Arumunet Albania Nr 25 - TV-Radio Makedonia
Arumunet Albania Nr 25 - TV-Radio Makedonia
Arumunet Albania Nr 25 - TV-Radio Makedonia
- No tags were found...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
durrës<br />
e përmuajshme kulturore artistike<br />
viti i tretË I botimit nr. <strong>25</strong>, prill 2013<br />
Fshatit tim Kosinë<br />
Aspekte nga takimi në Vlorë.<br />
Në Kuçovë.<br />
Atje në atë kodrinë<br />
Ngrihet fshati Kosinë<br />
Këtë emër e ka marë<br />
Nga të parët nismëtarë<br />
Nga gjashtë fise çobanë<br />
Disa shekuj më parë<br />
Jetonin plot në harmoni<br />
Midis tyre bënin krushqi<br />
Të gjithë i kishin zili<br />
Edhe ndihma nuk mungonte<br />
Kur ndonjëri e kërkonte<br />
Shtruan rrugë ngritën shtëpi<br />
Në krye të fshatit një mulli<br />
Që t’u vinte puna mbarë<br />
Të jetonin dhe më mirë<br />
Atje ku fshati duket parajsë<br />
Atje ngritën “Shën Thanasë”<br />
Puna e tyre qe bujqësia<br />
Por më shumë blegtoria<br />
Punonin leshin me mjeshtëri<br />
Me të bënin tregëti<br />
Një pjesë u bënë zanatçinj<br />
Kryesisht si terazinj<br />
Me një kut, me një gërshërë<br />
Prisnin një vilar të tërë<br />
Qepnin guna dhe babane<br />
Xhamadanë dhe tallagana<br />
Qenë trima e shumë puntorë<br />
Për fëmijët ngritën shkollë<br />
Dolën mësues e doktorë<br />
Oficer dhe inxhinjer<br />
Agronom dhe veterinerë<br />
Punonin me ndershmëri<br />
Të bashkuar dhe jo të ndarë<br />
Morën emrin Kosinarë<br />
Petraq Gogo, Përmet<br />
• Cartea di Capitanjiu a Armanjilor<br />
• Poate gresim - mund të gabojmë<br />
• Njoftim<br />
• Bie një Perandori, ngrihet një.<br />
• Cilët jemi ne Rëmënët<br />
e Gadishullit Ballkanik<br />
Aspekte nga takimi në Kuçovë.
3<br />
Dupâ 24 mesu esti primâ sponsorizat da armânji in afara Arbinishii.<br />
Cai vrea s-da mishteari ti aestâ rivistâ spunem, ma nghios, contul bancar:<br />
Cartea di Capitanjiu a Armanjilor<br />
GËZUAR PASHKËT,<br />
KRISHTI U NGJALL VËRTET U NGJALL<br />
Hristolu inya,<br />
darihina inya! Pashti haros!<br />
Besimi ynë në Jesu Krishtin, është jeta dhe ngjallja.<br />
Botuesi i revistës “Arumunët Durrës” Valentin Mustaka<br />
Cel: +355 682058712. e-mail: vamus1948@gmail.com www.partia-abde.blogspot.com<br />
Valentino Mustaka<br />
_______________________<br />
Procredit Bank sha<br />
Swift Code FEFAALTR<br />
IBAN AL73209122020000201323080101 Lekë<br />
IBAN AL30209122020000201323080002 Euro<br />
preciul 300 Euro / ti un mesu<br />
Vâ hâristusim ti agiutarea a voastrâ ti cauza armâneascâ!<br />
Urimi pËr Pashke - 5 Maj 2013<br />
Rivista s-da gratis.<br />
Tatâ a nostru<br />
Tatâ a nostru cari eshti-n tseru,<br />
s-ayiseascâ numa a Ta,<br />
s-yinâ amirâriljea a Ta,<br />
s-facâ vrearea a Ta,<br />
ashi cum ân tseru<br />
ashi shi pisti locu.<br />
Pânea a noastrâ<br />
Atsea di tute dzâlele,<br />
Dâ-nâ-u a nao adzâ,<br />
Sh-nâ ljartâ amârtiili a nostre,<br />
Ashâ cum ljirtâmu shi noi,<br />
Unu a altui.<br />
Sh-nu nâ du pri noi la cârtire,<br />
Ma nâ aveaglji di atselu arâu.<br />
Câ a ta easte amirâriljea<br />
Shi putearea a Tatâlui,<br />
A Hiljilui shi a Spiritului Sântu,<br />
Tora,totâna shi tu eta a etelor.<br />
Amin.<br />
Ky, besimi ynë na jep jetë , shpresë , dritë dhe frymëzim në çdo çast të jetës tonë . Sot vëllezër<br />
dhe motra Arumunë dhe shqiptarë, të kudo ndodhur, se në ngjalljen e Jesu Krishtit, bashkohen të<br />
Gjithë reth Tij, me dashurinë dhe mbrojtjen nga ambicjet e këqia të kohës. Ai është pranë nesh dhe<br />
kur ne nuk e shpresojmë, ai është gjithmonë pranë nesh për të na bashkuar në vërtetësinë e tij. Uroj<br />
revistën tuaj, le të ngjallë shpresat e humbura dhe të haruara të një populli që do zgjim. Gëzuar Pashkët.<br />
At Dhimitraq Veriga<br />
Kisha A/Rumune e Sotirit<br />
Korçë<br />
Përpunimi Grafik: Ilmi Shahu<br />
Shtypur në shtypshkronjën “MILENIUMI I RI” | Adresa: Autostradë Tiranë - Durrës, km 26<br />
mobile : 0682064654 | e-mail: info@mileniumiri.de | http://www.mileniumiri.de<br />
E, Valentin,<br />
Easti un bun articol, bagul ntreg tu rivista...<br />
Cartea di Capitanjiu a Armanjilor/ Makidonarmanjlor -<br />
" ari oara" sh nica "vini oara" (Prota parti I)<br />
(E, Valentin, Easti un bun articol, bagul ntreg tu<br />
rivista...)<br />
Di aoa nkiseashti una di saga-a armanjilor cum ghini<br />
spunea Lali Mita a Gudanjlor: "tora va li spunem bunili...<br />
ma nclo va li spunem sh ni bunili " !!!<br />
A, vini lali Mita sh atsea arada... sh pi arada !!!<br />
Sh'haristo Lali Mita ti buna-ts mindueari !<br />
Articolu publicatu di Acad. Matilda Caragiu Marioteanu<br />
tu Revista “Zborlu a Nostru” Anlu V <strong>Nr</strong>.2 (19) 1988.<br />
Angrãpsearea, diznou : Tashcu Lala, RRI - Sectsia<br />
Armãneascã<br />
Bucureshti - 18.03.2013<br />
Mihail G. Boiagi: GRAMATICA AROMANA ICA<br />
MACEDONOVLAHA<br />
Anlu aestu comemorǎm 175 di anj di cãndu dascalu<br />
Aromãnu Mihail G. Boiagi, tipãri Viena, cu alfabetlu latin,<br />
“Gramatica aromãnã icã macedonovlahã”.<br />
Trã cititorlji a revistiljei dǎm tu aestu numir extrasi di<br />
tru ndoauã di textile tsi furã scriate trã editsia comemorativã<br />
cu cari tinjisimu estanu aestã operã shi autorlu a ljei.<br />
Cartea tsi u tsãnem astãdz tu mãnã, easte cartea di<br />
cãpitinjiu a Aromãnjlor, cã tse:<br />
1. Easte prima gramaticã shtiintsificã scriatã cu litere<br />
latine tsi s-are adratã ti limba maternã a Aromãnjiloru.<br />
Aromâna a lu Boiagi easte limba tsi u zbura pãrintsãlj<br />
a lui cãtrã anjlji 1750 tu pãrtsãle a Moscopolei, easte<br />
limba a inscriptsiiljei a lu Nectarie Tãrpu (1731) , limba<br />
a lu Theodor Cavalioti, Daniil Moscopoleanlu shi a lu<br />
Constantin Ucuta (treilji publicarã tu ultimlu deceniu a<br />
secollui XVIII). Cã dzãtse Boiagi tu Prefatsã; ”Shi s-yinu<br />
tora la lucurlu a meu, mini voi s-dau aoa gramatica a<br />
limbiljei macedonovlahe ashi cum si zburashte la sudlu a<br />
Dunãreljei. Trã atsea, comparatsia cu graiurile di la nordu<br />
di Dunãre nu va s-hibã fãrã interesu ti oaminjlji a noshtri<br />
shi ti mvitsats xenj”. Limba a lu Boiagi – shi ma multu<br />
limba a Texteloru easte curatã aromãneascã. Nu va dzãcã,<br />
neologismile tsi li adutse tu limbã Boiagi potu s-parã – shi<br />
suntu – xeane, potu s-lu asparã niheamã omlu nimvitsatu,<br />
ma cum dzãtse multu musheat Ucuta: Shã se nu o-ai trã<br />
rrãshãne cã trã tsi…nã mprumutãmu de altã limbã, câtruti<br />
limbile tsi suntu tru etã se mprumuteadzã unã de-alantã” (di<br />
tu Prefatsa “A ghiuvãsitorui”, la Naua pedagogie): nu avea<br />
tsi s-facã Boiagi lipsea s-ljea zboarǎ latineshti, gãrtseshti,<br />
romãneshti, di la Romãnjlji di tu nordulu a Dunãreljei, tsi<br />
lji cunuscu multu ghini Viena, Pesta shi Buda. Ideea a lui<br />
nu easte mashi justã, ma genialǎ ti un profesor di tu chirolu<br />
atselu: calea atsea ma buna shi ma lishoara ti navutsãrea a<br />
limbiljei eastimprumutlu (nu va dzãcã, atumtsea cãndu nu<br />
ari zboarã tu limbã i nu pots s-formedz alte zboarã). Marea<br />
cripare nu easte cã li aduse tu limbã aeste zboarã xeane, ma<br />
cã Gramatica shi Textele a lui nu furǎ multu cunuscute tu<br />
chirolu a lui, ca s-acatsã aeste zboarã arãdãtsinj shi limba a<br />
noastrã s-hibã avutã.<br />
Cartea a lu Boiagi s-adreseadzǎ Aromãnjlor di tu<br />
Peninsula Balcanicã – iu greaca eara limba di shcoalã –<br />
shi di tu Austro – Ungaria. Ti atsea easte scriatã tu doauã<br />
limbe, easte bilingvã: tute regulile di scriare, pronuntsare,<br />
declinare, conjugare, ti functsionare sintacticã etc. suntu<br />
date tu limbile greacã shi germanã.Cãte vãrnã oarã, cãndu<br />
zboarãle suntu bãgate tu trei coloane, Gramatica pare<br />
trilingvã, ma nu-i ashi: aromãna eatse limba descrisã,<br />
alante dauã suntu limbile cu care s-descrie aromãna, ta<br />
s-aducheascã tuts Aromãnjlji arãspãndits tu Europa.<br />
Fapta aestã, cã unu nvitsat aromãnu di tu atselu chiro<br />
aduchi cã easte ananghe s-descrie aromãna ca limbã<br />
maternã tu unã gramaticã shtiintsificã, dupu modelu a<br />
gramaticilor clasice, conferã aishtei cãrtsã valoare di<br />
documentu cu careun poporu cu unã limbã proprie intrã<br />
tu istoria europeanǎ. Gramatica a lu Boiagi eatse actulu di<br />
oficilaizare a unei limbi a unui poiporu europeanu, care nu<br />
easte nitsi arbinisheascǎ, nitsi gãrtseascã, nitsi sãrbeascã,<br />
nitsi turtseascã,unã limbã care easte altutsiva, anamisa di<br />
alante limbi balcanice.<br />
Titlul cu care sh-pãtidzã Boiagi cartea are elu<br />
singuru valoare di documentu: shi pi gãrtseashte, shi<br />
pi nemtseashte, Gramatica aredauã serii di epitete<br />
etnice: Gramatiki,Romaniki itoi Makedonovlahiki shi<br />
Romanische oder Macedonowlachische Sprachlehre.<br />
Cu epitetlu romaniki/ romanische Boiagi vru s-dzãcã<br />
aromãnã, aromãneascã; tu chirolu a lui nu exista ninga<br />
unã traditsie care s-fixeadzã numa a Aromãnjloru (shi<br />
astãdz suntu ninga oscilãri): noi nã dzãtsem di totãna<br />
Aromãnj shi Boiagi shtia multu ghini aestu lucru, ashi<br />
cum shtia multu ghine cã numa aestã yine di la Romanus.<br />
Cumu cartea a lui eara shtiintsificã (omlu eara unu erudit,<br />
cum s-veade shi di tu Textele tsi li scrie tu ultima parte),<br />
numa di acasã “arumãnã”, u turnã ta s-aibã unã formã ma<br />
lishor ti recunoashtere di cãtrã mvitsatslji xenj shi dzãse<br />
romaniki/ romanische. Cã easte ashi s-veade shi di tu<br />
