SANCTI HIERONYMI - The Lollard Society

5
P R O L O G V S
SANCTI HIERONYMI
IN ISAIAM PROPHETAM.
E M O cum prophetas
vcrfibus videric cfTe de-
fcriptosmctapud
Hcbrx'Os liga-
, mctro eos sefti-
_ _ ri:6Caliquidfim]lehabe
rcdePfalmisvelopcribusSalomonis.Scd
quod
in Ocmofthcnc 6C Tullio folet fie-
ri,vt pcr cola fcribatur dC commata , qui
fciipferot. vtiquc ptofa 6C non vcrfibus t cofcriplcrunt.Nos
quoque vtihtati legentium pro
uidcntes , interprctationcm nouam , nouo
fcribcndi gcnere diftinximus . Ac primum
de Ifaia fcicndum, quodin fcrmo-
ncfuodifcrtusfit :quippc vt vir nobihs,
ioqta6i. 6C vrbanc t cIcgantJ9,ncc habcns t quid-
'*"'^^'*^
quam in cloquio rufticitatisadmixtuni^.
Vnde accidit , vt prjccajtcris florcm fcr-
pbfaMrt monis cius translatio non potuerit t con-
fcruare . Ocindc ctiam hoc adijcicndum,
qubd non tam prophcta diccndus {it^,
Ita cnirn vniucrfa quam Chri
Euagclifta.
fti ccclcficquc myftcria ad liquidum profcquutus
crt,vt non cum putes dc futuro
vaticmari, fcd dc pra^tcritis hiftoriam tc-
xsrc.Vndc conijcio noluiftc tunc tcmpo
ris
fcptuaginta mtcrprctcs fidci fux (acra
menta pcrfpicuc Ethnicis prodcrcnc fan
^um canibus 6C Margaritas porcis da-
rent,quxcum hanc cditioncm Icgcritis,
abilhsanimaducrtctisabfcoditam . Ncc
ignoro quanti laboris fitprophctas intel-
ligcrc,ncc fadlc qucmpiam poffc iudica-
rc dc interpretationc, nifl intellexcrit an-<
te qux legerit . Nos
quoq^ paterc morfi-
bus plurimorum qui ftimulante inuidia,
quod confcquinonvalcnt , dcfpiciunf.
Sciens ergo 6C prudens in fiamma mitto
manum, 6C nihilominus hoc a faftidiofis
Icd:orib^precor,vcquomodoGra5Cipoft
fcptuaginta translatorcs AquiIa,6C Symmachum,6C
Theodotioncmlegunt, vel
obftudium dodlrinas fua: , vcl vr feprua-
ginta magiscxcollationccorum intelli-
gant:fic6CiftifaItem vnum poft priores
habere digncntur intcrpretcm; .
prius, 6Cpoftcadefpiciant,
Lcgant
ne videantur
non cxiudicio, fed ex odij pr^efumptione
ignorata damnare . Prophetauitaute
Jfaias in lcrufalcm 6Cin ludasanccdum
dccem tribubus in captiuitatcm dudtis,
ac dc vtroque regno , nunc commixtim,
nuncfcparatim
texitoraculum Etcu in-
terdum ad prasfentem rcfpiciathiftoria,
6C poft Babyloniaj captiuitatcm rcditum
tamc omnis
popuh fignificct in lud^am,
cius cura de vocationc Gcntium,6C'dc ad
uetu Chrifli cft.Que quanto plus amatis,
6 Paula 6C Euftochium , tanto magisab
eo pctitc , vt pro obtredatione pra;(enti
( qua mc indcfincntcr ^muh Ianiant,)ipfc
mihimcrccdcrcftituat infuturo, quifcit
ob hoc in percgrina: hnguae cruditionc
fudaftc, nc ludci dc falfitate
fcripturarum
cius
ccclcfijs
diutius infultarcnt.
lom.4. A 3

Epfph.inliS.
^ritisprofhe
taruhi.
VI T A I S A I AE
EXEPIPHANIO.
S A I A S in lerufalem nobi-
li genere ortus eft,ibiq; pro-
phetauic : fub Manafleregc
le6lus in duas partes occu-
buit .
eft fub
Sepultusque
iuxta tranfi-
quercu Rogel
rum aquarum , quas olim Ezcchias rex ia

-
C A P. I.
Ifio ifju, zsc. Tria runtgenera vifionis . Pri-
mum corporalcquovidemiis ca.'lum,& ter
ram,& huiufmodi. Sccudum rpirituale, quo
>va videmusfTcut in fomnijs imagines holum
& huiulmodi.Tcrtium in-
tcllcduale,quod eftrarione
per quod creatorem couno
fcimus, & Spiritulando reuclate
intclligimus quodli
bet. Vidcrequoq; nrpc pro
intdligcreponitur.V^nde lif
pc interrogamus ,dicentes.
Vidcs.i.intelligis ? Prophctsc
quoqjhmc videntcsdi-
cuiitur.i.intelligentcs.Hanc
vilionem vidit ilaias Spiritufando.i!intimante
, quE
i propheta- *"• Vnde m pnncipio non
lerit Ifua*. ponit viiiones licut Danicl,
ncq; dicit quid vidcrit : fcd
i i.e. Uai*
ftatim dicit. Auditc cceU,3c
aupercipe terra.
a i,c.Ili.
Keg.ax.e.
cut./i.a.
bdix.a.
fjlitt.».
itt.e.
j(od.»o.c.
iuifio
•J« Ba(ilius.Intcrfcnfusno
ftros,vi(useuidentilTimam
B obnnctcognitjoncm, & m
tdligentiam. Quz.n.formi
dabUiaiunt, ncquaquapo-
. dc,ac
tcftquisauditunolTepcrin-
vifu . Addc quod alia
vis nulla ita apprchendit
quidexpcteredebcas, vtviuo.
Hincfadum cft,vtcorum
qui vcritatc nituntur
fpeculatio,vi(io appcllata fit
ob euidcntcm ccrtitudinc .
Ideovocatur Prophcravidcns.
* Procop.Qiiod autcm vilionis vocabulum initiopoluit,libri
argumcntum indicauit. Nequc.n.quam audicn
do cxccpit,Icd quam mcnti imprcflam habct,fentcntiam
dcnunciat.
Hicronymus.Non folum Ifaias,fcd ctiam alij qui habent
in titu. vmo ^^.im yiUt die vd-.Ue non infcrunt quid
vidcnnt ( verbigratia.) i^idi dominumjeienum. fcd ftatim
narrant,qua: difta lunt ficut hic ^uiiiecarli,&c. Et hax di
cit Dominus Dcus ad Idumxam.Prophctx n iurcvidcn
tes dicuntur,quorum oculi lcmpcr ad Dominum,fccun
dumiilad. Adteleuani ocHios meof,iuihabiJn caUs. Etalibi.
C LeuMc oculos veftrjs,& videie regio -i es : ijuia dbtfunt^ &c. Dc
t
his oculis diciiur. f.«rpr«j cjr^jom tui efi ocuLs tuus. Et.popn-
lus ndebat voces.i. intclligcbat . Non crgo ignorabani fc •
cundum Montanum quific videbant.
Rabanus.iraiasintcrprctatur SaluatorDiii.Iudas con
fcflio.Icrufaie.viriopads. Ozias,fonitudo Diii,Ioatha,
pcrfcaio Dai.Achas.tcncns vcl robuftus.Ezcchias Impc
num Drii . Qui .n. pra:fideDiio faluatur , Sc cft Hlius Anios.i.fortisatq;
robufti.ccrnit fpirituaiitcr vifioncm c6
fcftioni5,dum antiquapcccata plangit,

Vbi fupr^
11 Gloford. & Nicolai de Ly ra 12
^a In diebut 0^i

I
5'
Ifai 3L]9t
^ a Domrnus li>ifuT»tt,te/{.K6vob\s,{cd mihi.vt quod in fpiri
A fii audiui refcra vobisqiii ipkim audire no mcremini.
•5« B3iiihas.iij'i.'donii>i.siotMt »
e/..Ncglcdmi tranfmittcrc
ncc vclleaudircfcrmonesdni, rtscllproriusplcnafor-
inidinis & cxpaucfccnda-
b f//wie «»'"«/. q.d. Ej^o
cos adoptaui in fiiios, & ap
pcllaui prmiogenitos. & ip
finccficut brura animaiia
benefici^sfuntvidi, vtin
lelligercnt nutricium fuu.
«lefccetunt Ncccomparatcoscanifaga
me (vel c6 Qjjjnio animali , qui pro
auciniBe;
p2j.yQ
^jj^ ^^^^ domino-
>.if.b.
>i44M.
'.i.a.
rum defcndit, icd ftolido
lcnfui bouis,.,,u. prius
Hlii D..I beneficic.Sc filijs ini>]uit.nis luo vicio.
«Quia, f Ado'antrt .dcila,fil"'m Dfi non recipirmes
3 mumlcgccondidit,fcdin k
lcratis.DercIiquerutdnm,- * ' blafphemauerut
nliosconucnit.diccns.f;
*
Uus mcus prioic^enitus //r-jf/.Aponoli.squoq; dicitur.Quia
fifcccrint voluntatcmdfii.non dicaturicrui, fcdamjci.
Primoccnitus aOt df lfracl,ne fupcrbiat : -
quia lunt 3c fc
cundi filijcx Gentib. & tamcnf.ni myderia lcripturaru
non accipiunt hxrcditatc primogcniti.fcd
fccundi. Non
Cain muncra, fcd Abcl dno .
placucrunt Ncc IfmacLicd
Kaacccpit hxreditatcm. Nx Efau primogcnitus: lcd lacob
tKncdiclioncm arripuit .Rubcn quoq; poftpofito,
bcncdidiofcministransfcrtur ad ludam.ludxi crgo iux
caputvocati.
ta vocationisordincm fucrunt , primi ^
Nosfccundi, &caudadicii : vcrfiliimusmcaput. &fi-
Uj Dci appclIamur,vnde.DfNoncognouimiis.Vcn flinimiumoc
cultus.Adhxc,'>)j{ o«/r bus,&c.
d >*/«"'j.Gcntilisvelconiierfuslarciuus, anteimmundus.peccatisoncratu.s,
qui incarnationcmChrinicrcdidit,
qui natus flatim rcclinatus cft in prxlcpio , vt carnis
fuz frxno rcficcrct vniucrfos .
c ifratl. Scribx (onbabemut regem nifi Cttfarem. Et. \onnc hic cfl F
fiUutfabrii ^ «^ba'ie.
7 Et pop.meus i.populus Ifrael qui a Deo recepit hg- ipecia'.e.i
8 Non i ntcllcxit . v/m btneficia &pr,tccpta intrafe legendo,
& rec lendOyidco liibditur,
p Vx genti pcccatrici. l. peccato affuet* ficut dicitur aittjuis
artifex ex arte lam actjuijita per operis extrcitium.
10 Populograuiiniquitate. Quiapeccatum quod perpctniten
tlam nO'i liUuitur,viox lno pondtrt ad aliud trabit,
11 .Scmini nequa filijs fccleratis.i^«w/>fr taUa hnminrs ejfi~
ciunturf.mtiidiab(iii^eiusfilif,ficutp'.rcontrariabon.7opt>acffi
ciunturfitf Dtt.Etttla prccaia magis explicatinfpeciaU, dicens.
1 4 Dcrcliqucrunt dominum.£;My cuttum dibitu ne^Uieft.
13 Blafphcmauciut,(Scc.£;«jto';/r«(flt..«/.f inucrcaindxiproptcrquod inuc-
rccudamcrctrixpcccatrix vocatur :& ficcfl dcapollaiis
rdigionis & dcalijscxponcntib.lciniicrcciindcpcccatis.
10 i'iautrunf.i. Dcum fandifitatcm populum Chii
ftianum pcr pcccata commifiioius.
Tom.4. A 4
• v*

Gloford. & NicGlai deLy ra 16
»5
a ^halienatiJiint.Qai
Mat.i» g.
Pfal.ir.g.
diccbantur pars & Dci. Dici-
filij
A tur de eis,Fi!if atieni mentiti funt mhi. vndcXemo mitiens uianumji

Uv/o.a.
16. i.
i;
Ifaia:
^a Vft cuTi .ntedictt.vnd^-.Curtuiinms Babylontm & non efl c«-
A rjM.vrbcm.f.confuGonis,& viciorum.Lcgimusquoquc
'f.< i.a. defccndentcma krufalcm in krichoalatronibusvulne
ratum: a Samaritano curatum, & poft aufteritatem vini
jofuram oki molliciem .Etnotandum, g^exquodkit:
In quo percutiam vos , &c.
huaifque nSeftcurata medicamine
ncque fota olco,
translarionem feruauir: &
irrcmediabilem ludeorum
captiuirateni cxpreflit.
b Ttrra veflra aejtrta , c^f •
HJCcfubBabyloniispartim
complera funt incenlls cuxi
tatibuilcrulakm fubuerla,
rcgionem lud^rum Sama
ritanis incokntibus, Lconi
busetiam terram vauanii-
bus,fcd omnino iiib Roma
nis . Omnipotcns Deus krufakm.dc
iemplum,& po
pulum deferuit , cuiusipfc
cuftos fuit, cu affcrret fru-
dius boni opcris. vndc: \//i
Cap.I.
^ nect curata medicamine, neque
jj
j ^ldco. b ^Frit
fota olco.
Terra veftra dcferta, ciuitates veflra^ fiiccenf^
f Ban/loniorum vel Roinanorum. a f '•amatit^ini »el RoinTi.
funtigni . Regione
JB ''jminits iuliodurtt cmtitem fruflra vit^i.&c.
log- * luftir.MS. Terram veiiram alirni deuorant. LetCC Cautum
crat .ncquis I-.idaeorum prdcs inferrct in vrbes ludiac
^uer.
ado^rro» P®^ cruccra domini^joft vaftatas vrbcs Iud«x,& G quis
iJ«o». jntroiftct.pkdcbaiurcapitc.
•J* Tcrtullianus.Populus ifraeirccundumfua mcrira,
in fanftatti ciuitatcm mgredi prohibebatur , fccunduni
vcrba prophetarum. Vcftram rcgionem m confpcOu vc
ftro alieni comcdcnt.
h.t
fsp.
1«. 4« Eufcbius.Lcgibus impcrarorum,p6ft
ab Adriano ludxa ludxis inacccffa.
ucOam
raL7J.b.
veftram cora vobis alieni
fReueca.
deuorat,& dcfolabitficut in vaftitate hoftili,
a 1 Ab honiinibii-.ve > Ppj b TleruUlem, wl lempltim.
f. EtderclinqueturfiliaSiovtvmbraculiiin via
< Vioca iidemi tJ de qiu:Viacain de AcgypiotiamiuliUi.
b 'Q^od ablatoftuAucaftodes vacuum teliquerunt.
^CoIlcilis tiugibus.
nea, & ficut tuguriil in cucumerario , & ficut
a 1Chiiltu>,dc quo: Doininus viitutum iplc di tcx gloriz.
«Crgo.
d ciuitast qua:
vaftatur.t Nifi ddmin* cxercituu
vaftitatcm in-
Allcg. Quj dc fanitare priitma corrucrunt, & contrarijspotcftatib.traditi
funtomnia bonacorum indcfertumvcniunt,&
priorisiuftitixDcusnorcCordabitur, &
ignc diabolioia fucccndcntur & fiuntpabulumbcftia-
rum.dc quib.dicitur : >Vr tradta lnftifs animas conjitentn tibi.
c z>mii«.VndcSurgitccamu$hincEtaUbi: ;f/'«ijtiitwr
vobts dorrtui vciUa dcjcrta . Et alibj : i^r/'^M dvmum
meamf&c.
^ Procopius. Eftucr6dcrcli£lionisabfolutc fic^num ,
dcfertum vine^ tentonum . Quamdiucnim frudushabct
vinca , acuftcdchabitaturkntorium, ijfquc collc-
fiisdefcrtumrelinquitur. "iic gcns vniucrlac^in fru-
(Xus cdcbat.diuinum conftabat tcmplum.indcquc velu-
ti dc Ipccula , illius nominc cxcubias agcbat Dcus , qui
b 7.JebcIIo ait, 'xofro ttmufusi^>,eus m f»>c»«'Mtaquc anyclicis virtuti
chir.t.
uAap.ii. bysianquam vailo cingcbaiur. Natrat lolcphus antc
JutiCo.
*-"
^
NICOL AVS DE LYRA:
ceptam
I Ncc curata mcdica./.vr r6o & ixtmplojaccrdotkm & do-
fiorHm.
2. Ncquc fota o\co.'. operibus mif ricordix,qujt impetrant re
mijfionrm cuipx .han.^.e.Veccata tua tUimofyms.redirnf.
3 TcmvcilTXHicconfeqiientir fubditnrdebtta peena. Circa
quod lciendum,f ftikt dicit Kah. sal.ljaiai dixilifladabi/s tribu
ous tepore E\tii)ne dectm tribubus iam anti captiuatis,^ dtterra
fuatransUtisin .Afiyrios,vt hibttur.^.t{eg.iS. Et iaeo prppheia
frimb rtducit ad memoriam iliam deflrucitonem.feiundb cnmmina
turre^no ludxfimUeta^bi^tt dcrehnqueiur . Cncaprimumdici-
|iir:Tcrra vcttn.idefl terra decem tribuum quxdicitur hic pcrti
nert ^dregnum ludx,quiafibi dtbebatur de iure eo quod fuit ae rr.
gno Uauii & Salomonis,jtd timport l{pboam rtbeliauit, vt habetur.^.Hsg.\*'
4 Dcferta..'

Geij.°i9.b.
19 Gloford,& Nicolai deLy ra 20
^a ^!4dite verhum.S3\uztis rcliquijs per apoftolos.ad Scri
A bas& Phariraeos&populumdamamcm.Crucifigecru
reliauifletnobis
^'^ dixerunt : Educ vims qui
ittgreH'1 lur/tadtP ,vf abutamur a
m . Si ifti contraChriftum
\ {emcn quifi.SodomafuifTe
a '
/• enoini.tnc e.at riiu) b INeauctiii I p-( .Cum dixcrit domi
iniuri):hiver6in cum quiin propria vcncrat . IUiitcni
in Angclosriftiin Dcum ipfum . Ipfactia Hicrofolyma,
3
resaudiendi verbopraruocat,quodad
mentem rcfcr
tur magis. populusautcm
craffiorcs, attendcndi,aut
vt alij reddidcrunt , aurib.
percipite auribus legem Dei veftri populus 4 percipicndi, quod tcnucm -
a offettisi

ncu.
21 maiac
Ji W\c%.Uolocau^aatirtum. Pofcfl & dc illissccipiquicQ
A Dciprx'cepradefpiciant,voliint
illum mulfitudineracri
ficioru placare,& pcccandi licenrjamemcre.Vtrl qui rapi
nam & auaritiam altari oiTcrunr , & paupcrib tribuunt.
a .Vu/.< . Pra:tcrito vtcns, oftcndit fe nunquam ludxo-
-Jc Bafilius-Illudnolo^diciconucnit
in eos qui ad
infumcndas impcnfaspro
fufiorcs quidcm funr,non
mw.fX tatncn ipfos iniquc gcftorum
pcnitcr. Quamobrcm
fcriptura non reprobat vi-
Aimas , fcd cas rcijcit qux
ludaico ritu oifcruntur.
* Rupcrtus.OUmnolui>
B fcd tamcn tuli.
b Cum »r«jr«/j.HJtc facri
ficia non qunluit Dcu?
Kt,(X.
quafiindigcrct,fcd ncdz
monibus immoiarcnt, &
Cap.I.
a 5I'

^ Glof.ord.&Nicolai(leLyra 24
LauarTiiniranguineChrifti,aquabaptirmi. Mudieftote,
A manemcs in innoccntia vit^.Baptifmusenim (olummo
do potcft elle in remjflione peccati,vnde:iy.//' (\>i''S rei,aim,
Joa.j.i.
j^c.Et zhbv.ltedoceti' omnes Gen.bapt.e.in no.pa.&r.
M«th. »8.d.
Qj.Jq prxcipuus. Non fufficit,lauamini,nifi adiungatur,mundieftotc:vt
poft la
uacrum aqus. cordisha-
M^th. y.a. beant Beau cnm
puritateni.
vcffn,ndo
rorde,
japerum
efuoniam ipft Deii
roruia,
T,>.lia.hk^ autcm cordis puritate,
de mentibus luisdcbcntmalumauferre,
non
i 87' Jift-'- """^' fcdetiam in con
4efenfionis. ftu Dci, cui nihil poteft cc- c
loM'C- lari.
•je Procopius.Quarecum d
ea aientibus.quorurii
eil iudicare vndeSalomon , fapientiam poltulauit ad iu-
fohim in confpedu homi,11,1fpe- Hicandum populum
^ c . . |.
ie,&c.
nuUo ludsi grauiusdomi
numljefiflTe prodfuur qua
quod viduegratiam mmo
rumque iura violarunt.
..v.-.^
b peruerse, difcitebeneracere. tQuajrite iudi- 5 Ha^ciola cauraddidiinui
Lit>. I ad V
rcm.
ricordiffuntcurg.
e Dcftnd te v.duarti, & veni
lib. dc bid
-1« Ambrofius- In
t fV.olcmer. b fldcll iud.cto fubuenite ii ems caufa bona crt: 6 diam mitigatura memOCa
quia dlc.ur.Ne patcas pauperi in iud ci». c fldeft p.npH
^^^ ^^ honOrClUr vidua, in
cium , lubuenite oppreflo;, ludicate pupillo g
honoribus^quiiuftitia m-
'
J^'c;otr"a"me i„ iM.i..U'." e"t. ingratL^^^^fn^n
r^^inlbo'!
defendite viduam : et venite ,
* & t arguite
a fQui no.imeutitut. b ^Qjiali h*c fecetitis.
me dicit dominus . Si fuerint peccata ve-
a fVnde: Afperges medominc h^Ubpo.Et alibi:Veitimenta
eius .ilba licui nix.
ftra, vtcoccinum, nix
quafi
dealbabunturj
ciebat,aduentu fuo fupple- g & fi fuerint rubra ficut vermiculus, veluc
uit Chnftus, noncorpons,
non vcftium imperata lotione
, fcd animorum per baptifmum purgatione , & ad
virtutum fupcrftruftionem adhortationc.
4« Laftantius. EtdixitEfdrasadpopulum.HocT^a/cfcd
Saluator noiier tfi & refughttn noftriim,cop:aie,& afcendet in cor
vefiruni,quoniam habemjts eum humiliare in ligno,&pofi hecfpe
rabimus m eum,ne deferatur hic locus in xterniim tempus. Dicit do
minmDem virtutumft non credideritis ei,neque exatdiefitis anmntiationem
eius eritis derifio in gentibus . Vnde apparet, ludzos
nullam aliam fpem habere , nifi feabluerint a fan-
guine,& fperauerint in eum ipfum quem negauerunt.
a Q^iefcite agere peruerse.'\Vi\X^EmnZ,c\\\ (onat: Eccejanus
faBus es,iam amplius nolipeccare . Recedens ergo a viti js difcat
bonum.qujerat iadicium,oppre(ro fubueniatrpupillum
viduamque defendat.Si autem hxc fcccrit,peccata
quaepriusinmodutAcoccini languinea fuerant, dimittcntur,&
opera fanguinisin veftes domini mutabuntur,
ciuxde agni vellcrc confedafunt; qucm fcquunturin
Apocalypfi qui fplendentcandorc virginitatis.
b Difaie henefacerc.Non confifi naturae.virtus cft difcen
da & imitanda. vnde : lefus filiusSirach:/:jf//

^y
Ifai aix
^a Lanaall>t.C^c. Dcqua fiatv?flisChrifti,vndc Quotijuot
A haptn^ati tJlis^CbrtJiitm nidH.JiiS. Et alibi: ytuit iJom:nus,qiiia
Ijts ficut vejUn: ttto induens
* Procopius Aiimtquidamfacrofanftum
lauacrum fa
nix dcalbcmur quomodo nulia adeo ^-
..{,
tis cflc,vtqua(l :
uicax macula cxiflit , vt
DcOmudatCcluindqUCar, »»i>ci)liheniin «bitiium. TQii'fiin»»ftt2!TOluBMteeft. KObfdieririi.
Paulo tcftcin hax vcrba . a la^a alba eriit. Si vo!ucritis&: audieriris,me,
fbi tJfundiluit dtliH^flltftlpfra' b alViuentia'». »cl pcilVniisvtC.h-niluJii prirei.iibus mu taii obeJiant.
hmdamt , &gratia. alij in co ^ bona teiT? comcdctis. Quod fi nolueritis,&
purgandi vim admittunt , ,1 indic>an.. «sic.
fcd lamcn operibus ad tan- j ^-^^ ^d iracundiam ^uocaueritis,gladius de
tUm iplCndOre, quaiialunt ilQjcveiitJteneJubiietis. Q^cveiitJienetlubiietis. b«Ve:bunjp3tiis:T

t SS.diR.c.
ciiciens in fi.
rial.ii.i.
lo^n.z-h
Pfal. 4ftC
B
^7
Glof. ord. &Nicolai de Ly ra
a Tn/(;oy/

liiiaK-
iiqiuab
^9
Ifai aia!
A,cxaminabo,\'tpurum deniqucexhibcam. Sicprccatori-
^ busindignatiirDcusjVtccshcncficcntialuaalticiat. Nequccnim
ad cxtrcmaminanirioncmcosplcdir.fcdca-
Ifioatadmorumcorrcdioncm.Infcrtamcm ijrnchunc
Cap.I 30
eratl{exin Ifrael,fcdvnufquiffiecfuodplaceh4t^hncfatUhat.\\xt '"
ccrtc ex quo opus non crat Rcgu m fcric poft aduenttrm ^
vcriRcgis.quipollicitusert fc ludiccscxhibiturum prio
ribusnihilodifparcs.idqucproprcrdifcipulos , dequib.
vtadnihilum perducatquod malum pcr ignitadiaboli feJebuis.i^cindicuntes fuptt duodecim tnbtt.
iacula mfcrtum cft
anim^nonhabcnti
fidciclypcum.
a Siamitmtfitm.Vii
famdoclrinamScri
barum,(5c Pharifaro
ucrz.ucut Oannum
argcnto.Et dabopu
ram.&pcrfeclamlc
gLs& EuSgdii fcicn
uam.
* Sepruaginta. Et
aufcram omncs ioi
quosatc. Bafil. Ingcns
bcncfkiu con-
- fcrtur animz,qu«
pcr
mini
occaiioncm jjcr
ucrscprxfidentium
dcfciuitaDco.quado
ab ca anfcrfitur
'
iniqui pr«fidcs. Ob
tniifus hoc & figna qu^di
ebjncur
^*
a T Moyre',& Airon,& Gedeon, tor.ie.St filij .
a omncftannumtuumj&rcftitiiamiudiccstuos^vcfuerunt j
U 2 1 »^ ci nulu L)",& f.-crsta tibj «
aperiant.
lllisreftitut.s
C Ciuitasihfii^-ohfi
ilelis Sion,Qrc. Fcclcfia
in qua reuocantur
adiufli uiucndum.Ertenimciui
tas congrcgatio ho
piius,&
minumadiuOeui
confiliarios ciios iicut t antiquitus.Polt harc voca j
a 1 Non puusl (iuiijsablcadi lufra inoiir^.upoGti. b i Chriili. c ^Iii Chnftumcrrdcns.
4 f Non omnislVJ ia difcieiione crcdentmra,{( non credcnimm reWquix Jlrael (lux fieni. '
e
, Nai.gu.nchiii.
(,^. -,„ .A
c bcrisciuitasiuIii,vrbsnaciis:Sioniniudiciorcdimetur,& 4
minumai
ucndum.
f Ad&4cin Clintii Afultoli.Scalit pizd^nivreii. ^Ab inh'deliiatc b IQux ahduOaeti pei J *PrOCOpNoam
miaititiami 1S*d. « ^n.~minu,. ffer Ronuno>,»el in inleino d «haUtos. «.l:.._ __ ._;„ 4 j
•
. « 1 _
hn.» • r « + r di o plius mcrctrix, icu
t rcduccnt eam m lulbtiam. tt contercc t lccIcratos,& pec e reccnti nominc, iu
a ^Subicc^os. «QjiinLhnlli roorte cpofenreiunt.iccicderenolueruni. b 1Contiitis(ns linaatn b ISa^icntiz. flofruAaoG. c iTunc
d ^ ID pcifeccooe.Jceaptinitate. e ^S-ipcrbia. ^ m oui conii. e^iii< .
foliis, & vclut 1 hortus abfq; aqua,et crit forciiudo vcftra ^
circumEccicfiamftatuunturqu» dcprchenfosinintcr-
diQispcccatis arccnt ab ingrcuu , & fcgrcj;anta rcliquo
corporc Eccicfi* . Scd h?c iniqui irridcnt non intclligetitcsquia
ifiz dcclinationcs fcparationis ea fiibindicant,
qux in trcmcndo Dci iudicio ficnt. Porro quantum no-
XX rcfiliat,cx eo quod non tolluntur dc mcdio iniqui do
'ohK.f. cuit Apoflolus.Corinthios incrcpans,quod luftum non
cmifiUcnt, uttolicrctur dc mcdiocorumqui ciufmodi
malitiam cflct opcratus.
b EtreliitH.im ifdi.es,&c. Non folum poft captiuitatcm,
ut Zorobabcl , Efdram,5c alios, qui vliquc ad Hircanum
;
przfuerutit populo, (cd

m
31
^a rt fauilla. ^ Bafil.
A Vel h-inc liquct , fua
Glof ordi. & Nicolai de Ly ra
a T Syn^aclii» putgjmentum ftupjt'. T Cito conrumetut. b T Fortitudinis.vel idoloUtiix.
5 Oitinia inuniinin:(alias c
mbliir.int.) f Seiluri.
" tr r
il * Vul'liis rriomcnti.
wd
-s .11 n « i h . n
. ... , cuiq.opcracamfup a vtfauillaftuppoji&topuSveftru quaTifcintilljjScruccen i
Tqmacitcu, pediratUracflemole a f Ab hofiioutae'»^^'""'"''- b ^Fottit do,.^us.vd .d.um, c; u-.ulalcminqua *
Moraliter.
rrimo^
fliaru.q in fupplicio
illoeiut.dumnosip
fos reddimus fu turc
con-
idolum. i CJ^oddom-nus inccndit.
dctur vnumquefimul,6i non eiit qui extinguac.
^
jz
conflagrdtioni ido^D
ncos .
Allcg.vcl Mo-.
ral.Hsc oia dc cotra
riisdogmatib.pofsut
accipi qa& magiftri
& dilcipuU paritcr
lunt penturij & op' Allcgor
corunijCibusignis.
NICOLAVSDE LYRA. tc}tcthocrjfernadi^u-{^rdumincenditdomtmtt
I Et optis,&C. 54 opusdemcritoriHgenerattribiilationisltccdiu. niini,& dvmtm I{cgts,& dovtos lcrnfalcmpcr circuitim. '\.^eg'
i Et {iic.vtru.fi.?H ignegehennx quatum ad obiiinatos in malis. ylt.St (ic illc ignis nonftiit cxtinQus ab homincfedfokm pcr con
'
S Et non crit qui cxcinguat. a ille
giti igniseflperpetuns.To' fimptionem combuflibilis materi^. _'
'
'
MOB^L. 1 1-t opusycHrtm.\\mz\v[. z stfcintiila&c.Vy,ncgchcnnx. A D D I T I O 1. .
.7 Et nonerit (jui exiin.coqS cA durationis ztcrna-
In i.
cap. faix vbi dicitur in Toslilla.Tcrtiim in quod hac pr^ft
tione manifejlatur efi papulus cuilfaias prophetauit.
B Qjtp-itur hic quare no fccit metionc in hac pfatione de I{egibus
Ifraehvt de erobodfilio loas,qfuit cotSporanc'' Hofe£.I{egi]udis,
Jicut Hofcas fecit infua ffationc.Similiter quare Ifaias no facit bic
metione de Samaria,nec de Ifrachftcut Hofcasfecitjicet multa Ifa
ias de his fphctaucrit,prout patet infr.vij.c.& xvij. & in aliis lo
cis..yid^folet dici,^ Jfiiasprophetatntprincipalitcr contra duas
tribus.&ideo carit I{cges,&fua metropolim.f. lerufalcm tanttm
intitiilobabet.-SedHofeas cotravtrofq;prophctauit
circa hocpojfct c'u
dici,^ Ifaiasprout dicit Uiero.inprologo de ad
. Sedvltcrius
netu Chrijii,& vocatione Gcntiu,&alijs myUerij: nou^ iegis,qua
ft htsiona Eu.mgelicam videatur texercideo de luda , a quo Chri-
Jius dcfcenditfecundum carnem,& dc ltid.ca, in qna mtus esi, paf
fus,&fepuitusj&c.de quibus pnncipaliter intcndtt,tanttmmodo
facit mentionem aiijs dimiffis quafi incidetaiiter ab eo introdu£iii,
A D D 1 T I O II.
In eodem c.i.vbi dicitur in
Tosiilia.Circaprimum dicitproplje
^ ta:Au(Mx.ccx\\.i.^ngeli.
Quod in hoc capittdo coiitinctuy circa deieflionem populi ludai
ci^& caufani ipftus & eius medeld:Tosliliator cxpontt dc captiui
tate eitis Babylonica,& caufa in
fimiUter remedio, utpatet m Tosiil.Qu^
qiiide expofitio videtur apianojcnfu litcr£ dcuiare, nam
caufapr£cipua'pdici:e captiuatisfuit peccatU idoio!atri

33
A ft/«Wtr.Etderelinqncnir ^W^Sion.f.IcYnfalm.reltemplu,
^M non folunt ab bomniihtts jfed d Deofnit dereliBa. luxta illtid
a4i«fc.2?.rf.Relinqueturvobisdomusveftradcrerta.
Confequaaer odauo vt oslSderet ,quod licet maiorpars Crprin
cipaltor apudludfos prfdiSafceUra& pxnas incurriffent,mhilo
jninus oiiqHA reliquifparufvt feminaadfalutem remanferunt.
ideo fubditur: Nifi dominus reliquiflet nobis fcmen , &c
Vbigloffa.Bu ofienditur tjuf contra luda & lernjakm di£iafHnt»
tdcaptiuttate^H B^manorum effet referenda, quajtdo in ^po^olis
reliqui e faluffoRffunt,^ m ma die crediderunt tria miUa,&in
toto orbe Siiangeltum feminattm esi.hfc tn glofja.
Confequeruer nono vt ofiendat quodprediHf reliquiffemirules
non erant de matoribtisfeu principalibns,
nec tn tanta
qiumtitate,
ytdiceraitiirpopulHs.Ideofubditur:Au

3S AddICIO. i6
eodemdicio cotermturfcekrati , & cojkmentur qtii dereliquerut
A dominu,(fuodimpletur in perfidis ludm&dm ChriHum mditio
se negantibus,qui quotidic confumuntur, vt injra dicetur.
Confequenter
decimoo6lauo dicitur: Cofundentur.n.ab ido
lis,quib>facrifi.&c. qnodprimafacie yidetur contrapmdi£lam
expofitionem. Tslam vt dtftum efl in templofccundopro maiori&
in-
frincipaliparte nvufuerunt idololatrx..^dquoddicendug>hoc
telligiturfectindtmfalftm ajfertionem ludtsorum y qui cu interro-
ganttir de caufa huius ditititrn^ captiuitatis in quafunt, rcfpondet
^caufaeflidololatria qttam commiferimt patrcs eorim intemplo
frimoj,& etiampeccatU vituli quodfeccrunt in Orekquodefl ma-
nifeflifalfim.T^lqn-enimpunit Detis filios pro patribtis vltra quar
tamgenerationem j vtpatet Exod.zo. prefertim cimfiiij nonfunt
imitatorespaternortimfcelertmM efl inpropoftto. Ittdxi enim in
hac captiuitate exiflentes nonfunt idololatm,fedproprie imitattir
fcelus patrum approbantes occiftonem Chrifli, & hoc cfl quod diciturhic:
Confundenturenim abidolisquibusfacrificaue
run t. quafi diceret : hi qtti dereliquerunt dominum conftmentur,
j) non confundentttr.ffgnitentcs de hoc tp Chrifltm dercliqucrunt ,
fedpotius conftmdtmtur ab idolis qiiibusfacrificauertmt, hoc mali
tiofe fingentes ratione prncdiBa . €t eodem modo intelligendtm efl
quodfubditur : Et erubefcetisfuper hortis quos elegcratis.
i Confcquenter decimonono dicitttr.Cum fueritis velut quer
" cus defluentibusfolijs,& vclut hortus abfq; aqua :vbi de
clarat illud quod dixeratpartm fupra.Qui dcreliqucrunt dominum
confumentur. Qm quidem confmptto jit tribus mo-
dis,quorum duofunt in hac vita. Conftmuntur cnim perfidi ludtei
infua malitiaperfeuerateSiVelut quercus defluentihusfolijs, quia
fiatus eorum quafivetuflate confumitur . luxtailludHcbr.ii.D.
Qupd veterafcet prope interitum cOi.ponfumutur ctiam alio
modo velut hortus abfque aqua.f.fapicnti£feu gratix.Tcrtio modo
cofumitur ftatus pradi^iorumfinaliter in ignegehenn^ inextingui
bili.de qu9 dicit.Et erit fortitudo veftra vt fauilla,&c.£t ex-
fonaturfecundumprimavi expofitionem, quxponitur inpoflilla.
P^plica. Circa Ifaiatn prophctam &primim ctits cap.CimVofiillatorcs
exponit de ludm temporeprimi templipeccantihus, &
ftmitis propeccatisfuis, & redu£iis ad captiuitatem Babylonica.
Qualiter etiani S.Tho.boc capitulim expotiit.Eurg.immemor proiogifiii
valde redarguit Toflillatorem , quiafape di£iafan6ii Tho.
dcclinat, quie tamen vt ipfe dicit funt igne charitatis examinata,
&naturalisrationisdi£iaminemtdtiplicitcrpurgata:ipfei}iceum
& Toflillatorem redarguit , t.mquam eos qui aplano fenfu liter^
deiiiarum pro eo, quia vt dicit culpa deicBionis hic
defcripta fuit
idololatria.qtiodinhoccapitulononaffignatur . Hoc&qu£dam
alia motient ipfum adexponendumprxfens capitultm
de Itidm cir
cafinemtemplifecundiinludea,& lerufalemreftdentibits , qui
Chrifltm negantes dereliquerunt dominum :
blafphemauertmtfanlium
Ifrael,&c.frout literafonat , & euangelic^ hyflori^e teflan-
C tur, & expcrientia cettificat. Sedhuic expofttioni
ohuiant multa,
qu

C
37
A CJptiucrum.rideat Buro.^randlpenjor (juantii raleat.Exmutatlo
ne.r.temporunt^jufx' um i.->

Ioh.t.C
Dan.>.g.
fMie.4. 1
Cant x.b
Pral.ta4.a
39 Glororcl.&NicoIaideLyra 40
^ a
/w nouiffimis.Bietony.Ve quibus lacob dixit fu is :
filijs
A vt
Congregamini
annuncim vobis , quodfutummfit m nouijjmn
diebus. Et de veniat
paulo poft. lipn deficietprinceps luda.donfx
cui profsimum eJiAndc lohiLnnes-.HouiJsima bora c//,in qua.f.
lapisabfcifus de monteftne manibus creuit in montem magnmi.
b Mo»x.Montes,angeli,pro-
pheta:, patnarchae, apoftoli,
alij niartyrcs,& qui miracu
liseffiilferunt. Colles,mino
res a maioribus lumen acci
Saliens in monti-
pientes.vnde:
buSftranfthenscolles , Etalibi: b
Ii.aduerfi»
ludzof.
Mo»tes in circumitu eius,&c.
* Tertulianus. Monshic c
Chriftuscft, fine manibus d
praecifus,implens omnem
terram: apudDanielcmoflenfus.
* Procopius. Montemdi-..
xitecclefiam Chriftijdequa
quce fupra montem eft, ciui
tatem abfcondi non pofle le e
a TVbi venit plenimdo tcmporis.mifit Deus filiu fuum. bfln vltima itate.
cTPr»dcft'na[usa Deo .ignus occiftis aborigine mundi.
tEt eiitin nduiflimis diebus pra^paratus
a*Qnemqua(i lapideui vid.tDajiiclabfi:ifliim demunteiinefflanibus,
&c eJf f in nioniem roagnum: b^Ecclefiac
aflncarnaium. b ^FIuicsde gcntibus
gentcs
gimus.Montiporro, Chrifti
comparatuseftmterramdcfcenfus.quiamonscftquoJ
in terramultum eminet, ipfaquediii caro,terra alioqui
natu rae comunione exiftens per ea qua habet cii Deo affi
nitatefurfura aflfumptaeleuataqueeft, quaqui imitant
B montes iUi , & petrx domum Dei fulcientes vocantur.
qualis Petrus hxc
extititqualiseft itequifqnis
ca-
tuper
ducaeuedusrerudiuinarucognitionc |?fruitnr. lidcni
vero ipfi montium vertices, in quibus con ilrudta cft do
xnusdomini eleuata luper collcs , idcft , terrcK cumulos,
mo-
nndns domus domini in verticemotium
a ^Defid-tio fidei' b f Citoabund^.
& eleuabitur colle.s. Etfluent ad
fupcr
c f Poftula a me, & dabo tibi
d TPaffibus fidci.ludai.
ciim omncs gentes : &: ibiint populi
atNon omncs.quiapauciorcsdeludaEis. b TNon contenti piopna lalute
hoftabuniut fcinuiccm. vna:. Venite afccn &c.
itiiilti, & dicent : Venite , afcendamus
^Chiillum.fDci. a^Ecclefiam. bf^Iunioris poputi.i.Chriltiani pet lacob
fit;nitic.ni.
ad montem domini,
NICOLAVS DE LYRA.
* ^«od in aduentu M.efiu muns iinai ZP" mons Tbabor&mons Car-
mehquifuntprope monte Sionfmt adducenii diuina vihute & fu
per illos mons Sicn dtbet ponr:vt ftc implcatur dtcitur :
quod
Erit
mons domtis dornirii in vertice motium,&c.Sed boc dulii reprobat
J{a,Sa.fuper locuifiu,dicens:Quodtalis cleuatio non cji mtc.ligindafecundum
loci mutationem,Jedper ftgnorum operatiom m, ^a ma
iora fignafiendajunt tunc in monte Sion,qua in alijs iribus Jmt fa-
Ba.Et in hoc dicit veritatem :Jed in hcc dffitit,^ dicitfmurum qi
fer Iffum ^'i^renum fuit fa^um,quod fic paut: Maius ftgnti fa-
Bum in monie Sinai,fuit datio legispcr angtlum loquertcm in perfona
domini ^61 j.maiusfignum ftne cornparaiionefuit,qubd Chri
ilus verus homOyVerus Deus,in templo docuit legem cuangciica: in
erat in monte
quo legitur plurics docuijfe . Quod quidem templum
Sion,vt frtquenter diclurneH,vbi etiam ctcos & claudos curauir,
& multa alia miracuta Jtcit : Vbi etia ianuis claufis ad difcipulos
^ intrauit,fuam refuri(e6iionemmatiiftsiando: Etibi Juper apoftolos,
aliofque difcipulos,fpiritumfan£ium in diepenttcojies rniftt. S^od
fuit maximu miraculuj.^ homines jimplices C^ illiierati cesjcii-
pturas intelligerent,& linguis omniugentiumloquerentur. Etper
hocpatet, quodmaiorafecit lejus na^arenus in mvnte Sion, quam
ynquam fuerunt fa&a in tribus montibus pr

cfS.g.
4»
Ifaia: Cap. iL
a De 5"iti».Non de Sina perra,fed de monteSion in ^a quo
iJCiwff.xNonuc j>inapcira,icu uc iinjiiiconjiiiiiijuu Spiritualifcrgladi; mutanturin vomcfcs, & lancca: D
^ quoque in templodocuif, quod non oportuitpropheta & duritiacordis vomere , idefl vcrbo Dci frangitur , &
'^ Ierufalem,inqua templuni& religioDei. Dominus infalces, cumfeditionesdifcordiarum &ir3epelluntur,
mori cxtra lerufalcm. fpinx vitiorum b Z.^jrcrTfr^ttw.Sicutfupraverbum&lcgemfimulpo
cradicantur, vt femcn fcrmonis crcfcat,
& tandem labores manuum noftrarum manducemus
fuit , vt principcs audirent
vcrbu,le?empopulusau-
^ ^^^ ^,,^^,^^^ .„ ^^^^ ,,^^^ ^ .Faciiiora ma„d.« quib*.
gT«d,amurad

l
43 Glofor3.& Nicolai deLy ra 44
qui erantabipfonafcendiprincipioa Dcoah'ei.ii,ah*cni- D
a iluh repletlfioityVt r/2w,eJrc.Romanis.f.ei:cicntibus Tudxos,
in ludxa habitauerunt alienigenE, vndccunq; ad-
^ d\xQ.i aTito&yefpafiano.velciterisprincipibus.Vel,
priufquam a Babylonijs vaftarcntur, haec commifcrunt
jiibimpijsregibus.
4« Procopius.Qiianta ma fNatuiam. a f Scilicet. fQticndam. fCui dcbetent efTe iimiles.
}a pariat diuinatio ( habet
b uEt merito ptoieri(ti:quia.
.n. caufam cur a Deo relin a cnim popiilum taum domum lacob , quia
j ^lniquit.iie 8c Uolis. b f In Af jrptOjVel in teria promi(Tioiiis , temi.otibus
. iu-*icum. c fQuja j:atntii auium futuraprsclirunt veljpratfigiunt.
treplcti funt vt olfm, dTaugurest habue^
gena; nuncupantur
alLxx.Alienigens.vnde: alienigenae mihifubditi lunt. I^Vel Palelimi.alia
liteia:quihuic(uperftitioni iiiaxSmeli^ruiunt. b «r\ Deo teccdendo:vel
ilibu
, & ob id forfan quod aud i fornicatione,demuUcribus
ahcnigcnisnati cflent.
d AUegoricc . Tueris alienis, vel fateUitibus d^smonum. If».i8.

4T
b T^on cgo . Non malcdi-
liaix Cap. II. 4^
"^ ibi ftatua Adriani & idolum louis.vnde : Cum videritis
"* **
'a abominationem defolationis ilatem in loco fando, &c.
^ Bafilius. ExaggeratiocftmalitijE.quodvirquilon-
^e erat princeps dono intelligcntia: & idem prxualcbat
in fuis
digerendis opcrib. ,
propris dignitatisobliius.
ie eo dciecerit, vt adoraret
idola . Is inquam, qui imagocft
Sc gloria Dei , Chrii
Hum habens fupra fe f Eta^loria
caput
infra idolum fcfubftrauit.
tNe Hisadde,quiavir.Hocom
nem vinat calamitatem.
maieFijtis etus . Quia vcnict cuni potcflatc D
magna,& maicftatc Luc.ii.c.
Moratiter . Abfcondercin fofta hu. Utra incubiculum, Mat:h.*.a.
& clxufo oftioora patrem, ,omnibus fuperue
alQ^i v.rcuofu^ciVcvidebatoi.quia vit avittute. btQuiauntacomnulciuiit. niet vm r-irvriii ii-ic VnC
cfAliisd.mittam.fecunduinLxx rxpcfoniDfi.
niCC Vna . 1 CaptlUUaS Ol-
•* -'• •« •• t funt, &deiudicij dichjec
afEt. YStatnas 8( huiufmodi. f Admiiabilis demeniia. Quidmelius:quo4
taSumelt.an qui tccit.
humiliatus cft vir.t Non crgo
dimittas cis.In
ai^Q^ianon visconuccti.bTTuncdiccntmonubus:Cadite fupernos: jc col-
•
libuvcoopeiiienos.c llnfpelnncis quod & fjftum efl.ficut hiftoricinairant
egorice
o.ioi.
^
dtlfaias,fcdbcncdicif.quia c
imOrCCatUr eiS qUOO lUllU
gicJcrcin pctra,&: abfcdndciein fdfla humo
U af Baby!unio(umvelR.omanoraiii, perquot Deus probauit le limen
Cft,'&OemftumbonU Cft. - dum^Sc glonficaodum.
. . . n •
ScddcRomanismcliusin f atacictimorisdomm!,&a gloriamaieltatis
tclliliftwUre mfofii bum.uiti carne Chcifti confofta cla
uis
4
5
6
i Dominiexertituum. Vbicunq;devidoriavelvindiftapn,i8a.
domini loquitur,dominum cxcrcituum cum comme- ibid.j«r.g.
inorat,nc dubucmus dccius vidoria, cuius tanta cft potcntia.
k Cedros libam.t^ox Domini confrin^entis cedros.Et.yidi im- J-p"""-*-^* ..
piumfuperexaliatum & eleuatum fitut cedros Libani,&tranfiHi, dmLKX^
& ecce non erat . Sunt tamcn ccdri boni odoris ,qui cum Dcute.j.ai
Apoftolo diccrc poft^unt: ':hrisli bonus odor fmnus,Vnde cc E
dri Libani quasplanta.&c.Etalibi:Ponnon hominum.
^ Proco-
fecit t^abucboionofor vcnire cum raldemagna & excellcnii potC"
flate cui nttUus deregno ludx potuit}eftflere,ideo fubditur.
6 Oculifuhlimis hominis./.Jcrfw/* regis,quieleuatiisinfu'
rtbtUaucrat
perhiam
Cbaldxis.
7 Hu miliati funt . Quia fuit captus & cxoculatus,rt babetwr
8 Et incuruabitur altitudo virorum . Quia viri bcllatorcs
fuerunt occift & captiuati.
9 Exaltabitur autcm folus dominus in die illa.'.(«»c ap
parebit cius potcntia in puniendo peccatores . Ideo fubditur.
10 Qmadomini cxcrcitnnm.r.tempus
ii Supcromncm fnpcthnm.t.corde etatum.
11 Et exCcKum./icA- ambitwne.
vindi^i/e eius.
1 j Et fupcr oem arrogante i.fuperbi loquente conira D%um,
! 4 Et fupcr omncs ccdros Libani fubl i mcs & crcdas,&
fupcr oinncsquciciis Ba(an,f. machinjTuctJ txtalibus lignit
non potuerunt eos defendere.
4< I Et
uis&lancca.
4 '^ facie timoris domini,& a gloria maieftatis eius.f. in iudicio
finali,in quo Chriftus apparcbit
in maicftarc.
6 OcuU fublimis homtnis htimiliati funt,& incuruabitur
altitw^
do
w>or«»w.i.fupcrbi tunchumiUabuntur.
I o Quia dies dumini exertituum fupcr omnem fuperbum. fcil icct
cordc.
II £f c.vcc//«w.i.abutcntcm potcftatem.
1 3 Etfupcr omnem (jrrogdHifWJ.locutionc.
14 £»y«pfro»»nc/ fcrfro^. i.principcs fupcrbos,
Tom.4, B 4
*

% ftu
Ezech.Zt b,
Allegotice,
47 GloforcJ.&Nicolai de Ly ra 4B
/iS 4c Procopius . Eos per Libanos cedri intelligit, qui fa-
5
occecati intumcfcunt.Na & ipfe procera: valdc funt
necvfibusidoneosfruaus gerunt,vixquevelfcnefcunt
vel putrefcunt. Erat vcro omni idololatris genere reter
tiffimuslibanus. Hinc&quseineovagabantur,maias
Ad literam . Venientibus
Romanis, & turres & mu- c
ri funditus euerfi funt .
Allego.Qiiia qui vita,&vir
tutib. eminebant,vel pree- e
minere debebat, in illadie
fubuertantur . Turris, vcl
ad munitionem vrbis eft ,
vel ad fpeculum fit . Hanc
computatis fumptibus de-
bemus jedificare omnes .
Sed fi fuperbierit, cadet fu-
per eum a quo aidificata
fuit:ficutillainSiloa vel le
rufalem qus 18. homines
interfecit. Muri ecclefia2,fa
viri
picntes & omni ratio-
ne firmati , ne dogma per-
uerfum i.^.». praeualeat .w»»...v... veritati.
. 1....V.
d
naues onercnimio grauat? facile fubeuntnaufragium,
ita coipora multa aUmoniaobefa.per voluptatemillcce
brasjin voragincm perditionis demerguntur.
d Tharfis . Cuiuslibet maris. Heb.n.quodcunque mare
Tharfis appellant , & quafcunq,- congregationes aquaru
,quib. df:£^o iniwm. b
pei; omncs colles eleuatoSj5i fuper omne rur- t Heb.putant hngua lua ma
Zoladmm^c i-.ii '^ poteftates:credi fignificant.
a Montes excelfos.Vto
" ^
,r ^ r
, . f fc proprieTliarfisappeila-
;St««m^^^^ rimexcelfam, &fuperomnemmurumuni- .\i Sialiterdicitur,Syrueft.
varic
tatevirtutum.alij bonorii
inontes,aIij colles appellan
tur.Pro diuerfitate vitioru,
ali) impiorum montes,alij
colles
fuper vos
aTScilicetTNobilltate: bfSupetbia. c f
b
b Et ftipe
Luxuriofos qui fruftificilit
pords.i.iiamonibus .
maria.Iuxta i\\a:Congregatio
nes aqnaru appellauit maria. Si
fublimes 6^ered-as , ^ omnes cut narrat
fuper quercus
lofephus , aduenicntib.
Romanis,q csuperiores.
Bafan.Etfuper
omnes montes excellos^& lufSuperbos.
in Bcn.i.b.
lofephus
por
tib. erat coprehenfi funt,&
naues eorum fuccenfx.
t Heb.putant lingua fua ma
a TEos qui manibus lucra feftantur
AUegoricc.
tum, Scfuper omncs nauesTharfis, & fuper
aTTemplur.i quod valde pulchrum.virgines & iuuenesbf Humana tatione con
ftruari erieens fe cotra ratione p-'.cTAlij venudati,alij occili.alij fame mottut
omne quod vifu pulchru ell. Et incuruaoitur
a f l^oientia, nobilitas.
omnis fubh'mitas hominu , & humihabitur
a f tdeft altus apparebit, vel in iudicio.
altitudo yirorii, & eleuibitur dominus folus
a fCum drderir inimicos fuosin captiuitatem. fldola. fHoc ad vtrunque.
f in die illa.Et idola conterentur.Et ia
penitus
afldeft l?tibulacordiuniinquibuscotidiialunt.
b f Vtabfccndanturprae
cipiiikterrahiantis.
n
troibunt in , & in
fpelucas petraru voragines
a 1 linmink a domino.bfOu.indo apparrbit glotiofus qui contemnebatur.
terr^E a faciefbimidinis diii et a ma-
, gloria
sf Q^^ii videbaf dormire bfPer Roinanos vel Chaldjfos vel i luditiocfTerrenos
ieftatis eius:cum {urrcxei itpeicutcre terram.
fPromiffionis. f Captiuitatis.
~
a fFalfa dogmaia .
b
f Eloquentia;.
5 e Incuruabit. omnis . AUeg.
Humanus fermorationa-
bilis videtur, finon fit diui
4 na: fcientias comparatus .
Cum autem mendacium
veritati, quafi ftipulaigni
appropinquauerit,voratur
5 &deperit:&dogmatafalG
tatis qu£e idola vocantur,
6 ab eo quoqj quoconfifta
7 erant, penituscoterentur.
f Etidolapenitus . Hocm
captiuitate Chaldasorum,
quando ludsorum idola
8 comminutafunt, &inBa»
bylonem afportata metal-
9 la.Invltima.n.captiuitatc
non leguntur ludaei idola
coluifle. Ideocommiftim
i&,49.j.Tecu vnde"'domrnus ad icrufaia S tln die illa homo t idola 10 de
proijciet argenti vtraq; & de die iudicij
dumLXX. a
loqxiitm. Suptrmanusmeas
finquibu confdebant.
t ^um dicat lioc fpcciaUter
bfssp^nta:.
Ibidetn5>.e.
-1- infraji.d.
I Oginia.
;.Reg.ii.a<
Pfal.47.b.
Pial.io

49 Ifaias CaD. II.
A a rt ador. tal. Non i n te ,
^fcd ficut talpjE fimulacra
gcntiumoculoshabent &
non vident.Et ficut velpcr
tilioncs quelucefugiunt,
cecc.n.funt.Sicomniadog
ap,
vt adorarcc talpas & ucfpertiliones .
Etingredietur
t fifluras petrarumA' in cauernas Cixorum
a facie formidinis domini,8^a gloria ma
ieltatis eius , cum furrcxerit percuterc terram.
1 tHicverfu-ia I-XX. non habftur. b tCht.ftj.
mataventaticotraria:qui nni

Allcgorice.
Ccne i8.d.
t pueri.
£blcfcet,
Match. i2,i.
J» GIofyrd.&NicolaideLyra 52
ros audire noluit.
d Trincipemfuper cfuinquagintay&c.
Aliego. Princeps g
poenitentiae, & eorum qui
faluantur per p^nitetiam h
Chriftus eft . vnde dicitur:
Quod fi quinqnaginta viriiujli
inueniantur in «'«jVarCjfaluan
B da fit.Iubileii quoq;quin- i
f
Et dabo pueros.Cxxm Cffitcra in pcrfona f fua dixiflet.fu
bito inducit dominum loquentem pro maiori authoritatc,
oabcy&c. Talis fuit Roboam qui fecutus eft confilia t popuC
Num. 14. c.
Firti bellatorm.J^OR cft apud ludfos qui pro lcge bcl-
^
I. Reg. i.a.
l>roue.xc.i
Eccle. 2^.a.
let qui fm eam iudicet:cmnesenim vani & flulti (unr.
. b Et ariolum . Qma ahqii vera ariolantur vt Balaam,&
diuini confilio
quinquevrbiumPalaEfthinorum.quoru
arca domini remifla eft.q.d.Et veri & falfi aufe
propiieta;
renturaludaeis.
c Senem. Quem LXX^re
sbyteru
tranftulerunt. Glo
riafeniscanicies.i. fapien- a
tia,de Canicics homi b
qua.numprudentiaeft.
Solus c
Abraham fe- d
presbyter.i.
nex appeHatus eft,quia pau
cioribus annis quam mul-
I.Reg.u.b. tiquiab Adam vfque ad
Sem vixit.Roboam perdidit
regnum quia prcsbyte- e
iuucnum,cum quadraginraduorum annorum rcgnum
ccpiflet.Salomon aiit.i 2. annorii , nec tamen iuuenis di-
. .^L,-,_ r ,. ftuseft,quiafapies.Daniel
'
» TVtnemopomtrefifterchoftibus vinbilibus l!Ueinuifibilibus,quiirrqueho-
:,,J;^;,- „,,„,.
die iicuiunt. b fQuia Romanosiudicespoa taptiuititem habueiunt. c fliam qUOq, aniC lUaiLlU pUCl ,
nontltprophcta:;6£nosnoncog.ampliis. ^ ^ poftq iudiCauit,feneX ptCtem
5^irum bellatorcm , & luaiccm & pro | sbyter diftuseft , quia fa-
TMotibus. ^ I picnslndcprohibet Apo-
2 ftolusepifcopu ehgi neoj
phytum,ne fuperbiat ficut
Dan. ij<
phctam
diabolus.vnde: Fidebamfatanam
ficut fulgur
de coslo ca-
8^ariolum & fenemrPrincipem fuper
a b
l^Qujnquagefimum caputaccipiuntLaeuitsianitores. f Qu^i {ola vultus reue
rentiarolt;thonor.in. c fVf inconfulr-oainiapricipitcnt.
quinquaginta' & honorabile vultu,& \
confilia
^
a TPrin"

alher.
i.4.olluii^uvA>.iiit:^ p

55
GlGf.ord. &:NicoIai de Lyra 5^
^ a Topulum mtum.^ Hierony.Loquitur fermo propheti-
A cus contraScribas& Piiarif£Os,quiturpislucri gratia,
vt accipcrent decimas & primitias filin Dei negauerunt.
Caueamusnefimuscxaftoresin populo,ae iuxtaim
pium Porphirium matronae& muliere* fintnofter lena
Porphifijfiul tus,quxdominentur in ec
titia.
clcfijs : & de facerdotali
foemi a
ffllTugradufauoriudicct
crifunt. narum.
tduftore.
uu.
b Toptle nieuf.-^ Bafilius.
adolefcentulis fubij-
Qai
ciuntur,quiiugo premun
•j« Bafilius . Perfpicuum
^"'^il^.
nb.ad1
Vltimum ViqUe CUl , ftlandisverliis. b*^Ne laudeshominemin vinlua. ^Rcftirudineiu operum.
mumexii
funt, iibertateinfuper per
immodica feruitute perdi
dere,digniores funt quorii
mirereantur exaftorcs ,
quam
a fOpCTationum. b ^AHomino. ~ fVcrba domini. c BenequJa.
b
enim manum eius ficcei : t populum meam
a f Non doftores. 5^Sciibx& Pharifaeiexhibentesiidniitias & decimas.qui doce
ledebuerant.
b «rEoium,vel ipii elfTminaii.
cxadldresfui
{poliauerunt,&
mulieres domi-
a fQiyfi:Sedne treda.eis,qui3 Popu.m:;. b 5^01eumautem peccaiorisnonimpinguet
capuc raeum. ISaceiloiesadulantcs eis ; quibusaccipiunt.
ulbru, &abcxaao- b natasfunt eis.PdpuIemeust qiiibeatum tedi- +
guntur,qui pcnu cunt, ipfi te decipiunt : dc viam crcfTuum tuo- t
^
ria rerunii nqUib. eXOluant C
: f Malelaudandr.
debita,m feruitute fcdadi rum ad iudicadum
diflipant.Stat dominus,& ^
eft in nos intendi fermonem D
hanc,qui quidcm in presbyterijordinecooptatifumus.
Veftr.x fidei concredidi vineam iftam, vtqam excolerc-
tis,vos autin veprcs rcdadam abfumpfiftis. Fitaut hoc,
dum docemus qua; non conueniunt , dum palmites ari-
f Tandem. ^Ariernum.
flat ad iudicandos popuIos.Dominus adjudi
a tProphciis & patnnchis vnoe. Quandoledeiit cumfenatotibusterix.
ciumvenietcum scnibus populifui &:piinci
vt eos beatificent.
a fApoftolis Dcquibus.Conftitucseos prin f o.t. o fO Phar fzi & ictibi.
Iere.(f.cl. C Et ptam gre(p4um,Scc. In-
c ^VioIenier exigendodecimas,& huiufmodi.
]|zech.ri. tsnogate qu^ fit via hona , & e cius.
pjbus Vos eiiim eftis
dcpafli vineam
"
mea.
ambuUte inea.Std fi erraui-
|oa.i4.a.
f Innocentis.
Domum Ifrael. b Senfu vel (piriiu, qui folueie fi
poteiat nec Ce dcfwnderc.
c Elt. d
mus^audiamus dnm in
fQuaii.Ideodamnabit ves in iudicia. Nanque
o pniicpcs.
Ezechieledicentem: D

57
^Moralitcr. Pro et*,/fttoJ fleua
A ujimr. Corripiuturanima:
(
Ifaia! Cap. 111.
a T Vt ctJam IncrfTu videntcs aHicfrent.
dcbaCj&ambulabam^rpcdibusluis.&com- f ad militiam Chrini,queEzech.8.c.
a f Oriute rapini • paupeniin. b1 v'! pro {^matu
Ct
inp«dib. ^
Jgronnnia.
•-
'
quxinrupcrbiacriguntur ,^
i"
1 1 bl
- "
-
bi .
,
?^'"« &non virilcmduritia,iccl pater fignauit.vnde.-rtt/i.
a politogradumccdebat:Decaluabitdominus
i-uc-«s.c.
,^^"' d;fl"olutione feminca le£ta .
tur, & pcrdui' ornamenta
a » QHopeccafadetcgumut.
verticcm hliarum Sion,& dominus t crincm ^
VirtUtU,qUetOrgbUS, mO- a «r B.omsnisirruent.bus.
nilibus,armillis,&huiuf- b canimnudabit..lndieil]a aufcret dominus 4
niOdidcfcributUr.COntra » f LiinnIxEcrlcfixoinamcnta, quialole iulliti^iHuminantur. J _^
quoquc foeminas harcdi- c ornamentu calccamcntorum, & Itanulas,
6
6.io.e. a Df «/«j/^tf.Qiiod occuUu
cftpafcbir, &foedacaluicicsapp.ircbit.
Nihil enim
B opcrtucft,quodnonreuciciur.
b /B' bTIuucor» , iiiU.tiaiuftincni tviabiteom.«rRomano. 28 k'ntCfpOnlO lcmpcrinlu-
cium.Pulchicrrimiquoqucvirituidadioca-
^
^9 aucrit,&corrucnsinpul
io iicrcm (cdcbit.
f Miiatoic,
dent,&:foitcstuiinprxlio.Etmcrcbuntatq; ^' ^ Lugebuntportxeiusy&de.iCin^Mr.c
^
.1Qu5,

I
Gloford. &Nicolai de ra
^9 Ly 60
A & hulufmodi vnde ajpiclenti beneftngula que
de hac materia con &hoccum dicitin cap. feq. f. 4.
In die illa eritgermen domlniin D
tinentur in boc ca. magis videntur pertinere adftatnm huim cupti
uitatisyin qua nullum robur habentyfeu valetudiiiem , necprophe'
tar», ncc ariolum,& fic deftngulis bic contentis. Qux inglo.^ propib
appUcantur huic ilatui eorum bodierrio,&
cu red-
fpecialiter
ditur caufa buiufmodi panarum, cum dicitur. Rjdit lerufilem ,
concidit ludas, quia lingua eorum , & adimuntiones eorum contra
Deum,proprit videtur competere ludxis modernis, qui quotidie in
fuis expofftioniJMLIC^. Inc. i.poHil-&Burg. differuntin appUcationc:
quia pofiill. applicat aU capciuitatem B
vos v,.i
ideft Chriftum Dequo dicit 2.Cor. 1 1. a. Defpondt
viro virgine cafia exhibere Chrifio.Licct cnim virginitas quatu
ad id cp eft corporis rccupcrari n6 pollit, tamcn quau
lu ad id, quod eft ex parte mentis, p6t rcparari,diccntcs.
X Tanem nofirum comedemui. ideft nolumus amplius otio-
se viuercfed dc laboribus noftris.
3 TMtnmmodo inhoistnr ticmn tuum fupernos . Ideft mbis

upra.
JC)9»
^l Ifaia^ Cap. 1V-
a Eterit.
•jcEufcbius.IlIifuntquosappcIIorcfiduum,
rclidi fuerint
A quicxVaftitateludxi.inuidaaRomanis
in populum Dei, Apoftoli difcipuli omncs & fideles, re
liqui autcm fame, aut incendio, aut pcfie,
aut fcrro abfumpti
funt.autpulfibonisomnibuspcr totum orbem
funt difpcrfi , foli Apo-
ftoli, ^ fidclcs fcruatiex il
la cladc,pcr omnes terras il
luftrcs,&inclitifuntfadi,
inidificatis ccclcfijs.
b Qjafcripmefi. -jeBafil:
In fupcrna Icrufalcm crcdi
i>iIccftc

Cxod.rj.d.
Ifai.«.d.
PfaLjoj.b.
tTcgme*.
Liic.i.?.g«
A
tlerem.i.d.
t Platisvitis
«pUinz.
DiuiCo.
Vinea dAi.

