27.01.2015 Views

Arumunet Albania Nr 25 - TV-Radio Makedonia

Arumunet Albania Nr 25 - TV-Radio Makedonia

Arumunet Albania Nr 25 - TV-Radio Makedonia

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

durrës<br />

e përmuajshme kulturore artistike<br />

viti i tretË I botimit nr. <strong>25</strong>, prill 2013<br />

Fshatit tim Kosinë<br />

Aspekte nga takimi në Vlorë.<br />

Në Kuçovë.<br />

Atje në atë kodrinë<br />

Ngrihet fshati Kosinë<br />

Këtë emër e ka marë<br />

Nga të parët nismëtarë<br />

Nga gjashtë fise çobanë<br />

Disa shekuj më parë<br />

Jetonin plot në harmoni<br />

Midis tyre bënin krushqi<br />

Të gjithë i kishin zili<br />

Edhe ndihma nuk mungonte<br />

Kur ndonjëri e kërkonte<br />

Shtruan rrugë ngritën shtëpi<br />

Në krye të fshatit një mulli<br />

Që t’u vinte puna mbarë<br />

Të jetonin dhe më mirë<br />

Atje ku fshati duket parajsë<br />

Atje ngritën “Shën Thanasë”<br />

Puna e tyre qe bujqësia<br />

Por më shumë blegtoria<br />

Punonin leshin me mjeshtëri<br />

Me të bënin tregëti<br />

Një pjesë u bënë zanatçinj<br />

Kryesisht si terazinj<br />

Me një kut, me një gërshërë<br />

Prisnin një vilar të tërë<br />

Qepnin guna dhe babane<br />

Xhamadanë dhe tallagana<br />

Qenë trima e shumë puntorë<br />

Për fëmijët ngritën shkollë<br />

Dolën mësues e doktorë<br />

Oficer dhe inxhinjer<br />

Agronom dhe veterinerë<br />

Punonin me ndershmëri<br />

Të bashkuar dhe jo të ndarë<br />

Morën emrin Kosinarë<br />

Petraq Gogo, Përmet<br />

• Cartea di Capitanjiu a Armanjilor<br />

• Poate gresim - mund të gabojmë<br />

• Njoftim<br />

• Bie një Perandori, ngrihet një.<br />

• Cilët jemi ne Rëmënët<br />

e Gadishullit Ballkanik<br />

Aspekte nga takimi në Kuçovë.


3<br />

Dupâ 24 mesu esti primâ sponsorizat da armânji in afara Arbinishii.<br />

Cai vrea s-da mishteari ti aestâ rivistâ spunem, ma nghios, contul bancar:<br />

Cartea di Capitanjiu a Armanjilor<br />

GËZUAR PASHKËT,<br />

KRISHTI U NGJALL VËRTET U NGJALL<br />

Hristolu inya,<br />

darihina inya! Pashti haros!<br />

Besimi ynë në Jesu Krishtin, është jeta dhe ngjallja.<br />

Botuesi i revistës “Arumunët Durrës” Valentin Mustaka<br />

Cel: +355 682058712. e-mail: vamus1948@gmail.com www.partia-abde.blogspot.com<br />

Valentino Mustaka<br />

_______________________<br />

Procredit Bank sha<br />

Swift Code FEFAALTR<br />

IBAN AL73209122020000201323080101 Lekë<br />

IBAN AL30209122020000201323080002 Euro<br />

preciul 300 Euro / ti un mesu<br />

Vâ hâristusim ti agiutarea a voastrâ ti cauza armâneascâ!<br />

Urimi pËr Pashke - 5 Maj 2013<br />

Rivista s-da gratis.<br />

Tatâ a nostru<br />

Tatâ a nostru cari eshti-n tseru,<br />

s-ayiseascâ numa a Ta,<br />

s-yinâ amirâriljea a Ta,<br />

s-facâ vrearea a Ta,<br />

ashi cum ân tseru<br />

ashi shi pisti locu.<br />

Pânea a noastrâ<br />

Atsea di tute dzâlele,<br />

Dâ-nâ-u a nao adzâ,<br />

Sh-nâ ljartâ amârtiili a nostre,<br />

Ashâ cum ljirtâmu shi noi,<br />

Unu a altui.<br />

Sh-nu nâ du pri noi la cârtire,<br />

Ma nâ aveaglji di atselu arâu.<br />

Câ a ta easte amirâriljea<br />

Shi putearea a Tatâlui,<br />

A Hiljilui shi a Spiritului Sântu,<br />

Tora,totâna shi tu eta a etelor.<br />

Amin.<br />

Ky, besimi ynë na jep jetë , shpresë , dritë dhe frymëzim në çdo çast të jetës tonë . Sot vëllezër<br />

dhe motra Arumunë dhe shqiptarë, të kudo ndodhur, se në ngjalljen e Jesu Krishtit, bashkohen të<br />

Gjithë reth Tij, me dashurinë dhe mbrojtjen nga ambicjet e këqia të kohës. Ai është pranë nesh dhe<br />

kur ne nuk e shpresojmë, ai është gjithmonë pranë nesh për të na bashkuar në vërtetësinë e tij. Uroj<br />

revistën tuaj, le të ngjallë shpresat e humbura dhe të haruara të një populli që do zgjim. Gëzuar Pashkët.<br />

At Dhimitraq Veriga<br />

Kisha A/Rumune e Sotirit<br />

Korçë<br />

Përpunimi Grafik: Ilmi Shahu<br />

Shtypur në shtypshkronjën “MILENIUMI I RI” | Adresa: Autostradë Tiranë - Durrës, km 26<br />

mobile : 0682064654 | e-mail: info@mileniumiri.de | http://www.mileniumiri.de<br />