Texte, iu Boiagi scrie:(Dialogos) metaxi enos Romanon
4 5<br />
kai enos Graikou / (Gesprach) zwischen einem Romanem<br />
und einem Griechen”. Romanunu eara nitsi un di Roma –<br />
vecljiu i nãu – nitsi unu Romãnu di tu nordulu a Dunãreljei<br />
(cã Boiagi u dzâtse limpede cã “voi s-dau aoa Gramatica a<br />
limbeljei “macedonovlahe” v.ma disuprã. Ma argumentulu<br />
di bazã easte datu di seria alantã di epitete: mkedonovlahiki<br />
/ macedonowlachische. Ama cã prima serie are ca radical<br />
zborlu Romanus, seria aestã are la bazã zboarãle vlahu<br />
(latin) shi macedon, va s-dzãcã Vlahi (latini, romani)<br />
macedonenj, numã tsi lã u da a Aromãnjlor tuts vitsinjlji ! Cu<br />
aestã cale, Boiagi nu alãsã nitsi un dubiu, nitsi unã confuzie<br />
posibilã: Gramatica a lui nu easti unã Gramaticã romãnã<br />
sau macedo-romãnã, cum u interpretã Pericle Papahagi, ma<br />
easte Gramaticã aromãnã icã macedonovlahã, ashi cum-lj<br />
dzãse Boiagi cu multã ndriptati shi intuitsie di om nvitsatu.<br />
Ti atsea dzãtseamu cã singurlu titlu tsi-lu deadi<br />
Boiagi are puteare di document di actu oficialu tsi atestã<br />
individualitatea Aromãnjlor shi loclu a loru tu marea<br />
fumealje a popoareloru di limbe romanice.<br />
La tute aeste se-adavdze unu altu mare meritu a lu Boiagi,<br />
shi nu ma nãpoi di alante: fapta cã nãsu scrie cartea cu alfabetu<br />
latinu. Se shtie cã primele scrieri tu limba a nostrã, tsi lâ bâgaiu<br />
numa ma disuprã, shi tsi ishirã tu secolu XVIII, eara, tute, cu<br />
litere gãrtseshti. Dupã cãte shtimu pãnã tora, prima oarã se<br />
scrie cu litere latineshti tu cartea a unui altu Aromãnu, Ghe.<br />
C. Roja, la anlu 1809. Roja, cu tute cã propune un alfabetu<br />
latinescu, nãsu scrie scrie shi cu alfabetlu chirilic, cum scria<br />
ninga tu atsel chiro Romãnjlji di la nordul a Dunãreljei. Shi<br />
limba a lui easte multu mintitã, easte s-dzãtsemu atsea tsi<br />
easte, romãna di tu Dacia cu zboarã aromãneshti. Ti atsea<br />
lipseashti s-lu considerãmu Boiagi primlu nvitsatu Aromãnu<br />
tsi introduse alfabetlu latinu tu scrislu aromãnescu. Vãrnu<br />
nu poati s-dzãcã “nu avets alfabetu, tora vã alumtats s-lu<br />
adrats“ ; alfabetlu lu avemu di la strãpaplu a nostru Boiagi:<br />
nu avemu unã scriare unitarã, aestã easte sartsina a noastrã<br />
s-u adrãmu. Aestã va s-hibã atreia etapã di tu istoria a scrislui<br />
armãnescu, etapa di unificare ortograficãshi lingvisticã, tsi<br />
va s-dzãcã aestã: tute variantele di tute graiurle aromãneshti,<br />
fonetice shi morfologice, lipseashte si-s reducã la un numir<br />
adunatu shi constantu di invariante, tsi, cu vrearea a noastrã<br />
a tutulor, s-li zburãmu shi s-li scriemu, tuts, unã turlie, ta<br />
s-avemu unã limbã shi scriare unitare. Cum dzãtseamu, aestu<br />
lucru armãne ti adrare.<br />
2. Prefatsa scriatã di Boiagi easte actulu a dishtiptãriljei<br />
a noastre ca popooru cu individualitate proprie tu Peninsula<br />
Balcanicǎ, unu poporu cu individualitate proprie tu<br />
Peninsula Balcanicã, un poporu care are limba a lui shi<br />
care are andreptulu si s-cultivã tu limba a lui maternã.<br />
Scrie Boiagi tu Prefatsã: “Itsido limbã easte unã amprentã<br />
a spiritlui uman. Cu cãt ma multe limbi are nvitsatã omlu,<br />
ahãt ma multe cãljiuri va si mveatsã s-dishcljidã spiritlu a<br />
lui umanu shi cu ahãtu ma multilateral va s-hibã elu-shi.<br />
Ti atsea, ninga di la Ennius s-tsãne zborlu aestu vecljiu:<br />
“Quot linquas < = linguas = > calles, tot hominess vales”.<br />
Ghine ma aestã multilateralitate nu poate s-u agiungã vãrnu<br />
mashi cu unã limbã, cãtu s-hibã ea perfectã. Shi ma diparte:<br />
“Hotentots s-eara Vlahilji shi tut va lã armãnea ndreptulu<br />
shi cãshtiga si s-cultivã tu limba a loru, calea atsea ma buna<br />
di tute”.<br />
Ideile aeste nale, tsi eara ideile a chirolui cãndu bãna<br />
nãsu, facu di M.G.Boiagi unu mari umanistu a atsiljei<br />
epoci: unu Aromãnu patriot tsi vru si shi-mveatsã fratslji<br />
di tu Austro-Ungaria shi di tu Peninsula Balcanicã tu limba<br />
a loru maternã. Pri tu aeste idei, Prefatsa laGramatica a<br />
lu Boiagi easte ca un memorandum tsi caftã di la lumea<br />
europeanã, di la fratslji di limbã latinã agiutoru shi ndrepturi<br />
ta s-nu chearã aestã limbã, sorã, aromãna. Cã dzãtse Boiagi:<br />
“Limbile –surãri tsi li dzãshu ma ninte, (italiana, franceza<br />
shi spaniola) eara, la origine, tut ashi i ninga cama multu<br />
fãrã agiutor shi oarfãne, cum s-veade dupã vecljli cãrtsã<br />
a loru; shi cu tute aeste, ti exemplu, limba italianǎ easte<br />
astãdz limba generalã a cãnticlui tu tutã Europa, ashibã cã<br />
tu locurli atseale se zburashte shi se scrie germana, engleza,<br />
franceza !” (di tu Prefatsã).<br />
Prefatsa a lu Boiagi easte unu actu cultural di multu<br />
mare importantsa ti istoria a culturãljei aromãne.<br />
3.Textele tsi ncljidu cartea a lu Boiagi suntu originale<br />
nitraduse, scriate n-prozã, shi suntu primele texte literare<br />
di tu literatura aromãneascã. Scrierile di tu XVIII-lu secolu<br />
(Liturghierlu aromãnescu, Vocabularlu a lu Cavalioti,<br />
Noua pedagogie a lu Ucuta shiCodex-ulu Dimonie, ma nãu<br />
cu 10-20 anj, di dauli texte di ma nãpoi) suntu lucrãri cu<br />
caracteru didacticu (vocaburu, reguli ti scriare) i, ma multu,<br />
religios (liturghieru, rugãciunji, psalmi etc.) Nafoarã di<br />
Prefatsa a lu Ucuta, care easte unã multu musheatã predicã<br />
n-prozã, shi di Lexiconlu tu patru limbi a lu Daniil, tsi<br />
easte scriatu ca unã lucrare n-prozã (cu zboarãle ligate tu<br />
propozitsii shi fraze, ma scriate unu sum alantu, ca tu unu<br />
glosaru café zboru easte tradus tu patrule limbe: gãrtseascã,<br />
aromãneascã, vurgãreascã shi arbinisheascã), scrieri literare<br />
nu avem pãnã la Boiagi. 4. Textele a lui, cama multele, suntu<br />
Dialoguri (3/4 di eale) alantã parte, suntu, cum dzãshu mansus,<br />
fabule, pãrvulii shi istorii. Suntu scriate cu multã haze<br />
shi hare; zborlu easte cãftatu, ndziminãrle di zboarã suntu<br />
aleapte, mpline di mushuteatsã; autorlu easte erudit, shtie<br />
multe lucre ma veclji shi ma nale, elementele moralizatoare<br />
suntu agiutate di maxime latineshti, gãrtseshti, i di zboarã<br />
veclji di aushanj; istoriile ti poartã tu alte ete shi tu alte<br />
locuri: cãndu Atena, Roma i Londra, cãndu tu India a<br />
Braminiloru < = Brahmaniloru = > i tu locurle a Scitsloru.<br />
Oaminjlji ti cari istoriseashte suntu cãndu filosofi nvitsats<br />
ca Socratlu, ca Xenofonlu, i ca Solonlu, i suntu suntu<br />
consulji ca Pavlu Emiliulu, tiranj ca Dionisiulu, ma, di ma<br />
multile ori, suntu oaminj di aradã, bunj ca prãvdzãle bune<br />
di pi ningã casã, i arãi ca pricile di tu pãdure, di tu fabule.<br />
Boiagi scrie cu doru sh-cu vreare ti armãname, nãsu va<br />
s-hibã avdzãtu, bãgatu tu isape, aduchitu, nãsu va s-aducã<br />
lunjinã shi harauã tu casele a Aromãnjlor: aestã easte<br />
“intentsie”, shi aestã va s-dzãcã “creatsie artisticã”, cãtu<br />
modestu s-hibã ea.<br />
5. Plãngulu shi vrearea a lu Boiagi ti limba shi ti<br />
oaminjlji tsi u zburãscu, ta s-nu chearã nitsi ea nitsi elj, nã<br />
si paru astãdz, dupã 175 di anj, canda le-avdzãmu aseara: ti<br />
atsea, cãndu tsãnem tu mãnã cartea aestã, suflitlu a nostru<br />
lipseashte si s-apleacã ashi cumu suflitlu a crishtinlui sencljinã<br />
cãndu tsãne tu mãnã Biblia.<br />
Dr. Matilda Cragiu Mariotseanu (Univ. di<br />
Bucureshti)<br />
Georgiana Cocor<br />
Poate gresim<br />
Poate gresim cand daruim la intamplare,<br />
Un sentiment, un gand, sau un suspin,<br />
Si regretam de nu primim o-mbratisare,<br />
Cand ratacim cararea prin destin.<br />
Ne doare gestul nefacut, dar asteptat,<br />
Atunci cand toate-n viata n-au culoare,<br />
Si retraim placerea-ntr-un oftat,<br />
Sperand ca mai exista-o data viitoare.<br />
Sunt ochii tristi ascunsi intr-o oglinda,<br />
Din care curg aievea lacrimi peste rand,<br />
Iar bratele-si doresc, sa mai cuprinda<br />
Sinceritatea nestiuta, dintr-un gand.<br />
Am invatat sa plangem mult si in tacere,<br />
Sa cumparam iluzii de la calatori,<br />
Sa dam iubire si caldura cand se cere<br />
La templul fara trepte, cladit de visatori.<br />
Mund të gabojmë<br />
Mund të gabojmë kur dhurojmë rastësisht<br />
Një ndjenjë, një mendim, ose një psherëtimë,<br />
Dhe keqardhje që nuk marrim një përqafim,<br />
Kur humbim në shtegun e fatit.<br />
Na dhemb gjesti i pashprehur, por i pritur,<br />
Atëherë kur gjithë jetën s’kanë ngjyrë,<br />
Dhe rijetojmë kënaqësinë me psherëtimë,<br />
Duke shpresuar se ka një kohë tjetër.<br />
Janë sytë e trishtë të fshehur në pasqyrë<br />
Nga të cilat rrjedhin nganjëherë lotë,<br />
Kurse krahët duan të përqafojnë<br />
Sinqeritetin e pashprehur, në një mendim.<br />
Kemi mësuar të qajmë shumë dhe në heshtje,<br />
Të marrim iluzionet në këtë udhëtim,<br />
Të japim dashuri dhe ngrohtësi kur na kërkohet<br />
Në tempullin pa shkallë, krijuar nga ëndërrimtarë.<br />
Mă doare să văd oameni plângând<br />
Mă doare să văd pe cineva suferind,<br />
Mă doare când nu eşti lângă mine<br />
Mă doare să ştiu că nu-ţi este bine.<br />
Mă doare atunci când nu mă iubeşti,<br />
Mă doare atunci când mă umileşti<br />
Mă doare când ştiu cât te iubesc<br />
Mă doare să văd că nu te recunosc...<br />
Mă doare tăcerea rece şi grea,<br />