- .05.
ttftBaait.
ista.
t
«T Kaix Cao. V. *^ »^iiT )
•}« ^ Bafilitij. No ccfTaf vbiquc fcripturae vitibusnortras
A animascompararc.EascircundcditlcptOjtum eakcue«ritaccquz
cx
pra:ccptisrclultat,tum ipiaangelorum cu
Hodia- Immittet enimfeautmedmui /t conjiiiuti an^tlus Domi-
ni in tncnin timnjiumium. Dcindc quafi valla, fjue perti
cas nobis dcfixit, pofitis in
ccclclia primum Apoilo-
lis,fccund6,prophcris,tertibdodoribus. Ejtcmplis
vetcrum renfus noftros m
fublime crexit,ncquc pcr a
mifit nos in humu cflc de-
icftos. Vult ctianosquafi
clauiculis,amplexibuscha b
ritatisproximis inniti.
Qiiin& anobis dcpofcir,
vtdumdcfodimur, luflincamus.Dcfoditurautcin
anima.dumfccxuitmun- c
di curis. Opus eft caam, vt
ncvitcmhanc noftramfi d
namus farmcris noxiis fyl
ucfccre, & luxuriari.oftcn
tationcm , & laudcm fu-
E gicntcs.
hcb. 4« Idcm. Turrisinmcdio
ition. zdifkata . templum eftin
^F' mcdio ludxx. Torcular
ipfe (ynago^a , vcl prxparatio
p legis obfcruationc.
^* Ambrof. Torcular fic
didum cA, vtpial. dc tor-
» T Teni[.lum. T In quj ffuge» rtmnirttmiSi inCdantcs benias profplcetfra
b «.Alt»ie vh^ fundebatur fannuis hoOiMu. c »Vt :n cojem loco vu» prxmer.
cauic ruriim mcdio ei',& torcular exmixitin
a « Fruc^us bonorum uperum. b n Ubrulc» drftx , quia
n^lcjntur • Ainaritudinuia ad verba profhetarum noluerunt fe
lotrijitrcauferendomala vit.elua:
1 3 Et noti fo. i>uia fojforiodiuini timoris nonftieruut retraHi
ab Dmuitaiibus (i^ts.
14 Et afccndcntfu ideflcalamitatespungcntes,&miftria:- et
^utaad liuram populo dutio ni capiiuitanm vepres,ctfpine crcue
runt tn tcrra p> Ucft 8u culture.
1 5
Et nubi ma.&C Quia inttrra illafetuta eJlftcciMs magna.
* Vinca
Terditio tua exte IJrael , lauiummodo ex tneau.xtlium tuum
Et
fubditurpunitiocum dicitur
7 -^i^fcramltpir/i t/

^7
Glof.ord.&NicolaideLyra
S a Do. iftitl &c. Ex quo diuifum ctt rcgnu , dece tribus
A Ifracl diai funt. dux aute Iuda,in c]uibus reges
de luda
rc"nauerunt. Cuius virigcrmcndclcaabileDco,quia
apud cos erant facerdotcs Lcuitx viri , rehg.oli quonia
hxc ifaias loqucbatur.vcl quia Chnaus ex cisnatus cft.
perat Chriftus, vt nos pro
SSS^r^P
pcribus, fic cxpediti magis
baiulabimus cruccm .
d viauribus. (^afidicerct
propheta , Wxc vcrba intcrioribusaunbus
audiui.q
funtdomini cxercituum
S dijlSs&S&tmodi

6^
Ifaia; Cap.Vlap,
A &'fti.gdu.sdeDeoedocen?mane.Scdc6feftimns6no
-A Va-^ A ^TA*^^^'Qi'3'n-femporispartepofrent
y^ fupr.. afecxcuflb lurrexerunt confe«d ««*.
UmpcriliHm ..
3 Ncc opera manuum cius confidcrabis./c;//«/ qualiter
f««««-cr«,r >;,«,;„ carnainatispropter ip/im mundumdUu^
u^ojub,teriend.,G,n.^,^^ ^un,^,,„„,^,,Z«, ^T/W/./,«rc>«
"ndenu.,Gen.t9.Confe,]uenierJubdituriu
Lur!f2T'' ?P"?"' ^"'^"^ *^" f^P"i"^ mcus./V.,1 dutetur./fatas
emm iof.eOaiur de
futuro vJmodum ""aum orMerM »f«pter
urtituditrm pr^KrtU prih.
{ueHOtt.
'
^ Aa,,u^^i.
4 •
Qi^ii^non habuit fcicnfiim '«-«cntiam >«/,/;, j .
• /-
^ppltcando ingemumftiu
Lt; '""'f-»nie.&c.ai«>/i»d^Mortf(/jr/w,
f«/i;a^'^ !;«.;"*.?/"" '"^"""* *""^^ foi.6cc:,dejrcapl
??/ «.2 . '"''^'P''^'''^^' Ponuntur mortuorum cadaucra.
"fulT^rl"''' "^' '^'^""'^'"' ""'"'^ damnaforuadpur.a.
^niatuc nullusadeam admtttebatur,quantumcunque iujius idco
t^ omues mortui , ^uantum ad antml ad infernZiTenierZ
»aa,aputrefatia:^f„ .nfernus vtroque \nodo bic accipttir.
Cfttra
t i Tropurea captium dua^s efl populus wf «x.Dicitu r cn im n,
antecaptioncm Achon talia vitia vigcbat ib ' & in
lociv ahX ^'
pluribus captis a Saraccnis.
4
5 il^'^'"^'^/>-^«'^/0 a Infunj.
Ceterapatent vfqueibi.
7 Et incuruabitur homo,& h u miliabiturr&c/t/f/? dtii
cientur totaliter ^
djua Juperbta.
8 Et cxultabiturdominus cxcrcituum in iudicio./rff/Z
P':^'^J'^od'ud.ctumpr^dtaumfactetdepucatoribus,mamJeJia
Ottur cHlttudo ipjius .
' t '
9 Et pafcentur agni. ide/l,comedentur
agnifiliorum ifraelab
hottibus , VI panunt do^ores nodri.
10 Et dcfcrta in vbcrtatcm vcrfa aducnx comcdet.'Ao-
JtesfcUuet,quia nonjolum comederunt Babylontf animalia luJ^o.
rum,fed ettam terrf uafcentia. R^ab.Sai. ad comrarmm Jenfum ex.
ponttiJiamUteramJic:Etpafcenturagni,,dtfi ,u{i.,qu,a Jilif IJrael
duaiin Babylonemhabebant viaumjujjicientem fecundum ordi-
nemfuum^idesijecundumfuifiatn^decentiam.Hoc de Danide pa
tet,

Joan.z.e.
y^
7» GloCord&NicoIaideLyra 72
^ a Infumculus Samtath. In quibus erant.quibus dixit do
ludas,
A minus : Exitc . Vacca quoque rufa , nec iugum traxit,
nec funiculis fuit aliigata. Achitofel quoque , &
quoruhi alter Dauid, alter Chriftum prodidit, longo fu
rReg7/f. "^ trahentes peccata, fufpendio perire
Matthi^/.a. ' * confcientixpolTent prcsfen
ti morte finire,putatcspoft
Pfal. 1 1 8. morte nihil cflc Funes pecca
toru circupkxi Junt me.Etfuni a
Pfoucri>.j.d. buspeccatoru fuoru ejuifquecon
IaPraI,iof.
Amos.^.
M4tth.27>
S
ftringitur . Merito.iniquitas
infuniculisvanitatistrahi- b
tur.quia peccata peccatis c6
neduntur,& inaniafuntjVt
fila aranearum. Sed fi exire
voluerimus, tanqua fohdif
fimis vinculis tenemur.
4« Bafiiius.Exeplahuiusse
tcntias.Sitaliquispropefus c
ladiubricitatem expledam.
Obieruaperquotfibi alcifcit
peccatii luxuri2B,primii
corpusfufi coponit. Crines
hocmodoei circutonden
, tanquara malu
a n Vinculum peccati.
Barrabam elegerunt,Chriftii condemnauerutGencrali D
ter adoes,qui iniuftuiuftificant,iuftu condemnant.Ma
lu, tenebras amaru, in fimili fignificatione,& figura po«
nuhtur.In Barraba diabolum intelligimus, de quol;6e*
ranos dmalo.
^ Cortiglam fecundum.Lxx.
b ir Peecatis onerati.
in funiculis vinculum
vanitatis,6cquafi plau ^
a f Vatvobis. bf iMonputattsiiamDciVentuiam,
'
2
fedpoplietias firaftraminari ,
dicitis:Feftinet:& cito ve-
ftrijpcccatum.Qui
al^Captiuitasiruamptatdicit^vos Ptophetac.
b ^ Si verum fit. 3
niat opus eiuS:,Vt Videb amus: 6^ applOpiet & 4 reHa>,&nouifftma eorn in infer
a Quod vos (oli contemplamini.
b ^ Qui modo non ctedimus.
veniat confiirum fan^ti Ifrael , 6^ fcicmus il-
aTConfltium. b1 MotCiticantanimas,quzmoiiuntui,Scviuificantquznon
viuunc. cflniuftum. I^Barrabam. f Diabolum. dl^Iultum. ?
T Chriftum: Ego fum paftor bonus. ^
lud. t Vae quidicitis malum bonum & bo- ^
a f DiaDolum, qui eft nox, & tenebrz, transfiguiat fe in Angelii o
tucis, vnde: Qua:.fociccaslucis ad "
teneoras?
Allegor. Vxqui dicitis, M«th.54i
&c.Omniadogmataveri
tati contraria,amara funt,
veritas dulci. Cauendu eft
ergo ne pro veritate fequa
mur mendaciii pro luce,
tenebras.M«/f^ -vig videntur
nn .V(\ iiifl-nc . no . Eft nm nf i-if
iuftus,
in
qui peritin Ecclefy.c
iuftitia fua,cuidicitur.-We ^lT'
\is nmis tuftKf,vnac:2^n
declinabimus
ad dextera,ncq;
ad
fmiflrai DiflScilecnim vita ^, j, „^^
mus hocmale di£bu, cum qui dicids.
malis adulemur propter
num malum, ponentes tenebras lucem & ^ potentiam, & bonos de
mO- t
aTChtiftmnjEgofumluxmundi. b.flFalfitatem. lOfpiCiamUS ptOptCr
luc5mtenebras; poncntcs amarum in dul- '^ piam.vnde: AauilafigniM«th.i;.,
t . 12
a ficatms:Va5,quidicitisma
"T Veiitatem.
tur,taliterver6vefteamici d ^^ ^ ^^^^^ -^^- amamm. V? tur.Perhxcoftentatambi qui fapicn-
;^ af s«petbicordis. bTNotletreptuLte.
tiofam,& fuperflua curam
ac ftudiu fux honeftatis.De
xnde fuppeditat pccunias,
Vtredimat fruitionempul
chritudinis fcorti. Vcrba
adornat,compotationes,&
conuiuia. Hisomnibusfibi accerfit flagitiii proftituta:
pudicitia:.Hiccft,qui attrahitpeccatu in funiculologo.
J« Auguftinus.Inmodumfunisquiexpluribus mini
mis creicit in multum , peccata femper tanquam longo
funetenduntur.
b ff/?'«rt,C^c.^«Procopius. Diuinamiram prouocabat
his vcrbis, prophetaru minas , & Saluatoris ipfius eafde
inculcantismagnaperfidiaicontumaciain fuam perni
ciem inuocantes. inde quidam propheta imprecatur his
verbis. i>"dtli vtilem hominibus.
7 Et bonu m. fciiicet diuinum cultum , qui efl bonus fecundU
veriatem.
g Malum. idefl effe nuUius vtilitatis.
9 Ponentes tenebras. errorw.
I o i
ucem
fciluet veritatis .
I I Et lucem.'/ci/j(rt'^rff/.
12 Tzncbxzs- effeignorantice.
1 3 Ponen tes amarum. idefl idololatriam, qua ducit adgehi-
ne amatitud utm.
.
14 In dulce. 7««g«4W per eam hmoconfequatur optatum
finem.
i j Et dulce. idefl,fpfm latriam,qua coniungitfummo bono.
ex hoc
1 6 In amarum. ibi labor
quodfn inutilis^ expenf£,(^
fequtbatur, quodiflificerrantesfuamfcientiampraferebant noti
tia prcphetarum
contrarium afJerentium,ideofubditur.
17 ViE,quifapientcscftis.?^c/? cognofcentes diuina , nonfecundum
veritatem, fed tantumfecundum opinionem veflram,ideo
fuhditur.
1 8 In oculis vcftris . fcilicet, &ftcutfe aflimabatfcientes cir-
ca diuina. ita & circa humana falfo tamen , ideo fubditur.
1 9 Et coram vobifmctipfis prudentes . Trudentia enim efl
froprtecircaagibilia,humana. Ex pradiBis autem erroribusfequcbatur,quod
abfque vth timore implicarent fepeccatis carnali-
bus, ideofubditur.
20 VaEquipotentes eftisad bibendum vinum. Dehoc
enimiaSiabantfe, quodi>nus pote^at tantum bibere,quantumplM
res alii: & ftc poterant eos inebriare.
uocati mali , falfas caufas fcienter fuftinendo, & legiti-
masimpugnando.,
17 y^ qmfapientes eflis in ocuUs veflris , ^ coram vobtfmetipfis
prudentes. Ifti fnnt vani doftorcs rclinqucntes v tilia
&curiofadocentcs.
20 ra quipctentes eftis. Ifti funt ebriou.

73
^ ^e V£qmtrMtU.V

7J
#. aEleuabitfignum.
•J5 Baniius. Pr.-e-
^ dicit Romanum
cxcrcitu, incxtreniaiUa
obfidione.
Ineoenimprocin
&a bellico.formu
\x militares&deledus
legionum
complcbantur cx
gentibustumeloemquoaccitis,
tu
^
t Tribulatio.
C
cvicino.Porrohoc
fignum eft crucis
fignii eius qui per
camdilatatuseft.
Et quidem gentes
adfideaccitaefunt,
Icrufalem vcrofo
lo adxquata . Sane
illitam citovcniebantadbellum,
vt
eis in obliuionem
vcniretratioparadi
commeatus.
b Etftbiiabitaieu
de finihus terr^,&c.
Hebr.-Eihunc locij
z
de
Gloford.&NicoIaideLyra
»fQuii«loquiumdon)inifcJ»fph«mioeiUdt. b^^Vocitionis, quo congrfpabit Romanosconiri
ludios. c «Hom^potum. df Hoccft <
(ignum.
TliiOiTabit.
Et eleuabit iii
fignum
nationibus procul , et fibilabit ad ^
a tB.oinanuiii excii,auin coiig(?gaQdum.
b- ^^'cicepio ^. --„.-. figno.
cilNonlu3,l(d
Dfitliluspotcntia.
*
, «T1W......U...V...W .«..8.-e
cum de finibus terra: : S^^ccc fcftinus veniet velocitcr. 5
a f Hypcrbolice. bf rantoitmCK aliquis.
c 1 Vi videiui pro Jelidcriocfticiendi.
d TExerr tu.
<
^"Ardoreprxliandi.
4
.
No*n efl: dcficicns nequc laborans in eo : ndn dormita- 6
a T^Noftc, VI iigiundum quam ad piaidanililni. &deuoranduni licut Itro vciet.
tus cius vt leonis, rugict vt catuli leonum. Etfrcndet j^
^ Tindros 6; lua. bl^Cupide.
& tcnebit prasMam , &: amplexabitur, 5cnon crit qui eruat:
a f Sttepitus victoruni
&fonabfclupcreum indie illaficut (onitus maris. Afpi- 14
a TTupc. TCompaiicndoadiuni;it lc populo iuo pio^heta.
bf Dcfjieraiio.
fQm moJo fuperbi.
c «jSpei quam in doj^^
& liix x(J
C minohabuimus.
cicmus in terram, & ecce tenebra: f tribulationis ,
a TTi^lnilaiionis.
obtenebraca d\ t in caliginc eius.
NICOLAV S DE LYRA.
Et clcviabit.t.fadet eleuari.
Signum.f.
3
w.vi//«»j, adcongfegationem bdlatorum.
In nationibus procul.^«w ex
longinq-m partibut venitil
leexercitus contra lerufulem.
4 Et fibilabit ad eum de finibus terrx .?. faciet eum venire.
Et eccc velociter,&C.(7«M ille exercitusquamuisfuerit val
5
de magmsytamen fuit in brcui tempore congregatus: & cito venlt
ad lerufalem,qitia nonfuit impedimentum m via . Quod declarat
confequenter,di.
6 Nou eft deficiens neque laborans in eo.Ex tanta.n.voluntate
veniebant contra lerHfalem,qu6d quafi non fentiebant tabo
rem,& ftc tolUtur impedimentum laffttudinis.
7 Non dormitabit.'.c«»w magna folicitudine fefiitMtionis ve
niet,& ftc tollitur impedimentum pigriti
iuxtaludxx fitumE
Alfyrij atq; Chalda:i
in Septcntrionali
plaga finr.
Vcl apertius Baby
lonios Aflyriofq;
demonftraflet.
C ^fptciemus.t^otx
aufi refpicere c^lu,
cuiushabitatorcra
DeuofFendimus.
#CAP. tincxlMi
9 Et rota: eins.ucurrHseius,in quibuspugnabant antiquitus.
10 Quafi impetus tepcftatis./. ternbiiesad modum tempefla-
tis,cui non poteii refifti humana virtute.
1 1 Rugitus eius.^.rf.no« Heiietur mifericordia, vnde& rex Bi
bylonisplios Sedecia regis occidi fecit in eius oculis,& pofleaocu.
los eius eruit,& nobiles de regno luda captos occidit.^.l\cg,vtt.Sc
deciam autem exoculatum duxit ligatumin Babylonem, &populi
terr£ captiuum,vnde fubditur.
1 z Et frendet./5er iracundiam.
I j Et tenebit praidam . quia nec a Deo nec ab homine fuerunt
de manibus eius
faluati.
14 Et
fonabitfuper eum in die illa ficut fonitus maris:
qma in tanta dtfiru^ionc fuit magnus ctamor & terribilis tam ex
parte Babytoniorum fe ad cxdem poputiexlmtatium, quam expar
te morientium & aliorum in
captiuitatcm duHorum,ideo fubditur.
1 5 Afpiciemus in terram,& ccccpra confuftonenonpoten -
teyocuLosfurjum leuare, & afijciat ftpropt^eta cum eis, eb ^ erat
pars iltius poputi,quamuis mortuus fuerit diu anteiftam captiuiia.
tem,fcilicet tempore Manaffe rcgis,rt diHum eft fuprd,cap.\.
16 Etlux obtcnebrataeft in caligineeius. quia tributatio il
lius captiuitatis fuit tanta , quodtota gloria qux fuerat ia poputo
Jfrael videbatur fimpticiter extinUa.
5 Et ecce feftinus veniet velociter.nzm in breui temporc vl
trahumanam aeftimationem fibi aggrcgabirur multitudo
magna & ad bcllum cxpcdita,idcofubditur.
6 eil T^on deficiens neque laborans,C^c.
\ Inanf
In
^
"

v Ifaias Cap. VI.
C A P. VI.
Wj>/ne,tf"f.Oziasipfceft Azarias,qui cum tetnc
confortium
maicflatis.vnltatcmqj fubftantis. Deunemo D
re facrificium ofFerrcr,lepra percuflus eft.Eo rel^t^:^
gnantepra:didavifalUnt,|quo mortuo Ifaias
Vidit dominum fedentem fuper foliumcxcclfum.Mora
ipfiDeum videbmt. Vel certe non in natura A P.
fua,fed in fubiedta
crcatura vifus eft a
Prophetis.
VI.
li. Dumn. Rex leprofus.i.
diabolus regnatin nobis,
necdominumin fua maicflate
viderc, nec myfteria a
cclfum . Sed exquomor- c aomus a maicftatc cius : 8^t ea, qu^e
ncfafta , alia mala non irrogabat , tanrum expcclaiut, vt
cxirctimpurus. Scdvidc Dciclcm.;ntiam non irrogat
f)^am vrbi, qaam qu? Iblct irroa;ari intcr amicos cqua
cs cum incidit aliqua ofFcnfio,abftincnteconuidu & c6
fuctudine,Uiblatacaufa umultatis.rcditur in gratiam.
b y^e.rO^»4r.Rcx,f lcprol"u$,qui faccrdonum.vfurpauit.
c i^iii «foTWinfcm.Chriftum.f.vndeloa.Hj-ctiijr/t ifjus,fjita
t» viduglouam tiHs . Et Paulus in Aiflibus Apoftolorum.
Brne tocutuf efi ipiritiilfaniiui per Ijatam : jture andittis &mn
i>nelliietis/< videntef,viJebitis,&non perfpi.&c. Vifuscft fi-
husin habitu rcgnantis. Locutus cftSpiritufTjaclos j^g
confor-
fub ^
78
w^o,& fcabcllum pedum tius in ttmplo, fecundu
ijuod diciiur infj 66.a. Coclum mihi fcdcs cft,& fcrra fcabellum
pcdum mcorum: & duos ^ngtlos tlantesin vtroq;
l«iereeius,& intelle.xit fignificationem vifi(mis:aliter non tffet vifo
prophe(ica,fuut Tharaoq

•ffuos
•f ieRgaire.
\ Apuc.^.e.
fCal7fJt'
Exod.39>b
lafta^l.f.
l^ Gloford. & Nicolai de Ly ra 80
B
nobis,cum apemet,&c.Et,elo(]'*ta Domini argetum igne examma
tumM crgo falutare incendium in facris Scripturis.quibus
peccata purgantur. Vcl initium oris,quod fignificat
linguam Hebrseam , qua vctusTeftamcntum fcnptucn
cft.Incendiumcrgo.&initiumcrisduofuntteftameta,
t difcindcrc naruram , fed
nominu feruantur officia.
Quod Hier. impiumdicit.
Quidamdicuntferaphimvirtutesin
coeloDeo affifte
tes, & laudantes, qua: in minifteria mittuntur , maxime
ad eos qui purgatione indigent,&propter peccata aliqua
expartefupplicijs.
Hicro. Cherubim,multitudo fcientix,fupcr quosDo
minus in modum aurigx federe
oftenditur, vnde . Quifedes/iiper cherubimma.co.eif.be.&
ma. Seraphim au
tcniprxter hunclocum in (cripturis
Canonicis melegifTe non memi-
ni.Errant ergoqui in prccibus folet
fcribere.Qui fedes fuper Cherubim
& Seraphim.
a i^ra^-int.i.ftantafliftentiaDeOjVO
lant demonflrantiaDeum , nudant
quafi mcdictate: non manifcftantq
Velata funt ,n6 velat qua: nota funt.
b Sex al

8i
§. mcntotrinitaspraidicatur ,drisChrinus, f. qui hicqua-
A tuor literarum cft:quod proprie de Deo ponitur.Iod Hc:
lod Hei.duo ia.q duplicataincffabilc nome Dci faciunt.
n .ncoratu. ^ Epiphanius-iieraphim cum tcrclamant SandusTri
nitatcm declarant, non enim pcr duas voccs , ncqucpcr
quatuor Dcum glorificat,
ncquc pcr vnam fola fed
per tres,& finguhs vocibus
numerofingularivmntur, a
non cnim dicitur , fandi,
fanftj.fandi, vt multas per
fonasfingularinumcrodc
fignent,patrem &fihum b
& fpiritumfan(fhim . Etin
claufula orationis , dominusDcusSabaoth.vttrini
tas pcrfonarum, & deitatis
vnitasdeclarctur.
ij.c.19. * Damafccnus. Teftatur
(. iimunaa,ibi;Et au-
•5« CynIlus.Ante cruccm dominipcrcclcbreillud fcm- D
plum fuitxstcrum poft ci uccm.poftquam ludxi Euangcli)
lucemrecipcrcnolucrunt, dcreliquitdominusdo^
mum fuam & tranfiuit a J genies , & ois tcrra rcpleta eft
gloriadomini,omnisIuda:a vaftata eft, & tcmplum ince
,. ,...,
fum, quodfignificatvcrba
i\\a,Superliminjre tcmpli cunci
dit,fum$que impUtum efl.
* Procopius. Talibus*
afyli fiduciam, tcmplo vide
licct fpoliato , adcmpta iri,
& domum conflagratura ,
cum gentibus innotuilTet
Chriftus.fignificabaf. Qiio
temporc,non vna amplius,
fed plurib.& pr^eftantiorib.
pcrorbem vniucrfum con
ftrudlis domibus, diuinita-
tisipfiusglorijcapparuit.
c Vollutus. \\oc dicit pro fo
cietate populi, cum quo co
gcbaturloqui. Noxium cft
cum pcccatoribus viuerc. E
Oiii
tangit picem, coi>,qttinabi- Eccl. 15.3.
turabea.
* Grcgorius. Nazianzc- •" ^poW^"
nus.
Ifaiasantcquam vide- '"•
rctgloriam domini,Iudeos
rcprchcndcrat, (e non Vcprchcnderat,
vt vcro vidit,
coepitdiccrc , 6 mifcr cgo,
htuolauit ad mc unus J^ VaTmihiquiatacui.
* Procopius.Comoarata
hominum natura cum eaquam vidcrat, mifcrum fccxclamat.non
animi,noncorporisvniucrfi, fedlabioruni
impuritatcmconfcftlis ,nifiquiscxparte totamintclli-
gat.ConlcicntixfpicuIofc iamcompuns;i,aif prophcta,
qui hymnum duo diccnribus potcftatibuVadem ip(c cu
illispcrfonarc non \ alcat.qui ingratam Dco in ore pccca
torum laudem cdc non ignorarct . Sed pr.-Etcr cas rationcs,modcftixcaufaprophctafcfepopuIo
admifcct. Fortaffe
vcrohumanxnaturx morbum c6fitctur,iuxta Dauidicum
illu'i,0»»«» homomrudax.
* Origcncs. Apparet vcrbo tcnus pcccaftc prophctam, Hom! V^ ia
alioqui dixidct.quiaimmundi^m corpus habco vcl im- Lcuiticum.
mundos oculos, fi pccca^Tetin concupilcentia, vel immundas
manus.fi in rapicndo.
d Ego habito. N6ta cum pcccatoribus non e(Tc morandam.
C Et regem dominum exercituum vtii oculis meis . Et volauit
^«°* *••

t earbo
Luc.xi.a.
Mattb. n,i.
3^7
6
w
Glof.ord.& Nicolai dcLy ra 328
De feraphir» . Seraphim per,m, in mafculino genere.
^ per,n,in neutro genere plurali dicimus.Scraphim tameii
^ fingulariter dici poteft,ficut cherubim & cherub.
b fctm Calculus,i,
waw|f/«j.i.operarioneeius,i.Chrifti.
charitas, qucm forcipe,!. doftrina duorum teftamentorum,de
altari tulerat,& Ifa
iasin excmplum pofuerat.
c c(icantem.
imperatlue. ^ eiTnOn intclllgettS, Sc CnwWli. ^ Mat /j
Luc. u.f.
t impingua
Xere.itb.
Genef. i.b«
Xoa. xo.f.
^
NICOLAVS DE LYRA.
1 Et in manu eius calculus./. carbo igniius . CaUulus enim
plwrafingni^ica!. riw enm modojigvilicat lapidemparuulum.Mio
modo [ignliicat numerattonem . quiaantiquitus folebavt homines^
cum Idpillis numerare.Significat etiam carbonem ardenterHy& etia
qu

eem.
%
Ifai
xj Domin' cxcxra rnr populi 'mus.QaiCi dicat: Si totii m mun-
^ dumfaluarcdcfideras,cxcseCdCorpopulihiiiiis. Si cnim
ii.d. populushiccxca:catusfucrir^cntcsilluminabi;nir. Ncc
eft Dci crudclitas,fcdmili:ricordia,infiddibuscxc.xcatishumiles
illuminarc. vndc: Qiwties volm congre^are JtUos
tf.os,&(.f.t, Condxjit Deuson
Mufnb ptccato, vt omnium mi
» f Cordis. b Pcccaio.
MJg
aiae Cao. VI.
ip,
u
c Et ent. Sub AdrfMioTiidrra t.tcrnm vanat.-' cft 1 vero D
annopo(lcaptiuitatcmKoinanorum. Pirohibiticnim
funt pubhcislcgibus Iiid cam intrarc.
* Eufcbius . Poftcladem inucOain ludv.-ra Vcfpafia
no,reliduum foredccimam parrcm Iuda;orum invrbi- Lib.dcdcm^
c f Intfrlore». d f Oflio peccatorum,
& auies cius aggraua, & oculos cius claudc: ne
/frMtwr.Erpaulo poft.O;>ro
fundum diu lurum jafitmuit
C^fcientui' Dti.
a EtconuertatUT.Ouzmms
crauc pctcatum fit,fi conucrtatur
quiSjpotcii filuari:Scd
hi pro m.ignitudinc
li-clcris, poenircntia funt
indignl vndc : f^vUa ton^ri -
}^jrt filios forte vidcat
otuJisfuis, &auribusruisaudiar
& cordc 1 uo & intclligat, coucrtarur, & fanem
s^^Conueilo"
2
3
tw s, & r.->le^f.
b Etgdhm.ctpto.i.adhnc
cxgcntc ciccimafio,quafi
adhuc cfr-cima par» illius
gcntisrcrmanebit.
a Tiicodorctus . Dcfcribit
prophcta mala quse pa-
b C^iid|^,lcna.. tnpulo inco. c 1 EiCicahKui
ciim, Et dixi;
V(qucquo domine? Sc dixit: Do-
» • .A
R,.injn -
'..Ixfijnt . f h.>Ctft jblquf liibitj. &C fSint.
ncc deloicntur ciuitatcs
ab{c|uc habitarorc , Sc
dom us finc
hominc^dcjerra rehnquctur dcler
'*'"»'"''» "'*'"* Tlmerra.licnjDarceiKlo
l .nf u.iuicn.
ta,6clongcfacictdominushomines,&rmulti
f
> 1 AOro b l'^. 1"«
Alut,;^„,„*
CfVbici.tiualcncbi.ur
piicabitur (]u? dcreli^a fucrac in mcdjo terrc.
a^Tamc.. b f Vuinea d
eiinaj>ars icmmcbit.wel in tot.) orl-e,
Bt..murIudc.,vtvolnntans b Er ^ idhucln7-,\WiZT^^^^^^^^ •»dliucm cadecimatlo :& c
conucrtetur, & l
®
rebellespoen^sluant.qua
dominumaudirerwlncrc,
pdkabfumantur. c Et
ctum critid quod ftcrcrit m ca.
bushid.x-a;, 6c poOcarur- '^faccap.i».
fum futura Ibb Adriano
in pabulum ignis,vrquer
CUS&: tcrcbinthus,qn cadunt
dc loco fuo auulfa;.
* Procopius.Noniam
amplius cos vincam domini
Sabaoth.non vt Dei
paradifum.non vt oliuam
pulchram,n6vtpaJmam,
aut cicurararu arborum
aliquam, (cdvehitiglandcm,
noneanTquidem .'i.
bi confhntcm amplius,
Sc ipfosaitfibifururoscaii -
,- - "-r—- "— iu..cir,.Fnoc ts.iiaom.nussjba.ihtelino. leflcc.
(jucrcus ^uxtxpanditramos fuos.Scmcn lan
_ . ^'
s
»»l^* O^CUpCnt, OC lOlltO na
^i^^cf^rdincfruaus ed.it ,
'«THdcm.oe.-jdjtpcriotiJcJititein. famtaniorum malornm,
vt
inccndio,i;fadto, famc,
crit in
ollcnfionem, ficut tcrcbinthusi 6?ficuc
a TAri4i b
lA|>'>i»oli«caUifirtcI«.»ndeNilidom.nusSjba...htelino. feflcc.
6
7
(cd dcciduam, rciidtaquc
ilicca . Hiimi iacercm,vcl
tanq tcrcbinrhu amaros
frudns
cdcnrcm,picdicir.
Ncc hisabfinijle ibre hi"
dcorrigcnrem , imo dcte- E
rioi c, cfi (.'^ fuas ifti
regioncs
occupcnr, & folito na
'"'s cotra.fua ct nihil illis
NICOLAVS DE LYRA.
* I Et au rcs ClliS. Idfji, a^gta»andss dfnuntia in affecJn per oh-
Jimatwntm. Cina (fuodfciendum^quod talis e.vcacatio Cr obduratio
non ijl a Dea direfii,Jed tx libert arbitrij defcHibilvate. Homo
enim aueruus le a Oeo,meretur vt iufi^ Dr.s retrahat ^riUamJua
abeoiuius iluce-
/(""(,& hoceJiquoddicitur.Etmu\tipncabitUr,SccrKiaante
aduentum exercttus P^-manorum contra ludxum , Chnfl^ani nui
erani ibiper admonitionem angeli tranfierunt in regnum .Avrip.
p^, qui erat conforderatus f{nmanis,et ficfucrmt dcreliai alus par
tm captiuatis,& partim trucid.ms.quipoHeamuiiipUcati/im per
orbem vniuerlum,rtpatetadfenfum.
5 Etadhucdccimatio in ca. Quia decimx dantur afidctibus
ectlefu.
6 Et con uertctur. ^b abir[iione, & paucitate,& perfecutir-
ne,quam pajja ejt tcciefia.Vrimo a principibus ludforum,^: patet
.ylil.S.-J in
pluribus locis
altfs tiufdcm (ib>i:&poslea ab tn.pcrato.
thus f{omanis,& eorum
pr^eOis^vt in JanHorum lc^CHdis, &
tn (hronicis habetur.
7 Et crit in oflcnfionc ficut tcrcbinthus . Quad impleium
vide-
tJ^{O^^LlTEI{^.
t S^'^"'" dcnuntia , fi pcrfcucrct in malitia , proptcr qua
Dcusrctrahitgratiam fuam ,& ficcxcarcatur mcnspcccatoris&
obainaiur,quoddcbct pracdic.itordcnuniiarc
populout caucata malo.Etconfcquentcr lubditurrcmc
aium.cum dicitur.
J
Donec dtjolcntur ctuitatis/ibfque.\^t^,\\om\ncSftCCJitQ.
rcs
talcproducetccxcidctinr.
# Cap.
ydemus maximi a tempore Conflantini, in quo incepit eccUfia no-
tabtliter & mnahiiiter ixaltari (Vf dtlatari.
8 Scmcn fanflum erit id quod flc. 'ouiafideles nou multi-
f"(*ntHrpcrgencrationcmcarnalcm:fedpergratiamfanaifitanie
I" bapnfmo.vcruntamen quiaexcxcationis & cbdurationis ludco
rtm tcmporeprxdicatiows Cijriflt & .Apof^olorum eius figmafuit
cbdurjtto prxdecefforumjuorum tcmpore prxdicationis leremie et
rdiorum prop\>ctarum,q»ifuermm inueuti tcmpore defi riHliomi'fa.
firtpcr Xabutliodonofor regem Bjbylonis. idco litera ifla p,tcfl
expoui pro illo tempore , licet principalis intcntio propbetx feralur
ad obitinattonem Iui,^,(juando
rccuperaueruitciuitaiem & tcmpi.m ronha .Jn
tiochumrrj^cmtuni valde pottntfm . Scmen fanftum crit, id
quod fle.in ca. Q^uiapofl rrditum captiwtatis Bjbytonuetidlivi
tur ludcoumpoputus adidololatriam dicH^ajfe ,mfi alumi pauct
ex Ytolintia regis uiniiocbi, vt haietur i. Machab. &z.& tuiw
eiiam atiqui tuet pauci comparatiut njpcau totius poputi acceie •
runt at:quas conditioncs Ccntitmn,,facicndofibi prcputi.i,pateii,a,
& rphibiam,vthabciur t.Maihab.l.T^ontameu 'aicitur ibi.qubd
deciinaicruntadidolvlatriam.
rcs per amaritudincm pccnitcntiac . Et
4 lii
multiptujbitur qux dirciiCiu Juerat
pcccatum.
7 Et erit in oftrnCiorem ficut tcrrhinthiis .
dificatio .-...^.v
peccatorispcr p -o^va 1.7
f^Vl 1 IV J I i pornitcntiam
p\;CII
lai
niturali;s in cxcmplum pa*ni;cndi j
lcna.
* Cap.
quiafcquiturad
hoc bonorum opcrum trudiificatio, fu bdini'-.
A Dco proptcr
Nam bona fruconucrfi
prt potpatctdcMjgda-

tue.io.f.
Diuifio.
8;
AdJ ino.
talitercontrad,ceretfH^propheti^:qnamqmnegarctM'l'tcrpor qtamalue-rahienfufu^iptaaUegat.
^"^
rctnc?arepr£rentcmviftonem,&ideonooportctdicerc,quodh€C
^;
III.
_ , ,
fctnsgareprxfentcmrifto
i^
lneo.c.vhidiciturpoflil.Etdixit,Yz

So Ifaia CaD.VlL
potucrunt
a TQaia dominus aaxiliatus eft, vt filium raara de viigine
n-rrtiutumhacoccalioaenuntiuet.
debclLire eam
fctnuntiaucrunt
90
\4tnrcx. Hic cft rex Ara qui interpretatnr exceirus,fa tici non crcdunt: fic idco no intelli«unt iuxta ScDtuaam n
^ Et fiii'
pictia,Uccuiari tumidus^ Pha^cec RomcUef rex.f. ^'P^"'°"'- ^
ta qu* d.cuntur.qui dicunt.TaS
dccem tribuum fm prophctam Ofce ) rcx hsereticoru. * Procopius. Non defuerunt qui typum baptifmatis pi
Hi.f.vtcxpugnentecclefiam.conrentiunt. Quod audies icinam habere docueru n t.
domus Dauid.i.fimplcx populus Chrifti pcrtimefcit , ga b Dertliansea. A fratre f uo Rabface, qui ad
ro Anyrios tra
arboribus frugiferis,fed
infruc}uolo fal-
coparatur
tui. Hxrctici.n.&Gcntilcs
fierat,vt tradunt Hebrai.
c J^fubfilius tuns.Qaiimcrpretatur
rcliquus comcs &
conuertens, quiapopulus
luda demanibusduorum
Tcgum liberandus erat.
d jnvta. Ibi Rabfaces,
poftea cx prarcepro Senna-
aTRegix.C >-----
cheribDcipopulu blafphc
mauic.
fentnSm?am^S afacic;enti.Etixitd"n7a7l/aiam7Egrcdere « argumentorum gladijspugnantcontradomu
Dauid,
cu difentiant fibi.vndc:Fa-
&i funt amici Hcrodcs, &
Pilatus m paiTionc Chrifti.
a £^rf

flrac cap.i.
t.Iacelligetis.
B
91
Glof.ord. &Nicolai de Ly ra 92
a Tabeeh Tabeel bcnusDeus.q.d.Ibiponamusidolum
Dei noftri.Vel ad literam,filium hominis,fic vocat.
b .A.hi4Cjexta,^c.c\A. Interim cotentierunt finibus fuis,
& Damafco tanquun metropoli Syriae imperabit Rafin
& caput ciuitatuEphraim Samaria erit, & in ea intenm
mortisfaucibuslibcratus, fignuinferni&accepit&de- D
non credidit verbis,iuber
dit . Quia prioribus propliets
regnabit filius Romelix. • -,.^_, ,,, j--j
c sexagintaquinqueami. Aa dio cius filiu Tabeel.HaJcdicit dommusDc :
vigefimofextoanno rcgni
tQupdminatur.
fi^^num petere.cuius
autoritate cogat credere. q.d. Vis yt
fcmdatur
terrxeffc dnr
terra,& p3teantinferi,quicorde
an aperiantur coeliiad quod vtrunque mortem domini,
,
. ^ ,
r^ 9 zI
Ozije quando lepra percuf- Non crit iftud, 6c non Itabit:led caput Syri^ ^
fuseft, ex tiicloathanfilius b «Erunt. i
Damarcus,& caput Damafci Rafin.Et adhuc ^
.
& afcenGoncm refpicit,vnde
: Qui enim defte>idit,ipfeeji,
(ircjuiaafcendir.vndc-.^edixerisin
cordetno, eju:s afcendit g^^^j^"
in ccelumA\OCc(\,ChriHum de-
duc(re,aut cjuis defcendit in abyf
hoc efl Chriflum de mortnis
futur.icrcdiiit.vndeaaaif.Mr.on
fum,
ducerc.
f 7VoM/5«4.Nonhumiliter,
fcd fuperbe. Miilti enim le-
15.7 deraon-
creaiac. T>jviniuja. guntUT 3 dllO put Samarix filius Romelis.Si non crcdideri 9
*
ilgUa pCtlUlIiC
& : acccpiife icd Achaz ita
tis^no t permanebitis.Et adiecit dominus lo- tatem habens. eius rcgnauit xxvij. annis,
patre adhuc viucnte : Poft c
mortem eius xv). poftque
Achazalijs xvj.
npn Pofteare-
fex annnis.
gnantcEzechia
ca
Ephraim,ideftx.tribusin d
ptiuitatem duftse, ceflarunt
efle populus.
d Smoncredideritis. -JeEufe
bius, Valde neceflario pro- e
fexaginta & quinqj anni,&definetEphraim 6
cflfc populas:& capuc Ephraim Samaria,& ca 7
* ^ --.^ r 1--..,.« k«/- nf*H r*.ntr. Afh.iz & noDulus'nQn
a fDomino per ha:c
propiictam prxd cente,Achaz & 8
populus.non
futur.icrcdidit.vndeaddit.^iir.oncredidf. fOviriluJa.
pr.ii.ij4«.b
Ibid. 104.3
m.?8.b
loflie. lo.e.
i.Reg.jS.b
lonr i, a
a tm terra veftta.fcd & voscaptiusbimini. rcfpOndit taUquam aUtOri- Verior
tentabis t.a de 1
a TLibfrationis vel viftoris. bfCLuiauxiliumpolUcetur. IQ domtnnm Dcumtuum. Ydtl-
^^^'^quiadAchaz,dices:Petctibi%numadomi-
n muit 9 in figno Deus "=•*
glori
a«rNonabi

e
i
i
nant.
9^
Ifai^e Cap.Vll
^ a Ecceyirgo conctpiet. Hcbraice alma, Larine quoquc al-
A madf lancta.Omnium penelinguarum verbisvtuntur
Hebrxi. Vndein c|pticis de Grxco f^Mv ideft ferculu fc
CirrexSalomon.SicenimHebrirolegiraus: Alioquinq
nouitas c(i miracuU, fi iuucncula conceperir,vt metiuat
Hcbrari? Alma rii vii^ineni
nubilcm & adclclcetulam
' fSaluti] !c libcrationis. THocfcilicct.
figniticat. Nonampiiusloquctur
vobis pcra:nigmata
: Ecce virgo concipiet, hoc
critnouum & mirabilcludximentiunturadolclccnfulam
concipcre , fcd alma
B quodinHcbrxofaiptumcft.Iingua Punicavirgincm fo
nar. Alma apudHebracosadoIelccntuIa dicitur. vcl ab-
kondita,idcllapocrypha quxnunquam virorum patct
alpcchbus.fifc yirgo fo«

95
^a F.mmmul. Quldam
Gloford.& Nicolai Je Ly ra
Ifaiani diios filioshabiiiflc diciint,
A lafiib & Fmmanuel.Hmmanucl dc vxorcprophetifTagc
ncratum in typnm faliiatoris. Et lafiibqui intcrprctatiir
rcliflis vcl conucrtcnsin typum ludaici populi qui rcli-
vcritas humani corporis probaretur.Itifantia
6luscft,& poQca rcucrfuriis Emmanucl^idcftnobifcum
Deus ) gcntium vocatione
«CNobifcum Deuj.quod in deftruAione duoru regn patfbit. bf Apartetotfiideftomncnicibuinhqminiidoneum,
in quo veruihomo monfti3tur.
fignificat ,proptcrquavcr-
c 1 F.t etiam ncus ecit.vi Trilicet.
bumcarofaaumcft.
^ t .„ s ^ « i j r-e
in>. ieTrini * Tertulianus.Quomodo a Emmanucl Butyiu & mel comcdet ^, vtlciac
tite.
inquit IfaiaS 5 VOCabiS nO- atHeiodem, fcribas&Vhariltos.lNunquamviti>rum patet sffrftibus
c 1 Benedico: auditcdomus Dauid I gnum vellrz
menciusfimmanucUidcft, "^]^^;^^
b
nobifcu Deus,ficChriftus b i-epj-obaremalum, & elii^erebonum: Quia
6
enim non D
praciudicabatdiuinx fapicntis.
* Ircnxus. Dii igcnter fi^ lam m
Cr 6
& domu tui dies, no vencrilt
{iiper patris c]ui ^
aTNabiirhodonolot
^. ^ ^^^, ^^^^^^ ^^^^^^^^.
cum i|UO v-neiunt Mndi & '
Perfi.&.Aegyptij
St^Chaldsfi,
adieb.
feparationis Ephraim aludaciirege g
Luc. g.
lutaris fiuc faluator, quia
BcuClisgcntibusfalutifer vc
nit.Sed propheta dcclarauit
hocnomineqdDeusadho
mines i carnc vgturuscflet
b l\eprobdremalum. q d.in panis infantiaj pofitus habcbit
'
bonimahq.-difcretionem.Hisverbispercipimus laluatorisinfantiadiuinam
ineo non minuiftc fapientiam .
Quailis dicatur: Vuer autem proficicbat

97
^a A:fffrf^.i'.Aegyptijspopuloimbclli &idoloIatriaror-
A dcnti. Lc^imusab AegyptijsIofiamoccilum,& populo
'. rum Ifraei (ubiugatum, ne multo poft tpeNabuchodo
^
noforcuir. innumcrabili cxcrcituccpitlerulalcm, templum
rucccndit, & habitatores Anyriosin ludxapoluit.
•}« Procopius. Muicarum
ti , fanie& cruorcgaudentes
mufcas imitantur,vcl
quod
eorum ita multitudi
ncm, vocirquccxilitatedenionftrat.
Oftcndit autem
Dei nutu, tanquam fibilo,
non ab omni quidem Ac-
fed ab iplius partc af;ypto,iqua,vtludxaminuade-
Ifaix Cap. VII.
a«rrnfpirabit.
Afryrioru.Etcnt in nomine,militaresA^ypdieillarfibilabitdnsmu
a 'Nili
a
t
tiorum copiasintelligir,vcl
quod idolorum cultui intc
fcx
qu^eftin extrcmofluminum
Aegypti,& 2
nihilcoslatcatquodoccultum fir.
b \oujcula. Rcx
Afl"yriorumfqui in Icrcmia,columba
Dci vocatur)in co,&in hisqui trans flumcn fcilicct Affyrijsfunt.radcrdominus,
in
ludaeacaput&pilos pc
lcilicctomncm
fortituduicmrcgum, & principum, 5c
fubiedorum.
c Et etit in dieilla. Poft fubucrfioncm vrbis Nabuzarda
princcpsmiJitix,qucm Lxx. Aichimarum vocant: piupcres
a f Aii,ti|s »el Chaldatis nimiuiB fetocibus ic iaculis poteniibus. ^ Ale auho i
ra:r ptofe^n tur.m hu^ulniodicnim locis tnulct -ifesquecongtegani ur.
ap/quxeft in terra Aftur,& veniet 6(^reauier "*
98
peresrdiquit.quivincas&agroscolerent. VndeGodo- D
has dercgiogcncrcqtii cis pripofitus crat , dicit : Scrme 4.Rcg..j.f
rejitBabyto>,Lt,&beneerii vobis. quo tcmporctanta folitudo
m ludia fuit, vt necgrcgcs ouium habercnr,ncc armentaboum.
fln
icrr.i tua.
cent omnes in torrcntibust vallium,& ih ca- 1
uerni-s petrarum,& in omnibustfrutctis,& in t
J
•ii Procopius. PoftChrifti
natalcs hoftilis cxcrcitus
omnibus viribusfradis5c
difljparis.in fpontc fadtis re
ccptaculis colJigcntur Ifrae
iis filih tumq; captiuitateli
infidiantis rc
bcrati.magno
gis dcdccorercquielcent.
Qio tcmpore tanta anno-
]^.«'«"oruBi
'
na: ^""''
fcracitas futura cft, vt q
vaccam vnam &oucsduas
poirodcrit.ei in alimoniam
fitfatis.Deindcvt ludiosfi
8 gnificct,fcrmoncm dc mil-
rCnt,CXCitOS AeSjyptlOS. Ve o ^.Musconauaa iii.mtera. c
ilEujihratrn,
Bturos ctiam Aflyrios ait, b nus in nduacula acuta in his
quitrans flu
qUOS apum nomine 9 lc vitibus inftituit.Vincam
fignifi «TVt mhtl £
fone. iiihil pulcfanjm remaneat.fed efeu.inatis hominibu» iino de
Hlineti Aegypto tranftiilit.Htcc
Q^f VCl /PPtCr militarisaCU ig^cminiotisinuliedbuscompaiemur.
10 enim bcneculta multos
lei vfum , &
&
imperium in
11 fuaucs frudlus cdebat, fcd
gcntcs reliquasjvcl -,.-., propter
.
" . _ T rrm?oregra:.t. neglcdla tandcm in amato
& nThnri".'rS' c P^J^m &Lbarbamt vniuc^rfam. Et crit in die ' »
^^•'? ^^^'- ^
Lib.x.d.*--
&pulchritudmcm,quali- c r *" '^
14 * vniuerfis foraminibus.In die illa radct domi-
EuJebius.Diesillaaduec' moua.ca.3;.
^
a
Q_^ii

PiaI.lo.
Qyiiere fi-
gnu a eo.
99
\0 Tropolo.Nutriet
Ahomovix vnavaccam
, & duas oues ,
lcilicet ,munda ani
malia habent ludaei,
vt ladte nutrian
tur infantijcnon fo
lidocibOjVtcomedatverborummelladclabiismeretricis,
ideftdoftoribus
prauis, nec habeant
vinum quod letificatcorhominis.Sed
operaeorum verta
tur in fpinas, & vul
nerenturabeis, qui
fagittantinobfcuro
red. cor. fi voluerit
altiusfapere,quam
GlGford. &Nicolai de Lyra
• «rRarushaWtator. b^Vnamtanmm.qnUpauptr. TCarnem Robuflam vnitatem.
cnVndepafcaturSi VfftiatiT. fRuoslinip!ices.-iffeftus,ad dominum.fcilicet & proximum.
illa: nutriet homovaccam boum, &duas oues, &pr« ^
afQuiamultar'f

•"^-
101
A D D I T I O III.
A In todcm cj.yii dicttur in pofliUa: Ftfcijt rcprobare malim.
f
'iiotjndkm,qu6dinhocquoddtcitur : Vt (ciat reprobarc
ina.&c vidcturprophetaaUndereadkoc quoddicituy Genef.:;.a.
Erilis ficut dii,lcientcs tx)num & ma. Trimum enim Udam
fcientiam boni & mali illiati appetiuit fcilicet vt efe flcut Dcus.
ynde ibidem dicitur : Erilis ficu t
di],(cien tcs bonii m 5c malum.
C>jiclapfus eflinpeccatum fnpcrbi.t ,volci:s
feadttquare
Decfedfecundus ^dam fcilicet Emvunuelde quo hic
a^itnr, non
habuit fcientiam boni& malt , nifi vt Jciret rcprobare vialnm (jr
eligerc bonum quaft dicat iicet ifle vtrgtms flius de quo loquor,bu
t)ru7n ieis,fuit
tamen maxune
vtUttatisfiguns,prxfertimht! quifucrunt coutem
porane: Chnfti & pofterts,quibus ab ipfo Chrtflo dtcttur: Scruia-
«nni (cripturas, in quib. putatis vo$ vitaa^tcrna hfc&c.
lob.^.f. Huiufmodt.u.fcrutantcs cum tmentuut concoYdantt.t hu-
tus dtaiprophcttci: Eccc virgo concipici. cum dUlo eu.nfcln:
t£Ccconapicsin\tctoAc.advcrafidaHattrah-utur,velinip
faforttut cbfirmatur:& ideo notater dixi THat.in hoc loco. Vl im
HiA plctur qd ditlu crt pcr prophcia. quaft dtcat. .Attcndite con-
(ordoiUiamprophctici vattctnij cum cuungclico tcflmonio.
A D D I T I O. V.
In eodem cap.vbidiittnr mpoftiUa:^dfccundum dicendum .- ^l-
mafignificat abjconfionem.
Circa hoc

103 Glorord.&NicolaicieLyra 104
A nohut.quiaf ccrto tcmit Dcim IfYaelnihilfoffi.Se^ iUa exfofttio
no videi yerifmilis:na aniis ct fatcp,Acha'^,07^ias &Ioatba fHe-
rat boni ctiltores DeiM habetur ^-l{eg. i ^,EtiAtha7^T>iginti annp
viuebat adhuc
¥U citts
crat,anteqtiamfater mortrcturj&^fom/fis
0:^wi auus ^chai^ qiiifiiit a dominp^leprapercnffns , qnod ctiam
ulcha':^ latere nopoTuit.St quarto mio regni .y4cha:i; hd,c recuf(}tio
ftgni obiatifaSla cfl>rt patet,non efi igitiir vcrifimite, q, infra tam
breue tempus de notitia Dei,& eius potentiaperpatrem d procttl^
duhio trtflmBus,quia dicitur bouHs.^.B^g. 1 5 .popuent tranjire ad
iiiam certitudini: impotentix Dei, quam Bu,j^. defcribit m .Acha':^
fttiffcSut enim idololatrui deditos de Dei boiiitatCjpotentia & au
xilio diffidere,im6& defpctare fne tali ceHitudinc. Klon.n.potefi
in intelkRu quantumcunqi dcprauato talisponi iertititdo fine r6~
CAP.VIII.
T7 T dixit dominus.
JOj admecSumetibi.
Primu prophctapdicitAchazfutura:
'^
l^ :
ne
'
ne manifcfla,vel aitthoritatcqux inpropofltb affignari nopoffuntfT^
certum enim efl,^ .AchaT^idololatrando
kibuit effcBtim dcpraudtHm,fcdn»n
intcllc£ium: ratio
quianttUa eum ad idololatriam moiiitifedfola
malitia qux ejt prattitas voluntatis contradi£laincnre
ihe ronts:idco dicitttr de 1
ipfo '^.l\cg. 6.^ambulauit in
vijs regum
Ifraehqtii qti,rmttis effent idololatr.^, hoc non proccjfit ex ronispra
uitate:fed aifcEltonis: quiafcceritt vitulos coledos,ncpopuhis iret
lerttfatem ad cttltum veri Dci , & rcdtret ftc per ajfuefaiiioncm ad
regnitm donius rcgis Dauid, prout habetur,^.l{eg.i 2. imo & lora
filius .'4chab,cum cffct cultor id^Aorttm, fciuit tameti dominitm d"
eius potentiam,qtiem tamen no coluit.vnde dixit:Hcu,hcu,hcUi
Congrcgauitnosdominustrcs rcgcs, vttraderctinma-*
nu Moab ,protit dicitHr.4.f{cg.^.b. Modicum valet qttodBurg.-
hic exponit. Sed nihilprobat.
C A P. V I II.
ll^^J Li?r5^ fSubsliafiguta partusviigiiialisdcfcribitur. fO Ifaia.
jg poftjipfe dnsprajcipitvtfignii pctat.inde ad domum Da
uid verba coucrtuntur, & virco pariturafiiium promit
\ reportata
titur.&filiUsnafciturus.Qnp filioinuocafo lubucrtatur
Samaria, & Syria a regc Anyriorum , qui po(ka capiat
Iuda:am , & in fblitudinem vcrtat. vnde rurfum partus
virginalis defcribitur.
* CyriUus.Nouusiiber& magnu.s.hicdr nouumtcftamentum
,'non.n.ad inftar vcrcus nouu cftconfciiptum.
* Procopius. Quoniam omnium aurcsca fcne non
poterantj prophctx librumipfum,
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. V I I I.
T dixit diis ad mc Sume tibi librum
grandcm^
fiuc codia-m fiuc
dicir,
ETdixitdominus,&c.. ^ntequam deftcndam addinifione'
huius capitis& eius expofttionem pcr partes. Vrimo videnditm
tenmdtm efl,qiiidfit depuero,de qiio fit lemb in hoc ca.rtm
dicitur : Et acceffi ad prophetinam & concepit fiiiu.&c

iquu.
II
loy
a rct'«/eryJWHJ
xncn pue?i.q.d. Ne patiaris
. HOC nO*
Ifaiac Cap. VlL io6
rio Emmanuclls
,^epablJeepr»dico«e«nomnoiMcnatiuItati$. bTMorehominunvcjuod
opera,r
.
rcUuet iBteiiigipoffit.
c »v>rba pamiad fiiium. qucm in pugna Iuda:os in
^
vltradiaboUim regnarcEt , r l^*- /1,1 fc^;^unt angeli:
THaria Detts anniintiet
ttbi verbum ex ipfo,nomen etus lefusfilius THaria & ertt honorabilis
in hocfxcHlo,& tnfutttro.Ite ibiic.Dixit
tpfa: Dcus mcuf
quo crit mihi fiUus & non tctigit mc homo > Dtxit:ftcuc
t>€us creat
quoivult,cum iecreuit
vtiq; acquiratur itcit.n. tiio,
t&erit:Et hoc modo dtxtt Cabrtel M.irix,Lu. i .i. Non crit im-
poflibilcapud Dcumomncvcrbuin /rewhKrot/CT/f.tnrjco
t^opltetoHit Mariaie futurareprobatione Iudteorum,&vocattO'
dc fedc, & cxaUauit
uegnttium itcens . Depofuit potcntcs
\\\ii\ii\cs,& fic patct eamfutjfe prophetiffam.Klunc vtdcndafuut
ttiimontatesiium fuprd tnduUoru .
Stqutaperprophetiam ^ri*
'^habemusfcript.tm expltcitiKfuut tiecde multis alijsprophctis
ytpatet ex dccurfu librt Hfgum , idco recurrendu ril ad tUud qitod
deeo duitur lere.iO.f. Fuit quoq? vir prophctans m nomine
Stfcribe in co flylo bomi.eKponcado lucidc & d ati
ncdomini VriasriliusSemei, & prophctauit aduerfus
ciuitatcm iftam, & aducrfusterram hanciuxra vniucrla
Verba leremiai.fat quo habctur quodprophetauit desiruHionem
ciuitatis lerufakm &Iudc£ perChaldxos ftituram ficut & lere.
Et hoc eii
qiiod dicitur in translatione Chaliaica
fuprapofita, &
contcRatusfum.ex parte mea tcsiificationes malas^quas dixi vcn
turas
inprophetiaFrisfaceriotis. Trophetiam autem Zacharixfi
lif Barachis habrmus dttodecim prophetarum in quo Zacharix 9.
M.

Luc..*4.b.
Libr.de tri«
B
haerefis con-
tra Collyri-
Aitaos.
Tropolog.
-x.Reg.ix.(I.
Ltb.j.c.it.
107 Gloford.&NicoIaldeLyra io8
a yriam,&c.Vms,\ax domini.Zacharias,mcmoria do
mini.Barachias bcnedifkio domini: his teftibiis naciuita
tis domini comprobaturj. Vndc duobus tcftibus cimrib.
in Emaus incipiensaMoyfe,&prophctis,qux defcdi»
ftacrant,difleruit.
4» Procopius .Eranttunc
temporibus hiftoria tctte,
Vrias quide facerdos , pro-
phetaauteraZacharias.Vi
xit cnim Ezcchias xtate.vt
in Paralipomcnonishabetur.Hosautcm
non fincar
cano fcnfu tcftcs appcUat.
Lex enim VrijE nomine,
quampontifex ipfe doce
« «rDiaboTo. b ^Wpti eft. efEgo ifaias.Huiusrei.
de tiahe,cito pr^darcEt addhibui mihi tcftcs
afLux doraini.bTPiopterdoftrinam legis-fQuj vere fuit faccrdos.legem do
cens & cultodiens.fLabiafacerdoiis cultodiunt fcientiam. cfMemoriam do
mini d
fQuempropheiamfuifrcconftat.
fBcnediiftio domini.
filiu Ba-
fidclcsVrramfacerdote&Zacharia
aTDignum accedendi me fecit. b«Qujtprophetauit,dicensMagnificatanima
mea dominum.
c Tldelt concipe-
i
refec"-.vndeSpiritu(ranus fuperueniet n te,& virtus,&c.
rachia: Et acccflit adprophetifsa,& concepit
a fQuod concepitrfe Spiritufanfto.
•J« Eufcbius.
SpoliahisverbisappdIatomneseosquii-ii>,7.ci
abdudi ab errore dsGmonumadhaEfereChrifto. D
e Tuer. Augaftinus^ de quo dicitur ^'•'•^-
, priufquam fciat
"'^* ***
puer bonum aut malum contemnet malitiam.Hxc duo
alitcrfciuntur: perprudentiamboni,&aliterperexpc-'' ^'
b ?o iTaia.
rientiam maii, Perprudeti
1 tiambonimalumfcitur,&
nonfentitur. Tenetenim
bonum,nc fentiatur malii.
Percxpcrientiam mali fciturbonum.Qui.n.amifcritfcntit,
cui amiflb bono
male fucrit. Puer ergo an-
2
tcquamfciretperexpericn
riam bonum quo careret,
amiflb bo-
« a • /-!• -' T-. 1 •
bat,fignificatur,ficutperZa c Q^ pepcric fihii . Et dixit dominus ad mc: Vo- 3 ^ut malu quod
chariam.proplietaj.
b sy4d prophetiffam.Ad Spi
ritumfandlum, aquoom- o\og\ch in anima virg{ne(ncc pol
luta fordc)dc Spiritufando fcrmo Dci conceptus,djcmo
nes fpoliat,& fibi facit fcruire vniuerfa . Et cum ex parte
videat & , prophetet antcquam fit perfcftus , & merito
Deum patrcm , & matrem fuam vocat lcrufalem caile-
ftem,quafi infantia vincit Damafci fortitudinem.ideft,
fapientiamfecularcm &aufertfpolia Samarix, quibus
hxretici eccfcfiamfpoliant, dicentes; Vovednobisparsin
Dauid , &c. PraEfentcrcgc Aflyriorum diabolo, qui non
poteft eisauxiliari, talesfiUos&vjrgoMaria & C^ndx
mulieres generant.Sara.i.ptincipcs,& Rebecca.i.patientia,vxores
patriarcharum.
d spoUa detrahe. -{c Ircneus. In ipfo fuo ortu fpoliabit
homines,auferetignorantiaipforum,fuicognitionepr5
bcbit,quod verba illa Ggniiiczt\t,yeloctterfpolia detrahe.
Eufe-
ca nome eius, accclcra fpoha detrahe, fcftina t !"P »
afPueti."! Qji conceptuseft deSpiritufanfto.h«rA(cedensin altum capti.du.ca,
a f Infernum. bvNediuH natus populam fuum fola inuocatione faluabit.f^Erat
homo. cfSecundumhumanitaiem.dfDeum.
T Vel loleph putatiue.
pdlri, quia antequa fciatpuer vocarc patrem
alMariam. b Ta Theglathphs'nafar.
fuum Sc matiefuam,aufcreturfortitudoDa
a fPer regem Aflynorum Salmanafar. b f Afljrrius dirigens vl ehtus.
ma(ci,5cipdha Samaria?,coram rcge Aflyriorum
. Et adiccit diis loqui ad me adhuc dices:
fTianslatiue.
NIC OLAV S DE LYRA.
I Et adhibui mihi teftes fideles . f^erbum efl ipftus Dci,vt
pradiHum eli f & de jidelitate cr ttjiimonifs ipforum teflium di'
Him efl.
1 Et acccfl[i ad prophetifrara.».r/»x/»e»» CMariam,vt prx-
diilum eji.
3
afDecem trtbus. fQujc per hoia» ebulliunt.
Pro co quod abiccit iite
populus aquas Siloc,
£t dixit dominus,&c. Hic confequenter ponitur figni ada-
ptatio &fecundbfubditur ratio diBi,ibi : Etzdiccit.Circaprimii
dicitur.
^ Voca nomcn nati.
cwxs.f.pueri Loquitur tamen hicfcriptura
de futuropermodum pr£teriti,propter certitudinemprophetiat
di8um eji.
ytfrequenterfnprd
5 Accclera fpolia detrahc . Qum hxc proprietas competit
ChrifioyVt diHum efl.
6 Quia antcquam fciat puer vocare, Sccffcientiacreata
vt diHum eft cap. pracedentiy vnde idem efi ac /t diceret : An tcquam
LM li^ L 1 T E B^.
f t ./^fcp/r./j[7o.afcfy

109
liaix Cap. IX.
b
xrGlcntiofllUinr, Chriftum TRegem Syr
•-
>ifRce«dMudaorf
/Jtiam cxereituum eius.
4 Et afccndci fupcr omncs riuos citx%.i.deflruct totum re-
gnum Ifrael.jicut inundjntia aquarum dcjiruit omnia qut inuenit.
5 Et ibit . llic confequenter ponicur regni luijc affiUUo per redundantiam,
cum diciiur.-Et ibit per ludam inundans ^quia exerci
5
6
7
8
10
II
1»
monc in populum dcflcxo
iuuchitur , & coarguit ,
in /«
U Confortamini.Con^rffnr«w virtute velira.i.confortabinii..
m,quia propheta non induxit eos adprjefumptiontm de fua virtute
fed eam prttdivit futuram.
i^ Etvinccmini.wrrHrff

^g-a
111 Gloford.& Nicolai de ra* Ly 112
In lapidem.Qacmrcpvo
a fEt.
fScdrimrtedominumex.
bTInvoWs.
Dominum cxercituum ipliUTi ranc2:ificatc,&
a f Dominus. fSit. b TCotpote. TBcatus viiqui tiinetdominum. c TMente.
dTIta.
in vobis .
Alij prophetje, & D
1 eorumdifcipuU. Legunt
2 hoc quidam deduobusfilijs
Ifai», quos gcnuit dc
•^ baucrunt?dificantes,hicfa
dus,&c. Et iioc ioco (iimit
Apofiolus teftimonium, .
t palatium rc q^od Chriflusfaausfit ludps
fugii.
jcandaLum^Gentibus amemjtut
titia. a
b Duabus domibus . Vclin b
duabus famiUjs,Samai.f.&
Helles, ex quibuslcribs &
Pharifsi. Hi duo non mul
topriusquam dominusna
tifunt inludaia. Horum
fcholam fufcepit Achiba,
quem magiftrum Aquilx
profelyti autumant.deindc
fMachir. t Achircuifucceflit loanna
filiusZachcei, &poftcu
Eliezer,&perordinemTel c
phor,& lofeph GaUl?us,&
vfque ad captiuitatem leru
falem lofue. Samai,diffipa
tor . Helles, prophanus,ga
MatMi.b.
tHcb.i.c.
fa.t.b.
Gji.4.C.
Diuifio.
per traditiones fuas iegis
pra^cepta diflipauerunt &
maculauerunt.
c Sigiia /e^ew.q.d.Aperi ea
B domine difcipulis meis.i.
ipfepauorvcftcr & ipfeterrdrvefter: eterit
fScdciit.
afFidehbus.
vobis in t fandificationem : in lapidem aute
a fln fidelibus de duabui' -k dcceui iiibubus.
fcandali
oileniionisj&^pccram duabus domi-
a fQui Chtiftum non reccpciunr.
bus lirad5& inlaqueum 6ci.n ruinam habita
a TP«ecipiia. b f In laptdem. Ttei infidelitatc.n. £ fNon omnes:quia rcliquiac
faluz ftcnt.
tibus lerufalcm . Et offendcntcxeisplurimi,
a f B.uina iteina. b frGMdio & faue c TPeccati lum funibus. a*\ R.oraan s.
6cj:adenr,& contercntur, & irretientur,&ca-
a T£'go. TDeus adpiophetam. TNe videant. TQ^'» Chiiftumnolunt
teftoi.
fufcipere. TEa«lu»''''i bTViiionem. cTldcft alJfconde.QuodeiMm iigna'urabfconditur.
TFigutis. dTV^terem.
it nobis tn fanftifi.cationeni.
bl
cipulis meis: expedabo ddminum qui abfcoa
«rrqgnitionem. b Tlutf.^tis non ciedentibus.
dit faciem fuam a ddmo lacob , & prxftola-
a tfHocrepctitvt addat de ptopheiispracftolantibus .bTPi»
ftolabotdonunuiTi. c «rPiiftoIabuntui.
^ prophetiila: fed faKb . Pau-
4 lus in epiftola ad Hcbraros
licct cam inter canonicas
.
ApoftoIis,& apoftolicis vi» e
r- &j>«Ktent^ci^.
o/^i., «.rv,...^..,,.^ ir Hi quos vifccrib.mifcricor
ris.Vel,lex & dedit dominus m
prophetae vf-
lignum 6c m 11- 1 portetum 5 ^j^ ^^^^^^ excalefacicns ofFeram
que ad CjyafihocfiM.
TEcdcCa.
loanem ligati funt,
^
Vt non . intclUgant Prodi-; racladnoexercituum quihabitatin monte
J^ infignum&portentum.
'
fcipuUs .n. iuxta Hebraici
•}« Idem. Signa & porfermonis
ambiguitate poflUmiiset do^rinas intclUgerc tenta fuerc miracula quscunque palam ab Apoftolis
5 (
fcripturas non recipiatLatina
confuetudo)hoc teftimonium
ex perfona falua •
(5 toris ponit: Ecce ego & fueri ^^-^
mei.i. Apoftoli qui in portc
7 tum fecularis fapientia:, &
fuperbizE ludseoriim fucrunt.
Stultci.n.& infirma elegit
i.Cori
DensyVt fortia,&Japientia
con-
funderet.
s ^ Bafilius.Conuiftisin-
pienturI.igateftimonium,fignaIegemindif ^ credulis, loquiturDeusin
•
'' : •- -> .- _ ..
(
aTVel indo

"3
^ a Tro vms,& mor
A /M/V,€J"f.-J-
« ditionibus, idcft,
antiquis crrori
raclamantis vanis
fermonibus , fcrmoncm
& icgem.
.„
tt.bubt.on^. _b ^Vndique ma.un, .
-
bus.
^ Procopius.Qinf
quiscnim Dci legcdcfpcda,
dsmo
9 num fraudc clu-
10 fus,fcandalizatur,
11
verbiillcfamc, cca
12 ftafi
j
^ pra:rerea &
m itiDuiJtionc. b «rVndique maiuni . li Uall pra^rCrCa 6C
In Ic?e vcftra fcribi ^ ^^ terram intucbitur: &fccce tribulatio , 8^tcnebrx,t d^T'
*• TCTci.asinduraticordis.
tur-^Nonfequars J-/T' i'»"^-^""'*'' n
14 vlquc laborabit,
idoia.iuxtalc-cfa ^"^°'""o>&
angii"^a,&caIigo t ^^ vt
perfequens: &nonpote- Regcm fnum,
^
cicntcs,n6attcnda v S?^-" i6 vcl vt habent 70.
T/'o»-\.nu„t>tur
17
iisventriloquis,nc "tauo'arcdcangulhafua. interprctes. Prin-
^ exacerbationc co l* °''etur,CMm duitur: Etcum dixcrintad vos. SciticnhomintsidoUUtr^
& fupniiitiojr.
2 Quxritc a pyiho.i{efpcsfim deoccuItis&fMttmt. DiiStnr
mem pytbones.tjui diMtnnt quodam modo (pecalij^ ilicet per ap.
paremrm/itfatattonemalicMiMt mortm,ftcut diHiun fuit diffofms.
I. B^egitm zS.b. Dicuhtur auum dtuini
generoLter diuinatorts fuperHitiofi.
3 Qii ftridcnt , 3cc. Quia ptuntur
t^il>ufdam nominibttt , &
yerbis
ignotit,& (ubdttur refponfio populifideiit.
4 Nunquid, 3cc 'J.d. Sic refpondebnis talihus malit ptrfuafonbus
. Nu nqu id non , &c. t{.d. Sic tfuia infide/es rctjuirunt hoc
M Deofuofal/t,, &Jicdebent/idetes^H4irerea Deofuo vero , ideo
fubditkr.
5 Ad lcgem magis. Idtfl,adlegfm diuimtus datam, & ad te-
ftimoniim prophttarnm tt De» mfpiratorum magts tjt recurren.
dum,quam adpythones & diuinot.
6 Quod fi non dixcrint. Idfji/ecerint.
7 lu xta vcrbum hoc Sdticet adpythones, & diumos cotitra
C verbumhoc,
8 Non
M l{_ot L I T E II.
t r Etcnm dixerint ad wf ,«jrf,Nol itc crcdcrc,fcd vcrbis Do
minific Apoflolorum, idco (ubditur.
5 ^dlegem mjgit,&c. Siipplc cftrecurrcndum,
6
Qiipdfiiondixcfirr.1dmpu!fks,cr hoc dicitur pro populo qid cum Sedtchia rtmalit in ci
uitatc & in Ugr.
12
I ?
14
El ad ter.Pr^ confufionc & dcfperatione,ideo fubdifur,
Et cccc tribulatio. ilkgntim cd nfti ^ionem coporum.
F^ tcncbr.T. i>iianium ad deieiiiontm mentium.
15
16
Etdiflblufio.i^iViwmfx/iiBflrf.
Et anguftia. Scilicet mentis,eb tmbd non apparebat vta eua~
ponis.
17 Et caligo pcrfcquens. Qmm Sedechias,& viri btllatores dt
ttofie f.*'^e>untrT ChM.iir< s inftcutifunt.
18 Et non potcrit auolarc,&c.jQffM Sedecfnam conprclyende n
rwwr.4Afg.2 5.
"Jt Cap.
8 V.on erU in tit narutina /«.v. Scilicct gratia: pcr quam itt
nobisoriturfo! iuftitiar.
9 ttcumejuririt,&c.
ScilicctcrcdcsfalfisProphctisproptcrdcfcdlum
vcridodrinaB.
10
£/i»ia/frfifef/(p^/7j/o.ChriftumbIarphemando,
I I
Etfufpicietjurfum. Idcft , cx niilla parte habcbit auxiliumifcd
incuitabilc tormcntum.
t MOl\yi-
phetiffom, inteUigatur deBeata
rirgine , & fir. maPififiumcH^
quod non cfl tanu autorilatis ficut pr^cedevs. Item principalefundameutum,quod
ponitpofiit. ad firmandum hanc
expofitionem, e/l
illud qicontinetur in translanone Cljatdaica : rx
qua concludit &
beve,qudd hoc qi diciturhu: Accefli ad prophctiflam: non efi
veibtim Ifaia,fed ipfius Dei . Et quia hoc fundamentum, licet ftt
verum.non tamen eft tantx autoritatis/tait fi in Utera cotincrctiir.
Ideovcrba fanai Tljom. pr.tdiaa vct eidcm attributa funt manife
flh raiiormbrUa, uec tn hoc fauetur errori licb. T>lam ilta qu^ cow
tmetmrin 7& g.cap.neceJfeeR, vtintdUgamur deChriUo adlite
ram,fcdra qu£ wriUnentur in haccap. 8. non habrntur cxncceffitate
Uter