E, Valentin,<br />

Easti un bun articol, bagul ntreg tu rivista...<br />

Cartea di Capitanjiu a Armanjilor/ Makidonarmanjlor -<br />

" ari oara" sh nica "vini oara" (Prota parti I)<br />

(E, Valentin, Easti un bun articol, bagul ntreg tu<br />

rivista...)<br />

Di aoa nkiseashti una di saga-a armanjilor cum ghini<br />

spunea Lali Mita a Gudanjlor: "tora va li spunem bunili...<br />

ma nclo va li spunem sh ni bunili " !!!<br />

A, vini lali Mita sh atsea arada... sh pi arada !!!<br />

Sh'haristo Lali Mita ti buna-ts mindueari !<br />

Articolu publicatu di Acad. Matilda Caragiu Marioteanu<br />

tu Revista “Zborlu a Nostru” Anlu V <strong>Nr</strong>.2 (19) 1988.<br />

Angrãpsearea, diznou : Tashcu Lala, RRI - Sectsia<br />

Armãneascã<br />

Bucureshti - 18.03.2013<br />

Mihail G. Boiagi: GRAMATICA AROMANA ICA<br />

MACEDONOVLAHA<br />

Anlu aestu comemorǎm 175 di anj di cãndu dascalu<br />

Aromãnu Mihail G. Boiagi, tipãri Viena, cu alfabetlu latin,<br />

“Gramatica aromãnã icã macedonovlahã”.<br />

Trã cititorlji a revistiljei dǎm tu aestu numir extrasi di<br />

tru ndoauã di textile tsi furã scriate trã editsia comemorativã<br />

cu cari tinjisimu estanu aestã operã shi autorlu a ljei.<br />

Cartea tsi u tsãnem astãdz tu mãnã, easte cartea di<br />

cãpitinjiu a Aromãnjlor, cã tse:<br />

1. Easte prima gramaticã shtiintsificã scriatã cu litere<br />

latine tsi s-are adratã ti limba maternã a Aromãnjiloru.<br />

Aromâna a lu Boiagi easte limba tsi u zbura pãrintsãlj<br />

a lui cãtrã anjlji 1750 tu pãrtsãle a Moscopolei, easte<br />

limba a inscriptsiiljei a lu Nectarie Tãrpu (1731) , limba<br />

a lu Theodor Cavalioti, Daniil Moscopoleanlu shi a lu<br />

Constantin Ucuta (treilji publicarã tu ultimlu deceniu a<br />

secollui XVIII). Cã dzãtse Boiagi tu Prefatsã; ”Shi s-yinu<br />

tora la lucurlu a meu, mini voi s-dau aoa gramatica a<br />

limbiljei macedonovlahe ashi cum si zburashte la sudlu a<br />

Dunãreljei. Trã atsea, comparatsia cu graiurile di la nordu<br />

di Dunãre nu va s-hibã fãrã interesu ti oaminjlji a noshtri<br />

shi ti mvitsats xenj”. Limba a lu Boiagi – shi ma multu<br />

limba a Texteloru easte curatã aromãneascã. Nu va dzãcã,<br />

neologismile tsi li adutse tu limbã Boiagi potu s-parã – shi<br />

suntu – xeane, potu s-lu asparã niheamã omlu nimvitsatu,<br />

ma cum dzãtse multu musheat Ucuta: Shã se nu o-ai trã<br />

rrãshãne cã trã tsi…nã mprumutãmu de altã limbã, câtruti<br />

limbile tsi suntu tru etã se mprumuteadzã unã de-alantã” (di<br />

tu Prefatsa “A ghiuvãsitorui”, la Naua pedagogie): nu avea<br />

tsi s-facã Boiagi lipsea s-ljea zboarǎ latineshti, gãrtseshti,<br />

romãneshti, di la Romãnjlji di tu nordulu a Dunãreljei, tsi<br />

lji cunuscu multu ghini Viena, Pesta shi Buda. Ideea a lui<br />

nu easte mashi justã, ma genialǎ ti un profesor di tu chirolu<br />

atselu: calea atsea ma buna shi ma lishoara ti navutsãrea a<br />

limbiljei eastimprumutlu (nu va dzãcã, atumtsea cãndu nu<br />

ari zboarã tu limbã i nu pots s-formedz alte zboarã). Marea<br />

cripare nu easte cã li aduse tu limbã aeste zboarã xeane, ma<br />

cã Gramatica shi Textele a lui nu furǎ multu cunuscute tu<br />

chirolu a lui, ca s-acatsã aeste zboarã arãdãtsinj shi limba a<br />

noastrã s-hibã avutã.<br />

Cartea a lu Boiagi s-adreseadzǎ Aromãnjlor di tu<br />

Peninsula Balcanicã – iu greaca eara limba di shcoalã –<br />

shi di tu Austro – Ungaria. Ti atsea easte scriatã tu doauã<br />

limbe, easte bilingvã: tute regulile di scriare, pronuntsare,<br />

declinare, conjugare, ti functsionare sintacticã etc. suntu<br />

date tu limbile greacã shi germanã.Cãte vãrnã oarã, cãndu<br />

zboarãle suntu bãgate tu trei coloane, Gramatica pare<br />

trilingvã, ma nu-i ashi: aromãna eatse limba descrisã,<br />

alante dauã suntu limbile cu care s-descrie aromãna, ta<br />

s-aducheascã tuts Aromãnjlji arãspãndits tu Europa.<br />

Fapta aestã, cã unu nvitsat aromãnu di tu atselu chiro<br />

aduchi cã easte ananghe s-descrie aromãna ca limbã<br />

maternã tu unã gramaticã shtiintsificã, dupu modelu a<br />

gramaticilor clasice, conferã aishtei cãrtsã valoare di<br />

documentu cu careun poporu cu unã limbã proprie intrã<br />

tu istoria europeanǎ. Gramatica a lu Boiagi eatse actulu di<br />

oficilaizare a unei limbi a unui poiporu europeanu, care nu<br />

easte nitsi arbinisheascǎ, nitsi gãrtseascã, nitsi sãrbeascã,<br />

nitsi turtseascã,unã limbã care easte altutsiva, anamisa di<br />

alante limbi balcanice.<br />

Titlul cu care sh-pãtidzã Boiagi cartea are elu<br />

singuru valoare di documentu: shi pi gãrtseashte, shi<br />

pi nemtseashte, Gramatica aredauã serii di epitete<br />

etnice: Gramatiki,Romaniki itoi Makedonovlahiki shi<br />

Romanische oder Macedonowlachische Sprachlehre.<br />

Cu epitetlu romaniki/ romanische Boiagi vru s-dzãcã<br />

aromãnã, aromãneascã; tu chirolu a lui nu exista ninga<br />

unã traditsie care s-fixeadzã numa a Aromãnjloru (shi<br />

astãdz suntu ninga oscilãri): noi nã dzãtsem di totãna<br />

Aromãnj shi Boiagi shtia multu ghini aestu lucru, ashi<br />

cum shtia multu ghine cã numa aestã yine di la Romanus.<br />

Cumu cartea a lui eara shtiintsificã (omlu eara unu erudit,<br />

cum s-veade shi di tu Textele tsi li scrie tu ultima parte),<br />

numa di acasã “arumãnã”, u turnã ta s-aibã unã formã ma<br />

lishor ti recunoashtere di cãtrã mvitsatslji xenj shi dzãse<br />

romaniki/ romanische. Cã easte ashi s-veade shi di tu<br />

Texte, iu Boiagi scrie:(Dialogos) metaxi enos Romanon


4 5<br />

kai enos Graikou / (Gesprach) zwischen einem Romanem<br />

und einem Griechen”. Romanunu eara nitsi un di Roma –<br />

vecljiu i nãu – nitsi unu Romãnu di tu nordulu a Dunãreljei<br />

(cã Boiagi u dzâtse limpede cã “voi s-dau aoa Gramatica a<br />

limbeljei “macedonovlahe” v.ma disuprã. Ma argumentulu<br />

di bazã easte datu di seria alantã di epitete: mkedonovlahiki<br />

/ macedonowlachische. Ama cã prima serie are ca radical<br />

zborlu Romanus, seria aestã are la bazã zboarãle vlahu<br />

(latin) shi macedon, va s-dzãcã Vlahi (latini, romani)<br />

macedonenj, numã tsi lã u da a Aromãnjlor tuts vitsinjlji ! Cu<br />

aestã cale, Boiagi nu alãsã nitsi un dubiu, nitsi unã confuzie<br />

posibilã: Gramatica a lui nu easti unã Gramaticã romãnã<br />

sau macedo-romãnã, cum u interpretã Pericle Papahagi, ma<br />

easte Gramaticã aromãnã icã macedonovlahã, ashi cum-lj<br />

dzãse Boiagi cu multã ndriptati shi intuitsie di om nvitsatu.<br />

Ti atsea dzãtseamu cã singurlu titlu tsi-lu deadi<br />

Boiagi are puteare di document di actu oficialu tsi atestã<br />

individualitatea Aromãnjlor shi loclu a loru tu marea<br />

fumealje a popoareloru di limbe romanice.<br />

La tute aeste se-adavdze unu altu mare meritu a lu Boiagi,<br />

shi nu ma nãpoi di alante: fapta cã nãsu scrie cartea cu alfabetu<br />

latinu. Se shtie cã primele scrieri tu limba a nostrã, tsi lâ bâgaiu<br />

numa ma disuprã, shi tsi ishirã tu secolu XVIII, eara, tute, cu<br />

litere gãrtseshti. Dupã cãte shtimu pãnã tora, prima oarã se<br />

scrie cu litere latineshti tu cartea a unui altu Aromãnu, Ghe.<br />

C. Roja, la anlu 1809. Roja, cu tute cã propune un alfabetu<br />

latinescu, nãsu scrie scrie shi cu alfabetlu chirilic, cum scria<br />

ninga tu atsel chiro Romãnjlji di la nordul a Dunãreljei. Shi<br />

limba a lui easte multu mintitã, easte s-dzãtsemu atsea tsi<br />

easte, romãna di tu Dacia cu zboarã aromãneshti. Ti atsea<br />

lipseashti s-lu considerãmu Boiagi primlu nvitsatu Aromãnu<br />

tsi introduse alfabetlu latinu tu scrislu aromãnescu. Vãrnu<br />

nu poati s-dzãcã “nu avets alfabetu, tora vã alumtats s-lu<br />

adrats“ ; alfabetlu lu avemu di la strãpaplu a nostru Boiagi:<br />

nu avemu unã scriare unitarã, aestã easte sartsina a noastrã<br />

s-u adrãmu. Aestã va s-hibã atreia etapã di tu istoria a scrislui<br />

armãnescu, etapa di unificare ortograficãshi lingvisticã, tsi<br />

va s-dzãcã aestã: tute variantele di tute graiurle aromãneshti,<br />

fonetice shi morfologice, lipseashte si-s reducã la un numir<br />

adunatu shi constantu di invariante, tsi, cu vrearea a noastrã<br />

a tutulor, s-li zburãmu shi s-li scriemu, tuts, unã turlie, ta<br />

s-avemu unã limbã shi scriare unitare. Cum dzãtseamu, aestu<br />

lucru armãne ti adrare.<br />

2. Prefatsa scriatã di Boiagi easte actulu a dishtiptãriljei<br />

a noastre ca popooru cu individualitate proprie tu Peninsula<br />

Balcanicǎ, unu poporu cu individualitate proprie tu<br />

Peninsula Balcanicã, un poporu care are limba a lui shi<br />

care are andreptulu si s-cultivã tu limba a lui maternã.<br />

Scrie Boiagi tu Prefatsã: “Itsido limbã easte unã amprentã<br />

a spiritlui uman. Cu cãt ma multe limbi are nvitsatã omlu,<br />

ahãt ma multe cãljiuri va si mveatsã s-dishcljidã spiritlu a<br />

lui umanu shi cu ahãtu ma multilateral va s-hibã elu-shi.<br />

Ti atsea, ninga di la Ennius s-tsãne zborlu aestu vecljiu:<br />

“Quot linquas < = linguas = > calles, tot hominess vales”.<br />

Ghine ma aestã multilateralitate nu poate s-u agiungã vãrnu<br />

mashi cu unã limbã, cãtu s-hibã ea perfectã. Shi ma diparte:<br />

“Hotentots s-eara Vlahilji shi tut va lã armãnea ndreptulu<br />

shi cãshtiga si s-cultivã tu limba a loru, calea atsea ma buna<br />

di tute”.<br />

Ideile aeste nale, tsi eara ideile a chirolui cãndu bãna<br />

nãsu, facu di M.G.Boiagi unu mari umanistu a atsiljei<br />

epoci: unu Aromãnu patriot tsi vru si shi-mveatsã fratslji<br />

di tu Austro-Ungaria shi di tu Peninsula Balcanicã tu limba<br />

a loru maternã. Pri tu aeste idei, Prefatsa laGramatica a<br />

lu Boiagi easte ca un memorandum tsi caftã di la lumea<br />

europeanã, di la fratslji di limbã latinã agiutoru shi ndrepturi<br />

ta s-nu chearã aestã limbã, sorã, aromãna. Cã dzãtse Boiagi:<br />

“Limbile –surãri tsi li dzãshu ma ninte, (italiana, franceza<br />

shi spaniola) eara, la origine, tut ashi i ninga cama multu<br />

fãrã agiutor shi oarfãne, cum s-veade dupã vecljli cãrtsã<br />

a loru; shi cu tute aeste, ti exemplu, limba italianǎ easte<br />

astãdz limba generalã a cãnticlui tu tutã Europa, ashibã cã<br />

tu locurli atseale se zburashte shi se scrie germana, engleza,<br />

franceza !” (di tu Prefatsã).<br />

Prefatsa a lu Boiagi easte unu actu cultural di multu<br />

mare importantsa ti istoria a culturãljei aromãne.<br />

3.Textele tsi ncljidu cartea a lu Boiagi suntu originale<br />

nitraduse, scriate n-prozã, shi suntu primele texte literare<br />

di tu literatura aromãneascã. Scrierile di tu XVIII-lu secolu<br />

(Liturghierlu aromãnescu, Vocabularlu a lu Cavalioti,<br />

Noua pedagogie a lu Ucuta shiCodex-ulu Dimonie, ma nãu<br />

cu 10-20 anj, di dauli texte di ma nãpoi) suntu lucrãri cu<br />

caracteru didacticu (vocaburu, reguli ti scriare) i, ma multu,<br />

religios (liturghieru, rugãciunji, psalmi etc.) Nafoarã di<br />

Prefatsa a lu Ucuta, care easte unã multu musheatã predicã<br />

n-prozã, shi di Lexiconlu tu patru limbi a lu Daniil, tsi<br />

easte scriatu ca unã lucrare n-prozã (cu zboarãle ligate tu<br />

propozitsii shi fraze, ma scriate unu sum alantu, ca tu unu<br />

glosaru café zboru easte tradus tu patrule limbe: gãrtseascã,<br />

aromãneascã, vurgãreascã shi arbinisheascã), scrieri literare<br />

nu avem pãnã la Boiagi. 4. Textele a lui, cama multele, suntu<br />

Dialoguri (3/4 di eale) alantã parte, suntu, cum dzãshu mansus,<br />

fabule, pãrvulii shi istorii. Suntu scriate cu multã haze<br />

shi hare; zborlu easte cãftatu, ndziminãrle di zboarã suntu<br />

aleapte, mpline di mushuteatsã; autorlu easte erudit, shtie<br />

multe lucre ma veclji shi ma nale, elementele moralizatoare<br />

suntu agiutate di maxime latineshti, gãrtseshti, i di zboarã<br />

veclji di aushanj; istoriile ti poartã tu alte ete shi tu alte<br />

locuri: cãndu Atena, Roma i Londra, cãndu tu India a<br />

Braminiloru < = Brahmaniloru = > i tu locurle a Scitsloru.<br />

Oaminjlji ti cari istoriseashte suntu cãndu filosofi nvitsats<br />

ca Socratlu, ca Xenofonlu, i ca Solonlu, i suntu suntu<br />

consulji ca Pavlu Emiliulu, tiranj ca Dionisiulu, ma, di ma<br />

multile ori, suntu oaminj di aradã, bunj ca prãvdzãle bune<br />

di pi ningã casã, i arãi ca pricile di tu pãdure, di tu fabule.<br />

Boiagi scrie cu doru sh-cu vreare ti armãname, nãsu va<br />

s-hibã avdzãtu, bãgatu tu isape, aduchitu, nãsu va s-aducã<br />

lunjinã shi harauã tu casele a Aromãnjlor: aestã easte<br />

“intentsie”, shi aestã va s-dzãcã “creatsie artisticã”, cãtu<br />

modestu s-hibã ea.<br />

5. Plãngulu shi vrearea a lu Boiagi ti limba shi ti<br />

oaminjlji tsi u zburãscu, ta s-nu chearã nitsi ea nitsi elj, nã<br />

si paru astãdz, dupã 175 di anj, canda le-avdzãmu aseara: ti<br />

atsea, cãndu tsãnem tu mãnã cartea aestã, suflitlu a nostru<br />

lipseashte si s-apleacã ashi cumu suflitlu a crishtinlui sencljinã<br />

cãndu tsãne tu mãnã Biblia.<br />

Dr. Matilda Cragiu Mariotseanu (Univ. di<br />

Bucureshti)<br />

Georgiana Cocor<br />

Poate gresim<br />

Poate gresim cand daruim la intamplare,<br />

Un sentiment, un gand, sau un suspin,<br />

Si regretam de nu primim o-mbratisare,<br />

Cand ratacim cararea prin destin.<br />

Ne doare gestul nefacut, dar asteptat,<br />

Atunci cand toate-n viata n-au culoare,<br />

Si retraim placerea-ntr-un oftat,<br />

Sperand ca mai exista-o data viitoare.<br />

Sunt ochii tristi ascunsi intr-o oglinda,<br />

Din care curg aievea lacrimi peste rand,<br />

Iar bratele-si doresc, sa mai cuprinda<br />

Sinceritatea nestiuta, dintr-un gand.<br />

Am invatat sa plangem mult si in tacere,<br />

Sa cumparam iluzii de la calatori,<br />

Sa dam iubire si caldura cand se cere<br />

La templul fara trepte, cladit de visatori.<br />

Mund të gabojmë<br />

Mund të gabojmë kur dhurojmë rastësisht<br />

Një ndjenjë, një mendim, ose një psherëtimë,<br />

Dhe keqardhje që nuk marrim një përqafim,<br />

Kur humbim në shtegun e fatit.<br />

Na dhemb gjesti i pashprehur, por i pritur,<br />

Atëherë kur gjithë jetën s’kanë ngjyrë,<br />

Dhe rijetojmë kënaqësinë me psherëtimë,<br />

Duke shpresuar se ka një kohë tjetër.<br />

Janë sytë e trishtë të fshehur në pasqyrë<br />

Nga të cilat rrjedhin nganjëherë lotë,<br />

Kurse krahët duan të përqafojnë<br />

Sinqeritetin e pashprehur, në një mendim.<br />

Kemi mësuar të qajmë shumë dhe në heshtje,<br />

Të marrim iluzionet në këtë udhëtim,<br />

Të japim dashuri dhe ngrohtësi kur na kërkohet<br />

Në tempullin pa shkallë, krijuar nga ëndërrimtarë.<br />

Mă doare să văd oameni plângând<br />

Mă doare să văd pe cineva suferind,<br />

Mă doare când nu eşti lângă mine<br />

Mă doare să ştiu că nu-ţi este bine.<br />

Mă doare atunci când nu mă iubeşti,<br />

Mă doare atunci când mă umileşti<br />

Mă doare când ştiu cât te iubesc<br />

Mă doare să văd că nu te recunosc...<br />

Mă doare tăcerea rece şi grea,<br />

Mă doare durerea din inima mea<br />

Mă doare ş-o lacrimă ce curge pe obraz<br />

Mă doare când ştiu de-al tău necaz.<br />

Mă doare de-o frunză ce se leagănă-n vânt<br />

Mă doare de oricine şi orice cuvânt,<br />

Mă doare că TU nu poţi să-nţelegi<br />

Mă doare... dar tu ai vrut să alegi.<br />

Më dhemb kur shikoj njerëzit që qajnë<br />

Më dhemb kur shikoj dikë që vuan,<br />

Më dhemb kur nuk je pranë meje<br />

Më dhemb kur nuk ndjehesh mirë.<br />

Më dhemb atëherë kur nuk më do,<br />

Më dhemb atëherë kur më poshtëron<br />

Më dhemb kur di sa të dua<br />

Më dhemb kur shoh që s’të njoh më...<br />

Më dhemb heshtja e ftohtë dhe e rëndë,<br />

Më dhemb dhimbja e zemrës sime<br />

Më dhemb dhe loti që rrëshqet në faqe<br />

Më dhemb kur nuk je mirë.<br />

Më dhemb dhe një gjethe që lëkundet në erë<br />

Më dhemb për çdokush dhe çdo fjalë,<br />

Më dhemb që TI nuk kupton<br />

Më dhemb... por kjo është zgjedhja jote.<br />

Destinul si-l face omul cu mana lui... Orice om isi doreste sa daruiasca cuiva totul... dragoste, credinta, fidelitate. Ce îi face<br />

pe oameni sa se ascunda în tacere De ce fug, de ce se ascund de iubire Uneori nelinistile singuratatii te pot impinge spre<br />

greseli pe care daca ar fi existat comunicare, nu le-ai fi facut... Daca nu esti destul de puternic te vei prabusi in tine insuti,<br />

ucis de refuzul celor din jurul tau...care uneori...prea preocupati de propria lor persoana, te arunca la marginea prapastiei<br />

si daca se intampla sa cazi, nimeni nu-si va mai aminti de tine. Fiecare om isi traieste drama singur... important este ca din<br />

dragoste sa pastrezi focul si sa ingropi cenusa.''<br />

Fatin secili e bën me dorën e tij... Çdo njeri dëshiron t’i dhurojë gjithçka dikujt... dashuri, besim, besnikëri. Çfarë i detyron<br />

njerëzit të fshihen në heshtje Pse largohen, pse fshihen nga dashuria Nganjëherë paqetësia e vetmisë mund të të çojë<br />

drejt gabimeve të cilat nëse do të kishte komunikim, nuk do bëheshin... Nëse nuk je i fuqishëm do rrënohesh nga vetë ti,<br />

i vrarë nga refuzimi i të tjerëve përreth...të interesuar vetëm për vete, të hedh në anë të humnerës dhe nëse mund të biesh,<br />

asnjë nuk do të kujtojë. Çdo njeri jeton dramën e tij vetëm... e rëndësishme është që nëpërmjet dashurisë të ruash zjarrin<br />

dhe të fshehësh hirin”.<br />

Shqipëroi dhe përshtati<br />

Ledia Musat-Valentin Mustaka


6 7<br />

Ish Kisha në fshatin Strum Banorë Arumunë të Strumës Themelet e mbetura të kishës<br />