Mă doare durerea din inima mea<br />
Mă doare ş-o lacrimă ce curge pe obraz<br />
Mă doare când ştiu de-al tău necaz.<br />
Mă doare de-o frunză ce se leagănă-n vânt<br />
Mă doare de oricine şi orice cuvânt,<br />
Mă doare că TU nu poţi să-nţelegi<br />
Mă doare... dar tu ai vrut să alegi.<br />
Më dhemb kur shikoj njerëzit që qajnë<br />
Më dhemb kur shikoj dikë që vuan,<br />
Më dhemb kur nuk je pranë meje<br />
Më dhemb kur nuk ndjehesh mirë.<br />
Më dhemb atëherë kur nuk më do,<br />
Më dhemb atëherë kur më poshtëron<br />
Më dhemb kur di sa të dua<br />
Më dhemb kur shoh që s’të njoh më...<br />
Më dhemb heshtja e ftohtë dhe e rëndë,<br />
Më dhemb dhimbja e zemrës sime<br />
Më dhemb dhe loti që rrëshqet në faqe<br />
Më dhemb kur nuk je mirë.<br />
Më dhemb dhe një gjethe që lëkundet në erë<br />
Më dhemb për çdokush dhe çdo fjalë,<br />
Më dhemb që TI nuk kupton<br />
Më dhemb... por kjo është zgjedhja jote.<br />
Destinul si-l face omul cu mana lui... Orice om isi doreste sa daruiasca cuiva totul... dragoste, credinta, fidelitate. Ce îi face<br />
pe oameni sa se ascunda în tacere De ce fug, de ce se ascund de iubire Uneori nelinistile singuratatii te pot impinge spre<br />
greseli pe care daca ar fi existat comunicare, nu le-ai fi facut... Daca nu esti destul de puternic te vei prabusi in tine insuti,<br />
ucis de refuzul celor din jurul tau...care uneori...prea preocupati de propria lor persoana, te arunca la marginea prapastiei<br />
si daca se intampla sa cazi, nimeni nu-si va mai aminti de tine. Fiecare om isi traieste drama singur... important este ca din<br />
dragoste sa pastrezi focul si sa ingropi cenusa.''<br />
Fatin secili e bën me dorën e tij... Çdo njeri dëshiron t’i dhurojë gjithçka dikujt... dashuri, besim, besnikëri. Çfarë i detyron<br />
njerëzit të fshihen në heshtje Pse largohen, pse fshihen nga dashuria Nganjëherë paqetësia e vetmisë mund të të çojë<br />
drejt gabimeve të cilat nëse do të kishte komunikim, nuk do bëheshin... Nëse nuk je i fuqishëm do rrënohesh nga vetë ti,<br />
i vrarë nga refuzimi i të tjerëve përreth...të interesuar vetëm për vete, të hedh në anë të humnerës dhe nëse mund të biesh,<br />
asnjë nuk do të kujtojë. Çdo njeri jeton dramën e tij vetëm... e rëndësishme është që nëpërmjet dashurisë të ruash zjarrin<br />
dhe të fshehësh hirin”.<br />
Shqipëroi dhe përshtati<br />
Ledia Musat-Valentin Mustaka
6 7<br />
Ish Kisha në fshatin Strum Banorë Arumunë të Strumës Themelet e mbetura të kishës<br />
Njoftim!<br />
Me datë 14 Prill 2013, në qytetin e Kuçovës, qytet me një shumicë popullsie<br />
arumune/vllehe u mblodhën dhe zgjodhën Komisionin Nismëtar për krijimin<br />
e Kryesisë Vendore të partisë ABDE për zonën e Kuçovës si dhe kandidatin për<br />
deputet në qarkun e Beratit. Në këtë komision u zgjodhën:<br />
1. Edmond Zoga..........kryetar<br />
2. Luçi Zoga<br />
3. Dhimitër Bullari<br />
4. Sokrat Zoga<br />
5. Edmond Gorica<br />
Po kështu me datë 10 Prill 2013 në qytetin e Vlorës një grup intelektualësh arumun/<br />
vlleh u mblodhën në një lokal në plazhin e bukur të Ujit të Ftohtë dhe vendosën që<br />
në një kohë shumë të shkurtër do të krijojnë Kryesinë Vendore të partisë ABDE si<br />
dhe do të caktohet kandidati për deputet i partisë ABDE për qarkun Vlorë.<br />
Zgjedhja e Kryesisë Vendore do të zhvillohej edhe në qytetin e Selenicës, por për<br />
disa arsye familjare të kryetarit të Komisionit Nismëtar ajo u la për një ditë tjetër<br />
të afërt.<br />
Korespondenti revistës “<strong>Arumunet</strong>/vllehët”<br />
Aspekte nga takimi në Kuçovë.<br />
Aspekte nga takimi në Vlorë.<br />
Në Kuçovë.<br />
Mars 30 afër Lárissa.<br />
VI CĂNĂSCUM.<br />
Tsi hyim au shtim<br />
Cătse ninga u s durnjim <br />
Sculatsăvă s vădets tsi s fatsi<br />
Pi la multi ntsări alti<br />
Nu hyim di cai tsi do<br />
Hyim oamănj curatsă<br />
Nămălă avem ndurnjită<br />
Cu somnu shcuală nu s amintă.<br />
Noi nu bănămă<br />
Ti ună bucătă di pănă<br />
A avtzăm tsi s fatsi<br />
Di altăli natsionalitati.<br />
Nămală apusits bănăm<br />
Ciudiă cum arăvdăm<br />
Ma ni tuchest Arbăneshyă<br />
Ca cum shi Gretsyă.<br />
Ti năsh caftă ndrăptetsili<br />
Yu tsi do tsi s abă<br />
Grets si Arbăneshă<br />
Sh ti Rrămănjă s nu chiădăreshă.<br />
Tsi sănt arbăneshyă<br />
Yu s aleg di Rrămănjă<br />
Cultura tsi ază ară<br />
Di Rrămănjă u mvătsară.<br />
Hyim popur Latinjă<br />
Sh ca mults altsă<br />
Sh di Rrămănjă ară amintatsă<br />
Mults popură Balcanatsă.<br />
Nu ară putută Arbăneshyă<br />
Sum năsh s ni sdăpună<br />
Sh cătse shcuală nu avem<br />
Năpoy noy nu ni dădem.<br />
Fetsiră tsi ară faptă<br />
Ma ni blăstămats nu u s capă<br />
Arbăneshyă tsi ni ară faptă<br />
Dumătzălu logăriă u s li caftă.<br />
Rrămănjă auo tu Arbăniă<br />
U s lucratză s amintatsă<br />
Că tsăva nu ni ară dată<br />
Di Democratsisalia i altă.<br />
Tora dot nu ni arădets<br />
Vi cănăscum tsi vrets<br />
Votăli s vi dădem cănd s vretsă<br />
Ti doya anjă tsi irată vi turatsă<br />
Natsionalisht nu democratsă<br />
Vi spusut zdupunjats o lai măratsă.<br />
Di Theodhoraq Zico Trasha .Corciau<br />
1992.<br />
Yioryi Vrana<br />
Nichita Stănescu şi Armâńiľi<br />
Tu anlu 2004 işi tu miydani la Editura Muzeul Literaturii Române, cartea<br />
Nichita Stănescu Opera Magna Volumul I – 1953 – 1965. Tu-aestu protu tomu ditu<br />
ediţia integralâ, cronoloyicâ, ndreaptâ di Alexandru Condeescu, la capitolulu<br />
Cronoloyie (1933 – 1965) putemu si-adhyivâsimu la frândza LXV:<br />
“Poetul nu are biografie: biografia lui este<br />
de fapt propria lui operă, mai bună sau mai<br />
rea, mai măreaţă sau mai puţin măreaţă.”<br />
Nichita Stănescu<br />
“În linia paternă, Nichita Stănescu se trage dintr-o solidă familie de mici<br />
meşteşugari şi comercianţi români, la origine ţărani prahoveni veniţi pe la<br />
începutul veacului al XIX-lea în târgul tot mai înfloritor al Ploieştilor spre a-şi<br />
vinde ţesăturile. Prima aşezare a familiei Stănescu fu în suburbia Sf. Vineri spre<br />
intrarea în târg dinspre Scăieni, Valea Călugărească, Bucov, în drumul turmelor<br />
de a căror lână Matei Stănescu, străbunicul poetului, avea nevoie pentru ţeserea<br />
hainelor groase de aba, îndeletnicire cu care-şi câştiga traiul. Aici, în octombrie<br />
1862, văzu lumina zilei Hristea M. Stănescu, întâiul născut al lui Matei de 29<br />
de ani, şi a Mariei de ani 16. Băiatul nu urmă la şcoli înalte şi munci de mic, cot<br />
la cot cu tatăl său, dovedind îndemânare în negoţ, sporind averea familiei. Când<br />
împlini 27 de ani luă de nevastă o fată de 19 ani, din comuna Ceptura, de lângă<br />
Mizil, Elena Gheorghiu, fiica lui Costea Gheorghiu – Barcheri (la acea dată<br />
decedat) şi a Raliţei C. Gheorghiu, născută Pâcleanu, oameni cuprinşi cu pământ<br />
(podgorii) în Jugureni, , judeţul Buzău. Bunica poetului era fiica unui refugiat<br />
grec (aromân ) din Ianina. Avură 9 copii, dintre care Nicolae, cel mai mic va fi<br />
tatăl poetului. La data venirii pe lume a ultimului copil, 19 aprilie 1908, familia<br />
locuia tot în vechea casă de pe strada Oilor, nr.62, Hristea fiind trecut în acte<br />
“comersant”. Prin 1927-1928, bătrânul se va muta cu fiii mai mici, Gheorghiţă<br />
şi Nicolae, în noua casă ridicată la nr.2 pe str. General Cernat. Tatăl poetului,<br />
Nicolae, moşteni în multe privinţe firea şi înfăţişarea bătrânului Hristea. Fu<br />
bărbat frumos, ca şi părintele său, cu acelaşi cap masiv şi expresiv şi aceeaşi<br />
statură impozantă degajând vigoare şi robusteţe, trăsături tipice bărbaţilor din<br />
familia Stănescu pe care le vădi şi poetul, după cum tot ereditar, la maturitate,<br />
mersul acestora devenea greoi în urma unui soi de gută ce le îngroşa şi chinuia<br />
picioarele. Nicolae urmă cu bune rezultate “Şcoala superioară de comerţ” în<br />
Ploieşti, apoi doi ani la Academia comercială din Bucureşti, de unde se retrase<br />
pentru a-şi ajuta şi apoi înlocui tatăl în afacerile atelierului şi magazinului familiei.<br />
Tot în această perioadă tânărul abia ieşit din adolescenţă, zvelt şi îndrăgostit de<br />
cursele cu velocipedul, o întâlneşte pe Tatiana Cereaciuchin, viitoarea sa soţie,<br />
căreia îi va purta o profundă dragoste până la sfârşitul vieţii.. Tatiana se născuse<br />
la 16 februarie 1910, la Voronej, în Ucraina, într-o familie de condiţie nobilă din<br />
părţile Doneţului,, refugiată apoi în România. Tatăl ei Nikita Cereaciukin, iniţial<br />
ofiţer într-un Regiment de cazaci, era professor de matematică şi fizică la şcoala<br />
militară din Voronej (Corpul de Cadeţi), unde înaintase în ierarhie până la gradul<br />
de general-maior.În 1917 avea 45 de ani şi patru copii, dar, implicat în războiul<br />
civil ca membru în Cercul Militar (de la Odessa) al Marii Oştiri a Donului, nu<br />
pregetă să-şi îmbarce familia în 1920 pe un vas cu destinaţia Turcia, şi să ia viaţa<br />
de la început departe de furtuna ce se ivise la orizontul istoriei. După o perioadă<br />
petrecută la Constanţa, unde Tatiana a urmat Şcoala superioară de comerţ, atât<br />
soţia generalului (devenit contabil), Maria Iosifina Tiurmorezova cât şi fiica mai<br />
mare, Olga,suportând greu clima tomitană, se mutară cu toţii în Ploieşti. Acolo<br />
viitoarea mamă a poetului îl va întâlni pe Nicolae H. Stănescu, care, cucerit<br />
de farmecul duioasei rusoaice, o va cere de soţie. Tinerii se vor căsători la 10<br />
noiembrie 1931.”