*
"y Add ino. ii6
A A D D I T r O III.
In eodem cap. vbi dicitur inpojiil. In quo vtfupra Mntn cfi, de-
nunciaturChriflirefurre£liofHtura.
Ea qu£ continetur in boc cap.non vidcnturpertinere adfi^nnm
indicatiuum nec rememoratiHum.-nonenim inhoc cap.dicitur: Da
bit vobis fis,nam,ficut inprxcedenti , vtp.itctdifcimenti literam,&
ideo licet expoliatio duorum ^egum fuitf.gura cxpoliationis
inferni per Chrifium fiend£ , ftcut hifiorix vcteris Tefiamenti
fueruntfigurA eorum in nouo,non tamen ex
qu£ contigernnt
hoc di
cuntur fuiBc data tanqu.m ft-itia indicatiuafcu rememoratiua.
A D D I T I o nir.
Jneod. cap. vbi dicitur inpoflil. St erit vobis infanBificationem.
Hoc quoddicitur hic: Et crit vobis in fanftifi. & in la.&c,
Troprie videtur referendim adtempus aduetus Chrifli in carncm,
in quo tempore fuit Chrifius, in fan8ificationem credentihus ,
& in
lapidem ojfenfionis& petram Jcandali dnah.domibus Ifrael,
fcilicet regali &facerdotali quaspropter fuam incredulitatcm iufto
iudicio fecit ruere.£t vtraque earum confueuit dicidomustn
fcriptura,vnde inprxcedenti cap.iudite nunc domus Dauid,quod
inteUigitur de domo regali, & in Tfalm.Domus .Aaron benedicite
Dominorintelligitur de dpmo facerdotali . Dicerc .lUtem quod ifia
duie domus intelligantnr de domo ThaceefiHj I{gmeli£ , &de Ofea
p fiho £2a,quifuerimt ^eges Ifrael, non videtur coucnienter di£ium.
^
"Klamficut in
regno luda licetfuerint multi l\egesfuccelfme,non ta
menpropter hoc dicuntur mult£ domus, fed domus Dauidtanttm.
SicdicendumefldeI{egibusIfrad.Sequitur: Et in laqueum, &
in ruinam habitantibus lerufalem: in
quia ciuitate leru-
falem vbi Chrifiuspaffus fuit,multi rueruntper iiifidclitatem, non
tamen omnes,& ideo feqiiitur.-Et ojfendcnt ex isplurimi, idefl,no
emnes. Secundum iflam expofitiommpropriefcquitur immediate:
tiga tefli, &c. quod inteliigitur de occultatione myfiertj Clmfli ,
de quoflatim inprxcedentibus agitur,& exponaturficut inpoflil.
A D D I T I O V.
In eod.cap.2. vbidicitur inpoflil. Non erit eis matutina lux.
Secundumglofiam quoddicit hic : Matutina lux, intcUigitur
ipfe Ci]riflusj& hoc eflproprie di£ium.T

\[^
"7 Ifaiac Cap. IX. ir8
fcClt : Ibi Cnim aquaS in Vi^ •
TW«ft.. g«««»li captiuii»». b THurimi» in enore maneatibus , gcMutcc
'
num conucrrit , Aponolos j^, „'« ',^'1^,^"""'"^''*"'* '"''''"}{''l-
^^/"."«"i ,
dcgit,vndc:Princ,pe:Zabuld, a ©^«"""mo aggfauata cft via manstraslor-
*
& Tnncipes ^fphthalin,.
'"^.^^U^^GJrS^" mu:.xgcn.« I
habiubanc ib.. c T Ifrael vd
2
a riamaris. Marcinhoc b danemGalik^EGentium. PoWiisquiam-
lOCoIaCUsGcnezareth.qUl , T.g„„„n..x b
TChriftu,n.quidici.:Ego.uLx.J. TE,a.Iux
iOrdanC innUCntC emCltUr. vrrxqux oninein hominrm vcni^niem in hunc mundum.
llum^iiac
In cuius littorc cft Caphar- Dulabat in tcnebiis , vidit lucem mao-nam :
naum,Tybcrias,Bcthzaida , ,. ., ,
TPecc«i. a^f chriftus* e Uubunturcoramte Lstabuntur (oram te, ^tc &c.
&Corozam,inquibusDo- c habitantibus m regione vmbrx mortis lux 6 Propheta ad Chriftumde
jnmusmaximecommora- » tNoiituttu. b TvoxAjoftoiommadchriQumadiuccmortam. 7 difcipulis.
^ '
tUSCft, iJc ficpopuiusqui > TCen.ilcs.
. ^ ,.,.,. h-,
Pr^rv^.,:,,. A J L
ambulabat in «n . vidit lu. d o«a eft cis . M *
ultiplicafti Gc'ntem , non ma- ^'''^""^'
+ S fSS"i^*^
4
d Ho^tMdgmficafiitetkiam.D
Nobisde falute ludeoru.
Quamuis enim gaudeant
de Gentiumconuerfionc,
dolcnt tamedeludeorum
repulfione, vnde Apofto- Rom. 6.x
lus : Optaba ejje^anathetm pro
«T..Pnam. _ . . TAportoii. Tochr.ft, T quodfeptceamregione.
magnam
b GMu^GmtiHm.GzMlTex c gnihcalti lajtitiam. Lartabuntur coramte,
duacfunt.VnaGcntium.vi
cinaTyrijs in tribu Ncphihali. AlteracircaTyberiadS,
& ftagnum Gcnczareth in tribu Zabulon.
c Jn rtf^ione pmbrjt morm. Hicrony mus.In vmbra mortis
funt.qui inpcccatisadhucviuunt./nrf^jowvm^rr mortts.
'^ui iam cum mortuisopcrib. ad infcrna dcfccnderunt.
d ^pn
B _
yclfis.
& quinquc panibusconle
cratis,tantam hominu tur
. . n .-. ,. bamfaturauit. Adfenfum
autem,quia Apoftoh ipfi.no alitcr quam mcfforesGcn.
tiummcflcmopcratilunt.
f Idem. SpoIia,ideft,hominQ animas.quibus vi apudfc
prxdonum morcpotcftatcsabutebantur.
•jc
Idcm.LxtanturilliquidcquiChriftiadhecvfq; tc-
"
pora
NICOLAVS DE LYRA. tur primum,&fecund6fecundumjbi : ParuuUis . Circa pyimum
/o«,^.m-2y(^^»,,/„7««-^,;,,„.;,,.-.^^^,,,„-. '^Vi^.PfimotemporcalLhtacfte^r^&c;^^^
husfmsincap,mU0iua,s.To{ieayeToSdma,afu,rex^iryrto
f»>cefUO,e.^rgemIJrael,&refuluum^^
^us ctrca
pr;nc,piu,rfu^ pr^dnaVonrpuuhf^^^^^^^
&miracJa fccit
,Jd,ciLattkrfup^^^^^^^^^
*
. . /• / y»^rf moriis , &c. Rcpctitio cft
ciufdcm ad maioicm cxprcflioncin.
8 MuUipltutH Ofwtttr/.Scilicct rdigiofam. Scd qiioniam
aliquiddiciunt,vtdi£lumcft,idco(ubditurmalis.
t HP" magmficafli tiUtiam,m. Ht dc bonis fubditur.
9 Lftabwitnr eor«»jtc,Spirituali dcuotionc.
'
t Sicut
r

np Glorord. &NicoIai

j
121
^a Tunctpitusfuperhu. Du
A duccretur ad patibulum ,
portauit cruceni , in qua
mcruitprincipatum.
jlog. i. ^ luftinus . Significatur a
i-hriflu ijj^ vcrbis vis lancliffiniaE
cruciscui Dommusfubic
cithumcros.
-
15. -5« Thcophylatus . Qtioniam
crux lefu fuit glo-
'*T^" ria,mcritddicituxprincipa
tus ipfius , liuc princip.itLis
dignitas, & ipfiusprincipa
tus infejnccruxipfacft, vt
fcnatorum infignc prxtcxtafuit:&
coniulum, & hn
peratorum duodccim fa
fces^Rcgum mfignc, di.ide
ma&lccptruoi.
.iidue:-* Tcrtnllianus . Quis
ixm. omnino Rcgum , inlignc
^potcftarisluxhumcroprc
tcrt? & non aut
capitcdiadcnia
, aut >
manu fccptru
Ifai aix Cao. IX.
ip.
a T ««luaadtf. b ^ D-;. c.T A Deo fola gratia. f Qiianiuis fit DeiB.
cft ndbi.s,&: filiu9 datiis cll nobis . EtfavHrus cft i
« T Ctui: per quim cxiltjuiiillum Deus, & donauit illi nomcn quod eft fut>«
omne ni.men b« Piftn prsnnni ndiiiina his f:x nominil)usappelUb'ur. 2
pnncipatusiuperhumcriimeius,
t &voca- i
JTQuiaDcus.&homoquodinaiKfitum. b r Lxx. magniconfiili An^elus. 4
biturnomen cius adniirabilis , confiliarius,
afCteatotomniunibl CuiicliiJtrepcteft. c f Qulalinefine beneuoluj.
d 1 QuitVcunaqiic vaum.. 1 Qm; leconciliaifetnosDco,
& Miflis.
Dciisfortis,pater tflituri f?cuIi,Princcpspa- 6
b • a T In tidcIitos_ ^ cj piidicalionei» A.poftolvjium, & fucceflotum . b ,
led lolum nouus Rexno
uorumsuocumChriftus Icfus, nouarglorrx potoftatc
hunicroextul!r,crucemlcilicct, vtfecundum prophc
tiaTHrcgnarcr a ligno.
Sep;ii3};jnfa.M3gni confihj angclus.Qiiod in Hcbrxo
non habctur,fcdnominum maicftatcpcrtcrriti roaufi
funt
dcpucrodiccrcqd aperieDcusappclIadusfir. Idco
pcohis/cx hominib.hocpofucrur.m.iiinicofilij angclus.
* NICOLAVS DE LYRA.
fpiflolaad Defiderium , qiuprjeponittir in Blhliji principio Crnr-
Jrs: quia trtmHulerant Lltros retai Ttjlatrenti Ttolvmxo Ki^',q''i
tratThilofophus,& vnius Dei culicr, Itideo ybiinHrbrxo fit
tnentio de dritJle Chrifii, ficut fuit inhocloco tacucrun:,rd atiter
tranflulerunt.ae Tiolomfus crederet eos ponere dut^liceM Jettatem
&y:Jtcretum fidtinonjperirentCentili, patettamen cxeorum
tranfl^tiune, quod
foituh
jme, Scdaboiibigentes. c TSanclonim licei aliquando tribulen- 7
I' r. T Elus. o
b . o
J? Tertullianus . Dictus D
cftmagni confili) angefu^, l-'t>..de earidcft,
nimcius: magnura "Cchnftj.
cnimcogitatum patdsfupcr
hominis rcftitutione ,XL c"
annuciaturus f^culo venit, vnfco
^ Auguftinus. Ncc mira- Lib.i8.de ci
dum,quiaangelusDcidi- "'t«c-J5-
£tuseftChrift^5icutenim
fcruus proptcr formafcrui
, in quavcnit ad homi-
roborctittiudicio,'S'iuiUtiaTmodo5;vfquc ,. "I^hv ^^'?^''- '"'"'^'"1'
. ,,,,f,...,u. „ ^,r '..:... ^_ **
a f^ Ii^fzculalac„ioium bf Chitiias, non liominuin metiia rcddidcrunt,tanq«anide . c^ Qjcm
p
i« hcbrjco habetnr , 5c VOCabitur, & non vo-
^ Dcusfortis, &C. I^firtur ad putrum naium , &
cabir, & quodillud quod fequitur: Adrtiirabilis.confiliarius,
quodiufine
autoritatis nou habetur, Triiicipem pacis, in ac(ufatiun,jcd Tiin-
ceps pacis in noninatiuo, quia toco omnium ifiirum difiintfionum
ponitur in tranflatione Septujginta , Manni con-
fili| Angclus , /1 nominatiuo . Item hoc idempjtet pir
tranjhtionem Ch.ild«icam , qu£ autljenlica
efiapud hlrbrfosy
>t dulnm eii fupra prjctedenti caprte ,quxtalis eji: Infansnatus
cft nobis , & filius datus cft nobis , & rccipict (upcc
fc l(^cm ad fcruandum eam , & vocabitur nomcn cius
ab antc mirabilisconfilio, Dcusfortis, pcrmancnsia
fa:cula,fa:cuIorumMcflia5,incuius diebus multipUcabiturpax
(upcrnos. txhocpatetmahiftJle.qiiodpallusUlelo
quttur ad iiteram Ue Chriflo , qui expeHabrur in
lege , & Trophetisadfalutemmundi
venlurus. Uuodautem inhac translattune
ponitur: Et rccipict fuper fclcgcm ad feruandumcam. /o-
€0 (uius in hebri.0 habctur. Et cnt
principatus fupcr humcrum
cius, conuenit ipft Chrisio, quifatius efl Ihb legc, vt diHum
eji ad Caljt. 4. Et quidicit defeipfo , Matth.^.b. Non vcni foliicrc
lcgcm, fed adimplcrc. Quia etiam in ea dicitui-.Et voca
bitur nomen cius ab antc admirabilis,&c. Conumit chn-
Jlo, qui vocatusjuit ab
angdolefus antequam in vtero
conciperelur
vt dicitur Luc. 2. in
quo nomine quod Jalus interprctatur , omnes
conditiones hic taB* implicite continentur.lgitur remotafalfa ct-
pofttione accedamusad veram , qux efl de Domino lcju Chrtsio,ci4
lus hic introduciiur principjtus, verumtamen prxmittitur eius na.
tiuitas , citm dicitut : Paruulus cnim natus, ficc. Q^ii veri- fuit
faruulus in humanitate . Et loquitur hic Vropheta de fuiuro per
modum prxttriti, propter cenitudinem prophttia . Lt fubdiiuT
eius maxnitudo in deitatc.
' I E t fii i us . Sf /7« rt tuturalis ipfius Dei patrit , & pcr confe-
qftens jibi aquaiis .
^ Datus
M l{^^ L J r E H,.
t ^ ^>ocabilurnomenciusadmirabilis.ficncnim mirabilia
inbon
cosdctcrrcniscoelcftcsfaciendo.
^ egrruuifuitm pitemtr i-.traint , Vir.vli.ii. Oportuit
pati Chriflum,& ita intrarc in glori.nm fuam.
4 Et vocabitur nomen cius admirabilis. yiiracitla faciendo
5 Confiliarius.Co«;/i/4 Euangelicafr.aeptis decalogi fuperaddendo
.
6 Dcus fortis. Infernumfpoliaiido
7 Patcrfuturi fccaVi.Elcdosadciuitatcm cdcflcru admittcndo
^ Princcps paCiS. SciUcet internx,qiijntum adcdjcicntiam, cjr p
Jupernf quaitiumadcaele(iem ^Jtoriam, proptcr auoi in eius iialini
tJtean;iclicintaneru>it: Gloria in altilTImjs Dco, & in tcrra
pax hominibus bonx voluntatis. Luc.i. b.
5? Multiplicabiturciusimpcrjum.rwrff (/(,vtf Matth. vUJ.
Data eft mihi omnis potcftas in coclo , & in tcrra.
10 Et pacis non crit firiis . SiUirft p.uis c

123
Glof ord. &Nicolai de Ly ra 124.
^ 4« Frocopius Sic .
depuero prophctiam
condudit Zc-
A hisDomini.Zelus inquam, bonusciquccongrucns ma
xime qui a diabolo in poteftatcm rcdados cnpcrc,& lal
uarelata?at.Aliteripfum ad xmulationcm piouocauerti
nt irraelitx: //»/' we prouocaucrmt m to, qul nou eft Dcui,ait
•
Mofcs ••
Et
ego pYOUCcabo eos,
a r MU-et filium f»Iuare raundum. b> Proph«a renertitur acl «Ufrfionem
Fvht.-.i.n,&RaV . c 1 ludamvelin omnts u,bu$. T Fruniatmii.
in non cH
co,qui populus.
a i/tr.mtJo.Vcxhu hebrai-
faciec hoc. Vcibum mifir Dominus inLcob,
cu 13T Dabar tres
per
confonantcs
fcribitur: Dalcth,
Bcih Res. Si , legat Dabar,
verbu m Deber b
(jgnificat,ri
niorte,& pcftilcntia.Vnde
quida ambiguitate decepti
mortedicunt e(remi(Tam.
Vcrbu prxccptu adlitcra,
vt de luda Reges fieret,qui
cmni Ifrael impcraret.Cccidit
aute Ifracl,idcft,in de
, lcilicet
a f Al.« decem triba.. T Ide» .,uod Raf.n.&. Syii S"! *»"' « ami".
quan.lo

^ a
l^y
Et difpfrdct dpmitiPt , &c,
A Tropologice.Auferctdo-
S'er j.f. minuscaput &caiida.iMa
i-10.3.
iorclcilicct, & minorcm.
Cauda diccndo,hcrcticos
non homincs , fcd iumeta
dcmonllrat,quae hocmebrotcguntflcrcora,5carcct
altcra parua animalia-
Incuruantc, & deprauate
dati non agunt pccniietia.
Idco in iuucnibus non lac-
_ tatur (ihs,qix'i2:vf ciuitaticu
•** ms iit.x luucnii tfl, & g Deu
patre,vcl fponfum vcrum
perdidcrunr mifcricordia
non impctrabunt. Omnis
vcrohxrcticus hj-pocrita
cft,&qu!Cquid loquitur,
ilulmiacll . lamcxtcndit
4hs manum f ua adpuniSdu,&
fpinas impictatis co
ru flama voraxconfumct,
& vcrba abfque virtutibus
( quaEinfruauofcfaltut
comparantur) fumo
fupcrbiae inuolucntur.Ad
coru pocnas contromifcct
tcrra, & dcccpti populi xtcmis
tradctungnibus,vcl
ardoribus: quiaturpislu-
cri gratia.nec fuis parccnt,
fcdtcnatim*ictcptos prxdatur,
rclinqucntcs bona,
Ifaix Cap. IX*
jTTanicn. I' VudrI)ominiu:Sinecauripercuin filio] vefttos, difciflfnam
on (ccrpilhs. r Dei.
t In omnibus his non ell auerfus furor cius,
T Dd.
lcd adhuc manus eius extcnta, 6^popuIus
3 T Quia b f Pcminum ^quipenuiii, &. ipfe inedetur
n6
b h) die vnt. ^: Procopius. D
Quoduna dicdicit,ccrtQ
quoddam, &ftatumRomanibcllitempusfignificat.Quidam
tamen ex quo
ad cos , quod miflimieft:.
quia verba lcgis,vel prece -
J3ta rubuertunf,& rc^ladc
iin,& prauant via nonellrcuerfus ad
pcrcutiencem fc, &do-
•r ..c.« Vel ex. ,.aeo. T Ideo
^ vcrbumpcrucnitoempcr
„ minum exercituum non inquifierunt. Etdif "«^dun^ordmc.pforu c6-
,
'"
aTPiincipe? bTPopu.um. I %nmcan voluc
J^^!^";
perdctDominus
Logcuuquoi.idcft
que qui caput cl>,«Sc pCeu
ab Ifrael capuc,& cai^dam ^^'""^^ "P'"'' ^""'^^
|
j f Q_uiJ mifumeft.- bf Ali.isreftenanteTi.
fVcibalegis. cfsimul.
b fincuruintcm , & dcprauaniem in dk \nL
a T pnncrp,.
qucquicaputclt,&:pleu- _^
doprophaa,ideft,cauda di c Long.tiius , & honorabiJis , clt :
iplc caput &
iperdct.magiftjos paritcr,
Prophcta doccns nominc, animal rationc
carcnsinnuit.cui populu
mendacium , ell cauda.
& ,.-c..-.- iplc 1 :
difcipulos, & gproptcr a 1 Si i.cci!5 rx< um duxctit am j„,-p cadunt. bf Intociicem. flnlideleni.
* muncra laudant, & g lau-
rupuic meus qoi beaium tedicunt fcdurtint tc.
fi
milefecit, autcertcratione
pditu, &: quod ca deftituitur:
autdcnique principe,
& fubditoru quclibct.
C
Longauus. -5« Idcm . Hoc
EteruncquibeatificantpoVlumiftumfc-P ?tac5pte"ote
A ^ ^;^"""' ^0-;-''^""'"^'«'""'"""»''«'».- . . gimus.-PmnrwpflpW^^er/rducentcs.&quibcatihcantur,
f lo
prxcipitati. tiorcs, f,nos'hod:/duudica.E
T, I r 1 1 '/ ^''"T. "''•
• . murinbencfaaohomir.isinfirrropteriioc
luper adolelcentulis cius non n wi,e^c. Eftaut6caputpopu
. T Ah«deieft,b..u,.
. „ . lifaccrdos.cutanquamin
Lxtabitur «2
Dommus,&pupiliorumeiu.s,&vi- vnocorporeconfidcratur
duarumnon mifeicbitur. Quia omnishy- Jj caudaaute,quiitiiquado.
a f Aliudlimubns, aiiudigcns.at ptzfex:Dscaniuccm,jclafciuiens, olten
lans p)>ipejpaicm ina:fupiuo
Etqnibcm.Quiavtriquefueruntcaptiuati.
• «I
^to^tcihocQuuiantextatemadultamfueruntpartimoccift
.. &
t
M f{_ A L I T E t{.
4 ttpopu. Idcft,adDciimpcrpocnitcntiam,quipcrmi
iit talcm pcrcufiioncm.
7
^'^cr.io.ldcft.apopuloChriftiano.
t Caput& cau. i.ix^alos Principcs & Prclatos,& obfcque
tcs cis,& qih iftacauda dcprauat cos aJulationib.fui8,6c
inturuaicosarcaitudincrationisioiubditur: incuruantcm
«y
16
T„^,„,,^Arti innr

t Siipra;.,-,.., 8ccodcu,,are.n.. , ...nul. 1 Qil''-»
ntct f d (cordcs. tini

129
^ rib .&popnlC!ciiis.In quo
A recniaris lcietia fignincaf.
n. ComminatiirdonriinusSe
nachcrib, licetcnim permi
fcrit ci debellarc decem tri
bus non tamen voluit vt
pcnitus contereret, fcdflas;cllaret,&
conculcarct , vt
lutum platearum.IUcautc
immodiceelatus. aflignauit
hoc fuis viribus,& non
Ifaias Cap. X.
a f Pfi quem flseello.
inei,&: baculus dl . In manu t eius
ipfc
india
^ Complcbiiui.
b f C^uzinteime,&idoIa cUudtcauit ^quxfe
fiAuram mea ptzcepta mcDiita cti
gnatio mea,ad gentcm fallaccm mittam cum ^
& contra populum furorismeimadabo illi,
a ^ Dc.c;ii fibum. b f Non interiiciat lic popuium mcum
vt auferat fpdlia , & diripiat pra:dam : &
po- 5
natillumincoculcationcmquafilutumpla-
principes mei fimul reges fiint? Nunquid no ^
a ^''.irr, qux coliJem vrnetatur dc«'j.
Samaria.Nun^d non ficutfeci 10 fenfus magnus Aflyriorum
, qui in.tantam con-
1 1
Samari? & ido tradominuminflaturfu- a f Hot non Permilit dominus profi" Ez ch'.-.m.
pcrbiam, vtiapientiKfuac ,.
lis cius? fic facia*m Icrufale, & fimuiacris eius? ' ^ JEftimct contra ccffara. Ec
« Hoc Hicii Ifjlas f Fet Scnnacherib. Qn^x^difpenOut.
Eteritcuimplcucrit dominus cuntla opcra 13
'^
a ^ H«dicrHominBs. t vndcio. 14
pcr fiuctu magnifici cordis rcgis Afllir, & fup
a f Supctbu«»'.?«w fupfr^*
titius, & rnagis upparet in ocutis, qudm in altjs partibus toiporit.
ip Y)ix'\iQn\n\.Exfuperbiacordis.
^ I
In for-
Pcr hocfignantur rcgcs, &rcgna , quos fibi fubijcicc
Antichriftus.
1
j Et erit (iim complfncrit dominus cufSa opera fui,&' . fci' i-
cctpunitionemmalorumpcr
Antichriflum, ficutpcr
flagcUum fuum.
1 5 yiftiahoJupcrfruHum magni cordis regU 4f]ur, & .
Idoft
puniam fupcrbiam Antichrifli viftoriam ataibueaiis
fuxpotcftati. idcofubditur.
Tom.+. E

131
Gloford.& Nicolai de Ly ra
a 7«/"o»-fi?«A'»*. 4«Hylarius.Hxcfiiperbienris diaboli
^A vox eft, qui Deo, ac domino noftro Icfu Chrifto,oftentnfral
u8, fa terrenorumimperioruglona.dicereaufuscft; omnia
h^c tibi dabo fi cadens adoramris wr.Non cftc autcm hunc fo
Jitarium, fedpluresei adcffe fpiritualium ncquitiarum
Matth. /f , miniftros , per eum docemur,
qui ait , Difcedite ame z.
n>aledi^i,&c,quempr^parauit
pater mcus diabolo , & angelis
eius.
tib. i.eoni- * Rupertus.Aniir diabo
ment. luseft, cuius tvrannidisfi-
In Pfal.ca.r, miiitndo pceflit in Aftur.
jy^jj^
Primoenim tanquavirga
furoris dom.& baculus in
'^ noru iSjooo.Sicdominus
j5 diabolum ad gente fallace
mifit. lUe veronon ficar-
bitratur,& cor eius non ita
aftignat.Nec cnimitaferuit
vt Deo coferri veUt, no
ita vcritatis rcbeUes xtcrna
niortc «^aptiuat , vt iuftitia
f Non Dei.
In fortitudinc manus rne^ feci , & in
fapiena
1 Multaiegna deuicit, eorum tetminosabftuht: &lub
poteflatefua
tia mea intellexi,& abftuli terminos populorum
:,& t principes eorum deprcedatus lum ,
«rSolio .
& detraxi quafi potens in {ublimi refidentes.
Quomodo fi eleuecur virga
132
lorumduritia;& percutiunturvirga, quinonrccipiunt D
dilciplinam. Hxreticiquoque fenfum qucma Deo accipinnt
, perucrtunt , & loquuntur contra Deum a quo
coditi funr: & hngurBminiftcriuquo dominus laudandus
eftin blafphxmiam conuertunt.
d Et jubtus gloria:T>[c\ty{\Q
omnia conclufit .
ronymus feciidu Hebra:os
corpora interfcdorumcx
lcfti igne exufla, & in puluercm
redacla.veftimenta
illjBia : & venientes ludxi
veftium fummitate arre-
contra cleuan-
a T Qi'?ii v^MOif effe non potcH.
tem fe, & exaltetur baculus qui vtique lignu
a 1 O^ fegloriatur ; Proptcr hoc.
pta puluerem excutiebant.
Idem . Quidam volunt t Sd
dignationis eius ad getcm"
fallace miftus eft , ad gente
decem tribuum Ifrael vitu
los aureos fallaciter adora
t Subibiitil. tem, & contra illii popuh'i
mandauit ci dominus , vc
auferret fpolia. Fecit, & ^fpcratus
cft ••
al" Impiiienteslctueri. f imbeU-tn. birPoientia,
tt inuenic quafi nidum m^nus mea t fortitu
a f Metjphoram prolc-ouitur. b«rNidi. alias, viu^is. fed falfo.
dinem popuioru,&
Ipfe aute non
ficut colliguntur oua qu^
ac A mairc. b f Deficiem-bus rcgibus. f Habitatorcs.
_ '
n
derelida fiint^fic vniuerfam terram ego
cona
f Manum con(iame.
gregaui, & non fuit qui mouerat pennam,&
a Quafi: iSecflereaudent necgemere. «f Mutiret. f Sed
llcarbitrabatur,fedapplau b apeni-^t os^&iranniret.tNunquiddoriabi- ^^ /'^«w.Lumen autelfrael, £
dcbatfibimeitaquauglo- c i "
,~ •
r
1 a- r '^ hunc rcgem fignificarcco- ^^•"^ "
traria fortitudincm , & cu
cfTe Aflyriorumpnncipe, pofu,
ficut :
legitur Vnnceps Verfa
rurrf,& Miedorurr',& Grxcoru,
Eteumvolunt propterfu-
10
perbia
II
&fan6tum,ideftipfumdo
fensii magnu vocari,&iudicio
gchenuK tradi,
qute prteparata dtabolo,& an^e
tur (ecuris contr a eum » fecat in ea ? Aiit
rietur fecuriscotra eii, g qui
exaltabitur ferra conrra eum ,a trahitur ?
quo
a f Sic Sennacherib coniiadominum.
fe
t ii.dift. e. cat.Tade venit AngeP dfn
minumfuccendere veprcs
& fpinas, & omncm Afiyrij
potentiam , & innu mc-
clt. Propter
hoc mittet dominatordominus ^^ gitiuum imminentes poca
b
5- Printipibusbellatcribus f ler Angelum rlxx.xv milliaintetfecit. *7 nas VClle VltarC.Qui aUtCm
exercituum in pinguibus eius tenuitatem : & ^ ^ » ^ dcconfufionc
^.^ ^^1^"
_ , „ L„. uf ....,P..,-„: ,:-,...-:...,. .,r:.... I c cius li2nifaue i5crituris DO-
1«! Sub veftibus. b ^ Muiiiiudoenim pcpuli, glotia i^gis eli. c vSicut.
ian
b
" Deifacereintendat.Et nuc •.ombtnrns
^ h • •

H3
Ifai aias
^a ^dcarnm. Hacrcticiquoquccum ccclcfiafticadoflri
A nailluxcrit,& eoium dccipula patucrit, adtantam venientfolitudinc,
vtdeJaltu&infruduorisarboribus,&
innumcrabili multitudinc,vix pauci refidcanr, qui eo-
Ue Je- rum lcquantur crrorcm.
i\c.^o. j, neluiuthgnifjltus , &r.
^'"- * EufcbHisverbispaucijtatemIuda2orum,quiinrer"um
fint euafiiri vna cu
(iiras,
vrbis IcruCalem incendio
Slifer.'
\[
I
i refidui
i|
oflcndit Hi ver6,inquit,q
fuerunt , numerus
crunt, hoceft, non plurcs
quamvtnumcrocompre
Cap. X.
.„ .. . .=,:....,-_-..*
a f Excrcitiis inniunciabilis, vt
iigna rjrlimum
tantum cum ro : fujjrrunt n traaunt Hcbrsi .
&reIiquisEligni (altus ciu.spracpaucitatenu l
t T Poiciit fcribere. b TQil' "•" innuiueiibilcs.
c « Fug»to AflVtio .
TTcmporr^ ^
hendipofIinf,vtpoie,qui c mcrabuntur, &:puericriber eos. Eteritin die 7
&pauci,&facile numcra
bilcs futuri funt Xon plurcsigiturcxtiterunt
ludco
rummultitudini coparati
qui inChriflucrcdickrut.
C Tue» jc ribtt (os. -^ Idem .
Illc fcilicct pucr de quo di
^umeft:£tte virgo concipiet
& pariet fiLum , &
antequam
Jciat puer vocare patitm , aut
matrtm illos , qui paucos
c
ad vitam .
fcripGt
* Bafilius Pcrpucrumfi*
gnificantur prxfidcsccclc- /.
ux, quibus rcuclantur ar"
& quae pcccatorcs
B prdi-luslatcnt,quorum nc
mofcfiiscflrcpotcft,prster ^
cum ,qui occulta cordiu vniufcuiufquc fcrutatur . Hic,
inqiiii, fcribctalcs pcr pcccatam alioqui oblitcratos , ac
dcnuo lUos priori libro infcribct.quod inccdifi fugerint
fcfcquccxpurgarintauftcritarcpaenitcntiac. Vcl pufio illeeft
queMjgi adoraucrunt , qui afcribitlibrovitccos
c
U a T Pauciremancntcs f Ideft de dccfm tribubus. o
5 p^nitentia propriuspcrtingunt
3ui
ad cognitionc Dci.
tt e-it in die tUa. Cum Phaccc & Rafin vcllcnt vcnirc,
&duastribuscaptiuarc,mifitAchazadRcgcm Acgypti,
diccns: Struus tuus fum , vt/i» , cr aufcr lugum Vhacct , &
F^afin de coilu mro . Illc autcm non libcrauit cos,(cd dominusproptcr
Dauid (cruumfuum, quo mortuo, Ezcchiasfilms
eius rcgnauit pro co,&omnia fimulacra qu^
impius Achaz vbicunqucpofucrat.confrcgit, & populii
qucm illcad ritusgcntiumpcrucrtcraf.adDcusrcuoca
uit.Quod audicns Scnnachcrib,iratuscft valdc . Cumq;
iam Syro$,& Philifthxos habcrcr,& dcccm tribus capti-
uafTct, cuinnumcraoilimuhitudine Icrufalc aggrclfus
dlAlias .n. ciuitatcs ludx la antc vaftaucrat • Indc dicit.
duabiis tribubus,vt no confidant in Aflyris,& Acgyptijs,
9
I24
qui ffpc cos pcrcuticb.inf,fcd in Dco fuo fpcm Donanr D
C J\elu^u:^conueyic,>tur. Sccundum lofcphum 'innume: le"-^'", Kfc.
rabih ludseorum multitudincoccifa, inrclligimuspau- "^- '^f ^*
cos in Apoftolis, & Apoftolicis viris cflefaluatos.
•5« Eulcbius. Qmii ara.a. Nam cu m duopromifcrit Dcus
AbrahJc,dchisquiabillo
eiusA'tCarmeliciusabanimavfqueadcar- I
.TPcrcuflioen.mexerctu. fugittetram fuam. & i?. Niniue 2 ^''^"" Crant, Vnum qUOd
adoiansDeumluani a filijsfuisoccifus. 1
, UfUrrCUCnr llCUf flcllcCOe
ncm confumctur : Etcrit ^'' aherum
f tcrroreprofueus, 4
,quod taquam
bTiJ^em.
iIIa,non adijciet refiduam Ifiael, 3c hi, qui fu-
4 T Elapli in leniialem ad Ezcchiam. T Confideie. f A0yhu.
gaint de domo lacob, inniti
fupcr eo, qui
a T '^^amicofaAusinimicus, quienim piius pioeis Damafwum cepit
, St Rafin inietfKit.
dominu fan
percutit cos , (cd innitctur fupcr
' T Q^faoat. TSanJiifieat. bf Vcio coide.
dumllfacl . In veritatc coucrtentur:
reliquix
rclic[uij:, inquam,
NICOLAVS DE LYRA.
1 Et Carmcli Cius. idtji acus bcUaturum.
2 Ab anima viquc ad carncm confumctur .
a T Conuct:entur. bTQi!ipotrlt libeiarc.
lacob ad dominu fortem.
tf T Piophet* .J< adarntu Chti:ii. T Puli. b f .\polluli.
t Si cnim fuerit populus tuus I(rael,']uafi area
5 Ad Cbiiilum . T Fuangclii
namaris, rcliquix conucrtentur ex co . Con-
a f iD juubus uiandatis tegis.
quia anlm*
torum deict-aerunt ua igntm gebe>inx,& carnts Juerunt ii.cinera-
U. kuta tatnen vtfles remanferunt ihtaB^, ideo dicttur hic.
V fquc ad carncm .
b T lnuiid.ti^>acict, i;jia. ii) omnem
teiiam exiunlt nuseoiutiiE. i' tinesoibis iii x vrrba corum.
fummatio abbreuiata inundabit iuftitiam.
com buflio illa
3
Jcilicet inc
lufiue , ^uia
wnproiejjit vjqut ad vtfles , & arma.
4 Et crit tcrrorc profugus. quia Sennacherib vidcs in mane
flaga .lla,tnitus fu^it ad terram fuam cumpaucis. Ideofubditur.
5 Et
rcliqui.x.j«fc// refidui defuo exercitu,qui ndfuerTit prrcuffi
6 V\%^mcmtcxi\xmct!i\yymi.ciid& defacili.jdco tnbditi^r
7 Et pucr ficribctCOS. tdefijiribere potcrit:quia potcfi facerc
vnurn
muilicumjimplicim trathm,cuius ftgurx efl litera lod apui
liib'

t Pafillam.
laile. 7»
t Adconrum
ptioneoi eo'
lum.
I3J
Glof.ord. &Nicolai de Lyra 1^6
8c leruneAtonc , humani
a Confummattonem emm. Aa gencii5lber«ione,ttibut liebusconfummauu.
A litcram.Fecit, quia tantam a
| Coiilummatione enim, & abbreuiationem
t Infra »8. f. multltudinem prXterdeCe ^ , lerufalem diotur vmbilkus mundi.ideft in medio omn.s terri .
occidit brcui fpatio vnius
dominus Deus cxercituum facict in me'clio
nOCtlS . a T Vi fcilicet non timeat Ezechias.
b Hoii /imfm Anagoge.Praj q^^Is terrjE.Proptcr hoc h^c dicit dominus
cipiturpopuloeccleliac, nc _ ^xt i-
•
i
timcat aduerfarios, qui ad b Deus excrcituum: Noh timere popuius meus
jn via Aegypti ambuiauerunt,&
non funtconfifi in
domino.Cum autereucrfi
fuerint , & via Aegypti dereliquerintjflagellum
Dei
in iudicio fufgitabitur con
tra aducrfarios. Madian na
queex iudicio interpreta-
& furor meus | fuper
a ^ Aegvpiiorum, Aflyriorura, & Sennacherib. •( Vox prophetx.
fcelus corum . Et fufci-
f Sennacheiib. T Vltionem.
tabit f upcr cii dominus exercituu ilagellum
a l' Sicut Madiaaitc i Cedeone fine fanguine ludzotumviAi funt.
b 1" vbi occifuseft.
iuxta plagam Madian in petra Orcb , & vir-
a i Pot n.iam. b f it.ubtum.
tijr , vt fpiritu oris cius , & c
g »j„ {\^ ^,^ f^pgj ^^j.^ ^ ^ lcuabit eam in via
OlCO mileriCOrdiae iUgUtn - a 1 qula fpwafti in Aegyptijs. bfCumab Aegyptotcdierit. c f Hoc
*
hoHiUm COmpUtrcfcat.
fcllicetquodau. d1 Sennacherib, occifoexercitueinsabAngelo.
Acgypti. Etcritin dicilla^ aufcretur onus ^^
B C Super
a T Auferetuificquia, compuire.
te in via .Aegyptt,
Captiuatis decem tribubus
rcucrfus eft per ciuitates la
da:,& Beniamin.qujeerant
in viaAegypti , quas fub-
ucrtit. Velcaptis ciuitatibus
Iud^,& Beniamin,eti3
partc lerufale inferiore.rcuerfuseft
m Aegyptii. Cii-
g
eiusdehumerotuo, &iugum
eius dccollo
• f Degciet dominatio 3 ^rzfentia mifericoidiz Dei.
b f Viam Scnnacherib ab Ae^ypto vfque in Nobe delctibit' propbeta.
tuo,& coptitrefcetiugum
t afacie olei. Veniet
e Iv petra Oreh , & vhgam -r^
^ Procop.Vbi in loco a/Jii
£lionis. habet 70. In Sur Oreb
intcrpretatus eft Symmachus.ne
illam,qu2 GedeoneMadianitaruduce,
fcd
quq pcr Mofen inflidlaeft
piagaintelligercmus. Sur
niiffnanfllimremDCr narapilgnanaum
lCnipcr para-
!;et"i4Zr;:!;"',ro
a 1 Ideft ab Aflynjs. b.f Deprecandononpen.tusdelendo.
letufalem enim liberabn nropter Dauid feruum meum.
t^^bitator Sion ab AfT^r : In virg. cmm peV-
;rnSpo7«tm:y c cutiettc&baculumfuur^lcuabitfupcrtein ,
cipiunt,&nontamgladio ^ via Aegypti. Adhuc cnim paululum , modi- ^
quamyirgapercutiunt,ga cumq; 6c confummabitur indignatio mca, ^
cnim iple foluendo vocabatur,
eratque monti nomcn
Orcb, cum & eodem Nuajj^
tempore lunt mafculi om
9
nes, ipfique adeo Madiani
tarum regcs interruptionc
dcleti.
falemcaptiuandam,ciuita
fcSjXjuac remanferant,& in
viaab Aegypto Vinientib*
in lerufalem , erant, cepit,
& fubuertit.
f Recenfuitd Prf«/«/
»wmo

^/«P Poftquam
Ijje.
I
IIOI
it. 3.
o
• nc
»37
a Coifortamlniadhuc difsifi.
Scnnacherib tctcr
Jitin Nobetcntoria,vo
lens mane expu'j;nare leru
ialem , non ccflauit vfque
in mediam nodcm mifia-
ri dcrolationem lerufale,
dicens : En,ifta Iblaciuitas
liberaride manumea po-
terit?
b Ecte dominJtnr dominus
fxercituum, &c. Dixitpucri
nomen dc virginc nafcitur,r.Emmanuel,&
poftea
KcLix Cap. XI.
* TQj^a^ozrunt huius noinini]. bfHoeaudito.
TErgi. fNimio vluhtuhmncs. «rIiquo'uin ir.ore^
Siulisfu^ic; Hinni vocetuafilia Gallimat-
*, Ciuitates UnA pcrqujs uanliuit.
cuttcniis. b ^Q^iia. f Um.
&Gabbiin.
i fldeftdeclina tediligentei impctuin
tFugit. TCiuitates ludz Mcdemco]
tende Laifajpaupercula Anathoth. Migrauic
af C^au:Qui habiutis in collibus.quod fignili^at eabim
b f (Ot
nt;«. b f Sion moBseft.in cuiuscoli: Icrulwieni eft.
bitmanumiuam fuper montcm filiarSion,
, ._. - a •'Prophctia de panjonedomini. fSed. bfPatrr.
invtcroprophct.iTxconcc b collcm lerufalem.Eccc* dominatordominus
. pti,t.accclcra, Ipoliadetra ,„ .
,.^
€ . , "^T- I r »TPetcutiam paftotem, &difpergenturOHesgregi$.
he fcpr^.CC q> ellet lapiS Ot f In paffione. b f Porpus Chr.fti terrenum.
lefcpr^.^ g^elTetlapisof
ienfionisduabusdomibus
IlVacl.Scd nunc antcquam
dc Icfle,& Dauid fit
nafciturus , per translatio-
nedefcribit cius paffione.
4« Procopius. Adgentcs
iam fermoncm conucrtir.
Erant.n.ipfarum principes
dcfpculo conditoris cultu
^ idola amplcxi,& animi fc-
roci-
NICOLAVs DeLY rX:
l^ ptfidre aduetitum Sennacberib. Et dicttur Cabaa SauliSyrjuia Saul
^
eam inhabnakHjVt habetur 1 . neg. zz, Et tcmpore eiusfuii tbifi-
, 1
ies regia,
Hinni VOCC tU3.'.ger/ie prx artxietate & aduetu Sennacherib
1 Filia G2AUm.Callimeftmonsinquoeliciuitas,qutediatur fi
l-a rnmis iUiH',io quod eil ibifortalitium,vtideciuitas iUa defenxiilu','tcutftlia
per matrem.
3 Attcndc L2i(a.f.aducntHm Semutcherib^vt ihi caueas.
4 Paupcraila. ciuitas efi vndefuit leremiaipropl)eta,qu4 dici
turpa'ipercula,q'iia fuit ab exercuu Sennacixriafpoliata.
5 Migrauit Mcdcmcna .i . habitatores eius fugeruntprx titHore
Snnii icherib.
< Habitatorcs GMm.fimiliter fugerunt.Quod autemfequi-
tHr,iuuur in perfuua Scnnacberib fcflinantis verjts lenifaUm, di-
centis exercituifuo.
Q 7 Confortamini . Talis .n. mutatio in modo hquendi fit fre-
quentcr in prophetis,efl enim t^obc locus prope Inufalem,ad quam
tuertendam f- iiinabir,ideo fubdttur.
8 Agitabit manum fuam.i/M* exercitus virtukm.
A D D I T I O.
In
cap.xo.vhi dicitur in
pofiitla. Quodautcm fcquitur dc
pcrfona Scnnachcrib.
/iof^worfiiwar.Conforfamini.adhucdicsclVi&c.y/wi-
literpotefi intelUgiinperfona Ifaijefuijje diHum,ficj't k^ pttceden
tia & fequenlia ad vfii; finem . capttis .Adquodfar ii'»in,

Siipr»,7.c.
Canti.z.a.
139 Gloford.&NicolaideLyra 140
/g" Maria intelligimus,cui nullusfrutexadhajfir.vnderVir
V eo concipict & pa.fil.(5c floremChrirtum.qui dicit .• . go concipict 6c cticit
pa.ni.oc noremv.nnitum,qui Eg(
. Ego
"jum/ioicampi&lilium conuallium. In euangclio NazareorQ
(quod Hebraice fcriptum cft) ita habetur?Fa6tum eft aa
temcum afcendiiretdommusde aqua, dciccndic fons
omnis fpiritus , & requie-
uitfupcreum , dixitq;illi:
Fili in omnibusprophetis
expedauitevt venires, 6c
requiefcerem in tetu es .n.
requies mea , & tu es filius
meusprimogenitus,qui re
gnas in fempiternum.
^
af Aconccpiioneperpetua^ ^^ChiiAum
uiiritiis doiTiinus eii.
b ^ln quo efl U'oettas> quia
Etrcqiiiefcetfopereum fpiritusdomini, fpia
i Ipfee.iira Dei viitus 8c Dei eft. :
fap.eniia fVnde Omnia in lapientii
fccifti.
^
ritusfapientia:&
incelledus^ fpiritus confilij
H„m « :„ * Origenes.Dicitur Chri
Nimieros. «"s c.xire virga,& lios aice
atVnde-.Noii aiccpiltis fk>iiitum in timorc, fcd ».«.,^....1^ ,..-,fpiritum
adoptionis.in
quo clamamus -Ab.i paicr.
6^fortitudinis, fcientix & t
fpiiitus pictaaflnelFeauinitialis.
b f Cafti Jer"e,quiaiinguiisdiuerfus
pc rmanentis.
c tis, & eum timoris domini.
replebit fpiritus
d
cfEcitur:eiquife|nioreft Mon fecundum vifionem oculorum iudi-
& negllgentlOr
nt L,nnltUS
afcedetfedeXlt. ExeU tcntatishypoctiia!.
Virga
dum eft namque qui fc-
^ IDicemibus: Magiftei fcimus.quia veraxcs.&c.Refpondit : Quid me
* cabit, ncquc
gnior eftjde eo ftatu in quo
eft , & tranfeundum ad aliu m in quem virga compellit .
Ei vero iufto qui ficut palma floret,dicitur Chriftus afce
B dere vt flos , vfquequo afFerat frudus fpintus , qui func
charitas,gaudium,pax.
IpfcChriftuseftflosdevirga, natade
lib. de «arne 4« Tcrtulianus .
Chrifti. radice Iefle:radix autem leffe^genus Dauid.virga ex radi
'
Iib.j.off.c 14
ccMaria ex Dauid:flos ex filius
virga, cx Maria,ipfceric
Sc fru«aus ventris : flos .n. fruSius, quia per floiem & ex
flore omnis fruftus.
^ Ambrofius. Virgacftverbumdirc

I
'+•
KcLix Cap.Xi.
icgni
auduum aunum arguit.vt
loquentes afTumerct, quos
facerctcaufidicos vcritatis b ro:. oris
Etpercutietterram virgi fiii, t et
fed idiotas , & hommcs fi-
nelitcris.Etiudicauit iniu
flitia paupcrcs , ApoQolos
lini.4. .f. quosiudicauitiuiiitiafi
t./"' "-f- ied f\a. Mo.iflui dtchm improbat,qi,antum
i^^l ad domtfttcationemanimalium dicensi^o afcendatfupiy cor,q:tod
. . .4» . indtibus tVteffix deftcietaliqmd de via huiusf^ctili , vel innouctur
aliquiddeoperibus fcx dierum.Jcd iht mundus iitxta folitam rijm
& per coiifqmns animalia remanebunt in condttlonibu^ fuis natu-
4
6
tJM Vi./t l l T E R,.
Etpcicui.ctttrrani. idcftcupidos tcrrcnorum .
yirgaortsfui. idcft fcntcntiacx orcfuo proccdcutc .
EtciitiujUiiaiingulumlumbortieiuf. idcftmfti,& fidclcs
adhx'
n"»w . Diuitia; aut & fanit.as
corporum,& omniu abun t t.Theri.S
dantiahis conttaria,etiam ?°"" ^"""
1 , ,- 1 lum , quonioapud
phiiolophos, ncc bo- ^o ^j ^u, ^j
•
na dicuntur,ncc mala.Vn cancur.
7 noftroconcordantdosima
ti.nihil dicuntbonum.nili :
8 folam honcftatcm & virtu
9 tcm,nihilmalumnifi turiQ
pitudincm,
4« Eufebius . Qus dc fcris manfucfaciendis.in eius ad-
uentuperprophetamdicnntur,pcrfiguramrefcrripo- .. .
tcrunt ad morcsimmites, & ad vidus hominum fcros Lib.rdedequi
per Chrifti doftrinam tcntatem '
priorcm abiccennt
Horum figuratus fcnfus apcrictur , fi quis radicem Icfle
£
&virgam &florcmadfcnfum conuertcns ,
interpretctur,
exponcfiirquequopactointcUigaturiuftiiia larera;:i ,
cinxini%& veritatcIumbosiniiiTcSicur.n hBcnon ali
tcr pofTumus quam per figuratam locutioncm intcrprc
tarijitaaccipcrcoportet.qur varijsin locis fubanimalium
nominibus profcrunrur.
•je Oriiiencs. Exiftimirunt ludsci lupum in aducntu t;(,.4.periar,
Chrifti palci cumagnis,pard;im rcquicfccre cum hedis, chon,c.».
vitulum pafcicum leone . Horumigitur nihil gcftijeflc
fccundum hiftoriampcruidcntcs, inquib. prxcipuefi-
gnaadutntus Chrifti obfcrnandacrcdcbant, fufcipere
prxfcntiamdomini noftri Chriftinolcbant.
Vitulus & ouis.humilcs & innoccntcs,carncm fuam Aa.ix.a.
Dco mortificando confccrantcs.Hxc.n.animaliafacrifi'
cijsfuntdcputata. Hancdiucrforummoruconiunclio-
'
nc in lintcoquodPctro dccclo quatuor initijsdcmifsu
cft,pcrqua:quatuor mundiplag"asintclligamus.* cranc
ibi quadrupcdia,& fcrpcntcs, & bcftix, & volucrcs c?li,
figurarinondubitamus, vtquodarcaindiluuio ,hoc
prxftctccclcfiainmundo. ^ Leo
ralibus.Et/ic ex diiio it^.Mvy.pact difetlus argumcntt.Smilitet p
patet ex tc.xtu^quia a principio huius capitis loq:titur metaphorii i,
cumdicitur: dt
Egredietur vlrga
radice
I(ffc,& fios ieradijeeius
afcendet,Cfc.vbi dicunt Hchr^i^Et botrus ae radice flus alccdet,&
fecundum cos Mtfftas tbi nomtnatur vi-ga & botrus metaphortcd.
Similiter quod dicttur\Et crit iufittia cingulum lumhorum etus, &
fides cii.£lorium rcnu eius.fnudum Hcbrxos iufii,&fidclcs MiijitC'
adhxretesdicuniurmetaphorice,& eiuscinguUmi & cinBoriH, vt
alU"atum efl fupra pcr tradatl)ncm fhildiicam : & eadV rattonc
^W/OTOTeJijrt/f^^^t/o-.Habitabitlupus cu agno.p/i metaphorica
locuito:perqtam intcLiigttur pai,tfica con'*erJatio,&
cohabiia'
tin fiklium in primitiua fcclefta . fecundiim quoi dtcitur ^ti.^.f.
Multitudinis aiit credentiu crat cor vnu , & ala vna, ncc
quifquam corum luum cflcdicc
quxpoflidcbat.aliquid
bat.icd crant illis omniacommunia & fic qua>ituncun

143
Gloford. Sc Nicolai de Lyra 144
a i;o qud^tbnsy&c. Pfindpcs enimhuius (qcali, & fim-
. plices,alij hiftoriJE fuperficic runtcontenti:triticum.n.&:
medulUm ideft , interiorem fenfum non intellijunt.
HJftoria oble ^ ^"f''"^ ' Chriftus,vel Apoftoli, malitia paruuli,fenfu
aat fimpliccs perfefti:qui dxmones eijciebant de corporibus obfeflis.
4« Procopius.Perafpidu
foramina & ciibilia, haereticorum
latibula efFugiaq;
^, ,; intellige in quae qui in
multa coo D
repleta eH vniuerfa urrx fcietit domini, ficut aqua
perit mare,ecclefia qux toto orbe continetur,pia dodrina,deiqj
cognitione,quicquid habetfcclerata vita falfuginis,multa
veluti fluminis innundationedcleturam,fi-
gnificat.
itafri^i.d. Chriftopiiericxiftunt ,tutomanusinijcere
poflunt.
c /If^'»//. Regulus rex om
nium flatil
ferpentium,qui
& vifu non folum castera ,
fcd & aues volantes necar,
& diabolum fignificat.San
€ti ergo abladari, qui fciii
a i THvtmUi peceawre B ecctffi». fQui
qui
t fin.ftri». b ^Nobilis atque fctox
ioiraotatus !n pafcha, noR
Regulus
tVa«ea
cctlaloird^o^cibo "poffunt
«rPrius ferociflimus
fei
c1 1"nocei!spai!pfr.
cumh.Tclo.accubabit. t Vimlus &Jeo S^ouis
a 5ln ecclefia. b fPetrus 8c Andreas & pifcatot alij.
c fDucet. 1"In viam pacis.
fimul morabunmr, 6^puerparuulusminaa
f nnocens. b «iHorrendus. c fVerbo Dei.
bit eos. t Vitulus & vrfus
pafcentur fjmul,rea
TFamilizdifcipliiix dumini coniunfiz.ipfis inter fe coniun£iis.
b TRex. c fnufticus.
quiefcent ca tuli eorum Vti Saudent mitere '??... manu
, 6^ lco
quafi
bds coaTIntelleftumfimplicem.
fNoncames. b fAliasablaaabitut
CfAmotus a carnalibusdefidetijs.
f?;d!^&?SS,rvSoTa b medctpllcasEtdclcaa'biturti„fa-ns abvbe-
^iifl-^nt rla^UCa/V.. .r-m-nn 8 «'Malotum corda. bfOiaboli. »Occulte " " " '
faruieniis,
^^^ fuper
foramina : C
& in
aipidis t cauernam
a TApiiteferieniis bfDi^boli. c fPrxdicationis.
d
•fJafteas cijciant deobfeilis corpo
ribus fcilicet.
d MdnafK.i.diuinam pote
B tiam in comprehenfum
exinde afpidem vel regulu
ideftjdiabolumtradet captiuum.
e Quia repleta . Morc fuo
in finc prophetalia verba
panduntur, neadlitcraiu
accipiantur.
4« Procopius. Pcr monte
fandum & ecclefiam intd
tRo.i j.c. Ugit. Quod autem addidit,
reple-
rcguliqui abla

»4y Ifaia: Cap. XI. 1^6
EritJepukhrtmem^loyiofHn-. ^^ Hieronymus. Venera-
'^ banturquondam ludari randani lanfloru.quia ibi erant
iftoLad Clicrubnn&propitiatonum,& arcatcftameti.manna,
!'in&Eu virga Aaron,5caltareaureum Nonne tibi venerabilius
.um.
:cnt.
vidctur lcpulchrum domini?quod quoticfcunqj ingie-
dimur, totics iacere m Tyndone
ccrnimus Saluatore.
a

*CJJ.
-\ populf,
f eius
Luc. X, »,
147 GIoford.&Nicolai(leLyra 148
Lingtiam maris . Que idola laudabat. Mare i. popukis
^ Acgypti.quiiuperomnesidolacolitj vtcum laudet&
timeat,& idola condemnet & abijciat.
b EtLeuabh . VtIdum.Ta,&Moab, & filij Ammon tradent
manus Apoftolis,fic & Aegypti/.
c £t percmet. Ideft,minuet «
pro vno feptem principes a dientcs^f crunt.Etdefblabitdominust lingua
pOnendo. VnuregCmhabe , IHocmaremagnum&iiatiofum.&c.
bat Libya, & alium Penta- ^ maris Aegypti : bC leuabit manum fuamfu-
poliS,allUmThebaidiS,aliU , f Reg. u n Aejypti b fRomanosadducendo.
Alexandria,aliu Aegyptus. ^ pe^. fljjnie in forti tudine f fpiritus fui, & pcr-
d vt tranfeant per ewriy&i .Suh metaphoraNilusdiuifus,
& in parte CEfus dicitur vt Apoftoli calceati,ideft,fecurc
&fincimpedimentopr2Edicantcslibcre poflcnr difcurre
re ad vltimas partcs Acgypti Romanorum virtute pacati.Ante
natiui tatcm drii non licebat de gente in gente tra
fire, quod poflpaflionem
I duslicuit,dominocuangelio
viam prxparante.
r, •a Thcodoretus . Regno
Aegyptiorum
diuifo a Ro-
manisin prouincias fepte ,
D
1 ora H(
l:nguas
hnt pro
ti>rij,q(
guarun
itar in
iasprxdiceret,nondumNi d cutieteummleptemriuis, ita vttraleanrper
. lusdiuifuserat,quepoftea _ ^^P°"°'j-
» TNontugic„,i fprxdica,or.i,„s.
eii calceati. Et crit via refiduo t
popiilo meo, 6
a ^Defpicietur afupeibis. b «rSiDciuiiieuiaicnto.
c

J
H9
A dicendumt quod pUhitudo horum donorim in Chriflo ex Ijoc cofide
riUttr,q'.iod ab ipfogritii Spiritnsjan^i denuainr in mernbiisjuis.f.
in corporefuo myhico.vnde cum loa. di.riijet deeo : Plenum gra-
ticc & vcT.fubtktixii: Et de plenitiidneeiusomnes acccpimus.
loan.i. Quam quidem plenitudinim propheta osiendn mfra
cum dixit . Erit iuftitia cin?ulum lumborum eius, &c.
Ifaix Cap. XII.
150
tes cardinales vno modo ptolantur connex^, ex hoc quod "pfta earu D
quodammodo per aliam perficitur.vnde Greg.in i. Moral.de huiufmodi
donis SpiritusfanSii loquens dicit:M:nor cfijapieniia fi intell;
£iu carcati& valde inutilis e§i intdle3usji fapientia non fubfiflir.
Vile eji conftUum,cui opus fortitudinis deeji,& valde fortitiido de-
(Iruitur , nifiper conftlium fukiatur. nulla efifcientia fi vtilitatern
Quod exponitur cte iufiis & jideltb . adh^rentib. Chnjio ficut cingu pietatts non habeaty& valde innutilis cji pietas/t fcientia difcretiolum
CS lumbi re adherent homini . Ex qui metaphorafaiis patet,
nis caret,tlmor quoque ipfe fi non has virtutes habuerit, ad nullum
qnod om nes iustifeu fidtles habent virtutem fiiei & iuftiti

i habitatrix
Babylon.
t eleuatum.
Matth.4. b.
Diuifio.
lyi
Hier.Libcrisalle
K gorixfpatijs in Ifa-
iaeuagatur,5cinter
pretatis nominib.
ingenium fuum fa
cit cccleficE facramc
tum . Eu(ebiusPaphili
hiftoricamcx
pofitione promittens,oblitus
propo-
; tioiicseius:
GloforcI.& Nicolai de Ly ra
a «rMandamm noai:mdo vobisTtdili.inuiccm. b fExcelfus dom nus& humili.refpicit,
mementote, quoniam cxcclfiim cll nomcn , i
3 ^)Oiiuicui cantanJnin clt- b f Moncm mottc vicit.carnein in ilo vexit, & huiufmodi.
eius. Cantatedomino, quoniammagnificefecicannun- z
a O Apoftoli. b jMagnaliaeius c ^ln omncm leuamexiuit fonus corum. d 1"Vbi mif ricordia i
eius. c CErgo tibi. tA'ils. f ^^Deum tiiuin. a f Dei tui. b '
tlJeft, piimitiaa, vcl ecclefia
de gcntibus,
ecclefia C3tlioi'r3.
tiate hoc in vniuerfa terra. Exulta 6^ficat Ifrael. J
quia magnus
in medio tui fandus ifrael.
NICOLAVS DE LYRA.
jj I Memcntote quoniam. f^ndc Thitip.z.h. Dedit illi nomen
,quod eft fuper omne nomen , vt in nomine lefu
,
omnegenufledatur,coeleftium,tcrrcnrium

n-at
iy3
aliquando tcnamS
A tumDci .aliquando
apoftata Angc-
Ius,aliquandoquilibc^
hereticusdefi
B
gn^^ur.Hoclocove
^^ ^"'^ Babvlonis rc
aaratis
»'c.'iij. gis Ipccic, de antiquo
hoftc prsedicatonbus
dicitur: Su-
I Q
per montem cali^inofum
kmte ftgnu.Vrxdicatoresquippcsa
a
t\x, fupcrcaliginofum
mStemfignQ
clcuanr,qiiandoc6
tra fatanx fupcrbia
Ifaia^ Cap.XlII.
9 fTndiando de altis. fOprra boaa ^icndo. bfHoftcs Babylonit eontr* ipram adiautndo.
f E'euatio manuum meaium faciificium vefpertinum. c TBabylonix. TSaipiuiz laciamcnta.
d f Pctlaium & Moe loruiii fCyro» & Danus efVlvenuni. < nfpiiando.
leuare manum,& ingrcdieturpdrtas duces.Ego me*ndaui
af Mcrdis&cpetfis obedieniibasm.hi. IncomparaiioneBabylonis. blMiniKris. c'fSicut
raulum. Ilnhocroihiferuicntes. dTVindiiia. f OlUnla,Tltim'r:ni|poftea.
t fandificatis meis,& vocaui forres mcos in ira mca exul
af inde;Sanftieftoic: quoniamegolanftusfum. b ^Non in foiiitudine fua.
cTlmpetum 8c uiuliiiudinem hofbumdefcribit. fAudita. fConlona.vndead
ipluradicamus oronc^. d f Mcrdoium 8c Pcifarum. '
^Babylonis. f nA's.
tantes in
gloria mea.Vdx multitudinis in montibus
quafi
a f Malicruffl. b f Auditaell. cfMagiflioiiun. TOatij.Cy ,8talioium cumcis.
, di~Oifcipuloium.
populdrum frcquentium, vox fonitus rcgum gcritium
a fOmnis poteftas a Deo. b fMcctlii ii perO'
congregatarum. Dominus cxcrcituumf prxccpit mil idx
af Adnil>usieT:z ad tecla. bfA rummocceloegTeflio eius. f Q^tin hus te rx. cf>eaiet.
bclli,vcnicntibus dc terraprocuI.A
fummitatc cicli ddmi
.«.....».» ..^ ^.w.— acBfllaloes. f Cytus & D>tias. b TTcrrenafapientts. c T Ergo 6 Batjvlonii.TPrrnirrndo.
qui fiepcTubnebu- b iius,& va(afuroriseius,vtdi(pcrdatomncmterra. Vlula-
ll firruliltionis, 3b« aTVliionis lludiciwvrlmcitiscuiulque. b TMeuphoiam bellaioiit lauat.
/v-j- . c TVaiabitur rcilirci BibvloM.
icoduur , virtutcm ^. _ !. v nja j ;_.•_.!>
cruds cxaltant.
* Procopius. Qui
jnagna vocis conte
tionc cruccm pra:dicat,is
in montc Q
gnum elcuare.id-
ncSXmortcm "^
tc,quiapropceftdicsdomini,quafi
«cncbunt^quafi pirturicntcs^dolcbun^
amplificarc polTc di
citur,& promiffioncsplanas apcrtarquereddcre.
a yoxm^tltuHdims. * Procopiu$.Promircuamcorumvo
cemoftcndir quiinpra:liorunt,hominum, cquorum,
inccntium,fugicatiu,qualcmpaucotum nutlus dixcrit.
b utlnu
vaftiras adomino vc-
aT^onrL.ta-f manusdiirolutai b TChi axorum. rTfauoicinimicotuin.
nict.Propter hocomncsmanus diflblucntur,&omnccor
1 Deficict. ipec
fVentri*. cTAlioruai roembrorum.
hominis contabcfcet,& conterctur. Torfiones & ddlores
1 ^Kotlcilicrt. b* ncomparj-' !i:tr cTEt fVidenscum in eifdem fMmfniis.
NICOLAVS DE LYRA.
I Leuate manum . Infignum confidentif & yi^orii ohtinen'
df.idtojubintur.
a Et ingrcdiantur. Scilicet
Babylonis tanquam vi8oret,
J Duccs. ^ciUcet Terfarum & Maedorum: quttx Cyrus rtx Vetm
farum,& Uarius rex Madonm cttmfuis exercitibus Babylonem ce
perunt, vt habetur Dan. j.
4 EgO mandaui, &C. Rebrfi dicunt,citatit meis. Di^io enim
Hebratia qu( ponttur hiCyfqutuoca e(i ad litationem ^- fanfiifica.
Uonem. Hebreitamen videntur hic meli

ijy Glof.ord.&NicolaideLyra .j«
a Comhitfle, Qiaficarboncsnimiodoloic:
vdin rc.
Multi enim fucre combu-
i\'\. Cimbunxi^. Igncqicm
Pfj|.4.b {ibi fiiccenderunt : quia di-
i.Cor.j.d ccre non poirunt : ugnatum
tfifuper
nos lumen vuUus tui do
mine, El:
T^cs auttmytuebtafa
ciegloriam dvmmi ioniemflaites.
'. b £cfe rf/«rfow/n/. -^tBafilius.
Superiusdixit. Tropeefldiis
dum n/,hic autem,rf/« dim ni
venit , ad ponendam terram
in iblitudinem.Hincobferua
vtramque hanc incifionem
prophctise , non de eodem
die dcbereennarari.
Prior enim iila de confummationecuiq^noftrum
pro
B pria intclligendaatK/r,quiE e
ffuperboro vicinoadeft,Iixc autcm de
vel torcium,
die vniuerrali. Forfan dics
t Pretiofiotc
facii viruin.
-
::
Orcx.4-J
"> C
f Ba!iylonis
migniiudQ.
\
illa peculiariter diciturdics,
proptercontinuam vnione
itii fiatus &perpetuaEtranquilUtatis.Nullaenimin-
tercipictur no(5le,non vcfpe
ra vlla certo circumrcribet
cemprofcrcntur.
C Obienebratus eji fol.Voffunt
hzec addiem iudicij rcferri,
quando oninia luminaria
obtcncbrari videbuntur c5
parata fplendori Chrifli.
d Et vii tabn juperorbis ma.
Vindicabo vtcorrigam,veiicmentcr
autcmfupcr im-
poenitentes. iratus. ( inquit
a f Pto nim :i raircrij.
proximum fuum facics combuftx
Itupebit
;Quj3 bfCaptiuitaiis,vt' iudicii gfnetjlis. c^P.t entihus.
vultus corum . Ecce dies dni venicc crudelis 2
a A-ftimaiionemalorum. birlii inferno qulscontitebitur libiJ j
Non t ft tcmpub pfniif-ndi, l(d poenx'.
& indignacionis plenuSj&ira; furoris qua: ad
3 * Ciux peccaiorum pondete ^rauabaiur. fBabylonis. b^Vtdcletit
lcclciibujfclaiurtitia rfgnet m terra. 5
ponenda tcrram in (blitudincm, & peccato- ^,
afConiritioneexpellendos. bf Aliase.i c '
fPrincipes. f Bubylonis.
rcs cius conterendos itcllx
deterrarquoniam 7
5 nonfplendebitmluminefuo.Etvifitabofu-
.T>lonrs:pro nimia mulniudine popali. SfVifitabo,
per drbis mala,& contiaimpios iniquitatem
e corum.Etrequiefcere facialuperbiam t infi-
delium, & arrogantinm fortium humiliabo.
a fTun^.fR..iior. blPall eftruclionera. c tln terrapetfeucrans! Cum
vccfit tiliusho.pu.ne fi tnttr. dfC^jrum
rubtum. _ _
,
f t Pretioflor eiit vir auro, & homo f mundo '^ tabitdominus maiaorbis,
g
terra de loco fuo propter indiffnationem do- fccutionem
. . • "
• •
o j r
fWOT fiirni.fuerint,&c. Dc his D
autem qui in Chriftofunt
credituri,dicitui:^V"'i^'""
vir^a iniquitates eorum: Mijeti
corda auttm mea non attferttur
ealimite , quod eo die, qux
9,
eatcnusddituerant occulta mmiexcrcituu,&proptcrdiemn-^furoris ^uod
tenebrarum in apcrtam lu-
animata fint, fcd pro
afBabylon. blCrcIo & tcrr» ivinmi.tis.
cffLeoncin.
"
r b
» • b

^ a
m Jfaix Cap. XIII.
Ecce cgofufchabo,^c. Lcgimns in Genef. i o.a. Qnod &
A Madai filius Noe autor Moedorum fuit : qui intcrprctaturmcnfura,fiue
apotenie vcl forti. Igiturconrra Baby
lonios qui mentc confufi funf, fulcitantur \ potcnte , &
\* forti Deo fortitudincs ad punicndum,qux rcddant vni-
I poncn-a Duxciuilates
I apud Mcedos
dicuturf^(flx cx
I
ca,
Ijjjj Cthefiphontcs& Sc
lcucia fcilicer. No- ^
a f Fclli. Anecliqaipfsfunt humanoeencTi. b^lnmundo fciUcct. cf Nctradas beftiii. o
i
IC
animas confitentiuin. I» tVri, VCl
^
gcncra dxtandum
, quod pcr ncc
paftotes rcquiefccnt
ibi:fed
rcquiefccntibi befti^, & monum.
fcrmoncm domini a.r^bilxubun'r btHab loniomm. cTVel^ionurovi.eorum. Jg { 1^1uU irnttiibus.Ma.
.58
dulci & mortifer(tcarmineanimastrahutinprcfundu, D
alupis& canibusdeuorandas.
c Bf/''*.^f.Perhasomnesbcfiiaslucisrcfugas,dxmonum
velangelorum fortitudincs intelligimus ,quibus lo^;*-!»ad
pimiendum traduntur.
*Thcodoretus.Incorporea
dxmonu
naturacft.Soletautcm
decipere homi
y cuique fecundu ope
•.'.riii 7« nu/. «»;•» »iS aflnhwefi. bTAb hoftibus. cf^cilicet.fMalus Tl viuat bonus. YVetteimpium.Sc non etit:
d fRf nfterc volucrit.
qui inucntus ra fua. In qua enim me
Jura merifi Junt,
fucrit, occidetur, & dmnis
qui ruperuenerir,
a '^ ^pitiruali. b f (^i non rcnciuac ad pcifeftam-chaiitatcm. TBeatu» quiteneoit &allidct paruurevicthturels.
* Procopius. Quod
ait Mcedos gentcm
diuitiis abundatem
pccunias afpcrnari,
ideofacit,vtabillis
fpem omncm am- a
puietrcdimcndi cxpugnationem
& fcr
uiiuicm.
b Ecent Bahylon illa
ciuitaSfV-c. Nonpoftca
rcardificaiacft,
fcddiciturm mcdio
*
-.
y
cius clTc hcu.^ fcrpStibus
plcnus,& arbu b
fta inquibus odibilcs
benix & aues,

Nota.
t faciam.
ftollent.
lyp Glorord. & Nicolai de Lyra i6o
A D D I T I O
In eap.i j.v^i dicnur inpoflil. Et pilofi raltabunt ibi.
id^fi,vutpes & bpi.
In Ueb.pmitHY quHatn diclio qu^fonat D^Tyiw feiriii , quod
tfl plmale huius nominis 1'y«» Scir,& habet mulupiue figmficafioue.f^no
modo fignificat puofum.vnde Ge».2j. de Efau qui erat
•virpilofus,in Heb.dicitur Seir.Alio modofignificat idem quodhir
cuscaprarTi.vnde Leuif.xS.b.vbi dicitur^t-t a multitudine fiUo
ru Ifrael accipiet duos hircos.vbiin Heb. htibtt Semm. aUo
dicitur. N6 immolabunt
mdftgnificat dxmonr.Leuit. i y.b.vbi
vltra vi«&>*? ide e
quod vcrnaculus & indiges.
Fiiturum cnim erat qui de
I3abyIonijs indigcns Iuda:os
fequerentur, apud illosprofelvtorum
nomen habercnt,
eruos & ancillas : &
bcrent , fecudum Hebraios.
e Eterimt capientesccs,&c.
^ Hicronymus. Locum
iflum ludxi intcrprjcrantur
carnaliter, quod poftquam
reuerfi funt de Babylone, fa
ftum cfTe diccre non potue-
runt. NequecnimBabylonij
feruierunt eis , qui eos
prius cepcrant: neque victis
Babylonijs, domus eoruni
poflederunt, neque habuerut
eosin feruos,& ancillas -'
f Quomodo,&c. Admirando
qui pofl: vidloriam nomcn c humii (uam. Adiungetur aduena ad ioSy &c ^ quomodovaflator terrarii^
accepit.clegit.
C .Adiungttur aduena,&c.
* Procopius. Qiiem hic aducnam,
Gra;ce ;««'>'*»' dicit,
profclytum ceteri a fide. bfAffeftu,non capiinitate. c f Reucrtentcs.
,
adL^rebit domuilacob. Et f tenebunt eos
d1 Prodeft inalis ferui
interprc-
'
a,i"Gcntilrs. bf^Adtienas. c^Ecclenam
8
icrufalem
& tributis cunda opprime.'?
fitcontritus.tSc adnihilum
rcdaftus. Et pofllint h^ec in
re br.nis. vn

i6i
gellantur a Deo im d
pijjficpcrhunc in
Ifai^Cap.XIIil.
CMtCSqULf^syna .,Arim.eon.mquos,Wecerat. bllnaducmupiincipis,
as.
xi
v. eius^oe- I7 ^""' CipCS
' tameU ficn
dlUCriarU gen nJinmTentuicuiush^norabantpotentiam. fConlolatunpoeniselus. pOtUCrunC. oOla-*
tiumabilloaffli(ai.
gantcs. Omnesprincipcstcrra:furrexeruntdcfbIijsfuis:om igtiumeftmalorum
Vcl filij qUOrUm pa
^ Enam. fSuneieiunt .
inimicos habere
»p
B tres interfccit. g
^
ncsprincipcsnationum. Vniucrfircfpondebuntj&diccnt
Exquodorm.QmX »fON»bu£hodonofot. fMoite xtarna.«TVeliri. bfVtquosinteriafeaeuitdi^nitas.apudJnfeio» _- n ^tt/wera fj. Qui
viao forti & direp . ., ^ „ _ focietporna
^
MQa^occidiiii immortalisA Dc
cis vafis eius fatelU- libi:Ettu viilncratus cs licut&nos,noltLilimiliseftectuses. usvidebaris. Nos
\6i
/^ »» rv,* Oiii ^Tifrlr vf afParnaiam diibolus.vrl tfuibuicrunKvelNabmhodonoror. bf^wanizvel
Aque ad nouiflimu
ccfTauit cxaaor, cuieuic tnbijtum ? Conrriuit dominus
Quadrantem adebi a „., ,. ,.r^i'.> i
'^
.
., ,. ... alDiaboIumVel b,«Qui aoluntluUii.eieuigum
•\A
l:ue.
tOnbUSlUIS, qUlQl- Nabuthodonofot. 2
cuntillud: Dimitte b baculum impiorum , virgam dominanrium eius cedros Del. Has D
aliquando pcccan
tcstradit dfis fnpplicio
contciedas.
, ccdcnrcm 3
ponobis
dcbita. Huic
a^Suav.ldcr b^Monc at inj. c«;Q^a\ut cc ocrc, ni r. _
cinrnd.^tc. 4 taet dvnuusitdiosli.
tradcntur dcbitores
pulosin indienationepla

i62
Glororcl. & Nicolai de L
^ a 5'«ite>'» Putreddtmca&opetimenmmvermiura.poe
'A nx aetcrn? funt quas propria genuit conrcientia.Vel fup-
pliciorfi materia.qua: cx proprijspeccatisnafcitur.Sicut
humorcftin cadauere, vermcsnafcutur
cnimquandiu
tibi"dabo,ficadensadoraue a Subtcr tc fternctur tineaj& dperimentutuu
a f De foliopotenti.r.
ris me .
* Eufebius. Credibile eft
t*irore filfj. Ghriftum cruci affixum vi
difleinfernasbeUuasformi b
dabiles, de quibus Ifaias ad
«um qui de coelo ceciderat
Luciferum fermonem in-
tendens,ita loquebatur, In-
fernui jubter te conturbatus eU Q
in ocurfum tui Jufiitati funt tibi
cmnes gygantes . Hsec itaque
crunt vermcs
a fNabuchodonofoialiis rcgibus
b fFaftus loiionor, vtLucifer liellisfplendidior.
herperus modo occidcns.
ej_yra
Lucifer , f quimanc oriebaris? Corruifti in j
a 1"Ante calum vel poft.
terram qui vulnerabasgentes, qui dicebas in 4
afCumfubiccetim mihiterram,quiaieftatnili in ccelum confcendam.
b fNon infta. TQuac non cecidetunt. i^Idellludios qui & aftracoeli,Dei
cognitione fulgentes. 5
corde tuo: In coelum aftra
conrcendam,{upci- ^
a fEcdcfia.Non poteft abfcondi ciuitas fupia mintem pofita: ISion vbitem 7
plumin quoeft teftamentum, quodcftin laterc aquilonis. ^
/
1^4
qui nil in fe habebat ex luce?Quod autS apoftata fit ifte,i.D
refuga,etiam DomiHUs in lob ita dicit,Educes dr^conem in
bumo apoflatam , ideft, refugam . Certum eft autem quia
draco ipfediabolus intelligitur. Si ergo contraria: virtu-
cx putredine , fic cx ipfa materia peccatorum gignuntar
Kitt±m fupplicia.Requiesdiaboli,
»
Lib itdeJc leftaluS tCntationis, qui di- TOmn>,p?n.d.aboI,s re

*•
j.
J
l^J irai^CaD.XlIil. i6S
omnino non credunr.fed per teporem & flmulationem rodach filium fuum(qui eo interuallo reptem annorum D
A fidei a dommo rcijciuntur. rcgnauit \ in carcercm mififfe, ^S d ta exi >iij quaii radiuer.
c fccndcriitad fundamcnta laci. Quaficadauer
a f (^odomnet fjgiunt. bfQ^iatamagiAer.illi difcipun. Cui pluscrcditui.
pti>- netjue.
pite, &odortuusfuauis, *^"^'
& facies tua fpcciofa.
g Cow/orrwOT.Scilicctfepul
tur,r. Altera cftcnim pcena
autoris,altera cius qui p
ab aiithoritate copulfus. *
Hic cft gladius quo vulnc
rati funtplurimi.&interfcfti.vnde:
Gladiumfufl
vi.ar.fu. tctcn.
h Tuenimterram. quafi:
In fuperbia tua rcgnum_-,
Chald?orum deftruaum ^ "^
cft, quodadhuc manfif-
fet, nifi fuperbia tuanon Mi«.ii.fultatione contra rcgcm Bahylonis,hic c3-
fequcnter ponitur infuUationts con(irmatio,pei hoc quod denuntiatur
lerniin nio regni:& primo con(irmatur verbn.fccundo exemplo Diuifio.
ibi: lurauit dominus. C/rcdpiwMm dicitur. rucnim tcrra
diCidefi lius pndiiioncm meruifii.Et ftmiUter exponitur quodfub
t/jrttr, Tu populum tuum.&c.
15 N6vocabitur,&c.fcmcnpe(fimorum, .regnii Eabylo^
Tom.4. E 2 .

