni de su feudalesimu, sa bidda
fuat stètia riscatada, dopu chi sa Comunidadi iat pagau sa suma manna de 293, 14 francus (vecchie
Lire). In cussus annus, sa bidda godiat de un’econòmia flòrida.
In su 1848, Xrèxei fuat stètiu cumprendiu in sa Provincia noa de Isili, e nd’iat fatu parti fintz’a
s’abolitzioni cosa sua, in su 1859, e in cuss’annu fuat intrada a fai parti de sa Provìncia de
Casteddu. Mentris in is annus 1927-2003 fuat inclùida in sa Provìncia de Nugoro e in su stessu annu
(2003) e torrada a sa Provìncia de Casteddu.
Sa bidda. Sa bidda est formada de diversus bixinaus, cussus de su Centru istòricu, chi funt
connotus cun is nomini becius, a giru de is tre crèsias, sa parrochia de Santu Vitu, e is duas crèsias
filialis de Santa Maria e Santa Brabara.
In s’àrea de su Centru istòricu, unu certu pregiu architetonicu andat reconnotu a is domus
traditzionalis, apitzigadas is unas a is atras, medas funt stètias valorizadas e beni arrangiadas e po
custu donant a su bixinau un’imagini de atrus tempus. In is àreas de espantzioni urbana funt
presentis domus noas, mannas, spatziosas, cun sa pratza ainnantis.
Sa Comunidadi de Xrèxei. In su passau, meda antigu puru, gràtzias a sa cunsistèntzia de is rèditus
familiaris, Xrèxei s’est distintu sempri po su nùmuru mannu de personas studiadas. Sa crèsia
parrochìali est stètia sempri in manus de Arrètoris, òminis de bona cultura e sa Comunidadi nd’at
pigau sempri giovàmentu. Xrèxei at donau a sa storia personas de una certa fama, personas nativas
de sa bidda, chi si funt distintas in diversus campus de sa cultura. Atrus, invecis, benendu de foras,
ant operau pròpiu in Xrèxei.
Po cumentzai, arregòdaus su veneràbili Pedru Nolascu Perra (Xrèxei 1576), mortu a Valentzia (in
Spagna), in su 1606, in fama de santìdadi. Nasciu in Xrèxei, bandat sinnallau puru Monsignor
Canu, Vèscuvu de Bosa a sa fini de su 1800-primus de su 1900 . Non poit passai inosservau un’atru
religiosu, nasciu issu puru in Xrèxei, Pietru Paulu Deidda, appartenenti a s’Ordini spidalieru de is