8 9<br />
Di-tu textulu di-ndzeanâ iasi tu padi câ dada alu Nichita<br />
Stănescu, Tatiana Cereaciuchin, eara arusâ, lucru ţi easti<br />
di dipu cunuscutu. Acşi câ, Nichita maca avu papańi şi<br />
parapapańi Armâńi va s-li mutrimu fumeili Hristea Stănescu<br />
şi Costea Gheorghiu. Costea Gheorghiu suntu numi ţi urdinâ<br />
la Armâńiľi di-tu România. Gheorghiu acşi cumu dzâţea<br />
academicianlu Marius Sala aoa şi psânu chiro pi Televizie,<br />
easti unâ formâ grâţeascâ, ţi aspuni unâ isturie di la notu di<br />
Dunâ. Mulţâ Armâńi u au aestâ numâ şi nuntrulu ali Românie<br />
nai ma mulţâľi “Greţ” iara Armâńi. Greţ aflai ma multu tu<br />
pulitiili limăńi (porturi): Constanţa, Mangalia, Galaţi, Brăila,<br />
etc. Aţea ţi easti limpidu, easti câ maia alu Nichita eara hiľea<br />
a unlui Grecu (Armânu) ţi avea vinitâ di Yianina. Ama noi<br />
ştimu câţ Greţ di-alithea eara Yianina. Nâ dzâţi Wiliam<br />
Martin Leake: tu apârńita a etuslui XIX, Yianina eara unâ<br />
pulitie di dipu latinâ (vrea s-dzâcâ armâneascâ).<br />
La frândza 59 di-tu ediţia stereotipâ a avdzâtâľei cărţâ<br />
alu Ioan Caragiani, Studii Istorice Asupra Românilor<br />
Din Peninsula Balcanică[1] si-aflâ lista cu fumeili<br />
arhundicheşti di Yianina, acşi cumu u da istorianlu Grecu<br />
Aravantinos. Lista easti ti fumeili arhundicheşti ţi bânarâ<br />
Yianina anamisa di ańiľi 1431 -1814. Caragiani dupâ ţi<br />
u pârâstâseaşti aestâ listâ, dzâţi câ Yianina fu unâ pulitie<br />
aproapea di dipu armâneascâ.<br />
Tora s-dzâţemu ndoauâ lucri ş-ti fumeaľea Hristea<br />
Stănescu. Alithea easti câ si zburaşti ti huryeaţ Româńi<br />
prahoveńi, ţi agiumsirâ tihniţ şi emburi. Ama noi ştimu<br />
câ aoa tu Românie, maşi la Armâńi, i la Armâńiľi tuchiţ<br />
tu Româńi, ţi u chirurâ limba, u-afli numa Hrista, Hristu,<br />
Hristea, etc. Nichita Stănescu nâ alâsă clirunumie unu<br />
multu importantu documentu, unâ carti/ epistulie ţi<br />
u-nyrăpsi ti marli a nostru scriitoru şi criticu literaru Hristu<br />
Cândroveanu. Cândroveanu tu cartea-ľi di criticâ literarâ<br />
“Alfabet liric” nyrăpsi unu studiu ti poezia alu Nichita<br />
Stănescu. Nichita fu di dipu entipusitu şi-ľi pitricu alu lala<br />
Hrista aestâ epistulie ţi va u dau ma-nghiosu tu originalu<br />
ş-di-apoia tricutâ armâneaşti di io[2].<br />
“IUBITE ŞI DRAG<br />
Domnule Hristu Cândroveanu<br />
M-a emoţionat profund studiul<br />
pe care mi l-aţi acordat<br />
în excepţionala dumneavoastră carte<br />
“Alfabet liric”.<br />
Nu ştiu dacă merit atât de calda<br />
dumneavoastră apreciere,<br />
dar ea m-a făcut pentru câteva<br />
secunde eterne fericit.<br />
Vă mulţumesc din suflet!<br />
Ce-am scris mai bun, nici măcar<br />
n-am scris, ci, am visat că scriu.<br />
Aprecierile dumneavoastră<br />
m-au lăsat în vis!<br />
… ca omagiu,<br />
îngăduiţi-mi să-mi transcriu numele<br />
dupâ actul de naştere, -<br />
Hristea Nichita Stănescu”<br />
VRUTE ŞI DURUTE<br />
Domnule Hristu Cândroveanu<br />
Mi emoţionă ahândosu studiulu<br />
ţi ńi lu-aveţ ahârdzitâ<br />
tu cartea a voastrâ ti-anami<br />
“Alfabetu liricu”.<br />
Nu ştiu macâ u meritu ahântu calda<br />
a voastrâ tińiseari,<br />
ama ea mi-ari adratâ ti-ndoauâ<br />
sticuri eterni hârsitu.<br />
Vâ ifhâristisescu di-tu suflitu!<br />
Aţea ţi-nyrăpsii ma ghini, niţi macarimu<br />
nu-nyrăpsii, ama, nyisai câ-nyrăpsescu.<br />
Minduirli a voastri<br />
mi-alâsarâ tu yisu!<br />
… ca unâ tińie,<br />
alâsaţ-mi s-ńi-u-nyrăpsescu numa<br />
dupâ cartea di-amintari, -<br />
Hristea Nichita Stănescu<br />
Aestâ tińie ţi poetlu Nichita Stănescu ľi-u faţi a criticlui<br />
Hristu Cândroveanu nu easti maşi unâ aluzie ti uidhia a<br />
numiloru Hristea, Hristu. Tińia easti ti arădăţina armâneascâ<br />
ţi u-au doili: poetlu şi criticlu. Acşi ľi-aduchii io lucrili di la<br />
lala Hrista Cândroveanu.<br />
Cumu ţi s-hibâ, easti limpidu câ Nichita avu unâ maie ţi<br />
fu hiľea a unlui Armânu vinitu di Yianina, ma si-u mutrimu<br />
lumachea Costea Gheorghiu.<br />
Ma s-nâ turnămu la lumachea Hristea Stănescu ş-la<br />
isturia aiştei fumeľi, ţi va videmu Unâ cali ţi-nchiseaşti<br />
di la huryeaţ, cupii di oi, lânâ, ş-di-apoia s-duţi la tihniţ, la<br />
emburi ş-tu soni bitiseaşti tu poezie. Unâ ahtari cali, multi<br />
ori fu calea a Armâńiloru.<br />
Epistulia ahântu muşatâ alu Nichita, ahârzditâ ti criticlu<br />
Cândroveanu mutriţi-u cumu vreţ:<br />
ca unu document istoricu ti arădăţińiľi armâneşti alu<br />
Nichita Stănescu i ca agiocu poeticu.<br />
Nai ma muşatu, easti s-li-adhyivâsimu tu epistulia alu<br />
Nichita, isturia ş-poezia deadunu.<br />
_______________________________________________<br />
[1]<br />
Ioan Caragiani, Studii Istorice Asupra Românilor Din<br />
Peninsula Balcanică - ediţia stereotipâ publicatâ la Editura<br />
Litera Internaţional, Bucureşti 2000;<br />
[2]<br />
Epistulia easti tipusitâ di Hristu Cândroveanu tu cartea-ľi:<br />
Antologia Poeziei Contemporane În Grai Aromân, Editura<br />
Fundaţiei Culturale Aromâne “Dimândarea Părintească”,<br />
Bucureşti, 2004. Epistulia fu nyrăpsitâ tu anlu 1974.<br />
MIRI SCLAVISITI<br />
Fate te skllavËruara<br />
Tsi–i atsea tu noi sclavisita! Ç'eshte kjo tek ne e skllavëruar !<br />
Ca uscat shi asingurat insul<br />
Si ishull i vetmuar, i thare<br />
Tu suflitlu ancuibat<br />
Ne shpirtin-fole<br />
Ca sclavisita mistirghii<br />
Si mister i skllaveruar<br />
Tu leaganlu a virinlui! Ne djepin e deshperimit !<br />
Tsi-i atsea tu noi amutsata! Ç'eshte kjo heshtje tek ne !<br />
Chiruta pit vinili a noastiloru mapi<br />
Humbur neoper dejet e trupit tone<br />
Chindiseashti, cafta shi sapa pit suflitlu,<br />
Qendis, kerkon dhe germon ne shpirt,<br />
Pi vardzali s-tradzi, dishclidi aranj,amintirr dishteapta, neper thinja zvaritet, hap plage, kujtime zgjon,<br />
Desi-i nostu di vreari ica suntu amaraciuni!<br />
mbase eshte shenje dashurie apo meraku<br />
O,tini amaru,dzver singurvrutu ! O, ti helm, fyell i vetmuar !<br />
Nu andzaneadza tu vindicaturli a suflitlui! Mos gjakos sherimin e shpirtit <br />
Nu li surpa stiznjili a dauloru nvirinati amari<br />
Mos prish muret e dy deteve te deshperuar<br />
Stiznji suntu atseali, marmurusiti tu tatsearii, Muret jane ato, te nrira ne heshtje,<br />
Silivari di roburi,sapaturr tu suflitli – sinuri.<br />
dege te varura, gervishtje shpirtrash-si kufinj.<br />
Sclavusiti, amutsati nitihisirr! Sklalveruar, te heshtura pa fat !<br />
Maghipsiti, planguroasi treanburi, tu zghicuri tacuti, Te magjishme, qaramane dridhje, ne thirje te heshtura,<br />
U ghiunuescu golgota-a miriloru.<br />
E mirepres golgoten e fatit.<br />
2 2<br />
YILIYEA-A ETIRINITATILJEI Pasqyra e eternitetit<br />
Di ninti a yiliiljei – un dizgulit suflit! Para pasqyres-nje shpirt i zbrazr !<br />
Lu asculta canticlu a zghiclui tsi treanbura,<br />
E degjon kengen e thirjes qe dridhet<br />
Ca arubuita flora –sh-ciuciura cu nadiea,<br />
Me lulen e çelur-dhe murmurit me shprese,<br />
Di ninti a firidaljei - ea! Nga para dritares- ajo !<br />
Tu melodia-a unaljei vioara<br />
Ne melodine e nje violine<br />
Li asculta aranjli cum plangu,<br />
I degjon plaget si qajne,<br />
Tu ocljilji a ljei! Ne syte e saj !<br />
Aumbri shi guliteatsa,<br />
Hije dhe boshllek,<br />
Veaglji mistirghii – tac aranjli! Ruajne misteret-mbyllin plaget !<br />
Armasatoara i-anutimpurloru,<br />
Mbetja e stineve,<br />
Va s-arda ea tu singuratatiljei a noptsaloru,<br />
Ea, s-toarna catra tserlu<br />
Sa arubueasca tu puituirea-a nadiiljei,<br />
Dinasi dininti a cutiiljei a etirnitatiljei,<br />
s-u componeadza -arubuita lardzimi<br />
a niscriatlui sonet a vreariljei.<br />
Vanghea M.Steryu<br />
Do djege ajo ne vetmine e neteve,<br />
Ajo kthehet nga qielli<br />
Te çele ne mundesine e shpreses,<br />
U ndal perpara kutise se eternitetit,<br />
Ta bashkoje - te çeluren largesi<br />
Te te pashkruarit sonet te dashurise.<br />
Perktheu z. Andon Kristo
10 11<br />
Va pitrecu ma-nghios una poezie angrapsita<br />
di Marius Marian Sholea:<br />
Armane, fara tini yiu,<br />
crutsea va tsa hiba xeana<br />
Marius Marian Sholea (apridutseari M. Sima shi A. Piha)<br />
Armane, gione,<br />
tsi ti-ai minduita ca va tsa anyrapseasca pi crutsi<br />
isturia i chirearea a ljei haraua ti banari i drama dealihea<br />
agarshearea-ts, zdruminarea a hiintsaljei a tali analti,<br />
niduchearea di sini<br />
agiundzi ca anyrapseashti pi ea ca banashi eti arada<br />
sh-murishi dip aza, anda bitisita tsa easti aproapea<br />
i minduieshtsa ca easti duri ca banashi ma multu sh-di<br />
bana<br />
dit cantitsli a tali nu, bre gione,<br />
moartea-i moarti mashi candu yini dit tini.<br />
nu adara una armasatura a adyaticlui a tau<br />
cu bana armaneasca!<br />
sh-ma multu, cari minduieshtsa ca va tsa anyrapseasca aza<br />
pi crutsi<br />
gretslji, tsi ti adusira ta s-tsa vedz sandzali-ts dit cheptu,<br />
cadzandalui pi cheatrili a lor stearpi,<br />
candasearea dit soni ca tini hii greclu mortu shi vechilju<br />
di cari au ananghi ta s-poata s-curdiseasca tu horli a tali<br />
tu inima cat chiro va li portsa blastemlu sh-inatea<br />
sh-di candu aprochi tini ca psemata dit istoria a lor<br />
s-ahurheasca cu tini<br />
agarshishi ca ochilji a tai vidzura atsea dit soni lunjna<br />
anyilicindalui pi catsutlu a antartlui grec,<br />
tsi s-hiumasea tababii dit curii sh-dit episcopii<br />
agiundzi mashi ahat, s-tsa dzaca ca eshtsa livendu grec,<br />
ta s-acats s-plandza pi limba a lor<br />
cari, more, va tsa anyrapseasca pi crutsea-ts romanjlji,<br />
tsi tsa grira, casten, ta s-ti agarsheasca,<br />
iu ti chirushi totna nuntrul a lor acatsat di turbu<br />
arbineshlji nturchipsits, tsi s-pirifansescu,<br />
anda calca pi murmintsalj a strapapanjlor a tai<br />
sarghilji, varyarilji, cari, more, va tsa anyrapseasca pi<br />
crutsi<br />
i Machidunia, tsi va ti agarsheasca, tut cama multu,<br />
minduindalui ca, fara tini,<br />
va s-poata s-hiba mash una istorii slava<br />
cumandarilji a tai, ampartsats tu parei dushmani sh-cari,<br />
fara di tini, nu suntu ici tsiva<br />
tsi pot ljei s-tsa spuna tsi lunjni acatsara tu mutrita<br />
sh-tu palnj, ta s-ti mutreasca ntr-oclji shi s-ti acatsa<br />
di anumiri cati steali au apreasa,<br />
ta s-ti scoata dit scutidea atsea aratsea<br />
gione, s-nu mori, tsi cara aza va tsa adara crutsea-ts,<br />
ca tse nu-ari cari, more, s-anyrapseasca pi ea<br />
"Armanlu nu cheari!"<br />
Tatsearea al Dumnidza<br />
Marius Marian Sholea,<br />
apridutseari pi armaneashti Mirela Sima shi Mihai Sima<br />