^ fcmcn
i6j GIorord.&NicolaideLyra i6S
de Babylone, & regibus ei us & populis > n u nc de Sen n a-
efl. peffimorum Non quod ftmen malum fitpfcr
A fe,Deus enim fccit omnia bona. Scd ^b his qui volunta-
Ocuii.d te peflimi funt , ortum eft femen malum, quod vol untate
non natura fit.vndc: Semtfi Chmam & non luda.Dc bo
jiis dicitur : Ver .
euangelium ego vosgemi Omncs concor-
Dan.ij.f dant hiftoriac, quod occifo
».Coj-,4.(i Balthafar nullus , poftea dc
progenie Nabucfiodonoibr,
eft om a
regnauit.Deleta
nis progenies pro fuperbia
& impietate patris.
* Bafilius. Malorum operum
aboUtio hic accipitur
per filiorum a T Et ideo.bTCogitationes optta
iugulationcm
vtnon mediocrem vtilitaf
inioiattfU,
temeiusqui genuitpatris.
Hoc igitur loco tropologia
^*i- -. in fe compleditur amore
foimi
mala n impiis patiibus nata. c «r Nabuchodonofor.
TP^o.
Pr.Tpara'te filioseius occifioni f in iniquitate
a irO. orcidenturneconfutgantvltra.^In regnum.
patru corum.Non confurgent,
nec hasredita^
^
afPatris. TSanftorum.
bunt terram, faciem orbis
neque implebunt
afDomini. «TNifi dominuscuitodietitciuitatem. TVel tis. «iPro quia. bfNon
eft perfeifla hominis Viftotia. T In Cyio & Daiio. c Tfilios fcilicet Nabuchodonolor.
tciuitatum, & conlurgam eos dicit do-
fiipcr
a fVtnon nomineturdominaregnorum.
minus exercituum,& perdam Babylonis noa
TFiliosfcilicet.bfNevItrapullulrijtin vrbibusdomini.fVel ait
men & , & reliquias j germen & cherib, & qua: tunc imminebant fuper Alfyrios.qui Samariam
ludxamque vaftaueruntprxterlerufalem, &
in fuperbiam contraDeumelati. Vndevnanodle 185.
millia de eis ab Angelo
progeniem,
a fNon contentus hiSi
funt percufla. Et hoc in terra luda
&in motibuscius ficut 4Rc
dominus przdixerat.
'
e in montibus.l^otz '^"
propric
tatem , in terra conteritur, ^**"'
in montibus.ab ipfo dominococulcatur.
Cumenim
omnes inimici pofiti fuerint
fubpedibus Chrifti, vt
nouiffimadeftmatur »2ory,tunc ^.q
auferetur afanflis iugum
Aflyrij. Hoftistemerarius
non folum terramDci , Sc
humiliora occupare feftinat
: fed & eosqui virtuti-
£rga homincs latente mul-
Ios,dumiubetfemini bus profecerunt,dequibus
ne- - .^ ,. ^
quam,quatenus fieri *
-^ '-'
afNonJ^ntentushis.
2 dicitur. Fundamentaem inVW
poteft
vtfe alleuet excuftb b
graui dicitdominus. EtpdnameaminpofTefllo- 3 montibus fan^is.
OnCre Vitiorum fuOrum . aTHicetiamcstetamonftraimellige.Tvelibus. bTquibuscircundantut f HOC COnftUum. ideft,Audiuites.c

1^9 Ifai^ Cap.XlV. 170
yrr^
^
T^eUfem. Regemortuoinim!cilirantur,'qua{ialilucri
qnid faituri nouis reb Hinc Philiftxi quos Achaz
-
;f:us'
affli.xir.dc morfceius Utantur, & ludccis mfultant, quia
maturo Tcg.c pcrdito,fubiaceanteiusfilio,quorcgnantc
fc puiant fineseorum pofle inuadcre.
b n>gupnra,ij6.,,. Abie-
lum , quiflatu
mines occidcrc dicitur .
Hxc funt pcccata varia dc
prauo the(auro cositatio-
nura ad opus pcnimaui
prorumpentia. Hxccum
regnaucrint in his , quia
Deofuntalicni , cgredicntur
fcrpentes pennati , vt
non fufficiat cogitaflc vel
c In'erire faciam. ^ Eafilius-Quj fermonibusnutrinn
tur improbat.-c dodrinx , fami ix. inediae traduntur , ad
animarum luarum vtihtatehi. ^iquidem periuria mav f^rn^n. 1 rcgulusquieft Achaiqni Phil.fthzus momo,ditf.?nor abforbuit.
rcx bus,vtreualefcant & faluteni confcquantur.
d /^/wifl.QuafiPhiliflha;!
ferpen
5c vifu ho-
2
3 Phitiflha:i potione caden-
{bristui. Deradicecnimcdlubriegrecliciuu
4 u-s inebriati fcilicet calice
5 Babylonis,& vinoinquo
» 'Ezcciiias fSicut baliUrcutlolo flatu vel vilu.Plus cnim omnibus Fhili
b f
IJhxo^k^rcufTit
r.xx.voljiuesfcijients.
reguIuSjS^ t^cmcn cius abforbcns vblucrem.
a T^uoi t; ibtotbaeiit. TOooimus p^ifcit me.& nihil m hideeiit. bfliid.ii.
d-qjibu-^ Fii.iiimcusptimojenitus llViel cf Spir tus qui non ibijcinnt iiigu.
Etpalccnturprimogcniti piupcrum, & pau
a^ >pttituqui ponsnt m Deo i\e.a luam.nun inii:iiitl|s. b f Abf]u? pauote
^.'aitctcoro eis foliciio. c fn pacecum Lizaioin linu Abi

i^r Gloford&NicoIaideLyra 172 *
i
T-luntifs gentls . AngcUs
^ qui prjefunt eiuitatibus &
gentibus: fingulis mirantibus,curfolaSionamaritudinem
fumi vitaucrir vcl
cualerit.
b Fundauh Sion. Super fundamentum prudentix.iufti
NICOLAVS DELYRA.
ijt prlncipum eius,qui difcurrentes per Judjeam prxdicabant dicentes:
Reucrtimini ad dominum Dcum Abraham Ifaac Sc IffAc\,&
reucrtenturadreliquiasqujecfFugeruntmanus
rcgisAfryriorumj&c.i.raJ-a^.^o. Etfubditurrcfponfio.
j' QuiadominusfundauitSion. Eligens locum iUum ad
(uum cultum.
A D D I T I O I.
An aliqua mo j„ cap.x 6, vhi dicitur inpoliilla : Qui manC Oricbaris, qula.
""""""intenreationemeius.
tionem & ,_..., ,. ,.. . ^
Duplex eji opinto circa hoc :an aliqua mora futt
tnter creattone
lapfum ange-
li Pbilorpph» & lapfum angeU,Vrobabilior tamen efl^et magisfanciorum diciis
3 confona qubdfiatim pofl primti in^ans fujccrcationis diaboluspec
cauit:pnde de eo lo.B» dicitur ^ in vcritate non ftetit . T^ec ob-
ftat, qucdinter quxlibet duoinflantiatemponmefl daretempus
medium,prout probatur infexto Tljyftcorum.T^am boc Imbet vcri
tatem de tcmpore continuoyin angelis tamc
qni
non funt fubieSii ce
lefii motui(t}ui per tempus contmiu mefuratur)tepus accipitur pro
ipfflfuccfffione operationu inteU,e£lusfeu affe&us & idco inter operationes
tales licet non ftnt ftmul,non requiritur dare tcpus mediu.
vt in primapartc.q.6^ .ar.6,in rffpofione ad vltimutn argumentH.
A D D I T I O II.
2« eodem cap.vbt dicitur in poflilla:Sic enim voluitprcceffe alijs
angelis.
Licet
angelus malua fciretfe non
poffe ejfe abfq; Dei manutenen
t!a,nihiltamenprobibt'ttVtipfevelletnuUifubcffeftmpliciter. Foluntas
entm qmndoquc efl impoffibilium pmfci tim voluntas dam-
nata,ficut in diaboto.
A D D I T I O III.
In eodem cap.vbi dicitnrinpofiilia. ^liqui verb expofitores ex
ponuntderege Dabylonis.
Hoc quod dicitur.QyiQ cecidifli \acif cr,magisproprih vide-
tur exponendum de angelo lapfo quam de \abuch. Cuius ratio efl:
C T

1/3
a»/^r.i.aducrfariui:fapiclia fecularisqux aducrfa-
ria Dco. Cuius murus dialcftica
arteconfirudtusno
B Ctc vadatur & conticcfcit .
Hiftorialitcr.Qtua Moabi-
taigauififuntdecaptiuiratellr..;liiaru,ficut

ij^ Gloford.&NicoIaideLyra ,76
^trium annorum fignificamr, vnde, Abrahgpr^cipitur,
ein.if.b. vtofferatvitulum&arietem,&hircumtnumannoru,
A pcrfedum lciUcct facrificium , vt hccrcs domini cfle mereatur.Cum
autem cgerintpoenitenriam per Luith.i.ge
naru m lachrymas,ad aUiora con(ccndunt,sS: quafi me-
PCal.6o.d.
ttriennein
'jBerelini
Pfal.istf.
roris foramine & introitu,
clamorem contritionis leuabunt
ad dominum dice-
tes: Sacrificium Deofpiritus co
tribulatHS,cor totritum. Et hoc
fiet,quiadoftrina hjEretico
rum qui pardis & prsuari
catoribus comparantur}de
lertaerit. Omnisquoque
^
a fldtft paruulam petuenient.vt non robufti, fed fragiles videantur.
5^rriumannotum.
adSegdr vitulam t conternantcm,Per afcena
fGenx ^ Cliuus enim obuius captiiiis per (]uem trahebantur
& p

77 IfaicC Cap. XVI.
^ Moab & miTerlis,infpirat6conuertitoculum mentisad
A natiuitatcm Chrifti, & coepit Moab alloqui.q.d. Nc de-
•
rpercs,3gepaenitentiam,quialicct captiuandus,detua ta
men prc^cnie nafcctur agnosqui tollet pcccata mundi,
qui dommetur in totoorbe.
a 7'«rarff/(rr«.Ruth.f.qnia
.tivrir^r-vrpnriim rlni Moa » fRmh Gent!Ii:GhoiicoR)patatuipultteri. b f O^ia mifeiosfecit.
tpuluis,c5fummatus cft t mi^fcr^dcfecit con fj
a cvadando. b^^reiienos. tDeprimo adueniu. c T lHo confumpto.
4 fraiKS. TOmnnenimpeccaueiunt ficegentgloiiaOci. e f B.egnuin

179
a sedebttfuper eum, Qaic-
*f fecns & iudicans , fuper
corda bonorum.
b ^udiumtis /uperbia Moab.
More fcripturs.quialxta
nuntiaucrat, ne negligentcs
faccrct.comminationc
tcrret.
t Ierd,48,c, 4« Bafilius.AduerfusmCi-
Glorord. &Nicolai dc L 180
f Vtpoft mifericotdiam iudicet, Scquarat iuftitiam.Sc reddatvnicuique
fccondiita operi fua. b ^lnecclcfia. TQ^od mrructat & furcitatuin eft.
& fedcbit illud in veritlte intaberna-
fupcr
a «r InfccundoaJuentu. b «[Dicensmalis. Itein ignem a:istnum.Bonis.
Vrnite bcnedifti patris mei petci. i;e.
culo Dauid iiidicans & qua^rens iudicium,&
a fVn cuiquefecundum
opera fua b ff Hoc iterum de Moab. «iVoxfan-
ftotum.quideMoabfaluati funt.si: fuperbiam ineiusexpeiti
b velocicer rcddcns^quod iuftumett.t Audiui
3 I^Hsieticorumfimpluitatem ecclefixirridentium.
mus fuperbiam Mdab:, fuperbus ci1: valde.
di principe hec didla funt,
qui primus apoftafiam de
9 liTaccipitata audaciaPlusaudetquam poflit.
iignauitj&fuperbiaelatus c Supcrbia eius&arrogantiaeius ocindigna- 4
fuumcontempfit creator
r .. .: . /-....i.:. ^.^^,-.
. . rem.Hicquiinflisatanti- «ar r ^* j ; tj ^ 1
ftites hxrefeon.vtm excel- tlo eius,plulquam
fortitudo cius.Id circo vlu
TAdltr inuicem. b ^Moab.
, • fo iniqualoquantur,qui , ,. raTVf r ^r 1 1 1fedemife
d i^bit Moab ad Moab, vniuerius ululabic.
quidem fi qii eo
nnt,vt eflcntiantur propo
-fSuper doiis fitJB quxftioni , fQui confidunr &g!oriantur in munitionerautotum.
ille docet e tHisquil^^tanturruper
Cirsharefath
quidem non cxcuti opor-
muros codilateris,
a 1 Oprzlatiecclefiaiuel de Moab faluati. b «r Mortem capiiuitalem.
THzreticotum iaculisfaftas. c «jVici & villat.
Jo4mn)ini,ve ^^^.^ ^^ Hberari rationem
runtame per j.
curu.
Joan.jo.b,
Verfu». '
Djuifio.
1
fermoniSjimo verocum r
. . ^ , ^
j5 qui prseualet coargucre
'
abfurditatem dogmatum
ipfius,deberc potius incef-
ii contumelijs.
c Et . indignatio Contra
Deum in coelum pofuit Sabima domini
os fuum prophetis detrahens
. Illud euangelicum apponcns Omncs qmveneruntai
te antemefures fuerunt,& latrones.MoyCcn & Dauid liomi-
cidas vocat,Iofue fanguinarium.
loquimini plagas fiias : quoniam j fubuia
fi..iuitas nobiliSiiicut&Sabama. b ^Dei auxilio, velcombullaignedi.
uino. c
fPrarcipue.
bana Efebdn dcferta fiint . Et t vineam
a f Multimdinempopuli. b fPrincipes AfTyriorum vel ChaU
dxotum. f Apotioli vcl apollolici viri . VeHic diliingue: Et
vineaSabamadomini gentium.
NICOLAVS DE LYRA.
it I Iudicans&qua:rcnsiudicium.^'t77;«f ejfrr-ewww.
Flu-
2 Velocitcr reddens, quod iuftu eft. quia in brcui tempore
dabitur jententiapro iu(iis :Ycn\X.c hcnc6^i^\.,S

03.
i8r Ifai^ Cap. XVI 18:
Enauerur.t. Lurtr.intCJ.
aTN_dog.n.ta .^gnbus IDomini genti.-m.
b
7«jr.ye>_ro.\'ttandcquas f flai;ella eius ufquead lazer peruenerunt: er- i
interhccrct, non habercnt , a , ^fenimx«j.c«. b texcUs fdi^cct flagdL f a d«>. TFug.tiuos. »
C Tropapnes. Mctaphocii
pri- vincs prorequitur.
d Trjnfujuvt mare. Vt m i-
. rabilia domini vidercnti.n
'
protundo
tcntationum li-
bcraticxci.s.
c /^Jif.VincaMoab.cx vi
clnialoci talis cfl,qualis So
doma . vndc: De vuua SoAojnoruM
vineaeorutn.
f Sabama. Quircexiollit
contrarentcntiam Di.i.
g De Car. CarmciU ; mos
cftintcrPhoeniccrn,6.' Pala:
flhinaminimincns Ptolon
maidi, in quo Eliasorauir.
j,
_ 'ntcrige. ntcliee.
raucruntin
aelertoprdpagines eius, f reliclx
a 5Scd. t Domini gentium. f Uutiiui Baovloniam. b TTentationibuife.
culi. Veniinaltituiin;mniaris &tcmpelUsdcmetfitine. c f Malo
d ^lfaias.l Vt m..cuin plorsnt. TFottitudineni fcilicet hiieticorum qui
feextoHitcontrarcieniiam r>ei.
funt j tranfierunt mare . t Super hdc plorabo
d a «Dciieiis rc-cet lazer. b «rAbundanteifupet ciptiuitatemtLani Hehi.
in fletuluzcr, dc vincam Sabama: Inebriabo
6
7
8
fiirruafaccrc,nopreualc- D
bit: non cnim ftatim pcrfedc
virtutem capimus.
n
7yo«vj//t.Ineis.f.non
inucnicnt auxilium, in q.
bi's fperabar , & fic anparu.it,qa
incafllim colcbar.
o Hvc ver In prcoemio.f.
vbi dhOms Moab.Ex tunc,
ex quo .f. loc]ui cocpit , vt
omne quod dixit vnum
verbum,idcf^, vna fcntcn
tiafit.Hoc verbum prooc
a «Co^itatifneseoium.quibusadexcelfa cunfcrndetunt. TAfccnlio . r..TT i
c tclachrymamcaEfcboii&Elcalc, .juoniam ^o Su^^flS^eJKr.
r a «rQnxnafci-utin vallibu Raphaim. ,t r^.i^^^,,;., I- ^
liiper t vindcmiam tuam .V fupcr me-(rem tui \l Scon";i«am!'"" '
a iJominoiuin gentium. fAtrrtt^tumiChaldaroiumdiiipientium bona n Tntr .. - A C
Moabitaium b rHa:ieticorum,vtaudiaiit, Beati qui lugent. r •"'•'•«q.U ^lCUtpaUCl
t vox calcantium irruit. Et auferctur lcti tia 8^ ^
afnefc.en,:a„u;nominis. ?
^Moab
ra^ciiii remanet poft vin
acmiatorcs, itacx multiexuItatiocicCarmcIo.&inuineisnonexuI-
"^ '"5'neMoab pauci cf^u-
»
Etponirurixpc pro ia>^' v>t
^»jc-(!:i, ht't:a CJ" exai de ff
- tabit, ncqueiubiiabicVinum in torculari no
ii Crf' wtu .i.tcrtilitas in II qual«
tabantur Moabita:.
h £:r;endo. f LuAuin. c fCordit ioiciion. vnde:
*'of«,..Ncdraconisvenc
bcnedic an.majnea dnmH o Sc om om qux vL
^5 g'^"^ hoflcS./»
r>-...Prophc
tiacontra
Philiftheos, Sc
MoabitasmortuoAthaz, p
ca-pit dirigi. Etpotef^ in-
16
Tdi.-g.^quiacx tunc tcrtio
ahnoMoabifcfucrunt va
flati, acfidiccrct: Sicut
merccnarius expcftat finemannijVtrecipiat
mcr
« . I Benedican.maroea dnmiTO&omouquivL nem nnni Vf rpr.'ni.s^ i-t-»*^»
i«S;r''''''- Mdab,quaficithirafonabit.)Kuifcc'iamca .7 aX„""nS
*
nur^neui . Proplicr* y"?';^- *> ^ ciai-ans bcntcs
'
q„x c ,v,„um riie «ipfi. 1 8
jjciatehbu,. poa tres k yenurmeui. annos
Prorbcr* J'^'^dclebitur
"
'"""'r- f-i;' .'«'"''-• ' V'-", e.ie .,p„. 13 poii tres annos dcJebitur
^ '''^ "'"'''"^ "^^*^^ ^^^'''"' ' ^^^"^ •' ^^ qui tanqua cirhara rri;:'ica
^PP^- '^ ab Aflyriis. Poteft de Ba- tadCi,h««
' ' '
' '»— ^- «^
artc •«^•>
compofitus , & dc Dci
'•""^
f
qux puubat 20 bylonc m
no,«,jibu.
ex.^fj.
tclligi,quia poft '
. timorc concipicns muuS ^"^^" ^^°^ ^ laborauit Moab fupcr CxcclflS z i captam Icrufalem tertio
'
libcros
,^cncrat , vt omnis
' ' """^ ' ^"""^
*'"'"t
'""""'^ ' '- '^^«'-. ?" Ji^ \S?!^?f "^"k'"*
fonum compofitum non " ^ nonualcbit. Hocuctbum V?
quodlocutus dacis.Sicutmifcricordia
• *'""
emittit,(l vna chorda rnnf > o """"
'SS"'.ii ^.^^' "^ *'««""?' doininu,: 24 Dci in wiiuui,u vna pondcrc cfl Sc
tnoraa " mc
rupta Moabit.St Am.nonit«non mttabum.neccleUaai f.,rn flr in Inr?i«,c r-r.,^;.,
'""'"
fucnt,ficfpititualisvcntcr
vcicquornfcu.tea
iiira, iicin ludaMscrucia-
"'««'upphciumtvtcum
prophctx,fivnachordavir ' c^ dominus ad Moab cx tunc- &: nunc ,
^ tutum • dcfucrit,dulcemc- *Moc4ciubviDne. b f«on piuhbu.. -5. rrcsannitranficrinr, qui-
relinquctur paruus
'^ &mod.ais inglor.uscffc
dcfiflat. Moab igitur q _
cxtcrnuscrat.nccdcpopulo Dci,fcd rcUao ^
crrprcconucrfustnbusannistantum
paruus & modicus & ingld
rius
rclinquitur.dcquibus:C05«4«;(//M rtwwMoi' «wiojaw
-losnonrcronabir,nccadl3 P locutus cfl dominus : diccns : In tribus , ^^^
tcritium murum cunftis
clamabit v-ilccribus.
Philofophorum quoquc fcntcntia
eit,ha:rcrefibi inuiccm virtutcs. Et lacobus: cm vna deesl,
dejUHtomnes.
m sancU fua. Ad fanflam fcilicct ccdcfir, qua conabi-
- tur
^ „ NTCOrAVTDETTRT.
I
J-iagClla cms. i.pdmites,qui rulganter vocantur flagelU,et
fueHm eb-rxo: tamen accipiuntur /mpalmites metaphortci-.pro
fopuloiUiusciumus qux abundabat in vineis, vt diaum efi.
% Vfquc ad lazer pcruc. Fugiendo aduerUrics.
defanU errant proptcr mcntis
perturbationem
4 Propagincs cius.
idefl,virifortcs.
3 Rchaa; f unt. Scilicet a Dco
tanquam inutiles.
6 mare. Idefl,
Tranf^crunt Eupfnatem duHi in
captiuitatem
Mdterram aUtnam. kt vocatur hic fluuius Euphrates marc,propter
tii'.smagnuadinem,fecundum morem
Hcbraicifermoms, quo cnre
gatio aiv^arum mare vocatur,fccundumillud Cen.i.a.Con^yrCRZ- °
tioncfque aquarum appellauit maria.
7 SLipcr hoc plorabo. Hoc duitprophcta compaticns populo
Moaorauone fupradicU.
5 In ^

18?
^ a MereennarliiJBs^Ca. dodri
^A nadmpia lucri caufa fa-
Cit . McYC '-^yjarius inm videt
Exod. r i.g. ^vpam vcnicntem,& fu Et io
diaum cft : Aduenam &
mcrcennarium iacerdote
de fanftis non comcderc ,
fed fcruos fanftorum efTc
DtSes-quirno^p^
Glof ord. Sl Nicolai de L
L'." oSXciunt.vt lanis vcftiantur , & lac mulgeant.
NICOLAV:> DE LYRA.
yra
184
facit clcc- D
^Profcftus eft Mo»b:«t habuit mult. » comites
;H/^»i/Hem»f Moabitis maji
^a OKlus
. rnafcus Damafcus
mctropolisSyria;, quam
condidit Eliczer feruus Abraham
, cuius rcx Rafin
fempcr praEJ^cfeat auxiliii
dccem tribub. contra ludam
. Ideo fpiritus fandus
rainatur ei captiuitatcm p
\ Ifaiam.Pcrcamautem,ro
C tam intcUigimus prouin-
Cen.^.b. ciam. Damafcus fugcsfan
guinem velbibens,vel fan
tmunltio.
Dluifio»
ADDITIO.
rationemduorum nialorum leuiuspeccatum eftapcrtc
pcccare,quam lanaitr.tem U mulare.
mcrcennarij,eo quodpro fiivenctifs crmtibi.
2 Auferctur gloria Moab. pa vafiationem terr^fua.q.d.iU
ludfaHum eorurn in tribus annis diais fuit caufa punitionis (tu a
Deo, & fic per hoc,quod dicitur bic in tribus annis,von pr^figitur
tempus fuc punitionisjed affignatur cius caufa pitrtialis , quia conduaio
Salaam prtediaa, & ifta impugnatio populi Ifiaei concurre
runt adhoc: &etiam Moabitartm\fupc7bia,vtdi3urneli.
3 Et relinqueiur ^«w patici de Moabitis efugerunt manus vtt
ftatorunuvel q:tiaaliquipauci velpaupercs
a vafiatoribus fuerunt
dimijfi pro cultura tcrra, ficiH Jiabu^^^^ardan defiruBa Icrufaleduxitpoputum
Kpiitationis in Babylonem & de tcrrj dlcitur Ex mnc,idefi,
C(tp.l6. inpofiil ab
ipfo (aluatoris aduentu fia
guUrcgcs vbiqjfublari fint.
b .Ariie. . gtegibus Mirica
qux crt arbor infruduofa ,
.AchaT^ rsx luda fecit ftbi fieri allare Ijolocausiorum in lerufakm
cd fimHhudinem altar:s,quod erat in Damafco, vt Ijabetur 4. E^tg.
16. Diuiditurautem prefens ca. in trey partes:quia primo dejcribi-
Vurpunitii Syrorum , fitios Ifrael adpeccatum trahentium,fecun-
dbffiliorum Ifrael in ipfis confidentium,''bi. Et erit. e5" rmio .Affy
tiorum vtrofque va{iantium,ibi: Yx niultitudini. Circa primii
dicitur:Oiyus Damafci. idcfi , punitto Syritea Deoprxuifa, quia
Damafcus erat metropotis in Syria . Ecce Damafcus dtfinit effe ci-
uitas fcilicet notabUis, vt cxponunt aliqui, eo quod Thegtathphal-
tiafar q'u interfecit I{aftn l{tgem Syri^ nolegitur eam dcflruxiffe.
Sed illud quodfubditur,videtur repugnarc: & erit ficut acer uus
lapi-
a i;Gent«.ro']r coBUftlac non etunt
in J
prlliin
ci.nueifstiont:. De vK)Ca.
tioni?eniv)^rnt>uiii hiragitur.
Damafcus • dcfincc eflc
crit ficut acer-
3 5^ rotens nobil s.
,
'
nalccnsindefcrtis&t fal-
Ibfis locis.q.d. Omncs Syri
fruduofi erunt & defolati.
Alij dicunt cx hac arborc
malcficis artibus odia con
guinisofculu, quiaibioccidit
Cain Abel,vel saguis
cilicij.Hi.n.quimultufan b
guine fundcbant, poenitc
tiam agere dcbuerant ; qd
jfignificatur per cilicium.
ciuiras & :,
a ^Grex fid 1 s de multis collcftus. b t V.unrum. c % iudioiumexca:catornni.
d '^lftj-eu?tfa. e
Abhomini^.is.
IIU.S Derelidasciuitates A-
lapiduminriiina. ^
a CRegioSytii.inqiiapluresciuitates.fMirica. b

«
a3,C
I%
Ifai
^a £rm/ wrf/ifi?/.r.CuniSyriavaftara fucritab Aflyrijs,
^
&Damafaisdefierir efleciiiiras.Tresfimilitudines,Ien-
"^tentiapcenevna.Sicutenim rarillims fpic« manusfugiuntmetentium,(5c
pauciracemi (qui aremanendo di-
cii) manus vindemiatorum ,

L:i»-
R«m.^.».
tClunuu
i87
Glorord. & Nicolai de Lyra
^ 4« Frocopids. Ind^orum apparet infidelitas. qnod plan
4 tationem infidclem.vndeiploserraflecertumcft,planta
^ uerunt. Quodlimutata(ententia,ait,adexorientem mu
doeuanselicaElucis.foUrqueiuftitismafatinamhoram
intucns,1-emen aliud nemp^ verbi D^^i-^*^'
J^f^^^^^^f.^^
in tead mcacm,& alios tanquamtranfmiffamhliosha:
teditate docebis.
a Manejemen tuim . Cum
f. vifum fuerit germen, &
. T Idefl. prlmam fcmen tuum pulchrom "it.& deficict cum maturucrit: vel
antc tcmpus florcb... & idco
'
vcl nc.n diftumeft.
,
aliquam vmbram habere
,
pietatis,duhominesabido a &manenefementuuflorcbit. Ablataeltmei
iolatriaretrahiS. CuadfrU
"°Y*Ilhoftibus
r . ''VJ^I^XTr ATfeeftmef
ip.mual.um.
aTCumdcbe«ti„horrcum«condi.^y Cm^^^^
au colligenduveneris,do- tJfeheriditatis , & dolebis grauiter
lebis,cernespopulugentiubllsm^^^^^^
.ibipr?lamvndc:rr:M..f^
rniln magna,& contiouus dolor
cordimto.Vokb^t enim oes
fan£ti cum ramis oleaftri
r^dicemfaluari.
b f^te multitudim. Scnachc-
B rib,& exercitui eius, quem
congrcgauerat cotra popu-
lu Dci.minatur fermo pro
tata
pheticus.Cu
enim mul
titudine venit, fonitus eius
comparetur fonitui maris.
Vx ««/r.Dixitgentiu voca-
. Vis
i;£udinii)opulo^rummultorum,tvtmul
titudo maris fonantis, & tumultus turbaru,
a T Aqu9 mult« popuii multi . bt Contta Sanftos. l Voce
conf na .
impictatis.
.
ficut fonus multarum Sonabunt
aquarum
a ^
Venicntcs cum Scnnacheiib'.
populi ficutlonitusaquarum inundantium,
^a 1 D ominus occidcndo excrci.um. b T Autotcm feditionis

189 Ifai^Cap.XVlIL
^cumcymbalumalarum.Nilusenim (qui,& Gcon) flu-
A uius immcnius per Acrhicpiam , venicns , & pcr A^yptumflucns,hicantequ.Tdiuideretur
magno fonitu per
montana defccndcns, fonirum fimile Ibnitui alaru mul
laru grandiu auium dabatldeoq; multiiudo illius popu
halaiucoparatur fonitui.
VcIOX quippe, & COncitUS a «
TjNuniiossdduasttibas. TDifcipuIos. b f Qu!
a ^ O nuniii inei. c f A Dco & pattim i terra lua,
d ^ AbAfTyris .
gtliveloces adgentem
tcdnuulfam & dilacc
a f Qtioniam dum Deum habebat prote^orem .
ratamadpopulum tenibilem, t poftquem
a f Eius f otcntiz comparandas. b « Auxilium noftium. T Vcl Oei.
c i" A diueiijs gentibus.
1C)0
tur. Vafa papyri funtcorda do^toru fccularium . In va- D
fis papyri legatos mittcrc,en predicationem fua in fapietum
carnalmm fenfibus poneie , «Sc dcfluentes ad culpa
populos vocarc.
b ite^ngeli. * Procop. Ite tanquam hocprimu adSal-
mittlt .necns.
i^^auiumvolatusfonocym- b gafos,&: t invafispapyrilupcracjuas.Itcan- 2
'*f^~—: -.-. u,,f.,.i .......
balicoparatur. velfimpli-
ten
citcrNiluscitiftimusfonitumalaruin
modiaicym
, bali habct. Vel cymbaluni
alarij, quiaficut auiscito
trafuolar, ficcitoNilus fru
uatoris difcipulos rcferat
quos vt a lud^oru diftingueret
Apoftolis, hoc nomineappellauit.Neque
ab
iftis illa diflentiunt, quibus
eos Chriftus ad perditas
primuIfraelisoues,tum ad
getes iubct ^ficifci. Quod 1'^* quofme
vtficretfacilius,& expedi- * *'''"•
tius,nihU g> iter impediret,
aflumere,non auru, no ar-
ges gencrar. Vcl pcr cy mba c non cft alius:ad^ente o expea:atcm,& concul-
'
lualarum,auxiliurr.,&pro
aTRe|e,.«cprincipe^..
tc

191
a Ego quiefcm , eJ*
cofiderabo in loco »Meo,
-
" eJ-f. ^ Septuagin-
>fal 8^.
ta.Inmca ciuitate.
^ Procopius. Dc
quafcriptueft,G/oriofadidaf^ntdeteci
Glof.ord. &Nicolai de Ly ra 192,
• C Viftorie Ajryrioruro. b f Alias rationibus. T Aegypt.orum.
c J QuSt»""i"' f"P" Acgvptios, T Alias quod cog.tauerun. |u-
perAe^yiJtum. a-^^
,=
T.,..y..^...-.-r-c-j
cdm elciiatu fuerit fign^m in moncibus videbitis: et cian-
fforem tub^ audietis, q uia h?c dicit dommus ad me :
gOrCm lUUd; >
1
^"'^^ ^,^^ ^ Ecdeliafiunt. cTC,lo. TEcclef.»a
1 Jrinera r"- " i
-^^ „,.,..f.,r.,. vnde . Nec eft gui le abfcondat
d T Ita vniu«TS pcluarat, vnde . Nec eft qut le abfcondat
a calorccius .
' d
Ego
Guiefca &confideraboinlocomeo:ficuttmeridi3nalux ^
> 4
aTS.cdominushab,ta.^secdefi=e^
7
Matur.j^uem.
^^ ^ £^^^^ j^^^^s rons t in die mellis. Ante meilem »
uitas •• Dei . Nec eft cp
, -i * a^ S.c dominus naaitaiun;» .ii.v.x....v .—o ^— '^"Z t
in Ca VUlgare lume Aorefcunt. b ^ Confummat-onem. 1"
cxpcaes , fed quale
b ^
fpcS roris nube cnim t t^t^cfflo^uitA immatura p^rfedio gcrminauit, et
.temperatUm COn- . , Qu,f. .nutiles. , Ne .otam n,aff.m
- 7; , 1- PopuI..m
oecifum.
b f Alias ilium.
j^
arentcm
facit humedando
mcus catmA^v''- c fuper eum volucres, fccabile: ficfermo
& omnes befh;. eum
terr^fuper
te meflem ,
vt in
Dci ccclefijs fpicarum
more florcn-
tes fignificarct
fi
, fAd5minibus.-rAbh0min.bus. bTInp...esvari=s;. 'i^^^p^^
culcata,cuius diripuerunt fliimina terram eius : ad locum
T Scilicct. T Ecclefiam.
nominis domini exercituum montem Sion.
cutantca, cumlastabuntur
coram fc, tanquam qui laetantur in mcffe,dixit
C quascriam regioncs albcfcere , &opcrariis multis indigere
, iple docuit Saluator . Atque ha:c quidem de Dci
ciuita-
10
II
12
ciuitate ante con- D
fummationem fu-
tura funt .
d i{amu[cuU.
les. vndc: Egofum
Inuti 10311./
ritii vera, & p^^^er
meiii a^ricola eH : om-
nem palmitem in me J^^J^
non ferentem fruBuni
toUeteum, &omnemy
qui fert fruclum purgabit
eum.
C Etomnes befliteter-
r

•
^93
J% tem lac1ur},pro9tbabetur In bijlorla
Siho!aflica . Fndedei^h
i[ videtur J^^^^e Prophetj in boc capitc , CMtn dixinVx tcvrx cym
baio alariim . De gentc enimjeu terra,qux e(i in valde remotis,
feu in locis communiter intranfibiUbui , non habetur notitia , nifi
quafi in fono cymbdi , cjui de longinquo lentitur : & quando quis
deiUapirteloii^iHqua venitquafntim vo'aredicitur,vnde Deur.
S.c.dicitur: Adducet Dotninus fupertegentemdeloaginquoinfimilitudincmaquilx
volantis: &hoceji,quod
dun : Vaj tcrrs cy mbalo alarum. ldeH,v£ terrje ita remot^
& exdufjt d conuerfatione bominum commuai,qu6d quaft cymbalojomiscius
euenitptr volatum alarum,& fequitur. Qui eft tras
fiumina alludendo ad illud
Acthiopias.* quod dicitur cap.fupra
dido^. l{egum 17. quodfueruratranfmigrati ttansflumina Go-
^aTn,qu^ hic videntur vocariflnmina ^ethiopi^ . ynde Vrophe-
ta, hic non nominat proprio nomine tcrram T,e: ciuitates , m quibus
erant,ficut nec fuerunt nominat^ in propria bifioria fua tranfmi-
grationis hpra dicia. Etfequitm. QS\ mittil in mari l^atOS,
& in vafis papyreis fuper aquas. Vro quofciendum, qu6d lUi
de decem tnbubusfic exterminati , & reclufi veri fimiliter credi-
tur, quoi defidtrant fcire eaquxgeruntur circa ilios,qui in hispartibus
remanferunt in luijta. Tum quia multi de iilis decem tribubus
remanferunt in ludxa, & in
alifs difpcrft partibusfugientes d
» J{ege sAffyriorum, vtpatet de
Tobia,qui
erat de tnbu Tiephthali:
& ftc de : Tum aiifs quia
iUi licet pro maiori ptrte fuerunt idololatr£
, tamen fpeBabant Saluatorem feu Meffiam , ftcut (^ de alij
lacob :
Um , vtaliquidfcirentexprxdiHs :fedauiahoc nan poterantfa-
jgenere &
ideo aliquando mittebant nuntios verfus lerufa-
ttreper terram propter recluftonem, nitebantur boc facere, per aliauas
aq^as fubterraneasfeu occultas. Et in vafts papyreis,idcfl,in
pfaUisfcirpeis. DiHioenim Hebraica, qu^e hic po»itur,ncnconfo-
Matin aliquad iicl.oni qu e ponitur Gene.6. cumdicitur . Factibi
t"" arcam dc ibi
lignis lcuigatis, enim dicitur de lignis GofFcr,
B bic iuttm dt Gmjt ,
Itgnis & efl d'fiio eadem omnino ei qux poni-
I d«que
tiir,Exod.i.vbi dicitur : Fecitfifccllam fcirpeam 5cliniuit
eun ynde Mii) G}mi qu£ hic & tbi in Exod.ponitur, fignificat
hiacim, SunterumaUquiiuncimariniitaduri^quodpoffentexeis
fieri aliq-a vaft td niutganium per flumina. Et quia hutufmodi iu
ci lic(t dtri,non tamen habent duritiam lignorum, & ex quibus
na
tagia fiunt : & ideo dicunt Hebrti , quod tutius nauigatur ineis ptr
aliqias ripas ftunfinum, eo qu6dnon ita cito franguntur ,fed qmn-
cedunt tangenti ; & ideo talibus nauigifs mittebant legatos
fit»f, vtfecurius per locafubtertaneafeu occulia tranfire poffent .
Ihc autcm quod diciturin mari,intelUgendum efl de congregatione
aquiruM,proutfspe confueutt dici in Scriptura. Quid autem debe
rent ftcere ifli nunttj fubdit,cum dicit. ItC ad gcntem COnuulfam
5c dilaccratam. Idefi.aiG^-ntrm ludjiorum proutin poflil.
daLtratur,& fequlfAr. Adpopulumtcrhbilcm. Gcnsenin
ludxor-Am licet propria potettjte non effet terribilior dijs,poteHa-
ttttmc diuina frcquenter mirabilia pro eis operante tembilis erat,
pt paiet lufue i.a.de R^aab diccnte exploratoribus,quod omnes ha-
iitatores terr,jt Chanaan timtbant eos propter traj^ttum lorianis,
. & huiufmoii.Et ideo dicit. Poft qucm non alius,/c//if« ttrribilior
tnjignis & prodigtis.Et fequitur.Gcntcm cxpcclantcm,
fcUicet Saluatorem & ({edanptorem. Et concultatam cuius diri-
(uerunt flumina terraeiiis. d.
q. quantumcunque concukata tfl ab
impetu aduer/worum ,ftmper efl expecians fuam libcrationem d
Deo. Et vt oflendat in
qua terra
effct illagcns cmuuifa & dilacerau&
t.xpefijns,f»bi!t:Ad montcm nominis Domini cxercituum
montcm Sion./n iUo enim loco vbi e(i inuocatum no-
fnen Domtni , habitabat illagens ad quem miitehant ilU qui trans
flumina .Aethiopi^e rectudcbantut: &fequitur. OmncS habita-
torcsorbisqui moramini in terra,&c. Q^t^quidtm verba
fecundum omnes expofttores intelliguntur efje diHa per Vrophctam
C in perfona Dom'ini:^d qttorum declarationem attendcnium,qhoi
in his qu4 dida funt,exprimitur ratio huius legationis.Dicit enim:
Itc Angeli vcloces ad Gcntem conuulfam. ^pn autem di-
cit quid lili Angeli feu nuntif di bebant nunttari tUi Gcnti cui mit- ,
tchantur , vtl qui ab cis debebant fcirc:fed hoc aUqualiu r inuenitur
inhocquod dixitfupra. Ad Gcntcmcxpcftantcm.^.f/./cwtisab
eis fi lUud quod cxpetiant d Deo,hjbcant in re ,rtij nofipfi
pmicipemus eorum redemptior,em.^d quod refpondetur in perfina
De : Omncs habitatorcs orbis,qui moramini in tcrra,
cum clcuatum fucrit fignum in montibus.videbitis, &
^ clangorcm tuba: audictis. Cuiusjenfus esl,quod redemptio vcii
MiJJiJt,j, litiet Chri(ii,quam omnesfidtles txpeclabant,oflendcn-
daerat publiie omttibus habitatoribus orbism duobus principalittr
, Tnrno m leuatione fi^ni (ruds, vnde» Si cxaltaius fucro
Add itio.
i^4
Iterra.omniatrahamad meipfum./0(i«».i2.p. Secimdom Db
pr^dtcuione vntuerjalt ^pojioluruM ,& difcipulorum Chrifii per
orb.m diuiilgata,dequo dicit. Et clangorem tuba: audietis.7. *
d.nmtijs mijfis pr^difiis, mn opotttt ws mittere adinqutnndum
de tempore exPt^ationis redeptimis veflrx: quia hoc publicabitur
omnibus commorantibus in teira pr^diiits dnobus modis . Votfl
etiam referri h»c qund diciiur : Cumelcuatum fucritfignum
in montibus, videbitis . adexaltutionem crucis per vidvrum
Confiantim Impcratoris,qu£per totum orbcm falutifere fuit diuuf-
gata,j& fic in hoc quod dicitur.Omncs habitatorcs orbis,&c.
Oflenditur quod Saluator non erai fic expe^mdus, vt circumiret p
orbem adfaluandos eos qui faluandi erant prout quidam \Hebrjecrum
erronek putabant,fedper eleuatimem figni , & auditum clan*
goris tub£ fupradidis falus erat per orbem ^ vfque ad reclufos ptf
di^os extendenda. ^d quodamplius declarandum 'fnbdit : Qiiia
hxcdicitdominus admequiefcam & confiderabo inlo
CO meo. Et eftfenfus: quiapoflquampaffio Chriftifuitcelebrata,
non oportebat vt ChriHus per mmdum difcurreret,fed vt iam quic-'
fceret d labotibus,de quo dicit. Quiefcani & confiderabo, /ie fidei , & feruore
charitatis ab ipjo Deo infufis,ideo fubdit. Sicut iux claraeft, &
meridiana. vtperhoc quod dicit:tr:Lux ilara,inteUigatur lumctt
fidei,&perhocquoddicit, meridiana,/er«o« charitatis . ficut
feruordiei vigetprxcipuiJoleexijienteinmeridie.Et quia exifiis
virtutibus qu^e d Deo quiejcente, & confiderante in locofuo in Ec-
clefta infundHt'4r,ieriuantur dona SpirituffanHi,qui fui rorisafper
fione Eccleflim fcecundat , ideofubdit. Et ficut nubcs roris in
dic meflis. Etfequitur. Ante meflcm cnira totus cffloruit,
in quo Vropheta inftnuat iiiis trans flumina .Aethiopi^ fxiitentt-
bus,qtio tempore,& modo ai ChriHum acceffurierant,& hoc erat
fuum principa'.eintentum,quod quidem tempus ent circa fintm mu 5
di,vt diHum efl.Finis enim munii dicitiir
m'ffis, Maith. 1 3 .rf.Sini
te vtraquc crcfcerc vfq; ad mcfllcm. Et efl fenfus.-^nte mtf~
fem,ideli, anteflnaleiudiiium,iUt pouulus flortbit, ideft, ttndet ai
tcndit in
fruHiflcandtim in bonisnperibuSy & culcu Dei , ficutfios
ne cum dici-
fruclum. Et rf.'ti>,ciHoruit,/>r.«rtr/V«w pro futuro.Et
tur,io\\iS.inteitjiatur pro toto illo populo nemine deficiente , tdeo
fubJitur.Et immatura pcrfe£tio gcrminabit.fM/a non omnes
venier:t ad mJturitatis perfidionem. Prxcidcntur ramufcult
cms falcibus,&C. Quiail'iramufcuUquifi4nt quafiinutiUspnefcindeniur,&
qux dereli^ifunt abfcindcntur,fci!icet d ccrpore Ec-
clefix,& cxcHtientur,fcU:cet de terrafua m quafunt reclufi. Etfe-
quitur. Dcrclinqucntur fimul auibus montium, vfqueibi.
Supcr cum hycmajbunt. In quopreiicitfirages & morticina,
qux dcbcntficri infua excuffi ine,prout diiiumfuit in principio hulus
expifitionis . Et quia tam de exeuntibus qum 'fe obuiantibut
erant multi mortui,ideo dicii : DereUnq ucn tu r fimu 1 , fcilicet
ah vtraque parte pugnant um. Sequitur. In tcmporc illo dcferctur
mun us,&c. in quo Vropheta posiquam pr^dixit modunt
fux egrejjionisjubdit tempus Jiie conucrfionis ad Chriflum,dicens:
In tempore iUo,JcUicetante mejjem ( vt expofitum fuit) dejeretur
munus Domino exercituum,fciUcetper iatrix cullum. A populo
dinulfo &di!aCcratO,&C. SciUcet
dreliquiis popuU lHiti
quod legnur Sophonitt cap.^.h.Vbi ficvltra flumina
Acthiopiae inde fuppliccsmei fili; difperforum mcoru
dcfercnt munusmihi. ^dquod fttendum, quod ihi ivqintur
dc flatufinaU quomodo omncs Centcs reducendx fmt ad veru cwftum
diuinum,vnde immcdiath ante dicitur . TunC reddam populis
labium cleiSum , vt vocent omncs in nominc Dbmini,&
feruiaturin humerovno. Etibidem vocattUos qui
funt cxtra fUtminu ^(thtopia!,f,Ulos de decemtribubus pritdiiiis
fuppUccs Dei inquantum et humiliabuntur per pxnitentiam de prf
terttis.Diiit ctiam eosftUos dijptrjorum meorum,e6 quod dcfcrndut
ab illis qui dijperfi Juerunt per .Afjyrios ex Jeutcntia diuma, da q-
hus conciudit , qu6d ex tunc dcferent Dco tnuncra parijot mia, ficut
hic dicitur. In illo tepore defcrctur miinus Domino cxer-
cituumapopulodiuulfo,&c.
Tom.4. * C
^.

peceflitate cogamur altioru
intelligentiam quxrere.
* Procopius. Su^eriorib',
quaemarifluuioqueAegy a
pticonuenirent(vnde&eo b
rumquiChriftum annuntiarent,viam
fore perfacile
.,. patuit)allata funt. lam Aegypcijsquaefauftiffimaim
c
pendeant,iftisdemonftralur.
Infcribitur autem Ae- d
Glof.orcI.& Nicolai de Ly ra ip^
C A P. X I X.
non aducrfus e
eypti vifio ,
!Aegyptum , vt fuperiores
nonnuUas, vel quod perfpi
catiori mente qu? dicutur,
jntuitura fit Aegyptus , vel
quod Aegypto qnx condu
cant , prophetia
contineat.
Quidcnimquam quodin f
a «iCiucsVontra ciues.cum aUi fe tradere alii contradicebant.
cupiebant,
&pugnabit
ea eft
peregrinatus Domi-
P nus, habebat beatius ?
vir contra fratrem fuum , 6c vir
a fNon credentes contra credentes.
contraamicum fuum,ciuitas aduerfus ciuitatem,regnum
aduerfusregnum,&: f dirumpetur
invifceribus eius,&:
— ipn-itus Aegypti •
a 5^Quo bfObltinatiinmalo. •rQ.uastem quaie
rebellareconantu
liaec iizc 6cnt. ncnc. . ,
b Ecce Dominusafiendet, &c.
tenebrae vel moe
Aegyptus
hunc mundu
jorjfignificat
ante aduentum Domini in
fidelitate tenebrofum ,que
Chriftus ingreflus
in leui
corruptione virilis commiftionis, & cu Maria & lofeph D
in Aegyptum fugit , & tunc forfitan fimulachra Aegypti
corruerunt,& dsmones in eis obmutuerunt, & cor-
Vus^egyptK&f. Sciendum multa quae hic di-
'
cuturad Aegyptum hiftonaliter pcrtmere.
Sed & hic & in aliislocis fcripturarum mul
ta ponuntur,quje non iuxta hiftona
poflUnt
ftare, vtrcrum
r* A T)
..xx- XIX- .
, .,
a T lu Heo.Maff». 1 Alu auumptio. Lxx.vifio.
dafapientiumAegvptipauoretabuerunt. ,_^
• Eafebius.H$cprophetiacxitumfortitaeft,qn Angeb
f Mundi.
n
L.brr
lus in (bmnis lofeph,
dixit.
J^=";
Smgens, accipe putrum & maj^jjj^trem
eius & fuge in ^egyptu,
• ,. . b -x- r T>»
Procopius.In nube,ideft
Niis tcce Dominus
^ Aegypti^ eoquodde Spiritu fanao
..., j
aTExercitum Aliyriorum, velcarnempondciepeccaa
I
2
immunem. Corpusfanftz virginis
nube.ideft , corpore nulla grauato corruptione.
jdola funt commota, ideft, confraaa , & ab hominibus
afcendet fuper nubemleuem,
a «f Adliteram velmundum^Sic.
6(jngiediemr Aegyptum;. &c
mouebuntur afacie eius,
fimulachraAegypti
a V Scilicet h 1"Deficiet.
fapientej.
& cor Aegypti tabefcet in medio eius.Et con-
currerefacia Aegyptios aduerlus Aegyptios, ^ cumularet.
confilium eius f pr.xcipitabo , & interroga-
af Hjc Aflyriis fupciuenicntjbus , 8cin Domini aduemufimilimodo
ger«bantur.
buntfimulachra fua, &Jiuinos fuos & , py-
Et tunc
adChriftum venicntibus abiecta. Qushicde Aegypto
dicuntur,tam ad eius deftruftionem , quxper Aftyrios,
tdcRruaro. quamad Chrifti aduentum referuntur. Nubem.n.leue,
dicit exertiet Aflyriorum velocem . Dicit ergo,non per
Angelum pcrcutiet Dominus Aegyptum,fecl ipfe afcen
det fuper exercitum Aflyrioru velocifl[imum
gredietur Aegyptum,&c. Afcendetautem infpirando,
&:in belloviresminiftrandOjVtpercutiatAegyptuqu^
feduxerat populum fuum promittendo
auxilium . Simulachra
Aegypti mota funf,ideft, cofrafta ab Aflyrijs.
Velforfitan Domino cooperante dxmones.qui erant
jn idolis,non poterant dare refponfum Aegyptijs fuper-
Matth, uenientibus Aflyrijs. Dominus quoque fiiper nubem le
C uem afceMdet,corpus humanum affumpfit non grauatu
corru-
Pivifio,
Myfticci
'
; & fic in-
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. X I X.
i^Nus Aegypti. Hicconfequenterdenuntiaturpunitio^e-
V^ gyptiarumper^omanoSi&primoponiturdi^apunitio.Se
cundoIudieQrumconfolatiOtibi:la.6.Ki\\ztmni: Circaprimum
fciendum,q»bd ^ntonius collega K^ugufii Cdfaris{fub quo natus
fuit ChriHus) amore Cleopatra F{egin£ ^egypti captus,repudiauit
rxoremfuam,^ugufli fororem,& Cleopatram accepit:& ,Augu-
fto bellum induxit , ii
quo tammfuit deheUatus & capta >Aegy-
ptus . Etquia tempore ^ugufii Chriflus fuit natus , & in ^egyptum
portatus,ideo ab hoc incepit Vropheta,dicens:
7. Ecce Dominus afcendet,&c. .Afjumendo fihi carnm hu~
manam.Qu

,
JP7
IfaisCap.XIX.
d^ vt non masn a fcntiant ficut antc/ed fpiritualigladio fe-
'^
paraii.conVilium fuum ccgnoicantpr.TCipitatumcfle.
-^
* Eufcbius. LicctplaneAegyprios & omnes lymulacrorum
ciiltorcs .euniq; quFin ipfis vim fuam exercet
fupcrflirionis fpiritunvntueri periurbatos,& multu c6fultantes&commi
nifcctcs corra Chri
I
\
fti dodrinam vt e5
cxtinguantjdiipcr
gi,&diflipariabco
quiaitfin prophe- b
lia: tt coi.ubjbimr
ffiriiHS ^egyptiorum
m eis, & (ori/iliim co- C
rumdjppabo. Cum-
queinnumerabilia
a Ae "nfjqu^c interroget
inoraculis, nihilta
menampliusex il-
Jishabent.
a Ettnd^m ^egyp.
i^or ^ Procopius- Ab
*'.^ aducntu ialuatoris
'""CefareAuguftoim
perante,Acgyptiaci
regni coepit abroga
tio . Primus enmi
B ifte dcuidam Aegy
ptum Romano adiccit
imperjo.
b D>,rumorurn (rndem
lium. Multisdomi-
nisAegyptus tradi-
^Tff taeft.PiimumAfly d
j
'
rijs.poftNabucho- c
doiofor.fcrtio Alc
.\^:idro,ad vltimfi
Konunis,Antonio
& Clcopatra ab Au
gufto lupcratis. f
Chald.Ei crudelio-
rcs, Romani potcn
tiorcs. g
c £tdrc/£er.Fierifo-
lct,vtcum ira Dei
\ captiuitasvcnit, vt
indignationemeius
pcftilctia fubfcqua-
^tur,& contrapecca
torcs elemcnia dcfaeuiant.
(Ut.
Vcnicnte
I
«^Quiic ventriloqui. b « Tamen. c f n blafpheioaic
c tD ibolu«,dcquodicitur:Cum liottis ar.cu. attiuinfuuni,&c
dominorum crudclium, & rexfortis dominabitur eorum,
af CuiDsdiceieellface:e. buDominanterege forti. c T Doc^iina fecularis.
, d quividcbaturhabeic medufam, jcnoneft vacuus,
fcdfiagilis & dio maicctcii.
^^Siccab^tor.
«R.iuu.& fors f Krtfi&o c»r'te.
fi^iuncus marcefcet^t nudabitur alueus riui afontefuo. Et
a f Irri^iti aqms .\rgypti.
omnis fementis irriguaficcabitur : arefcct, & non erit. Et
• fFlcbaiu. fSicciutem nainmam. fAegrpti, qui contianjfunt pifcatoribusettanjceiij.
b ^ vd dccipiendum.ut decipiant rccult^.
moercbuncpifcatores, &Iugcbuntomnes micccntcs hamii
a^^AquasiuioiJas. b f FubIicelo in (yuagogiifatanSjficadducentes.
drceftorarr :;regr«. c f ^egyptiarum.
in fiumcn,&: cxpandcnccs rctc fupcr faciem aquarum emar-
e»^ocaptiuitatepcr
ChaIdi:os vcl Roxnanos,
forfitan, &
Nilus,& fontesficcatifunt.Hypcrbolicosquoqiic
proptcr nimiam tribulationcm flamina
polfunt
pofliintdici defccifle,& fontcs armfle A' riuiilf.
a TVt fjci.iniueliesfacrrdotum. bT.^llud.
198
* Cyrillus. Putabant /\ci?ypnj^epoflccfl^i!gcrereruitutisiijgum
,qiiodrcptcmN!lialueismaximts,& nauigabilibus
tota Acgyptus cinAaerat.vt nequc Auguftum
timeret , iieque Verpafianum : fefcllit eos fpcs rbmncs
ccfcent.Confiindcnturquioperanturluuim,pIeulcula. c^Acg. pti. dfAleoua. eTMaetcbunc *'Oinnei.r.iiilidizpifcaiorum Acgypti
d«itiuentur.
texentcst lubcilia. Et eruntt irrigua eius flacccntia , omhcs
a TViuirii. bfAntm>f. c TEnint.f.eo tempote.
qui facicbant lacunas ad capicndos pifccs. Stultiprincipcs
af Mcttopnlis Aegypti inqua Moyfes mulu ligna fecil. b^Opinione. c^Kcgis Aegypti,
qui diflipitot \ d-nifns. d Tlnunle
ThancoSj fapienccs confiliarij Pharaonis t dcdcrunt cc)nfi-
• T Qui pcrdidilfiominusfaptcniiam fapienlium. b fU hxrctici
ilapti
licutfuleris
c

f ictifiwu
199 GloCord. &Nicolai de Ly ra 200
a Ebrius & ytmens. Furore draconum , vt tandem poft
vomitum intelligantcbrietatcm fuam. Qjandiu cijim
cbrij fuerint, nec principiiim habebunr,necfinem.
b i{efrenantem. Haymo. Pro co quod Hieronymus dcbuittransferreincuruantem&lafciuientem,iaeft,fene
& puerum,an)biguitatedc-
ccptustranftulitincuruan-
tem&rcfrcnantcm.Quod .-.
fecerunt Acgyptum in omni operefuo ,ficut
liusad Dominiaduentum referuntur. Indicilla.fper
Dominipaflione,eruntquinqueciuiratesmterraAcgyptiloquenteslinguaClianansa.Aegyptusquaieftmceror
vel tenebr.x,mundus eft,Chanaan commutata.Quin
qucciuitates,quinque fenfus corporis,quarum vna folis
eftjf.oculi quibus lumen
^ -^ , ^- .
^^^^^^..^ ..^.^j ^
fJPi^^'^"^;^^ ^ 5v'iurantes
diflblutifuerint, per Dommum exercituum, dim=c6moucmur,&qua
firiidimusDnivoIutati.SJ
tunc terra luda erit Acgypto
inpauorem . Recordabitur enimquiatantamala
pafla fit,quia ludxos a cultu Dci aucrtir, promittedo
auxiliumeis, vnde & fcquitur. Omnisqui illiusfucrit
record.
f Quinque ciui>ates.Q^dzm quiuquc libros fi Moy intel-
ligunt,qui in Alexadriaprius translati lunt^Sed haecmelius
N I C O LAVS D E L Y RA.
^t Tctnonait he^yptO,ldefl,populus^egyptinonhabebitfe
intromittere de ^ege prxficicndo , qui per caput defignatur , nec de
familia eumfequente, qu^e dicitur cauda,nec de iudicibus& procfe
Q Slispopulum gubernatibus,eum refienanda ah
iniurijs infercndis,
& paenis incuruando pro iUatis,quia capta ^egypto per ^ugufiif,
gubernatio ^egypti deuoluta cfi ad Impcrium B^manum,qubdpo
nebat ibi prafedios,^ iudices.
z In die illa. Idefi, ^egyptij erunt totaliter fubie^i B^manis,
mulieres viris.
ftcut
^
Et timebun t. Idefi,poteJlates eius quam tribuit ^uguUo cS-
tra >Aegyptum,qHia omnis poteflas d Deo efl,
4 Et crit tcrra luda . Imputando vaflationemfuameuenijfe
proptermalaqux fecerat ^ntoniiis, interra luda , qui ^ntigonu
defcendentem a Machabs iiifiperabile , fecutidum quod dicitur Daniel. i l.c, .
Fili) quoque prsuaricatorum populi tui extoUentur , vt
impleant vifioncm.& corruent. Qupd (xponitur de hocfn-^
HoOnite. T^uemmlicebat Iud.tis erigerealtarc& facrificare
nift in Jcrufalem, & maximepofl templi Salomonis adificaticnem. ._
Fadium autem qifod Inc dtcim commendabile efl,& Deo acceptum, ^
utpatebitliteramprofequendo. [{ab. Sa. aliam expofitionem ponit,
dicens:qi4bd Senuachmb vltimb veniens contra lerufalemndduxit
fecum aliquos Trincipes dc^Aegym quos ceperatin bello con-
tra Tharacam l\egem .Aethiopi^>quem iuuabant, de quo bellohabe-
tur 4. l\egum 19. Et ilbs Trincipis adduxitfecum compeditos, ut
oftenderet eos ET^echix , & populo
eius ad terrcndum eos: Sed quado
exercitus Sennachcrib ab
fuit.percuffus ^ngelo,ipftfueruntfal~
uati,&per E^i^chiam d uincn'.';sliberati, & ftc reuertenttsin tcrra
fuamfeceruntaltaria adcolendum Deum ifrael, eos
qiii liberauerat
de manu Sennachcrib,&fic exponit
litcram iHam.
8 Eruntquinque ciuitatesin terraAegypti loqucntes
lingua Chananxa. Scd contra hoc ifl quod jubdnur : loquen
tes linguam Chananxam.&c. Idefl, Hebraicam : qmaterra
Cbanaan tunc & dlogo tpe
anth ab Hebrxis hibitabatnr. Si aut diclu
\a.Sa, efjet uerum,Trophcta diccret : LoqucntCS linguam
Aegyptiacam,&C. Siautem dicatur, quod duxeruntftcum Hebrps
adfaciendum diuinum offhium in ^egypto,non ualet : quia
non erat eis licitum ibi
erigere altarc,ut di8umeft,& fic fa^.m eo
rum effct uituperablie, \ulla etiamfcriptura canonica,nec hifloria
famofa de hoc aliquid dicit,& ideo illud diHum uidstur effcficiitm.
Tropter quodpars ifla exponit-tr de receptione fidei Chriflian^ ab
.Aegyptijs,qBeatus Simon Apofpredicauitin .Aegypto,qui«^«fZo.Eruntquinque ciui
tates. Idefi, Hebraica . In ^egypto enim trant multi ludp , qui
^fucrant
nis Apoftoli, & Beati MarciEuangeliftai.ficut plenius di-
xi in expofitione literali . Et quoniam hsc cxpofirio cft
ctiam fpiritualisjideo pertranfco, de alia hic ponenda.
E

7 A
201 Kaix Cap. XIX.
a in dit illa . Hoc non intcll igcns 0;iias fxccrdos, ciin-i
veninctin Acgyptiimcummultitudinc ludiorum fm
lolcphumjcditicauittcmplum Domino,& altarcinci-
uitatcHoliopoli, tanquam implcns vaticinium Ifaix.cS
trahocpraxcptum faciens.Non xdiricabitis mihi altarc
pcr omncs vrbcs vcftras,
icd in loco qucm elcgcro
Sciendumautemquia non
Iblum Hcli^olis, fcd qiia
ruor huicvicina: qux iuxt
T laftitizcjoonniliilluininat' ciuitatemvideant. b CPoft palTioncm Domini.
Ciuitas folis vocabitur vna. In die illa crit al-
t Rinocoluram Uint fnq
linguaChanaan,i,Syra lo-
'
ta
af i'» hocoiimia altaria habcmus,quz in mundo funt, vel pei aitaiefidem
fuprr quam facit^camus Deo buna nollra ^uz agimus,
tarc tDomini in mcdio terra: Acgypti, &
Nazaicnus
Rcx tudzrtum. bf Fidei vel mundi. c ^Altatevcl t'.