Njoftim!<br />

Me datë 14 Prill 2013, në qytetin e Kuçovës, qytet me një shumicë popullsie<br />

arumune/vllehe u mblodhën dhe zgjodhën Komisionin Nismëtar për krijimin<br />

e Kryesisë Vendore të partisë ABDE për zonën e Kuçovës si dhe kandidatin për<br />

deputet në qarkun e Beratit. Në këtë komision u zgjodhën:<br />

1. Edmond Zoga..........kryetar<br />

2. Luçi Zoga<br />

3. Dhimitër Bullari<br />

4. Sokrat Zoga<br />

5. Edmond Gorica<br />

Po kështu me datë 10 Prill 2013 në qytetin e Vlorës një grup intelektualësh arumun/<br />

vlleh u mblodhën në një lokal në plazhin e bukur të Ujit të Ftohtë dhe vendosën që<br />

në një kohë shumë të shkurtër do të krijojnë Kryesinë Vendore të partisë ABDE si<br />

dhe do të caktohet kandidati për deputet i partisë ABDE për qarkun Vlorë.<br />

Zgjedhja e Kryesisë Vendore do të zhvillohej edhe në qytetin e Selenicës, por për<br />

disa arsye familjare të kryetarit të Komisionit Nismëtar ajo u la për një ditë tjetër<br />

të afërt.<br />

Korespondenti revistës “<strong>Arumunet</strong>/vllehët”<br />

Aspekte nga takimi në Kuçovë.<br />

Aspekte nga takimi në Vlorë.<br />

Në Kuçovë.<br />

Mars 30 afër Lárissa.<br />

VI CĂNĂSCUM.<br />

Tsi hyim au shtim<br />

Cătse ninga u s durnjim <br />

Sculatsăvă s vădets tsi s fatsi<br />

Pi la multi ntsări alti<br />

Nu hyim di cai tsi do<br />

Hyim oamănj curatsă<br />

Nămălă avem ndurnjită<br />

Cu somnu shcuală nu s amintă.<br />

Noi nu bănămă<br />

Ti ună bucătă di pănă<br />

A avtzăm tsi s fatsi<br />

Di altăli natsionalitati.<br />

Nămală apusits bănăm<br />

Ciudiă cum arăvdăm<br />

Ma ni tuchest Arbăneshyă<br />

Ca cum shi Gretsyă.<br />

Ti năsh caftă ndrăptetsili<br />

Yu tsi do tsi s abă<br />

Grets si Arbăneshă<br />

Sh ti Rrămănjă s nu chiădăreshă.<br />

Tsi sănt arbăneshyă<br />

Yu s aleg di Rrămănjă<br />

Cultura tsi ază ară<br />

Di Rrămănjă u mvătsară.<br />

Hyim popur Latinjă<br />

Sh ca mults altsă<br />

Sh di Rrămănjă ară amintatsă<br />

Mults popură Balcanatsă.<br />

Nu ară putută Arbăneshyă<br />

Sum năsh s ni sdăpună<br />

Sh cătse shcuală nu avem<br />

Năpoy noy nu ni dădem.<br />

Fetsiră tsi ară faptă<br />

Ma ni blăstămats nu u s capă<br />

Arbăneshyă tsi ni ară faptă<br />

Dumătzălu logăriă u s li caftă.<br />

Rrămănjă auo tu Arbăniă<br />

U s lucratză s amintatsă<br />

Că tsăva nu ni ară dată<br />

Di Democratsisalia i altă.<br />

Tora dot nu ni arădets<br />

Vi cănăscum tsi vrets<br />

Votăli s vi dădem cănd s vretsă<br />

Ti doya anjă tsi irată vi turatsă<br />

Natsionalisht nu democratsă<br />

Vi spusut zdupunjats o lai măratsă.<br />

Di Theodhoraq Zico Trasha .Corciau<br />

1992.<br />

Yioryi Vrana<br />

Nichita Stănescu şi Armâńiľi<br />

Tu anlu 2004 işi tu miydani la Editura Muzeul Literaturii Române, cartea<br />

Nichita Stănescu Opera Magna Volumul I – 1953 – 1965. Tu-aestu protu tomu ditu<br />

ediţia integralâ, cronoloyicâ, ndreaptâ di Alexandru Condeescu, la capitolulu<br />

Cronoloyie (1933 – 1965) putemu si-adhyivâsimu la frândza LXV:<br />

“Poetul nu are biografie: biografia lui este<br />

de fapt propria lui operă, mai bună sau mai<br />

rea, mai măreaţă sau mai puţin măreaţă.”<br />

Nichita Stănescu<br />

“În linia paternă, Nichita Stănescu se trage dintr-o solidă familie de mici<br />

meşteşugari şi comercianţi români, la origine ţărani prahoveni veniţi pe la<br />

începutul veacului al XIX-lea în târgul tot mai înfloritor al Ploieştilor spre a-şi<br />

vinde ţesăturile. Prima aşezare a familiei Stănescu fu în suburbia Sf. Vineri spre<br />

intrarea în târg dinspre Scăieni, Valea Călugărească, Bucov, în drumul turmelor<br />

de a căror lână Matei Stănescu, străbunicul poetului, avea nevoie pentru ţeserea<br />

hainelor groase de aba, îndeletnicire cu care-şi câştiga traiul. Aici, în octombrie<br />

1862, văzu lumina zilei Hristea M. Stănescu, întâiul născut al lui Matei de 29<br />

de ani, şi a Mariei de ani 16. Băiatul nu urmă la şcoli înalte şi munci de mic, cot<br />

la cot cu tatăl său, dovedind îndemânare în negoţ, sporind averea familiei. Când<br />

împlini 27 de ani luă de nevastă o fată de 19 ani, din comuna Ceptura, de lângă<br />

Mizil, Elena Gheorghiu, fiica lui Costea Gheorghiu – Barcheri (la acea dată<br />

decedat) şi a Raliţei C. Gheorghiu, născută Pâcleanu, oameni cuprinşi cu pământ<br />

(podgorii) în Jugureni, , judeţul Buzău. Bunica poetului era fiica unui refugiat<br />

grec (aromân ) din Ianina. Avură 9 copii, dintre care Nicolae, cel mai mic va fi<br />

tatăl poetului. La data venirii pe lume a ultimului copil, 19 aprilie 1908, familia<br />

locuia tot în vechea casă de pe strada Oilor, nr.62, Hristea fiind trecut în acte<br />

“comersant”. Prin 1927-1928, bătrânul se va muta cu fiii mai mici, Gheorghiţă<br />

şi Nicolae, în noua casă ridicată la nr.2 pe str. General Cernat. Tatăl poetului,<br />

Nicolae, moşteni în multe privinţe firea şi înfăţişarea bătrânului Hristea. Fu<br />

bărbat frumos, ca şi părintele său, cu acelaşi cap masiv şi expresiv şi aceeaşi<br />

statură impozantă degajând vigoare şi robusteţe, trăsături tipice bărbaţilor din<br />

familia Stănescu pe care le vădi şi poetul, după cum tot ereditar, la maturitate,<br />

mersul acestora devenea greoi în urma unui soi de gută ce le îngroşa şi chinuia<br />

picioarele. Nicolae urmă cu bune rezultate “Şcoala superioară de comerţ” în<br />

Ploieşti, apoi doi ani la Academia comercială din Bucureşti, de unde se retrase<br />

pentru a-şi ajuta şi apoi înlocui tatăl în afacerile atelierului şi magazinului familiei.<br />

Tot în această perioadă tânărul abia ieşit din adolescenţă, zvelt şi îndrăgostit de<br />

cursele cu velocipedul, o întâlneşte pe Tatiana Cereaciuchin, viitoarea sa soţie,<br />

căreia îi va purta o profundă dragoste până la sfârşitul vieţii.. Tatiana se născuse<br />

la 16 februarie 1910, la Voronej, în Ucraina, într-o familie de condiţie nobilă din<br />

părţile Doneţului,, refugiată apoi în România. Tatăl ei Nikita Cereaciukin, iniţial<br />

ofiţer într-un Regiment de cazaci, era professor de matematică şi fizică la şcoala<br />

militară din Voronej (Corpul de Cadeţi), unde înaintase în ierarhie până la gradul<br />

de general-maior.În 1917 avea 45 de ani şi patru copii, dar, implicat în războiul<br />

civil ca membru în Cercul Militar (de la Odessa) al Marii Oştiri a Donului, nu<br />

pregetă să-şi îmbarce familia în 1920 pe un vas cu destinaţia Turcia, şi să ia viaţa<br />

de la început departe de furtuna ce se ivise la orizontul istoriei. După o perioadă<br />

petrecută la Constanţa, unde Tatiana a urmat Şcoala superioară de comerţ, atât<br />

soţia generalului (devenit contabil), Maria Iosifina Tiurmorezova cât şi fiica mai<br />

mare, Olga,suportând greu clima tomitană, se mutară cu toţii în Ploieşti. Acolo<br />

viitoarea mamă a poetului îl va întâlni pe Nicolae H. Stănescu, care, cucerit<br />

de farmecul duioasei rusoaice, o va cere de soţie. Tinerii se vor căsători la 10<br />

noiembrie 1931.”