Aesta tatseari, aproapea agarshita,<br />
mi featsi s-azburascu muhlida mareatsa<br />
tu zboara<br />
sh-dit eali sandzali s-aruca nafoara<br />
ca una apandisi a alumtilor di steali<br />
sh-di nuferi.<br />
tatsearea al Dumnidza nj-gri<br />
cata zboarali chiruti tu oaminj<br />
sh-plangul a meu s-dusi s-azgruma<br />
sumaraslu ali una cumata di-aumbra.<br />
mi dirin ca nu pot s-anyrapsescu,<br />
barim un stih pi armaneashti<br />
sh-mi trag nafoara dit isturii<br />
pi una singurami cama di ghios.<br />
ZBOARĂLI<br />
Snezana Shteriovska Nikolova<br />
Zboară,mash zboară minciunoasi<br />
Pi mealu di-arină. Zboară loati<br />
Di tătsearea,mărănghisiti<br />
Di ponlu,ponlu frămtu<br />
Di chirolu,bana shi-nvetsurli.<br />
Zboară zăbununusiti di lăcărnji<br />
Chiruti tu-anjuriymi tsi nu cher,<br />
Tu labirintlu-a verbilor făr di zinitorlu,<br />
Pimti tu latitudinili-a tricutlui,<br />
Tu sinurli-a protăljei videală.<br />
Zboară mintiti tu era,tu liva<br />
Tsi li leagă distantsăli, tu cinushea<br />
Cari tserlu,după-azvindzeari,u vearsă<br />
di-alantă parti-a ascumtăljei abetsedă,goală<br />
ca duchearea-a apsentsăljei.<br />
Slobozia - Apunti pisti kiro - “Steauã di Dor” - “Boatsea Armâneascã” !<br />
"Ti a mea Dadă tinjisită, Spectacolu shi Isnafea/<br />
Atelierlu di martsuri armaneshtsã "<br />
Vruts Armânj,<br />
Dupu 30 di anj di anda Slobozia fu timiljiusitã Pareia “Steauã di Dor” ia cã vini oara cã armãnjilji dit aestu<br />
cãsãbã sã s-hãrseascã cu naua Parei “Boatsea Armâneascã” instructor Manuela Peanci tu lucru deadun cu<br />
Fâlcarea Ialomitsa, prezidentu Gabi Musheat cari tu kirolu dit soni ndreapsirã ma multi andamusi ti tsânearea<br />
tu banâ shi scutearea tu videalã limba shi cultura armâneascâ cu cantitsli, giocurli shi adetsli armâneshtsâ.<br />
Dupu musheata aradã ti Gimbushea cu “Pap Cãrciun…”, 15 di andreu 2012 Fâlcarea di Slobozia nâ adusi diznǎu<br />
harauua tu inimâ sh suflitu, dumânicâ 2 di Martsu 2013 cu unâ altâ musheatâ aradâ: "Ti a mea Dadă tinjisită, Spectacolu<br />
shi Isnafea/ Atelierlu di martsuri armaneshtsã "<br />
Fara Armâneascâ dit România, Fâlcarea Ialomitsa shi Pareia “Boatsea Armâneascã” tu parteneriat cu Consiliul<br />
Judetsean Ialomitsa shi Muzeulu Judetsean ndreapsi, dumânicâ 3 di Martsu 2013 oara 10.00 tu câsâbãlu Slobozia, la<br />
salonea a Muzeului Judetsean Ialomitsa spectacolu cu numa "Ti a mea Dadă tinjisită, Spectacolu shi Isnafea/ Atelierlu di<br />
martsuri armaneshtsã " coordonator Manuela Peanci.<br />
Evenimentul avu tru scupo dishcljidearea a sinferlui la tinirlji armânj ti promovarea a limbâljei shi a adetslor armâneshti.<br />
Tu dishcljideari tsânurâ cuvendâ Florin Vlad, directorlu a Muzeului Judetsean Ialomitsa, Ilie Cioacã directorlu ti<br />
problemi di Culturã di la Consiliul Judetsean shi Gabriel Musat, prezidentul a Fâlcariljei Ialomitsa.<br />
Manuela Peanci câlisi pareia “Boatsea Pindului” di Bucureshti ta s-dishcljidâ andamusea cu imnului natsional<br />
armânescu “Dimândarea Pârinteascâ” sh deapoa cu musheatlu canticu “Primuveara”.<br />
Aleapsirâ musheati poezii, Papacu Ianis Alexandru, puizia "Primuveara" shi Manuela Peanci cu puizia “Nani, nani”<br />
di Nushi Tulliu.<br />
Programa s-dusi nâinti cu cântitsi, puizii sh giocuri armâneshtsâ aleapti di Pareia “Boatsea Armâneascâ” pi aestã aradâ:<br />
Cricu Anda, Vasile Elena, Vasile Maria, Naca Alexandra, Caracostea Cristina, Stancu Adrian, Malamã Felix Andrei, Cricu<br />
Alina, Gudu Alexandra Florina, Gudu Raluca, Gudu Mihaela, Naca Maria, Stefanescu Andrei Nicolae, Manciu Costa,<br />
Forsea Eliza Mihaela, Forsea Alexandru George, Stefanescu Alex, Hertu Maria, Musat Petru, Gheorghe Costin, Theya<br />
Alexandru Peanci acompaniats la harmonicǎ di Nelu Peanci.<br />
Manuela Peanci aleapsi cu musheat niho poezia “Iambula” pi stihurli a poetlui Dina Cuvata dit Ripublica <strong>Makedonia</strong><br />
sh deapoa pareia “Boatsea Armâneascâ” aleapsi canticlu “Dada” cu stihurli sh niholu ndreapti di poetlu Mihali Prefti di<br />
Canada.<br />
Proyrama artisticã s-bitisi cu alti dauã cântitsi aleapti di Theyea Peanci shi pareia “Boatsea Pindului” di Bucureshti<br />
ncap cu instructorlu Vasili Topa.<br />
Tu soni, Manuela Peanci featsi unâ musheatâ zuyrâpseari a adetiljei ti adararea shi bâgarea a martsului la armânj cum<br />
sh ti semnul/ semnificatsia tsi lu ari martsul trã cilimeanj, feati shi ficiori, ti oaminjili mãri, ti casǎ, sh ti prǎvdzǎ.<br />
Ma largu dãruta sh inimarca dascalitsã Manuela Peanci cãlisi oaspitslji tu salonea atelier iu pareia “Boatsea Armâneascã”<br />
deadun cu dadili a lor adrarâ martsurli armâneshtsa cu unâ ahoryea mâsturlâchi shi mushuteatsã.<br />
Evenimentul fu mediatizat di RRI – Sectsia Armâneascã, Costa shi Gicu Farmazon ti Tv <strong>Radio</strong>makedonia shi massmedia<br />
locala: N<strong>TV</strong> ; Antena 1 <strong>TV</strong> shi <strong>Radio</strong> Campus.<br />
05.03.2013<br />
Cu tinjie sh haristuseri, Tashcu Lala<br />
RRI – Sectsia Armâneascã<br />
Santa Al Djika<br />
Di la Irina Lucia Mihalca<br />
Puizii di noapti<br />
Cum lu-ashhitiptam vintul<br />
mi lo somnul pi mardzina di arãŭ,<br />
Pi apã tu vali shhideaŭ frãndzã limunii<br />
tsi lu-arãspãndeaŭ di-anvãrliga<br />
cãnticlu a vreariei<br />
- lunjina ãnglitsã tu truplu a meu-<br />
Tsi vdzi cãtã n-tserŭ<br />
nu eara ghislu, nu eara luna.<br />
Unu njicŭ tora aflatŭ easti suflitlu pri loc,<br />
Atselu tsi poati ta-s aflã<br />
toarili a unui altu chiro va-shi caftã<br />
shi suflitlu preacli, atselu tsinji<br />
ashiteaptâ duchirli!<br />
Imnãmu pi toarili a lor<br />
shi tsãnemu amintirea la tuti tsi<br />
tricumu...<br />
Cum lu-ashitiptamu vintulu<br />
noaptea aesta va sã shtiibã s-tacã,<br />
Unã noapti anfãrmãcatã cari<br />
nã leagã di eta aesta, di eta la alti ets,<br />
Cu ureaclea alichitã di locu<br />
ascultsã tsi doruri nã-armasirã ni<br />
cãntati di vintu,<br />
Ditu alti ets tãtsearea tu noi va-s treacã<br />
seamni chiruti pritu chiro....<br />
Pi unda a suflitilor preacli<br />
Aumbrili suntu anghili, cãndu cherŭ,<br />
suflitli sh-caftã alti bani!<br />
Multu amãnatu va-s videmu mãni<br />
Cãndu va nã dishitiptãm anaparti di lunã!<br />
Iu s-aflã casa a inimãiei a noastrã,<br />
Iu mutreshtsã tini, gione<br />
Tu amarea veardi shi nghilicioasã ditu<br />
oclii a tai<br />
Va-s anoatã mirãchli a meali<br />
shi diunãoarã cu eali cupia de ghisi<br />
sh-mini ahãnda va mi arucŭ tu tãtseari<br />
aclo iu puilu cu archili di malmã<br />
cu jali va-shi cãntã<br />
vrerea tu atselŭ ditu soni cãnticŭ...
12 13<br />
____________________<br />
Andon Kristo<br />
Mua më falni nuk e mbajta amanetin<br />
(Dedikuar Roland Trebickës +)<br />
Kur pashë lajmin<br />
Qava, vetiu më dolën lot<br />
Se më doli para Jovani<br />
Me të qeshurën sharmë-plot....<br />
____________________<br />
___________<br />
Kiatra<br />
By Dini Trandu<br />
Est ‘na kiatra di pit cali<br />
Tuts mi calca in cicioari<br />
Mini aur, aur ca mi doari<br />
Ma var nu mi-avdi s’ananghi nu ari<br />
Nu caft apa nitsi macari<br />
Nitsi aumbra nitsi soari<br />
Nu caft njila ni alavdari<br />
Ni zboara dults ni diznjirdari<br />
® Est ‘na kiatra di pit cali<br />
Tuts mi calca in cicioari<br />
®<br />
Caft un suflit s’mi ia dit cali<br />
S’mi ia s’mi aruca tu una apa mari<br />
Ma ti una kiatra var suflit nu ari<br />
Ti atsa est kiatra, ti atsa stau in cali<br />
Bana meau nu ari capseari<br />
Ma tuta bana stau in cali<br />
S-aveam suflit s’banam mash ‘naoara<br />
Bana di kiatra s’nu aveam vloara<br />
®®<br />
Est ‘na kiatra di pit cali<br />
Catse mi calca tuts in cicioari<br />
Est ‘na kiatra di pit cali<br />
Tuts mi calca in cicioari<br />
___________<br />
Pirmithi dealithia sh legendi<br />
urbani cu armânji varcolats<br />
(ti ficiuritsii ditu ieta doauâsprâyinghits)<br />
Tu kirolu cându armanjii deadirâ cap ditu veaclia ietã misuratã di mayashi<br />
shi duchirã câ, mea, nu-s dipisi bana lor, nica nu chirurã di pisti locu,<br />
ni iei, ni altsã cari îi vreau ca sarea ntr’ oclji, tu tut Balcanlu featsi una<br />
iarna moali fârâ vârnâ tufani cama mari. Tu inshita ditu iarnâ, Tsal Halciu s’ shutsa<br />
tu crivati pi alantâ parti pânâ dupu prândzu, anghisândalui caiurli ditu Makidunia<br />
atsea veaclea, pri iu avea alâgatâ mârata cu mari miraki ti armânami, di vârâ dzatsi<br />
anji sh cama. Pap Santa, cama livendu, s- andridzea s-u leagâ ayinjia. Cat avea<br />
ascoasâ tu padi diznãu cartea di adutseri-aminti anyrâpsita din nâs antsãrtsu, tora<br />
tu editsia pi mucâneashti. Lali Beca avea vindutâ oili ditu toamnâ sh fârâ altsâ<br />
gaileadz inshea priimnari înghiosu, cu alantsâ sots aushi armanji ditu mâhâlãlu<br />
Obor. Lali Teyu sârbeanlu sh pizuia cu multâ giuneatsâ di lângoari sh marli cushiri<br />
Tefa di Custantsa s-uidisea s- tragâ mânâ di hlambura di la sutsatâ. Tinirljii armânji<br />
andridzeau spectacoli cata cum îi tâia caplu, fârâ sâ-i measticâ tu lucru pi aushi,<br />
influentsats di minduiarea vitalismului al Ortega. Polemishtsâi di pi netu shpitritseau<br />
ancâlâciunji ca di daima, cu tsiva antsâpâturi, fârâ multu câvgã, mash<br />
cu nihiama pezâ unlu ti alantu. Pana sh yumarljii pâltits ti câvga sh diversiunji sh<br />
mutreau arâhatea a lor sh nu mata aspâreau nixoltili sh pi ageamits cu pirmithi cu<br />
spiunji hiptsâ iutsido. Armânjii bânau ca di daima tu sinlu al Dumnidzã sh limba<br />
armaneascâ nu lâ eara xichi, di cara lu aveau tuts zborlu armânescu in gepi.<br />
Tu ahtari musheat kiro, cându tutâ armânamea eara isihâ, insi tu padi<br />
tu diaspora di la Sutsata di Bukureshti un vombiru mucanu, cu tsiva arazga<br />
armaneasca, nihiama dat tu himâ, di nu lu acâtsa ici loclu. Maruslu, aclo sâ-i hibâ<br />
numa, avea prosup di preftu, cu barba shcurtâ, andreaptâ uidisit sh sufrântseali<br />
mãri di armatol, ca vârnâ paranipotu di eteristu inshitu ditu chirolu alu Iuryachi<br />
di Eleambo. Prota cându-l mutreai, îi videai oclii njirlji ahândoshi tsi nu shideau<br />
ici arâhati. Om cu carti, tricut pritu theoloyii sh mãnãstiru, alâcsitu pilatu daima,<br />
îi tut antsâpa cu zborlu pi armânji: ma câ nu suntu emancipats, ma câ nu suntu<br />
axi s-ascoatâ cartsâ, ma câ nu au bâsearica tu limba lor di dadâ. “- Tsi shidets ahât<br />
pi durnjiari, nu videts câ v-angrupat di yii ”, lâ dimânda Maruslu pritu puizii.<br />
“- Dipisits more cu petrecerile tembele, tsi ahâta gioc câlivean, digiaba vâ mai<br />
tsânets di mânji di cara vâ agudits dapoaia, nu videts ca lu-agârshirã prosuplu sh atsei<br />