203
a inrfi^iW^em.Nonvi
^ cifllm ab AiTyrtjs Aegyptifquemediusvexa
bitur/edenttertiuscil
•ipfis feruiens , fcilicet
Glorord. & Nicolai de Ly ra 204
a fVtomnem maffamfu» bencdiflionis fermento mifceat.
Indieillacritlfiacl tertiusAcgyptio & AfTyrio,
de Sion exibit
lex, Se verbum Domini de letulalem. TKiit. b f Populo c«rAquo.
a C Benedicitur in toto mundo in Apoftolis & al i|t uaclibus , quii
quam .n. intrauerit plenitudo
Gentiu , Kracl faluus
fiet. Aduertehoclocolfraelem
tertium nominari
Romanis.
4c Cyrillus. Diftus
benediaioinmcdiotcrnECuibenedixitDomi- 2 poft & Aegyuciiv.uiwviv^
_ AJvrios .. . _
pfios,afFecit.n.cruceDo-
a ^Societate
minum, &:pofitus eftin
Iftaelis. b T Sit. T Vt fcilicct pof ulus Dei fit Acgyptius , & opus
r- 11,0 T\\f\,xe roa„uumeiu$Aflyiius,lfraelautem ha:redit3s.
dorfo iuxta illud: Quoniam
c* IfSf pnmog^rs b nus cxercituum , diccm : Bc'ned.aus ^" *""^ ' ~
r _ , rouiain ipfp flemenmniluam^oVuIus demonftrauit.
infiUjs, poftquamaut
infiliumDeicftdebacchafti»,
poft nationes
collocat , fortitus a f Qllja
poft
in clemeniiini fuam ipfi? demonfirauit.
meusAegyptij&opusmanuammearumtAfafOuia
ibinatus.nuttitus.pafTuscft, & csteranoihaEredemptionis, myfteria coniuramauit.
h TQui menteconfpicitDeum.folus poteftdiceie;PaismeaDeus.
pones eos dorfum.
b BenediBus. H? rcgiones ^'^^
prffi omnibusalijsmonar
chis abfidauerant, & idco
benedici meruerunt.
autem mea ifiael.
Ggtcsfmlocura.Poft- yrius.-liajr^ditas
~
NXCOLAVS DE LYRA. ^poJtoUfutrum de Ifraei.tt per pr^dicationem Euangelij comun"
M, nuia in priuitiua Eccleliafideles vndecunque effent qumio conue- xerunt diuerfospoputos adinuicem mutua charitatydeojubditur.
•liebamadinuicem,viuebantinmaximaconcordia,vtpatet ^^4 ^ Benediaioin mcdio tcrrscuibcncdixit. i>umbent-
£t ad Im reft rtur quod fubditur.
di^K> ^«

I
nct
20^
^ diCtia, folo cilicio indue
Ifai^ Cap.XXr. 20^
T?rophe« non folum vcibis, fed oais tutuM piiiicebanr.Ccut in hoc loeo."
af Tnbusdiebus.
lurnr vir nobiliflinuis, a^f ^ccicfic: vadcnsnudus&dircalceatus. Etdixit
vtHcbra:i rradunt. Cii-bDominus.SicutarabuIauitfcruus meus Ifjias nu-
ijS Hiiani RcX Minallls fNonquoduibus annis.nudus ieiit.led
diesperanno»poauniinteliigi.Vnd«ad
t-h-N^t.r>om.nusd,c..:D.emproa„nodedi..b..
,
aCCCpitmCOnUl-ium.nO
crubuitnudiis Tncederc, °"^ SC^ailcaiceatus , tnum annorum fignum &
nihil honeftiuS mdiCaS, »>cHumilcmScdeieaan,.qu..i.top,c.fupex-
'^Tii^^hmnb^r,!^!'^'^''"^
quarvi Domino obcdirc.
portcntum eiit fuper Aegyptum & fupcr Acthiob
D/ia/«a/«y. Notandu
1 f Tiibus an.iis (icut feiuus mcus nu dus ambulau.i tiibus diebus.
quod 3d antequam anteqiiam capia- capia-
piam:Sic f mmabit Rcx
Aflyriorumcaptiuitatem
uir Azotus Prophcta fit
aCMinahir. k«'iL«..i . l../i
ncnsmanu, calccatispc- D
dibus,ncper huius(;rcu- Exolu.
li folitiidinem tranficns
afcrpeubus mordeatur.
d Haccmeerat Aduiirada
Dci prouidcntia omnia
rcgnacontra fe inuicem
fuperbicntia dcflru
xit. Ifracl contra Dci vo •
luntatcm , in Damafco
Syrifq; iperauit , &ideo
vtrique captiuaij ab Af- +"P"uos iUMo modo. ^(Jumhicjatilint. fum,&poftaRomanis
fubiugatum
S"m,[r'^,a'l«r.^d Afl}iiorum.ErquomddoefFugciepoteiimusnos!
^" ' • • -
quamfcftinat, vclflarc.uclambulare.
c ^d . ignominiixm Quia pafcha Domini comcdcrc non
. Roma-
.... . ., numimpcriuqiiod qua
li tcrrcis dcntibus,& vnguibus carncs fandorum lacera
|)Otcrant,quodcomcditlumbisaccindus jbaculum tc-
NICOLAVS DE LYRA.
^* tui ai defig f.aiTt^ip ^egipHj & ^ttiopcs nudi & difcalceati duce
uturincaptiuituii^ f{fge ^jfyrtorii. E' patct litera hoc excepto.
1 Trium annotu,&C QHodexpoHiturfic, ^ hoc frcit Ifaias
pet trci anfivs antequam accideret islud fj&utn ,

Hltt.4£
b.
207 Gloford.&:NicolaideLyra 208 |
a DedefertoVenit.lnQVlQ tTvndeveBtiwhementiflimi. bTSicdedefcrtoMcedotum.ScPerfarum mihi
' *
" '
.
.
vaftiras irruit.
Dominus tentatus , in a
ab Africovcniunr^dedeferto venir,deterrahorri-
qUO liraClUX pCrCUUia fMihi. afCinantistentationibusmuiidusplemisnc. TCaptiuitatis. bfADeo.
lerpentlDUS. cfDom^n.velOeo. egnu
Babyloniig quod contempfttfeu decepit , & deua(lauie multas pro-
tiinciis,furrexit regnum Terfarumfub Cyro,qui fibifnbiecit re^r,u
Babylonia &deuaflauit, fecundumquod dicitur infrd i^.a. Vse
qui fpernis,nonne&ipfefperneris ? Vjequi prffidaris,
nonne & ipfeprjedaberis.&c.Etarf e««(/m/e»/«>w reductur
franslatio nofira.Qui increduluseft infidcliter agit.Hoc dici
tur de Balthafar l{ege Babylonis,quifuit idololatrapcjjmus, vt ha
betur Dan.').& ficfuitincredulus,vd quiadiSlum lere.29.dere'
gnifui terminatione credidit effe faffum , propter quod fecit illud
conuiuium magnum,Dan. 5
et
.Egit infi ieliter,quia vafa diuino cul
tui dedicata appUcauit vftbus communibus in illo conuiuio.
7 Ef qui depopulator cft vaftat . Qwd intetligitur de Cyro,
qui B-Jyylo- em et multasalias Trouinctas depopnlauitet vaflauit.
8 Afcendc Aclam.l^eg/o eli Terfidis,cuius bellatores cu Cyro
tJH t^jt L 1 T E B^
afcer:-
J tur defertum,c6 cp eftmoribasincultus, peccatoru fpinis&
vcpribusrepletus.Etdercrtum mnris,c6g»efttur
binibus caufarum turbatus,contra ipfum dicit prsedicator
veritatis,9turbincs veniuntcontraipfum,i.horribi
les poensE,nifi p^nitcat vere,ideo fubditur,
6 ilui incredulus eJt.Vcrbis pra;dicatoris.
t infideliter agit.Yn peccatis perfeucrado.Et quia tah"s perfeuerantia
cotcmptum parit,ficut dicitur,Prou. x5?.a./w-
pius ciim in profundum peccatoru venerit,contem>is,\dco lequ it'
8 .Afcende t^elam Qm interpretatur defpiciens,propter
quod fignificatcontcmptum.
. j> ohfide M^de. Qiia» intcrprctatur famcsantiqua Et fignificat
ambitionem quaparentcs primi volucruntcflc
ficut
I
2
5
4
5
6
t
7
8
9
lo
II
12
13
t
5
in pariete , profpicitc
quii Ocus rcgiumhuiusnumerauit.
Surgitc
po(tquam comcderctis,
& biberetis, arma arripi
te.Babylonem dcbcllate.
Comcdite& bibitecrcdetes
fanguinem & corpusDomini,vtprinci-
Ephel
pesEcclefias fitis, vtcly-
peum
fidei & armaturam .
Pauli arripiatis , in quo
igncatcla diaboli reftrin
gatis.
^ Procopius.Suntqui
verba hxc fponemenfam)
ad AelamitasM^dos,Pcrfarumquelcgatos,
quiBabylonem inuafuri
funt,(5c hic ad bel
lum jCertamqiiefuturae
viftonas fpem,non fccus
atque ad cpularum luxu
riem inuitantm-,eflc exi-
ftiment.
f Contemplare,&c.Qn\A
poft menfam ingrilat ei.
Vel,Contemplare 6 Bal
thafar quid fcripferit in
^ S^ecuU
afcendtrunt contra Babylvnem.
9 ObfidcMgde. In HebrM& inlibris correBishabeturM^
dcquoiiiam PciJ.i & Mcedi obfederunt Babylonem,
I o Omnem gem itum eius ccflare feci.i.faciam de propin.
quo,eb quod B.ibyiohij a vobis capti, non audeant coram vobis con,
querit prji nimio timore & deprcfsiove.
I I Pf opterea. Hic confequenter ponitur Trophetx cmpajfto'.
quia licet uuint Babyloniorum militiam,diligebat tamen naturam^
& tdeo
compatichaturmifriteiusqHam videhat futurarn.Etpra
pter hoc dicit Vropheta .- Propterea replcti funt lumbi mei
dolor,&C£r pat' t lirera vfcjm ihi.
1 2 Tenebrae ftupefecerunt mc.i.mijeria venturafuper Btt
bylonimJiupef'cauntn,eprxadtinratione.
1 3 Babylon, Hic pomturfecundum,explicans captienis Baby
lonica modum.Et pi mo ex demerito Bilth^^r B^gis.Secunao,qua
tiira ad modum exercitus eontra eum venicntis,ibi , HcCC cnitn
dixit,r/na pnmirin diciinr.
14 Pone menfam./" hocalloquitur Balthafar qui fecit grade
conuiuitm, Dan,^. Dicunt enim aUqui,quod Cyrus & Dariusfuerunt
in hocconuiuio muitatia B.dthaf.xr,eo quod uolosb fimulauc-
ruitt fe velte pacificare cum eo,&fic recedtre cum amicitiie f^derei
propter qiiod Baltoafir fecit eis ronuiuium. Sed hocnon videtur ve
rim:quta Dan.^.dicitur . Balthafar Rcx fccitgrandc conuiuium
optimatibus fuis mille . Siaut feafjet ilLud cmuimum
Cyra & Dano l\(gibus,p. incipMter fuiffcnt expreffa eorum nomi
na,propter quod dicunt Hebriei,quodfecit illud conuiuium fnis prirt
cipibusyie^imans di£lu lere.
fuijfe falfum determinationeregnifui^
quia terminum pofitu
lert. t^.crediiit efje tranfadtm>^^ in ^ Dei
contempttm fecit apportari vafa Dei in illo conuiuio . Et quia ex
hoc mcruit a Deo condemnari,vt ibidem dicitur, ideo fcquitur.
»5 Contemplare. ScilicetmanumfcribentemjetitemamDei
contra tc,co'itracandelabrum in
fuperficie parietis auU regijc, cu-
iusjcriptura & expofttio diffush ponuntur , Dan. 5 .
•J« I Comeden-
ficut dii,Gcne.5.ItemMcdeba aliter intcrprctafur, aqua:
eminentes,ideo fignat profundum peccatorum.
10 Om''-m gemiti^m eius leJiarefect.VcT dcfcflum penitcn
ti2,& qm pra;dicator de talib.anguftiatur,idco fequitur
1 1 Tropterea repletifunt himbi mei dolore .
13 BabylondileHamea . Idcm fignatur nomincBabylonis,quod
prius fignatum eftpcrdcfcrtum mans,f mun
duspcccatisplenus,de quo dicitur:Babyi6 dilcfta nica,
non propter culpam.fcd propter naturam.
1 T'

2u rsi
vnde
a spiCkfrorew. Spcculantcsdicunturprophcta:
A ndEzcchi!:\cm:Sp'i mawrtm dedi le demui Ifraet.
:. b ^f:^r;v!eni. CyrusprincepsimpcrabatMcdis &Pcr-
lispoit mortem Darij auunculi fui. Hunc ergoafcenfo.
Pcrfis venientccon-
rem viditprophetacumMoedis&
tra Babyloncm cu
Dario auunculo
fuo- Afinusregnu
Pcrfaru eft , quod
antcCyrumignobilefuit
6cnuliius
dignitatis. Camehis,rcgnumMcedoru
, quod femg
Ifaiae Cap. XXI. hq
d Sttper fpeculam dcmlm . IdcO pcr dicm in
contcmpla- D
tione pofitus dlebus ac nodtibus paratus audirc & loqui
qujE przcepcrit.
e stans toti noclibus . Vtmecuftodiam
abomnipeccato,
vt fim dignus audire verbum domini.
f Ecceijlerenitrir,
a fWs Dari & Cyrf '•um rcgf comedentes 8c bibtntes furgite Sc interScite dominutn vedrum.
inlpccula; t comcdentcs&: bibcntes, fuigitc * principes, j
f Vrl accipitc.
4.
t arripite clypeum . Rtc cnim dixit mihi dominus: Vade, ^
a flncoidctuo , idefldiligcnterintuerc

211 Gloford.&NicoIaideLyra 2l2
a
Onus Duma. LXX.Iduma;x,qu^ cfl pronincia Sa^race-
nora.Duma,rcgio ldumea;:habitatorcs eius deprogcnie
E(au,qui Edom & Seir, Iduma^iaute ab AflTyriis & Chald.vis
expugnati runt,(icut & due tribus.Qui vidcntes poft
Ixx.annos duas trib.a feruitio liberari, & fe in captiuita-
te teneri, cum de cade ftir-
pe fucrmt, implorabat au-
xilium dfii ; & hoceft , O-
nus Duma ad me clamat.
b ^dmectamar. Deus, f.
tl in Arabla filenfiu . Idumxatcrrcna.
pcrnoaatiusPofliimuscrgo diccrc, cp
adfimilitudine populi ll-
rael vocetur gentiu multi
tudo: & vbi prius fuerat fi
lentifi lcgis Dei , ibi fit clamorconfeffionis.
P6t&
t Theman ccclcfia narrare , 9 dns dc
Scir , i. de terrenis locis ad
tur.To.f»
fc clamct,& ad falute prouocet,&
dicat ad eu: O cu
de nofte confur-
B ftos , qui
gcns verfaris in tencbris.q
cs in carne abfq; peccato
carnis,quaca voluifti hu.
a
b
c
f Adhuc captiuus qui eft rtx Scir.
Onus Duma,ad me clamat cx Seir . Cuftos
a fLiberas populum tuutii.quifi illis dormientibus pro ipfis vigiUs, quare
& rosdeeod-rai;cncre(iiTiiliternjn liberas. bfDeus oninipotens.
juid de node : cullos t quid
t quide
nodle dixit
CuftoS meUS die aC nOcXe mc ad pnriam vocat,vt
a^^Deusomnipotens. bcrcinpuslibeiationispopulomeo. c^TiibuUtio
re- linquensSeir(quiinterpre
d fMe.
;>dum«i».
eTT^tocorde.^ d •• ^. e
d cultos; venitmane&nox. taturhifpidus &pilofus)
Sl
qu^ritls qritc:
e
cu ftos meus die ac node
rcuertarapudeu habitatu f
rus. Dumafimilitudo vel
a bfEiiam

215
0C[iu in cccIcHa pofiti/tiperni fpiritus charitate perflitur.
A Fugitautemquihuius mudimalaeuadcre concupifcit.
TiBe
•
Qui crgo in terra Auilri habitat , fugienti cum panibus
occurrat, i.is qui iam fanclo fpintu intra ecclefiam plcnus
eft,cuqui malafuaeuadei'cnituur,eruditionisaUo-
quio cololetur. Fugienti.f.
cii panibus occurrcrc, eft
metuenti xterna fupplicia,dodrinx
facrcefcas of
• ferrc: & modo tumore ter
rorec6primcrc,m6 pauorecxhortatione
rcfoucre.
a ^dhnc in vfto , &c. q. d.
Quia non liabuifli in cos
. mifericordiam propc fufli
'^ ncbitis captiuitatis mifc-
'
riam. l'oi\ annuni a ludaica
captiuitatc & Icrulaicm
fubuerlJonc,iii quoquc va
ilatiiunr.
Procopius.Apcrit quac fugicntibuslfraditis prsflarc
docucrat.Vos.n.aitoTha:nianitc,initincrcDcda fu-
gicntib. obuiam prodirc,& ea quib. egcbutoffcrrc opor
tuit.Quod humanitatis officiu cua vobis neglc«>ii^Muitiaui. T v^ r*c ucnjicians niiic-
a TOccurt..e fag.cn..,quoni,n,. TQ^ Nc dcfpiciari, n,irc.
ins:CUo cnim veni^t dies vcltra.Scc. fFututi.
prxlij
q^Qj ^(^. QuQmodo mcrccnnariusannu
fuumpu.
Adhuc in vno anno t quafi in anno merccn- "5"^ laborcm.dum inhiac
. Quoniam ha^cdicit dominus adme:
-
'Captiuiiatiseotmnfuftincbitvosdominus.
^n-a ' a ad merccdem , fic & vobis
*^Foftannum.
narij , ^ aufcrctur omnis gloria Cedar: &
a ^Sjraccnitf >-.)iib Aflyiiji: quilagittaiijlunt Ctut Ifmael pateiectum,
c;u:j m lolitudinr moiantur.
t reJiquiienumeri fagittariorum fortiumde
a T ABabvlonij'. fOtnnium.
nlijs
Cedar imminiientur : Dominus enim
a f Froptix t)ui liil ctt elt.metccs vidcntium Deum.
Deus Ifracl locutus elt.
NICOLAVS DE LYRa.
p ttdit ex pHfiUanimituieJid ex neceffttate.propter quoddebetis eis
magii rompit/.Etquia hoc nonfciiJits,ideojHbditurpa;na yeftra
c*M ctcitur.
» Quoniamhacc dicitdominus. CuiusdiHumnonpotefl
ffjefaliun.
i Adhuc iii vno anno. idejlpofl captiuitatem ludsoruper
vnum annum tantum flahitis in
glotia & potffiate reftra.
3 Quafi in anno mcrccnnarij. i.ficut menenarius tonftde'
vatfifurn anni ia quolncatus ejt ad Jeruiendum d^ecipiendu pr4mium
C AP. XXII.
\kj vatlis, Icru :
falcm quonda
domina gcn- I
dcfpcdiue
tium,ciuitasrc
gis magni,nuc
dicitur vallis.
noncnim valliseft, quia
in montc eft .
fcdquia humiliseftfacla,&vilis(ubdita
idolis.ficut & caftcllfi
dcfpcftiuc dicta eft . Itcin
caftcUum , quod cotra vos
cft, &bcnevallis vifionis. ,
Ibi cnim prophct? fucriit,
qui vifioncs vidcrc mcrucruLNcc pcrtincnt ha;c ad obfidioncm
qua: fada cft aScnnachcrib tcmporc Fvxciii^,
fcdmagis adcamquac tcmporcScdcchiaca Nabuchodonolbr
fada cft . Onus hsercticorum, qui dc fublirai
fcnfu lcripturarum ad infimacorrucrunt.
* Procopius.Vallcm idcolcrofolymanominat.quod
ad Sionis radiccs fita fit.
a yaUis.viJi.Lxx.Sion. idcft fpccul^.fcilicct ccdcfic.vn-
dcConflitutusfum rex ab eojuper swn mon.&c. Qui idfiduuttn
dominOfftcut mons Sion.Ef.diligit dominuspor. iionfuper omnia
taliernacula Jacob.
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. XXII.
• cu, H
ONUS vallis. Hic inter punitiones aliarum gentium refumit
propheta puniiionem regni ludx , addendo aliqua qu non
fuerum Juperius dicla. Et diuiditur in duas partcs,quia prmo pro-
phcta loquitur contra regnumjecundo cdtrafacerdotiurn,ibi:Hqc
X«io. dicit dominus. Vrima in duas.quiaprimo dcfcribitur regui lud*
pumtio,ltcundo fubditur punitionis ratio,ibi.Et reuclata cft.
1'rmaadhuc in duas,quiapnmbfonitur dexnmtatiopanx.fciun-
dofubditur
compajfioprophetaytbi: Proptcrca dixi . Circa prifnum
'
dititur.
» Onus vallis. vifi.Z;iVrt.r. Jerufatem auantum ad vnam partc
l'i in mo,ue,tamen v,ia pars eius dl in valle.Et quia proplma hic
aenumtat tuturam eius deieaionem per l^abuchodonofor rcgem ,
M O H, . .4 L I Tr E H^.
I
3 minimumrcftat fpatium,
4 quiapropceftexcidium.Si
5
cut.f.annus merccnnarij ci
to
pr^tcrit,qui tantum cx-
pedat mcrccdcm laboris
pnih,^
c vtena.doanm h?rcticorumplcnacftmultiloquio& ib.dcia.t6.*a.
dam ore. ^ /^,^,,.
idcopoiius nominat earn nomine vutlis quarn montn.
2 Vifionis. quia multipropheif vifiones habuerunt de eius de-
flruilinne.
l Quidnam tibi quoquccft. idrfl qua de caufa.
4 Quia afccndifti,&c. idcfl adfacrificandum idolis fuper te-
Ha doMurim, vt dicunt lommutnier cxpofitorcs nojlri : &in IjoC
tangitur cutpa ciuitatis proptcr quam deHruBa fuit ./. idulotairia.
I{ab. Sal.txponit, quodappropinquanteexercitu T^abucljodonofor
ad lcrufjlcm homines
afcendtbantfuper tcEla dcrnorum, qi

^»^
03. Intetfe^tur.Y&WisScWi-
A cetSion,voluntatcpropria
ad hxreticos.l.tranficrunt,
Comparationeeorum qui
|aliasn6 ha poft prelium vi£li funt, inbec
tuimor- fceijcius vulncrantur , qui
"''
fpontelctradunt.Qiiomot
a ha.latori do i" martyrio qui poft pnc
bttt. nasncgat,lcuiuspunitur,
quam qui
fine ncceffitate
Chrirtumabncgat.
in cap.p. 4« Procopius.Quado pcc
€enefis, cgtum admortcmcfl,quo
anima intcrir,dicitur intcr
lere. sf.h.
Glof.ord. & Nicolai de Ly
a CMaximafineceitanuneJicomentioneab hJitctJc.sfupplantaturpars.
^
b 1Sedfami-& fitl. ^ «^Q^aomnfs tugenmt.
Intcrfedi tui non inteifedigUdio, nec mor-
^Eiiini. aiHsicticotum. f a nabis cxietunt.leu
ex nobis non fuerunt
tui t tui.mortui in bcllo. Cundi principcs lui
a CAd fy.iagogam latha:>i ab ecclefia. b tCapti a Chaldat.s . cVinculi»
diaboli. vnde: Anima noftraficut panei cte. eltdela. c fQuu obturauctunt
aures 'naj , t non audirent bonum.
funt. Omnes
fLigeruntfimul, tdureq,ligati
a Tnuasdeupiunthatietici feinueniflegloriantur. bcL.iqueu
c TCum principibu!
pccc.ti.
1
qui inuenti lunt vindi funt
paritcr procul
a 1-Adomlno. b c
TQmafugiunt. fEgo Iiaiis . d rConfoIantes.
tO
fici, non interfici ferror.
rr mprophax. e5"Vnde: Qjjsinhrmatur, 8cegoinfitm(-^
fugcrut .
Proptercadixi,rcceditc a mc, amare 5
.1 1 Vaftitatem populi mei. 1 Sic .Saraucl plangebat !>aiil,& lciufalem
rhrifKis. b^lnclinariaH me afgrotantemnimiodolore.
b cunaiprinapcs,&i.bicut d £^^0 . Nolitc incumbcrc,vt confolcmini mc
in Icremia legitur
chias noacpcr muri fora-
: Sede
mcn cumprincipibus exiuit
& aufugit , ftd in campis
Icrichontinis capti , ad
Nabuchodonoibr (qui tuc
cratin Rcblata: ibi cnim
^No tilij: qui virilitatispetdiditdignitatem. b^^Scilicei.
mm net qns finguloiuni operum dcmonftte'.
fuper vaftitate Ci\\x populi mei. Diesenim
a TNonleiufalem: quzvifiopacis, fed antiqui nominis
hiebus quod irterpietatut conculcat'0.
intcrfcvilionis & conculcationis, & flctuum
a «^Oritur. b fNon in raonte vifionis- c Tleriifalem.
- 1 h
mancns cxercitum fuum e tdomino Deoexcrcituum m vallcviTionis,
adcaoiendam Vrbempra:- 3 ti-aaensfauicr, lomnlno dellru.-.tur. b TH«reticotum contta
r .
, _ . „ ^Ktit- ecclefiam conHtiiclum. cTExtitit.
t...,»s"Sl1tt!;°^f!;lii
rum
nior .tdmon
tcm
alias
t Sciilcan. murum . & mignificus fiipcr
- • a fnoftorcsquifpinChtiftOii.ontecondllere gloriantur. vnde.Venitj auen-
& cia- occidi fecit , ipfi oculos e
aamusadmontem,Scc. nTemplumquodeueitifecit TVcl te«.
5'Cr.ntra pupuiuui meum.
nem dufti funt.
4e Procopius
. His verbis
figni ficat no futuros rcges
amplius apud ludaeos, nec
duccs,nccprophcias,nec fa
cerdotcs.
c tugerunt.ln fugaconcor
des , quorum. princeps ed
dracho fugiens , coluber
a ^Neconctulosin t Etco ngye'
-^
'rufict et lacbrymf u' cadut 'i mare^fcA hoc dittufalsu e(i et pmrite.^
10 Et Elam fumpfit pharetram.jrft//, Elamita quijunt optt
mi lagittarijJumpjnunt phareijas ad vmendum cum ^abuthoio
nojor contra lerufalem.
u Et cutta.i.currus ad portSduarma et alia necejfaria cxerattis.
1 2 Et parictcm nudauit clypeus. idefl clypei ptndtntcs adpa
rietts iiidefuerunt ajjKmpUaDellatoribus 7^abucbodonofor,vtvf
vircnt ad bcUandum comra Itrufalem.
1 i Et crunt clede valles tu?.
iden in
quibus crcfcebat trittcum
& vinum in abundantia.
14 V\enxq\Ji?Ldngzt\xmowriiatcrrxnafcentl'.contercnt!
fiflendU ISlabuibodonofor: & looc efl quod dicitur: Et rcuelabic,
2(Cf.tem'plum quod propterJantiitatem fui fic crat opcrtum,qn:fcd lunc feccunt indefortalitiam.
18 Et videbis in die , &c./. locum vbirepombantur armaa
tempore Sakmonis.vt Uiis te munias contra Chaldxos. ^Et fcit-
D
iliidcu
i fopoi
15 Etequitesponcntfcdesfuas: ?"c(

si
ti j
21/
a i t ccrtorrgaflis. Tcrra pro-
miflionisquamuisvbcrri- ma, magna pcnuria
, aqux
luftincbat, &maximelcru
rale.Icieo facicbatcifternas
ad cclligendas aquas. Fluuius
cmm lordanis intcr
GaUIa:am,& ludeam fluir.
Siloaauteadradice motis
Ifaia^ Cap.XXIL
a T IB quoconlillic tuib.i gentiuni> vndc: laurnlmusntn in campisCIuc:
b^ luac. c f Scifmata, fcllicet£cc!cnx,quzniulcjplicaai,vt
. decfptos congiegacc^ d T leruralcin. -
riltus j ct fcifluras ciuita tis Dauid videbitis :
a T Scifluix. b l' Vos.f. qui vidiftisfcifiuias Ciuitatis Daaid.
f Intcaciuitatemperocculcosmeitus. f In lacum
"
vnum.
b_
(juia multiplicat? funt Etcongrcgaftisaquas
a f Doaiini f Non luperioiis. T QMsde lerra habetaquas. 1 Q^ir
anfeiri poterat. TEccIefi?. b T V. numeio &menruia dilpenfar'tur.
pifcin? inferiorisj & domoslerufalem nmuca
T Contra hoftcra
Siooritur.Inlcruialeduj raftis , &: deftruxiftis domos admuniendum
pilcmxerant.lnfcriorqua: O ^ ^ conciliummal,g..a.,tium: bTPifcmxinferioHs. c T Flueie.
ab hoflibuS Capi pOtCrat.IU d T Noui & vetetis lefiamenti. T Duos, quibus ciuitas cingebatur . alij infra
penor qnx non porcrat.
•
Procop.Pilcinaiilanihil
aliud ,qaam fcnpturx diuinitus
infpiratx fermo,
qucm aucrfati , alienam
aquamquxficrunt, docen.
tes dijciplinas,wanda{a hcminu
lcfabulis miiniucrrit, nihil
omnino de Dco folhciti, d
quo pcr (aaftoj homincs
laipiura vctus,ipfa nimirii
de Spiritus fandi fontibus
pjfcinaprofluit .
c Etlacum. Nonputcum,
qui aquam vit^c habet, &
attcrna:fcdiacusc6tritos q
contincrc no valent aqua .
d Inter duos muroi-. Sciliccf,
&nouij,&: vctusteflamcn
lu fcccrfit tibi nouas aquas&
primuiii muium , alij habitant infta fecundura. e T Vt ncutium habetetisdum
, vecuscrprpbat quianouum piobatui teftimopijs vcceris.
c murum . Et lacum feciflis inter duos muros ,
d a T ILeftauiaiiis. b T Qux diu non habaeiai aquai. c T Secundum.
neglexillis
2i8
enhnflentef, tfuoniam ipft ride' *,.
bunt . Et ad plandtum: ne di
catur eis .- Larnentauimus vo-
bts, & nonplanxiflis.Et ad cal ^jg^,, ^ ^, ,
uitium: vt opcra multis ra
dat,& de corpore fuo quid
quidnon viuitauferant.Ee
ad cingulumjacci. ne pro cin*
gulo vcfte cingantur.Cum
Nabuchodonofor (ficut le
remias ofleditjcoepiflTetobfidereciuitatemiijtdominusleremiam
adScdcchia
& ad Iuda;os, vt pceniteret
& mifereretur coru: fed vi
lipendntes, & dcfperantcs
ctaquampifcinaeveteris.- ctnon infpexiflis 7 dicebant:Comedamus,& Hierem.j^^
c tes verbftn dommi
.
^ _ iditioncmfuam Dc
qmbus Hicremias, Me reli-
.nt fontcm aqtu yiuen-
a- Da:oicilegis. , In q«o magisfperandum. b^T Aquam. g
C/c.
) Etdtliruxiflis,&c. «jclde.
iudsi ciiiitatis doraos in
'
inuri fuicoftruftione cucr
tcrut.Na vfurpatas (cripturcsaflevoccs
cxcositatisi
blbamUS , CtaS Cmm mOad
cum qui
fcceram cam,&: operatorem eius
a T i'Z. TOmnino neg'ext(lis. b Domirus execituum.
diciiarquoi^*>!a'i vjidmagnumpotentrr fafiuius Ij"dacur.
^
deiongenon^idiftis. t Etvocabitdominus
a T Oculocum.
Deus excrcituum in dic illaad fletum , & ad
a T Manuum. T Antiquipocnituitcs,& caput tondebant , & baibamiade>
^ant , tc Iscco intfuti in cinerrfrdrbaat .
plandtum, & ad caluitium T Ante vltioncm. ricmur.
9 "5« Procopius.Deusillosad
refipifccdu hortabatur: c6tra
illi omnino,taqua pro-
10
prie falutis,& ludicij
, & ad
cingulum
a T Econtn. Qaafi contra dominum moncntem paeni.tentiam,
tt triftitiam: habucrc ^audium , 8( Izt tiam.
illius
1 1 quod poft lianc vitam fu- i.
1 2. turum cft , abicdla ratione
| vocault;
13 fcccrunt:ideoquccontigit, £
vtiftaPaulusvfurparit. Si
mortui non refurgunt,eda
mus & bibamus,cras cnira
facci; & eccc gaudium , &ia:titia: occiderc H moriemur.
.
I - .
I
• j ^„ * ClemcnsAlexandritius. Lib.r.pedag,
vitulos, & anetes
luguiarc , comcdere carnes, ^. ^^^ ^^^^ ^^^.^^^. ^^- ^^ „p. ,/
». T Duminhoc fxcuiolumus, dehtij» alflaamus. Cialiinumemm, idcft futu
f % U.—/. A;r/>nt/*c Tnrvrtiil
lumtempusfitiefCTlucrtvclerit. T Qui>li omnia morte finianiui, con- lCa na;C aiCClirCS morilU
tia Deum bUfphemiam loquunmr .
Crant DCO ^
, fcpclietCS mOr-
&bibcrcvinum. t Comcdamus & bibamus M tuosfuos,hoccft,fcipfosin
crascnimmoricmur. Etrcuclatacftinauri- '^ mortem defodientes
T Hzcblafphcmii. a T HxcvoxDominieft.
busmcis vdx domini cxcrcituum . Si dimit-
» ' Apofiopefi». Q;_d. Von dimittrtur.
tctur iniquitas ha:c yobis,donec moriamini,
T Mihi. T Mil'1.
dicitdominus Dcus cxcrcituum. H?cdicit
17
Cor.t f.
f Mortanini . Vitijs autcu j/jjg* poen.
cisadinfcros dcfccndatis. aif. i. cap. a
i8 Hocnonfoludchxreticis, eniin verfic.
fcddc omni eo poteft in- Pctruscjucq;
incis vox.
tciligi, qui negligcnspcc ^^^l""" isna.
cata lua dcfpcrationc pc-
^
iorfir,&voluptatibus irrc
fcnfum vi
quasintcriorcs putant.
raaioracontincre my flcria.quam vctus tcflamcntuni. tituspcccato blafphcmiam iungit.vtomncm
c Et vocabit dominus Ueum excrciiuum. Quotidic prouocat ucntiu putct finiri mortc.fccfi JCi ilhid Epicuri.Poft mor Epicurifcre
dominus haercticos ad poenitcntiam, & ad flctum . Beati te nihil cft,& mors ipfa nihil eft.Q^ia: hic dicut no pcrti- tia.
enim netadcaptiuitate fadateporcEzcchia:. ^Subnam
NICOLAVS DE LYRA.
1 Et fcifluras ciuitatis Dauid vidcbitis . .Ad repxrandum
crponendumibi defenfores contra ChalJxos , propterUci dcbili'
tatem .
2 Et
congrcgaftis aquas pifcina: inferioris.-^rf prouidendum
hominibns^i^ iumentis de
potu, & tctr.pore obfidionis .
Et domos Icrufalem numeraflis .
j
'Adfciendurmiuu ef-
fent ibi perfona,^ qualiterpoffent cis piclualia fufficere .
4 Et dcflruxiflis domosad municndum murum . Idefl
muros lerufalemad fortificandu eos dclapidibus , ($ iignisinde
afumptis: & etiam ne hosles poffent ibi habere latibula.Locfuitur
tanturn hic de domibus qttx erant in fuburbijs , qux folent deflrui
ante aduentum aduerfarioru,ne fmt ciuitati obfeffx in nocumentu.
5 Etlacumfcciftis: ldefi,foffaminquaaquacutreret:
6 IntcrduosmurOS. .Admurorutn maiorcm fortitudincm .
Ciuitas enim clauja erat triplci muro.
7 Etaquam pifcin» vctcris. Scilicet inflitum priflinumre'
fiitutflis . In obfidione enim plus tndiget ciuitas aqita, to qubi pltt
res conueniunt ibi ad defenftonem ciuitatis:& ideo quxdampifcina
qux alio tempore non erat neceffaria,propter quod fuerat dercUda
immintnte obfidionefuit reparata.
8 Et non fufpexiflis ad cum,qui fcccrat cam.- Scilicet le
rufalem .
9 Etopcratorcmciusdclongc. Quiaab eiernopr

t ad Mun.
ciendo,
£xod,z8.r.
29 Glof orc!, & Nicolai de Ly ra 220
a Sobnam. Vertercnuncvel conuerflo.interpretatur:
A Cui dicitur:vt conuertatur de les>e ad Euangelium & re-
lidisfiguris tranfeat ad verum (acrificium . Sobnas,fuperbus,lupus
rapax, hic nmorc perturbatus inferiorem
partc vrbis tradidit exercitui Sennachcrib. vn , de ei dns
hscmalaminatur
b Qf4id tu hit^ Ac Cl
diceret:Cur tibi vis
^dificare domum
occidentem litera:
& tabernaculii tuu
quod no habct fun
^
5 -, P '
tvx figur? firm.ra-
Te:quodnontamta
bernaculum & domus,
quani fepulchrum
& memoria
t profeftione appcllandum.
iri , i vehe- ^ Coror.ans coro. te:
bebas coronam p6
tificis,& fandificationem
in lamina
auri (inquafcriptu
B eratnomen Deijtri
bulatione & anguflia
coronaberis.
d Tribuktione. Pro
lamjna aurea in
qua fcriptum erat g
nomedomini, qua
in fronte portabat
facerdos
anno.
femel in
e . Quaft pilam Sicutfphera
in loco
decliui & fpaciofo
fO Ifaiss.
domlnus Deiis exercituum : Vade, Sc
ingredere ad f eum
a ^Sermo. fcilicct luiaiczlegis, &ratio c)ux
vcrfataeftinleftione veteris teOamemi. b«iDomipi.
c Scilicct.
qui habitat in tabernaculo , ad Sobnam praqDofitum tema
TFaci» indomn mea. bf(^ita fcd-s h'cqu.li hicdui (tare
aliguis poflit.
|-^g^ ^-^^j ^ ^j. q^ jj ^^ hic,aut t quafi q uis hic? Quia ex-
a Tln ciuitatc. b fNontimens captiuit.item. cTvteriam feiiultuilupeibias.
^.^- ^- ^.j^. ^^^^ iepukhrum, excidifti in excclfo memoria-
a fSepulchrum. b «rSeJ. TQ, Noli laboraredeoccilione fepul-
chri: quiatransteretdominus fa.dd^ttum tuum.
le diljgenter in petra tabernaculum tibi: Eccc dominus a- ^
s ^C.iptit^um b1 facile fine labore. c'Oiii nutrit gallina. Hlios.
Iportari te faciet, t ficut afponatur gallus gallinaceus: & ^
a TLeuterfuprr humeium leuatum.
quafi amidum fic fubleuabit te . t Coronans coronabit te ^
a TQilif'ci'e i"" r"'t bfA morteglorix in vallem ignoiantia 8c ignominia;.
, tribulatione, quafipilammittctteinterramlatam&fpa- t
a fCumlitera tua. b^Potcntia.ftJjuoante inclytus fciebatis. cTJR.ed

221
crataureadauis.
Ifai^ Cap. XXII. 222
a £{ a/>trw; Vndc: ^ rupcrhumerumeius;&aperict,&noncrir,c|uiclaudar,&
Qia aperitj & ntmo
clandit, claudit, &
nmo aperit. Qiiod
inpaffione relera-
j^ uit:daudinonpo
tetit, quod in ca:-
ui remonijs claufit ,
nemoapcrict.
b Etjujpe/idamfnper
Vnde in Euange-
8 lio; Omnis populns
ptndebat ex co , Hodiequoque
adver
bum fapietia: eiiis
pcndent.
C .Aitferttur paxilr,
Qlis hic dicu-
:ar,n6pertinctad
capri-
^ I Supcr
» f SanAam Sctipturain . T Vnde: Aperait illis fenrum , vt
intelligerfnt rcfipturat.
T Mctaphoiicifiiniaiiicntuni.
claudctj & non eritc[ui aperiat.Et figam illum t
paxiJIum 3
af Inecclclii vbi conucntusfidclium. bfldeo. c 1 Caput , fcilicet ^ctlclis . fVtpio
ipfototaeiu« fiaiilia honorctur. dTEcclefia. fArgeloium, &fanftorum.
in Idco t fideli: ec eritin fblium
glorie domus patris fui,&
a T Attendeiefaciamaddodlnnimeiusele^os. b f Quafi paxillum, ficut to poftibusinfignia
fulp-nduntui,
captiuitateScbn», D
fed Scdechiae, qujc
vltima. Etnorandum
cum fupra
per paxillumEliachim
intelligeret,
modo ipfum facer
dotiumpoftmortem
eius deftruflu.
Adueniente.n.
va/orum diuerfa
gcncra: dmne vas paruulum a vafi^ crate 5
a T Cantoruni qui dulci iiiodulationecoidaauditornm dclcvlant, & ad Dei amoremiuuitant,
+ ^'''7» ^ necaptiuitatc
teporc ^**"*
_ „ „
Sedechise faccrdO"
tiocarebant. ,/iitasmultoium. c f Infideliiatc. J
T ''ulti enim timoredeficienl. d f Fide. f Meftper. q
loco fidcli, &: & *
frangctur;, cadet,& peiibit quod pepen-
dcrat in cOjquiadominusIocutuselt
NICOLAVS Dt LYRA.
humerum cius .•
quajt babtns onus cura tmpV, &
" totins populi.
a Et aperiet , &C Hoc dicittir ad cSlendendum fuperioritattm
(liisad dijponcndum de ingreffu templi, & miniflerif tbidem exer-
^
'
cedi.Exquofatisoiiettditur,ffuitinfurr,mofacerdoitoconflitutus
Lt ;^;am i\lum,Si.C.ldeliprincipa!fni in templo domini .
5
4 EtiuipcndafupcrcQoinnc gloriadomus patrisfui;
Jitfl omnis ali>fiutrdotes , er Uuiie ihhuentur uus poltjtati, fitut
4pptn(a tn paxiUo innituntur ei,
5
Vaforum diucrfagcncra,&c.)50' ioc tmuens, qubdom-
niaejfentfub ordinatione , & pottftutefua.
6 Vfqueadomncvas mvtdcomm.i^alantuficorumdicun'
tu,bic infiritmenta , in
quibus cantties lantabant diuinas laudes:
modo loquendi
Hcbraico
tjuo inflrumentum cuiufl
bet artificis dici
tur t>as eius:vnde & i.
\eg. 20. ^. -pbi dtcitur : Dcdit CrgO lonathasarmafuapucro./n/«^f/o/7di««r,
vafafua.
M H^.A L I r E l{.
3 Etfigam eum paxiUum. Addcbiles fupportandum.
In die iila dixit, &c. Jdcft Pr^latus malus.
CAP. XXIII.
ONvs ryr». Tyrusno
biliffima ciuitas Cha
nan.TorHm. Cuhcc Ifaias
pracdiccbat inlula' magni
mariscratpoftaute longo
m temporc Nabuchodonofor voluitcam continetcm tcr-
' - rx faccrc , fed multo fruftratus laborc non potuit . Qui
auteminciuitatcerant, cumnonponcntrcfiftcrc, qui
nauespotuerunr haberefugcrunt in A«iyptum, & in
Moab & in vicinasregiones.vndeNabuchodonoforfu
rorc fuccenfus, nauesfucccndit, ciuitatcm fubucrtit.captiuos
abflraxir, ficutpatctin fequenti.Etin Chaldaram
rcuerfo datum eft ei a doraino pro Tiro rcgnum Acgypti
rcajdificata Tyro. Poft.70. annos ciim Alexandcr per
gerct ad eaptiuandam Acgyptum dimifit ibi partcm
cxcrcitus, & terraecamxquarevolmt, &nonpotuit.
Acgypto vcro fubiugata, Aethiopcs, & multas alias
gcntcs Iccum adduxit, & lapidibus , & arboribus contincntem
tcrrcc fccit, ciucscocpit, ciuitatem fubucrtiL
Nuncautcmlfaias de illa captiuitatc agitquam Nabu-
:iu
NICOLAVS Dh LYRA. Cap. xxiii.
Tyri. .AdinteUigentiamhuius capitulifciendum,
ONvs
quod Tyrusfuit ciuiias fita in mari mcditerraneo vndique
niarictrcuncluja: tamen ex vtta parte non mulium difiabat d lito-
re: & tdcoerat aptiljmaadrectptionemnauiimpropter quodafftrtbantur
ibt multa mercimonia : vndeproccjju leporisfuit muliu
ditata,& infuperbiam eleuata, propter quod diuino iudicio bisfuit
euerfj.Vrirnopet T^ahuchodonoforyqui vteam faciUus pofjtt ca-
fere , voluit cam coniiguare lerrainiplendo fpatium intermcdium
, lui.idthus,& Ugnis, ^ terra: fedhocnonpotuit: verumlamen
nauigio eurn capit, & fubutrtit : poflca rccdificata ittrim
ftr Aiexandrum Magnum fuit cuerfa , quipermultitudinempopuli
ium eo exiftcntis contiguautt eam terr^ : & fic eam cecpit
ftne tiauigio . De prima vero eucrfione agitur in hoc capitulo ,
&^ fpectaliter rationc captiuitatis ludaic^ , qiiia regnum Tyri,
& rtgnum Iud£ fuerunt ad inuiccm confaderata tcmpore Salo-
^non.^.i^tg.^,^ i :co captiuitatis ludteis debuerunt compatiratio-
0\t O l{ ,A L I T E l{.
in pdicatione Eli^,
ludxi conuertenturadfidem.
7 In die illa. hic loquitur Tropheta ei iam Cvntra alios factrdo^
tes in gcneraliyfecundum quod dicunt expofitores uoftri communi-
tet dicentes, eiuodhic propbeti\at de abit3ione facerdotum tcr^ore
Sedechia, quando templum fuit con^huslum, (^facetdotes in ca- E
ptiuitatrm duBi, cum d>citur,
8 Auferctur paxi\lus.i.Iofedech.quitucfuitfummusfaccrdof.
9 Et pcribit,&C.»

t NegotiatO'
res.
^ *",
225
a Tacete. 4« Proeopius.
Ahtcaenim fcrodentcs,ai
verbis vtercntur arrogfui-
_/
Glof ord. &NicoIaideLyra
a f Gracia.
f Giaccin etc. tores nurtiaueant defliuftionem Tyti .
b «r f arthag^nenfilnis. c^OTyri
dc teira Ccthim rcuelatii cll cis. Taccte ^ lia-
ll foeniieniiamagite. a1 In mundo^tentatioi ibusconceno. b»t l/tus.
bus.nnnc abiedos & dc-
colonia iidonis. Sidonii vcio caufa ncgotiandi'veniebant rytum.
,
. c T SiJunij, Carthagir.enfes, Gi2ci,maxime •\cgvpiijw
r^"r;Si'o;iS"; b bitatis in infuht, t nego\i,.tio Sidonis. Tdr^C-
..^'^'. ^^ , r.. 1 a T iiccngelafcei snonpotcnt , fcilicetmaienauigari oninia
congelafcent. b
^
ait marefortitudomaris diccns: Ndn 8
partu- quodvirgimbus, &mue-
riui,& no peperi,& non enutriui iuuenes^nec
a f Sedille quidica:Dcfj

22^
Trindpes hiflitcreT eius tnclyti tertay&c. Inter alios ncgo
tiatorc5,vcl etiam in rcgnis.
b ^d r-^iiomtnijm deduierrt , Cf(' Non dns ignominia: aulor
cft.fcd quod ignominiofum cnoftedit, fm illuci:Co«
wOTi'-J"t"»f f«>n:..»>'i'wWrf«m,nong'(acerdoscotaminatio
nis autor fit : fcd q^ oftendit
contaminatum eum quem
mundum putabant multi.
Procopius Grauc&pc
riculofum , fanttis ipfis , cu
'lagellantur.infultarc.vdq a
nlbs fcmper tueri cofiicuit,
rnanum defatigari & imbc
cilliorcmfieriputarc, non
iciipui-i'-, •""'
remurSion.
d Ctngubm rltm tihi. Fortitudorcfiftcndi.Cingulo
.n.
lumbos rcftringimus. Inlu-
bis fortitudincm habcrc di
cimur.
C Conturbahitrefnci.SciWcct
Aceyptioru& Moabitaru ,
&ariaru incircumitu.Tyro
.n. capta & fubucrl"a,aliarc-
coturbata funt timorc.
gna ^ Regnu quoqi Acgypti pro
fubucrfa Tyrodatu cft Nabuchodonofor.vndc
in Ezc
chiclc:fi///^o»/w, hiobuibo-
donofoi Jeruo meo, nd efi reddita
merces pro feruitutt dcitilE,ne nauibus
t/aufitur c f Mundi.
T^olite
*
exihare in altum comu Tranfi icrram tuam flumen^fiha maris
vefitii ,
quafi
a f lulVf.x. b
TNif^tr^nlifji?.
„ cumcadecaufaTyri fplctt
dor in ignominiam
lc cufqi conucrfus fit.
c H«»we/;. c
Babyloniorum.
f.
Super flumina Babyloms ttUcJe-
^ dimus «ir ficuin.us, dum recorda f
<
dominocreatore confidat.
i Talis
populus non fuir. V ib;
ad morteni Nabuchodono
lorfortifliniifuper omncs
6 Chaldxi &
iji TJ f ;e TV.nd ftim.
Aflyrij , poftca
7 populus GrcECorum & Rotibi
.
dcde- d non vltratibi . Manum fiiam fii
eftfcingulu 8 manorumfortiorfuit.
a f ,ccjnduTn. b raini». c -• I TOiib-l' munJi
a bjo LU-c r>9k J^w/fofifrMW.^Q^iando Napcrmdreextcndir,&conturbabitrcgna.Do-,o
buchodonofor Tyrum in- ^
]n(uiraii'' .. N^huchowor
_ bi^K-rt, j^
., » I uafit uauigio , uou folum
mitius mandauit aducrlus Chanaam ^ vt co u muru,fcd & domos fuboer
bTChana« TOon.inus
^CipfeNib...h d^
^^ tit,& quai Ctat nCgOtiatlO Cl
tcrcrerfonc:.ciu.^, &dixit: Non adijcies vl- 14 uitatu fa^a eft 5 fcptuagin
a « !n diO ii' lciiiiumus^potenc.lfi.uui. fldeo c4det.NiGdominusxdifica-.2O
u'iit domum
^^ ^ qui poflcaconfummabitur.
Omnia autem bona
lcculi incerto nauium
ojrfuicomparantur: quia
ChaId2:orum,ttalispopulusnonfuit,Alsur 21 citoperitura:&-cunaa nat
TDxmone, TCh«i

227 Gloford, & Nicolai de Ly ra 228
y^ a Septuamtaannh.TyTUsquondam anguRiata dimitti
^ tur,vtcxplcK> folitudinis tcmpore carmen meretricnm
A in laudcs Dci vcrtat,citharam aflTumat , omneschordas
concinentes habeat , vt poftqudm bene cecincrir, apud
Deum inmemoriafitquxgpfornicationcm obliuionitraditafuitin
priftinuni
reftituatur : & mercedes c6
grcget diip .Quis ergo noh
habeatfpemlalutis
fi bene a
cccinerit,fi chordas.i. virtu
tesbcnccopofuerit? vndej
Pa.,.e/;»t^^^^^^
tveluti.
ffflcrces
'Critcum
V&!.8^.
Daniel.?.
Gen.r-
* TheodGrctHs.Immcnfa
domini milcricordia, ipfi
Tyrij pcr immcnfa feculorum
fpatia peccauerant.dris
circumfcribit tcmpus vltio-
nis. Vita vniusregnisaut
potius vita vnius hominis
annis fcptuaginta,& fraenat
ludjBorum fuperbiam . Na
quod tempus prsfiniuit Ba
3 bylonicxcaptiuitati,5c vaftitatiHicrofo!ymoru
, ide
praefinit vaftitati Tyri.Idcm
enim,& Iud2orum,& gcntium
Deus, & ipfius eft ter-
ra, &plenitudocius.
* Procop.O Tyre,tamdiu
caftigabpris quamdiu vrbs
ipfaDeoconftituta, In qua
quia infurrcxifti sequalcs
cum ea poenas quoqs luitu
ra cs . lugu .n. feruitutis 70.
annospaftaeft, quodtempus
humancB vita: ad Dauideprsfcribitur.
Idem & re
dciiaftata clT: fortitudo vefttaEt crit in die ilh
: in obliuione cris 6 Tyre ieptuaginta
an-
a Tlnobliuionefuntpo/lmorcemeiusrSc li untum vixetit inregno,quo(i
nunquam legiin'"!. 5" Cito obliuifcUntur. f B-" dificat*.
nis^ficutdit^srecris vnius. Poftfeptuaginta
^ autemannoseritTyrotquaficlnticumme
fet,profua
T Tyrn«.
in eosbencuoletia brcuiorcm cfle voluit, vt D
calamitatcsingruentcsaucrtcret, prasfcnrcrqj tcinporis
progreflli maiorcsficriprohibcret.ANiniuitisauccum
penitentiam egifl!ent,non alia ratione decreras certo die- ^o»:
rum fpatio minas remouit, quam folet mcdicus a fignificata
antevel fedionc, vel
a5^Qux piiusa veto fponfo rcceircrat. b f Ifaiasdac eiconniium vtpceniieat.eciudicium
euadat. c ^Vt bene tendantur cbordx. dl^Cantan
do roifetias
tur^.
^" Imitaildobonos,
rctiicis. Sumecitharam circumi ciuitatem
a ^ Piius. 5^Eccle(ia. TDeUbijshuius metrtricis llillacmel,in prouerbijs.
b fAbamatote. 5" A Dco. c f In laudes Dei : corde,voce, opere.
(j merctfixobliuionitradita, Benecanc,fre-
T Domini. f Apud Deum.
quentacanticum, vtmemoriatuifit. Etcrit ^
a r perfeftipoenitentix. b T Benefaciendo. c f Vetus medicus.
poft {eptuaginta
annos vifitabit ddminus
a "f .Sicutt-mi4u!ndsfolatum. b f Fanitencem. c 1 Quas habuetat ant^.
d 1' l^.in alieiias ouaJ ptius habuit.
& TyiuiTi;,66:educeteam adtmcrccdcs fuas :
a 1 TempU' f- bf,Negotii!i tui. 5^Q'V verfusin Ucbrxoin
didtur: Et crut
q:*o defcribitur readificatio Tyri in fpirituaUh.cu
negotiationeseius & mcrccs eius sa^tificata: «n diio,&c.
^od dicunt aliqui impletum fiijje tempore ^Ltmia: pofl reditum
captiuitatis Babylonic

^25?
-lod vcl nunc in Dci ccclc
;saiux ibi habcntur quori
ic licct intucri. Addutunt
*utc his,g cora dno habitat
CiD. XXXIIII.
idert
ifr, cJ^f.Poftfpc
ciale scntiu fin
gularum corrc
ptionc lud^,

L\XC,l9-(.
huc.6. d.
t Ceflabit.
^3 . ..
a Luxitvtnd(mtnjn{irmatar!'
T Tctrenos.
tis eii. In coriimmaticne mu ^io vbrabic tcrram,&t peccabunt habitato-
I Gloford.& NicGlai de Ly ra
diprxteritarum dcliciariim a f smpcbuiu.ndK-noMiiiino. bi Aiiia-oKs.
rccordatio erit materia crurcseiusrideoqj
infaniont eultores eius, & re-
CiatUUm. Vnde: Purpurai" di
j^Aiijsdahinaw. b

T
^
^33
a S(cretummtiimmthi.^CC
rcttft plenius cnarrare pre-
niiabonorum, nccpoenas
malonimqucprxuidctpcr
indc dolctdi-
rpiritnni : &
cci\s -.yxmiht.
b form'tdo^& foura.Voffvint
hictam ad tcmpora marty
j rumqi amadtempora Annchriftireferri
. Immincntccnim
pcrfccutione mul-
tiformidinctormeti,Chriflr.m vccc. 5: non corde nc
cabant,& poO pocnitcrc no
fcbant, & ficin foucam cadcbant,poft
inftante diabolo
in laqucum arterna: dam
nationis.licctiam fictm te-
porcAntichrifli.
* Seucrus Antiochcmis.
Habiratortcrrceft.qui aco
gitationibus , & mcditatione
rcrum cocleftium auo-
catiir,tcrrcniscogitationibus impl catus,6c excogitat
rstioncs aduerlum veritatcm.
Hicenim propriehabuat
in tcrra , vcluti dauis
quibufdam affixus folo, &
humanis cogitationib'g'a
•
;f':s, adcoclumanimum
tOilere non potcft , hospcrdctDeus.
c .^/"rr;/«»r,jeccataquf pr'nsi[;noiaievirtebatur, quia non paniebat.
plicuent de fouea tcncbitur laqueo , quia 7
af Fenclh; Antichtiui. bfldeo. c T Qui refpicii .ctram , & facit 8
eam treHiCre
c catara»5l?dccxcclfisapertgfunt;et conaitien 9
a f icrr«motusncnietunt petloca.
d turfundamcntaterrar.Confradlione confrin
c geturterra,cotritionc cocereturterra. Com-
a f 'nte vel habitaioics: Omnia cnim in momcnio tianfibuni .
motionc coinoucbitur terra, agitatione agitabitur
tcrra ficut ebriu.s,& auferctur quafi ta
a f Vi non icfurgit.ideft non Ci habiutio hominum inea.
b T rondete, quji in Z>< haria fcdei liiper lalcnmm plumbi .
f bcrnaculu vnius no(ftis. Etgrauabit ca iniqui 1 1
a f Ideft, noneiit icirena conueifatio, vcl piiftinzutr liaius.
tasfua,&:corruct&non adijciet vtrefurgat.12
a t Quali zgioiaBlrs. f Vindicando. Vifitabo in viigainiquitatcseoiuw,&c.
b f riofhcias AniKhiifti & dzmoaet qui m aciadilcuirent.
f ludicii.
g EtcritindiciIia,vifitabitdomin't fupcrmi-ij
n a YAeteaspoteflates,velqnosl'heltarenaamantes . I4
i Iftiam cceli in cxceIfo,& fupcr rcgcs tcrr^ , qui » 5
a f riouincias. btQuianon f(iu.iucriini lanAum gradum.
f Animzillorum.
^ funr fiipcr tcrram. Et congrcgabutur t incon i6
af Colligati. f Similes inpocna.quia limiics in lulpa. b f infeiui Larum
apeinii 8c edoditeum.f^c 5 ite in it^ncn zteroum .
l grcgationc vnius fafcis in lacum.Etclaudcn «7
a 5 Eaoioti facaL. b T Euocabuntiu ib infetis n reccpiit curpo>
f Vfque ad iudicium. ribusliatim ad pcrn.i> ieir'"1jntui.
*" tur ibi in carccrc, &poflmuItos dics vifita- 18
NICOLAVS DE LYRA.
Audmimusg,lo.f.Chrifii,cuiusgloriavbiq;terraruenprx
dicata.Etquia myiteriii Chrifti erat occullii,&/ecrcti< temporc ve
ttris leftamenti: proptcr quod Ixx.Jnterprctesproeo quodhabctur,fupra
^.cap. de chriflo:Et vocabitur nomcn cius admirabilis.confiharius
Dcus fortis, parcr futuri fxculi.princcpspzcis
iran/iulerunt . Etvocabiturnomcn ciusmagni
conuhj angelus. Ideo didt hic prophcta .
1 Et dixi: Sccretum mcu.fr duplicaturadmalorem ajfirma
tione.ytl quia duplexcontinebatur fecretu, ibi: fnian, perfonJt,in
t{ua duplexcotuungitur natura fcilicet diuina, & humana,quod ell
vsldearduum. .Aliud tcmports , quia determinatnm tcmpus fui
aduet.erat valde ociuhu. Y^m\WUUc efi pars iniidctaUs in qua
propheta deploratcafum pcpuli fui ,quiainaducntuChrifti pauci
ludjei crediderunt , & muUi remanfcrunt cxcxcati : C? per conjcquensforte&gaudio
eUHorum priuati, quodpr,tuidcns prophcta,
dicit: Vx mihi. ex
cafupopuU mci.
4 Prxuaricantcs prxuaricati Ciint
Hicquaterponiturpr.etiaritaiio:iiuia
Vrimo puaricatifuni lud.ti,Chri(ii humanitati bla
p^hemantes: Eccc homo vorax, & potator vini publicanotu,6c
pcccatoru amicus. Matth. n.c.fcutdo eius diuini atem,
^ ntracuU virtute diuinitacis facla,damonihus attribuentes,Luc.il.
b.ln Bcclzcbub ptincipcdaimonioru cijcit dacmonia.rer
tio,moitem ciusprocurunte.Quartd,ipfumin fuis difcipuUs pcrfe-

^3J
Gloford. ac Nicolai de Ly ra
236
/? iUiin perpcmispccnisvifi- fccifrc, &C. Verauorum dotlrinam glorifitatus eft Dais
etiam
CAP. XXV.
OmineDeus, &c,
* Procopius.
Abfoluta difputa
tionedc vniuerfo
pioru,& impioru iudicio
cuius fineXpi regnu fecuiu
eft in his Deii laudare,& glo
rificare ^phctes aggreditur,
b Cogitatmes anti. * Idcm .
Huius cofilii antiquitatcm
(Qhrift' meminit,cumdixir,
Toffidefe regnu quod vobisparatu
cflfd conftitfitione mundi . Et
Paulus : Sicut elegit nos in ipja
mundi coflitut>one,vt jan^i, &
fate expreflit
Quia viderunt ecuti meifalut«re
tuum,quad parafli antefacie omniu populorum.Et Zacharias,£t
erexitcorn» falutis nobis, in domo Dauid pueri fui . Sicut locutus
ffiperosfanchrum, qui dfxculo funt prophetarum cius .
^men
b
c
^
rrfl>t8u luminis patrif fccundum quod dicitur ^poc. 2 1.^. Ciuitas
noncgctfolenequelunavtluceantinea, fcddari-
rasDciilluminabitillam, &lucernacius eftagnus.
2 Cum regnauerit dominus exercituii. id ift angetorum.
3 In montc. Scilicet catefti de qua dicitnr Gal. 4. d. IUa quas
furfum cft Icrufalem libera eft , qus eft mater noftra.
4 Et in confpcdu fenum fuorum.^ciZ/cfr patriarcljarum,
prophetarum ,& aliorum fanBorum . FueritglorificatUS.
tu, exai
jiiam fecifti mirabilia Itabo te 3,
tebor nomini tuo , quo
a Kctt.buendo vnicuiquefccundum opela
fua
, &
^ TQH.

t^oMa
I o ficco.
aii. 26.i.
/il^a Etf.iciftdc-
'^\ mhnn: •}: PrO-
'
copius.Ncdc
lcifb vfurpa
ri putarct
lu-
dxi, gratiaq
in caetcrasgc
rcsdjfFulacfl,
hisucrbis ad
ijciuEc facist
CTf.&bibcnc
ucrc uitis ui-
nuillud,qdfc
no priusbibi
turu affirma-
uit Chriftuv,
doncc nouu
cuaplisincjc
jo tumeret .
]> Qui ad incar
narioneChri
fti itVa refe-
fcuniex-runt,pcrni6ctruni,
& tcm , ccclefia
^^''""'"defimiata di-
:reUmcnC"n"t,qua:&
.ocffobu Ipccula & pa
mniuni cis Vifio ^p
p shini , do^matQ aiti
•
:°^"'"f
tudinc, alamiuodo-
ri'omncsruniq'-.q»»«^
o!>. t£vocat.Pcr
vjnumaut&
vnguctfi my-
I
m\
Ifak Cap.XXV. 238
• «Vcittunileruralem ^Hicviii:cena di
ffultjfHts. 16 Connimam pin'rmiim.i,conuiui„mc.xccllcn
tif]imii,h.ibtsinjc ornneJpiiituaU ddciiatnemTi, quod de(i'inattir e
deicdabHtacorporalta hic exprejja.runc emm dedit difcipidts futs
corpusfun in ctbu^&Janguii.einpotum: & hoc facrawcniT, c(i ani
m^rnax,mt:reJcciiuH&perapoHolosfiivs,&difdpi,losfccit,&fa
ctt hoc c-QUitiiu mimflyan omnib.Chrifiianis pcr orbtm dififis. ^li
qui autcxpommtsiudconiiiutii de coniiiuio a ludxisfatioprogat
dio (lcinterfeaiottcnolvfcrniufcdhoc noyidctur bcucdiclu.Tu •? 1
Ula htflona no e(i dc canone,nec apud Hcbrxos habetur.Tu quta ijia
expofttio nou fc habet confequenter ad prxcedctia.& ideo melius ex
fonitur ptimo modoftqtiendo jikxandrum.
17 Etprxcipitabif.fya- efi tettia pars in quaponiturcuaftofe p
cutidi mali.f.perjccuttoms antuhrifli (juxgrauior crit omnibiispr.t
cedent,btis,cum dtctttir.Et prxcipitabit &c. idefi, in monte Sion
tn qtio fmt tcplum,vbifla:uetantubriflus (edtmfua. fecundZ quod
dtc'tur2.adrh(ff.z.b.deantichrifio.({>cxto[\ctmiupraomnc
quod dr Dcus au t q^ colitur, ita vt in templo Dci fcdcac
& Chrifius eum,ibi interficiet. vnde ibidcm ftibdit apojiolus : qubi
dominus lefiis interficictcil fpiritu oris fiii. secundum alios
yerohoceritinmonteOliuttiinilLoloco vbi dominus ajcendit in
cftum,& iflud communius tenetur.
1 8 Facicm vincui i &c. idtfl, faciem antichrifli,qui erit qu.^ri
quodd^m vtmulumconsiyingens omncs populos fub fu.ipoteJi.itr.
1 9
Lt tela quam orditus c([.i.procefium fuu & intcntioncm.
20 PriCipitabif./i.Cf efi quartapatsin qua ponitur cofcctitiofc j);u;{j

E,ib.4.e.i£.
^19
t Ft dictntm itla dict &e,
* Thcodorcnis.Saluati p
^ Chrjnfi.cu vidcant fpcrata
bon.ipoft h3c vita,hoccan
+ "itpeft^bi- ticoSaliiatorigrasagi^u.Hic
:» scciiial
inqniuut.laboin frudus,!?
titia (cnipitcrna,bcatitas,3c
votuptasnuWo claufafine.
Ircncus.Sicutaducnicn*
te pcrfcdo, non altcrnm
patrem vidcbimus,rcd huc
c]'icm nuncvidcre concu-
pilcimiis: Beati.n.tnkdo corde,
tjimtium ipji Dtn videbunt . ita
aliui« Chriftum &
ncque
Dci filium,(edhuncquicx
M jria natus cft.vt ai t liaias,
jflcr^Hilin;». Eue dominus Deusnoftcr.
i in Mcdio c- l> £t tritnrabitur Moab, &t.
MK
Antichnfi!
(ici«fti«.
B
Licctgcncralitcrde cofum
mationc mudi loquerct,nc
til plcntia omnino ncgligc
revidcrcc', nominatMoab
inimicu Krael : qui fecitcu
fornicari cuMadianitis & p
fccrari Bcelphegor,q intct-
prctat Priapus.Contra que
Gioford. &NicoIaideLyra
«Entnorimabmnri. hifAbCotpe» mo»i*llb«m' «tTlemEnda.
— •• -
quiadomin*
locutus cft.Etdiccntindicilla:
im puiau(run'. b T Eft- 'aTQuem incirdiilihonilirmtaniumpuiauerun'. b T Eft- t^ftvtnAt>
c T Patiendo
»n.lc:EvOfiftadoii i-iO & virUifTa^r.Sc a^r,!)c con.^cTve-rbiseiut con.^cTv^e-rbiseiut credidjmuj.
credidjmuj.^
Ecce Dcus nortcr ifte,1t
cxpc«?tauimus cum,6^
a T Promidj conipIenJo. f Eft. b T^Ei^o.
faluabit nos. Iftc dominus/uflinuimus cu, ct
• TCor.iOre. T rJefaucibuj morti''repri. b T Mrn e. c T Sjluitione.
cxulrabimus & Ixtabimur in falu tari cius :
k T 'oiia'is,quarante in meirbrisfuij Uborabar. b T Sion .
T Ecclefla . T Dediabolo & piiDiipibui T KituPaleliinr. b 1 Sieutfolen' quilabumut .
(» I Et diccnt.|.'«'ii -i, quando v.dnhunt Chrijtum in forma gloriO'
fa,& dicemcm m.Vcnitc bencdi-fti patris mci,&c. Mati.2$,
2 Ecce Dcus nofter.P'i/»^//zV m demoniiruta humanitate,
3 Expcdauimuscum.Pcrver^mJlipfw .
4 Etlaluabitnos. S';c««pi-o»»//ff. 5
ficut tcruntur
palca: in f plaufti o . Et cxtcndct manus fuas
1 Domino . T Toium cotpuj .
tfub co,ficut cxtcndit n atans ad natandum :
TDominus TDiaboIi. T Opetuin poteitix.
&: humiliabit t gloria cius cum allifionc ma-
a T ''celliies. bT '"

241
^ a t rhs fpr.Vox i u noruiw,
% & nuncA in futuro.
* Procopius.
Eft autcm
caticum ciufniodi.Ecce ciuitas
munita , Salutarc no-
flrum.Ncquc cnim muni-
tainfcrionfta mtcrris, vi
capta (xpius & cxpugnata ,
l"cdrupcriorilla& munita
^ m cnks Salucarc.quod Icfus vo-
tcriu tii cabulo apud Hcbr^s figni
inhu ti- ficatur,;diciquc3t.Eftcnim
.nitoaici ipfcbcatorum faluator, cipce.
in pa murus & cjrcummu
u. * ralc. Cuiusportaium ap-
Bpci!ntioncm,manfionum
]bdcm cxiftcnriumaditus
r.os dccct intcUigcrc, cp no
Iudxis.non liracti.vcl quibuslibct
alijs fimplicitcr,
fcd iis tantumqui iuftitia,
vcntarcjn5: pacem coliJr,
apcriri iubct.
li7.c. h ^peritepcrtasHoCCZnccoltajicnmrcpciuc
mutat pcr«
•
fonas.
c Tortas. iuftitiat Vndc.
•
^pcriie mi.pcrixs luiliti^Voz
XX \'iix & juftitixjfidcs.clia
ritas, humiHtas & cztcrat
virtutcs . Etportarmortis,
iniquiras,infidclitas, &cxt.
1 vitia. Quilibcraturdepor
| tis mortis, potcft ingredi
liire.
^\
portas virx.qui has no fuc-
ritingreftus , non inucnict
vnam portam.de qua : lUc
portanommifiufii inirabnntin
eam. Pcr plurcs margaritas,
Q ad vna margarita vcnit : &
pcrmultas
IfaiarCap.XXVr.
• « Confeflionis.Tfroteftio.fHoc efl cjnticnm Sanrtoiuni Chriftl b^O.
c fChriftus.
u ^ ^**"
a hida. Vrbs fortimdinis f noftra: .Sion faluacor i
a T AChii to.b f Ope^atio:^ Fides. 5 Non lufficit files nili bi.nisopctibujconrumc"i'.f
Df viuisUpiiJibi'1.
c T frophcix d^Dejsid piigi:lo.d
Jemper
tuc.tSc'
1 tidc donrt-
Bo ia
perpetuii,
()uia ta
«iomino Deit
pa(i(u cUoni
nit mHniiirv
bur.
Pfal.4/.i
t callctn iufti
p 'i$ rcac.
rium.
jdcltjcrabic.
F
I manc ^u>

ICd.iif.i.
*
Qiionijm
cuiii jirimuni
iutiicutuj vc
uerunc in ter
nm iuliitijin
dtiliccruiit
t ttiifbricordia
adccucus
c(i iuipiui.
inon reuerebiiur
ni.iic(b
tciu doinmi.
fvbi dcbcoat
tedi Ciccfc.
B
iredtamen fo
luin tui n>c-
Biofcs iutnus
Lib. cotra (cr
inoneiii, Aru
i .
norumcjp.
Damii.iti for
inani tilij ho.
iniius 116 Dci
vidcbuac in
iudtcio.
DCHt. }'.
H3 Glof .ord. & Nicolai Je Lyra 244
a A/irercJtftr.Dominusadprophctam.An mircrcmirjm-
vtdifcat.fcilicct dcmcntiam mcam,cium iplclalpio.i.itav
uaturquafihocmcliuscd.
b £i«£;«Vi/cfr/;«y?.yirf.q.d.quomodopotcntnoflctuamxu
lWiiam,cxpcrtns tuam clcmciiuam?
c injo«v
tcxccl
ioPG
Lib.i I
cip.i
19 Moricntcsnonviuantgigan.H/cf.rpyict/iaVcof/wrf/wrrfw- q,Ji
plexcorrcUriii.Sciundiipunituribi:Di^cil\Zt)gll{\ia,SttpcriuslociiS

24^ Ifaia Cap.XXVl.
a Tcrdidifliomnetv.Lxx.mi
fculinumcorum, Hifdcm
a
cniin tribus litcris T
, zai&
•AdgotiaminiudicioniChnmilientur h
foftc! nmalo, velharefi
TQliisrncrtuiinpeccato, &
c