8 9<br />

Di-tu textulu di-ndzeanâ iasi tu padi câ dada alu Nichita<br />

Stănescu, Tatiana Cereaciuchin, eara arusâ, lucru ţi easti<br />

di dipu cunuscutu. Acşi câ, Nichita maca avu papańi şi<br />

parapapańi Armâńi va s-li mutrimu fumeili Hristea Stănescu<br />

şi Costea Gheorghiu. Costea Gheorghiu suntu numi ţi urdinâ<br />

la Armâńiľi di-tu România. Gheorghiu acşi cumu dzâţea<br />

academicianlu Marius Sala aoa şi psânu chiro pi Televizie,<br />

easti unâ formâ grâţeascâ, ţi aspuni unâ isturie di la notu di<br />

Dunâ. Mulţâ Armâńi u au aestâ numâ şi nuntrulu ali Românie<br />

nai ma mulţâľi “Greţ” iara Armâńi. Greţ aflai ma multu tu<br />

pulitiili limăńi (porturi): Constanţa, Mangalia, Galaţi, Brăila,<br />

etc. Aţea ţi easti limpidu, easti câ maia alu Nichita eara hiľea<br />

a unlui Grecu (Armânu) ţi avea vinitâ di Yianina. Ama noi<br />

ştimu câţ Greţ di-alithea eara Yianina. Nâ dzâţi Wiliam<br />

Martin Leake: tu apârńita a etuslui XIX, Yianina eara unâ<br />

pulitie di dipu latinâ (vrea s-dzâcâ armâneascâ).<br />

La frândza 59 di-tu ediţia stereotipâ a avdzâtâľei cărţâ<br />

alu Ioan Caragiani, Studii Istorice Asupra Românilor<br />

Din Peninsula Balcanică[1] si-aflâ lista cu fumeili<br />

arhundicheşti di Yianina, acşi cumu u da istorianlu Grecu<br />

Aravantinos. Lista easti ti fumeili arhundicheşti ţi bânarâ<br />

Yianina anamisa di ańiľi 1431 -1814. Caragiani dupâ ţi<br />

u pârâstâseaşti aestâ listâ, dzâţi câ Yianina fu unâ pulitie<br />

aproapea di dipu armâneascâ.<br />

Tora s-dzâţemu ndoauâ lucri ş-ti fumeaľea Hristea<br />

Stănescu. Alithea easti câ si zburaşti ti huryeaţ Româńi<br />

prahoveńi, ţi agiumsirâ tihniţ şi emburi. Ama noi ştimu<br />

câ aoa tu Românie, maşi la Armâńi, i la Armâńiľi tuchiţ<br />

tu Româńi, ţi u chirurâ limba, u-afli numa Hrista, Hristu,<br />

Hristea, etc. Nichita Stănescu nâ alâsă clirunumie unu<br />

multu importantu documentu, unâ carti/ epistulie ţi<br />

u-nyrăpsi ti marli a nostru scriitoru şi criticu literaru Hristu<br />

Cândroveanu. Cândroveanu tu cartea-ľi di criticâ literarâ<br />

“Alfabet liric” nyrăpsi unu studiu ti poezia alu Nichita<br />

Stănescu. Nichita fu di dipu entipusitu şi-ľi pitricu alu lala<br />

Hrista aestâ epistulie ţi va u dau ma-nghiosu tu originalu<br />

ş-di-apoia tricutâ armâneaşti di io[2].<br />

“IUBITE ŞI DRAG<br />

Domnule Hristu Cândroveanu<br />

M-a emoţionat profund studiul<br />

pe care mi l-aţi acordat<br />

în excepţionala dumneavoastră carte<br />

“Alfabet liric”.<br />

Nu ştiu dacă merit atât de calda<br />

dumneavoastră apreciere,<br />

dar ea m-a făcut pentru câteva<br />

secunde eterne fericit.<br />

Vă mulţumesc din suflet!<br />

Ce-am scris mai bun, nici măcar<br />

n-am scris, ci, am visat că scriu.<br />

Aprecierile dumneavoastră<br />

m-au lăsat în vis!<br />

… ca omagiu,<br />

îngăduiţi-mi să-mi transcriu numele<br />

dupâ actul de naştere, -<br />

Hristea Nichita Stănescu”<br />

VRUTE ŞI DURUTE<br />

Domnule Hristu Cândroveanu<br />

Mi emoţionă ahândosu studiulu<br />

ţi ńi lu-aveţ ahârdzitâ<br />

tu cartea a voastrâ ti-anami<br />

“Alfabetu liricu”.<br />

Nu ştiu macâ u meritu ahântu calda<br />

a voastrâ tińiseari,<br />

ama ea mi-ari adratâ ti-ndoauâ<br />

sticuri eterni hârsitu.<br />

Vâ ifhâristisescu di-tu suflitu!<br />

Aţea ţi-nyrăpsii ma ghini, niţi macarimu<br />

nu-nyrăpsii, ama, nyisai câ-nyrăpsescu.<br />

Minduirli a voastri<br />

mi-alâsarâ tu yisu!<br />

… ca unâ tińie,<br />

alâsaţ-mi s-ńi-u-nyrăpsescu numa<br />

dupâ cartea di-amintari, -<br />

Hristea Nichita Stănescu<br />

Aestâ tińie ţi poetlu Nichita Stănescu ľi-u faţi a criticlui<br />

Hristu Cândroveanu nu easti maşi unâ aluzie ti uidhia a<br />

numiloru Hristea, Hristu. Tińia easti ti arădăţina armâneascâ<br />

ţi u-au doili: poetlu şi criticlu. Acşi ľi-aduchii io lucrili di la<br />

lala Hrista Cândroveanu.<br />

Cumu ţi s-hibâ, easti limpidu câ Nichita avu unâ maie ţi<br />

fu hiľea a unlui Armânu vinitu di Yianina, ma si-u mutrimu<br />

lumachea Costea Gheorghiu.<br />

Ma s-nâ turnămu la lumachea Hristea Stănescu ş-la<br />

isturia aiştei fumeľi, ţi va videmu Unâ cali ţi-nchiseaşti<br />

di la huryeaţ, cupii di oi, lânâ, ş-di-apoia s-duţi la tihniţ, la<br />

emburi ş-tu soni bitiseaşti tu poezie. Unâ ahtari cali, multi<br />

ori fu calea a Armâńiloru.<br />

Epistulia ahântu muşatâ alu Nichita, ahârzditâ ti criticlu<br />

Cândroveanu mutriţi-u cumu vreţ:<br />

ca unu document istoricu ti arădăţińiľi armâneşti alu<br />

Nichita Stănescu i ca agiocu poeticu.<br />

Nai ma muşatu, easti s-li-adhyivâsimu tu epistulia alu<br />

Nichita, isturia ş-poezia deadunu.<br />

_______________________________________________<br />

[1]<br />

Ioan Caragiani, Studii Istorice Asupra Românilor Din<br />

Peninsula Balcanică - ediţia stereotipâ publicatâ la Editura<br />

Litera Internaţional, Bucureşti 2000;<br />

[2]<br />

Epistulia easti tipusitâ di Hristu Cândroveanu tu cartea-ľi:<br />

Antologia Poeziei Contemporane În Grai Aromân, Editura<br />

Fundaţiei Culturale Aromâne “Dimândarea Părintească”,<br />

Bucureşti, 2004. Epistulia fu nyrăpsitâ tu anlu 1974.<br />

MIRI SCLAVISITI<br />

Fate te skllavËruara<br />

Tsi–i atsea tu noi sclavisita! Ç'eshte kjo tek ne e skllavëruar !<br />

Ca uscat shi asingurat insul<br />

Si ishull i vetmuar, i thare<br />

Tu suflitlu ancuibat<br />

Ne shpirtin-fole<br />

Ca sclavisita mistirghii<br />

Si mister i skllaveruar<br />

Tu leaganlu a virinlui! Ne djepin e deshperimit !<br />

Tsi-i atsea tu noi amutsata! Ç'eshte kjo heshtje tek ne !<br />

Chiruta pit vinili a noastiloru mapi<br />

Humbur neoper dejet e trupit tone<br />

Chindiseashti, cafta shi sapa pit suflitlu,<br />

Qendis, kerkon dhe germon ne shpirt,<br />

Pi vardzali s-tradzi, dishclidi aranj,amintirr dishteapta, neper thinja zvaritet, hap plage, kujtime zgjon,<br />

Desi-i nostu di vreari ica suntu amaraciuni!<br />

mbase eshte shenje dashurie apo meraku<br />

O,tini amaru,dzver singurvrutu ! O, ti helm, fyell i vetmuar !<br />

Nu andzaneadza tu vindicaturli a suflitlui! Mos gjakos sherimin e shpirtit <br />

Nu li surpa stiznjili a dauloru nvirinati amari<br />

Mos prish muret e dy deteve te deshperuar<br />

Stiznji suntu atseali, marmurusiti tu tatsearii, Muret jane ato, te nrira ne heshtje,<br />

Silivari di roburi,sapaturr tu suflitli – sinuri.<br />

dege te varura, gervishtje shpirtrash-si kufinj.<br />

Sclavusiti, amutsati nitihisirr! Sklalveruar, te heshtura pa fat !<br />

Maghipsiti, planguroasi treanburi, tu zghicuri tacuti, Te magjishme, qaramane dridhje, ne thirje te heshtura,<br />

U ghiunuescu golgota-a miriloru.<br />

E mirepres golgoten e fatit.<br />

2 2<br />

YILIYEA-A ETIRINITATILJEI Pasqyra e eternitetit<br />

Di ninti a yiliiljei – un dizgulit suflit! Para pasqyres-nje shpirt i zbrazr !<br />

Lu asculta canticlu a zghiclui tsi treanbura,<br />

E degjon kengen e thirjes qe dridhet<br />

Ca arubuita flora –sh-ciuciura cu nadiea,<br />

Me lulen e çelur-dhe murmurit me shprese,<br />

Di ninti a firidaljei - ea! Nga para dritares- ajo !<br />

Tu melodia-a unaljei vioara<br />

Ne melodine e nje violine<br />

Li asculta aranjli cum plangu,<br />

I degjon plaget si qajne,<br />

Tu ocljilji a ljei! Ne syte e saj !<br />

Aumbri shi guliteatsa,<br />

Hije dhe boshllek,<br />

Veaglji mistirghii – tac aranjli! Ruajne misteret-mbyllin plaget !<br />

Armasatoara i-anutimpurloru,<br />

Mbetja e stineve,<br />

Va s-arda ea tu singuratatiljei a noptsaloru,<br />

Ea, s-toarna catra tserlu<br />

Sa arubueasca tu puituirea-a nadiiljei,<br />

Dinasi dininti a cutiiljei a etirnitatiljei,<br />

s-u componeadza -arubuita lardzimi<br />

a niscriatlui sonet a vreariljei.<br />

Vanghea M.Steryu<br />

Do djege ajo ne vetmine e neteve,<br />

Ajo kthehet nga qielli<br />

Te çele ne mundesine e shpreses,<br />

U ndal perpara kutise se eternitetit,<br />

Ta bashkoje - te çeluren largesi<br />

Te te pashkruarit sonet te dashurise.<br />

Perktheu z. Andon Kristo


10 11<br />

Va pitrecu ma-nghios una poezie angrapsita<br />

di Marius Marian Sholea:<br />

Armane, fara tini yiu,<br />

crutsea va tsa hiba xeana<br />

Marius Marian Sholea (apridutseari M. Sima shi A. Piha)<br />

Armane, gione,<br />

tsi ti-ai minduita ca va tsa anyrapseasca pi crutsi<br />

isturia i chirearea a ljei haraua ti banari i drama dealihea<br />

agarshearea-ts, zdruminarea a hiintsaljei a tali analti,<br />

niduchearea di sini<br />

agiundzi ca anyrapseashti pi ea ca banashi eti arada<br />

sh-murishi dip aza, anda bitisita tsa easti aproapea<br />

i minduieshtsa ca easti duri ca banashi ma multu sh-di<br />

bana<br />

dit cantitsli a tali nu, bre gione,<br />

moartea-i moarti mashi candu yini dit tini.<br />

nu adara una armasatura a adyaticlui a tau<br />

cu bana armaneasca!<br />

sh-ma multu, cari minduieshtsa ca va tsa anyrapseasca aza<br />

pi crutsi<br />

gretslji, tsi ti adusira ta s-tsa vedz sandzali-ts dit cheptu,<br />

cadzandalui pi cheatrili a lor stearpi,<br />

candasearea dit soni ca tini hii greclu mortu shi vechilju<br />

di cari au ananghi ta s-poata s-curdiseasca tu horli a tali<br />

tu inima cat chiro va li portsa blastemlu sh-inatea<br />

sh-di candu aprochi tini ca psemata dit istoria a lor<br />

s-ahurheasca cu tini<br />

agarshishi ca ochilji a tai vidzura atsea dit soni lunjna<br />

anyilicindalui pi catsutlu a antartlui grec,<br />

tsi s-hiumasea tababii dit curii sh-dit episcopii<br />

agiundzi mashi ahat, s-tsa dzaca ca eshtsa livendu grec,<br />

ta s-acats s-plandza pi limba a lor<br />

cari, more, va tsa anyrapseasca pi crutsea-ts romanjlji,<br />

tsi tsa grira, casten, ta s-ti agarsheasca,<br />

iu ti chirushi totna nuntrul a lor acatsat di turbu<br />

arbineshlji nturchipsits, tsi s-pirifansescu,<br />

anda calca pi murmintsalj a strapapanjlor a tai<br />

sarghilji, varyarilji, cari, more, va tsa anyrapseasca pi<br />

crutsi<br />

i Machidunia, tsi va ti agarsheasca, tut cama multu,<br />

minduindalui ca, fara tini,<br />

va s-poata s-hiba mash una istorii slava<br />

cumandarilji a tai, ampartsats tu parei dushmani sh-cari,<br />

fara di tini, nu suntu ici tsiva<br />

tsi pot ljei s-tsa spuna tsi lunjni acatsara tu mutrita<br />

sh-tu palnj, ta s-ti mutreasca ntr-oclji shi s-ti acatsa<br />

di anumiri cati steali au apreasa,<br />

ta s-ti scoata dit scutidea atsea aratsea<br />

gione, s-nu mori, tsi cara aza va tsa adara crutsea-ts,<br />

ca tse nu-ari cari, more, s-anyrapseasca pi ea<br />

"Armanlu nu cheari!"<br />

Tatsearea al Dumnidza<br />

Marius Marian Sholea,<br />

apridutseari pi armaneashti Mirela Sima shi Mihai Sima<br />

Aesta tatseari, aproapea agarshita,<br />

mi featsi s-azburascu muhlida mareatsa<br />

tu zboara<br />

sh-dit eali sandzali s-aruca nafoara<br />

ca una apandisi a alumtilor di steali<br />

sh-di nuferi.<br />

tatsearea al Dumnidza nj-gri<br />

cata zboarali chiruti tu oaminj<br />

sh-plangul a meu s-dusi s-azgruma<br />

sumaraslu ali una cumata di-aumbra.<br />

mi dirin ca nu pot s-anyrapsescu,<br />

barim un stih pi armaneashti<br />

sh-mi trag nafoara dit isturii<br />

pi una singurami cama di ghios.<br />

ZBOARĂLI<br />

Snezana Shteriovska Nikolova<br />

Zboară,mash zboară minciunoasi<br />

Pi mealu di-arină. Zboară loati<br />

Di tătsearea,mărănghisiti<br />

Di ponlu,ponlu frămtu<br />

Di chirolu,bana shi-nvetsurli.<br />

Zboară zăbununusiti di lăcărnji<br />

Chiruti tu-anjuriymi tsi nu cher,<br />

Tu labirintlu-a verbilor făr di zinitorlu,<br />

Pimti tu latitudinili-a tricutlui,<br />

Tu sinurli-a protăljei videală.<br />

Zboară mintiti tu era,tu liva<br />

Tsi li leagă distantsăli, tu cinushea<br />

Cari tserlu,după-azvindzeari,u vearsă<br />

di-alantă parti-a ascumtăljei abetsedă,goală<br />

ca duchearea-a apsentsăljei.<br />

Slobozia - Apunti pisti kiro - “Steauã di Dor” - “Boatsea Armâneascã” !<br />

"Ti a mea Dadă tinjisită, Spectacolu shi Isnafea/<br />

Atelierlu di martsuri armaneshtsã "<br />

Vruts Armânj,<br />

Dupu 30 di anj di anda Slobozia fu timiljiusitã Pareia “Steauã di Dor” ia cã vini oara cã armãnjilji dit aestu<br />

cãsãbã sã s-hãrseascã cu naua Parei “Boatsea Armâneascã” instructor Manuela Peanci tu lucru deadun cu<br />

Fâlcarea Ialomitsa, prezidentu Gabi Musheat cari tu kirolu dit soni ndreapsirã ma multi andamusi ti tsânearea<br />

tu banâ shi scutearea tu videalã limba shi cultura armâneascâ cu cantitsli, giocurli shi adetsli armâneshtsâ.<br />

