Bjalistoko en la Zamenhof-biografioj - Plansprachen.ch

Frapon sub okulo. Sangas vango. Plendas maljunulo…. „Ne bleku, judaĉoj! hundoj!“
krias knaboj el kristana gento, kaj diskuras for, mokante judan lingvon nekonatan: „Hra,
hre, hri, hro, hru.“ Tion ridas kaj aplaǔdas rusa leǔtenanto: „Formarŝu de l’trotuaro, vi,
raso de ŝtelistoj!…? kaj kraĉas oficiro pro malŝato.
Sur vendoplaco moviĝas la popolamaso. Bruadas paŝoj kaj paroloj en zumado laǔta.
Brilas koloroj inter korboj kaj legomoj: verdaj ŝaloj de virinoj el kamparo litva, ŝafaj
peltoj, grizaj vestoj de soldatoj, manteloj kamelharaj, bluaj uniformoj de la rusaj
oficistoj, blankaj zonoj, ruĝaj kolumoj, oraj agloj, arĝentaj ornamaĵoj…. Disputas
vendistinoj kun germana marĉandulo. Alkuras homoj. Ariĝas videmuloj. Ĝendarmoj
intervenas. Jen plendas la virinoj en dialekto litva. Policanoj ne komprenas. „Ruse
parolu!“ minacas la oficiro, „nur ruse, ne lingvaĉe!“ ĉi tie estas rusa lando!…“ Protestas
Polo el amaso… Kie ?… Jen la viro. Jam lin kaptas la ĝendarmoj. Tremas ĉeestantoj, eĉ
nevole. Inter tranĉaj bajonetoj li formarŝas, arestite. Silentas vilaĝanoj. Per saluto ĉiuj
Poloj honoras la martiron, sed Germanoj kaj Hebreoj ne forprenas sian ĉapon. „Kam li
ĉesos nin insulti“, murmuras longbarbulo. Kolero fajras en okuloj polaj, mokemo en la
rusaj.
Kion scias tiuj homoj unuj pri l’aliaj? Ke ankaǔ ili havas koron, konas ĝojon kaj
doloron, amas hejmon kun edzino kaj infanoj? Eĉ penso tia ne okazas. Ekzistas nur
Hebreoj, Rusoj, Poloj, Germanoj… ne homoj, sole gentoj. En sia domo ĉiu akceptas nur
samgentanojn. Kun malbeno de l’gepatroj forpeliĝas el la hejmo pola junulino, se al
Ruso ŝi promesis fidon. Pri Litovoj oni ridas: „Estas ja nur vilaĝanoj!“ Ilia poezio kaj
nacia revekiĝo? Laǔ Poloj „intrigo rusa“, laǔ Rusoj „germana pagitaĵo“. Eĉ ion pli neniu
scias pro lingvo malfacila. Pri Hebreoj rakontiĝas strangaj misteraĵoj ĉe vespera
babilado inter slavaj flikistinoj. „Malaperis bubo du tagojn antaǔ juda Pasko. Sur la
pordo sinagoga vidiĝas makuleto ruĝa sub skribaĵo nelegebla. Kiu povas ja kompreni la
hebrean literaĉon? Terure ĝi aspektas… Ankaǔ strange ŝajnis la rigardoj de l’amaso
juda sur ŝtuparo de la sinagogo. Ĉu Hebreoj ne mortigus bubojn por havigi sangon laǔ
kaŝita rito? Por ili la panisto kuiras kukojn ja misterajn…“ Tiel kuras murmurado. Poste
bubo retroviĝas, sed vastiĝis jam la famo kaj efikis en spiritoj.
Pri tiaj kalumnioj indignis jam knabeto Zamenhof en Bjalistok. Kion fari, por ke homoj
ne eraru tiel abomene? El tiaj kredoj kaj incitoj rezultas iam veraj katastrofoj.
En 1925 aperis ĉe Heroldo de Esperanto ‚Galerio de Zamenhofoj’ de Edvardo
Wiesenfeld, 40-paĝa broŝuro kun 19 unikaj fotoj, diversaj notoj pri la anoj de la
zamenhofa familio kaj aliaj tekstoj, inter alie la paroladoj dum la enteriga ceremonio
por L.L. Zamenhof.
la nomo Wajnsztok. Aktualis eĉ la ideo de Esperanto-muzeo, sed ĝi restis neefektivigebla. La origina
ligna domo estis malkonstruita en 1953 (lau Banet-Fornalowa), sed laǔ Maimon en 1959, spite al
protestoj de e-istoj. Dum la nacisocialisma regado la strato troviĝis ene de la juda geto. Ankaǔ hodiaǔ tiu
strato nomiĝas zamenhofa.
4