-c
Sermon.i.de
confohcjone
cnonuorum.
B
247 Gloford.&NicolaideLyra 248
* Auguftinus.Sicutrorc
madcfada fcmina gcrmi-
nant , & fic exurgunt rore
,
fandi (piritus
ofla fiddiQ>
vifitata cuni fuo corporc,in
acternaglonagcrminabunt.
a Vade popul' meus, * PrOCO-
pius
. Cubiculorumnomi-
nc intcUigit man fioncs ilias
quiapud patrcm mult?,fin
gulispro mcritorum rationctiibutae
funt:Sunttnqui
dicant, Dci pcrfonacosdcmulccntcintroduci,quifal
uatore fpiritii cunftisanun
tiantcs,grauibus malismor
tiquc
a 1" In battatium. b T nrm nusad martyrcs T O martyres.
detrahcs in ruinam . Vadc populus meus ,
^
a f Cum oraueiii intra m cubiculum tuum, &c. bT Ponedominecu- ""
llodUmori meo. TSepukhiJ
cTSrpuUhnim.
intra in cubicula tua,claudc hoftia tua
luper ?
1 T Fiuere bono confcieiitii. bTVTqucid uidicium. cT Adcnmparationem
iteinitatit. f Ideft quali
bicue tcinpui eft. d T Reddam ipfis lecundum ope-
a T Tcrrcnoium amatoiis .
quitatcm habitacoris tcnx contra eum &
T Vox fanguinis fratris tui Abel clamat ad mcde terra.
b reuelabit terra fanguinem fuuro,&: non opc- ^
T Martytci,
riet vltra interfedlos fuo.s .
NICOLAVS DE LYRA.»
^ I Detrahes i n ruinam. /rf ejlgebemam. Et accipitur
ra pro peccamibus in ea habitatttibui eo modo loquendi , qui dici-
^q
tiqucfuturicrant obnoxi/, D
omncfquc vnius nomine
vcrbisiftiscopellaic, percu
bicula,fepulchra fignifican •
do.
* Grcgorius.Cubiculain- ''''^"'•^
fccrcta me- "^ ^'
tc, abfconderc modicum ad mdmentum do- 4
a T Quam Thefmrizant fibi inn>a;nitentes .
5
necpcrtranfeatindignado. tEccccnim do- 6
aT Indiciudicicijvidcb.tuicgiedimalisfcilicet. bTMifeiieoidia pie J
c •
taflocusnus.
Vindicando.
g
minus vtvifitctini- „
cgredicturdclocofuo, b T grcdimur.cuni
ts noftrac intiamus. Oftia
autcm daudimus, cum iUicita
defidcria cocrcemus.
b l\euetabit tena. Tcrrcni
Habitatorem.
habitatores deftruuutur .
hlc tev
tur:TerradtHruBa,quandoeius
X Vade.H/c confequenter defcnbitur reftirrc^ionis tcmpus.Tof-
jet enim aliquis crederc expr£ii£lis,qubd effet propinquumtcmpus
refurreHionis, qitod non efl verum: fed eritin fine temporis, ideo
dicitar: Vade populus mcllS, pri'ts recedendo de rita prsfenti.
3 Intra cubicula tua. UeH fepukhrum quantum ad corpus.
& purgatorium, quintum adanimas eleclorum, qui tamen hahent
aliquidpurganium infutiiro. Veltimbim patrum quantum ad pur
gatas & ante apertlonem ianu^ permortem Chrifli, velcxlum
empireum, qnantum adpurgatas pofi apertionem ianux .
4 Abfconderc . Qjfia defun3i ab homimbus huius vitafunt
r-. abfconditi.
.
5 Modicu m ad momcntum Qum tempus vfque ad iudiciu
fefpeHn xternimis eft modicum, &c. Hoc modo dicitur animabus
'^
eleBo-
A D D I T I O I.
J» cap. le.vbi diciturinpofiilla Nomcn taum,fcilicet lefus
& memoriaie tuum :
Quomodo Deus nomenfum proprium, Jcilicet Tetragramma-
.
tonreferuauit Moyft.EXod. 3. d.legitur fic Hoc eft nomcn
meum in a»ternum, & memoriale mcum in generatio-
ne, & :
gencrationem
ybi in additione ibidem fuit notatum
hoc dicitur: Hoc esi nomen meum, refertur ad nomen Domi-
quod
ni Tetragrammaton: quod proprih ftgnificat effentiam diuinam ,
prout ibidem fuit expofttum. Et quodfequitur: Hoc efi nomcn memonale
meum , refertur ad nomen lejiis , quod eji conforme maxime
nomini Tetragrammaton, prout ibidemfuit declaratum . Et de
hoc illud
propriyinteltigitur adThilip. 2. ^Etdonaui illi nomen,
quod eft fuper omnc nomtn.f^ ride inperfona expeiU
tium, feu defiderantinm Cl/rifli aduentum Ifaias
dicehat in hoc loco;
Dominefuftinuimus te nomen tuum& memorialc
tuum defiderium animcE. q. d. defideramus
notitiam nonfolum
nominis tui. nobis in veieri teHamen
Icilicet, Tetragrammato
topropofiti , fed etiam notitiam memoridis tui. qubd fcilicet efl
hoc nomen Icfus, vt di8um de
ejl, quo plmius habetur in
prxdiBtt
additione .
A D D I T I O II.
Itt eo cap. rbi dicitur in /)o/?//.Indulfifti domincgcnti,
Vbiin tranflationenoflra dicitur: Indulfifti domine gentf,
&c. InHebrxohabeturfic: Addidiftidominegcnti, addidi-
fli, glorificatuscs, elongafti omnia cxtrcma tcrra:, & fecundum
iliam itteram proplHtatoquipn dcadditione gentium ad
populum Ifraeliticum: Et eft fenfus: Addidifti domine genti.
rcilicct Ifraditicit , gentes aliarum nationum. Et quia
ex hac additione
Deitsfuit magis glorificatus inquantumnon folum lauda-
tus cfl in Judaa,fed etiam dfolis ortu vfque adoccafum. ideofubdi-
tur: Addidifti glorificatuscs.£r neexhocintelligeretur,qubd
omnes indifferenter fuerunt additi pcr vcr

ar.j. a
(jr.6.c.
C A P. XXVII.
,^ "H ^ie illa. &c. TraduntHcbr.tM diabolu(id eft cri-
^Jf minatorem,qu6d grcecum nomcn cft}hcbraice
. ^ dici iathan.id cft aducrrarium.vndc.5'/ai»dryj;/;j«
a dmnseius , vt adutrjttur « .DiCitur & bciial . id eft apofl.ira.
id eftprxuaricator,&
_b(bue iugo vnde: Q^^ rom.
nn.^o. C r/iuniccttiu Chnfii ad beliat ? Di-
li^o c.
citur quoque, & alijs nomi
t-in d.
nibus vndc: «/"/»;«
rtts cft magnurn cctum.llt: 'H.nn
qd capkslcuialha iMtmo. Et ali-
bi: Dracoifre.fjiian forrnafiiud
c|jlyp.i n iii-deniiP. faduseflcnim, \t
angcli illudatci. vndc Apo
ftoli accipinnr poteftatem
calcandi lupcricrpcntes, Sz
icorpioncs.quia crgo ab eo co.c
b
locofciiicct, Dominusdifll
rumhominuminteritumduroilli&magno,validoq;
gladio tradetur:cuius nomine vcrbum Dei viucns & ef-
Jicax & quolibcrgladio acutiiisfignificatur. Qiio quide
gladiocuminterficcrein priori aduentu Saluator noluit,
fcdadoriri tantura.ciufque viresinfringere& con
culcare . Sed interficiet tandem pccnitus in mundi con
fumationc.
ai4;8.b. b super Uuiathan.Grcg. in moral.Draco vt fertur m ter
c
raicrpit,natatin aqms, volat inaere.IndcDiabolus,&
ftrpcns,&cctus, & lcuiathan .
c Fedem.Lxx Fugitiuu. Tuc n. fugiet,q fugcrc ncfcic-
bat ncrdes illud: Qho ibo afpmtu tuo,&c: Vndcgdarapul
NICOLAVS DE LYRA.
Cap. X X V I r .
ISJ dic illa. Vojlquam dcfcripta cft gratiarum aHio de
Ifai^ Cap. XXVII.
xxvir.
2ya
chrelufit m g.gantomachia; r)/.o/i,^^;r F.fc/4^.^.«,y-,,„-^, ^
accelJertsoras, Juh louejo.pererts . Lcuiathan additat^^^mfi
corum intcrpretatur quorum,nifi hominum>Rcae an
tem additamentum corum dicitur,quia poftqua Driml"
cuIpamalafugseftioneintulir,hancquotidie Se" ,a
uibus pcrfuafionibus non
a
N die illa
T Animaduerte .
vifitabic doa
T Verbo id ell
filioper quem luditabit
patci. b T Impiiit.
minus in gladio fuo dii-
a T Vt omnes compia^hendat . b T Vt nc-
moiciillat
definir.Lcuiarha gpc ifte in
co quod fc homini tradcie
fpopodit tortuofis ad cum
finibusirrepfit.Etdum falfo
mipofTibiIia,pmirrit , ve-
ra&polTibiliafuftulit.querendum
nobis, curquifcf-
„ a ,. „ ^b Pcntedixcrat&tortuofum
ro , 6:grundl & forti, 3 iHilubiugebat, inierpofuit
a T Leuiathana.idicamentum eoium , pcr- 4 VC^ftem ? Nifi forte-QUOd in
antn.hiafim: cumcnim fc addcie promittat, minuit. fprn^r..;o ,..._.:. j- n
b f serrirneaud„.uc. leipcntis tortitudinc fluxa
pabit tcrram,& nudabit eii,
|.iy.d.vfqucad pr.xfcns capitulii c
fupcr
contra totum orbeincon- d
lcuiathan ferpentcm y ^°!''.c'cs, invcaeauteeft
aT.Malleim --"* ""'^'"'^
vniurrroterra:. ...M.... .v.ia.. T Alias .->iia3 claudemem: ...HUUV...W..). ' co ..w qubd .JUUU carccre VdlCCJC fuo I UO - mul IH U I + 1 I rigiciltas.
.-'
^ ,
3
toidaul.T t. b TCJniin veritate nonftetit. cT q;ii diiigi non potelt virga UUnC, & duorUlll fic-narpr
•
^ vXCxJ r"''T' 1 r c
veaom & t&molIem:&vcaenomi
fupcr
leuithan
ferpentem tortuo- 6 nat, & -...-«.. icrpentcm Surus
r
T
a T Quj 'brorbuitlonara. bTMundofalfo, &araaro. .7 Cluinnf ^0-«».. r,,.,).--.^ 1
fummationem mundi u- ^ fnm &orcifler^rnim nni \n mari pfl- rn Ai^ l 3"^'^^ malitiamol-
^Pe,'^
diciumorxdarieft &-no ^ iLun>OcOcaaetcctum,qunnmaiieit. Indie 8 hspcr blandimentum
UltJUUipi.iEUCtLlCll,0CnO-
Ve- ^^
V.T Vinca Vineafaaadldileao. faaaelldileao . COlIminProDlieiis.Sraliisfi.n.-^;. CP.„„.!„, ... A.V .J:„:. A .
TOlim in Prcpheiis.&alijslanrtis. TPopuIus lu
^zofum. bTlnebriata. cTCanticum dolor. H T l>omino.
illa t vinea meri canrabit ei .
Ego domi.^
TQ2>'a. a dicium prxd ftfi eft , & no
Buiflimu,«;inimicus deftruc-
^ turmors:contradiaboluni
T Ve! modo abomnibusaduerfis.velobfcruodans locum
^^^'"'.^cxtrema
rententiacft,vt in-
poeniietia:
b" T In iudicio. c"• T' C^uia conueiti non ml. T Calicem va:
viila ducaturgladius fupcr cu ^" . :"?
'""""" "b" "" "^
^'""'"^^•_ ,
>
Procopius. Moics in "^^'
ge ^^' ^^^"o eam; t
repcnce propmabo ei,
ncfi fraudcm fcrpcntis reci
taflicontentus,quideum ftipplicij mancretprjrtcrmifit
qaod nucpropheta facit. Virga Dei «^is
dicitur,quia vfq,- ad nc-
9
^Us,quaprtrrtoponitt.l^odUeteB^^^^^^ --/''^-e^^^S^S^ST
dofoluiturdupicxqu£iio,ibt:EsXiDom:xn\Xi. dofoluiturduplexquj:ftio,ibi:Es,oDom'm\XS. Cir- Cir- Vuru.&^minu. t^SnJiJ... 'L; ,: \:.^^"T^^^ "^'"""1
p!tru,&optimu.yinea igitur meri,hic
accipiturfadctasfupcrnovu
dicitur :
I In die illa. Scilicetiudicij gencralis.
z In gladio,&c quamumad pcne afperitatm.
3 Et grandi. quaatum ad cius laiitudincm.
4 Et iOTli:
quanturn adin.mutabilitclem.
5 Supcr Icuiathan,&C per lcuiathan,qui bic bisponitur, &
per cctum, idem inteLligitur,jcilicet diabolus vt dtcl'im fuit «ofrf. ancqtiah^rcticorfi.dadofibi vcrala-
picntiam:& a violentia lyrannorii dando fibi patientia.
1
i\epite fpinabo ci. pot um aduerfitatis temporalitatis.
^ l^cjortd

tFiCKt.
t FrBdu.
flpfe eam iu
Jicabit folu
ia propagini
bus eius ipactum
lugeri,
&aufctet ve
to fuo duro
tcpore cjuo
fiit. Datui
f poruerint.
f Calcis.
PfalmiS.
Ciuifio.
2Jl
^ Voxpatrisde
jj
liberatiue mo
rcnoftro, qui
magna fadiiri
deliberam'.
q d.Nnttamfi
lium ad incar
nandii?.^"po-
ttustejortitiidivttnTncam. Yt
icilicct potius
idagat fortitu
Euangelijclemcntiam,quinofuntfaluati
audontatc
lcgis.
b ifrac!,\d eft
lu-
populus
da;orumcon-
ucrfus,vidensdoctrinafiliorum
fuorum '
orbcmfloruif
fc.
c Et implebut.
* Procopius.
Similccft,quod dixit Dau^t .
Glof.ord. &NicolaI de Ly ra 2^2
neVortavrfiteturconrracam,noacA'diereruo eam indignacio no
\ iSj: .n^i;! .1 M M . n, ^ .n .cco.dc. .cdo. c T Peran.ipb^r.. . , rc.anph.c.cos. d, Dcu.
^ihrum&c.U!f,v,vincamna.uran,np„„.
e 1 Concu!c.,v. ca.n.
] ^ ^^ SJ:^,. G,
cft mihi? O uis t aabit me fpmeam & vcprem ? in pr?lio grddiai lu-
3 , Q..n,,n,rr:::aui b« Dcii.ua..,. c i H.,um. T Chr.flus Dc.vu.us.^
D-fap.^,... -.^,-j
1 Dci-^a'm (uccendam cam An tcnebo fortitudme mca?
parircr. potms
jNonouia , f Carnc anumf.a mundum rcconciliabi, mil>.t bt Propl.etadc ApuUoli.. c t Apoaoli.
f Adptx-
FacTct paccm mihi , pa'cem facict mihi . t Qi^ii cgre^dientur impetu
^ ;.
T Tunc. «S.de b lOpetnione.
T Ai-oltol..
_
b aiacob florcbit, 6: ^erminabit Ifrael, & implebunt facicm or--
C a c Prxdi.a,ion;s. T •" omnem t»,^. rxiu , lonuscerum.&c b . i.cu, .mmifct.cotd.tetaucifixecJin. eum. & n.at
tvrcsciusoccidenmi. cf Pjpuluin Iuda:oium .
^ '
. .
'
p (p
doinca,vtira U,c + reminc
diffcra,&fal- d bis T leminc . Nunquid
'
«em cos pcr
iuxta plagam t percurientis le percul-
J •_ ,.,:... "^
j^^ondiuenimlullinuiteos.fedquiauontgeruntpcx;-
Miniine. a f Msityiei. u 1 Tain rrudeliier.
* "
nitcniiam, tandcrain mcn.coniram-n. PiJ-ne
nitcniiara, tandcrain mcn.coniram-n. *^"^"
B
•
• ^ T^ ^
fL 1
{iteum?Autficutoccidit intcrfcaos t cius,licocciius eit. tln mcn
c
, I
'
olCulp*. b?CumApol.oI.adgentcs,.an(ierint. cTFerRomanos.vclindie.udicij. d^ leiufalcm. e^ Do jj
minus. fQuidret.ibu-irris . .cT 1 vpoOol.. b,NrnatV ^ Idell vt vi ,u,e, pr^bea, & v„.a re!e c. cj Inali.s, vchn al.,s. ,,
mittetur miquitas domif i lacob & iftc
, t omnis frudus , vt autcra-
,3
^
b r tasdomui la- P"cao
Idoloru.n.
afChorusAportolorum.
24. *-,;;rj:'"'
turpeccatumcius. Cum- t pofucritomneslapides aharis, licut .^
p?optcr r
i a f in quibus facri.iCibant dsmonibus. ^6 ;»^ /-^:i;
lapides t rita , fcilicct
cineris ailhfos
, non ftabunt luci , & delubra.
^Z ,
^
Apoftoloru
qui pcr mundum
idolo-
In omnm tcnm exinit fonus
eorum
NICOLAVS DE LYRA.
Nefortevifitetur. Ideflrtec.xprojpcrisinjolcjcat.&fic
pto ii^fulentifs vifttetur con tra eam in die indicii .
2- Noae,& die. Idefi tempore aduerfitatis & profperitatis fub
pattr't

^55
Ilaias.v/«//>^j,inquit,Tf«i?tes
d vifione , venitc ad rcnuntiandam
fcilicct domi
nircfurredionem.
* Origcncs.Dcinis mu-
Ifai^ Cap.XXVlI.
2^4
dicationinocrcdebar,qaa D
auide gcntcs rccipicbaat
a
a Ccnterenttir.SicntDclho T lerufilein. b TOHm.
lium Dci octidit.
raadbdlum iuit,& popu fix
lum ad ignominiam lu- a
Hlijshoniiniim,
fCuftoilia angdotum. c T fef Roroanos, qui« fid
Qupndain. T'" quahabitaijatijpcciofu» torm»
.^lum ad ignominiam
,j lu- a Ciuitui enjmmunitat dcroIatacrirjtfuacioTa j
i.Xi.e. dxorum iudiCauir, 6cfWn- » TAdeo. TSutgitewom^hinr b TAHhomin 1.,». 2
cliabitnr. minentc Chald.Torum carclinqu
viris taccntibus
ptiuitate
Oldaprophctauit: Sicimminete
captiuitate Romarorura
vcnicbat tbrte mu
licrcsiSc doccbanteos.
b A/»(/;cref. diuerlxfyna-
etur , & dimittciur
quafi delertum. ?
Ilnviuciilla b 1K.omanusexercitus.vnde': Vaftauiteam apcr d.lylua.
TTitus.de i)uo:5ingul.iMs fctus dcualtauiteam.
Ibi
pa/cetur uitulus , & ibi accubabit , 6^con-
TMagiiaics. a
TQiJbusconfumptijcitonioiitutvinea. b
TMciaphora.
r 1 • r i n ^'^'(""«Plcbi^eii.s.
lumct T lummitaces- 3I0S.
cius. t In nccitate meflis
go^e.Vel apcrtx mulieres, .
'
f')"'"- -"fc«'-
^^^^^'
^'"'"'"T .^"'""'•^="J''?
„..^'„..^.,i. .,-.i^.;u A« t) illius conterentur mulieres venientes & qu^nudatis pcctorib. doa
Idcodoccbunt niu'ier« f Non vult clTe. b
Tlntclligrns creat 'rein:
fan
guinantcsferunt lacertos.
4iduer- * Tcrtuliianus . Reuer- centcs eam . Non cft enim
populus sapicns ,
4:uonc.
tcntcsquoqueafcpulchro
^ proptcrca
mulicres,& abilla Angelo
I rum vifionc profpiciebai
non miferebitur cius qui fecit muhcicsobiddiuinusco- 1 h.-,bi«cuKl
pcllatSpiritus. '''"''^" «"'•
Apoftolos
cnim tanquam noau cor
pus iuftuiiflent,fahb accufabant.
Idcoque minime
% fufpcdos teftcs ad corum
6 rcfutandam vcfaniam tc-
7 ftcscict. At muUcres pri-
8 m^refurrcaionis fide arri
'"'^''**
piut,cjuia mul ier prima fcr
}^'^ cetami eiui.
9 pcntis deccptioni patuir.
lo c fiofe«r«
caw.Magna in»
II foehcitas popuU , & repre-
eum, 11 henfioamuhcribus, Ume
&c fbrmauit
(]ui eum, non ei .
parcet Et erit
tationis m
carmina difcerc.
"
a Cii^iiuitacis. b T Teriam ludaotum. c TVtin ludia d
quacquondam fuit ter- ^^«/«eo.LXX. abEu-
ia|-tominionis.nullu»tcpetiaturfermodoatinzvel lcientiatfcriptutatum. vn lA phratC vfcilie' R innromlT
cbet.
^^"'^''"r"'"**
lily 'licribus ( Maria Magdale-

Deiir. ji.b
Gloford.& Nicolai de Ly ra 55
C A P. XXVIII.
jle cororiitfHper. Huc vfque ad cofummationcm
mnndi.diftum cft.ab hoc loco : Eccc dominus
.^ diflipauit tcrram & nudauit cam.*^/ coron^. Di
caniiiirpriushiftoriam,dcindc Tropologiam, tadcm va
ticinium (^a.Sa
prophctalc
pcrius dc dic iudicij.dc fub
ucrfionclcrulalcra dccouerfione^cntium.nucagit
contra dccem tribus qux a
drir: Vel Icroboa
Ephraim
qui dc tribu Ephraim pri
nnis fuper cam rcgnauit
vel a lofuc qui Moyfi fuc-

^^7
yf coronaglorix his qui in ecclcfia cotnmorantur, multita
^ dineerrantiumpauci funt.Eftautemfpiritusiudici/.for
A dcsIaiiansfilianmiSion,&fortitudoreuertentibus,dc
• bciio quo diabolum vicerunt , ad portam quae eft Chri-"
i\us, cui omnia tribuunt . f^erum hi quoquepr^ vino ne.&c.
Vinumeft quodde vinea
fit. Sicera,omne quod ine-
briare poteft, quam propric
Aquila ebrietare tran
fpirj- ftulir. Sacerdos & prophc-
tanefcicrunt,prjEcbrietatc,&c.TaIcs fueruntPrifca
&„ ..—..— Maximilla . & Motanus, ,._.-_.,
fcripiuras male intelligut,
& pcrucrtunt.Scira qui feculari
fcientia abutuntur.
a Fortilhdo reuerentiOns .
Non leguntur bella Ezechix,
kddominusproeo
Mx Cap.XXVllI. 258
'' Ttjuafi ex auro & gemmij.
.
dommus exercituum
coiona^lori^,&fei--
a TEx floribus. b 1-Duabus tiibubus'q;^jt non fLini capiiaaie
tcrrudimentaprims£Etatispofitus;.ncquaquam oladiu D
pcrcufturi patris horrucrit.Piures filios habuit Abraha
fed inhocfololegiturfecifleepulum magnum,& bcri
magnum, quia typus erat eius quem fcmpcr cpuUntur
corda iuftorum.
• ab Aflynjs tcmprrt: Ezecliix.
^ Chryfoftomus . Ait
dominusefle docedoseos,
1 qui fubcunt omne dilcri- '"teatos lob
men, etiamfiexpcdat cos ^ Abrahim.
2 Satham, vt excnbret eos .
^
tum cxultationis reiiduo
populi (ui , 6^t fpi
s Tlpfe Deus
jnfpitan-Joquomndoiudicet. o^tzecna:.
bfrEzech'iE. cTB-eKui. j Quandiu .n.
..^,.^.w„.M. „„(^...„.j^„>ju„„^.uu.uuii«.
c^B.egiii. J VUailUlU .n.
impcrtCCtl impcrfcdi lii- lll-
ritus iudicij {edcnri lupcr thro^iUm:, & forti- 4 mus,nobis parcitur: & qua
aflmerfcfiion-Afiyriorum' b^lerulalem. 5 diU iadamur patCme foUC-
qui neicicoant quid dice- a tudo reuerentibus de bello ad . portam Ve- 6 mur:vbi autperfc61,ores fa
Tent.Inebriantur xenr.Inebriantur vino,qui
alDujctribus. aiDustnbu*. fSicuralUtribus. csicuranrtrisi.c rn„;=,i.,^,x,ii._; :-i fl-i fiipt-imiic nf^c^/^^
Tquia^iuda & Beniarain Icgem
(X\
fuerimus,perfe(aoruni
pra:uiricaiifunt,*( ipfiin captinitatem dufti funt.
bfFornicationis. t certaminafubimus. Et non
a
rCreatorem.quifzpeliberauitcos
rumhi dixit, ablati
quoqueprx vino ab vbere , (cd
neTcierunr, &pr:e
afA via Dei. t flmquus. cTfalfus.
7 auulfi,cogunturenim fide-
8 les,vt reccdanta laftcndo,
9 vteant pcromni diicrime.
10 d UitMmaniia,Hmaua,rfiaK-
I
ebrietateerrauerunt. Sacerdos&
propheta
M.e.
nefcieriitpriE ebrietate,abfbrpti
beliil
gcflit, intcrfedis 1 8 j.
mihbus Aflyriorum,quoatruntrumludjeilpolia
college-
fiint a *•
vino,
fA via Dei.
crraueruntincbrictate, f nefcierunt viden-
-—— • — »—• a Deum .^vyjut. >.w.i..qv.-
qui omnia vidct. hfluftum.
i> i lunuin.
runt.&adportaslerufale b tem,ignoraueruntiudicium. Omnesenim
CUm Caudioreuerfi flinf.
a^JSupc. qa.-a comedebantanteido'a. b fOmni immunditia .
menlireplctxfunt vomitu fbrdiumcjuc ,ita
aflneis. bi
Domino.^ ri^Dgnum doftrjii domin. d 1 1
da,remancia,exp(^a, reexptda,
1 2
(iXfefla reexpeaa^ modiQum iht,
modicumibi . quafi dicat vos
ij non poteftis doceri, quia
cumgaudioreuerfifunt.
b Omnes c«/ffi.Deum fcrio
pturarum non digcruntci
TOorainus. •«
^"pviuviiiuid VI pucilUCn
bos, ncccorporifaciuntvi vtnonefrecvltralocus. ^^
Qiiemdocebiticien tiamagatis& hbercmini)
tales,fed immaturos & fce
aeo :ndaiiH...r.ra.H„m;n., cr>,;i,,u... ,„.,
i oppomtis manoa leman-
tentesegerunt,vtin eis doda:quaii
dicat . O
minus nullum
propheta
inucniat
iocum.
ir
14 ridetcsprophetas(perquos
j pr^dicitdominusvobisraa
lafuperuenturavtpoeniten E
a ^Q,;od auderita dommo. ^ Quihabetaures audiendi
audiat.aut quoJauiibus haufciil.coxdeintcllizat. fVnbum
ca ro fa^um eit.
prsECipc
17
quodvis, minare
IS qux vis : hxc tamcn non
tiam^&que intcUigerefacietaudicum? Abla
• TSicut
C Ii.

2 j9
/^ ncmpc ludai
• A ^^"^ acccpcrant
a fpiriu
|U«crcc,uic$fan^og'"atis
muUi lugaru
dona lingua-
• •L ^ •
'lRo./>.g.
Diniiiot
rum , &
hoc
quoquc prophct?dicunr,
ouo hxc de-
clarantes,fci- licet , quod
Jinguarfi vajietatcm
acce
perint Apoftoli,&cum
attraxeritom
jies gen tes ,
non attraxe-
II, rit JudiEOs .
^ & in labijs a-
lijs lo^usr fofulo
huic y &
monfic
Glo£orcl. & Nicolai de Lyra
a T'l"*d"'i- b TPopulo. etI>ominus. d TVos brnefacienres.
b. 1 c .^ T T d "
& lingua altcri loquetur ad pdpulum iftum , cui dixit ; Hx c eft rc-
"
^rtabciaie l^cieciuisin iniquicatibusvellris.Ecalibi: Laboiauirufti.tMe.
b Tln bonis optnbus vettris TAniina iulli fcdcs fapieniiz eft.
queismcajrcficitcUpfumj &thoceft meumrefrigerium,
& no-
a TQuod iiritlcnc. bTS^-^lictc.
lucrunt audire , Et ctit cis vcrbum domini manda, remanda, man-
da, remanda , expcda , rcxpeda , cxpeda , rcxpedla , modicum ibi,
a f n inteiitum. bTEu"'cs. cTBoni caduni in tacicm.mali rectorrum.
modicum ibi, vt vadant & cadantrctrdrfum, Sc^ontcrantur & illaafA
JabyIoniisvelR.omjnis.bTQ2i' '""''*''
queentur 5ccapiantur . hoc auditc vcrbum dornini viri il-
Proptcr
3 < b
Pontificei,Scfibi,8(^haciffi. ^rriticipcs.
lu/dres, qui dominamini {iiperpopulummeumquieftinlcrufale.
a fObliticnimbeneliciorum meorum. ^Opcrenonfeimone. bTSemelfalutemderpciauimns.
*Immolantesdinionibusficutal spentcs. cTDiabolo. 1 Vt deilenfuciadinfcrosleuinsnominamur.
Dixiftis cnim : PercimimusfoEduscummorte,&cuminferno fcci-
a Tl^acis aftum. b«^Ergo. ^Captiuitaiis.
c cAnte mortuos.
mus pactum.FlagcUum
inundans cii tranfierit,no vcnictfuper nos,
a V

^l
a Lapidem l
^l ^ Lapidem iUiapateinonmdicatquemquam. Tiuftoexamine. bTVttcddat vnicuique ifcundu.n oicra fua.
'IfMulntudo tormcrtorum.
aj .... •
r, n • • • h f^
pondcre iudjcium,& lultitiam in menfura . Et t fubuertet prando
a Tlpfum diabolum.vcl
ipfosqui in eo fjpem habuaunt. bTD.abo'um quem putabant proteft^nem fuam.
^ , 1 •• S
'TTribuhtionum.
ipcm mendacij & t protedionem. Aquxinundabunr,& delebitur
a T'^"! '''X. b "iCirod pciculDrtiscumdiabolo.
focdu5 veflrum cum mortc, &: t
pacfbum veftrum cum inferno non
a 1 De quo dixiftis:Non veniet fup„ nos. TMottis vel
captiuitatis Scnnach«ib vel Nabuchodonofot
bTVtlvencnr
•
cTCo„culr,bit vos n L-* rl« cum II
1
tranfierit:
Itabit .
l-lagcllum inundans , cum tranlienc, eritis ei in conculcaa
TQuja.
b •'Delhuet
tioncm.Quando'cunq; pcrtranfierit^tollet vo.

26 ? Gloforci. & Nicolai de Lyra 2^4
^ .
-
nomen acccpit.
a ^lienum opus.Cy-
A piJs proprium Dci a
t

fel
i6^
non ftflinabit . Etinfecundo pgnificato efifenfus: Qyod qui
Credidcrit doftrin.x Chri^li , de tfuo hicloquim nonfeftinabu
ad credendum eo (juoddo^rina Chrilii maxmi e§i fuprafenfum ho.
tninis . Vnde , &
difcipuli Chrifli ,,qui eius doHrinam continub
tudierunt, & eius miracula viderunt, non tamen feflinauerunt cre
dere, vnde eis dicitur etiam pofi refurreiiionem : O tardi COrde
adcrcdendum.
A D D I T I O 11.
Ineocap. rbi dicitur in poflilla.
Sicut cnini in'monte
diuifionum.
^d vlteriorem deciarationem huius quod dicitur hic : Sic enim
in monte diuiftonum,(fc. vfque ad finem conftderandum , quod ha
due billoriie q hic tangutur, fcilicet de monte diuiftonis, & de val~
U Gabaon ,videntur pToprie referenda ad duos aduentus Chrifli,
in quorum vtroque iudicium mundi confideratur . Islam in prirno
fuit iudicium difcretionis, feu jeparationis ,fecundum quodfepara'
ti fuerunt credentes ab infidelibus . De quo iudicio loan. i z. e.
Nunc iudiciumeft mundi, &ad hoc iudicium refertur,quod
dicitur hic . Sicut in monte diuiftouumftabit dominus , idefl iudi-
cio difcretiomSifeufeparmionis.Infecundd vero aduetu erit vniuer
faie iudicium in valle Iofaphat,in quo iudiciumfinaliterreprobos pu
nientur . u4d quad iudicium refertur illud , quod hic dicitur : Sicut
in valle, qu£ efl in Gabaon irafcitur: quia in eodem iudicio fol itt-
fiitia
>n'. 6,
et.
lians ad iudicandum contra damnatos irafcetur, fcilicet figna
irte ojiendendo. Et in
quia primo aduentu opus redemptionis huina-
. ni
generis,
Chrisius expleuit per pafftonem,quam fuftinuit , quf nS
"*
couueniteius deitati, ideofubditur: Vt faciatopusfuum,alienum
cft opus cius; vbi gtoffa:& efl Gregor.
In mundum veniet
ytfaciatopusfuum,fcilicetredimatgenushumanum, fed abipf»
ttUenum efi opus eius . t^on enim conuenit deitati conf^ui, fiagel-
lari, crucifigi. Hxc inglo.
Et notandum , qubd ifle modus exponendi huitts quod dicitur :
AUenum eft opus eius,&C. ^idetur verior,quam dicere quoi
punire non eftproprium Deo ,fed magisparcere, & mifercri , pro •
Mt in pofiiila . Tunc quia licet verum efl , quodDeo propriumefl
ntifereriinquantu ad tpfum proprid pertinet releuare defedus aliorum,
non tamen videtur concedendum , quod opus puniendipecca-
tores efl alienum d Deo: cum hoc opus pertineat ad veritatem iufli-
tii,qu£ Dco maxime competit ,vt facra fcriptura inquamplurivus
locis teflatur . Tum quia opus puniendi tranfgrejjores eii bo^
tiumftmpliciur , licet fecundum quidfcilicet rejpe&upunilihabeae
tationem malifcilicet pan£. Confiat autem , quod omne opus bonu
Deo maxime competit , &fic palet qubdptiniredelinquentesfecun
dum ordiiiem diuin^ iuflitije non eft dicendum effe aUenum opus
Deo, licetmifererifit Deo maximh proprium .
Infecurulo verb aduentu,quia iudicium vniuerfalc competit Chri
floetiam fecundum, quodhomo. Vnde loa. J.c. Poteftateni
dcdit ei iudicium faccrc , quia filius hominis eft. 1^« e qui"
dem potefias etiam jeextendic ad Angelos , vnde .Apofiolus x.
Corint. 6. a. Nefcitis quoniam Angclos iudicabimus.
fciUcetauHoritate Chrifit , ideo fequitut :
vtoperetur opus Juum,
peregrinum eil opus eius . l\(am ficut alienum efl, idefl non conueviens
deitati
ftagellari, & cruciftgi , ita
peregrinum efi humanita-
U omnes homines, & .Angelosiudicare nifl ex vnione ad verbum,
^ alijs gratijs in Chriflo/ingularibushecei competerent. Etquia
ifiaftcjuntalta fttpra fenfumhominum', vt in infidelibui lumine
fideicarentibus, quandoque ludibria videantur : ,ideofubditur Ec
nunc nolite illudere, nc
forteconftringantur vincula vc
ftra . Confummationcm enim , & abbreuiationcm audiui
a domino. q.
d.
proptertales iUuftones ordinata efl d Deo
conjummatio Mreuiata .
Quodintelligitur
de
captiuitate Babyionica,
vel I[omana . Et quia ad credenda illa, qu^ dixcrat de Chrifto
effe atiena , & peregrina , videntur difpofttiones humanx , &
diuinaauxilia,ideofubdttur: AuribuspcrcipitC, &C. Nunquid
totadie arabitarans , &c. ()uod quidem exemplum non
videtur referendum ad finalem prxmiationem bonorum . Tum
quia infutura remuneraiione valde improprid eleHi dicerenlurpo-
ni, vt femina . Semina enim, dicuntur ejje in hac vitt, in Jcriptura,vt
cum diciturin Tfalm. Euntesibant, & flebantmitten-
tes femina fua . FruHus verb feminum,proprii dicuntur ejje in
yita alta in qua manipuli rerum fcminatarum portantur , vnde di-
(it •• Vcnientes venicnt cum exultationc portantes manipulosfuos.
Tunc quia hic dicit Tropbeta: Etponct triticum
per ordincm, & hordcum,&c. flatim fubiungit : Et crudicc
iUumDeus fuus in iudicio doccbit iVM.Conflat autt- , quod
mfiruli fiaiu beatorum cefjat cruditio , & doHrina , quia tunc
omnes eleiU eruntperfeiU in domino doBi , vt infra j^. cap. Et
idco hoc exemplum videtur potius effe refetendum ad itla , quxfacit
Dews mifericorditcr circa genus ijumanum , vt credant qu^ adfa
lutempcrtinent, & bonum Jruclum afferant more boni agncot^ ,
quimultai ^ diuerfa opera in agrumfuumfacit , vt
~ ""
benefruHtfi-
^
AddItlO.
cet.vn-
266
cet.vnde in hoe locoglo.fic dicit: Pius,& mifericors dominus
genus liumanum, vtfruHum boni opet
is
ajjerat , arat vt
agricola
vomerepriidicationis ,profcinditverberetribulationis : nunc pefle
, nunc captiuitate corrigit , & hoc efl quod dicit: Nunqu id to
ta dic. Hec in glof. Fbinotandum^ quod in hoc quod d/«t«i-.Nu-
quidtOtadie./efKnrf«w hanc expofitionem,quevalde proprie eji
Tropheta monetauditores,quos ante adattentionem excitauerat fit
fra dicens : Auribus percipitC,&C. vt afiiment, quodfmt agri
colanon tota diearat,Jic Deus non femper faciet difpofttiones ijtas
fed tantum vfque ad tempHS futurum, ex qua conftderatione auditores
difcreti adpcenitentiam reuocantur . Qund autcm fequitur in
Utera : Non enim in ferris triturabitur Gith, &c. referendii
videturaddiuerjum modum mottis eleBorum.
Toffet enim aliquis qu^rere , ex quo omnes iuSli cum de hac vi.
ta tranfeuntfunt inflatugratie , per quam vitam marentur, quare
aliqui eorum moriuntur, in maximis tormcntis , & alij leuiter hac
vitam tranfeunt ? ad quod refpondendum pcr exemplum decoUe-
Hione fiucluum diuerforum. Quorum aliqui cum duritia, & afperi-
tate colliguntur,ficut bladum de quofitpanis..Alif verbleuiterper
leuem excuffionem virga, vel baculi , (^ir hoc cfl quod dicitur : N5
cnim in ferris triturabitur Gith , nec rota plauftri fupcr
ciminum circumibit , fuppleficut fuper bladum:Jed in
virga
excntietur Gith, & ciminum in baculo,fcilicet leuiter , panis ante
comminuetur , fcilicetferris, &plauflris, proutinglof Sedquia
poffet quis dicere , qubd licet res qu^ deducit in exemplum ftt vera,
tamen ackpropofitum non vidcturpe)tinere,eo qubd videtur iuflitie
Dei effe incor,fonum , qubd in his qui in fiatu gratix exeunt de hac
vita ,tatttainueniatur diuerfitas inipfo modomortis: jldquod
dupiiciter refpondet. Trimb dicens : Vcrumtamcn non in pec
petuum triturans tnt\lt^h[t.quafidicat momentanea funt i/ia
tormentarefpeduperpetu£pr^miationis , in qua omnia reducentur
ad veram iufiitiam . Secundo refpondetfic . Et hoc d domiio Deo
exercituum exibit, vt mirahilefaceretconfilium , & magnificaret
iufiitiam . quafi dicatfecundum confilium diuinim , mirabtle , ifta
exeunt, vtmagnificet iuflitiam. Gloffa interiincaris fecundura
quam pltts exigit ab eis , quiplura acceperunt.
B^ E T L l € ^. In cap. vigefimo oBaud cerca il-
lumpa/Jum: Alicnumopuscft. TomUalor dicit, qubdper
hoc inteiligitur opus iufliti^ Dei quod esi alienum , inquantum alie
num diflinguitur contra proprium , idcircoficut Deo proprium ejl
mifereri , ita punire dicitur hic Deo alienum , quia etiam putiit circa
condignum .
Burgen. iniiat ratiombus ,qu

i.Far.ii
t Eri».
Regy
Pralm. 17.
XXIX.
^rtel. Adlerufalem
compa- a
tietis afTectu . qnit b
fi lognouifles , & tu,
lco Dci . Lco enim
Aricl
Dei Icrufalem potctiflima c
& fortiffima fuit.
4« Procopius
nulli vrbem id nominis
. Aiunt no-
ob id fonitam eik, quod
ipfa Dci auxilio non alitcr
quam
lco fibi rcludantes
diUiparet . Ipfam autcm
qucE alicnigcnarum crat,
& Icbus vocabatur , tum
demum Dauid cxpugnauit,
cum caccos & claudos "
reludantes, internccionc
deleuit . Ad hunc modum
Chriftusciusincolascecos ^
& daudos cfle oftcndir, cij
eosrcde inccdere diuinuque
lumcn admittere nol-
^ le Scribas,& Pharifxos te- f
Glof.orcl.&Nico
C A
yra
hiclocusProphetaj.quod D
ipium rcru ciietus aperuit.
* Cyrillus.Hisverbispr^dicitur
obfidio lerufalem,
lai de L i63
P XXIX-
& Roinaiiis.
(ua lufereiur a Chal
« reTiipluiii,& altaie.
A£ Ariel, Ariel ciuitas
t quam expugnauit Da-
a T VfZtc ituni pio tuturo.
qux fa£ta cft poft crucem 1 1» q
dommi.
"""»
Uid. t Additlls eft annus 5 e HurnUiaberis . -Jt Cyril-
adannum,folcmmtatcs * _ nuaria
'^iS^.S^r^^lrl ="
a 1 Finitxfuntadert perietunt .
Excrciiu Chaldacorum
nem tuam. Humiliaberis,de terra loqueris,&
.
a f SignificatdeillopopnlomagosfututosvtSimeon Magus
dehumo audieturdoquium
tuum. Eterit
quafi phy thonis dc terra vox tua, & de humo
ftatuseft.HincillaDauidis
g eloquium tuummullicabit. Eterit
ficutpul-
Fllij al:eni inueterati funt , & a T Innumerabiiis. b ^ R.manorum.
claudicauerunt a femitis Juis,
t Difpcrgen- b Expugnauit. Cum potetium.
tiffima eflet , rcpugnantibus
cxcis, & claudis,quando
loab primus domatum
t Clunw. cxcclfa confcendit.
C ^dditHs ejl annus . Ciim
DluiCo.
Ariel.
uis tenuis multitudo t vcntilantiii te, & ficut
a f Qnzfemperin motu perttanfit, &ideonon poteft numerari.
t fauillapertranfiensmultitudo eoruquicoa
t Catamitas. b ir Quiafubitoobfcffifunt anreexpeftatum.
tra te pr^ualuerunt. Ericq; rcpente, confeftim
a T luvltione. b 1 Quodauditumeftanteaduentum
Rrm3rotum,& teira mota eft.
h
tTamt
fent Pharifaei , & iaftaflfent cetis.-
eudlutas funt:, &circum- 5
f Quiaditut.i.
uallabo Ariel, & t erit trilHs , & moEiens , &

2^p
yf a bliuprftite & ai
j «^
miramm . Poft fubi
. ucrfionemlcrura-
j
I
f""''km&tapli,idcft,
contra Scri-
j\riel
bas &Pharireos,p
phctia dirigitur.
|.Matt. * Orjgenes. Dif-
I roluimini&ccfta-
fln patiminj, ideft,
populus diflbluat
animo &mcntep
crati e- multitudine pecca
iqiios ex torum , & ecftafin
it.
l.idekU.
extra fe
patimini,i.
iit impios mentis,
infaniatcontraSal
.• natorem inebria-
mini,i. fit cbrius , .
Ifaix Cap.XXIX. 270
3 •'Qnafi nlhil 8f inane cito peribant. b fPHgnabit pro eoorbis terrirum contrainrenfatos."
D
ficu c {cmn iu vifionis nadluma: multitudo omnium gcntiumquie
tdimicauerunt contra
Arielr&omncsquimi-
Iitaueiunt& obreclerunt&
pra^uaJueiunt aduerfuseam.
Etficutiomniatefuriens &comcditj cumautefueritexpergefacluSjVacuaeft
animaeius . Etficutfbmniatfitiens
&bibit, &poftc[uamfuerit expergefadus
lafliis adliuc
fi tit, & anima eius vacua eft j fic crit multitudo omnium
gentium qu^e dimicauerunt contra montcm Sion . Oba
«'ADiina eius V.1CU3 eft. ^Sccibz & Fhaiifzi. b fMireiiam vefltam.
flupefcitc 6c;admiramini,t flu«5luate&; vacillate,inebriaalSedadoloie.
bf Stuporemoueminimalocum,
b
vel poeniten
testVteuadatis.
m ini,& non a t vino,moucmini,& non t cbrietatc.Quo
a ^^Alienationem meniis, ^
TQuja videntes raluatoicm.
'
-r • i- j
clauliftitoculos nc 'ideietis.
• r • ' r ---^-^— ......
contra Chriftum. ° niammilcuitvobisdommuslprituniioporis.t Claudet
b CLjudet OfuloS aTCotJis. bfSed. i" Qui debent pr?uidere. TPftquos fcient'^ D'' *'

271 Glorord.&NicoIaideLyra 272
rs a Libijsfuis- Lxx, Labijs
fuis me honorat,cor aute
*f
^t*,..», . ciuslongeeftameifruflra
Marcj.b. autem colunt me , docen-
«dif.c.fin. tcs praecepta hominura
atque do^rinas.
Lib.4.c3p.t(S ^lrengus.Vcrbal^iscnu
tiabant Iudxi,erant aut finecharitate.&pphociniuftiin
Dcum & in proxi
m os , docebant dodrinas
homi num,i.presbytcroru
finxerant, vt fruftra-
t AMi. I.C.I. quas
Cor.i.c rent lege Dei , ne ci eflent
fubie£ti,hoceft.n.quod a
Paulo df, ignorantes luliitia
-polentes ^atucre
x.C»r. i.e
fEcczj.c.
Dei,crfuam
iuHiti^ Dei non erant fubie&i.
b Teribit enim . Ab loco
hoc Apoftolus teftimonium
ponit: Verdamfapientiamfapientium
,&inteUe£lM
frudentium rcprobabo : alijs
vcrbis eundem fenfum.
Veregrandc miraculufe
n cit Deus in populo vt eodem
tcmpore ciuitas arderet,&
templum corrue
'
'
a fTtntum.non corde.
pinquattpopulusiflccfrcfuo, Sciabijsfuis
aQ^unoncrcdiditiutiiiumi&quinoQCieditinfiliam ,
oui iniGt illum.
r.ccciediiinema
glorificat mc: cor autcm cius eft a
longe
me:
a KTradilionibi^s Scribarum & Pharifxotum qui iuftitiam
fuim volcntM ftaiueic, iuftitiz Dei non funt fubieAi.
b -o>'«w/«//cft & ignorantii»
12 Oculicxcorum.j

.J.C.
i.d.
^73
a eonfumpttii efl
Idem. luillufor.*
^ Chriftu
da;i,f.qui
£
contumcIiose,adorti,irta
iadlarc au
fabri filius^i]uomodo
igitur dicit, dc calo
defcendt, &c.
b Et decHnauerunt
\
Ifaias Cap. XXIX.
a ^\n morte Chrifti. h«rprincpps mundi.
*
ni
cxultabunt, quoniam defecic qui pra^ualebat , confiini- '
"
a eft. «rCanfumpius b»WM/«/»/

^7y CAP XXX.
^eflij dejctoresdidt
domiuus. Poft prophcfiacotra
Ariel
& csetcra.vfqiie ad hunc lo a
cum vaticinatur qu? poft
1 teeerent te 15 o.annos (qu.ie fuerunt in
gttacntum. tcr Ifaiam & lercmia ) probanrui
elTe complcta . De
B didcrint , &
tarem defecerint,vt fuos ip
filiberos mattare, nedum
praefeftis repugnare non
dubitarinr.
l^j; ftlij defertores. Tropol.
yafilif defertores
. Omnes.f.
qui Dei religione contempta
ineunt confiUum non
per dnm , & addunt pecca
ta pec catis,vt fuperati blan
GloCord. & Nicolai de Lyra
ditiis pcccatorum recipiant etiam pramtatem dogitiatum
&defcendantintenebras Acgypti quaerentes PliaraonisauxiliumquiregnatinAegypto.cumsfortitudo
Sunt enim m Tha-
ducit in opprobrium fcmpiternum.
phnis idclt in mandato humili & deieao,prmcipes ems
*
qui
NICO lAVS DE LYRA.
C A P. XXX.
C AP- XXX
276
quifruftralaborabatfupcr D
populo. Sandos magiflros
oeifonniij sc Trrfmi».
Ac dcfertdtes dicit domi i adiuuat
filij dilcipulorum fanus,utfaccretisc6riliutii,
&C ' lus, pcrd.tio feduaorum
" " '
j
,
perdiriontquos.
» o, + ^..J,, ]?.«,;„; b. Qui anibttlatlS . Vt ulClt
non ex mc j & T oiairemini 3 tj- t - •
uwii VA iiiv. a WA, .
i •.
Hiero. lercmiascBeisiuit,
hisdicit , qut fprctocofilio
Dei & leremicE poft morte
Godolixquemreliquisprc
fccerat Nabuchodonofor b
fugerunt in ^^^''^-XZ^l^''Zr(\-.Tr\t^i^^
;
Aegyptum &
hoc eft.
* ProcopiusLuget
corum
vicem.qui leremi? non cre
qui
antea filiorum
ordini alcribebantur,
nunc appcl
{)raeuaricatores
ar, qui a Dco ita ad impie-
^ fupcrportam ciuitatis
tclam,& non pei tum Ipir 5
jhaphnislapidescompor
. ,cn.t.„,io„... ur«b,«
,^v«us. Gr^asww'«a^
^^^^.^^^ dicit: H?cdicitdo j,„
meum,ut adderetis pcccutum lupcr pccca- 6
a TQuaf. ^AmhuUbi.u Ab ifaia cn.m vf.ue .d i«'n.um.cu.u,
hmhodonofor feruum meum,&
tcinporchocfaftumelt.i«i.anniiuni ... riir i I
hosla-
nim Oui ambulatis, UtdefccndatLSin Aeey- ,
po^^etfedtm/uarnfuper
tum. V^ui dii)UUidi.i.>j ""-'^ bJ 7 pidcs&compnhendetvcspan
2 fl«cmiamprophetam,pophct«cn,mosdomin. funt vnde: piainc Lvmy ipcfiuci i^u.yu t
Os domini locuium eft. b ^Q.ma quod inteirogantes audieunt ter CUm omnibuS ttt
^CgypttfS,
ncpi-xerunt. _ ^
(l' f quibus confufi eflis & fcnbitis
- ptum & O.S meum non
, interrogaltlS, Ipe- famc,captiuitatedura,gladio,eo
*- *
a 1-lnfortitudiret«a-dominehabemus haucam. b Ituaiao
quod nolUtjilS audireVOCe mca,
nomen dignitatisregisc. ficutAuCMftusCjtlK
qubd notuijiis audire vocemca,
yt habitaretis in terra vrftra.
rantes inauxiliuminfortitudine Pharaonis,
C Os meum, &c. ¥: Proco- g
^Proteaione.
habentes fiduciam in umbra Aegypti , & pius Videtur contrahifto
ritB fidem os mcum non
(*cMcrhteslicU(alius .StCino vrc^pr.c.
S^T^i*
a ^Qni
erituobis foititudo Pharaonis in confufio-g
nem, & fiduciaumbnr Aegyptiinignomi-
a l^lroma. TEuijhatic. s, cum itr.uone lcgendumclt.
b -li^-iThamn s
fAHasIeram.
^
j niam. EranteniminTaphnispnncipestui, 9 ^^_
& nuncij tui vfque ad Anes perucneiunt. i^ fuluit.
^^,^^^,^acegoadducamna'-'^"
inttrrogaftis,habere liaias,
cum illos per Icremiani
Deum conftet confuluifle. ,
Verum non interrogauit ,
qui aliter quam decuit,aut
ei penitusnon crcdat,con-
Omnesconfufifuntfuperpopuloquieispro-'/,^ ^^^^^^^.^ ;„ rH^«,V.
Aefilij defcrtores dicit dominus.HJc confequen
lerlfaiaslocjuiturcontrairrilonsptophaarumjutu
rorum & potijfime Icremi^ qui prophetauit tempore
captiuitatis Bahylonic^c.lfaias vero ante prophctautt
perplures annos . Interfcaus emmfuit circaprmt'
quafi dicat , An idco reccfliftisa me ut fugeretis vfque f ih.
inThaphnis &Anes.t Thaphnis ciuitas in quamagi
contraMoyfen figna fecerunt. Ancs in finibus Acgypti
fita eft,forfitam ti more turbati non aufi funt in Tha
phnis manerc:fugerunt& vlquead Anes.
Anet
olciim mtundens pojt \ii,um.(e^una.t ibi : Propterca cxpeftat
dominus,1^»Wd in duas.quiaprimb arguit culpam,fecuudd Jnbdit
debitam pcenam, ibi: Ppropterca hjEC dicit . Trima adbiic
in duas , quia primb argun cuhfidcniiam eorum fupcr .Aegyptim.
Jccundb Dei contemptum, ibi : T^unc ergo ingrejfus Circa primuitt
dicit.
1 V? filij defertpres dicit dominus.co»///;^' leremi/e&alio
vcm prophetarum
domini.
2 Vt.facerctis con filiu U. De requirtdo Tharaonis auxilium.
piumregni ManaJJ^,rt d,aumfuit Jupra i.c^ prmipioverorc-
lerufalern per
ChalgniManaJJavJqueaddeJiruaionemciuitatisdxosjluxerutanni
uo.quia ManaJJes regnauit $ ^.anms.Amon.x.
Jofias 1 1 .Jochw. 1 1 .Scdichias.x i . SccHndum igitur, quod rcgnum
Jfrael & regnum ludafuerunt deftruBa ex cbfidentta adiutorijregis
^egyptt . Expofitores igiturnoflricommuniter exponuniboc
capitulum adliteram de ludais qui cuaferunt manus regis Babylonis-.Jed
intcrfeiio Godolia quem rex lu-
Babylonis prafecetat
tenje
ita,tranfierunt in ^egyptum timore Chald.torum contrH madatum
dominifaaum eis ex ore leremi^ vt habetur
hoc d,aum
ler.i.Sed
non videtur yerum,quia de ipfts defcendentibus in ^egyptum dict
tur tui
infra cap.iflo: nuncvi vfquead ^nesperuenM,

277
Lxx. Quia
funt in Tanis
principesAngcli. ^ luftj-
. nus . vtijitelligas Angelos
Ine'" malostenuifle Aegyptum,
citabo tibi Ifaiam teftcm ,
IfakCap.XXlV.
deflenon
poterat.Nonfueruntin auxilium,
& in
aliquam vtilitatem.Sed in cofufionem ,
a «r Dui tribus. « Homo cum in honore eilet.non intcllcxit, coinpaiatus cft tu
'nentisinlipientihus. b f Qnjainaullralipnrtchabitabanr.
qui Angelos malos habi- a &inopprobrium.Onusiumenrorum Auftri.
rafle in Tanai , regione Ae
gypti ait.
* Procopius.Cum antede
Aegypto Propheta difputa
ret,principes Taneos defcciflecommemorauit.
Nec
immcritOjCum deSaluator;s
aduentu verba faceret.
Athicdelcrem. teporibus
loquens,non defecifle dicit
fed quofdam cfle principes
Angelos malos , cos iplbs
intdligens , quos principes
eti for Taneos nominauit,da:mo-
9i)«um ncsfcilicet, qui cun£ta in c
*fe. Taniinfcf^arent, inquatu
rcgiaPharaonis habebat.
1
a Onus iumenmu , Poflde-
ccmoneradiucrfarum ge-
I tium, vndecimu onus reli-
P quarumduarum tribuum
ponit.que remanferunt du
B fto Scdec'hia,& alijs princi
pibusin Babylonem .
lumentoru.Lxx.quadru
pcdu in irtterdcferto.Oes
q crcatorc
deferto fjccuii crroribusfc
dederut, quadrupcdcs
in dcfcrto fxculi funt,
aqutjfruflraquaerut auxiliQ
qui Dcu dereliqucrunt.
Procopius. Quadrupcdu
nomine innuit anima-
,1.,
liailla,quac apudAegyptios
prodijshabcbantuf.
b interra. Eremusperqua
Pontif. loanna filiusCha
rea:,&alij duccstraduxerut
rcUquias in Acgyprum c6
tra
pr^ceptum Domini vel , ipfa Acgyptus in qua multas
tribulationes ,(5canouftias fubftinucrunt.
*
Procopius. In tribulatione cnim & anguftia, locu fibi
« alpide & leones & fi q sut illis mala fimilia,repcrcrut:
quoru_imagmesca,qabillis indcos aflumiif animalia
Q cxtitcrut. Jjfdeqjvrbcsctiadclconu,dccanu,dccrocody
- lorum.
NICOLAVS DE LYRA.
* I Onus iumentorum auftri. Idefl mmentorum portav.tUm
a ir Metaphortcos. «r Ierufalem,vel populus. «T Ioanni,&aliiprincipes.
b In tcrra tribulationis,& angufti?,lcena^& leo
a % Venenatis venenati . b u Generatio vipetarum. c % Cito ttanllcns ficut oatrcs
eorum. d«rSfcum in Acgypium.
cx ^is vipcra & regulus vdlans , portantes fu-
a «r Equorum.afinorum. b «[ Aurum Jcar»entum,&c.
perhumeros iumentorum diumasfuas, &
liiper gibbum camelorum tbefauros fuos,ad
populum qui eis prodefTe non poterit. ^gya^
AduenienteNabuchodnnilbr. b irQuia in Aegypiiis vanumauxiliuni .
ptus enim fruftri 6^ vaneauxiliabitur. Ideo
a T In Aeg fpto, non conrtantia bcUi .
clamaui f fuper hoc, fuperbia tantiim eH:,
a «F Ergo f In tetra ,ua. b ^ Aegyptum .
quiefce. Nunc ergo ingreflus fCribe ei fuper
a » Viin perpctuuTi nisneat.
buxurn, &in hbrodiligenterexaraillud, &
278
loru dcqjccteroruciufmo- D
d\ nominibus vocatas cx-
truxerunt, in quas diui-
tiasfuasludcei coportabat.
c Hunc ergv. Dominus ad
leremiam.vcl ad Ifaiam fe
cudu Hebra:os.Vnuscnim
fpiritusefl in Prophctis, &
apud Deuni omnia tempo
ra funt coniuaa.Dominus
ad leremiam:0 Icremia in
grcflus cu eis in Acgyptu m
fcribediligentcrque mandauicis,
vt non fugerent
fcilicet in Aegyprum, -fed
manerer in terra fua , vt fit
fcripturah^cinteflmioniu
quia benefcci eis , bcnc do-
cui,5cipfifpreuerunt.
*
Procopius Tanquam
n .
certis temporibus, hec cue
turaeflTenondubitct^fcnbi
imperat,vtex conucnicnri
10
eorumexitu,n6faI(bprx-
*'

279
/^ a Vro eo (fuod rrprc-
"«A baflls yerbum. Hxretici
quoque & omnc
dogma conrrarium
vcritaticonfi
duntin caUimnia,
& mendacio.prop-
tercaimpictatisco-
IvioJeniia. rumciuitasdeflrue
pand*t
' '
tur, quam fcilicet
JEdificauitCain,cui
vcnict rcpentma p-
djtiocumcaptafue
rit ab ecclefiafticis
viris.&idcodcflru
£ta,(Sc comminuta,
nihil remaneat
pvt
inea,quodpo(Titignem
emortuum
reacccndere, &rallem
coenofam ,
&
paruulam aqua fitientibuspraebcre.
b Sicut interrupiio
cadcns. Qnafiquomodo
inicrruptio
inurialtiffimi,qui
longam traxir ruinamdifficileinftau
rari, & priflinu decoremreciperepotcfl,ficvenietvobis
rcpetinacontritio.
C Quia ht£cdkitdomt
nus Deui fa^Hus Ifrct/.
Anagoge. Omncs
Gloforc!. & Nicolai Je Lyra
sfPrxren-'». bcMonitaeiu». f Piop'etM h«rdicirdom'nu< « ^QJ» tfprobiftisiHum.
facic noftra fan«ftus Ifrael. Propterca hxc dicit fan- i
3
airKolcniibusfcingtl.t.vt >]uem neUikCOmuv ei.tcra.ttntiatij punirntcm.vtliabitare
lis in teira vetiia. «Aliaiex. «Hoc. bfHab-ntfs fiduciam in
A^yptiorum
calumniia^one -^ndpcio
du$ fracl, Pro co quod rcprobaftis-vcrbum, 6^fperaftis
jfllfcepiiontm. bf S,
pribiair A ypti. fSpr. «rTuraultu. ^
.
r
in t cilumniam & t tumiilrum, & innixi cftis fupcr eo. 3
afrr n ttflii pr«epii. bf Muri c fV- ipli cj1ai'sfu!>ito. 4
Propterca cric vobis iniquitas h^^Cjficut t intcrruptio ci- 5
dcns t6crequifitain muro excelfb. Quoniam fubito du ^
af.Muti. bf Alia iimilf.udo.
non fpcratur vcnict contritio eius, & comminuctur ficut
afiic nccd- VI bs iliqiiiH tilc t iiunebit perrciiuenteNabuchocionofor.
conteriturlagenafigulicontritionepervahda, &n5in- g
uenietur de fiagmentis eius teftaj in qua portetur ignicu
lus de incendio,aut hauriatur parum aqug defouea,quia
a fQ^ pei me & lcremiam vobis loquitui.
b fQaafi-.Poenitcotiam
agiteantenujni veniatcaptiuttas. 9
hrecdicit dominus Deus fanilus ifrael.t Si rcuertamini&
•
bfQ -tis cf Fix' inme & nnn in Agypto.
bo,- r ^ arln tetia veitti.
=-1,
•
^ c -^ 1
I
quicfcatis/ahii eritis . In filentio &c in erit
fpe
fortitudo i
afObcdre mihi. t f Manebimushic. . cfApvptiorum. 12
vcftra.Etn61uiftis,&:dixiftis:Ncquaquajfed adeqifosfu- i3
a fConcitn i;ndu pergemus ad eos. 1 4
giemus. Ideo fugictis. Et fupcr veloces af cendemus.Ideo » 5
a «rChaldatiquoselfugercMon poteritis. f Aegyptii in quibusconfijitis lO
velociorcs crunt qui perfcquentur vos . Millehomines ^7
a facie terroris vnius, & a facie terroris quinque fu- ^^
afFauci in iignuin tantz captiuiiatis.
giecis, donec relinquaminiquafi
|0
^ — 20
bf Fixus III lignuui njufragii.
malusnauis in verti-
afPotentii !>ci dcinon''rand.T. Jc cuiusfeiinocompleatur meiisan iilorum
cc montis , 5

28i Ifaix CaD.XXX:
^a Tioram nequsijuam plorahit.lvL^xi referunt hoc tempus
A ad illud,quado lub Zorobabel & lefumagnoSacerdote
poftyo.annosredierunt decaptiuitatelerufalem,& bo
nafleucruntqujcpriushabuerantnosautemomnespro
niifnonesquxexceduntmedioaitatem illius temporis
ad Chrifti referinnisaducntum:In
quocaptiuusquon
dani populus paffione
dni liberatus,
habitat in Sion &
inlcrufalcm in(pe
culafcilicet& vifio
Bepacis,i.ccclefia.
b Etdibittibido.etc.
* Procopius.fer
artum fcu a
p pancm
affliclioniSjintcltigit
principium reiiprfionis
quo tem
pore a vicinisaffli-
gebantur.Deinceps
cnim illis omncm b
vbertatera & copia
dciuntiat, imprinnfque
crrore care
tem fecuriiatem, c
quamuisnon defu
turi fint,qui auerre
re, & in vias quasli
bet inducere co- d
nentur.
C Et irunt oculi tuiy
^ '"
&c. * Procopius.
Aucrfi a Dco fumus,&
tamen non
c
uyma- auertitur vnde pcr f
Kaiam dicitur. Et
Oiiio,
^'
erunt oculi,&c,Qnz{i
fQaafi:Harc venient nifi paniteatiam egeritis: Propterea ex do.
a iroenitentianiveftiain. b tlnwifericordia, Superexaltatmifericordiaiudicium.
^Vel in cruce.vt oinnibus parcat
cxpcdiat dominus, vt mifereatur veftri,& ideo exaltabitur
a ^Filius. Paterenim non iudicatquenijuam.fedomne iudiciumdedit filio.
dominus . Beati omnes
parcens vobis, quia Deus iudicij
a f£xpcdadominum,&viriliteiage. &C. I^Reftafpe, b TEcclefiarquicft modo in fpecu-
laiione. c fCoelefti, vbi elJ veta vifio pacis. , .
qui expcalnt eum . Populus enim Sion habitabit in leru- ^ "" retroccdimus ,
a fAnte. fConueilus. b l^ln leruulem. TAblterget dommusomnem li-
chrymam ab oculis eorum. TFIetus tuus vettetui in gaudium. c TQ^iotidie.
d f Indie ludiciiomnino.
falem.Pldrans nequaquam pIorabis,mi/erins
miferebitur 6
'
—
a f^Flenam luileratione. bOiaiionis. c f^leiufalcm. df^^idignaaudiii.
e ^EcceAdfum. fMagis n* quam uoce. /
tui . Ad voccm clamoris tui ftatim vt audierit, refpo^ndea
f Iuda;i dicunt,quodegreiruridecaptiuitate inopiam cibi & potus pafli lunt.
b ^DoiSrinamEuangelijquxduobusmandatis Ciiarda^omnia mandatJ veteris teftamenti.
bittibi. Etdabit t tibi dominus panemtartum, & a- 9
a tSciptu'^ vbi obfciuapanisivbi eftaperta aqua. bfivecedcre.
c TMagifterveftervnusrftChriftus.
auolaiea te vltra doAoreni lo
qua'mbreuem,&nonfaciet
a fCordis hTModo in fpetand^ra in re.
tuum,&cruntoculitui vidcntes
priECcptorem tuum , &
•^lntcriores. TExaudicnt. TUuilli.
a TChtiftusad credentes loquitur.
TEgo fum via veritas,& viia.
aures tUcT audicnt verbum monentis .
poll tergum H^'c
a «iMeimiiaminl.vnde: Vcndeomnia qus habes & fequeic me.£tahbi: «^uimihi minifttat,
roe fequatur.
De vittute in viitutcm.
b TNoti efleniminmiuftus , e Tln manum derlines ideftregiaquenon
via,ambulate inca , neque ad dcxtram, neque ad fini- i5
|5^^*^a
f Conuerfusadiidemreputabis oniiiiaidola coniaminaiafculptilia 8c conflatilia.
infacicm fuam liomo monitus eft,quando ad iufliriam
conditus, prarccpta reditudinis . acccpit Scdcumh.xc
eadem prxcepta contcmpfit , quafi conditori (uo dorfummentisin
faciemdedit. Sedecccadhuc po(\ ter-
NICOLAVS DE LYRA.
gum
tif nonvidetur bene prtediclis concordare,& maximequia nunqua
redierunt ad tantam profperitatem ficutfuerant ante de multo;ma
xime tempore Dauid & Salomonis,et aliorum regumplurimorum.
£t ideofduometiori iudicie, videiur, q> ludici melius quantum ad
aUquid exponant partem iflam,fc.de redemptione eorum fienda per
Chrifium:fedin boc enant,qu6dexpe8ant futurum, quodiam tran
fiit in prttteritu. Igitur accipiendo ab eisquod efl verum,&falfum
refpuentes,exponamus literam de redemptione faSaper Chriflum.
Et diuiditur in duas partes:quia primb ponitur redemptiofaHa per
Chriflu in fuo aduentu pnmo,fecundbfienda infecundo,ibi: Et crit.
Vrima hic pr^diciturab Ijaia ciim dicitur:ProptCICi. Ideji pro •
ptermaia vefira multiplicata.
1 Expeaat dominus, vt mifereatur veftri . ideH dlffert
redemptionem vcjtram ptrfeciam per Clmfiumfiendam:veruntamen
quia non aufert eam,fubditur.
2 Etideoexaltabiturparcensvobis. quia tempus fuiad-
uentusenttempus magnxmifericordi^ : veruntamen non eritfme
iu(iitia,qu{femper Dei mifericordiam concomitatur.ideofubditur:
Quia Deus iudicij dominus.
3 Beatiomnesqui expedant cum. firmiter credendo eius
aduentum.
4 Populusenim Sion.i.fideUs & cathoUcus.
5 Habitabit in lcmti[cm.i.ccclefia,fcciidum quoddidturad
Wet.22.^.Acce(Iiflis ad montcm Sion,& ciuitatcm Dei vi
t
uentis Icruialcm coeleftcm. Et quia ad literam in monte sion
incepit fides catholica per pr^dicatione Chrifii in propria perfona,
etpermiffione 9pirituffan8ifuperapoHolos,vt diilu fuit fupra z.c.
6 Plorans nequaquam plorabis.pro diledione Chrtfii ven-
~
,
I
2
5
282
gum fequitur & monet : quia iam & a nobis contemptuscft,&tamennosvocarenonccnat.Quafidorfumei
in faciemdedimus, cuiusverbadeipicimus. Sed(ians
poft terguni nos auerfos reuocat.
d Toji tergum . Prinia conditione quafi^in facie Adam
audiuit a domino:
ftram. Et t cdntaminabis laminas (culptil lum arjTcnti
iJ 16
M O l\ .A L 1 T t l{.
I ExpeHat rfowjn«j.Hicadliterapoft filioru luda increpa
tione.prophetadcnunciatcoruconfolationemperChri
ftu futura , morc boni Samaritani poft vinu mordicati-
uii infundcntis olcu lcnitiuu . Moraliter aut pot exponi
confcqueter ad pr^difta dc apoftatis expofitione.na aliq
coru cx diuino rcfpedu verc pocnitctes reucrtunt, & im
pofita fibi poena non folu paticntcr fuftinent, (cd et ma
iorc accipiunt cx fcipfis,& fic magis proficiunt in bono
virtutis,
Crefeite & multipUca
mini,& reptete terra.
poftpeccatum,qua
fipofttcrgum pofi
tus.maledidtaterra
inopcretuo. Hu-
ius cafu nos om-
musadomino:roB
uertimini ad me, &
ego con.advosJEt^Xxhv.Conuertimini
adme
in totocorde ueJiro,etc.
vthismonitisante
riora petamus : &
hoceft: Aurestuse
audient verbu mo.
D
Gcne.r. d.
Gene. j.c
Zacha. i.a.
lohel.z. c
poft terguni.
e "Heque ad dexteram.lvL
vtraque par
te quidquid fupra
niodumeft, invitio
eft. t{eque ad t atiguftis Sc
aquam op—
II
12.
preflionis.
Huiu. lo.C.
dex
Ij teram,&c.dQc\'mm-
14 dum qft fed via publica
gradienduni
contaminabis
laminas, Idolafcili-
cetquxadfiniilitii
dinem veritatisar-
tifcx lingua compofueritinfplendorc cloquentie,quod
figni(icat argentum,& in ratione fapientia: quod fignificat
aurum: comminucs & difperges, & imniunda iudicabis.
. ^ Etda.
turi, pro qua fufpirabant ingemifcentes patres veteris tcfiamneti.
7 Mifcrans mifcrcbitur tui . intantum tp exponetfe morti.
8 Ad vocem chmoris. Inprimitiuaecclefia^etperlongUtps
foUea,fantli viri habebant frequentiffime ad vota diuina rejponfa.
9 Etdabittibi dominuspancm znnm.i.ex Deigratiaeris
contentus paruo vi3uyatiasparco,ficutpatet in diuerfu ecclefi^ in
viris perfeElis,& religiofis.
10 Etnonfacict,&c./. Chriflum,quidicitde (eipfo Matt.2^.a
Et de fua permanentia dicitur
Vnus eft magifler vesier ClmHus .
Matt.vltJ.Eccc ego vobifcum fum omnibus diebus vfqj
ad COnfummationem (ccilVl.Secundumenim diuinitate vln-
que efl per efjentialem prttfentiam & potentiam: & in ecclefiafua
perfpecialemgratiam,&fecundum humanitatem in euckarifiite fa
cramcnto,in quo corpus eft cx vi facramenti,& anima & diuinitas
£.V concomitantiainjeparabilipofi refurreBionem .
In translatione
Cbatdaica fic i)abetur:Vx non rccedct vltra diuinitas eius.EA:
quo patct , qubd non potefl conucuienter mtelligi de Efdra doHore,
1 1 Et crunt oculi tui , &c.
Jed de Cimsio conuenit optime.
idefl ChriHum,qui apparuit vijibitibus etiam oculis corporalibus in
forma humanitatis, & in facramento jub fpecie panis.
11 Et aurcs tux audicnt verbuni. Jcilicet Euangclicum.
Moncntis poft tcr^.i.adjequendii vefligia Chriflipr^dican
1 3
tis in perfona propria primo,& pojiea in apofiolis atijsq; difcipulis.
14 Hxc via. fcilicetfidescatholica,
1 5 Ambulatc in ca. qui ecclcfia nunquam declinabitgenera'
liter a fide cathoiica.
16 Etcontaminabislaminas. Quia Centiles ad prxdicationem
apoHolorum tonfregerunc idotafua materiam & ornamenta
idotorum pauperibus erogaraes.
Egrc-
virtutis, q aliqui qui niaquam pcrapoftafiam cccidcrut.
vndc Grcg.exponensilludLuc.is.b. GaudiumeritincalofU
per vno peccatore pxnitentiam agente,quamfuper nonaginta iuflis.
Duxinprdiomilitemilluplusdiligit,quipoftfugareuerfus,ho(lctortitcrprcmit
: qilluquinunqtergaprncbuit.nec
vnq aliquid fortiter fccit. Sic & agricola illam
tcrraplusaniat,quspoftfpinas,vberesfruausfacit,qua
illamqucnunquamfpinashabuit.nccvnquamfrugem
vbcrem producii.Dc
talib. fubditur:Erunt oculi tui,&c.
f tcce
E