Dupu musheata aradã ti Gimbushea cu “Pap Cãrciun…”, 15 di andreu 2012 Fâlcarea di Slobozia nâ adusi diznǎu<br />

harauua tu inimâ sh suflitu, dumânicâ 2 di Martsu 2013 cu unâ altâ musheatâ aradâ: "Ti a mea Dadă tinjisită, Spectacolu<br />

shi Isnafea/ Atelierlu di martsuri armaneshtsã "<br />

Fara Armâneascâ dit România, Fâlcarea Ialomitsa shi Pareia “Boatsea Armâneascã” tu parteneriat cu Consiliul<br />

Judetsean Ialomitsa shi Muzeulu Judetsean ndreapsi, dumânicâ 3 di Martsu 2013 oara 10.00 tu câsâbãlu Slobozia, la<br />

salonea a Muzeului Judetsean Ialomitsa spectacolu cu numa "Ti a mea Dadă tinjisită, Spectacolu shi Isnafea/ Atelierlu di<br />

martsuri armaneshtsã " coordonator Manuela Peanci.<br />

Evenimentul avu tru scupo dishcljidearea a sinferlui la tinirlji armânj ti promovarea a limbâljei shi a adetslor armâneshti.<br />

Tu dishcljideari tsânurâ cuvendâ Florin Vlad, directorlu a Muzeului Judetsean Ialomitsa, Ilie Cioacã directorlu ti<br />

problemi di Culturã di la Consiliul Judetsean shi Gabriel Musat, prezidentul a Fâlcariljei Ialomitsa.<br />

Manuela Peanci câlisi pareia “Boatsea Pindului” di Bucureshti ta s-dishcljidâ andamusea cu imnului natsional<br />

armânescu “Dimândarea Pârinteascâ” sh deapoa cu musheatlu canticu “Primuveara”.<br />

Aleapsirâ musheati poezii, Papacu Ianis Alexandru, puizia "Primuveara" shi Manuela Peanci cu puizia “Nani, nani”<br />

di Nushi Tulliu.<br />

Programa s-dusi nâinti cu cântitsi, puizii sh giocuri armâneshtsâ aleapti di Pareia “Boatsea Armâneascâ” pi aestã aradâ:<br />

Cricu Anda, Vasile Elena, Vasile Maria, Naca Alexandra, Caracostea Cristina, Stancu Adrian, Malamã Felix Andrei, Cricu<br />

Alina, Gudu Alexandra Florina, Gudu Raluca, Gudu Mihaela, Naca Maria, Stefanescu Andrei Nicolae, Manciu Costa,<br />

Forsea Eliza Mihaela, Forsea Alexandru George, Stefanescu Alex, Hertu Maria, Musat Petru, Gheorghe Costin, Theya<br />

Alexandru Peanci acompaniats la harmonicǎ di Nelu Peanci.<br />

Manuela Peanci aleapsi cu musheat niho poezia “Iambula” pi stihurli a poetlui Dina Cuvata dit Ripublica <strong>Makedonia</strong><br />

sh deapoa pareia “Boatsea Armâneascâ” aleapsi canticlu “Dada” cu stihurli sh niholu ndreapti di poetlu Mihali Prefti di<br />

Canada.<br />

Proyrama artisticã s-bitisi cu alti dauã cântitsi aleapti di Theyea Peanci shi pareia “Boatsea Pindului” di Bucureshti<br />

ncap cu instructorlu Vasili Topa.<br />

Tu soni, Manuela Peanci featsi unâ musheatâ zuyrâpseari a adetiljei ti adararea shi bâgarea a martsului la armânj cum<br />

sh ti semnul/ semnificatsia tsi lu ari martsul trã cilimeanj, feati shi ficiori, ti oaminjili mãri, ti casǎ, sh ti prǎvdzǎ.<br />

Ma largu dãruta sh inimarca dascalitsã Manuela Peanci cãlisi oaspitslji tu salonea atelier iu pareia “Boatsea Armâneascã”<br />

deadun cu dadili a lor adrarâ martsurli armâneshtsa cu unâ ahoryea mâsturlâchi shi mushuteatsã.<br />

Evenimentul fu mediatizat di RRI – Sectsia Armâneascã, Costa shi Gicu Farmazon ti Tv <strong>Radio</strong>makedonia shi massmedia<br />

locala: N<strong>TV</strong> ; Antena 1 <strong>TV</strong> shi <strong>Radio</strong> Campus.<br />

05.03.2013<br />

Cu tinjie sh haristuseri, Tashcu Lala<br />

RRI – Sectsia Armâneascã<br />

Santa Al Djika<br />

Di la Irina Lucia Mihalca<br />

Puizii di noapti<br />

Cum lu-ashhitiptam vintul<br />

mi lo somnul pi mardzina di arãŭ,<br />

Pi apã tu vali shhideaŭ frãndzã limunii<br />

tsi lu-arãspãndeaŭ di-anvãrliga<br />

cãnticlu a vreariei<br />

- lunjina ãnglitsã tu truplu a meu-<br />

Tsi vdzi cãtã n-tserŭ<br />

nu eara ghislu, nu eara luna.<br />

Unu njicŭ tora aflatŭ easti suflitlu pri loc,<br />

Atselu tsi poati ta-s aflã<br />

toarili a unui altu chiro va-shi caftã<br />

shi suflitlu preacli, atselu tsinji<br />

ashiteaptâ duchirli!<br />

Imnãmu pi toarili a lor<br />

shi tsãnemu amintirea la tuti tsi<br />

tricumu...<br />

Cum lu-ashitiptamu vintulu<br />

noaptea aesta va sã shtiibã s-tacã,<br />

Unã noapti anfãrmãcatã cari<br />

nã leagã di eta aesta, di eta la alti ets,<br />

Cu ureaclea alichitã di locu<br />

ascultsã tsi doruri nã-armasirã ni<br />

cãntati di vintu,<br />

Ditu alti ets tãtsearea tu noi va-s treacã<br />

seamni chiruti pritu chiro....<br />

Pi unda a suflitilor preacli<br />

Aumbrili suntu anghili, cãndu cherŭ,<br />

suflitli sh-caftã alti bani!<br />

Multu amãnatu va-s videmu mãni<br />

Cãndu va nã dishitiptãm anaparti di lunã!<br />

Iu s-aflã casa a inimãiei a noastrã,<br />

Iu mutreshtsã tini, gione<br />

Tu amarea veardi shi nghilicioasã ditu<br />

oclii a tai<br />

Va-s anoatã mirãchli a meali<br />

shi diunãoarã cu eali cupia de ghisi<br />

sh-mini ahãnda va mi arucŭ tu tãtseari<br />

aclo iu puilu cu archili di malmã<br />

cu jali va-shi cãntã<br />

vrerea tu atselŭ ditu soni cãnticŭ...


12 13<br />

____________________<br />

Andon Kristo<br />

Mua më falni nuk e mbajta amanetin<br />

(Dedikuar Roland Trebickës +)<br />

Kur pashë lajmin<br />

Qava, vetiu më dolën lot<br />

Se më doli para Jovani<br />

Me të qeshurën sharmë-plot....<br />

____________________<br />

___________<br />

Kiatra<br />

By Dini Trandu<br />

Est ‘na kiatra di pit cali<br />

Tuts mi calca in cicioari<br />

Mini aur, aur ca mi doari<br />

Ma var nu mi-avdi s’ananghi nu ari<br />

Nu caft apa nitsi macari<br />

Nitsi aumbra nitsi soari<br />

Nu caft njila ni alavdari<br />

Ni zboara dults ni diznjirdari<br />

® Est ‘na kiatra di pit cali<br />

Tuts mi calca in cicioari<br />

®<br />

Caft un suflit s’mi ia dit cali<br />

S’mi ia s’mi aruca tu una apa mari<br />

Ma ti una kiatra var suflit nu ari<br />

Ti atsa est kiatra, ti atsa stau in cali<br />

Bana meau nu ari capseari<br />

Ma tuta bana stau in cali<br />

S-aveam suflit s’banam mash ‘naoara<br />

Bana di kiatra s’nu aveam vloara<br />

®®<br />

Est ‘na kiatra di pit cali<br />

Catse mi calca tuts in cicioari<br />

Est ‘na kiatra di pit cali<br />

Tuts mi calca in cicioari<br />

___________<br />

Pirmithi dealithia sh legendi<br />

urbani cu armânji varcolats<br />

(ti ficiuritsii ditu ieta doauâsprâyinghits)<br />

Tu kirolu cându armanjii deadirâ cap ditu veaclia ietã misuratã di mayashi<br />

shi duchirã câ, mea, nu-s dipisi bana lor, nica nu chirurã di pisti locu,<br />

ni iei, ni altsã cari îi vreau ca sarea ntr’ oclji, tu tut Balcanlu featsi una<br />

iarna moali fârâ vârnâ tufani cama mari. Tu inshita ditu iarnâ, Tsal Halciu s’ shutsa<br />

tu crivati pi alantâ parti pânâ dupu prândzu, anghisândalui caiurli ditu Makidunia<br />

atsea veaclea, pri iu avea alâgatâ mârata cu mari miraki ti armânami, di vârâ dzatsi<br />

anji sh cama. Pap Santa, cama livendu, s- andridzea s-u leagâ ayinjia. Cat avea<br />

ascoasâ tu padi diznãu cartea di adutseri-aminti anyrâpsita din nâs antsãrtsu, tora<br />

tu editsia pi mucâneashti. Lali Beca avea vindutâ oili ditu toamnâ sh fârâ altsâ<br />

gaileadz inshea priimnari înghiosu, cu alantsâ sots aushi armanji ditu mâhâlãlu<br />

Obor. Lali Teyu sârbeanlu sh pizuia cu multâ giuneatsâ di lângoari sh marli cushiri<br />

Tefa di Custantsa s-uidisea s- tragâ mânâ di hlambura di la sutsatâ. Tinirljii armânji<br />

andridzeau spectacoli cata cum îi tâia caplu, fârâ sâ-i measticâ tu lucru pi aushi,<br />

influentsats di minduiarea vitalismului al Ortega. Polemishtsâi di pi netu shpitritseau<br />

ancâlâciunji ca di daima, cu tsiva antsâpâturi, fârâ multu câvgã, mash<br />

cu nihiama pezâ unlu ti alantu. Pana sh yumarljii pâltits ti câvga sh diversiunji sh<br />

mutreau arâhatea a lor sh nu mata aspâreau nixoltili sh pi ageamits cu pirmithi cu<br />

spiunji hiptsâ iutsido. Armânjii bânau ca di daima tu sinlu al Dumnidzã sh limba<br />

armaneascâ nu lâ eara xichi, di cara lu aveau tuts zborlu armânescu in gepi.<br />

Tu ahtari musheat kiro, cându tutâ armânamea eara isihâ, insi tu padi<br />

tu diaspora di la Sutsata di Bukureshti un vombiru mucanu, cu tsiva arazga<br />

armaneasca, nihiama dat tu himâ, di nu lu acâtsa ici loclu. Maruslu, aclo sâ-i hibâ<br />

numa, avea prosup di preftu, cu barba shcurtâ, andreaptâ uidisit sh sufrântseali<br />

mãri di armatol, ca vârnâ paranipotu di eteristu inshitu ditu chirolu alu Iuryachi<br />

di Eleambo. Prota cându-l mutreai, îi videai oclii njirlji ahândoshi tsi nu shideau<br />

ici arâhati. Om cu carti, tricut pritu theoloyii sh mãnãstiru, alâcsitu pilatu daima,<br />

îi tut antsâpa cu zborlu pi armânji: ma câ nu suntu emancipats, ma câ nu suntu<br />

axi s-ascoatâ cartsâ, ma câ nu au bâsearica tu limba lor di dadâ. “- Tsi shidets ahât<br />

pi durnjiari, nu videts câ v-angrupat di yii ”, lâ dimânda Maruslu pritu puizii.<br />

“- Dipisits more cu petrecerile tembele, tsi ahâta gioc câlivean, digiaba vâ mai<br />

tsânets di mânji di cara vâ agudits dapoaia, nu videts ca lu-agârshirã prosuplu sh atsei<br />

di la Câlivi Dipisits luptele fratricide, mai avets nica yinghits anji ti bana, dapoaia<br />

va-s kirets biologic, un câti un, pana nu va s-armana cicior di voi pisti locu”.<br />

Ti fuvirsea ti niagârshiari, di ti cutrimburai tut ditu hicati. Para-crishtin<br />

s’apirâ!<br />

- Cu cari ti ampuliseshtsâ tini gione lu antriba vârâ nixur pi armâneashti.<br />

- Cu voi, apândâsea dândalui caplu pi pâltãri cu pirifanji Maruslu.<br />

S-aspuni nica di Maruslu câ eara tricut pritu polim cu arushii, câ taha tsânea<br />

ascumtu un câtsut mari cu 44 di toari di câtsut pi oslu di mânar sh alti câti zboarâ<br />

s-au avdzâtâ, ma ti niaspuneari. S-apar’ Kiryu! Ishisi Teta Marea, Dum’liartu, lu<br />

avea ursitâ academic ti “nelinishtit si nelinishtitor”.<br />

Sh dealithia ashi fu ta s-hibâ, di cara nâs avea minduitã unâ taxirati ahoria<br />

ti armânji: iei cu polimlu, el cu polemica, maca iel nu easti nixur, neinitiat in<br />

intelesuri ca iei…<br />

Legenda mayashi, polimlu cu amabasadorlu sh cheardirea armânamiljiei<br />

suntu tut ahânti legendi urbani di cari va sh-arada ficiuritsii a paranipotslor al Pap<br />