di la Câlivi Dipisits luptele fratricide, mai avets nica yinghits anji ti bana, dapoaia<br />
va-s kirets biologic, un câti un, pana nu va s-armana cicior di voi pisti locu”.<br />
Ti fuvirsea ti niagârshiari, di ti cutrimburai tut ditu hicati. Para-crishtin<br />
s’apirâ!<br />
- Cu cari ti ampuliseshtsâ tini gione lu antriba vârâ nixur pi armâneashti.<br />
- Cu voi, apândâsea dândalui caplu pi pâltãri cu pirifanji Maruslu.<br />
S-aspuni nica di Maruslu câ eara tricut pritu polim cu arushii, câ taha tsânea<br />
ascumtu un câtsut mari cu 44 di toari di câtsut pi oslu di mânar sh alti câti zboarâ<br />
s-au avdzâtâ, ma ti niaspuneari. S-apar’ Kiryu! Ishisi Teta Marea, Dum’liartu, lu<br />
avea ursitâ academic ti “nelinishtit si nelinishtitor”.<br />
Sh dealithia ashi fu ta s-hibâ, di cara nâs avea minduitã unâ taxirati ahoria<br />
ti armânji: iei cu polimlu, el cu polemica, maca iel nu easti nixur, neinitiat in<br />
intelesuri ca iei…<br />
Legenda mayashi, polimlu cu amabasadorlu sh cheardirea armânamiljiei<br />
suntu tut ahânti legendi urbani di cari va sh-arada ficiuritsii a paranipotslor al Pap<br />
Santa sh dupu multu kiro, ca di niscânti lucri fabuloase, fictivi sh exagerate, ashi<br />
cumu na arisescu a noauâ, armanjilor… Ama ari pisti loc oaminji di alti milets<br />
cari nâ iau dealithia niscântili pirmithi sh moabets apreasi fârâ di cari noi armânjii<br />
nu putem s-bânãmu.<br />
- Bo, bo, Halcio! s-lahtarsi ditu somnu duruta soata Tsal Halciu: bash ânj mianghisam<br />
câ dipuneam tuts tâsh Campulungu, cu musheata parei di la sutsatâ.<br />
Puiu Bajdechi<br />
Vrearea Armâneascâ<br />
Azâ voi s’hiu apâ aratsi dit fântânâ<br />
S’mi-adunu di prit oahti sh’di prit munts<br />
Voi s’mi dau tu cupi di malmâ<br />
Armânjlor tsi au seati di vreari armâneascâ.<br />
S’mi dau sh’atsâlor tsi tu xeani s’uscarâ<br />
Dit ahundamea etiljei s’lj-analts, diznou s’virdzascâ<br />
Azâ voi s’hiu pâni caldâ, hoara tutâ s’mi anjurdzeascâ<br />
Sh’armânj cu foami di vreari, di mini si’s hâreascâ.<br />
Voi s’hiu cashu tu pita armâneascâ<br />
Santa Al Gjika<br />
Codhur di codhur sh’la xenj s’mi ‘partsâ<br />
Câ mini escu sh’ninga va s’hiu, xenjli s-adukeascâ!<br />
Azâ voi s’mi disic s’mi dau la tuts câti niheamâ<br />
Tu cathi sh’unu dit voi s’bânedz shi s‘mor sh’nâpoi s’ânyiez,<br />
Sh’deadun cu voi, s’u trecu aistâ banâ<br />
Sh’tsi voi s’hiu mini azâ…<br />
Apâ aratsi, pâni caldâ sh’cash tu pita armâneascâ<br />
Vi li dau tuti avau…<br />
Sh’dit vrearea mea ti voi, tu voi vreari s’acreascâ<br />
Ti armânj sh’ti fara Armâneascâ !<br />
Dini Trandu. 2011, USA<br />
Dzua di-aseara, tu 07 di apriiru a. 1985,<br />
muri marli Armãnǔ Constantin Papanace!<br />
Canã un ngrãpsi tsiva ti uãn di naima mãrli personaltãts dit política armãneascã !<br />
Hãrzeashti ma multu , s-fãr-di-altu ca va sã spunem nica mult ti elǔ, ma azã voiǔ s-vã cãnoscu cu dimãndãrli cari<br />
nã li alãsã anauã, a Armãnlor di azã !<br />
Mutrits aoa :<br />
1. Tu itsi do di situtatsii s-ti aflji, orienteadzã pit prizma ata armãneascã shi canã oarã s-nu-u cherǐ pozitsia ata<br />
2. Cãnoashti li ghini tricutlu shi locurli tsi ti featsirã shi cari dipriunã ti nãpãiescu cu sãndzul shi duhlu alor<br />
3. Nu-agãrshea ca totna shtsã la tini acasã, iu tsi s-ti-aflji tu Penisula Balcanicã, cae a eara leagãnlu anoastu di pãpãnj<br />
sh-parapãpãnj.<br />
4. Misia ata istoricã easti s-u realized yishtearea spiritualã-a parapãpãnjlor atãlj Traco-Ilirlji<br />
5. Dipriunã s-mindueshtsã pi Valahia Mari, cari lipseashti sã-nhgeadzã, ta-s pots s-u tsãnj nicãrtitã yishtearea cari tsãarmasi<br />
di pãritsãlj shi s-pots s-u dai a tutulor, atsilor di sãndzul atãǔ .<br />
6. S-eshtsã pirifanǔ cu sãndza ata chischinã, nobilã shi djimertã cari curã tu vinili atali, shi s-tsã-u tsãnj ni-alãxitã atsea<br />
hari di la Dumizã<br />
7. Veglji-tsu modestiljea shi sãrtsãljea cari tsã li deadirã parapãpãnjlji, ca eali va ti adarã domnu pi singurlu-ts tini shi va<br />
tsã-ǔ discljidã calea di devalopari shi anãltsari.<br />
8. Ufilisea-li hãrli tsi tsã li deadi Dumidzã, nitsi unã di eali s-nu scads<br />
9. Tinjisea-i aushlji shi ascultã li urnimiili alor mintimeni, mamultu di ahtili shi pasiili atali sh cãtǔ s-tsã si parã di buni.<br />
10. Controleadzã li impulsili revolutsionari cu buna vreari ata shi adarã di eali unã puteari amintãtoarã.<br />
11. Dã hari parti di libertatea ata individualã ti marea libertati colectivã-a popului atãǔ.<br />
12. S-tsã-ǔ tsãnj ligãtura cu soiea-ts, iu tsi s-hits shi s-vã adjutats un cu-alantu.<br />
13. S-eshtsã prezentu shi activ cãtã tut shi cu tutã puteari shi cu tuti instrumenti apurã li shi promoveadzã li idealurli a<br />
natsiuniljei ata<br />
14. S-eshtsã totna corectu cu tuts omijlji: djoni cu djonjlji, diplomatǔ cu diplomatslji, atselj arãpoi cari lucreadzã shi<br />
insinueadzã contra di tini shi populu atãǔ fã-lj singurlji s-cadã tu groapa ccari vã-u sapã atseia shi-a popului atãǔ<br />
15. Andrupa ti mash pi putearea ata cari tini pots s-tsã-u adarǐ<br />
16. Lãrdzea simpatii, tinji, prestigiǔ, bunã vreari shi totna s-eshtsã ti hãiri cu calitãtsli cari li-ai.<br />
17. S-lã-ai tinjii atsilor cari featsirã tsiva bunǔ ti populu atãǔ sh nu-lj agãrshea atselj cari lj-aǔ faptã tsiva nibunã, a tutulor<br />
s-lã tornji , cari cum hãrzeashti, s-nu-armãnj bordji.<br />
18. Easti ghini s-eshtsã ligatǔ di idealu, ma cama practic easti ligatura s-u tsãnj pit intereslu ca nu tuts potǔ s-li alinã<br />
anifurli<br />
19. Cafta-ǔ shi ascultã-ǔ boatsea-a sãndzului di cari tsi s-hibã parti din lumi s-hginã, fu ca easti cu vrondu mari fu ca easti<br />
“zgrumatã” di nibuniljea-a dushmanjlor, ica di chirolu nibunǔ.<br />
20. Nu fã icunumii cu victimea cari pots s-u dai ti idealu atãǔ, cãndu nu fãtseai iconomii ti idealurli xeani, fã ti nã oarã<br />
huzmichear-a popului atãǔ<br />
21. Tu itsi do di statǔ s-ti aflji, cafta-lj “fratslji” atãi, atselj cari suntu di sãndzul atãǔ shi spiritual leagã ti cu elj cu vreari<br />
frãtseascã<br />
22. Ascãparea shi aminta ata shi-a popului atãǔ, mutrea li prota-chi-prota tu solidaritatea armãneascã.<br />
23. Adjutã ca s-scapirã numili atsilor cari harzirã cu faptili alor ti populu atãǔ , ca ascãpirarea a lor va- lǔ facã nobilǔ<br />
populu acuri-lj pricadz, sh atsea va-s hibã bunã sh ti tini<br />
24. Pi caplu atãǔ s-u ducheshtsã njila al Dumidzã, sh tu trup sustsãnirea shi putearea –a pãpãnjlor shi-a parapãnjlor<br />
nimuritoǐ cari ti ducǔ pit cãljurli-a pistiljei, a pistipseariljei shi-a amintãljei , cãtrã cipitli-a idealurilor analti
14 15<br />
Vazhdon pjesa e dytë.<br />
Bie një Perandori,<br />
ngrihet një.<br />
Viti1860, në Bukureshtin e Vllahisë, pesë intelektualë<br />
rumunë me në krye Ioan Kuza, themellojnë Komitetin<br />
Maqedono-Rumun dhe u drejtohen me thirrje të gjithë<br />
arumunëve[vllehëve] të Epirit, Thesalisë, Maqedonisë dhe Shqipërisë<br />
për rizgjim kombëtar dhe për t’i kërkuar Perandorisë Osmane të<br />
drejtën që fëmijët e tyre të mësojnë nëpër shkolla gjuhën e NËNËS,<br />
që nëpër kisha shërbesa fetare të bëhet në gjuhën rumune. Si rezultat<br />
i përpjekjeve të këtij Komiteti, në vitin 1864, në fshatin Tërnovo, afër<br />
qytetit të Manastitit[Bitolas], mësuesi Atanas hapi të parën shkollë<br />
fillore në gjuhën rumune. Kjo nismë pati një ndikim shumë të madh për<br />
të gjithë aumunët e Gadishullit Ballkanik dhe shumë shpejt shkëndia<br />
e saj u këthye në flakë dhe në të gjitha vendet, ku vllehët ishin në<br />
shumicë, u hapën këto shkolla dhe kisha.<br />
Në vitin 1880, ky Komitet u shndrua në shoqatën kulturore<br />
Maqedono-rumune dhe si rezultat i angazhimit të antarëve të kësaj<br />
shoqate u hap në Manastir, në vitin 1881 një shkollë e nivelit të mesëm,<br />
e cila do t’i pajiste nxënësit aromunë me njohuri më të gjëra dhe më të<br />
thella si në lëndët e shkencave humanitare, ashtu dhe në ato të shkencave<br />
ekzakte, të domosdoshme për t’u ballafaquar me nevojat e shoqërisë ku<br />
ata jetonin. Shumë shpejt ky sukses i arsimimit të studentëve aromunë u<br />
përhap dhe në qytetë të tjera të Perandorisë Osmane dhe në vitin 1887,<br />
në fillim në Janinë, u hap Liceu-Gjimnazi rumun, më pas, në vitin 1889<br />
hapet dhe në Selanik Liceu dhe Shkolla Tregëtare, në Grebena, kurse<br />
në vitin 1901 në qytetin e Beratit hapet po Liceu rumun dhe në vitin<br />
19<strong>25</strong>, në qytetin e Korçës hapet dhe këtu Liceu rumun etj.<br />
Të gjitha këto suksese si të arsimimit ashtu dhe të edukimit fetar<br />
të aromunëve, Ne i gëzonim DE FAKTO nga Perandoria Osmane,<br />
por më 9/23 Maj të vitir 1905, Sulltan Hamiti i dytë, ndaj të cilit, çdo<br />
arumun kur viziton Stambolin duhet të vendosë një lule në varrin e tij,<br />
firmosi IRADENË{DEKRETIN},e cila i shpallte Aromunët-Vllehët e<br />
Gadishullit Ballkanik si një popullsi më vete, që nuk identifkohen as<br />
me shqiptarët apo grekët, as me bullgarët apo serbët po si një popullsi<br />
që ka gjuhën e saj, gjuhë me origjinë latine.<br />
Viti 1914. Fillon Lufta e parë Botërore, luftë e panevojshme që<br />
shkaktoi shumë humbje njerzore, rrënim të ekonomisë dhe shkatërrim të<br />
kulturës europiane. Në vitni 1916, ushtria bullgare pushton Maqedoninë<br />
me dy qytet e saj kryesore, Manastirin dhe Selanikun dhe ajo i mbylli<br />
të gjitha shkollat dhe kishat rumune. Shumë profesorë mbetën pa punë<br />
dhe u shpërndanë nëpër qytete të tjera. Edhe fundi i Luftës së dytë<br />
Botërre ishte akoma më i rëndë për të gjithë arumunët e Gadishullit<br />
Ballkanik. Në vitin 1944 u mbyllën e Gjimnazet dhe Shkolla Tregëtare<br />
e Selanikut dhe e Janinës.<br />
Po cila është historia dhe kontributi patriotik i arumunëve të<br />
Shqipërisë që nga viti 1860 dhe deri më sot<br />
Në Shqipëri banojnë tre grupe arumunësh: 1. Fërshërotët; që<br />
përfshinin zonën e Frashërit dhe të Pleasës, të Shipckës dhe Grabovës,<br />
duke futur këtu dhe Vllehët shtegëtarë, 2. Voskopojarët, të cilët<br />
themeluan Mekën e Gadishullit Ballkanik dhe 3. Myzeqarët, të cilët<br />
banojnë në fushat e Myzeqesë së vogël dhe të madhe, po siç shprehet<br />
hulumtuesi dhe studjuesi korçar Ilo Mitkë Qafzezi të tri grupet janë<br />
miell të një thesi-FERSHËROTË.<br />
Harallamb Ballamaçi, i biri i piktorit Anastas, në vitin 1879<br />
dërgohet nga i ati në Rumani për të mësuar gjuhën letrare rumune<br />
dhe për t’u profilizuar në fushën e arsimit<br />
dhe të fesë. Pas një kursi nëntë mujor në<br />
manastirin “ KURTEA DE ARGES [ i njohur<br />
në Ballkan nga Legjenda e Mjeshtrit Manole],<br />