283 GIoJ[orcI.&NicoIaideLyra ,84
^a Et dabitwrplu.ln Kcgam . _. "^fOtn.menmm. _ ., j-
#voliimine fcripmm crt, ga tui,& veftimcntum conHatilis auri mi,5C di-
A intcrfeais ab Elia pfcudo fpcrges ca ficuc immundiciam menftruatse.
J.Rcg. I8.g. prOphetJS dafa fit plUUia » noifaiavelleiemia. bTPopulociedentid.-Gemibut. c fGrat a Spiriloan^b^'
'
tun-.nai.
terrxlfracl ,&panJsElifxi ^
dT'^«dica..nni.
Et poftcafaluatoris vberri- a ci.Etdabitui Icmi ni
Egrcderc,&dices pluuia
i
montes & coUcs aquisflue D
tibusirrigentur. Nosmon- Ma
tcs &colles intelligimus , q ^°'
qui
virtutibus eleuatur , &
cfuriunt& fitiunt iuftitia,
quos dominus prouocat ad
bibendum . Qui.n. bibcrit
mUS »
b Itgofumpanisviuus. 1
fUCrit.atqUepingUifll-
Tlnqu^cunqucGfnte. ^ ^
mus,& tantamplcnitudine tuoubicunquefeminaucrisin tenaj&panis J dcaquiscius, non fitietin
a f Incordibusfanftoruro. b TGtaiia & -^ -
pinguedine fpiri'ii(r»nfti. xtcrnum.vndc: Senediciie do-
b"
Mi
habcat.vt multahominum . . ^ ^.
milia faturata fint . In prx- b
frugu tcrr? crit vbcrri mus 6c pinguis.Pafcen 4
- ..-..— .
fcntiquoq;loconondatur a^i4Jie veibi Dei. b TEcclelia. c fCum idolaiiiiifregcris.dTMitis corde,
qui fcquitur agnum quocunque letit, &feniper addex'eram eft
pluuiafeminilpirituali, &
panistcrr» vberrimus atqj
pinguifi[im*,nifi idola deargentata
& deaurata fuerint.
cominuta&reputatainftcr
quiliniu:nifi.n.vitia abicce
tif r in poflcflione tua in die illa f agnus ipa
a TApofloli ducesgregis. b Filij fcilicet ludzorum qui per iiinam.vel Gen
tilittm,qui prralinzpullum Cpnificaniur. fSubiefti. cfVi fturtificent.
a TSanaosui.tutibuseminemes.velpIusuelminus.uelexpoluores
tilabro & van li rclaxauit , in ludaia cDm- diumoiumeioquiotum.
no. „u,, .^„.—!.,„.
Gen. j6 pleta,contcndunt.
c.
omnemmontemexcel{um,&luperomnem
Commixtum
Oreae.j.a.
migma. Ifaac a f Do(flrinaEuangelij.
9
lO
minodefon.lfraet,
e InterfeBionis multorum .
Multi enim sut vocati, pau
ci vcroeledi. Turres, po- jp*
tcftatesdEmonum , velfu- r&
pcrbijde quibus Pfalm.r/rfi
impitm fuperexaltatum & de-
ciose,& tauri tui & pulli afinoru,qui operana
TEcclefiam.uel vnufquifque corpus
uatumficutcedros Libani . fuum. b1 hiltoriam cum fpiri-
^—......^ tualifcnru. c fMigmaefthordcum cum palea. , „
. rint, virtutesnonfubcunt. c tur tcrram tcommixtummigmacomedent, %
""""
b T>a/cm«r . Quidam hxC a TSctipf«t« bfASpiiieufanaoexaminatum. cfOedieiudidi.
ii^rn"
fquod ventihvperbolicosCyritcmpori d j- ficut in area ventilatum eft .
btumcft ven bus qui CaptiuitatCm pOpU-
Eteruntfuper
Has
turrcs xdificarc cupicbant
qui mouerunt pedcs fuos
aboricnte, quorum linguce
in Babylone confufs, & fa
pcr quos
cecidit turris ia
Siloe.
f Et erit hix . Cn prsemiura
hordeumfeuit, quiaapud coUcm cleuatumriuicurretium aquarumin n laboris percipicnt,quia crca
B AUophylos
crat:& centena fudicij. tura liberabitur a leruitute Mi
riam hordei frugem rece- e die interfedlionis multorum, cum ceciderint iz corruptionis . Nonmirum
pit.Et Hofe?, choro & dimi
dio hordei adultcram con-
duxit.Saluatorquoqi quin-
Matth. ly, i, que milia viroru , quinque f
fenfus corporis& lcge Moy
fi fequentium, hordeaceisg
panib. faturauit, qui in alio
locOjfrangens feptempanes
& in fruft~ra coiiiminucns,
J ContritlOi flliatllOr miiia triticeis t>an!
• -
3 fDimones,munimentummalorum,& principes huiusffculi.
b «rPoft iudicium.Sc catlum eiit nouum 8c terra noua. Qma enim ptoptet
hominem fafta in -lu» laprupeiorarafunt.fol & luna fuolu.nine minorara.
turres. £teritIuxIun?ficutluxibIis,&Iuxfo ^^
VFinitum pio in&nito. a fScilicet quandn cieatus eft mundus.
lis crit feptepliciter:,ficut lux fcptem dieru, in
a fScilitct. bffSanando. cl^Mortalitatem pcccati & omnes miferias.
d fAbfolutf,utomnesDeo fciuientesfignificet.
fSan(iiorum. «jFugiftdolor &gemitui.
^^^ 4«^ alligauerit diis t vulnus populi fui, &
* ^**""'* promittitpiatmia.conteuptonbusminaturfupplicia.
eius fanauerit. Ecce nomen
busrepIeuit^quiEuangeli-hpercufllirapIagx
cum numerum fequebantur.
Huiufmodipopuli,partemcomeduntpalcarum in
quibufdam (equentes literam:& pcr paleas & hordeum
paulatim proficiunt,& tranfeunt ad frumcntum.
montes & coUes erunt
d £{ trunt . In die iudicij fuper
riuicurrentium aquarum,quiabonaopera fanftorum
darebunt, quae oblcruantes madata impleuerunt,& doftrina
Euangelij appropinquantedie iudicij, prjcdicatio
neElisE & Enoch peneperoesgentes abundabit.tr er««£
/«pcr.IudjBi.multos interfe£tos,& ruentes turrcs, ad Romauum
referunt imperium. vnde: Ft qui
tenct nunc teneat,
donec de medio
fiat:q\xoA eo tempore tanta beatitudo fuc-
«.Theff,i,b.
rit populo IfraeljVt non folum valles & campeftria , fed
C
montes
NICOLAVS DE LYRA.
1 Egredere & dices ci. in
idefi idololatri

s^ a
innomine Ta-
tris,6~- rilij,&
Spiritusfahd:'
noninnomi
nibus, icd in
nomine q3
cft Dcus.
a Spintus eius
1 fuffocat cii
adcuiuscol
IQ peruenit ,
^
fic Dei iudi-
^
fAd cUfflnindum malot , & tcmunerandum bonos.
Ifai^ Cap.XXX. 286
h
b 5^Poft multa tenipoM. c Tln vindiflamorenoflro;
H f Rejirobs.
Domini vcnit de longinquo, ardens feor eius, &:grauis'ad por-
dicatione A- D
ppstoloru, cQ
a TVeiba. b ^
ffilij. t VjCntCS ad fi
TDiccnJo: Efuiiui,5cnondedillisraiIiim:>nducaie, t>c.
-
, d fltemalediiniin igneraaternum. 2
tandum . Labia eius funt
repleta indignatione, & lingua
eius 3
quafi
a TDiabolum Sf membraeius. Gcntcs ad fide
venerint,
& idolarelin
4
ignis dcuorans. Spiritus eius uelut torrens innundans ufque
^'"'jciumnemioio-nc
tranfibit impunitum.
'I b i^o(i m:i«majr/tfM.VtprovoIuntatcdiab6Ucirain
ferrentur.haccperdet Dominusin dieiudidj,vel inpra:
dica-
ad me 5
AfTuruirgapercufruSj&erifJ^tranfitus uirg;^ fundatus quam rea
TVinon cianfeac. li TI.a:titiafanAoium.
TDiaboIum. TP"'bituriuliuscumvider!t vindiAam.
(juiefcere facictDominusfiipercum,in citharis, &tympanis,
quent.
c Car.tiat erit
pobis . Poft
velut torrts in
r(ura.
undans. Sicilt
IX torrcns ina- ^ . _
danscu per- d fandificatxfblcnnitatisj&lastitiacorclis
t^onortt^ ,, /-«.
ficutquipergitcumtibia
^ ^'lndxiin templum.raaftiincceluni ^ReditadpoEaam malotum. b,TVenithora,vtomn^iqui inmonumentis.
lunt audient viicem lili) D;!,J; proccdentj&c. c l^ln iudicio.
ut intret in montcm Domini ad fortem Ifrael . Et auditam facict
a 5"Patrr. b Tvl.ionem malorum. cfFilij quiScverbum. d f Ite mjledifti in a TDiabolumqui rubieftos tiahit
inr"inam.1Uiiminationcm."
dium colli , ad t perdendas Gentes in nihilum , & fr^cnum erroris 7
c quod
igncm ittcrnum. cfFilij.
Ddminus t gloriam udcis fiise, & terrorem brachij fuioflendetin
erat in maxillis populorum. Canticum erit uobis ficut I
t uox
uenerit vfq;
ad collum ,
animantem
fuffocat, fic
noDc
fpjj-jfus
irae
^Dci, iniudi-
-^cio ! impios
^p-iuffccabit :
**|'°"Fmem ompoenammaloru
agit de
9 g!oria fando
10 lum.Sicutfi-
11 lijlfrael tran-
12 fitomari ru-
13 bro, cumvi-
14 diflTcnr. Pha-
1
5 raone & Ae-
a clte miledift. in igncm artfnum. b f Ignisfuccenfuseft infu.meo.Scar vfque admf. &c.
gyptiosfub- cdmminationemfuroris,&t ilammaignisdeuorantis. f Allidet i6 merfos, culae
nium venilbI'.nur
fe {^nificat,
a l^ln circiimiiueiust;mpflb! vilida. b TLapidaiionetiibulationis. ^Sentrntia ternbili.
in turbine , & in .
lapide grandmis A uocc enim Domini f patebit
a TDiabolus ficmembia. b TVitionis. c THoc contiaOiigenem.
17 titia dixerut; g
Cantcmus domi
'"'^ficut torres
d TFerculIio vltionis zterna:.
e fNon tranlitorius.
18
19 noghriofeenm Exod.ji.a.
20 e^f. Sicindie
21
iudici/ tranfi
22 tomundo, &
•
&in ^^ damnato dia
a TR.eprobos. TD*"iones. b ^'Itemjlediil. in ignem aiieinum qui pisparatus eft diaoolo. c ^Ab initio. •" I^OIO OC meill
bcUis t prascipuis cxpugnauit eds . Pr^parata ell enim ab heri brisfuis,fan-
NICOLAVS DE LYRA.
^ tem \Jlam ad literam de deieSione Sennacherib I{egit ^AffyriO'
rum venier.tis conira lerufalem , quando exercilus eiuspercujfus
fuitab angelo,ftc ^corpora bellatorumfucrunt incinerata inta5iis
vciiibus & armis, ftcut diBum fuitfupra feptimo capitulo , & ai
boc fatis poffet appUcari liteta . Sed contra hoc videtur,quod dici'
p tm hic in principio: Ecce nomen Domini venit de longinquo . Ex
quo videtur Ifaias loqui de tempore longinquo , quod efl tempus
iudiciij finatis , & non de propinquo feu , prxfenti cuiufmodi
fuit di^a percuffio Sennacherib , quia fuit tcmpore lfai

Zj GIoford&NicoIaideLyra .88
^ bononim fuorum
A djioofFcrrct, dato-
t etia jpfi rc rcm bonoru glori
S'*
ficatcs, fic fandi in
frefpexerunt
t cx^uigeruc
Ier.4t.

iSp Ifai^ Cap.XXXlIl. 2^
^a l^w h£c dicit.Hoc de illis qui cum Scdechia in captiui
A tate dudi poft 7o.3nnos domino mifcrante reuerfi fiint,
4-a csfis in Acgypto Ifraelitis & Acgyptijs,in quorum auxi-
lioconfidcbant.
b Quomoiio ji mgiat l;o, * Procopius.Lconefcruntponqiia
rugitu primu
greges , &
paftorcs
tcrruerit, eolcie aggrcdi.
Adhuncmo
dum&dominusip
fcpoftquamminas
propofuif,non poeritentes
vicifcitur, a
abaccolaruiniuria,
quam poft reuerfio
J3cm patiebatur , Ifrade
tueri placuit.
ttuerit Nondefuntg fimi
vum. litudincm leonisad
. .^lfraelitas refcrant,
lubit.
^y- ^^ ferarum qui
dem mctum erga c
Dcum ducem fuu
retinucnmt. Vndc d
&incosfelconum
more gcflurum fi-
gnificar.AliasfipcE
Hitere & rcfipifccrc
contigcrit,cofdem
ic 3u:s infiar , qux
puUostuctur cfle^p
redurum .
-i^TicIec Sic pfotej^n domi-
;',nus. ItafccitdominusconrraSamari-
taaos,qui impcdirc
conatifuntjcdifica-
C tionem «cmpli . Et
cb in temporcMachaba:orum
in paucis
: muUosfudit.
iri fu:
teote.
anl.
1 TAegyptiorum. bjfAegypiius
intelligibih-s , non viri gladio,fed vcrbo diuino pcufl-as' D
cum fuis
poteflatibus in
abyfliim dctrufus eft.
d CoKMfj^miW.
Inprophctiancctcmporis nJchiflorioe
ordme fcruat: locutuscft dc ilhs qni fub lefu Saccrdotc
magno rcuerli luntdccaptiuitatc,modo rcucrtitur ad te
,, ... , poraEzcchiac.Adj^
cTFrrigilK. H «r Inuicibni'.
1 monctautcm pio-
opGiantium iniquitatcm. Aegyptus hJmo & no D.cus, &
.Vnqiiil'u5cor.(:.'i^ bfCi.dehcifns^ _
c ^Laxabir habenas.
cqui eom caro 6c non ipiritus.Et ciominus inclinibit ma-
afAevPtius,
b^luda
numfuamj&con-uet auxiIiator,&cacletcuit pr^ftatui*
•fA Nubuciiodonofut.
quod vcl in fupcrbientib.Afly-rijsvi
deas :
atq; etiam cn
b
auxilium:,(imulq; omnesconfumccur.^Qjjia h^cdicitcio
1 Deiribu lud.i.
* Procopius. Qui- c
dam hxc incidifle
putantinca tcmpo
ra,quibusIcrofolYmorum
ccclcfiam
minus ad me : Qu.omodo fi rugiat leo, &; catulus leonis
fupcrpr^dam fuam,cumtoccurreiiteimultitudopailo-
5 Confiius vinbus.
xum,i vocc eorumnon formidabit, &^a multitudinceo-
C.vliferando.
rum non t pauebit,{ic defcendct dominus excrcituum vt
' r an«'' un j-ftnfor.
b *\ Non contra.
prxlicturfuper monteni Sion,&{uper collcm cius. Sicut
aiStcucgallinacongic^aipjiijs. ^^Sicuc .iquilaprouocat pulius fuos ad volandum. ^Sup
auesvolates, ficprotegctdominusexercituumlerufalcm,
a «iFoenitcntes pugnaiite iloinino pr.j vobis.
protegcns 6^ liberans,tranfiens & faluans. Conucrtimini
a^C^i ii p.ofundo confilio & prccato leccUilUs a doininj. bf Conueriiiuini:ii enim conuerfi
fjftiti-.In d e illijStc.
t iicutmprdfundura lecefrcTatisiilij Ifrael. In dicenim
a^Moncnic Eicchiacum Jibcrafleii.ij dominusde manu Aflyiiorum. f Vd fecundum quof.lim
2
pliera tribLiIuda&
i Beniamin,vtanicq
4 Scnnachcribreuertcnsde
Acgyptocu
Aflyrijs vcnirct in
Icrufalc
ficutin^^-
s
6
fundo malorum rc 1 ellauxilio.
ccflcrant,fictotdaf
fcclu mcntis rcdi- ,
rcnt
•2« Procopiu.^J.Symmachu.s.p(x:nircmi
nifihj Kiacl, ficur
de tranlgrcdicndo
^fundc cogifailis.
Significarante cos, ^
qua: mala funt.ahe
cogitarc, quscDci
autcm.fupcrficicte
nusiquirere5c me
ditari.
e /2'"> f^ /« y/. Sion
ponrediiuin a Rabvlonicacspt uita'.e ccclcfiainquait^nis - , ,.
vlquead aducntum '
domininuaquam filii' " Uiael id
'
"
btCro qu |i'i5capiai..Hly-
rtosper SalmaaaJarregem.-aliquideillo reghoeuaferunt ,tcitii^nitcs
vbtpotcrant :fidpofiea vencrutit a l
L^ccljiam regtm , & reicHa
idotolatria, conuaft fuerant ad vctH Dci cidtii, idcofubditur.
S In dic illa abiicict vir idola argcnti fui , £cc.i. difbidet
amore cultus diuttti.
pr.c
9 Et cadet.f/;c confcqucnter ponitur Sc>,nacherib deieaio , qu^
Jaaafuu ptr hoc 3, angclus domini percujfu m excrcitu eius i 8y . Diuirio.
niilia.Quod dicens Scnnnchtrib cum pauusfugit tcrtius.& Im lU
quod dicitur: Et cadct Aflur.r

^9^
CAP. xxxn.
Ccem iuliitia
rign. Finita
prophctia
dchisqui in Aegy-
ptiiaidclccnderar,
incipit dc aducntu
-locu.inquo Chrini & Apofto-
^'^"''^'"loriimcius.
ait.
* Procopius. Lxx.
inhxccamprccedS
ffcopuli gr». tibusiungut. Cum
ui*. cnim primififTent
beatum cxifterc q
in Sione ("cmcn habcrct,
& domcfticosinlerufalem.or
dineia. Eccc cnira
rcs iuftus rcgnabit,
•f feftinabitlo adiunxerunt . Alij
qiumuda.
cadequib.agimus,
alfcriusprincipiscf
T, (c voluerunt. Tan-
qnamigitureaquf
lercmiae temporib.
cfllcnt eucntura,abfohiiflcf.alium
iam
dcChriftidiuinain
Chriftusfo- fcrris apparitione,
jusrexiuftH». fermoncm exordi-
Phi]o{bpfai|s,
tur folumcnim iu-
(lum Inter mortales
rc2em fui^Tc, A-
Gloford. &NicolaidcLyra 292
C A P. XXXII. ficutquiventum&D
turbincm fugicns
a fHon acriptn prtronam. bfChriAu*. crApoftoIi.
I tUtO fc abfcoudit lo
Ccc in iiidida rcf^nabit rex, & prfnci- * co,& qui fontcs pu
aTiuito b«FoJuiusiidf';». riflimos inuenit in
pes in iiidicio pr^erunt. Etcritvjr 3 dcferto,quifolisar
aTDrmonum.
dorcm fuum ,^mi-
ficut t qui abfcondituravento, & t ncnti deuitat faxo.
afHuiusmunrfi- bKlirigatiodoftrin->-.
cclat fe a
tcmpcftate.
Sicut riui
aqua
rum t
afEcdelix.
in fiti:,&:vmbra t pctr? prominentis
in tcr-
a f Vnde: Bcau oculiqui vidcnt qux vos vidctis. b*^A|poltolori'Tncredcntiuai. cf Cnrde.
ra deferta. Non caligabunt oculi videnrium, &;aures
a^Qu;'' l^ius furdi crint. b^Domino prxdicante. efAntc.
f Idioiirum vcl Gentilium. f mundi
Sculta&infiri^^a clrgit Dcus, vcconfunHat forcia.
audicntium diligcntcr aufcultabunt, & cor flultom m-
afiDainini. b^Q^z Ctinnum lonacenonpotciac.
c f Prius. fQ^ancuiD ad vecba fidei.
C c.t Et ceUt fe d tempe
Jtate. * Procopius. lin j,
Ex hiscosctiam q
aducrfuni fe coicrant.cumnondum
pati ftatuiiTct , nihil
profuturastcntatio
ncs vocabat. Itaquc
cum faxis pctcrctur
idipsu nihilfaci6s.
„. r-^ •- „ I- 1'
I II c -''''^Td'"- ^^'"«^"'r'^^'^ lo medium pcrtranfi-
-a^iApcrtp. -
,, V-, b^Philorophus.bJiii-itiahuiusmundi ftiil.eft 3P'id D;.
- - * - *- • ,-. -, V. .. r -^p
- •
ci.apient,«.
_ . ..
Dauidis. l^ihilpro.mi
tclligctlcientia,& linguaDalborutvelociterioquetur6c u batillxfus.Hincilla
plane.Nonvocabiturvltraisquiinlipienselttprinceps, 12 fidet inimicus in eo,
afScribt Sc fhitifxi.quifcauJuVmcilcgeni Dciiniciptctantur. bfln lege. &Ct
c fQ^iib' iiepidauit vbi non ecat cimoc. A r'
nequefrauduIcntusappellabiturmaior.StuItusenimfa- J^ rum hfui&c'.
a f Dzmonium habec &huiufmodi. bf Oixicinnpiens in coideruo. NoncllDcus. ju IJ '&4 i
' ' tlAt
cflScimusquiavecaxes.&c. Ij * Idem. MultOS in £„;(;
iiii ]oquetur,& cor eiusfaciet iniquitatem , vtperficiat '^ fcriptura vocari flu e
tfimuIationem,&Ioquatur ad dominum tfrauduletcr, \l kTfuerum fanaf'
aTPane vcrbi De(. bf Aucttcndo aprzdicatione Chcitii. c f Pouuli. „. • '
jt._ »• /
fDoftrinz.
Q"i difccntium fi-
&vacuamfacictanimamefuricntis,&potumfitietiau- ^^ ""^, •euarccQnan-
^
tcs.hisDauidisvcr- lin
''^"''
i«l
^^^'
bisiudicantur. Elc- "1"^
poftolos aut ccclefix ipfi cu iudicio pra:fuinc notu cft. uaucrunt ftumina vocem fuam. Clara: fiquidem fuerut
'b Eteritficu!, quali dicat. 6icerittutusin tribulationib. &adaudicndumfacilesApoftolorum voccs.
ficut ^T ir,.
NICO LAV S D E LYRA.
C A P. XXXII.
^Ccc in \n?ai\z.rzs,n^bit.Hic profeqwtur prxdlBu
riid^is in fpecialt.tt diuidltur in duaspnrtcs: qaprimo
defcnbitur iuHitia E:^cl}i£,prcptcr quam fada
fuit tmc diila faluatio. Secund6,malitii Sennache-
rib,propter quamfaHa eft eius deie^io.cap.ftq.Vrima
diuiditur in duas partes,quia pnmo defcribitur iuflitia ET^echie
qup meruit di3am fduationem. Secundo^malitta Manafjes qu£ de
meruit regni lud^ deflruHionem ib!:Stv\tns.Circaprin/u dicitur:
I Eccc in iuftitia regnabit rcx E^Trechias
./. quifuit iujlus.
^ a Et principes
in \\x

293
y^a Triicepsvcroeaqurdij^tia. 4«Procopius. Duccscnim
A nobisAponolos rex uifiuslargituscft,quiinpralmisita
loquitur:7"w vero hotno vnanimis dux meus^tS notus meus.^v\
la autcm hic omnino vcl Kraelis.vcl Iacobi,vcl ludac me
1 aBo- nas
tio fa^a repcritur,qu6d de Chriflo & ecclefice prjcfedis
homoinflituitur,!
.^Dofloris,
qua^ermeilkidbca
torfi hominum fru
£tiisade6vbcrescdi
dit,vtorbe vniucrfum
fua benedidio
ne rcpleuerit.
b /w«//

25»^
a Onaj^orunt. Quo-
A rumliijct fylucftriu
tPjIatium. animalium,& auiii
Gloford & Nicolai de Ly ra
afDomus me» domns orationis voobirar. TB.eIinqa-tar domus Teftra dtCcr». fTempIum.
Ta b
Deo.Suigiieeatrmsliinc. I^Pomornm. cir*'' tnbitaioribus.
tDdmus cnim dimiffa cft, multitudo vibis relicta eft
»TE«deBCt«ievcpiium &fpiiuium. b f Palpabiles. c i Abdita , &fccietaloca lemp i
8c mydT

25)7
CAP. xxxiir.
Ae ijui pr.eda>if. Co
tra Scnnacherib a
^^ polTLinthfcetiam
^^^"^l referri adqucmlibctrapto
preue- rcm , & ad ipl"iim diabolu.
•. -3« Cyrillus. Confolarur
, ponolorum,
crcdcntes dicens . V£ illis
,
qui vos faciunt miferos,
vos autem nemo miferos
reddcf.pati.n propterChri
ftum.paritiandisgloriam
pcrlequentibus exitium.
b Dominemifcrcrer.oltrt.ln
obfefli a
perfona populi b
Sennacherib,vel potius A-
& omnium
I fidelium. c
4« Procopius.Apoflolorum
voce prarces fundit,
quodlublatis impijsaqui- d
busoppugnabantur,faiutc
a Deo colecuturi fint. Qyi
"''''*" dam iocumhuncficexpli
£ cant.Cumncq;minis,neq^
promiflionibus perfuade
Ifai^ Cap.xxxm. 25)8
XXXIII.
.' 'Tacdio miiltarum viftoriamm ab A,gypto redicns.
fAlios.
Ae qui prsdarisjt nonnc »
a ^-^ domino ornfis 1 85 mthhus* *"
S^ipfe prsdaberis ? Et ^
a fQuunon Dco, Ted tibi atiribuis.,
fpernis , nonnc S^ipfe
fpcrneris?Cum confum-
mauens deprsedatione,
deprxdaberis, cum fati-
gatus dcfieris contemnere,conrcraneris. Doa
^Libi-ra nos de manu Aflyriorum. b ' T ^
I cYcive[»r,ti.ia.
IxluntGentes. Etcongrcgabunturlpoliaue ^ IdcofinntfofljE&obruun
afinhrcmir.ici;i>
a «Mo'itis Sion,ve! ca:lu.i.m, vel in cordibus clcftorum.
bfPer H7.fchiam qui p"pu!uTi Dciiuftciudicauit, fc aH 'dolol.itriarciiorauit.
reicax, ex ouis qu? vi
ux concepcrant, monux ^f^caniila-
ceflum locu-
retur populus , 'tanquam c fti-ajficutcolligitur bruchus,tmelutcumfof-
vnicum fupcrcfletplagarfi
fcmcdium, eius commifcratione
commotusjpra-ccs
ad Deum fundit prophcta,
lignificans completas en*c
ab bis
iniquitates,poenasq;
mcrcri.Scd tua,!nquit,mi-
nus,quoniamtbabitauitinexcelfb,impleuit
a * hcticiia.n.
b ^Fidels populus.
c f In lempore arcep
1 exsudiui te.
Sion iudicio & iufticia, & eiit t fides in tem-
etiam bruchos gignant.
11 -{t PiOCOpiusQuafiDeUSftarum ince-
12 cosquidifpcrfifunt in gen

A
taifaeij eorQ
Tob.4.d.
PCiliio.b.
tdeuaftauit
Libanum &
ruccidit.
2^0 Glorord.&NicoIaideLyra 300
a TReutrtitaf «d vltimam ciPtiii(e«*rt». fc TAfoftoll. f B««tioeiili qui Tidentqua vosvi.
Et in :
Euangelio
Ecte fgo ntitio aU »os St Scfibas c
pT">ioncm lioininum. bTDomini. cf Dominus. d i ludxorum. c^Eos.
.
prodeft,
^^^^^^^ I fadum eft 3uam pa* _ .-
8
timordommr
^ a «iNcibi exaudianturprecesidominoucut ante. blProuinciaincet loppcn &Ly*im , ibi. 9
b Tadum . Qiiod
rjmpi frfiiles& UtiiTimi.
l ^ /^
Geo.ix.e. pcpigit dominus
ZjCaa.II.X
Ezech. tr.2.
t cakist
B
8c obfurduit.Et fidus eftt Saron ficutde{erm,& concufla
CUm Abraham .1. " afRcinO;. biConrraluJins,vcUmnrtf,vclapat|i-ntii. ir'.iuiaapoftolnsrccipcrciioluerunt.
Muuipiicaboien.ituH c citBifan & Carmclus . Nunc confurgam dicitdomiuus, ^^
ficut Jiel.&C.tX ^ltoi
aflnctuce. b lluGencibusfpictusa ludiis.velafcenaensad cailos. Habitabis in loCO iflo
»modo& vfq;infem
c^^Oludii.
d TInuidia.coniraapofto!os.
„ , ^ nib I
nunc cxauabor,nuc lublcuabor.ConapiccisTaraorcm,&
fitemum.
C Libanus . Templum
al Verba bl.ilplieiniac
inani.^ vc ftipula.quibustantuninuttiatucinuidia.
VSed. Malus.
vndc : 12
.Apm
Libaneportas tuas,&
deuoret ignis cedros
/««.EtinEzcch.Aquila
magnarum
alarumvenitadLi
banum,&tulitme
dullam cedri.
parictisftipukm, fpiritusveftcr vtignisvorabitvos, Sc^u
a
IPoftcaptiuiiateiv.
fPauci reliftiin
mcmoriYn. b1 Peccata ludxorum. '^
eruntpopuli quafi deinccndio f cinisrfpinxtcongregatg ^^
.i «rGcli?nn.T fOgentcs IHinc vel n Deo. b^^Inimicis ncis ludacis . ^7
igniconbttrentui-. AuditcquilongceftisqucEfecerim,& '
f Quis prfmt . Dci
magnalia narratus
a«Ilnhac vltionc &timctc. fMoalnt*. «Deleii.
&pciiignevocat, o^j^,
fmillud:De«r >.()/??»•
1 qui
igniscon. eSl. Et ipfe: Luc.
cognofcitevicini
Ignemvenimitterein £
terram:&quodvt.ni.
vt ardeat.
•J< Lxx.Quis annucia 1exc
fortitudinem meam . tContriti funt ^°
a 1 Qui Deum occidcrunt. b «komanoruin. c »Scribas, & Phacilao»- 1"Vz vobis Scribai.at
tcQn
dtJquhmnlSitZ
bist^nem tttemum ^
10
tcm tum dxmum D
ci.s intueri cxpcririqiUccbit,cu^lorincabitur
. Nonnuliihsc
adpcnas
rcferri volunt,qui
bus cxpugnata &
dircptaciuitate,co
rumin lecotumcliam
vltuseft, quo ^^"''
temporc gloriam
cius,quemcruciaf
fixerunt,prophcta-
rum qualibetloge
fuperiorem effe pa
tuit.
rharilii hypocri.
J" *''/f"/,.^,^fo^inSionpeccacoies,pofl'edittreWrhypdcritas. Quis 22 * Procopius.Lo-
Og,quadcditMoy r >f cum xtemum ^^^^^ d5
bTPecca.avcitcLorcs.&mincacir^^inico. 23
potcrit habitare de vobis cum fcs trans lordancm
igne
deuorante ?
duabus tribub. &c
.
dimidiajrhascquoquevberrima Carmclnsmonstcrrx
promiffionis fertiliflimus. Pcr haeccrgo debcmusintcUi
gere ludxos omnem fertilitatem amififle,
e 'Nurtc conjurgan!. ^ Procopius. Hortaturvt fecurnlu
illum&gloridfum aduentum intelligir,quifatanx
& angelis cius
prasparatus
cogitcnt, quoddiuinita-
eft.De his alibi propheta;^«->«?i-co>-«w sen-
MOI^^LlTEli.
nachc
•f I £c«v/(/e«t«f/awaA«n^/cm. Hicreucrtiturprophetaad
denunciandum mala qux
tem fuam,dicens :
faciet Antichriftus ante mor
Ecce videntes clamabuntfons.i. homincs
litcrati clamabunt contraAntichriftum inorationc fe-
crete,qui tunc non audebuntloqui contraeu publice.
2 c/inge//ip

a Et (xcutit manus fuas ab om,
. .5« Gregorius. Qujanon
Iblum traus in acccptionc
kMoM. pecuniaEeft,munusprocul
r dubiovnumnoneft.Tres
vero funr acccptiones mu
nerum , adquas ex fraude
jrli ttts feftinatur. Munus namq;
Ifai^ CapXXXIIIa
T'p>fi"is fanfti qui pecMrj c «'uTiit, fideles incendJt.
t Quishabitabit cx vobis cu ardoribus Ccm-
a «; Hic lcilicei. blSeinperdiligendo. fDe viitme in viauiera.
cffluribus.
d TSrmpcinon ^mel.
piicrnisrQui ambulat in iufl:itijs,& loquitur
a^Quie ,
.iiatei
calumnia,:]uiaejt alierius dainno altcriu» pecuni*
coaceiuantui. bflnnoceniia.
veritatcm, cjui proijcit
auaritiam cx calum-
a Oiis.maiius,officij.' f Munei.i cxciFf ant oculos rapientiuin.
V;,,;!,t^coTdecR,captatA^nuzA a nia,5ctcxcutitmanusruas,abomnimuncre.
Jjllliq. COgitatJOnC.MunUSabore,
aT^ecca.oconremiat.
«ireac cflgloriaperfauorcm.Mu
b
Qui obturatauresruas,neaudiatran5uinem
^o_c.& nusexmanu,eftpr?nuum c
liAione. perdationcm . Sed iuftus
quifqucabomni munerc
a^^iJapiiis Sccoidis. f Aueiteoculos meos,nevi.va. fFelixcinlcieiitia
quznecaudtnecarpicit mnluiD. «TTalis. TIii ciliscum domino.
U quifqucabomni munerc &:cIauditocuIosfuos,nevideatmaIum. Ifte
I manUSeXCUtit, manusexcutit,quiain quia in eO a«:Excmp'a. bvSanaoiumquirumfundat' fupia firmampetram.
I quodrc^eagit.nccabliu
d in excelfis habitabit, munimenta fixorum
a Tnoue^io (alias piofcdioj
ad Deum. b TVeibi.
eo
quod rc^e agit.nec ab h u
mano corde inanem glo-
cfADeo:
dfDoftrnx.
jiam, nccabore laudcm,
;i m«r ncc a manu donationem
^i rccjpcrcquzrit.
^eijtio re- b Qifi ohturai,&i. {« Idcm.
iuu
ibes.
Quid eft obturare aures
u tui.
-I.C.
n fuasneaudiatfanguincm.
jfubh^miras cius.Panisei datuseft,aquas eius
a TAblquc hireii. b TOiunipotcniem.'5Deum ipfum. c"i In deiiate.
dTOcuIieius. Tferafto iudicio.
tfideles funt.Regem in decore fiio videbunt,
a f Nunc in
fpe,in futuio in le.vnde: Cieiu viderebona doiuini in tetta viuenfum.
bllderv. f Si vis habitare cum Deo
302
eccIcfiaeU,iuxtailIud.- Tu D
es Vecrus , i^ juptr banc pC' Matth.itf.
team,&r.
e Tunis ei rfaf«y.-J

fo£i8.a.
i.Mae.i.fc.
303 Glororc!.&NicoIaideLyra 304
a Tabetnaculu ej'to3.
^ Tabcrnaculura c\S
habucrut ludast pcr
ercmum de loco ad
locum translatum
cft.PrimuminSilo,
«lcindc in Nobe : dc
Nobc in Icrufalcm
ad Moyfi fepulchru,
vtdicit libcr
Machabrorura. Ec
clcfiaautcmimmo
bilisfundatacft fu-
ifQuantuBadDfum.reil tanrum verba. b^Perdam fapienriam fapientium.Scc.
c f C^uicunq; iuftus. dTorzrentemecilcGain^in cju» vetaeftfolenninj.
nulla eftfapientia. RefpiceSion ciuitatem loleiiitatis no-
a fCoidis. bfNanque. ciOilellem. dfQium n^coculus vidit.nec aurisaudiuit.nrcin
'or ho.Scc.
ftraj.OcuIi tui vidcbuntleruTalem t ciuitaccm opulctam,
in afEccleliim piarientemiignificatam tabcrnaculoMoT". bfrSicuttabeinaculuraludzoiumtfansla'um
cM, i A fide.achaciiate.
tabernaculum transferri
quod nequaquam poterit,
ncc
afMetaphnra. ^Dortotcsquibusfixa
lei e u^. b f Pta:cirpta quibus extenfa dt>iOB^^'
D
thabi I
"tv«r«i
tis.
V
\

3oy
^l
a CiJudidiripient. -JiThcO-
A dorctus
. Romani claudi
appellantur & debilcs ad
tantum opus, quibus tanicnDominustantum
ro
bur dabit contra iHdxos ,
vtdaud^&debiles, quod
eoiamtempore Romano
rum vis clanguerat, V f fupradidum
ell, vclociorcs
NICOLAVS DE LYRA.
* t Pratdaru multarum. Ttm qau magn.ifuit mnltitudoper-
B
Ifak Cap.XXXllJ.
arumtuOum. a rR.oman: in fe, fot-
^ uidcnturfpoliaprirdarum multarum,c]audi
diijpientrapmam^nccdicett vicmus/elan- '
a fCoK-od,: .Con,,«at,onc,udxcrum ,q,,UfcCu,..,e« D., ^
vo',un.,. ,n
gui. I
opulusquihabitabitin ea',aufcreturab *
a 1 1'eccatum ilUui
flragis. 5
eoiniquira.s.
fuerint aquilis,nequequif- noneftconfequutuslfrad
quam
CHJjorum.f. } 8 5 .w«7w quia apporcuimant Ibifpolia cjux in alijs locis
Iudxe rapueraiit . TUm qMa nx^ainacherib, &fu'iieiites ctm
to niinlfecum alportauerknt,vt vclocius fugerent . It^ania ad ta-
le lucrum cucurrerutit hotiiines etiain debiles,ideo fubditur.
t Claudi ctiam,&c.op2mj
P

DlHifio.
Glof.ord. &Nicolailcen,:Ue..:cd^in
lusvcl malib- nin^sexemplointetfccrruni. ^ . r 1 C^XX'
dosprxdasfafturos
i?irTms'ne^^^^^^^^^
dlXlt.)lltlSnCC.narm
eo"rum ^
& de caMaucribus
proiicicntur,
corum afceiidet t
6
Cliriftus . Spiritus
quoque mali amilfa
potcftate
recludentur.
C Et complicabuntur
ii! infcrno
ficut liber. Non.f mte tcia
ribunt, fcdpoftqua
^J^ Pf^^^^^^^^^^^^^^^
IUCriniOC UCrCllOia ,
corum.!ntcrfeciteos,&: dedit eos in occilionem. Intertcai 4 complicabuntur U-
flnntWr.m. b V«ca..,..l>us. c^^reccat-.rum. ^ r l^? bu , q fUCrat ,
., Cin,ntrrr.,m. b V«'»'-^"^"S. apertj c ^reccatorum. r 1 5 UH , IJ apcru rUCra[,
ytvUrainehnofcri
i ,Denncn, b TTyia.mi. fVclangeli.qu fingulisGentibuspt^fidcban,. c IQuos bantUt dcllda . Vllqui
oiim claudica- \ccd'un,. . ^^ . ^ „ i / de : ludiciunij'tdic,ir.
runt dc Dei in ocs , f^^^^^ Tabefccnt montcs a fangumc
eorum , &^tabclcet
iudiClO CathCCliefin
^ ,D.monuma«iotum. b de
^V,r,ut.,caclotummouebuniUi&
cadent^ftellx
« inftitucre,&tanqua caio - i- i ^
^ r *i u ..Irlifir
longe a fe b iicut Iibcr
propter omnis militia ccElorum,& c^li
6c
8
coplicabuntur
: J..l»l..»..:.^m rfty^n C . n^ „.„.,,,, .,n. f Sub autumno.
idololatriam remoc » fu.vmon»....
tsub autu.nno.
deumea 9
tas gentes.vtacce omnismilitiaeorumdefluctJicutdeHuittolmm
dant.in damare.No a T.mrletas mal.t.a b
^iSansuinc.nt.-.kao.um. I^Ac.e
P^^ccjnn.
defunt,quiideo ad
'
Aflfyrios, quod Hierufalem
fuis fe viribus,nonc6ccdente
Deo,expugnaflcpu
tarent, rcferriexirti-
in quo
mcnt,& abhis ad
vniucrsu iudici fermonetraduci.Ita.n.
dxinoiv5 li.il) tmt c fVltio.
& dc ficu: quoniam inebriatus cft in coelo apirtifmt lihri.CompU
cabutisr ficut tibercsli.
Aer iftc
ignc inuo- E
luctur,&plicari
10
meus.hc
gladius II
t
videbitur
ficut Uber.
Poftquaijp.n.omnia
pcccata apcrta fucrint
& rclida copUcabuntur
Ubri qui
^fuperldum.a^m defcendet,
a^fupcr popu um nncr e-
honis mca: ad iudiciu.Gladms * dommi elt lanrepietus
t
i^ Jj, HicDanieUiudi
a,Pec«tis. b f .„.qu:,..,efnperb.rum. . ... tSubicftoru.n.d f ^r„.atu.n I 2
-pliciu^r..
l,^i...nof,...,m. ^l^.„j,^ij^^ /,/,„ ^^,,
euine,incraflatusciladipede{angumeagnoru&^hircoru, ij ^.^^^^^
O _ _„ ,7...„,r, b I^Toimcnta. 14
a ^rPo.-o.oruin Uucum.
bno.mcma. ''^
^
^ Epihanius Quo- ,
dommi 15
ad a^ calum rrt>l..m .S{ tcrra^'
t5
&Saluatorcmaiut,
in Euangelio poftquam Hie.ofolym.s
n^o"ui^a^ux
cucnturacirent,fubiungeredcvniuer(o.
^^^.^
7
Vil- D;
^^^-^^^^^
defano-uinemedullacorum arietu . Visflima enim
& SaUiatorcm aiut ^ ,
•«- . ij;».r>n^\,7tY.ic dnrcnt crunt corporain tcrra, qn vcro vcncriteisqui
-
N I C OLAVS DE LYRA.
C A P. XXXIIII. ,
^^
,
Jt \ CceditC Gcntes . Hic propheta comminatur Idumxis qut
j jf\_ fucrunt contrarij hid£is,curn tamen dcbniffcnteosiuuare;
eoqubdaduobusgemetlisfratribusdefcendercnt,f. Efau&lacoh.
Trimb tamen comminatur omnibHsexiJientib.incircttmpropljeta
Huregni Babytonis generaliter Secundo Idum^is fpecialiter .ibi:
Ecce fuper Iduma:am . dicit : Circaprimtm AcceditcGcn-
tcS^&c.eJ' per hoc,infiiiuat,qubd vult dicere magna,uieofnbdit.
'
a Quia indignatio,&C^«« /"/»« rf^x vittute ar-
Balytonis
jnorumfibifubiecit,qu£fi4eruntmulu valde,fecmdum quod dtffi4
fius exprimitur lere. 2 j .
ftbi reftfiere virtutc armorum:
3 Et furor. quia non potuerunt
girbtneponiturhic indigatio domini,quia T\{abuchodonofor nonfe
cit illas viBorias virtutepropria,fcdinquatumeratfiagelltm Dei
adpuniendtm peccata illiHs temporis.
4 Interfecit cos.idefl interficiet,loquendo defuturoper nodum
fratertti,
5 Interfeai eorum proijclhrflijs & autbus tnfepuhi. ^
6 Et tabefcent montes, &c. ptr tjoc dcjtgnatur multnudo tr-
terfictendortm.
7 Et tabefcct ols militia ccloru m. f exponic i{a.s^. de an-
gelis prffcdis ad cultadiam ditiarurn Gentiurn quos dicnfimnl p»niri&
contrifiaricumGentibus qmbus pr^funt: quod efierronei>:
llUenim fitntangetibeati,&id£0 nonpotefi eis atiquid conttngere
tjuodfit contrarium voluntati idco ta nutto trifiantur,
ipforum:&
nec grauantur de punitione temporati Jeuxterna Gentitm qitas cu-
fiodiunt:
CMOP^ULlTEB,.
4 I .Accedite Gcntes . Hic ad literam defcribitur perfecutio
^generalis aliarum gentium per regem Babylonis qux
cofufio interpretatur. ideo per ipfum diabolusfignatur,
qui cft rex infcrni,vbi nullus cft ordo.fcd fumma confuiio
.Ipfeveropcrfequitur generalitergcnushumanum
cum & aftutia,
potentia,nequitia, proptcr quod Iblliciti
debcmuseflede bonarefiftcntia,ideo dicitur; ^ccedite
CcBta./.adrcfiftendumimpugnationidxmonum.
1 auiaindignatioy&c. Dicitur autcmdominusGentibus
hbminesa daemoni-
indignari,inquantum permittit
bus grauiter tentari.
3 ttfuror, &c. Ideft fuper magis perfeftos^quos Dcus
aliquandopcrmittittcntarigrauiusi&patetinncgationePetri.
5 i»rc>/effi,«Jrc.pcccatomort3li.
Troijcien.
^^^"\;^^^^^^^^^ ,
c(x.iupuc
^ i„ Bofra
jtuuiurit:

f
305)
^' a In Bojra. In ciiiirate mundi contra Dcu munita.Bofra
A enimtmuninavclexDco. Mundus.n.voluiitatedomini
firniatur. Vnde./o/i' luper muria fnn.eum . Et es>o cunfii maui
coUnm^jf etu^.Jjoivam & Edom,Hcbra:oriim mag^irtri Ro
mam volunt intclligi,& omnia de ipla dici qux rcquenti
B
3.jjj
cotinctur capitulo
b Qitiadies vltionis
domini annus retribu-
ftomV.Poftgcnerale a
mudi vltioncm , ad
lerufale rcucrtitur.
Ifak Cap.XXXllL 310^
tiam peccatoretcopcrit.MalicfQfc n mgtis d-Jiplicftasfcfd Dmtra
(c collfgens.abfcon-cfitup intcncbrisdctl^p.ilonis. ii- a f intemplo.in d i» «''•• "' ' •- cum ,
quoinitiopcc
mjregia ^
catoradculpam vc
.
-
T^""^'"»""'"'» m,rcgia. b riacogitationiifurguntquecxalpcr.nr,
16 &pcccata opcruin
t quarpungunt.Paliu
17 rus tanra fpinarum
iS circundationc dcn-
f.bi.Cf Sipnaextreini|..liiudini?.
h cica;,&: Paliurus i j-fiL;fcit,X'tproa(pcri- municionib.eius,& cric cubile draconii,
ncrit,velquibusvc
'Q|j[, COliigitUr . CapUt .
ftigijscuipaperpcttatafit, cognofcitur. Scdaddduais
excufationibus,& initia iniquitatis, & veftigia abfcondu
tur, cuisquicorrigitcunaaqugpriusnoucratamirtcs
^ tcrgiucrfationeprauK defcnfionis inuolutu intra cofcie
tiam
NICOLAVS DE LYRA.
I In Bofra.De hac enim ciuitatefuit lohab rcx Edom, Gen.i6
z Et dcfcendent vnicorncs. Ideflfuperbi & ceruicofi.
3 Ettauri cum potcntibus. Wcf2inrfoi»K/.
4 Inebriabiturtcrraeorumfanguinc. 7«£>oc«of'tt/«H/7y &dirrlia!s.
18 Spinx& vrticx , & Paliurusin munitionibus cius.
Carduus e/l fpiriofut,curn quo paranturp.inni.
19 Etcritcubilcdraconum. Ter omnia ifta intetligiiur
quud terra ad JuUtudinern rcdtgetur,
•?« Etoccnr
1
J\i,)fi crit iranjiens. quia nuUus euadcrc potcrit dc gchcnna.
1 1 Et poffiifbunt eum Onocrotal:ts.pct h«c animalia fignan
tur diucrfadarmonia.
14 £fme«(/««.,i^f.fcilicctdiuina:iuftiti.'c.
f In dcfolatione.C{\ml\i &

^ ludnBx
3rt
fpecicdicitur .
Gloford.& Nicolai deLy ra
Erit
a TTnuic-m. b*Monftra. 54- Acccditc gcntcs.
Islud cap. {in quo propheta
inuitatomnes Centes ad audiendimf
& indignationem dominifupcr omnes Centes comrninatur,& confe
quentir refiringitfe ad Idumaim tantum,de cuius vafiatione plura
(& principaUa qux in hoc cap.continentur, denuntiantur) fecundim
pofiil. in pojiilla fua primipalitir cxponiiur
de Idumais abEJ^ii
dcjccndentibus^ro ^ fuerunt contrarij Iud£is,cum tamen debutffent
eos iuuare,eo qubd aduobus gemeilis fratribus defcenderant,pr(,ut
in poflilla largius ccndnetur,qubd non videtur rationabiliter diHu.
fum quiapct pneamhulum huius prophetix datur intelligi ,qudd
indignatio Dei de .jU z Inc agitur , fit maxima refpcB» predtiiarim
ijite m prophetijs f r}C:dentib is fu runt tradita. Dicit cnim.Accc-
dite gentes,&c. Audiat terra & plenitudo cius, orbis tcr-
rarura; & omac^^cimiii cius.'.i^^iverbaquetammaximam
atun*
bus adduaas Icrufalcm colonias, & lecundum rituin
prouinciarumfuarumfingulas prouinci-as familiafquc
propriorumdxmonimicoluiflTc portcata. Hecomnia
habitaflc firmabimus in lcrulalcm.
^,
Cap.
D
Ibef-
quc I
CIO
6 Vttum c\c\s. qu-iipradixiventurafHpraEdom.
-
7
8
j

j i
3^3
A ldumx:[CsTV.knsDiui(i.Sxauopatet, qiwdijixdux Gentes
IfracUfctlicct & Idtm.ta no habehatfc ad muice,vtfi-atres,fcdpo
tiw vt aduerfjD-u j proutfiiit prophetatim dc eis, Gen. vbifupra.
Duopopulicx vcntrctuodiuidentur,populurq,populu
lupcrabit. ^ow ergo e.x t.di fraternitate videtnrfcqui , quodldu
mxit.im acerbilfime dehuilfait pnniri, eo qiiod non adiuuifjent
Ifraclcm .
Fnde aliqui expolttores yioflri hoc cap.videtitr exponcrc principalitcr
dcfinalt iudicioj in qtto oes reprobi puiiientur ex omnibus
nationibus. St licet huic expofitioni plurima, qitx m hoc cip. coti
"" nentur concordet tame non confonat ei hoc quod dicitur infra ^egS
(I j pottits mitocabunt, ciim m iudtcio,nec pofi iudicium nonfit aliud
i.er vegnuy nifi regnu Chrifli, que non pofjitnt inuocare damnatiyin quin
e'^ bus maliffiitas odijfemper pennanet , vt in .^.fententiaru difl. 47.
^ '''
Fiab. Sal. vero, & comuniter omncs Hebr.toru expofitores , hoc
cap. exponitnt dcT{omano impcrio.fcu rcgno. Vndeglo. noflra per
Eofra,& Sdo, Hebr.i:oru magiflri I\pma vobint intcUigi, & omnia.
dc ipfa dtci qux continentiir infeq, cap. Hecgl. Circa qua attcnde-
du, quodper R^mci intclligitra ccclcfia I{07r.ana, cuius crput in ter
ris efl I\pma, qua dicunt cjfe deflrucnid per Mcffia ab eis expcHa-
tum. Quodqtiidevi regnum Ecclefite dicunt efie prxfiguratiim per
ij quartam befltam, Dan.^.cap. qu£ deflruettda efl per vnum regniim
!
incorruptibile a Dcofnfc itandum,prout ibidcvn i).ibctur,in qua ex
.
pofitione duofalfapnefuppoHunt.Tri/HHm , fcilicet quod regnitm
fhrisi.jfeu ecclefi£fit'figuratuper qu.rrt.vn befliam in vifione Da
akiia tonteiitam.Qkod cfl manifcslefalfum,prout plentjfitit expo-
fitum in addttioncfuper Daih cap.fupradiSo. Secundum pT.-e.fHpponutit-
'i/.od Popnitis Chnflianiis efl Idumcus, &fic tcnent in om
r.i 'jHiyi.i .:ir;s tam Tii.ilmndicis. qtiam alvs, vndc in hoccap.^a.
Cawi. fie dicit, qnod regnum P^ornanum, & omnes qiti tcncnt lege
^^{'.^renipro ma,iQripartefuntldiim£i , licet cis fucrunt aliqux
.iiiones Oiimixtx . Smilitcr dicit , quod Cxfar ,

'
3»J
A dequodicit ;Etnoncomplcbuntur,ficiitnubcscocli,9Hw
natt in lihro complicato nihilapparet lcgcndum.pc nonapparcbnf
kuvAfmodi acr.potcflatcs. ac fi cfent rctusUtc ad confumptionS t?
dentcs,dcquodicit: Et omnis militiacoriim dcfluet ,
Addlao. 3 16
&c.
trfcqmtur: Qnonia inebriatuseft in coclogladius mens.-
^uiafciliceipcr cceleflcmfententiam incbriutus ejifangmne mtcr'
feaofum Pladiusdminxvindiaa modoprMo, &fequitur: Et
ricfcendct fcilicct,?/^rf/«j meuf de ccclofupcrldumcafcihcctfy
luvovctmprxdiaamhfupcrpopuhm mtcrfc8tonis mex ,fcilicet
a-2i mc mterfecerunt adiudicium, fcilicet diumumamfesianium.
et quia h

). I
37
A dfmonnm huiufmodi prohibitio fuit reuocata, &fic Thalmudica.
&1
dofiriru rectifcratafHitdfmonuprocui-qtionc.Qu^ quidcm hiflor.
narraturperextcnsuinltb.textuali ipfius Thalmud, qui dicitiir
2iehila, qui efi authenticus apud eosjjccundii quodproprie dicitur
tp in Idumeaf.fynagoga Sathanf.Etpilofus .tlter clamat ad alterii
f. rnus dpnon adaliu confociu ad opusfuum explcndii, feu rccupe
randH. Toffet etiam hoc de duobus intelligi diaboliris hominibus,
qui inter ceterosperfecutores Chrifli,& T.cclefiepcrmcioftorcs ce-
fentur.Trirr.iisfeuprincipaliorinprimitiuafynagogaftthanefHit
Schariotheside quo Chrijius. Qui tradid. me ti. &c. vndc d Xpo
diahoks nomimtur,Ioan. 6.g. Nonc i 2. clcgi & vnus cx vo.
Sf.C.Mte" vcro pilojus pcteji intelUgi ^ntichriflus, quiprincipa-
lior eritmffecntionevlt.eccl.& yirt :!te d^monu miraculaftltcm
apparcntia,de qtio .yfpofl.z.adTeff.z.b.cy iccundu opcratione
5athan:t,&c. &ftcpilofi clarKab.xn- .rltcr ad akcrum,licet valdc
remol i in tempore: quia aJfcRiones coruni dtabolicx ad tnu ice cor-
rcfpondcnt,nitentcsf. Clmflu,& i\cLftafubuertcrc,.iltcrf in ca.
aitcr vcri tn cinnih. mcvibris vniuerfJitcrfihi contra tcp-jrarxis.
St a:item obijciatHr contra e.xpofitioncinprxdtilam,^ videtur ejfe
Ifai^ Cap.XXX V-
viyfiicantnliterjIisiCoquodlJnmfa propriejignijrc-a
illam terram
C A P. XXXV.
^^ .Aetahit^ir, Expofitacaptiuiratc ludicorum agit
dcconucrfioncgenrium,
*Iurtinu5 Dcfcrtaappellatnationcs.quod Dci
viri cognitionis cffcntcxpertcs, & dcdituia; .oe
leftibus bonis, quibus !xt3
i;utiat,quod omnia bona,
quf apud kidioscrant.ad
jlloscflcnt transfcrcnda p a
Apoflolos, quidixerunt.
Ecce conuertimiir ad gentes.
* Eufcb.Hoclocopalaralutaris Dci canitur aducn-
tus , qui mulra bona fit allaturus furdis auditum, ca:cis
vifum.&cDelertu vcrooraculu fignificat cam.qusde
gcntibuscolIciftacft,ecclcfiam,qua:cum antea finc Dco
cflct pcr cos, de quibus nunc agitur.cuangcl i u m accipit.
3r8
ramSeir, quamsfanpojfedit: Jhniliter Bofra ciuitasprincipalis D
in eaexiflenSiVndc quodper ifla intelligitnr Synagoga, vidcturpcr
tincre adfenfum mysiicum , fciifpiritualcm ; & ficdc multisin
hoc
cap. contcntisfccunduprcdi£iam cxpofltioncm. Dicendum,i^i
turquodindiElis prophctarum miilta tradnntnr paraboltce , Jcu
metaphorice,ficufJuprd 5. Vinca domini accipitur pro domolfr.
C^' 2 5 . pcr Moab intclligitur .Antichrifliis ad litcram,vt ibidcm Ita
betur inpoflil. vndc & in hoc loco,qnia litcra huiiis cap. non bene
ad.tptaturnccproprieldiim.te,ncc r{om.e,n;cal!is dc quibus ditiu
efl,JedSynagog.i: Sathan.c modoprxdiSio. Idcirco dc illa cxponitur
adliteram, quia in locutinnc payabolica,vt diclii fmtjuprd inque
fiionefupraprologHm Gcn. finfus literalis cfinon ille, qitifignifica
titrpriiho pervoccm,J'cd ille, qnipcr rcs intcnditur figmficari.pr^
fcrtim ctm inhoc locomuka mucniuntiir huicveritati cortfona:
vnde & in
alijs locisfreqitcntcr accipitur Idumea pyo Syn.igogapdiiia,vt
infra $^.a. Oui efl tflcqui vcnit dc Sdorn tinEiis vcjiibns
de Bofra? & in
altfs locis,vt tbidcm Dco datc videbitur, & eadcm
efl ratio de alijs in hoc cap.paruboliic contcntis.
1\ST>LIC.yi. Sed tn nr/>. 54. rcccdit d posiil. qui exponit hoc ad.
litcrarn. Bttrg. ipje antem per allcgortamfitis extcnfam ponitpro-
pofttioncs Tiialmudicas,& alia mira.^de qnibns non iitdi.
* Theodorctus. Dcfcrtum fiiicnsdicitUr.quodnon ,-,., ,
fuitirriguum Prophctariim vaticinijs,& phuiiacoclefti «'oniirc aV
Defertum, quod Dci agricultiiram non acccpcrit, huic
Ixtanuniiat, & gaudcrciubct, & Ixtari. p
* Hufebius. Hisvcrbisfignificatprophcfia,non ipsa Vbifupra.
lerufalcm, neque lud^am
CAP. XXXV.
fGentilitas. a f A Deo. f SineChrifto, quidicit. Egosu
vj- tw via,vrt'fas,?{ vitj * ^inc dortoribui veii-ntis. bt IHcm.
;
^i^J^^
•1« Thco-
yEcabitur dcferta & inuia ^ & cxultafcdipfarumgcntiumtcrram,
cuidiuina cognitio
cxhibcdafit.Carmcl enim
& Saroncxtcrnarijgentiii
locacrant.Eth^cquide ad
vcrbu.Ad fcnfum autedit "ndri cfi,quod hi, gprius ani.
misexcxcati crant,adc6vtligna & lapidcs.nccno u^mo
ncs loco fummi Dci colercnt,hisomnibus maiis r
pt Sal
uatoris dodrinam libcrcntur,& mulro prcftantiorem ^
ea
cft,q ad corpus pertinet falutcm , opcmq^ rccipiunt.
^ Sajon
NICOLAVS DE LYRA. mcntidomini nccafccndctfupercor, nccrecordabruur
Cap. XXXV.
^,
Acia.b[tUT..yindrcas,&aliquiexpofitor.
i\\'niS,6iC.Tcrtiumefivn&:orcgi!m,&Tontifictim,q'{iaTonti-
cathol. inhoc ipsU ficcs, qui fitcruntposi captiuit.^tcm'. Babylonicav? rion fucrurit infequcntesexponat
tfiudcap.adlitcranintts ludatcefdepro- fiitutipervn[lion:mficram,fcdin(littieb.vitnrfrcqHcntcrper1{c-
fperttate ludfortimposl redttU de Babylone,fedhoc non videtur ra
ttonabtliter
dicium,quia ab illo
temporcvfque ad Chrifiii fuerunt
injeruttute quduis tnterrafua,ficut dteiptjuitjitpra
21. Fuerunt
ettam in
multisaffu£iionibus,&angufitjs,vtpatct in ltb.Ffdr.&
7icemi.i,&Dan.& idco
ffperitxsf& iucuditas,q in hoc ca.dcjcri
buritHr,adtemfus lUudnuilomodoreferri vidciUiir.Sifacict aiite
qH6dimmo,qiitalncefi hyperboltca locutio , ficittdicitur deaiba
multe-re,quod cfl dbioT niue, quamuts multiim dcftciat d niuis albe
dinejnc non videtur conuenienter diBum in propoftto .quta magni
ficum,&piim decctplits confcrre quampromitterc, vclfalte non
minus,& mtrius puntre, qnam commtnari: Deits autem m.tgn'.ficetijfimus,&ptij]imus
efl.ideo eius promifftoncs de bonts nori vidcn-
titr ration.tbiltter exponi per reflriatonem implcttonts, nift aliqtti
do appa-fctt mamfejte, qttodfic debcarit cxpont,vt proptcr dcmcri-
tttm manifejldfuperueniens.propter quod bonum promijfum mfie
refctnditur,veltotaliter aufertur: comminattoncs tamcn de rnalis
rationabiliter aliquando exccfim, ftue reslriaionrm expormntur
fecundum qiialitatem^&mcnfurampcccatorum ipjoriim deitnque
ttum:propter^I{a. Sal. hoc cap. exponit de fceltci fiatu qucm expeUant
ludet tn aduentu THcJfie. Igitur dmittcndo quod Jdljurn cfi
m diilts emf. tp Clnrsiusfit adhuc ventiirus in rnunditm, & acci
picndo quod vcriim cfl,f.^ hoc cap.fit ad tcmpiis Chnflt refcrcndtt
potefific conttnuari ca.prfcedenti , tn quo Vropheta deniintiauit
iefiru£iioncm Idumaf ai confolationsm ludcorum. Htc confcqucn
terderuinctat eis corifolationcmperfcciam Cimfii tcmporc crcdcnti
bus affuturam.st dtuiditur in trespartes , qniaprtmo conjblatttr
tos defutura multipLicatione: fecundo dc credcnttim roboratio/ie,
|ti.C6fortatcmanus.rmw dc dfmonum deteBione.ibi.ltx cu
bilibus.^(/ euidentiam primifcicndii,^, tn scnhedrin lerofolymi-
tano (quiapud Hcbrfos efl liber aiitenttcus) dicitiir:qHod qutnque
res notabilcs defuerunt infecundo templo per Zorobabel fdificato,
'j qnffueraiit in
templo Salomonis.Trtmum efi ignis contmiius tn al
.«te
tarihtUocausiorum, qui tuncperpluuiani,vel \cntHm non c.xtin-
iM|| gucoatur,quamuisctiam jub dio.Sccimiimesl arca tcfiamenti,
,^^ yndtdicituricrem.i.e.ln illisditbusnondiccnt arcatcita-
M0I{_^LITEI{.
i Lftabitur dejenj.](\ud cap. htcralitcr cxpofui dc ccclcfia
leporeXpicxliidaEis.&saibuscoUetlai&ficlcniuslitc
ralis
ges, quibus Iiid.ti er.trit tribf.tari:, qiiifrcquentcr vendcbant fummttm
ftco-dotiu.SimiUtcr toto illo tcmpare Iudci
rcgcs rion habuerunt
nifi aliqitospaucos parim ante
tempits Chrisli: & tlli rion fnc
runtpcr vn&ion:m infiituti. Qufirtum^fi SpifitttfidnBus fcu diiii
nitas, qufpro t.into dtcebatur in templo Salomonis habitare , qitia
ibi d fummo faccrdotc .tudicb.int!ir diuirtarcfponfa non autcmin n
fecun lo templo. Quintiirn est. £3'nnToni« Vrim, &Thttmmim
pro qito ponitur in Litino do£iriria & vcritas. E.xod. 28. &fccuiidiim
lufcphim er.it quid.tm fitlgorjubitoprofiliens debptdib. ra-
tionalif. &fupcrhumeralis : quddo Dcus acceptabatprcccsfimmi
Saccrdotis dc quo dicit lofephus.y.lib.antiquitatis ludaicit^q, defe rofcphus «
citper diiccntos annos antcq incipcrct fcribcre libritm illum, qucrn
iticcpitfcribcrc amio
qii.tdr.tgefirnofccTtdo ap.iffione Cbrifii vcl circiter,qHta
librit iilitm obtitla Fcfpafiano in.pcr.itori: qiii ccepit im
perare arino dominicf irtcarn.itionis . 71 &ficfecundii tpfim cejft
ittt pcr magriHm tcmpns .tntc Chriflim:& adhuc per m.tius tps an-
te ccfidnitJeciindum Ltbrum prxailcgatiiw: &fccundii hoc dicitnr,
1 Lcta.dcfcr. Idefi, ludca, quefiiit dejerta d Dco qnantim ai
quinquc predi^a.
2 ht in via. Tcmporecnimprimitempliprophctedifcnrreb.mt
pcr lHd.tam popuiuni a malis rctrahendo,& boimm cxhortando.TB
porc verdfecundi tcmpli ron lcgantur habuifie nifi'.yieggcum, Zacharia,&
MaLadiKtm ^qm pnip.Ktaitcrimt tpc rcfdific.itionis tc-m.^
plifecundi: fcdpofica pop:dHs ludatcus carutt propbetis taiib. pcr
5 o j.annos & ampLius,vJ'quc ad tps lounnis haptifif,qui capit pce
nitcntiampredu.ire, O- aducnlu Chrifii nunciarc: Leta. dcfcr /.
liidfa qitf fuerat prfdifio iuodo dcfcrta.Kt tn .tdcntu 'chrifli habcbit
materum gaiuUj quantiim addcfnn£ios qiios Chrifins dc liriibo
ad viuos crcdcntcs vn
fatriim tranfiHiitadglt,ri.m , & qu.vitum
cim,g,potilJimcfHit tmpLctnm quado rcccpto SpirituJJunclo in di?
Tcmctostcs con}idcntcr,& magnavocc l.tudabunt doininnm.ja.i
Lt cxuitabit \oUt\.[i\o.i. gcntilicts , qu f advio.lim foLitudi-
5
nis cariicr.it ciiltu
Lcgis cj' propijct.vrum, cimgaiiiLioJuccp.t fidcm
Cirrisli adpredicatiuitciu aposiolorim.
'fi Etflorc
rjliseftcri.^ilpiritualis.potcfttncuhrtccxponimoralitcr
dcquohbctpcccatoreadDcucu magnapcvniicfia rcucr
icmc, & ficahquadoplusinmcntoproficit.quailicqui
t innotca-
'
'

3»5>
^a y''.1""''°""f
Apoftoti.&al..[ri>i.itual« b1 Vn>mrublUn.,»mpatr^5,& fil..,& Sp.r.tuira.,a..
f Quomodopa.rr,nt.lio.«ctilius ,n p»irc. Sp,r.iun.,nftus in vttontnt.
tur fnuieriagauiiii ex rabomliunc Cfedotnim^ium dicttu".(Zoiot
UK.Etefi vcrbu propiietaad .Apoiiolos : Confortatc llianus
diflblu tas.!rfe/i GentiliH qui ante erat tardi,^ pign ad opus umu
8 Etgenuadebilia. Ge/jfi/irtJK-
9 Kobotzi
ecepcnmt,fide liberd confitedo.Cuius caufifubdttnn
17 Qiiia fciflx funt in defcr. ludu,^ Gcntilitatis, vt p.nct ex
jupradiCiis.
1 8 Aq ux. fcilicet facramenti baptifmi.
19 Er. torrentesin folirudine. ideft vari^grati.e spirlttijfan-
tii,de quib.diiitur. i .Co. iz.a.Alij datur fcrmo i'apictix,&c»
20 Et qux crat arida in fta. & fi. in fon. aqua.i'tY Im noia-
tur plenituM grati.e dat^e temporc eccleftai primtttue.
21 Incubili. Hic conjequenter denuntiatur materia gaudijex
demonum deieBione,ium dicitur:h\ cubili. idefl in pf}anis,& te-
plisidnlorum.
zp Inquib.habitabatdiaconcs. ideR d.(mones in idolisrefponfa
dantes,& aiiqaando in taUbus locis apparuerunl dxmonts
in draconum.
fpecie
23 Orieturvirorcalami,&iunci. Quiaidolisinde ahiciiis
taiia iocafrequcnccr per ^pojiulos, aii»fque dtfipulos dituno cui'
tuiapplicabantur.
24 Etcritibi femita. quantumad obferuationc confiliorum.
•^- Et via
I Et aures, fcUicet furdorum patebunt. ad audiendu Dci vcr-
bum cum effcdu niiiplctionis .
t TuncjaUtt, ftcut ccruus ciuuaus. ad ambulationem vcloci
ler in via morum.
t Et aperta trit lingua mutorum . ad Dcum magni ficc Kiu*
dandum.
17 Qi^ia fciffx funt indeferto aqux . idcft dona grati.tdiuin^.
21 Jn cubilibns in
quibus prius
draccncs habit.^batit . idcll
mcntibus humanisinquibushabitabant da;moncs per
ciiipam.
25 (^iror calami , & iunci. Pcr pulchritudincm mcntis^
&cxteriorishoncftatisvtfitlccus aptus dmini h^biti-',
tioni .
t Etvix