Santa sh dupu multu kiro, ca di niscânti lucri fabuloase, fictivi sh exagerate, ashi<br />

cumu na arisescu a noauâ, armanjilor… Ama ari pisti loc oaminji di alti milets<br />

cari nâ iau dealithia niscântili pirmithi sh moabets apreasi fârâ di cari noi armânjii<br />

nu putem s-bânãmu.<br />

- Bo, bo, Halcio! s-lahtarsi ditu somnu duruta soata Tsal Halciu: bash ânj mianghisam<br />

câ dipuneam tuts tâsh Campulungu, cu musheata parei di la sutsatâ.<br />

Puiu Bajdechi<br />

Vrearea Armâneascâ<br />

Azâ voi s’hiu apâ aratsi dit fântânâ<br />

S’mi-adunu di prit oahti sh’di prit munts<br />

Voi s’mi dau tu cupi di malmâ<br />

Armânjlor tsi au seati di vreari armâneascâ.<br />

S’mi dau sh’atsâlor tsi tu xeani s’uscarâ<br />

Dit ahundamea etiljei s’lj-analts, diznou s’virdzascâ<br />

Azâ voi s’hiu pâni caldâ, hoara tutâ s’mi anjurdzeascâ<br />

Sh’armânj cu foami di vreari, di mini si’s hâreascâ.<br />

Voi s’hiu cashu tu pita armâneascâ<br />

Santa Al Gjika<br />

Codhur di codhur sh’la xenj s’mi ‘partsâ<br />

Câ mini escu sh’ninga va s’hiu, xenjli s-adukeascâ!<br />

Azâ voi s’mi disic s’mi dau la tuts câti niheamâ<br />

Tu cathi sh’unu dit voi s’bânedz shi s‘mor sh’nâpoi s’ânyiez,<br />

Sh’deadun cu voi, s’u trecu aistâ banâ<br />

Sh’tsi voi s’hiu mini azâ…<br />

Apâ aratsi, pâni caldâ sh’cash tu pita armâneascâ<br />

Vi li dau tuti avau…<br />

Sh’dit vrearea mea ti voi, tu voi vreari s’acreascâ<br />

Ti armânj sh’ti fara Armâneascâ !<br />

Dini Trandu. 2011, USA<br />

Dzua di-aseara, tu 07 di apriiru a. 1985,<br />

muri marli Armãnǔ Constantin Papanace!<br />

Canã un ngrãpsi tsiva ti uãn di naima mãrli personaltãts dit política armãneascã !<br />

Hãrzeashti ma multu , s-fãr-di-altu ca va sã spunem nica mult ti elǔ, ma azã voiǔ s-vã cãnoscu cu dimãndãrli cari<br />

nã li alãsã anauã, a Armãnlor di azã !<br />

Mutrits aoa :<br />

1. Tu itsi do di situtatsii s-ti aflji, orienteadzã pit prizma ata armãneascã shi canã oarã s-nu-u cherǐ pozitsia ata<br />

2. Cãnoashti li ghini tricutlu shi locurli tsi ti featsirã shi cari dipriunã ti nãpãiescu cu sãndzul shi duhlu alor<br />

3. Nu-agãrshea ca totna shtsã la tini acasã, iu tsi s-ti-aflji tu Penisula Balcanicã, cae a eara leagãnlu anoastu di pãpãnj<br />

sh-parapãpãnj.<br />

4. Misia ata istoricã easti s-u realized yishtearea spiritualã-a parapãpãnjlor atãlj Traco-Ilirlji<br />

5. Dipriunã s-mindueshtsã pi Valahia Mari, cari lipseashti sã-nhgeadzã, ta-s pots s-u tsãnj nicãrtitã yishtearea cari tsãarmasi<br />

di pãritsãlj shi s-pots s-u dai a tutulor, atsilor di sãndzul atãǔ .<br />

6. S-eshtsã pirifanǔ cu sãndza ata chischinã, nobilã shi djimertã cari curã tu vinili atali, shi s-tsã-u tsãnj ni-alãxitã atsea<br />

hari di la Dumizã<br />

7. Veglji-tsu modestiljea shi sãrtsãljea cari tsã li deadirã parapãpãnjlji, ca eali va ti adarã domnu pi singurlu-ts tini shi va<br />

tsã-ǔ discljidã calea di devalopari shi anãltsari.<br />

8. Ufilisea-li hãrli tsi tsã li deadi Dumidzã, nitsi unã di eali s-nu scads<br />

9. Tinjisea-i aushlji shi ascultã li urnimiili alor mintimeni, mamultu di ahtili shi pasiili atali sh cãtǔ s-tsã si parã di buni.<br />

10. Controleadzã li impulsili revolutsionari cu buna vreari ata shi adarã di eali unã puteari amintãtoarã.<br />

11. Dã hari parti di libertatea ata individualã ti marea libertati colectivã-a popului atãǔ.<br />

12. S-tsã-ǔ tsãnj ligãtura cu soiea-ts, iu tsi s-hits shi s-vã adjutats un cu-alantu.<br />

13. S-eshtsã prezentu shi activ cãtã tut shi cu tutã puteari shi cu tuti instrumenti apurã li shi promoveadzã li idealurli a<br />

natsiuniljei ata<br />

14. S-eshtsã totna corectu cu tuts omijlji: djoni cu djonjlji, diplomatǔ cu diplomatslji, atselj arãpoi cari lucreadzã shi<br />

insinueadzã contra di tini shi populu atãǔ fã-lj singurlji s-cadã tu groapa ccari vã-u sapã atseia shi-a popului atãǔ<br />

15. Andrupa ti mash pi putearea ata cari tini pots s-tsã-u adarǐ<br />

16. Lãrdzea simpatii, tinji, prestigiǔ, bunã vreari shi totna s-eshtsã ti hãiri cu calitãtsli cari li-ai.<br />

17. S-lã-ai tinjii atsilor cari featsirã tsiva bunǔ ti populu atãǔ sh nu-lj agãrshea atselj cari lj-aǔ faptã tsiva nibunã, a tutulor<br />

s-lã tornji , cari cum hãrzeashti, s-nu-armãnj bordji.<br />

18. Easti ghini s-eshtsã ligatǔ di idealu, ma cama practic easti ligatura s-u tsãnj pit intereslu ca nu tuts potǔ s-li alinã<br />

anifurli<br />

19. Cafta-ǔ shi ascultã-ǔ boatsea-a sãndzului di cari tsi s-hibã parti din lumi s-hginã, fu ca easti cu vrondu mari fu ca easti<br />

“zgrumatã” di nibuniljea-a dushmanjlor, ica di chirolu nibunǔ.<br />

20. Nu fã icunumii cu victimea cari pots s-u dai ti idealu atãǔ, cãndu nu fãtseai iconomii ti idealurli xeani, fã ti nã oarã<br />

huzmichear-a popului atãǔ<br />

21. Tu itsi do di statǔ s-ti aflji, cafta-lj “fratslji” atãi, atselj cari suntu di sãndzul atãǔ shi spiritual leagã ti cu elj cu vreari<br />

frãtseascã<br />

22. Ascãparea shi aminta ata shi-a popului atãǔ, mutrea li prota-chi-prota tu solidaritatea armãneascã.<br />

23. Adjutã ca s-scapirã numili atsilor cari harzirã cu faptili alor ti populu atãǔ , ca ascãpirarea a lor va- lǔ facã nobilǔ<br />

populu acuri-lj pricadz, sh atsea va-s hibã bunã sh ti tini<br />

24. Pi caplu atãǔ s-u ducheshtsã njila al Dumidzã, sh tu trup sustsãnirea shi putearea –a pãpãnjlor shi-a parapãnjlor<br />

nimuritoǐ cari ti ducǔ pit cãljurli-a pistiljei, a pistipseariljei shi-a amintãljei , cãtrã cipitli-a idealurilor analti