në shtator të; vitit 1880, Apostol Margariti,<br />
kryeinspektori i të gjitha shkollave rumune<br />
në Gadishulin Ballkanik, e cakton si mësues e<br />
prift në qytetin e Prilepit, Maqedoni.<br />
Në verën e vitit 1881, Papallambru<br />
Ballamaçi, kthehet në Korçë, por tashmë si<br />
intelektual më i pjekur, si atdhetar i mbrujtur<br />
me idealet kombatare arumune, si pjestar<br />
aktiv i lëvizjes ballkanike për rizgjimin e<br />
:ndërgjegjes kombëtare. Në shtator të këtij<br />
viti, ai shkon në fshatin Pleasa Lart, që në<br />
atë kohë kishte 400 shtëpi dhe banohei<br />
tërësisht nga arumunët fërshërotë dhe të<br />
mbledhur në kishë. Ai u drejtohet baballarëve<br />
dhe vëllezërve të tij të një gjaku me fjalët e<br />
mëposhtme:”Të mos ju vijë zor se do heqim<br />
nga shkolla dhe kisha gjuhën greke dhe në<br />
vend të saj do vemë gjuhën rumune, sepse çdo<br />
njeri duhet të mësojë dhe të falet në gjuhën e<br />
NËNËS, në gjuhën amtare”.<br />
Në qytet, në Korçë, në Lagjen e Barçit, në<br />
këmbë të dy kodrave të profetit Ilia dhe të Shën<br />
Thanasit banonte një grup i madh arumunësh,<br />
të cilët duke jetuar në miqësi, harmoni dhe<br />
paqe me korçarët ortodoksë dhe muslimanë,<br />
dëshëronin që fëmijët e tyre të mos humbisnin<br />
gjuhën e nënës, prandaj i kërkuan Papallambru<br />
Ballamaçit të hapte dhe për ta shkollën fillore<br />
rumune. Kështu në vitin 1883, Ai, në shtëpinë<br />
e tij, në katin e dytë, hapi shkollën, ku krahas<br />
nxënësve arumunë u regjistruan dhe një<br />
grup nxënësish korçarë, prindërit e të cilëve<br />
ose të afërmit e tyre jetonin dhe punonin në<br />
Rumani. Në ditën e hapjes së shkollës mësuesi<br />
Papallambru Ballamaçi u drejtohet të gjithë<br />
pjesmarrësve me fjalët e mëposhtme:”Për ne<br />
Arumunët, që banojme në Turqinë Ballkanike<br />
nuk ekziston një masë kompakte që të<br />
aspirojmë për një ideal politiko-teritorial, por<br />
neve nuk na mbetet gjë tjetër veçse të rruajmë<br />
gjuhën tonë amtare dhe individualitetin tonë<br />
etnik, ndërsa per shqiptarët, të cilët kanë<br />
historinë e tyre të vetën si dhe kufitë e tyre<br />
gjeografikë të rregullt, është mëkat i madh të<br />
mos u ringjallet sentimenti kombëtar i këtij<br />
populli.” Me një kurajo civile, që ai kishte<br />
për gjëra të drejta[duke autosugjestionuar<br />
vehten], vendosi, i pari në Shqipëri, gjuhën<br />
shqipe në shkollë duke jua shënuar nxënësve<br />
në rradhonj alfabetin shqip, deri sa më vone<br />
solli libra shqipe të shtypura në Rumani nga<br />
Naim Frashëri dhe Jani Vreto.<br />
Papallambru Ballamaçi është i pari<br />
personalitet në Shqipëri, i cili hapi shkolla<br />
dhe predikoi në kisha në një gjuhë, që binte<br />
ndesh me politikën e qeverive turke dhe greke<br />
në Shipëri.<br />
Për patriotin e madh shqiptaroarumun<br />
PLLB, lufta dhe përpjekjet<br />
për ruajtjen dhe zhvillimin e gjuhës<br />
amtare dhe të identitetit kulturor ishin<br />
të pandara nga lufta dhe përpjekjet<br />
për shkrimin dhe mësimin e gjuhës<br />
shqipe, për rringjalljen e sentimentit<br />
kombëtar shqiptar. Kështu në Mars<br />
të vitit1887 në vatrën e shtëpisë të<br />
PLLB u mblodhën patriotët më të mirë<br />
korçarë si Alo bej Dishnica, Jovan<br />
Cicko Kosturi, Orhan Pojani, Pandeli<br />
Sotiri, drejtor i ardhshëm i shkollës së<br />
parë shqipe dhe i dërguari nga shoqëria<br />
“Drita” e Bukureshtit Eftim Marko,<br />
kryetari i kësaj shoqate, i cili kishte<br />
arrdhur në Korçë me paratë e milionerit<br />
Anastas Lakçe Avramidhi për të hapur<br />
shkollën e parë shqipe në Shqipëri.<br />
Tetë Mars i viti 1887. Ditë e shënuar<br />
për popullin shqiptar. Për të parën herë<br />
në historinë e popullit tonë fëmijët<br />
shqiptarë do mësonin të shkruanin dhe<br />
lexoninnë gjuhën e prindërve të vet<br />
në gjuhën shqipe. Prindërit të gëzuar<br />
mbanin për dore fëmijët e tyre, por më<br />
të gëzuar ishin nxënësit, fytyrat e të<br />
cilëve shkëlqenin kur hynë në klasë.<br />
Por shumë shpejt propoganda e keqe i<br />
trembi disa prindër dhe ata i tërhoqën<br />
fëmijët nga shkolla. Atëhere PLLB,<br />
që shkolla shqipe e sapo çelur, të mos<br />
mbyllej, morri <strong>25</strong> nga 50 nxënësit e tij<br />
dhe i shpuri në shkollën shqipe, për<br />
aq kohë sa u doli frika prindërve dhe<br />
vetëm atëhere i tërhoqi ata. Kësisoj<br />
poeti dhe patrioti i madh shqiptar,<br />
Naim Frashëri i kushtoi një poezi<br />
kësaj luleje:<br />
Lumja ti moj Korça lule<br />
Që i le pas shoqet e tua<br />
Si trimi në ballë u sule<br />
Ta paçim për jetë hua.<br />
Nga viti 1893 Papallambru<br />
Ballamaçin e gjejmë duke jetuar dhe<br />
punuar sa në Bukuresht aq edhe në<br />
Stamboll. Nga konsullata rumune,<br />
në Stamboll, ai shkonte dhe trokiste<br />
në derën e Naim beut dhe kur hynte<br />
brenda nga rasa e priftit{pelerina}<br />
binin në dysheme abetaret dhe librat e<br />
Naimit dhe të Çajupit, të Jani Vretos<br />
dhe të Vaso Pashës etj, libra të shtypura<br />
në një nga dhomat që patrioti i madh<br />
Vasil Tërpo, kollona e shoqërisë [<br />
Drita” në Bukuresht e kishte dhuruar<br />
për të vendosur shtypshkronjën<br />
GUTEMBERG<br />
Në vitin 1896 arumunët e<br />
Korçës themelojnë shoqatën”<br />
DESHTEPTARJA”{ ZGJIMI},<br />
Presidentët të saj zgjodhën PLLB, i<br />
cili menjëherë filloi të mblidhte para<br />
që të siguronte një truall për kishë,<br />
por ndërhyri Mitropolia, e cila i pagoj<br />
dyfishin pronarit të truallit. Atëhere<br />
PLLB në vitin 1905 niset për në<br />
Rumani dhe aty nga familja Stathi<br />
bleu truallin për të ndërtuar kishën në<br />
një sipërfaqe prej 763,65 m. Në vitin<br />
1902, disa familje ortodokse korçare u<br />
bënin presion dhe nuk i lejonin gratë<br />
arumune të lanin rrobat në Çezmat e<br />
Reja, atëhere PLLB u detyrua të hapë<br />
çezmë afër shtëpisë së tij, por në vitin<br />
1915 disa të rinj korçarë e prishën<br />
këtë datë dhe në vend të saj shënuan<br />
vitin 1915 dhe me gjithë atë ajo njifet<br />
si Çezma e PLLB dhe rruga mban po<br />
emrin PLLB. Më pas PLLB ndërtoi<br />
në oborrin e shtëpisë së tij kazanin e<br />
rakisë dhe në vitin 1906 po në oborrin<br />
e shtëpisë ndërtoi dhe furrën e bukës,<br />
furrë e cila funksionon edhe sot e kësaj<br />
dite.<br />
Në fillim të vitit 1906 Mitropolia<br />
e Korçës bën Kataramenon, i mallkon<br />
të gjithë arumunët e Korçës dhe jep<br />
urdhër që ata të mos pranohen në të<br />
gjitha kishat e qytetit. Për këtë kyesia<br />
e shoqatës i dërgon lajm PLLB në<br />
Bukuresht, që të këthehet sa më shpejt<br />
në Shqipëri dhe të marrë vendimin e<br />
duhur. Kështu në Mars të vitit 1906, ai<br />
këthehet në Korçë dhe hap në shtëpinë<br />
e tij, në katin e dytë, përballë shkallëve<br />
Kishën rumune. Hapja e kishës rumune<br />
në Korçë, krahas asaj në fshatin Pleasë<br />
Lart, dëshmon edhe një herë për<br />
kurajon e lartë civile dhe përgjegjësinë<br />
e madhe morale të tij për të rruajtur e<br />
zhvilluar dhe për ta çuar akoma më<br />
përpara identitetin tonë arsimor, fetar<br />
dhe kulturor. Shkollën nga ndërtesa e<br />
shtëpisë së tij e transferoi në ndërtesën<br />
me truallin që ishte blerë për kishë dhe<br />
aty funksionoi për pesë vjet. Po këtë<br />
vit PLLB bleu nga Evangjelistët një<br />
truall prej 10000 m për të varosurr të<br />
vdekurit tanë, dhe vetëm në vitin 1935<br />
ne u lejuam të varrosim të vdekurit<br />
tanë, në varrezat e SHËN MËRISË, së<br />
bashku me të gjithë të vdekurit e tjerë<br />
ortodoksë korçarë.<br />
Por andrallat[shqetësimet] e PLLB<br />
nuk kanë të sosur. Mitropolia e Korçës<br />
hedh në gjyq PLLB duke pretenduar<br />
se trualli i varrezave të arumunëve<br />
është pronë e kishës të profetit Ilia.<br />
Në gjyqin që u zhvilua në Manastir, në<br />
vitin 1908, si gjithmon ai doli i fituar.<br />
Në vitin 1911 bleu nga familja korçare<br />
Stathi me origjinë nga fshati Çiflig<br />
ndërtesën me sipërfaqe 393,65 me<br />
kusht, që po ta pëdornim për shkollë,<br />
pronari ishte gati ta shiste. Ndërtesa<br />
kishte 6-të dhoma, një zyrë dhe në<br />
oborr një dhomë të madhe, tetë metro<br />
të gjatë dhe katër metra të gjërë, e cila<br />
ka shërbyer si kopësht për fëmijët. Në<br />
fillim të muajit Mars të vitit 1914, PLLB<br />
dërgon djalin e tij Nikuca me pikturën<br />
e Skëndërbeut, vepër e të atit të tij, për<br />
tja dhuruar Princ Vidit, pikturë, e cila<br />
edhe sot ndodhet në Muzeumin Gjergj<br />
Kastrioti Skëndërbeu, pikturë, të cilën<br />
unë e kam parë gjatë vizitës në këtë<br />
muzeum. Në ditët e para të muajt Mars<br />
në Korçë vjen KNK[KOMISIONI<br />
NDËRKOMBËTAR I KUFIVE},<br />
I CILI NË TAKIM ME NJË NGA<br />
FIGURAT KYESORE TË QYTETIT<br />
e pyet Papallambro Ballamaçi “Korca<br />
është qytet grek apo shqiptar” dhe<br />
PLLB u përgjigjet se” Korça jo vetëm<br />
nuk është qytet grek, po këtu të gjithë<br />
janë shqiptarë.”<br />
Ushtria greke ka pushtuar Korçën.<br />
Forcat ekstremiste greke dominojnë<br />
mbi politikanët demokrat dhe<br />
progresistë të Greqisë dhe ata kryejnë<br />
raprezalje dhe krime ndaj shqiptarëve<br />
dhe arumunëve. Pesë gjashtë burra<br />
korçarë marrin nga shtëpitë e tyre<br />
PLLB dhe të vëllanë e tij, Sotir, i<br />
shpien në kodrat e Profetit Ilia dhe aty,<br />
në mënyrën më çnjerzore i masakrojnë<br />
ata dhe më pas vrasin dhe dy patriotët<br />
e tjerë Vasil Talabaku dhe Vasil Face,<br />
kurse fondatorin kryesor Kuliça<br />
Çekani, themeluesin e Shoqatës<br />
Rumune për Ndihmë dhe Kulturë”<br />
FËRSHËROTU” në Amerikë, pasi<br />
nuk e arestuan ja dogjën shtëpinë por<br />
ai mundi të largohet nga vendi i tij.<br />
Më 28 Nëntor të vitit 2012,<br />
populli shqiptar festoi 100 vjetorin e<br />
Pavarësisë. Një nga pionerët me në<br />
zë të Rillindjes Kombëtare, njeriu,<br />
i cili sakrifikoi gjithëçka, energjitë,<br />
pasurinë dhe jetën për këtë ditë, figura<br />
dhe vepra e tij në këtë Vit Jubillar, u la<br />
në haresë. Sa keq!<br />
Korçë më 22 Mars 2013.<br />
Nikolla Pipa<br />
Bibliografi: Arshiva<br />
Papallambru Ballamaçi
16 17<br />
Cilët jemi ne Rëmënët<br />
e Gadishullit Ballkanik<br />
Kronisti bizantin<br />
Kedrenos është i pari<br />
që i përmënd rumunët<br />
në shekullin e 10 të nëpërmjet një<br />
fragmenti se, disa vllehë shëtitës,<br />
paskan vrarë midis Kosturit<br />
dhe Prespës vllanë e mbretit të<br />
Bullgarisë SAMUEL, Davidin.<br />
Po ç’janë këta vllehë, nga kanë<br />
ardhur, kur kanë ardhur, si janë<br />
vendosut këtu etj,ai nuk na thotë.<br />