14 15<br />

Vazhdon pjesa e dytë.<br />

Bie një Perandori,<br />

ngrihet një.<br />

Viti1860, në Bukureshtin e Vllahisë, pesë intelektualë<br />

rumunë me në krye Ioan Kuza, themellojnë Komitetin<br />

Maqedono-Rumun dhe u drejtohen me thirrje të gjithë<br />

arumunëve[vllehëve] të Epirit, Thesalisë, Maqedonisë dhe Shqipërisë<br />

për rizgjim kombëtar dhe për t’i kërkuar Perandorisë Osmane të<br />

drejtën që fëmijët e tyre të mësojnë nëpër shkolla gjuhën e NËNËS,<br />

që nëpër kisha shërbesa fetare të bëhet në gjuhën rumune. Si rezultat<br />

i përpjekjeve të këtij Komiteti, në vitin 1864, në fshatin Tërnovo, afër<br />

qytetit të Manastitit[Bitolas], mësuesi Atanas hapi të parën shkollë<br />

fillore në gjuhën rumune. Kjo nismë pati një ndikim shumë të madh për<br />

të gjithë aumunët e Gadishullit Ballkanik dhe shumë shpejt shkëndia<br />

e saj u këthye në flakë dhe në të gjitha vendet, ku vllehët ishin në<br />

shumicë, u hapën këto shkolla dhe kisha.<br />

Në vitin 1880, ky Komitet u shndrua në shoqatën kulturore<br />

Maqedono-rumune dhe si rezultat i angazhimit të antarëve të kësaj<br />

shoqate u hap në Manastir, në vitin 1881 një shkollë e nivelit të mesëm,<br />

e cila do t’i pajiste nxënësit aromunë me njohuri më të gjëra dhe më të<br />

thella si në lëndët e shkencave humanitare, ashtu dhe në ato të shkencave<br />

ekzakte, të domosdoshme për t’u ballafaquar me nevojat e shoqërisë ku<br />

ata jetonin. Shumë shpejt ky sukses i arsimimit të studentëve aromunë u<br />

përhap dhe në qytetë të tjera të Perandorisë Osmane dhe në vitin 1887,<br />

në fillim në Janinë, u hap Liceu-Gjimnazi rumun, më pas, në vitin 1889<br />

hapet dhe në Selanik Liceu dhe Shkolla Tregëtare, në Grebena, kurse<br />

në vitin 1901 në qytetin e Beratit hapet po Liceu rumun dhe në vitin<br />

19<strong>25</strong>, në qytetin e Korçës hapet dhe këtu Liceu rumun etj.<br />

Të gjitha këto suksese si të arsimimit ashtu dhe të edukimit fetar<br />

të aromunëve, Ne i gëzonim DE FAKTO nga Perandoria Osmane,<br />

por më 9/23 Maj të vitir 1905, Sulltan Hamiti i dytë, ndaj të cilit, çdo<br />

arumun kur viziton Stambolin duhet të vendosë një lule në varrin e tij,<br />

firmosi IRADENË{DEKRETIN},e cila i shpallte Aromunët-Vllehët e<br />

Gadishullit Ballkanik si një popullsi më vete, që nuk identifkohen as<br />

me shqiptarët apo grekët, as me bullgarët apo serbët po si një popullsi<br />

që ka gjuhën e saj, gjuhë me origjinë latine.<br />

Viti 1914. Fillon Lufta e parë Botërore, luftë e panevojshme që<br />

shkaktoi shumë humbje njerzore, rrënim të ekonomisë dhe shkatërrim të<br />

kulturës europiane. Në vitni 1916, ushtria bullgare pushton Maqedoninë<br />

me dy qytet e saj kryesore, Manastirin dhe Selanikun dhe ajo i mbylli<br />

të gjitha shkollat dhe kishat rumune. Shumë profesorë mbetën pa punë<br />

dhe u shpërndanë nëpër qytete të tjera. Edhe fundi i Luftës së dytë<br />

Botërre ishte akoma më i rëndë për të gjithë arumunët e Gadishullit<br />

Ballkanik. Në vitin 1944 u mbyllën e Gjimnazet dhe Shkolla Tregëtare<br />

e Selanikut dhe e Janinës.<br />

Po cila është historia dhe kontributi patriotik i arumunëve të<br />

Shqipërisë që nga viti 1860 dhe deri më sot<br />

Në Shqipëri banojnë tre grupe arumunësh: 1. Fërshërotët; që<br />

përfshinin zonën e Frashërit dhe të Pleasës, të Shipckës dhe Grabovës,<br />

duke futur këtu dhe Vllehët shtegëtarë, 2. Voskopojarët, të cilët<br />

themeluan Mekën e Gadishullit Ballkanik dhe 3. Myzeqarët, të cilët<br />

banojnë në fushat e Myzeqesë së vogël dhe të madhe, po siç shprehet<br />

hulumtuesi dhe studjuesi korçar Ilo Mitkë Qafzezi të tri grupet janë<br />

miell të një thesi-FERSHËROTË.<br />

Harallamb Ballamaçi, i biri i piktorit Anastas, në vitin 1879<br />

dërgohet nga i ati në Rumani për të mësuar gjuhën letrare rumune<br />

dhe për t’u profilizuar në fushën e arsimit<br />

dhe të fesë. Pas një kursi nëntë mujor në<br />

manastirin “ KURTEA DE ARGES [ i njohur<br />

në Ballkan nga Legjenda e Mjeshtrit Manole],<br />

në shtator të; vitit 1880, Apostol Margariti,<br />

kryeinspektori i të gjitha shkollave rumune<br />

në Gadishulin Ballkanik, e cakton si mësues e<br />

prift në qytetin e Prilepit, Maqedoni.<br />

Në verën e vitit 1881, Papallambru<br />

Ballamaçi, kthehet në Korçë, por tashmë si<br />

intelektual më i pjekur, si atdhetar i mbrujtur<br />

me idealet kombatare arumune, si pjestar<br />

aktiv i lëvizjes ballkanike për rizgjimin e<br />

:ndërgjegjes kombëtare. Në shtator të këtij<br />

viti, ai shkon në fshatin Pleasa Lart, që në<br />

atë kohë kishte 400 shtëpi dhe banohei<br />

tërësisht nga arumunët fërshërotë dhe të<br />

mbledhur në kishë. Ai u drejtohet baballarëve<br />

dhe vëllezërve të tij të një gjaku me fjalët e<br />

mëposhtme:”Të mos ju vijë zor se do heqim<br />

nga shkolla dhe kisha gjuhën greke dhe në<br />

vend të saj do vemë gjuhën rumune, sepse çdo<br />

njeri duhet të mësojë dhe të falet në gjuhën e<br />

NËNËS, në gjuhën amtare”.<br />

Në qytet, në Korçë, në Lagjen e Barçit, në<br />

këmbë të dy kodrave të profetit Ilia dhe të Shën<br />

Thanasit banonte një grup i madh arumunësh,<br />

të cilët duke jetuar në miqësi, harmoni dhe<br />

paqe me korçarët ortodoksë dhe muslimanë,<br />

dëshëronin që fëmijët e tyre të mos humbisnin<br />

gjuhën e nënës, prandaj i kërkuan Papallambru<br />

Ballamaçit të hapte dhe për ta shkollën fillore<br />

rumune. Kështu në vitin 1883, Ai, në shtëpinë<br />

e tij, në katin e dytë, hapi shkollën, ku krahas<br />

nxënësve arumunë u regjistruan dhe një<br />

grup nxënësish korçarë, prindërit e të cilëve<br />

ose të afërmit e tyre jetonin dhe punonin në<br />

Rumani. Në ditën e hapjes së shkollës mësuesi<br />

Papallambru Ballamaçi u drejtohet të gjithë<br />

pjesmarrësve me fjalët e mëposhtme:”Për ne<br />

Arumunët, që banojme në Turqinë Ballkanike<br />

nuk ekziston një masë kompakte që të<br />

aspirojmë për një ideal politiko-teritorial, por<br />

neve nuk na mbetet gjë tjetër veçse të rruajmë<br />

gjuhën tonë amtare dhe individualitetin tonë<br />

etnik, ndërsa per shqiptarët, të cilët kanë<br />

historinë e tyre të vetën si dhe kufitë e tyre<br />

gjeografikë të rregullt, është mëkat i madh të<br />

mos u ringjallet sentimenti kombëtar i këtij<br />

populli.” Me një kurajo civile, që ai kishte<br />

për gjëra të drejta[duke autosugjestionuar<br />

vehten], vendosi, i pari në Shqipëri, gjuhën<br />

shqipe në shkollë duke jua shënuar nxënësve<br />

në rradhonj alfabetin shqip, deri sa më vone<br />

solli libra shqipe të shtypura në Rumani nga<br />

Naim Frashëri dhe Jani Vreto.<br />

Papallambru Ballamaçi është i pari<br />

personalitet në Shqipëri, i cili hapi shkolla<br />

dhe predikoi në kisha në një gjuhë, që binte<br />

ndesh me politikën e qeverive turke dhe greke<br />

në Shipëri.<br />

Për patriotin e madh shqiptaroarumun<br />

PLLB, lufta dhe përpjekjet<br />

për ruajtjen dhe zhvillimin e gjuhës<br />

amtare dhe të identitetit kulturor ishin<br />

të pandara nga lufta dhe përpjekjet<br />

për shkrimin dhe mësimin e gjuhës<br />

shqipe, për rringjalljen e sentimentit<br />

kombëtar shqiptar. Kështu në Mars<br />

të vitit1887 në vatrën e shtëpisë të<br />

PLLB u mblodhën patriotët më të mirë<br />

korçarë si Alo bej Dishnica, Jovan<br />

Cicko Kosturi, Orhan Pojani, Pandeli<br />

Sotiri, drejtor i ardhshëm i shkollës së<br />

parë shqipe dhe i dërguari nga shoqëria<br />

“Drita” e Bukureshtit Eftim Marko,<br />

kryetari i kësaj shoqate, i cili kishte<br />

arrdhur në Korçë me paratë e milionerit<br />

Anastas Lakçe Avramidhi për të hapur<br />

shkollën e parë shqipe në Shqipëri.<br />

Tetë Mars i viti 1887. Ditë e shënuar<br />

për popullin shqiptar. Për të parën herë<br />

në historinë e popullit tonë fëmijët<br />

shqiptarë do mësonin të shkruanin dhe<br />

lexoninnë gjuhën e prindërve të vet<br />

në gjuhën shqipe. Prindërit të gëzuar<br />

mbanin për dore fëmijët e tyre, por më<br />

të gëzuar ishin nxënësit, fytyrat e të<br />

cilëve shkëlqenin kur hynë në klasë.<br />

Por shumë shpejt propoganda e keqe i<br />

trembi disa prindër dhe ata i tërhoqën<br />

fëmijët nga shkolla. Atëhere PLLB,<br />

që shkolla shqipe e sapo çelur, të mos<br />

mbyllej, morri <strong>25</strong> nga 50 nxënësit e tij<br />

dhe i shpuri në shkollën shqipe, për<br />

aq kohë sa u doli frika prindërve dhe<br />

vetëm atëhere i tërhoqi ata. Kësisoj<br />

poeti dhe patrioti i madh shqiptar,<br />

Naim Frashëri i kushtoi një poezi<br />

kësaj luleje:<br />

Lumja ti moj Korça lule<br />

Që i le pas shoqet e tua<br />

Si trimi në ballë u sule<br />

Ta paçim për jetë hua.<br />

Nga viti 1893 Papallambru<br />

Ballamaçin e gjejmë duke jetuar dhe<br />

punuar sa në Bukuresht aq edhe në<br />

Stamboll. Nga konsullata rumune,<br />

në Stamboll, ai shkonte dhe trokiste<br />

në derën e Naim beut dhe kur hynte<br />

brenda nga rasa e priftit{pelerina}<br />

binin në dysheme abetaret dhe librat e<br />

Naimit dhe të Çajupit, të Jani Vretos<br />

dhe të Vaso Pashës etj, libra të shtypura<br />

në një nga dhomat që patrioti i madh<br />

Vasil Tërpo, kollona e shoqërisë [<br />

Drita” në Bukuresht e kishte dhuruar<br />

për të vendosur shtypshkronjën<br />

GUTEMBERG<br />

Në vitin 1896 arumunët e<br />

Korçës themelojnë shoqatën”<br />

DESHTEPTARJA”{ ZGJIMI},<br />

Presidentët të saj zgjodhën PLLB, i<br />

cili menjëherë filloi të mblidhte para<br />

që të siguronte një truall për kishë,<br />

por ndërhyri Mitropolia, e cila i pagoj<br />

dyfishin pronarit të truallit. Atëhere<br />

PLLB në vitin 1905 niset për në<br />

Rumani dhe aty nga familja Stathi<br />

bleu truallin për të ndërtuar kishën në<br />

një sipërfaqe prej 763,65 m. Në vitin<br />

1902, disa familje ortodokse korçare u<br />

bënin presion dhe nuk i lejonin gratë<br />

arumune të lanin rrobat në Çezmat e<br />

Reja, atëhere PLLB u detyrua të hapë<br />

çezmë afër shtëpisë së tij, por në vitin<br />

1915 disa të rinj korçarë e prishën<br />

këtë datë dhe në vend të saj shënuan<br />

vitin 1915 dhe me gjithë atë ajo njifet<br />

si Çezma e PLLB dhe rruga mban po<br />

emrin PLLB. Më pas PLLB ndërtoi<br />

në oborrin e shtëpisë së tij kazanin e<br />

rakisë dhe në vitin 1906 po në oborrin<br />

e shtëpisë ndërtoi dhe furrën e bukës,<br />

furrë e cila funksionon edhe sot e kësaj<br />

dite.<br />

Në fillim të vitit 1906 Mitropolia<br />

e Korçës bën Kataramenon, i mallkon<br />

të gjithë arumunët e Korçës dhe jep<br />

urdhër që ata të mos pranohen në të<br />

gjitha kishat e qytetit. Për këtë kyesia<br />

e shoqatës i dërgon lajm PLLB në<br />

Bukuresht, që të këthehet sa më shpejt<br />

në Shqipëri dhe të marrë vendimin e<br />

duhur. Kështu në Mars të vitit 1906, ai<br />

këthehet në Korçë dhe hap në shtëpinë<br />

e tij, në katin e dytë, përballë shkallëve<br />

Kishën rumune. Hapja e kishës rumune<br />

në Korçë, krahas asaj në fshatin Pleasë<br />

Lart, dëshmon edhe një herë për<br />

kurajon e lartë civile dhe përgjegjësinë<br />

e madhe morale të tij për të rruajtur e<br />

zhvilluar dhe për ta çuar akoma më<br />

përpara identitetin tonë arsimor, fetar<br />

dhe kulturor. Shkollën nga ndërtesa e<br />

shtëpisë së tij e transferoi në ndërtesën<br />

me truallin që ishte blerë për kishë dhe<br />

aty funksionoi për pesë vjet. Po këtë<br />

vit PLLB bleu nga Evangjelistët një<br />

truall prej 10000 m për të varosurr të<br />

vdekurit tanë, dhe vetëm në vitin 1935<br />

ne u lejuam të varrosim të vdekurit<br />

tanë, në varrezat e SHËN MËRISË, së<br />

bashku me të gjithë të vdekurit e tjerë<br />

ortodoksë korçarë.<br />

Por andrallat[shqetësimet] e PLLB<br />

nuk kanë të sosur. Mitropolia e Korçës<br />

hedh në gjyq PLLB duke pretenduar<br />

se trualli i varrezave të arumunëve<br />

është pronë e kishës të profetit Ilia.<br />

Në gjyqin që u zhvilua në Manastir, në<br />

vitin 1908, si gjithmon ai doli i fituar.<br />

Në vitin 1911 bleu nga familja korçare<br />

Stathi me origjinë nga fshati Çiflig<br />

ndërtesën me sipërfaqe 393,65 me<br />

kusht, që po ta pëdornim për shkollë,<br />

pronari ishte gati ta shiste. Ndërtesa<br />

kishte 6-të dhoma, një zyrë dhe në<br />

oborr një dhomë të madhe, tetë metro<br />

të gjatë dhe katër metra të gjërë, e cila<br />

ka shërbyer si kopësht për fëmijët. Në<br />

fillim të muajit Mars të vitit 1914, PLLB<br />

dërgon djalin e tij Nikuca me pikturën<br />

e Skëndërbeut, vepër e të atit të tij, për<br />

tja dhuruar Princ Vidit, pikturë, e cila<br />

edhe sot ndodhet në Muzeumin Gjergj<br />

Kastrioti Skëndërbeu, pikturë, të cilën<br />

unë e kam parë gjatë vizitës në këtë<br />

muzeum. Në ditët e para të muajt Mars<br />

në Korçë vjen KNK[KOMISIONI<br />

NDËRKOMBËTAR I KUFIVE},<br />

I CILI NË TAKIM ME NJË NGA<br />

FIGURAT KYESORE TË QYTETIT<br />

e pyet Papallambro Ballamaçi “Korca<br />

është qytet grek apo shqiptar” dhe<br />

PLLB u përgjigjet se” Korça jo vetëm<br />

nuk është qytet grek, po këtu të gjithë<br />

janë shqiptarë.”<br />

Ushtria greke ka pushtuar Korçën.<br />

Forcat ekstremiste greke dominojnë<br />

mbi politikanët demokrat dhe<br />

progresistë të Greqisë dhe ata kryejnë<br />

raprezalje dhe krime ndaj shqiptarëve<br />

dhe arumunëve. Pesë gjashtë burra<br />

korçarë marrin nga shtëpitë e tyre<br />

PLLB dhe të vëllanë e tij, Sotir, i<br />

shpien në kodrat e Profetit Ilia dhe aty,<br />

në mënyrën më çnjerzore i masakrojnë<br />

ata dhe më pas vrasin dhe dy patriotët<br />

e tjerë Vasil Talabaku dhe Vasil Face,<br />

kurse fondatorin kryesor Kuliça<br />

Çekani, themeluesin e Shoqatës<br />

Rumune për Ndihmë dhe Kulturë”<br />

FËRSHËROTU” në Amerikë, pasi<br />

nuk e arestuan ja dogjën shtëpinë por<br />

ai mundi të largohet nga vendi i tij.<br />

Më 28 Nëntor të vitit 2012,<br />

populli shqiptar festoi 100 vjetorin e<br />

Pavarësisë. Një nga pionerët me në<br />

zë të Rillindjes Kombëtare, njeriu,<br />

i cili sakrifikoi gjithëçka, energjitë,<br />

pasurinë dhe jetën për këtë ditë, figura<br />

dhe vepra e tij në këtë Vit Jubillar, u la<br />

në haresë. Sa keq!<br />

Korçë më 22 Mars 2013.<br />

Nikolla Pipa<br />

Bibliografi: Arshiva<br />

Papallambru Ballamaçi


16 17<br />

Cilët jemi ne Rëmënët<br />

e Gadishullit Ballkanik<br />

Kronisti bizantin<br />

Kedrenos është i pari<br />

që i përmënd rumunët<br />

në shekullin e 10 të nëpërmjet një<br />

fragmenti se, disa vllehë shëtitës,<br />

paskan vrarë midis Kosturit<br />

dhe Prespës vllanë e mbretit të<br />

Bullgarisë SAMUEL, Davidin.<br />

Po ç’janë këta vllehë, nga kanë<br />

ardhur, kur kanë ardhur, si janë<br />

vendosut këtu etj,ai nuk na thotë.<br />

Edhe dijetari Roesler e përmënd<br />

si fakt historik, po nuk komenton,<br />

kurse dijetari Tomashek përcakton<br />

një vend tjetëtr, ku ka ndodhur<br />

ngjarja, gjë që është e pabesushme.<br />

Dijetari francez Schlumberger<br />

përdor sharje nga më të ndyrat<br />

ndaj një kombi të tërë, siç është<br />

kombi rumun, gjë që as kronistët<br />

bizantinë, sado që ishin armiq të<br />

përjetshëm me rumunët nuk kanë<br />

nxjerrë nga goja sharje të tilla.<br />

Thënia e Kedrenos bëhet edhe më<br />

e dyshimtë po të kemi parasysh një<br />

burim bullgar, sipas të cilit, Davidi<br />

nuk është vrarë, por ka sunduar në<br />

vitet 977- 979 dhe në vitin 980<br />

ja lë fronin vllait të tij Samuel<br />

dhe vetë bëhet murg. Këto thënie<br />

janë të mjaftyeshme për të hedhur<br />

poshtë fragmentin e Kedrenos, i<br />

cili nuk ishte as bashkëkohës me<br />

ngjarjen. Fatmirësisht egziston një<br />

fakt pozitiv real, i cili i fut rumunët<br />

në histori.<br />

Kronisti anonim, nipi i<br />

Nikulcës na flet për vendosjen<br />

e rumunëve në Elladë.”Gjyshit<br />

tim, Nikulica, perandori bizantin,<br />

Vasili i 2 të, me nofkën bullgaro<br />

vrasësi i heq titullin dukë i Elladës,<br />

titull i dhënë nga i jati i tij dhe në<br />

vend të këtij titulli i dhuron atij”<br />

sundimin mbi vllehët e Elladës”. Nëpërmjet këtij dokumenti, mund<br />

të themi se në shekullin e 10 të rumunët jo vetëm që ishin vendosur<br />

në Elladë, por ata nuk ngatëroheshin me pjesën tjetër të popullsisë<br />

indigjene sllavo greke.<br />

Kur themi rumunët e Thesalisë, duhet të kuptojmë se në pjesën<br />

kulmore të Pindit, aty ku bashkohen tre vende: Thesalia, Epiri dhe<br />

Maqedonia, sipas dijetarit gjerman Ëeigand, rumunët gëzonin autonomi<br />

të veçantë dhe vetë qeverisje nga njerzit e vet. Kjo shtrirje e rumunëve<br />

i ka detyruar jo vetëm të huajt, por bile dhe vetë pedantët helenizuës<br />

të Kostandinopojës ta njohin si”TARA ROMËNEASKË” (Principata<br />

Rumune) Vllahia, e para principatë rumune e njohur në histori.<br />

Sipas shkimtarit dhe kronistit bizantin Kekaumeni, me origjinë nga<br />

Armenia, i konvertuar në grek dhe që i shërbeu me besnikëri politikës<br />

bizantine, armik i betuar i rumunëve, ai na përshkruan ngjarjen e parë të<br />

rëndësishme, nëpërmjet së cilës rumunët hyjnë në histori: kryengritja<br />

e tyre kundër bizantinëve në vitin 1066 me Perandor Kostandin Duka.<br />

Ky Perandor, financier shumë i zoti, por i pa aftë për të drejtuar shtetin<br />

u vuri taksa të papërballueshme jo vetëm rumunëve të Thesalisë,<br />

por ato preknin dhe buxhetin e popullsisë greke dhe rumunët, nën<br />

udhëheqjen e Nikulicës, nipit të sundimtarit të vllehëve të Elladës, u<br />

mblodhën në kyeqëndrën e provincës, Larisa dhe vendosën të fillojnë<br />

kryengritjen. Lëvizja shumë shpejt u rrit dhe kryengritësit arrijnë të<br />

pushtojnë dy nga kështjellat më të fuqishme të peradorisë, Sevio dhe<br />

Kitros. Perandori Duka, i trembur nga pasojat e pamaturisë së tij,<br />

përdori taktikën bizantine..në vend të ushtrisë, ai dërgoi njerez me<br />

ikona, dhurata dhe premtime për drejtusit e kryengritjes për tu thënë<br />

se, Perandori u pendua dhe do të anullojë të gjitha taksat që e kishin<br />

shtypur popullin.<br />

Nga ky vit, kalon një shekull<br />

pa ditur asgjë rreth rumunëve<br />

të Pindit. Udhëtari i famshëm<br />

hebre, rabini i Tudelës, i cili<br />

udhëton në këtë kohë (shek.i 11<br />

të) në kufirin midis Geqisë dhe<br />

Vllahisë na flet për mëvetësinë<br />

e plotë të vllehëve malësorë<br />

si dhe për përplasjet e shpejta<br />

dhe të përgjakshme me grekët e<br />

fushës,”të cilët i zhveshin dhe i<br />

vrasin, kurse hebrenjte i falin”.<br />

Kush njeh urrejtet nacionaliste që<br />

kanë gërryer për herë Gadishullin<br />

Ballkanik dhe sidomos qeverisjen<br />

çnjerzore të Perandorit Vasili i 2,<br />

të, i cili kapi 15000 robër bullgarë<br />

dhe u hoqi të dy sytë dhe një në<br />

njëqint rrobër u hiqte një sy, që të<br />

udhëhiqnin turmën, nuk do habitej<br />

nga sjellja e rumunëve, sa dhe i<br />

popujve të tjerë vasalë të Bizantit.<br />

Edhe Revolucioni i Rumunëve të<br />

Maleve Haemus(Ballkanikë), që<br />

filloi në vitin 1186 na vërteton<br />

edhe një herë se çfarë ndjenin këta<br />

popuj ndaj perandorisë bizantine.<br />

Perandori i Kostandinopojës, i<br />

pavleri Isak Engjelli(1182.1195),<br />

ashtu sikundër dhe paraardhësi<br />

i tij, Perandori K. Duka i një shekulli më parë, i takson<br />

vasalët e tij me taksa të papërballueshme vetëm e vetëm që<br />

të organizojë një festë të lumtur me rastin e martesës së tij<br />

me të bijën e mbretit të Hungarisë. Përveç taksave, ushtarët<br />

e tij rrëmbenin kopetë me bagëtitë të rumunëve, po dhe të<br />

këqia të tjera u shkaktonin, bënë që të rritet pakënaqësia e<br />

rumunëve ndaj Perandorit bizntin. Dy vëllezërit, Petre dhe<br />

Asen, të cilët ishin drejtusit e kryengritjes të bullgarëve dhe<br />

rumunëve, përpara se të fillonin kyengritjen, ndërmorën<br />

një veprim diplomatik shumë të guximshëm, duke takuar<br />

Perndorin dhe duke i kërkuar atij që tju këthejë të gjitha të<br />

drejtat, të cilat i gëzonindhe nën sundimin e KOMNENËVE,<br />

por Perandori ua refuzoi kërkesën, bile xhaxhai i tij i dëboi<br />

nga pallati me neveri. Kështu në vitin 1186, i gjithë Mali<br />

Haemus ishte në flakë. Në fillim ushtria peradorake mundi ti<br />

shpërndajë çetat e kryengritësve, por më pas, ushtria rumune<br />

edhe me ndihmën e fiseve të Kumanëve, pushtojnë Bullgarinë<br />

dhe shpallin pavarësinë. Tërnovo, qyteti në këmbët veriore<br />

të Maleve Ballkanikë, bëhet kryeqyteti i”Perandorise se<br />

re”, Bullgaro - Rumune. Piksynimi i tyre ishte rrëzimi dhe<br />

zëvendësimi i sundimit grek me forcat e tyre. Pas vdjekes të<br />

dy vëllezërve, në fron vjen vëllai më i vogël i tyre, Ionica, i<br />

cili duke trashëguar gjithë atë urrejtje racore ndaj armiqëve të<br />

tyre shekullor, donte ti shfaroste ata nga faqja e dheut. Ionica”<br />

de fakto” ishte mbret i bullgarëve dhe i rumunëve, por vetëm<br />

në vitin 1204, kurorëzimi i tij si i tillë u bë nga një ambasador<br />

i papës, i cili e shpalli atë zyrtarisht mbret të Bullgarisë dhe<br />

Vllahisë. I fundit i Asenëve, i mençuri Joan Asen, mbretëron<br />

në disa rethana jo shumë të favorëshme për të realizuar ëndrrën<br />

e të gjithë Asenëve, sepse Kostandinopoja bie përsëri në durt<br />

e bizantinëve(1261), nen sundimin e të cilëve mbetet deri kur<br />

Mehmeti i 2 të, Sulltani i Perandorisë së re Osmane pushton në<br />

v. 1453 kryeqytetin e Bizantit, Kostandinopojën dhe e kthen<br />

atë në kryeqytetin e perandorisë së tij, me emrin Stamboll.<br />

Korçë më 10. 01 2013.<br />

Nikolla<br />

Th. Pipa<br />

Bibliogafi:<br />

1. Josof Kostandin Dragan, perketheu nga origjinali<br />

rumanisht, Kopi Kyçyku “.HISTORIA E RUMUNEVE”<br />

faqe16,24,28,32,33,35,37,42,45,46,73.<br />

2. Kostandin Kolimitra” FERSHEROTU”MONOGRAFI<br />

RUMANISHT faqe 204,208,210,211.<br />

3. JOHAN JULIUS NORËICH: BIZANTI fa.<br />

17,18,19.<br />

4. GEORGE MURNU:VLLAHIA E MADHE 980-1<strong>25</strong>9<br />

“HISTORIA E RUMUNEVE TE PINDIT” Studim<br />

historik i mbështetur në burime Bizantine, përkëtheu nga<br />

origjinali rumanisht zj. LEDIA MUSAT-MUSTAKA<br />

&ALTIN KASO. Faqe 16,17,18,19 20 ,21,22,24,<strong>25</strong>,43<br />

,53,122,129,148,176,177,178,186,187,188,190,<br />

Dada lla dada<br />

Dada lla dada cat enja tarcura<br />

tsi nu ti veda,<br />

manjali atali pit framta tartseja<br />

Ca njeu durnjem.<br />

Stambela alba pi capa shade,<br />

Ca caruna di neu,<br />

Shaguna llunga varsata sha greu<br />

Lashora ca pena.<br />

Dada lla dada lla imna daruta<br />

lla gura di njeri,lla gura di njeri.<br />

Tsi sfetsi tu armanjii<br />

Cudija sotsa, cudija<br />

Tsi s fetsi tu aramanjii<br />

Fug armanji ca cupija.<br />

Fug armanjii ca cupija<br />

O lele ca vaj di noi<br />

Paetsatsa ca njeljii di oi.<br />

Partsatsa ca njejli di oi<br />

O lele ,lla noi maratsali<br />

Partsatsa muleri di barbatsa.<br />

Va sjin sera sme gioca<br />

1. Lla cacua pisti ocja<br />

Va s jin sera s me gioca<br />

Va s jin tu para ora<br />

S nu me llash tini nafora.<br />

2. Chini dzats gura cutija<br />

Cu caj va so llash cupija<br />

Bagu llupu tsi li maca<br />

3. Bagu llupu tsi s li maca<br />

Va s jina sera s me gioca.<br />

ILIA BOMBAJ Selenitsa.


18 19<br />

Marius Marian Solea<br />

Armânul şi mucanul<br />

Am un mort, e unul scump,<br />

nu mai am posibilitatea alegerii, un destin sau o fatalitate.<br />

trebuie să-l iubesc, mai ales acum, când este doar un mort,<br />

când el însuşi e dovada că nu mai e cel care-a fost...<br />

şi nu ştiu cum să fac să fie viu, m-aş mulţumi, acum,<br />

când nu mai e, şi doar să pară viu.<br />

nu ştiu cum să fac, cum să îl leg de mine,<br />

braţele lui de braţele mele, picioarele lui de picioarele mele,<br />

inima şi capul vreau să i se mişte, aşa cum se întâmplă cu mine.<br />

vreau să-l iau pe străzi străine şi să strig că mortul meu e viu,<br />

că e un mort atemporal, că toată istoria îl ştie,<br />

că nimic nu-i poate fi mormânt, deci nici destin<br />

şi nici chiar timpul.<br />

aş vrea un loc să urlu, în inima lui, mai ales,<br />

să trig că e un mort comun acum, devenit aşa,<br />

prin voinţa celor lângă care fu odată viu.<br />

lume, lume, mortul meu e viu!<br />

e atât de viu prin iubire,<br />

încât el mă cară pe mine, vă răspunde la salut şi salută<br />

pe cei care îl văd,<br />

poartă în vene voinţă, vrea să devină<br />

şi se comportă de parcă ar avea toată viaţa înainte.<br />

lume, lume, priviţi-l în ochi! nu-i aşa că îi vedeţi sclipirea<br />

de dinaintea celor mai mari fapte, din urma dobândirilor<br />

nu-i aşa că e atât de puternic,<br />

încât şi mort mă plimbă pe străzile voastre<br />

priviţi mâinile şi picioarele mele, inima şi capul!<br />

vedeţi cât de puternice au devenit,<br />

în încercarea de a ţine pasul cu el!<br />

lume, lume, deşi fără mortul meu sunt ca şi mort,<br />

priviţi cum, împreună, străbatem nişte drumuri,<br />

pe care nişte oameni privesc alţi oameni vii.<br />

lume, lume, nu-i aşa că ne vedeţi sclipirea<br />

de dinaintea celor mai mari fapte,<br />

şi pe cea din urma dobândirilor<br />

priviţi-ne mâinile şi picioarele, inima şi capul!<br />

vedeţi cât de putenice sunt în lupta cu timpul, cu moartea<br />

şi cu toate convingerile că noi n-am mai fi,<br />

din voinţa şi în privirea altora.<br />

lume, lume, priviţi-l în ochi, în dezacord cu ce-aţi ştiut mai înainte<br />

de al privi în ochi!

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!