Edhe dijetari Roesler e përmënd<br />
si fakt historik, po nuk komenton,<br />
kurse dijetari Tomashek përcakton<br />
një vend tjetëtr, ku ka ndodhur<br />
ngjarja, gjë që është e pabesushme.<br />
Dijetari francez Schlumberger<br />
përdor sharje nga më të ndyrat<br />
ndaj një kombi të tërë, siç është<br />
kombi rumun, gjë që as kronistët<br />
bizantinë, sado që ishin armiq të<br />
përjetshëm me rumunët nuk kanë<br />
nxjerrë nga goja sharje të tilla.<br />
Thënia e Kedrenos bëhet edhe më<br />
e dyshimtë po të kemi parasysh një<br />
burim bullgar, sipas të cilit, Davidi<br />
nuk është vrarë, por ka sunduar në<br />
vitet 977- 979 dhe në vitin 980<br />
ja lë fronin vllait të tij Samuel<br />
dhe vetë bëhet murg. Këto thënie<br />
janë të mjaftyeshme për të hedhur<br />
poshtë fragmentin e Kedrenos, i<br />
cili nuk ishte as bashkëkohës me<br />
ngjarjen. Fatmirësisht egziston një<br />
fakt pozitiv real, i cili i fut rumunët<br />
në histori.<br />
Kronisti anonim, nipi i<br />
Nikulcës na flet për vendosjen<br />
e rumunëve në Elladë.”Gjyshit<br />
tim, Nikulica, perandori bizantin,<br />
Vasili i 2 të, me nofkën bullgaro<br />
vrasësi i heq titullin dukë i Elladës,<br />
titull i dhënë nga i jati i tij dhe në<br />
vend të këtij titulli i dhuron atij”<br />
sundimin mbi vllehët e Elladës”. Nëpërmjet këtij dokumenti, mund<br />
të themi se në shekullin e 10 të rumunët jo vetëm që ishin vendosur<br />
në Elladë, por ata nuk ngatëroheshin me pjesën tjetër të popullsisë<br />
indigjene sllavo greke.<br />
Kur themi rumunët e Thesalisë, duhet të kuptojmë se në pjesën<br />
kulmore të Pindit, aty ku bashkohen tre vende: Thesalia, Epiri dhe<br />
Maqedonia, sipas dijetarit gjerman Ëeigand, rumunët gëzonin autonomi<br />
të veçantë dhe vetë qeverisje nga njerzit e vet. Kjo shtrirje e rumunëve<br />
i ka detyruar jo vetëm të huajt, por bile dhe vetë pedantët helenizuës<br />
të Kostandinopojës ta njohin si”TARA ROMËNEASKË” (Principata<br />
Rumune) Vllahia, e para principatë rumune e njohur në histori.<br />
Sipas shkimtarit dhe kronistit bizantin Kekaumeni, me origjinë nga<br />
Armenia, i konvertuar në grek dhe që i shërbeu me besnikëri politikës<br />
bizantine, armik i betuar i rumunëve, ai na përshkruan ngjarjen e parë të<br />
rëndësishme, nëpërmjet së cilës rumunët hyjnë në histori: kryengritja<br />
e tyre kundër bizantinëve në vitin 1066 me Perandor Kostandin Duka.<br />
Ky Perandor, financier shumë i zoti, por i pa aftë për të drejtuar shtetin<br />
u vuri taksa të papërballueshme jo vetëm rumunëve të Thesalisë,<br />
por ato preknin dhe buxhetin e popullsisë greke dhe rumunët, nën<br />
udhëheqjen e Nikulicës, nipit të sundimtarit të vllehëve të Elladës, u<br />
mblodhën në kyeqëndrën e provincës, Larisa dhe vendosën të fillojnë<br />
kryengritjen. Lëvizja shumë shpejt u rrit dhe kryengritësit arrijnë të<br />
pushtojnë dy nga kështjellat më të fuqishme të peradorisë, Sevio dhe<br />
Kitros. Perandori Duka, i trembur nga pasojat e pamaturisë së tij,<br />
përdori taktikën bizantine..në vend të ushtrisë, ai dërgoi njerez me<br />
ikona, dhurata dhe premtime për drejtusit e kryengritjes për tu thënë<br />
se, Perandori u pendua dhe do të anullojë të gjitha taksat që e kishin<br />
shtypur popullin.<br />
Nga ky vit, kalon një shekull<br />
pa ditur asgjë rreth rumunëve<br />
të Pindit. Udhëtari i famshëm<br />
hebre, rabini i Tudelës, i cili<br />
udhëton në këtë kohë (shek.i 11<br />
të) në kufirin midis Geqisë dhe<br />
Vllahisë na flet për mëvetësinë<br />
e plotë të vllehëve malësorë<br />
si dhe për përplasjet e shpejta<br />
dhe të përgjakshme me grekët e<br />
fushës,”të cilët i zhveshin dhe i<br />
vrasin, kurse hebrenjte i falin”.<br />
Kush njeh urrejtet nacionaliste që<br />
kanë gërryer për herë Gadishullin<br />
Ballkanik dhe sidomos qeverisjen<br />
çnjerzore të Perandorit Vasili i 2,<br />
të, i cili kapi 15000 robër bullgarë<br />
dhe u hoqi të dy sytë dhe një në<br />
njëqint rrobër u hiqte një sy, që të<br />
udhëhiqnin turmën, nuk do habitej<br />
nga sjellja e rumunëve, sa dhe i<br />
popujve të tjerë vasalë të Bizantit.<br />
Edhe Revolucioni i Rumunëve të<br />
Maleve Haemus(Ballkanikë), që<br />
filloi në vitin 1186 na vërteton<br />
edhe një herë se çfarë ndjenin këta<br />
popuj ndaj perandorisë bizantine.<br />
Perandori i Kostandinopojës, i<br />
pavleri Isak Engjelli(1182.1195),<br />
ashtu sikundër dhe paraardhësi<br />
i tij, Perandori K. Duka i një shekulli më parë, i takson<br />
vasalët e tij me taksa të papërballueshme vetëm e vetëm që<br />
të organizojë një festë të lumtur me rastin e martesës së tij<br />
me të bijën e mbretit të Hungarisë. Përveç taksave, ushtarët<br />
e tij rrëmbenin kopetë me bagëtitë të rumunëve, po dhe të<br />
këqia të tjera u shkaktonin, bënë që të rritet pakënaqësia e<br />
rumunëve ndaj Perandorit bizntin. Dy vëllezërit, Petre dhe<br />
Asen, të cilët ishin drejtusit e kryengritjes të bullgarëve dhe<br />
rumunëve, përpara se të fillonin kyengritjen, ndërmorën<br />
një veprim diplomatik shumë të guximshëm, duke takuar<br />
Perndorin dhe duke i kërkuar atij që tju këthejë të gjitha të<br />
drejtat, të cilat i gëzonindhe nën sundimin e KOMNENËVE,<br />
por Perandori ua refuzoi kërkesën, bile xhaxhai i tij i dëboi<br />
nga pallati me neveri. Kështu në vitin 1186, i gjithë Mali<br />
Haemus ishte në flakë. Në fillim ushtria peradorake mundi ti<br />
shpërndajë çetat e kryengritësve, por më pas, ushtria rumune<br />
edhe me ndihmën e fiseve të Kumanëve, pushtojnë Bullgarinë<br />
dhe shpallin pavarësinë. Tërnovo, qyteti në këmbët veriore<br />
të Maleve Ballkanikë, bëhet kryeqyteti i”Perandorise se<br />
re”, Bullgaro - Rumune. Piksynimi i tyre ishte rrëzimi dhe<br />
zëvendësimi i sundimit grek me forcat e tyre. Pas vdjekes të<br />
dy vëllezërve, në fron vjen vëllai më i vogël i tyre, Ionica, i<br />
cili duke trashëguar gjithë atë urrejtje racore ndaj armiqëve të<br />
tyre shekullor, donte ti shfaroste ata nga faqja e dheut. Ionica”<br />
de fakto” ishte mbret i bullgarëve dhe i rumunëve, por vetëm<br />
në vitin 1204, kurorëzimi i tij si i tillë u bë nga një ambasador<br />
i papës, i cili e shpalli atë zyrtarisht mbret të Bullgarisë dhe<br />
Vllahisë. I fundit i Asenëve, i mençuri Joan Asen, mbretëron<br />
në disa rethana jo shumë të favorëshme për të realizuar ëndrrën<br />
e të gjithë Asenëve, sepse Kostandinopoja bie përsëri në durt<br />
e bizantinëve(1261), nen sundimin e të cilëve mbetet deri kur<br />
Mehmeti i 2 të, Sulltani i Perandorisë së re Osmane pushton në<br />
v. 1453 kryeqytetin e Bizantit, Kostandinopojën dhe e kthen<br />
atë në kryeqytetin e perandorisë së tij, me emrin Stamboll.<br />
Korçë më 10. 01 2013.<br />
Nikolla<br />
Th. Pipa<br />
Bibliogafi:<br />
1. Josof Kostandin Dragan, perketheu nga origjinali<br />
rumanisht, Kopi Kyçyku “.HISTORIA E RUMUNEVE”<br />
faqe16,24,28,32,33,35,37,42,45,46,73.<br />
2. Kostandin Kolimitra” FERSHEROTU”MONOGRAFI<br />
RUMANISHT faqe 204,208,210,211.<br />
3. JOHAN JULIUS NORËICH: BIZANTI fa.<br />
17,18,19.<br />
4. GEORGE MURNU:VLLAHIA E MADHE 980-1<strong>25</strong>9<br />
“HISTORIA E RUMUNEVE TE PINDIT” Studim<br />
historik i mbështetur në burime Bizantine, përkëtheu nga<br />
origjinali rumanisht zj. LEDIA MUSAT-MUSTAKA<br />
&ALTIN KASO. Faqe 16,17,18,19 20 ,21,22,24,<strong>25</strong>,43<br />
,53,122,129,148,176,177,178,186,187,188,190,<br />
Dada lla dada<br />
Dada lla dada cat enja tarcura<br />
tsi nu ti veda,<br />
manjali atali pit framta tartseja<br />
Ca njeu durnjem.<br />
Stambela alba pi capa shade,<br />
Ca caruna di neu,<br />
Shaguna llunga varsata sha greu<br />
Lashora ca pena.<br />
Dada lla dada lla imna daruta<br />
lla gura di njeri,lla gura di njeri.<br />
Tsi sfetsi tu armanjii<br />
Cudija sotsa, cudija<br />
Tsi s fetsi tu aramanjii<br />
Fug armanji ca cupija.<br />
Fug armanjii ca cupija<br />
O lele ca vaj di noi<br />
Paetsatsa ca njeljii di oi.<br />
Partsatsa ca njejli di oi<br />
O lele ,lla noi maratsali<br />
Partsatsa muleri di barbatsa.<br />
Va sjin sera sme gioca<br />
1. Lla cacua pisti ocja<br />
Va s jin sera s me gioca<br />
Va s jin tu para ora<br />
S nu me llash tini nafora.<br />
2. Chini dzats gura cutija<br />
Cu caj va so llash cupija<br />
Bagu llupu tsi li maca<br />
3. Bagu llupu tsi s li maca<br />
Va s jina sera s me gioca.<br />
ILIA BOMBAJ Selenitsa.
18 19<br />
Marius Marian Solea<br />
Armânul şi mucanul<br />
Am un mort, e unul scump,<br />
nu mai am posibilitatea alegerii, un destin sau o fatalitate.<br />
trebuie să-l iubesc, mai ales acum, când este doar un mort,<br />
când el însuşi e dovada că nu mai e cel care-a fost...<br />
şi nu ştiu cum să fac să fie viu, m-aş mulţumi, acum,<br />
când nu mai e, şi doar să pară viu.<br />
nu ştiu cum să fac, cum să îl leg de mine,<br />
braţele lui de braţele mele, picioarele lui de picioarele mele,<br />
inima şi capul vreau să i se mişte, aşa cum se întâmplă cu mine.<br />
vreau să-l iau pe străzi străine şi să strig că mortul meu e viu,<br />
că e un mort atemporal, că toată istoria îl ştie,<br />
că nimic nu-i poate fi mormânt, deci nici destin<br />
şi nici chiar timpul.<br />
aş vrea un loc să urlu, în inima lui, mai ales,<br />
să trig că e un mort comun acum, devenit aşa,<br />
prin voinţa celor lângă care fu odată viu.<br />
lume, lume, mortul meu e viu!<br />
e atât de viu prin iubire,<br />
încât el mă cară pe mine, vă răspunde la salut şi salută<br />
pe cei care îl văd,<br />
poartă în vene voinţă, vrea să devină<br />
şi se comportă de parcă ar avea toată viaţa înainte.<br />
lume, lume, priviţi-l în ochi! nu-i aşa că îi vedeţi sclipirea<br />
de dinaintea celor mai mari fapte, din urma dobândirilor<br />
nu-i aşa că e atât de puternic,<br />
încât şi mort mă plimbă pe străzile voastre<br />
priviţi mâinile şi picioarele mele, inima şi capul!<br />
vedeţi cât de puternice au devenit,<br />
în încercarea de a ţine pasul cu el!<br />
lume, lume, deşi fără mortul meu sunt ca şi mort,<br />
priviţi cum, împreună, străbatem nişte drumuri,<br />
pe care nişte oameni privesc alţi oameni vii.<br />
lume, lume, nu-i aşa că ne vedeţi sclipirea<br />
de dinaintea celor mai mari fapte,<br />
şi pe cea din urma dobândirilor<br />
priviţi-ne mâinile şi picioarele, inima şi capul!<br />
vedeţi cât de putenice sunt în lupta cu timpul, cu moartea<br />
şi cu toate convingerile că noi n-am mai fi,<br />
din voinţa şi în privirea altora.<br />
lume, lume, priviţi-l în ochi, în dezacord cu ce-aţi ştiut mai înainte<br />
de al privi în ochi!