?' a 'Hontranfthit, •JfCyrilaTInfolitudine
gentinm.bTChriftui.
^X lus. Hxc via cuangclica c ^^;: "1^:r'i=;'"- r'"*
hisquinondumcmun- iemKd& via,6c Vla fan I
Et ift Jn
datifuntfacrobaptilma a ^l »^""''''
'hL''""'\,.
aoium vocabitur.No
tcmacceflacft.
f
aYEccIeCi. bfBesti immacubti in via.
* Diabolus h^^inicida ih iritio. c «->ia« iuftui^. quili.fue. ad^monis
jeruitute.
7 Etredcmpti.&c. lefu Chriftofuofanguinepreciofo .
8 CouertccAc ideji a.HEccle. militate, primd,poftea ad triumphavte,Jecundu
qtwddicit.-.rHebr.iz.f Acceffiftisad Sio mo
tein,&ciuitatemDei viuentis rerufalcm coeleftem &c
9 tt l?titialcmpiternafupcaputeoru.fc:r/;of,cjrp/«„7,^;
aiijsin hoccap.pojms videtur, quod hcc capitulum referri
ad
nopofte
Jtt mpHjJ^udxorurnde captiuitate Babylonica rfdemium
re verba
prxdicatoru,benccapiunt opcra bona ipforum
4 Hon erit ibi /eo.ideft djenion ad nocendum,licct lit ad ^
cxercitium.
j Et ambnbbunt, fcilicct de virtute ad virtutem.
7 itve)io.r,e^t.Finalitcradvidendum Dcumdeorum
m Sion. cuius vifio habet anncxam U-tiuam fcmpiterna
^'''""^''^ (^'^"^^'^(lf>*e''t!utr,-jr de projp.,iiut.adharentninixhri
Igitur dimittcndo, quod Jto,& de quMda ad tH>cpert,ncntLi,nibtdemfuito(ienfum.
CAP. XXXVI.
J""::'''^^T'''""^.''^' fr"'!^/"'^^^'^'^^ deftruaione Sy-
nagog^ ludxorum que per Idumeam ibi
dtfii,natUf ,& dt
piuribus
ad hoc
penincntibus, vt ibidemjuit large ofte.ifmi.
In prxfenti vrro cap. traaat de conjolatione , & ftatu creden-
tium in ChriHo.ytJic oppofita iuxia fe poftta clarius clucefcant.
Et exponatur totum pritf ens capitulum ficut ir> poHilla.
D
diflimile veri. Sacra narrat 4;Reg. /f . i,
, faru,cu
^
qbus,& Tobias ca-
V ptiuatus.-ficuthabctinhb.
ei'.PoftSalmanafarPhuI,
qui,& ipfcpopuiil cxpartc
captiuauit.poft Tcglatphalafar,&Sai^5fucccflcrunt
b
vfq; ad T Decem tribubus
captiuatis, & cfuita"
tibutludae
vaftjn, ad lerufalein! per
uen tat.
T fadum cft in
quartodccimo
anno
Regis
Ezechia:, afccndit Scn-
Senachcrib, g quar
todecimo anno rcgno Ezc
chias afcendit. Scd quomodo
totrcgcs tantillo
fpacio?
nacherib Rex Airyriorum
fuper omnes Ciuitatcs
luda munitas , &
ccpitcas. Etmifitrex hift.primii Phul.Aflyrioru
rcge fub Manahe rcge Ifr.
AflyriorumRabfacen
c QMimtancexpugnabat
'^'''^«'n^
vaftaflt. x. tiibus Secundii
Tcglatphalafar,fub Phacec
filio Romclije vcniflTe in Sa
maria. TcrtiuSalmanafar p..^,,,
fub Ofce rcge Ifracl totam ^-^^''^*'
cxpifleSamaria. Qijartum p
fuifTe Sargo, qui cxpugna
uit Azotu.Quintu Afarad Efai. io. a.
don qui translato Ifracl,Sa 4-Rcgi7. i.
j > »T"""""r'^"*""ri I r. ^ .
de Lachis in lerulalcm ad Regcm Ezechiam
T
Muiti,udine_ .
m manu Itctit graui,& in aquxdudu pifcin?
maritanos cultores mifit
in ludga Sext.Scnnachqui
fubEzechia regc luda ca-**^'8-*8'f-
pta Lachis , & multis aliis
Icrufalcm . obfedit 4 ScdtraduntHebrJEiiquod
tot nominibus diaus fit
ivb.FuUo c
C.Jr^r^Zl'!^''?'"'^^'^}]
„,a,.^,.
^^P^^^^io"^
b i{abjacc.* Procop Huc ^U
quecxcaptiuis x.tribubus
in via agn FuIIonis . £c egicirus eft 6
extitiflc, idco colligim' qa
vnusScnnachcrib, ncccft 7 ludsoru dialefto vtcretur.
NICOLAVS DE LYRA.'
C AP. XXXVI.
4«P T i^(^nm c&. Superius Ifaias defcripfttliberationeETecb»
JLa 6-popultpermodupropheti^. Hic [cdjcquetcr eam dcftribit
&pcrmodumhiftorif. Circa quod fciendum ,' quod ETechiasmi-
Jtt magnas pecunias regi .Ajfyriorum taiipaao), quod d terra eius
recederet,&ipfumpacedimttterct,vtdianfuic^.[{eg. i8 fciticetacceptapecuniapaaumfregit,nitens
lerufalem deliruere, ef
populumtranslerre,(^ adterrendum EXechiam,&populumJuum
yerbis commtnatortjs miftt E^bfacm cum magno exercitu ante le
rujakm . Circa hoc 'gtturficproceditur,quiaprimbponitur dia

m
A naScriba,ali' a
n6 fupcrbus,
quivt tradQt
Hcbr^i c6mi
nationc Rab
f Oiw,yel pu facis pcrtcrri- b
to.confiiium jyj inferiore
fciTir/a partcmciuita
m-do eft in tistradidir,ar •
la'>ijstuis.
cc rcmanctc
t iaiiixas. & tcmplo.
b H£c r//c.'/:Si c
cut forfan i
patrc audierat.hxcdicit
doniinus : Sc
vtverba eius
habcant ma-
Plal.19.
1
ius pondus.
Notat arroga
tiam.Hazcdirexma-
^cit
gnusquafico
traria fortitu
do.
traria,voxilla
Rabfacx,
cumprohxc
dicit dominus,rexmagnusvlurpauit
:
•J« Idem.Pro
uocat Ezechiamadpugnedifcnme.
ledei fic re
fpo ndercqat
Ezech: Hi m Ce
a f Atioganter bf
cwribus , & bi
Elauisin fupcrbiam, cjt nunciorumhunulitate.omnesquafi vnu n
slioqjirui. inQUitdomi*
in aquis .
C Eac conftdis.
Q Mcntiturpla
ne.Nufquam
Glof.ord.&Nicolai(leLyra 314
• TSuramu» Ikintifex, quiSohnrfuperbofacecflit. f Lxx. Crammaticus. ^ t^ec potevis D
ad eum Eliachim filius Hclchix y qui erat fupcr domumj 6cSobna i No cx imbc*
a 5^CanccUitiut Kegis. bf Huncalij filinm liiizauiuinant: aliiSama iicnifuiire, 2 CillitatC fcd
tt ideo loqu' Hebtatce _ l . .
Scriba. & loahc filius a
Afaph commenta'rijs. Et dixit ad eos RaV \
*" PSSonc
f Tiraorem intutit. fVtibatfgis.
faces: dicitc Ezcchia:: Ha:c dicit rex magnus rex Moy
Aflyriorum ^uipcr
Quxeftiftafiducia, confilio, velfortiquaconfidisj
5
t autquoconiiiio,
af Ci"" piiLSttibui» redJideris, vnde n oJofeuciitJtis mrTiiicriio mntus incuiiit.
tudmc rcbcUarc ?
difponis Super quem habes fiduciara , rc-
quia
a f Ncgjndoitibuca. bf Falfum. c f Excopiaaquaium Nili, multz aiundines funt ibi, pei
qu,is fLbfanindo defignaiuT foitituCiO cndc rcgelfrael
prccepit
diccns; 'Hjon
muliiplicahis
Acgypli.
ceffiftia me: Ecceconfidis fuper baculum arundineum confradum
iltum cui fi t innifus
fuper y€gyptum, fuerithomo, m-
ti
bi xquos,& CHr
rus , nec vxores
plmmas.
C Indaice in au
ribus
populi.
^ Epiphan. inN
Qiii fpiritale ""dc
impugnatlc- ^^''
rufalem.vide
^ tit. f Nonpotensfuftincic.
trabitinmanumeius. &peiforabit cam, fic Pharao rcx ^gypti
a f O Ezcchia.
omnibus, qui confidunt in eo . Quod fi re/ponderis mihi , in dof
Hocverum. a f Dommus. ^ Hoc falfuni.
minoDeonoftioconfidimus, nonne ipsc eft: cuius abftuIitEzc- 7 ^icct catholi-
» ? Q^ Aibaipatcieiusconfliuxit, &Ezcchiasdciiruxif abie.lis idolis, fedquodfecitcaufa teli Cam CCClClia
'gion s.mein faciilegium peruertit.
chiasexccKaj&alcaria, &: dixit IudjE,&IerufaIem: coram altari
f Solo.
ifto adorabitis? Etnunc ttradc tcdominomeo regiAflyriorum, 8
a f In perfonaregis.
b f Faucitatemiignificatobfcf^dtum .
dcdabotibi duo milia a^quorum,tnec poterisex tepr^bereafce- 9
a f (^afi:MefamulumScnnachetibminimum>nonpotciisfufliDeti:, tjuomodofubiUne- ^^
pto,inquadrlga, &in a^quidbus, & nunc niinquid
fine domi
f Non. f Quia.
no afcendit ad rerram iftam > vt difpcrderem eam ? Dorftinus
dixit ad me: Afcende fuper tcrramiftam, & difperde eam. Et
» ir Ciuafi.quidnccefreeft populumfalfis tomoueie Kriot.bus,
& vanam ia/>aic virtu cm.
dixit Eliachim & Sobna ,
, & loahe ad Rabfacen •
Loqucre ad fcra
f Chaldxai b f £am quz vtrifque rommunis eft. c f Hebraice loqucbatur,
vt aftami populo teiioi incmcrctur.
uos tuos Syra lingua, intelligimus enim , ne loqua^ris ad nos
configuratur
quodammodohis.quitcr
rcftrem leru- ^
faleni oppugnant,ftudet
enim patru
Ja,vcldava-SupcrbavaJ- d
dem. de,&infoles
t fiquidem. propheteque
t Vertere fa^
maximc con
Cies Kaae dutii
vnius.
bisipfun..
lorcseorum. Et fuftinebis quomddot faciem iudicis vnius lo- n queadmodii*
ci ex Icruis domini mei minoribus? Quod fi confidis in v€gy- "^ Rabfaccs alia
f (iuafi fiuftia. b f B.efpiciiear\ c
vfus eft, fiqui
^4 decontrapatres,
& catho
licaecclcfiara
Hxret. patru
15 dodrina, &
ecclefiaftivo
ce vfurpant.
Scd a fruai-
f quifcdentinmurd, vtcomcdantftercorafiia, &bibant t vrinam ,1 ^
enim legitur
^* *
1 ** *^

3^; Kaix Gap. XXXVI. ^z6
^i?.TSf',im ^'^""''"Mum vobifcum! Etftetit
A Rabfaces, Vckmauft voce , tU:"auteodcD
tllS, tiis OC naiUS a *
, & huius
f^ VrropuIusintcIlEerct. 5tt,mcret.
fcECulifabiilaj
auresinfHtis,
ne D. Paulu
autloanncm
audianuiscu
pubiicM^urur
in cccle
fijS, fed COnfa j •
buiemur,&
a 5^ Vr ropulus intcll gerct, «c timcrct.
magnaludaice, &dixit. AuditeverbaRegismagnr,reds Aflyriow
IrJj T'„'"^^ contratia ei de qua dicitui: Hic dicit Dom.nus Deus U.acl. b f Confotfando.
T Acculauo RabfacistelUmonmmcft EMchrx.quodindominoconfirus populum confottaueiii.
rum . Hacc dixit rex : Non vos leducat Ezcchias , quia non potcrit
cruerc vos , & non vobis tribuat fiduciam Ezechias fuper domino,
'^ Lo-y icieba. . vel audierat ab aliquo EKCchiam. fic petfuader; populo
aicens: Eruens hberabit nosdominus, nondabitur ciuitasifta
quafi ftcrcus in manu regis Aflyriorum . Nohteaudire Ezechiam. H^c enim
aUriDUS nO- a T Minisiiiifc«blanditias,;vtquosnonvincitietiore,vincatPioii)inione.
ItrisimmittUt J- •
b T • A /T
qMi in benediftionenj vefttam ptonciat.
hu. a dicitrex Aflyriorum : Facite mecum bcnedidlionem , & eo-redi-
negotia
mana, & cp
barbarus ille
minabaturdi
ccns, comcde
tisftcrcusveflrum,
id nuc
multi no ver
bo , fed re in
vobisfaciunt
imoctiamul
tofccdius.Na
Bfornicarijcatus
, multo
magis quam
flcrcora funt
abominabi -
lcs.
a faciie mecu
benediHionem ,
(^c. Laudatc
mc ,bcncdici
citcmc. Vcl
ficuthabcta-
liacditio.Fa- citequodvobis
vtilc eft,
vtmerccipia
tis, i!^ pax ma
ncat vobifcu.
b h(unquid L'
mmi ad me, & comedite vnufquifque vineam {uam,& vnut
quifque ficum fiiam , & bibite
vnufquifque aquam cifterniE fu^
*
^,'*''. '^'SyP^o. Illuceniin '••'>••;'" '= ' ""-- --••—•- -- -
j a . iiedccreueiatcapiaLobna.
—.ntuc.jn.ij,t3 i-oona. o'^ v

t Pfophet».
B
1131« i6»
f Agenduni,
compiendu.
Diuilia.
b ifiiam filium
^mos.ln libr.
Rcgum icgitur,
quimifit
ad ifaia proshctam
. Sed
lic.quiadefe
faias tcxithi
:loriam,non
prophet3,fed
filiu prophetx
fe nomi-
nat.
C Diestribulationis,C^comptionisy
^c.
4« Procopius.
Quafi dicat.
euafimuspar
Gloford.&NicoIaideLyra 3^8
GAP. XXXVII.
T fa8iim (fl cum audiui/fet rcx ET^ecbia^Scidit
re-
Scinduntvcftcs , quiaaudierant
Hmentafua.
Rabfaccn rcx credes
blafphcmantcm.Scidit
CJT pcccatis ruiSj& populi hoc prouenifle .
C A P. X
a t Blafphtmlam
4« Chryfoftomus. Prophetis
moseftdiccrc Deusme' D
quamuis totius orbis cft dominus , fcd peculiare hoceft Hi
amori.vtexcommunibuspropria faciat.
e Tro rtliquus. lam cnim deccm tribus addudlje. ciuita'tcs
luda: , & Bcniamin vaflats. pars ctiam infcrior ciuitatis
in man*
hoftium tra-
XXVII.
Rabfacis. b f Feccatofiio
irafcfn^.rjuoputabat affligi Ciuitatcm.
r fatflum eft cum aiidifTetrex Ezechias {ci-
a t I'ofita tcgali vcftf, 8c piirputa
dit veftimenta iua,& obuolutus ':ft, facco , &
a f Adauxiliumotationistufir.
intrauitindomumdomini. Et mifit Eliachim
, qui erat fuper domum , & Sobnam
Scribam,&fcniores defacerdotibus opertos
& dixcrunt adeum
a f Non rtolis. f Habiiu mileiabiU-
faccis, adlfaiam fihum Amostprophctam,
a «r Conquiftio. blNoftti. cDiivna:, d 1 Hoftium.
tamendolo- d non eft pariendi . Siquomodoaudiat
res ferrevale Rabfacis, quem mifitrex Afsyriorum dominus fuusad blafphetifimileS,qui
a I^Qujavindicaiepotcft. T Ad
dicere neqa- mandum Deum viuentem:& t exprobrandum fcrmonibus quos au
nms.^timore -
Nortiamlatentem.
tuo domine con diuitdominus Deus tuus. Leua crgo
orationem
pro reliquijsjquiE
"I a f Omnesducesrcgis, feiuiconliliaiij.amici. rndeab AuialonedicituiChufi. Quateuon luifti cumamicotuo.
b^ Nota liumilitatcm non Je piophctamdicit.
cepimus, & do
luimus,e^pepe
rimus Jpiritum
falutis. Itaque
Deum tuum
ait,Deum no
ftrum nominareaufinon
fumus .
d Si quomodo
audiat De* tuus
4«EucherN6
' -~'b
repertaEfunt. Etveneruntferuiregis Ezechi? adlfaiam. Etdixitad
a f Nonmeo. ir Mcis, & cius.
eoslfaias. Htecdicetis dominoveltro. Hxcdicitdominus: Neti-
a c Comminatinnem. b T Fjinuli,
meis a facie verborum , qu? audifti. quibus, blafphgmauerut pueri
a ^ Nonte. b it Dc Taiarha, vipaicbitin fcquenti.
regis Aflyriorum me. Ecccegodabo ei fpiritum, & audiet nun-
a^- Chaldxorum. b f Duodicit, quod dendciai/at audite, iplunilcilicct a peiiculo libetandiini,&
hoftem in tetrafua mof''urum.
cium,& reuertetur in terra fuam,8c,corrueie eum faciam gladio in
a f Pomino permittente Tcnit ipfo piicipiente leccflit.
cnimaudem'
diim oKiTo- h tcrra fua. Reucrfu.s eft aute Rabfaces,& inuenit rege Affyiiorum ad-
ftrU dnm di-
fcetc quo ira
fcerc,tatapatimur
, fed
a ^ rtjUaiitem. b l^ lam fupci ita Lachis vbi eum dimilcnt. - "
T vbipa;abai
uerfiis Lobna.Audierat efset
enim,g.a
de Lachis . &: audiuit
^fcdus cum efte. f Umcipta,vcl deferta.
c T Sennaiheib.
n
tuumdicimusdominum, & hanchabemusvltionisfiduciam,
quod viucns Deus blafphcmaiur acultore ido
lorum. Cumquc venifTentferui rcgis ad Ifaiam, prseuenit
eos Ifaias, & iam abfcntem rcgem audicrat , & dicit
quidrefpondcrc debeantdomino fuo.
_
"
ditaabimpio
&fupbopon
tifice Sobna.
Leua ocutos , ,
&c. 4« Pro-"'^'*
copius.Qiiafi
dicat. oPro-
phcta ,
Tc ,
qui noftrum
omncm populum
in ho-
{^iumiampo
leftatem i,,.ic.i.^.4. vc- , v-
Hicc dicitEzechias. Dics tribulationis t 6c , &blai- 6
correptionis
nifteno igno
a r Petlimilitudinempaitutientisdolofis lignificint
(uos. TQ3iinon poflumus diccte.
y
A timoietuo concepimusdomijc, &pepctimus fpiiitumfalutis. bl^Confilia noflra.
phemixdiesha^c: Qiiia vencnint filij vfque adpartum, Sivirtus
ras , pro
8
a l^ Explentli. «rQ^^pafi fortadis audict. b 1 Ncn audemus diccicnofliuni.ijucm iratum fc-ntmius.
9
dominus Dcus tuus verba 10
II
nobis
qui relig
fumus,orare
deprecamur.
f Etdixi.Ora.
tionem eoru
NICOLAVS DE LYRA.
Cap. XXXV I I.
T fadum eft. Hic confequenter defcribitur ipftus E-s^chi£
liberatio,& primo ponitureius liberatio abhoUe,
fccundb ab infirmitate cap. fcq.Trima in duas , quia primb
circa h^c pnnitur prophetica denunciatio, fecundo angetica cxe
cutio, ibi: Egrcflus eft. Trimain duas,fecundu dupticcm denun-
ciationem,fecunda ibi, Reuerfuscft. Trima induas, quia primb
ponitur E^^echU humilis petitio, fecundb, Ifainc confolabilis refpo-
Jio, i6/;Et dixit. Circaprimum dicitur :
1 Er fadu efl,&c. Eade caufa qua,& nuncijfm, vt diBum esl.
2 Et obuoUuusefl [^cco. ideji, vejie cilicinalmmiliando fc co
ram dominn , ideofubditur:
3 Et intrauit,&c. vfrfjpjM deprccandu humiliter, & deuote.
4 Et mifit,&C, jiiia magis cofidcbat de meritis Ifaix,qua dejuis
5 Eil ili Amos prophcta. Ita habenl aliqui libri. quodfa^u efi
ab aliquibus corretiionib. eo ^ ijie ^mosfuit propbeta,ficut di^u
fuit in principio Imw.fedmelius dicitur hicprophet3,vt referatur
ad lfaia,ficut & ^.'Reg. i^.in principio,vbi traHatw ijlahijloria.
6 Dics tribulationis,&c./«7i«f mei, &totiuspopuli.
7 Etblafphsmix. contra Dcum.
8 D ics h xc. /. J« ^'/« l\abfaces dixerat prxdiBa, qu£ erantad af-
Jiiciioaem regis E^s^chif, & populi,& vituperium Dei.
9 Quia vencrunt,&c. in tanta afjitHioneJumus pofiti, vtmu-
lier txtlitns in affiiHione partiis cui deficiunt vircs pariendi.
10 Si quomodo.&CS/c legcda cfi iila litera ibi incipiMo. Lc-
uacrgoaddo.orat-pro re. qua:rep.(unt././7ro/«rfpV qre-
martjeiutin regno lud^ , quijunt vddepauci coparad"^ ad ttpora
pmeri-
prxuenicSjinE
fpiritu CLidta
praefcicns.
g Ecce tgo dam
bo ei fpiritum,
&c. Quafidi.
cat. Non dica
vniuerfa,qu5
AfTyrio facia,
nemeam videar
iaflarc
potentia. Sed
hoc vnum ;
i6 Ec.ego da.
h Et itjuenit,
17 PugnaffeSen
18 nachcrib re-
19 gcm Aflyrio
20 rum contra
21 Aegyptios,&
22 obfediflc Pclufium,iam-
|v
qucextrudisaggcribusvrbecapienda,vcnifle Taracha
rcgem Aethiopia: in auxilium, & vnat nodem lerufalem
i85,miliadeAflIv'riocxcrcitucorruifl[e, narratHerodotus,
& Berofus Chaldaicce
fcriptores
hifloriae.
^ Orauit
prfterita:quiaiam dccem tribus erant captiuata. Siquomodo
audiat dominus Deus tuus., idejl quem tu cotis .
Jottititi.
1 1 Verba Rabfacis. vt (ic moueatur contra
^JJyrios pro vcr-
bis blafpl)ematorijS, & Ibcretnos abeis.
12 Et dix it ad cos Ifai as. Hic conjequenter ponitur IfaiiC confo
labilis refporifto, ciim Jubditur.
13 Netimeas, SiC idefi propter verba I\abfacis .
14 Quibus, &c. quia verbaillaexprimtbant Deumlfraelef-
Je impot(-tc,eo (p nonpofjctfatuare ETicchia de manu regis .Af]ym
liomine mortali .
rum,& fic feqi4ehatur,quod e£et impctentior
1 5 Ecce ego, &c. idcjl perturb.nionem mentis.
16 Et audict nuncium. de Taracba regcAethiopum inuadeit
regnumfuum, vt habeturpartefequenti.
17 Et reuertetur in terram fuam. adeam defendendam.
1 8 Et COrrucre,&C.Hoc«ow/«« m ifia rcMrftont: \qua redijtf
defcnfioueterrAfujcfed in atia, qkidebeliato rege ^ethioptirn,po-
Jieavenitin lud^am ad dcjiruendam Ierufalem:Etpercuffofuoextr
citu ab
^ngelo in
fugiens,redijt terramfuam,& tunc eius filijs in-
terfcccritnt eumgtadio, vt babctur infine huius capituli.
1 9 Rcucrfus c(\,S(.C.Hic poniturfecuuda denuciatio prophetictt
de liberatione Ei^'chijc,&populi fui.Etprimb circa hocponittir co.
minatio E^echie per rege .Affyrioru. Secundb eius deuota oraiio co
ra rege celoru,ibi, ;Et tul i t Ezech. Tertib confotaiio cius per pro'
pbetam confciumfccretoru diuinorii,ibi:Et mifit Ifaias. Circupri
mu notatur tocus cJi dicir.Kcuct.c{\ a.\i.Kab.p£ra^io fuo nuuiio,
so F.tinucnit,&C. vbieratfortaltcium.
21 Audierat cnim,&c. tpja expugnata,
ai Et audiuit. fcilicet Sennacl)irib.
i2
15
* DcTa-

V-9
Jfai^ Cap.XXX VII.
a TNunt'os. «rHocfcilictt.
dicentcs :
dc Tharacha icge Aetiopi^, Egrel^ i
fus eft,vc pugnet contra te.Quod ciim ^
audif-
a ^ Vt quos non «perai .
fet, mifit nuncios ad Ezechiam,
uibus,rcimonc tcrretcf.
dicens : HiEC
dicetisEzechixregilud^tloquentes^Nonte 3
dccipiat Deus cuus , in cu cofidis quo dicens :
Nondabiturlerufalem m manu regis Afly-
rioium. Eccctuaudiftiomniaquxfecerunt 4
afPJtrcs mei.
omnes regesAflyriorum omnibus terris quas
afSolus. fAbvno.
fubucrtunt.-dcju poteris hbcrari?Nunquid e-
a fCult^rcstuos. b fMulti.
ruerunt tos dij Gentium quosfubuerrerunt
a fRcges AflVriorutti fScilicet.
H^iiibucrfnijit.
patrcs mci,Goza,&: Aron;, & filios
Refephj&
3 fCtientalisiegioBis.
Eden,qui
eratin ThaIafar?Vbi cft rex Emath
fGcntcsvcl (ccundumalios ciuitatcs.
g &rex Arphatj&rexvrbis Sepharuain,Ana&
a fEpinoIas.
AuaJEt tulicEzechias t libros de manu nun- 5
"
a f Contra Sennathetib blafphfmijs.foliti arma arr;-,-uit .
ciorum,6«:cIcgiceos,&:afcendicindomum 7
domini, &: expandit cos coram domino, &
a TCofottatus.Ilaia d:cente:Nc timcas.
-a OMW.IafccuriordcU a orauitad dominum,
s^ berationc.Ante.n.afccn _
a THominum & angeior^m.
dir,fed non lcgitur oraf diccns : Domine excr- 10
k: quia pro peccatis fuis
cituu Dcus ifracl , qui
metuebat iia;c forc c \ r ^\ 1
b ycrc.n.dQm:ne. Multis icdcs lupcrChcrubim,
jjrobaturhirtorijsvcnif- tu cs Dcus fblus omfe
reees Pcrfaru in Gras-
ciam , & fubuertifle & "^""^ icgnorum ccrr?:
fpoliaffe tcmpla.
tu fcciftt casl um, 8^'cr
c £< »i'//f.Hiftorialibri
Regu,&Paralipomcnd
^ «Ttrgo.
ra.Inclinadommc au- n
admifcctur proplietia; ,
ga&prophetiadelibcra
tionevrbis, deintcritu
Affvrij, dc rcuerfionc fo
* TExau

A a
luaenali».
CreJjc olim
velifiutus
athosepotaq;
Bumina cxlo
praiiJentt
muaicus
-tfiae vlribus.
B
33'
difle,i. nationes va-
ftaffc, quodlibanus
nationum infidcliu
mons fit celebcrrimus.Carmelum,!.
Ifraclem, quod Car
mclus Galiisx mos
fit.
a Etexftccaui.TiXl
tusfuitexcrcitus.vt
fluenta cxficcarent,
&idcoputeos,aqu?
inopiam faccrcnt.
•}< Procopius. Sc-
quituraliadeponte
& fluminibus exfic
catis iadatio,qu3lia
ab Afiasrcgibus fa-
tlanarrantur,lcgimm.n.&fluuiospo te iunxifle,& Xcrxc
&
Hclclpontum ,
exhauftos bibentifi
multitudincamncs
flucredcfiifle. Scd
no tua funt, inquit,
ifta.Ego.n.laborum
illis patiendiq; terminudcfixi.
Attu
Gloford. & Nicolai Jc Ly ra
^Icrufjlem.
fldeft templum.
ceo afccndi akitudincm montium,t iuga Libani , dcjuc-
*-*
a 1 iinntes fges.ludiisparcnics.
cidam cxcelfa cediorum cius,5«: cle»flas abietcs illiusjSc in
IDomumdomini. . ,. , . '^P°P"'"'. .^ ,.
«iMf taphoricos. Qmfi in franfitu reges,8c tegioiifs inhegi cum habitatonbas fuis.
troibo altitudinem fummitatis eius,faln.im Carmeli cius.
Eeofodi& bibi aquam, &exficcaui vcftigio pedis mci
Cfopulos.
.1 ^nominusadlfaiain. bfinfpititu. cf.^bitcrno.
omnes riuostaggerum. Nunquidnontaudifti qu^ olun
a TPiideftiniuciiui. b «TAb initio. c fMalura, quod per Scnnatlierib infcrtur.
Non inhocquodmalum, fedquodiuftum & omnciuP m bonum.
332
feccrimei ? Exdicbus anticjuis egotplafmaui illud, ^ ^ do, omnipotcntia:
afldemfupfieum. b uHot inalum. c fMcniii cy
/r.e«o maxiUas eorum
* '' "
anfrophetascognolceiefeci&annunciaic.bfQuiadixilti.QuisDeuspoteiitlibciatevojde
•
nianumca
19
20
connringCy qui non approximantadte.
d Tibi autem.Om- 2
nia hsc pcr nucios
contrame. Cum fureres aduer-
gnouij&infaniamtuam
aTQiiando
quai^mihiiamdudu
dlxUli:ln cilumalccndam,fupt.T fidera ca.li,pon.im fedem meam.
b Tfotentiadiuinitatis te refrriiando.
certa conftat,de im- b fum me,{iiperbia
tua afcendit in aures meas. Ponam ergo
piarum gentium in " - "-'••' •'-'--— 21
"' —
22 prophcta ad Ezc-
a TQu.ibus blafphemafti me.
hTA. letufalem in terram tuam. 23 chiamioquiturqui
tcritu, fcntentiam
Senacherib dixcrit.
mcam non vidcs . cn-cuIummnaribustuis,&rrxnummlaDijs tuis,&:redu-
^| quideidominus rc
a «rProphcta ad Ezechiam 25
Qui vero de Sama
peinuncios.
2 g ipondcrit. Nuncad
.
na, & ludxa dici ar d Tibiautem hoceritfi-
camteinviamperquamvenifti
"
27 ipfum verba coucr
bitrantur , Deccbat
a f Salutis Sc eoium qua:
futuia pizi)uncio,
''^^ni'rc"A(rvnus''"'"''^"'" zS tit^ncdubitct vcntu
h,
anno fecundo te,aiunt,Pfophctas '
20 raquxpraEdixit. In
fponte nafce- S"/uS !&' Snum. Comedchocanno^qu^fpomenalcuntur.&in
jp ;,>„?-ES'^plS
tia.
phctis crcdcbatur :
a„,.qu^",>: f annofecundopomisvefccrclna.nioau.emrerriofemi- H f"J''^„T?oiri6V
fonuBCvlus,tanquaminftrumento, re ipfa compleo &
pr£efto,intclligere. Eos.n.clcmetia mea vcluti manu,diu
tutatus,poftquam ad laluatorcm fuum rcdire noUc ani-
maducrti,ad tc rcmifijneqj prius in tuam potcftatem vc
nerunt.
b superbia , Non vUra fuftinebcvt fcias te non viribus
tuis
NICOLAVS DE LYRA.
1 Ego afccndi altitudines montium././«(/4;d: qu£ efl terra
j^ montuuja,
2 luga Libani.?'. montem Sion rbi erat templum,quod dicitur
hic Lihanus,eb ^ erat adificatu de lignis Libani,vt habetnr j .{{eg.
5 .Et loquitur defuturoper modum prxtcriti, quiaprie fnpevbia cre
debat certitudinahter bocfutuium ejje,ac ft iam Jcciffent: vermta
men quia realiier non
eratfa8um,ideofubditurper modumfuturi.
3 Et de li-
{uccidnVL),Scc.Ttmplimi.n.erat£dificatum,pattim
gnis c edrivis ,er partim dc abiegnis.
4 Saltum Carmeli cius.ad dcpradandum animalia nute ibi de
pafceba htur in magna copia.
5 Ego fodi,&c./.p«fcoy & ciflernas de nouo. Et caufa fubditur
6 Et ex \cC2im.q.d.Tanta eli multitudo exercitus mei in homini
bus,& anmalibus, quod aquiorum,vt aliqui expofitores dicunt,fcd ad genus htt
tnanum cutus Deus tranflulitpotehates & regna,vt dicium efl.
9 Ex diebus antiquis./.

335
Ifai^ Gap.XXXVII.
>R mefles,& vlneta,& oliueta; & ob nimiam obfidioncm,
"^ quod ex granisrepertum eft , habucruntin vidum pri-
•^ mo anno,& fccundo : quia .n. in anno obfidionis lererc
non potucrunt , qua: repercrunt ex pomis , & frueibus
'-^^ rumpferunt.
a Et mhttt, &c.
ra
e.
•js Gregorius.Radi
cumnominelatcntes
cogitationcs ac
cipimus,qu^inoccultoprodeunt.fcd
in oftcnfione opcrum
per apertum
furgut.Gcutdevcrbi
feminc per prophctamdicitur.
Et
hoc quod faluatum fue
th, &c.
»,57rf«t"
deorfum,,^ j^^.i,,.-- -o- ,5„,„ii'
Srppf'deortm
^
fQiy: vaftatz runt.
natc , dometite, &fplantate vineas , &^omcditcfrud:uin
a f Rcliquii ludiorum qux fecuaiuHs non ctedunt : fed tantam iccipient
abunlantiJm,vtqu>fi3ibotumfcrtili(11mapomi«replcsntur.
carum . Et mittet id quod faluatum fuerit de domo luda,
flderacft. afAfimilia.botisftuftuof*.
& quodtreliquuniefl, Scniittctradiccsdeorfiim, dcfa-
. r n, r r 3TQui»& dccemtribus,«cciuit»te$ lu.-^x vaaaix.
cicttru6t-umiurium.Quiade IcrufalGm
exibuntreliqui^, 2
" TSalaati. b TDileftio & mifcii.ordia.non eommlnerita.
, .
cT^^r.^^onttaaHuetftrioszeUtus eft J
,
populiimtuum
f.j aluatiodemontcSion. Zelusdominicxercituumfa-
334
confugitaddcfunaos, &pcriIlosinquit fercminurum D
pcccata, qucmadmodum Ezcchix dicir.protcgam ciuitatcm
hancpropter me,& propterDauidpucrum meu.
Olim enim mortuuserat Dauid.
^^ief^ft^d^^.f^optcreahxcdicitdominusdcregcAfTyrio
'"^ • Non t introibitciuitatcmhaiic,& non iaciet ibi fa-
» . ^f^ - a' ndc quenquainoccnlat.
niittcrc, eftcogita
tionem bonam m
abditisfrudificarc,
Fruftum vero fur-
fumfacere, eftper
cfficaciani
operis c
"
rcdaquxcogitauit
oftendere.
'^''°"-* Eufcbius.Mani
^
fcftiflimchaecApo
flolorumdomini,
& difcipuloru clc-
(ftionem fignificat.
Hi cnim rcli£ti ex
populoludxorum d
radiccm dcorfum
agunt, hoccft,do
gittam , Scnon occupabit cam , clypeus 6cHon mittet in
circuitu eius aggerem. In via qua venit,pcr eam rcuer-,
tetur, srciuitatem Iiaiic non ingrcdietur, dicit dominus.
Et
protcgam ciuitatem illam , vt faluem cim proptcr
a tNon mcnto vcftro. TNotaibi aliquos eirc & tide & opere hjeredes Diuid
km.-k.*....; i._:L^
1- ,-1 ' t b _
TPi-o b'i>»!s patribljs etiam malis fili|S mi ferctut D?ui
ft Idcm. Vcnitad Ezechiam Ifaias,& dicit (ne putaret Hom.a. fg
mcj&propter Dauidferuummcum. Egreflus cfl autem i^
aT l>c' pot-ntii (inr liiete 0'C'dit 5c in cinetcm te.iegit.
Angclus domini, & pcrcuffit in cafliis Airyriorum, ccnaTSennachetib.Sc
paucicum eo deccin taatum.vt trijHnt Hebrii, «c ifraelitx.
tum oclogintaquinquc milia . Et tfurrcxerunt mane,&
WMottuicrant.
TA Iud.t.i.
eccc t omnes cadauera mortuorum . Et cgrcfTus cfl 5c^-
bjjrj&reucrfus cllSennacIicrib rex Afryriorum,& Iiabita
.
s TConte iirtor veri Dci quafi VK>.>^.
4
5
6
7
8
9
lO
II
12
illequiaiuftitiafua '''^'••'o
cxauditus eft
Sanftorum
, &
r-prtk l-in-, A c merita&inccrte
lam detcceterceflioqui
rat Dauid , & ha- tum proCac.
bebat multos annos
rcquiefccnt >
Quidcrgodicitci.
Protegam hancciuitate
proptcr me
& propter Dauid
feruum mcum.Da
uidmortuuscft, &
meritacius vigcnt.
O rcm admirabilem?
O ineffabilis
clementiaDci, homo
moriuus viuo
patrocinatur.O iu
ftorum & poftcon
fummatione inex-
pugnabilis pugna -niitwe
virorum.
•5« Idem. Habet "°"i ^ J" '•
rcsiftaffcilicetorag"*^^'^
tiones,&cIecmo(y
nae pro dcfunais)
non nihil confola-
fti jj| tantum fantUm valuit. Valuit
^rinatotoorbcdif uit in Niniuc. Etfadlum cft cum .
adorarct in
tcmplo ij quando &
'
opcra
^'^'^'^^ £a"S
^^""^ ^"""^» Adramclcch, &SarararfiIij cius
P^n^^^f ","' S^"''^ P
agat tortifiimas& faciat feme fursu ad c?Ieftia promifla, * Procopius. Hincomnes intelliga"n°t,qnanrum pictas
ocadraanfioncscoclcflesvbcrcmfru£lumprjEmittant.
b Vroptmt. Rcuertitur ad propofitum,& poft futuro
rum fpcm mcti» m cxcutit prarentem . Ncc cnim tanta
cnt Ixtitia dc his qux promittcbat futura,quanta dc im
minentibuscura.
C c Vmptcrme. Significat,quia non ex merito fuo fcd Dci
clcmcntiaconferuantur,imo&patriscorumDauidmc
moria . Inquoadmonentur fu.Tncglisrcnti.T:, & fidci il-
lius atqj iuftitiae quam tantum diljgu Dcus, vt poftcros
^ landtorum mcrito eorum tucatur.
^
-J* Chryfoftomus. iVIagnumindiciumdiuinaimifericord]9,quod
cum non inucnit homincs viuos & fiducia
pra:ditos, quipofllint intcrccdcndo vcniam obtincrc,
confu-
NICOLAVSDELYRA.
dHOftgna,fciasruinam Sennacherih futuram in principio anniter
tij quando reuertetur ab obfidendum lerufalem, ita quod ipfo deiecio
poteris tutefeminare &metere & viuere
quiete, ideofequitur. ^
Et mittCt.ywie/itMr.
1 Radiccs dcorfum./.^

Aruiih
Prou.3.b.
535 GIoford.&NicolaldeLyra 336
J^a jirtTMth T^tti '.i:ts,(y Kiniuefublias
cniJcicnt umetur.Sc tamcn poftcaantc^o.dicsNiniuitemifcricor
diam Dei confccuti funt. Sed diccndum cft cp prophct^
in libro ipfo prxfcicntix Dci vbi omnia icripta funt legentcs,non
omniapcrcipiebanr, fcdquxdam,& codcm
modo quo Deus pcrniittebat. Lcgcrat n.Ifaias in iilo libro.
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. XXXVIII.
XXXV III.
«ridefl quibus morfUus eft Sennacherib.
N dicbus illis xgrotauit
Ezechias vfquc
ad mor-
teni
N diebus illis xgrotauit Ezcchias vfqucad
moricm . Voii liberationem E^s^echits ab hofle,hic
conjcqutterponitur eius Itbcratio ab infirmitate.Cir
ca quod primoponitur eius mirabilisfinatiOyfecundo
reprimitnr ex hoc infurgens elatio,cap.feq, Vrl-
ma in trcs , quia primo demntiaturfanatio , fecundo interponitur
. Et
E^^^pchi^e oratio i6/.Scriptura. tcrtiofanationis executio,ibi
iuffit . Viinia in duas:quia primbfanatio denunciatur,fecund6,ad
hoc figr.um mirabile datur.ibi. Hoc autcm. Circa primum ptic-
mittiiur infirmitas,fecundo nunciaiurjanitas,ibi.Et fadlum eft.
Circa primum dicitur.
I
IndicbusillisiEgrotauit Ezechiasvfqiadmortcm.r.
taliter,q!iod non poterut curai i pernaturam.Duunt autem aliqui,
quod hoc contign ei eo quod non rcddiderat ^ratias domino fufficic-
Et introiuit ad eum
Ifaias filius Amos t
prophcra,6^dixit
ei.H?c dicit
alQuisin tegio tuccedat,&c.
Difpone domui tu? , quia
Sc^non
viues . Et conucrtit
ter
bro , quod rcx Ezcchias fccudum
opcra qua: fcccrat
longiorcmno mercbatur
vitam : & fccundum rci
phyficam viuerc non potc
rat. Scdnon lcgcrat,qu6d
pcr lachrymas & orario-
ncs cflct impetraturus.Legerat
fimihtcr lonas in codem
libroquod Niniuitarum
neauitia fccundum
hocquoa agcbantquadra
gefima die complcnda crat
& ita ciuitas corum deflruenda.
Sed illud non Ic-
gcrat quod pcr fuam commonitionem cflent a£luri poc
nitentiam & ita m ifcricordramconfccuturi. Vtcrq; igi- ^
turquodlcgerat prcedicauit,& quantum ad cos pcrtincbat,
incommutabilis cratvcritas.quianemincm intedc
bantfallcre.Dicit.n.Auguft.Quicunquc ficcrcditvt lo»
quitur,& fi non vcra loquitur, tamcn fidclitcr loquitur.
Dcus ctiam fccundum quod Gregorius dicit , fentcn-
tiam mutat.fcd nonconfilium.Scntentiamdcbcmusin
teUigcre fcnfum vcrborum , confilium vero ab a:tcrna
difpofitioneeft.Scntentiam verofcruis fuis Dcus rcuela
ucrat.non tamcn confilium: fcd vt corum comminatio
nibus pocnitcntiamincutcrct populis luis,& fic corum
raifcretur. Videtur tamcn,qu6d ea verba qusdixcrunt
in libro vitx non .
lcgiflcnt Cum cnim Ifaias fimplicitcr
dicerct.moricris & non viucs,&Ionas. Niniuc fubucrtetur,&
iftanoncfltntfutura,non videntur illacflein li
bro Dei, qua: non crant futura . Scd fciendum cft.quod
Deusduobus modisaliquasres cofidcratfecundummc
rita&fecundum rci naturam (quxdicunturcaufxin-
Vnde Ezc-
fcriorcseflej & fecundum fuum . confilium
chiam morit 'vum Deus pr.^aidcrat fecun ium meritum,velfmphyficam,licetno'.ifuturum
& n6 moriturum.vclfccundumconGliumfuum.Vtruqueigiturfcri
ptum erat in libro vitae, fcd altcrum fuo prophetsE pcr- p
niifitlcgendum,altcrum vcr6non pcrmiiTiimeft. Veru
dixit,ncc cft deccptus quia fic legit,neccftmentitusquia
ficcredidit : & fccundum illas inferiorcscaulaslocutus
cft,quamiiisfiniplicitcr& finc additamento.Siquis vidc
retcxcum & diceret . Ifte fi
ampliusnonvidcbit,ctiam
diuinoconfilio lumen rccipcrct: ille non mcntirctur,
quia rci phyficam cftfecutus. Eodem modo, & lonas
fubucrfionem Niniuitarum vidit in mcntc diuina quae
/3 tamcn
ter de percuffione exercitus Sennacherib .
Sed hoc improbat I{ab,
Sa.per hoc quod Ifaias dixit fibipoflea . Et de manu regis i^ffyriorum
eruam te , & ciititatcm iflam . Ex quo videtur , quod lUi
percujfio exercitus fuitpofl infirmitatem Ei^cbix , &
nonantCf
noluerat vxorem acci^
propter quod dicit hoc eiaccidilJe : eo qubd
pere, quod tamen fa^tre tenebatur , vtlinea Dauidmregnoperipfum
continuaretur : prcptcr quod conualefcens accepit vxortmde
qua genuit (JMana.ffen . Et huic diBo concordare videtur quod
habetur^. I{egumil.vbidiciturquod Manaffes
erat duodecia
annorum cumregnare ccepiffet immediatl poii mortcm ET^echix,
qtii vixit quindecim annis pojiJanationem iflam,ideo dicit Z^.'. i^.
quod illud quodjequitur.
2 Difponc domui tuscquia moricris tu, & non vitics.
.i.fac tfjiamentum tmm . Ifaias E^ihix tertta die anepcrcuiji.nem
exercitus Sennacherib,& tertia die fequcnti q

.b.
337
^ umcnfuturanoneratquiaillud quod vidit/eamdum
conucrfifunt confilio
i.atcnim Dcus, cum quidcm vfque ad mor-
tcminfirmitateanimi affligcndum, fed oratione& pocnitentiaconualiturum.
Dicuntquidam quodmalevi-
Hcndo,n6 mcreatur quis ad vits fux tcrminu pcrucnirc,
vcl
autcm tibi crit fcnuma domi- 5
ftifcitabafementuumquod fgre- g cam .. Hoc
dtetur de tumbis tuis,& pomm
illHdfuperthronum IJraclinfem
fiterrumi,& erit mihi no fecit
quia dominus vcrbum hoc lo-
quod
infijium, quutus
& ego
eto illi in . patrern Alij
afteruntctiam fanclos mor
tc terrcripro incertitudinc
iudicij.Notandum autcm,
quod dics mortis non ncceffitate
finguli? prxfcita
fit.fcd voliJtatc Dci & igno
tis mortalib. caufis vci vi-
cft : Ecce cgo
bram lincarum , per quas
defcendcrat in
a ^ A dfcima cnim hora in primara , & eft
pcn^^duplicafus dics»
horologio Achaz in fble retrorfum deccm
lineis : & reucrfus cft fol deccm Uncis
pcr
a TLXX.ctatio;fcd hoc mclius, ]uia ptxteiita iiarrat
dr l^eneficio ajcns gtatias.
gradus quos defcenderat .
Scriptuia Ezc-
rcucrti faciam vm- 6
non excitare tantum & rc»
crcarc , fcd extinctos etiani
in vitam rcuocarc valeat.
g H>i.ak erntihitrit figniitft
a domino (jui.i fef.it dominus ver
bitm hoc
qiicd loquutns.prcfQV!''
lachvymam
tisfciliccttCmporis dc fmu tium.
ri, vtquomodo fol reucrtituradexordium
fui.ita Pze E
chicvita adcitolutosrcdcat
annos.Nobis quoq-, in Heb
doadc & Ogdoadc viuentibus
poft rcfurrcftionem
Chri uirc fpatia protelStur;
4« Auguftinus. Cimi Ifa-
^'^- »• «Je mi
"'"''''•
ias duas prophetias.fibi co-
^^"^
trarias cadcm ora protulif- /."g'"'*
fet, neccfle eratutalrcram
qu^ facienda cfTct, figni
oftcnfione firmaret . Vndc
ut rcx quoddicebaturindu
bitantcr crederct,folis in oc
tum ab occafu per dcccm
horas,cursu rccidiuo Dcus
chia:rcgisluda,ciima:grotaflct6Ua dies anifitialisfuit triginta duarum horariirr/.quta ametjuM
fol rctrocederet, habuerat dcctm horas , & pofiea pcr retrocejjum
&regreJf!oncmvigihti:&tandem duas habuit fole tendenie ad
occafum. Ethec videtur opinio Uionifii i» epifiola ad Voiicarpi-m,
rbi ioquens
dc iftj retroceJJioneftilis , dieitfidSnlctm deiima ho>a
ejfct Deoprticipiente repedauit ad orietHem alijs decem horn difr-
gnutis, deindt rurfus dccim horis alijsad occidentem currentcjoli.:
fed & refiduis diei dnahus horii,&c.
7 Scriptura Ezechig rcgis luda cu ^grotafl^ct^&c.H/c inter
fonitur oratio L\echi.tpro gratiarum ailionc acjuaja^iatioac, &
* primo^

339 GIoford.&NicolaideLyra 340
^ fcd fuoconditori in omni-
A biis natiiialiter priccpto
cbcdirc. Conucnicntcraut
talc fignum regi in mortis
expctftationc pofito,apti(Timumcuenit,
quod domi-
•fCarebore-nuspcr
t «iomiaum
folcm ficritalitcr,
fidiM.
pp f folcm congrua diCpcnlationc
diipoluit, quoniam
ficutfol in procinftu occafus
fuipofitus.indiciinitiii
rcducitur, ficrexin mortis
cxpcftationc conftitutus,
quafi ad incipictis vitSEgau
diarcuocatur. Tantuquo
que remporis,idcft,quindc
t ©rl)!»
^''^^ annos dominus addit
Habitatio, dit,quatcnusnafciturus tuc
,vel tempus fiYms confumpto illo tcmmcuai.
porcrcgnum dcfunfti pa-
^ tris valeret gubernare.
a Ego «//x.Cum Deus Eze
chiiE fine labore vidoriam
dedi(ret,ncc ille ci codignas
gratias rcddidiflet, infirmitatccoadtus
laudes pcrfolt
«•nfume/. uit,quas in profperitate ne-
^
Dluifio.
glcxit, & poftquamconualuit,
qu« in anguftia cogita
uerat , dictt:£go dixi in dmi-
dio. Sanfti implcntdicsfuos
fandos : Abraha, mortuus
eft plenus dicrum fcnedutc
bona, pcccatorcsindiraidio
dicrum moriuntur.
b In dirnidto dierum meomm .
NICOLAVS DE
LYRA.
tituluscum dicitur : Scri-
primo pTicmittitur
ptura ,&c.fecunddtra8atur,cum dicitur :
Ego dixi. Et diuiditur in duas partes,(]uiapri
nio recolit anxietatem animi in
E^^^echias fjua
fucrat.fccundb bonum quod Deus fibipcr IJa-
iampromiferat,'bi:Tu autem eruiJii.Ctrca pri
rnum dicit.
I In dimidio dierum meorum. Tunc
tnim E\echias erat in trigefmonono anno
•pitie fuie . Quod fic patet,(juia quario I{egum
decimdoBauo.a.dicitur quod E^liechias erat vi
gintiquinque atinonim, quando regnare capit^
& vigintinouem annis , regnauit fimtd iun-
{llfaciunt quinquagintaquatuor annos, a quitus
/i fubtrahantur quindccim,quibus regna-^
uit
poSi iiifirmitatem ijlam , remanent trtgintanouem
, & fic crat in trigeftmo anno»
quando infirmatus fuit : quod efi quaft mcdium
yittt hominis fecundum curfum na-.
tur£.
X Vadam ad portas inferi . /« Hebr^o
habetur S)KK> Jcol , quoi altquando accipitur
pro foffa vel jepulchro , &ftc accipitur quantum
ad corpus E^chix. .Aliquando autern ac
cipiturpro inferno , & ftc accipitur quanlum
ad animam eius: ^ccipiendo tamen infernum
pro limbo patrum, & ideo non dicitur hic ad
ininfernum,led ad portas inferi, quialimbus
ille afandis dicitur ejje in parte fuperiori in-
ferni.
3 Quarfiuirefiduumannorummco-
tttm,(yc.ideji mecum ctnfidirabam, quotan'
nis pojfem viuere per naturam.
• TDifj-erando. 1In.in?n1ia.
(et de infirmit.uc iiia. dixi: t In Ego dimidio
a IQji^ non complcbo numciuiu^nnjiur.i incorum licui pa'rc& v,\r\.
b flifllv-ta '^nxpoita: "icri,
dicium meorum , vadam ad portas t infcri.
a tAdomino. b 5 Ob(upeibuminilii ablaium.
e 5" I Apa nio.
non dimidiabfit dics fuos , D
quiano implcntopcravir- ti
tutum.nccpoenitcndocmc "^-
dantdclidU.
|.';"'|
_
C .^dpiiitaiir.fni. Qj'jt'ii

34'
A
a l{efpondibit lnihK
Qiiod erraiii emcn
dabo,tueftofideiuf
for & piotcdcr.^^o
ejleiiim voUmis requc
Ifak Cap.XXXVlIl. 342
TAd Dcum. 3 Ttn domino. b fGimita cempunAui.
clinis,{icclamabo:meditaborvtcolumba. Atcenuatifunt i
a ifAddominuai:vndeauxilium. b f Violentiam rniirmitjtis vltra j
^ ^ , , , ^^/iiescorpoiis c 1i'lus>jM,->nipoffijntmerua.
oculimci "-•=•
curtentisjed Dei tnl^e-
rc
rentii.
4
b Ctim /p/f.Hcc mi
ce- hiiufie.q.d.nihilre b
t
rcfpondc pro me :
quid dicam , t auc
cjuid refp<
B
j.m
T Velfecenm. ^r AlijRcputabo. j ^Etiam inSdcles
mihicum ipfe fcceiit ? t Recogitabo tibi dmnes annos
a fDe ftatu humana: vita: philofoj.hatar iam fecurus.
ftfnere^&fpsQTfor d mcosin amaiitudineanimiEme^.
pominerjicviuitur,
a f Fiagilis^ caduca viia & mifetiis plena.vt (cilicet facile cadat.
teuicxorarequife
b tSeueritate IU3, & culpa inea. c ^mc. d TMiferirordia.
10 1° tufis citquodvoluit. fubueniatur.
fubu(
fi^intaIibusvitafpirituspiei:Corripies,mectviuificabis I I qUlbUS fan ics in fu
C \eCOgitabo.QnOa fsalutem&vitamdando. a fPercufloenimAdyiiopaxeratinpopuIo.
prxtciitumcftnon
adiuuatfuftinente.
Vndefinltacil Epicuri
fentcntia ,qui
allerit recordatione
prsferitoru bo-
Borum mala prx- c
frntia •»"•" mitigari. •""•D"'" .
.
d In amaritudtne ani
wx.q.d.Ethietiam
in amaritudinc, qa
prarfens tribulatio
h Suprr -vulnus eius. D
AiuntHebrei.-f Sin t Sum.
vlcus fonare non '^«'^""««
vuinus.-quodAqui'""'*
ia & Symmacus
morbum .regium ^^j,.,j,^j.
mterpretati funt :
hi,&iic«q4
7 Ali; , non vlcus fed «lixu.
8 apoftema fufpicati
9 funt,quiiuxtaarte
medicorum ficcioribus
ficis & con-
merccceinpaccamaritudomeaamariflima. Tuautem ^^ perficiemcutispro-
i f Coitigendo. i Perflagella. b TModo in infetno prsfentis vit« vel futuii. ^^ UOCltUr ; nCC (pcrc
TNememineris. ^.
14 nendamede mcdi- Eccl.jS.ai
cruifli animam mcam , ut non pcriret , proiecifli poft ter- 1 5 cinam , cu-ii Dcus
a ^Velfenfumtuumvclineuni. b T Nicgo afpiceiem.ea, fed tuaiu mifericoidiam l6 feCCritCam.
t h .^ . c;RTobifemeIdat»n.t!. ^ BafiliuS.Omne in regulis ft,-
gumtuumomniapeccatamea. ^uianonmrernusconii- 17 incolumitatis fux '"* difputa.
3 In infeino autemquis confitebitur tibi! fLauaando. b ^^Diabolu». fDCmhahprprn ma '" b fOiibolus.
'ffrog.
. I • s •
1 _ O _ I II-..
"'"""'
tebiturtibi,nequcmorsIaudabit te:nonexped:abuntqui 18 nibusmediicorum,
£
a ^Quiomninodaranati. b l^ Infcrni. c Tfilij libeiationem quidi.it: Egofumvia Tcriias St
vita. d «rNuncpiotcftione tua.
dcfccndunt in lacum ucritatem tuam . Viuens
uiucnsipfe
a 5^In fuiura leqiuc. f Laudando. b ^Libeiitus abholl busgiatias ago.
C TH'^""* " Pauid.
a I^IIlis quos poll genuit, quia lunc non faabrbat tilios. " . .,.*.., „r ....
fCultum verz leligionis.
^b l^Ergo, - _ e ^AbAITyiio a raorteanimc.
•
rx" n c
nihilbonipra:tcriti
icntit.&fcmpcrhu
mana alifgUcitas
g
confitcbiturtibi,ficut& — egohodie: patcrfilijsnotamfa
• —
quibus afpergitur
auerfis.
•j<
Bcrnard.Olim
prasdidum eft , &
nunctcmpusimple
tionis aducnitjEccc
in pace mea amari
tudo amarifiima.
Amarapriusinnc-
cemartyrunijamariormconflictulK
manuncinmorib.
domcfticorum.
plane iumetorum
fimile fit . Omnes
19 autcmpcnitusquae
30 abillisproficilcun-
2i tur,vtiUtatcsfuge-
22 re, liominum eft
r o n./ t ^^ valdein fuafcntcn
cietucritatcmtuam. Dominclaiuummctac,& Plalmos 14 tia pcruicatiu. Eze-
a fEgo 8c populus meus.laudant vfque ho die ludii ; & fi non ptofit illis. 2 J chiaS mafTam ficO-
noflros cantlbimus cundisdicbusuitrEnoftr^in dSmo \l qrm^^^p^JLciSuam
^Coide, a •rFimulistegis. b fltruualiter.
17 Qiiia
/
Dcigloria, ctqdfi-
coscrcaflct,gratiaru
aftione adducit.
miraculum cdcrc ftatuiflct Dcus,
•J< Procopius . Cum
ficdm iUi , qua; vulncrum dolorem augeremaxime Ib-
let, inremediumtradidit,quopcdevtens,intcmpluin
poftea afcenderc valeat profitetur.
# Cap. F
17 Quia non infcrnus confitcbitur tibi. Pofl morteenim
notthabttlocum confeljio peccatorum.
iS Non expedlabunt,&c./.in/cr««»» damnatorum.
1 9 Vcritatem tuam. idtfi effc8um tu

toaoia.
Exod. Tf.t
Indic.j.a.
343
Jncap
Cgnum mirabile.
Gloford. & Nicolal de Ly ra
A D D I T I O I.
5 8. vii dicitur in foHU . Hic confcqucntcr datur
Z.j(xr commitnis expofttio doaorumfanaornm ctrca bocjtgntm
faaim E\echi£ fit conformis huic quod exponiturtn ponilla^mul
ia tamen occurrunt in hoc maxim-t admiralione digna,proHt
in ad~
vbidehoc eodem
tlitionc figno ftmiliter traftsper
^.l{eg.20.cap.
Halurfuit largt: oftenfum. vnde ad prxdiHas aimirationes tullvn^
das,&ai veritatem literxprout plant-fonat profequendamjalna
femper fanHorum autoritate & abfque ali

34y
^
a Et erunt ennuchi.Ti3.diint
A HebrJei hoc impletum cfle
in Daniel & eius fociis, qui
capto loakim filio lofuc, a
cum fuo populo funt capti
& in Babylonem dudli , &
cunuchizati vel euirati, no
tamen putandum quod eu
nuchi fucrint corporc, fed
Kaix C;
ap. XL.
a fCaius fententia eft firma.
dicitdominus.Etdefilijstuis,quiexibuntde i
afDeftniinetuo.
tc^quos genueris toIIent.Et erunt eunuchi in
... .
,
. afluftus.
palatio legis Babylonis. Et dixit Ezechias ad 2
a«rluftuni. tElt.
Ifaiam: Bonum verbum domini quod locu-
34^
,
,
aTAbAflytijs. btR.eIigioni$.
n_ 1
mcntc,(icntqmjecalirauaht b tus eft. Et dixit : Fiat taiitum pax & veiitas iu 3 captiuitatis in filios incfdif tmtu "
propterrcgmmcclorunu diebusmeis. fegaudebat,fed voUmtati
b Futtantumpax.Dchmt dominiobuiare non pote-
peccatumfuumcuDau.d rat, &ideo mandataeius
confitcn , & iram Dei remoucre a poflcris, aut compati gqnanimitcr accipiebat vt feruulus .
NICOLAVS DE LYRA.
^Vabuchodonofor rex Babybnis ternpore Stdcchu in Babylonem
.
tr.mjiulit dc Icmfalsm quidq4derat ibipretiofum , vt babetur 4.
I^e^^iimvlt.
iEt defilijstuisquicxibuntdc ta hocfultimpletuminDa^
viele & foctjs
eins , ^uifutnm dtfcmne regis lud^e , & du^i in
Bibylontmtepnre !oakm,& ihintitriti & eruiiii, 14 pofient slare
M i{^^ L j T £ {{.
invanam3loriamelcuatus,%n2turdiaboIus,qui mittit
adularoreijdhomincm vinuoriim. cx quorum adulationc
in gloriam crigirur.Pcr hoc aurcm quod Ezcchias
g odendit cisthcfauros fuos, & quxcuuque habuitpretio
""^ '
C A P. X L.
Onjolcnmi. q.d. Quia
rcxveftcrnoncom
patiturvobis,confolamini
Chriflo.Poteftad
Gcntes refcrri, de quib. do
minuspcrZachariam. Ego
ccngregabo populnm onentis, et
erunt viibi in populum ,
(^ ego
croillisin Deum.
'^ Procopius. Quifuntifti
confolatorcsrlpfinimirum
qui cofoiatorcm fpiritum
habetcs, iftaaSaluatorc au
dicrunt. Ego rogabo patrem
meum, & alium paraclctum da
:tt- bit vobis. Qni ergo parade-
' tum
acccpcruntjDcipopulumnon
Kraclis.non laco-
C A ?7
bi, no ludzorum dcnique,
iedaliumconfolari iubcntur.dequo Zzchatiis,Gaude fi-
!ta Sion,quia ego venio & habitabo in medio tu!,dicit dominus.Et
.20 'onfimentgenies multa ad dominum in die illa.
* Chryfoft.Punirinoncflcmalumdifccsexprophcta.q
docctpoenaDconoscociliarc, iraquedni diflblucrchis
j
verbis,c6folamini,confolamini populu mcu faccrdotcs.
a Loqui.ad cor.Ad cor
loquitur qui moeftum confolatur,
ficut dc Sichcn dicitur : Locutus efl Sichen ad cor eius, & confUatus
eft eam.

'V
547 Gloford.&NicoIaldeLyra 348;
^ * AuguOinus. Dcfertujp
A & folitudogcntnium popu
•t Expurgate. lus cft, vacua cnim timore
Sermooe de d^.j „^^0^3 , & Spiritufanyioiujapt.
^^ carcntia , dcferto com-
parantur : defcrtusenim cft
hic mundus ,ab omni cultura
fidei , & timoris Dci ,
pccfatorum fpinisobfitus,
fquallcbat tanqua agcr iuj
culrus, nuUa bonoruopcru
foccunditarcm affcrebat.
iHCij.r. a Ouinisvakistxaltabitur.Qui
,
fSi'"
.
.^
fDei aofiri
inanec.
txaltat , hu. & qui Jr Iw.&c.
fe
Hoc vfquc hodie in dcfcrto
Gentilium Ecclefiarum
damant magiftri.
* Theodoretus. Haec vcr-
a t Apoftoli. flohannit. fChiifti. b riud*« rel grntiunj.
c^^Bona opcri(|uibu»clominusad tusingirdiiiur.
maiitis in deferto. t Parate viam domini,re-
» s liu>plcx,
fFide, opcre.
us.
Hj^«Eli
a Omni«? vallis exaltabitur & omnis mons &
,
n» ui.TtiO'; bff^oriaiortuofa. cf Ail fiilem & opcr.uioneir.
coHis humiliabitur,& in
erutpraua
dircda.
««Fetocla: b tMollia & minluct*- c«ln p-a:dicJtione : in hapiifmoquan^oaprrii
ftirica.li,& lp'titiis lup-rruiii msnfit.
df Filius de quo iiater: f xutge gloria i ea.-
& a{Jx-ra in vias planas.Ec reuelabicurgloiia
ai jniudicio, »clin priinoaduentu.
b Vi">iionon
rpirltus prius, qpia r^iri:uin non habebat.
^
domin^& vidcbit omnis caro
pariter q uod
«iriopi:e.«. iChnlii. blMihi. c«,Oiraia. oiAdludics
vr! .'idomncs-
Foenum nafccndo habct vi D
I rorem:crcfccndodccorcm
3 dcinde florem tandcm ari
dore folis ficcatum rcdigi-
4 turinpuluercm Sichomo
pcr a:tatum fucccffioncs
5 amittit dccorem , & cadit
6 in mortcm.
7 * Augnftinus. Totus ^^^
fple-
8 dor seneris humani.hono '^'
' '
res,diuitix,poteftates,triu-
phi,mina»,tumorcs,flos foc
9 nicft,multi annitibividcn.
10 tur florcntisdomusaut fa-
I I milicE, in coparatione ^ter-
12
nitatis.quafifloseftagri, pexiguotcmporec
osdominilocutu eft.Voxdiccntis:Clama,et
ba curluscuangclicaeprxdi
a f Homo, blfnuilis.
b
tranfeunt
13 flores.Cognouitergopatcc
cationis fignificant,cu mo-
14 figmcntumnoftrum^qUiathi
e f^lxi: '^id clamabo? Omnis caiotfccnum, 15 foenum fumus & ad tepus
' ' '
tcs humiliandos propheta
dicat,& vallesimpledas, vt
rccla & plana fit via praedi-
cationi euaneelicas.
t> Ei vMuomnis caro. Dc
B primoaducntufubito adfe
cundum raptusdicit: Etyi-
diibit cmnis caro.
C Os domini. Prophctaiqui
prfdicauerunt futuru Chri
flum.f.lalutare Dei noftri.
d Quii ctamabo. Non finc
caufaquxrit:
cum cnim fe
t.Cor.r^.f. fponte obtulit,dicens : £cce^^o»»/«em(: populofuodura
Ifomo ftrnu nuntiauit,& nunc idcm metuit.
* "fo d»"t. g on^nis caro. Qui portat imaginem tcrrcni,& vitijs fcr-
M.u'hj.b
Maro.a
Liicaj.?.f
loh. i.c
uit,foenum & flos pr?tcrien.s.Q.uicuftodit imaginem cgkftis
caro eft, ied qux cemit falutare Dci , qus quotidie
rcnouatur fecfidum imagincm creatoris: & tandem incorruptibilis
& immortalisgloriain mutatnon natura.
Foc-
,riuu..,t, vanrr.-TaniuiC.fcomn.aviiiitDs.
s,p-teiitia&c»taatmnia I6 florCrC poflum',& mifit nO
&Ccmnistgloriaeiusqua{iflosagri.Exficca 17 bis tumelt fa-num , &: cecidic flos, quiafpiverbumfuum,
&fecit
'""'^ ""^^ "^ ""
iSi dictHT
gloriapatris, eoquddgloriafecundum Tullium efi clara notitii cu
lattde.vnde gloria dicitur quaCt qiudam claria.-c. mittaia in ;'. lUa
autem qttx ad notitiam pertinsnt in diuinis,fi(io approprianiur, &
idioftcut diciiur fapientia patris,ita eius gloria.
12 Et v idebit omn is caro. ideH poterit viderc.
1 j Qu od os domini,&c. Cuius verbum deficere non potcH ab
irfiptetionc.
14 Vox dicemis. fcilicet domimloqucntisad]faiam,vd adlohannem
Baptifi.
I j Clamabo. idefipuhllch denumia.
16 Omnis caro foenum. idefi nullamfirmitatem,fcufiabiii^
tatcm exfe habens,& accipitur bic caro pro omni homine camali.
ter viuentcfecundum qubddicitur $,Corint,i^.f. Caro &fanguis
regnum Dei non pof
17 Et omnisgloria. Quoniamrcpentedtficitexmodicocabre
Jtbrih exvoluntate Dei.ideofubditur.
|8 Quiafpiritusdominifuffiauitineo.
19 Vercfoenumeftpopulus. ptrhoc oHenditur manififli,
^pyophcaloquiturhicmeiaplmic^.vtpradixi.
20 Vcrbum domini. Quod pctefi intelligi de rerbo increato,
fccundum quod dicitur loh. i .a.ln principioerat vcrbum.&c
& de vcrbo creato perprophetas diBo. quod infallibiiiter impittUT
m prophetia prxdeHinatiouis, vt diBum efijuprd freqtientcr.
a I Super mon tcm. Hic confcquenttr introducitur perfona cSfo
lalorts,fc ilicct domim nofin lefu Cbrifli, & eji vtrbum dornini ai
Ifaiam velpotius ad lokan.BupnJi.cum dicitur,
22 Super montem excelfum. afi.i.adpraeminentiamfanai
tatis vnx.tufdlicet lohannes de quo dicit Saluator Marih. i r. In-
ter natos mulicrum non furrexit maior lohan bapriftx
* Qui
B

n •
349 IfaiaeCap.XL. 350
$ * Ambrofius. Afcende in montcm.vtexcclforum vcr-
'!rt ticcpofliseminerc meritorum,Deuscnim montium &
dcxferam
nonDensvalliumefl:
Afcende eo vbi Chriflusledct ad
Dei.cuius fundamentain montibus fan6tis,&
•

LT».T. Stra—
351 Gloford&NicolaideLyra sn
^ a C*>i trif fimUemfeciftis. Tropologici.Incrcpantur princi
A pcs h^rcticonim quidiucrfa idoladccordcfuo fingunt,
vclclo>]uii venuftatc, ideftargcnto, vcl (cnfns fplcndorc
quirignificauirinauro.vcllignoimpurribiliqucviliora
funt dogmata.quar
dialcdtca^firmant artc nc corruant.
Clcmcns Ale-xan.
Antiflhcncs Socralicus
voccm illam
prophcticamcircufocutionccxprimcs
qux dicit , cui mc
animilauiOis, dicit
dominus. ait cum
nulli cfTc fimilcm,
quoniam ncmopo
tc(l cum difccrc cx
tThefi«rari» fimilitudinc & ima
^ui eftfuper ^inc ,
oWitionef,
'^ Damafccnus.Exte^^^^rcmxdcmcntix.ac
Lib.4.dcfide mipictaris fucrit, di
cap.i7. uinum numcnfin-
taudjetii.
gcrc.Hinccftquod
in vctcri tcftamcto
« minimc tritus ima-
vfus crat.
imputribilc, deqno maxime idola fiunt. hoc autcm dicit D
vt idolis rcprobaiis fufcipiatur dodrina Euangclij 6c reuclcf
gloria domini.vt vidcat omnis caro falutare Dci.
d ^b jwmo.LcgisMoyfi vcl aprincipioraudi in ipfiscrca
turis qux omacs luiim fuo modo prxdicant artificcm.
C iuperayruni.Hinc
f Qiis Tub olo funt. bf In co"'p»r>iioneeiiw.
Gcntcs quafi non fmtfic .suntcoram co,& quafi nihilum
a^SiniuIaao.
b^Vnuin qniorani» fccit.
a &inancrcputarxruntei.CuiergorimiIemfeci(tisDeura, i
a«Qujrpuituscft,inomiiibi«r' .^< .bi.iue.
ad umiic» Gente».
l-j"^Djmini.t
b aut quam imagincm ponctis ci? Nunquid fculpti|etcon- 2
c
^iin.I-Deiniiii vbuiue
flabit fabcr,aut aurifex auro t fgurabit illud, & f lamlni.s
a«M n. b' D i^abile .nde taftum tlmulachiuin dur^t in loogmn.
argcntcis argcntarius? t Forte lignum & imputribilc clciflnhjcarie.
11-»
quxritquomodo Ihtuat fimulachru,
git artifex fr.picns :
T«ilGeniff. ., SatunliiJtioneidoli nihi!ene,& me Deum actctnuin elTe.
^
quod non moueatur.Nunquid non fcietis? Nunquid no
jfSJlicinWrcunibnii le^^-inlVnptani quzhoc prohibet.
j taudiltis? Nunquid
no annuntiatum c(l vobis ab initio?
a ^\ dorino tundata. b «lOmiiaregit V ambit.
b-
NunquidnonintellexiftisfUnda*mcntaterr??
L
7
Qi?i(cdct
^ afTetx. bTQ,"d e ?;• 'uperb.unt?
ginum
f lobum ^oftcaquamautcm
tlcl^TpclDcushomo faaus
Uffl. cft,miraculacdidit,
fupcr
paflus,crucifixuscft,
rcfurrcxit,& aftum
liuioni dati.
t gyru tcrr?,& habitatoics eiiis (iint qua(i locuftx
*TEl«*iende'idum,quod idola nullamjiabditatim Ijabent dfe,
fed magis ab artificr. Et cum omncsGentcs quafi nilM reputatef-int
rtfpeSu DeifVt prfdiiiutn til.ex hoc concluditur
quodidolaadhuc
mtnus junt reputanda,'deo fubditur.
4 Nunquid non icictis.Ulud
quod diBum eft de
idolis, quod
Jenfibiliterpoteiiis txpetitt,
5 Nunquid non audiuiftis. q. d.fic qukin libtis Gentilium
6 iljrui.ius
jeit,pi.r fuit jatta meiitio de ortu
idololatrif per opus
hominum,vt tnags videLittrcap.fi quenti.
6 Nunquidnon \^^t\\cxm\%.q.d.intt\ligert debuifiis ,quQi
MfutoOtuiubeatfiab Lita!em:cun,
nibdfitfubeajuficntanseatn.
7 Qut ledct fupcr girum icxxtt.Tanquamprtncets terrcnus.
8
tthmimtcs.iaifthomintseiJubditi,
,
de fc habcrc iudicauit .
facitautemquxtc-
i Cui afjimilafiis nie,C!r adsquaslis ir.e dicit SanHtis, q.d.Qoarc
fimilitudini Dcum comparatis,ncc cx creaturarum ma
gnitudincpeum crcatorem (i no intclligitis? credin.s vcc
bis.crcditcoculis vcftris,&: clementorum omnium (cr-
uitutcomnipoteatiam domini cogitatc
t^ itnu.-
9 Sunt quafi locufta:. refpeHu Dei.
10 Qui cxtendit vclut carlos . Cum fint nature vel materie
JubtUis, ijuf dicitur quaft nihil,eo qubd non tfl palpabilis
: cb modo '
loquendi quoairnihil vocaturproptcrfuamfubtilitatem.f^nde di-
citur commumttr mhil in puteo eUe,cum tamenfit plmus acrc. In
Hcbrphabetur. Quiextcnditvcluttclam celos. Etficplana
efi litera iir Jequentibus confona,cumjnbdiUir.
1 1 Et cxpandit COS. Loquitur hic de cdojccutidtm appnrcntia.
vijus , quia txtrema cfU in circumitu ori^s^ontis mjtri vidmm J-i-
per terra figi,& medtum quod eft fuper capita nojira in alinm c ri-
gi.SS fic habet appartntiam labtrnaculi txter.li.
12 Quidat fccrctorum(crutatores,/

eq>.b
3)3
a /« n^tmeroAlli nuircrara
riint , qux
Abr.ihatniT.imcrarenonpotuit:&
icr
eniim. ujunt dclegatoofticio,
vt rolciirlum
7-'
cxU vnocxpleatan
no & , c^tcra fuo
modo.
b .\uliit.>nieoy''ni,(sc.
Angclosrcilicet, vn
dc: M/i.M mdiior.- mwi
C Q:& fic dc cxtirls -perbisi^p/o
lonu-
5 nuSjimpafi^ibiliSjCJB
6 tera ola deficienr.
7 g Dificientpueri. qui
8 lcilicetgaudentcor
poris fanitatc , &
9 jjueritiam & adole
icentiamputantef-
10
fcperpetuam.
1 1 h M-tahuni. Vtfint
12
fortcsinDco, fient
15 dcbilcs niundo,«5c
1+ pofimortemcarnis
15 ficntimmortalcs. E
l^ i SichtaijUiU.SxCm tquibiisnon
17 Aquila fccundum ^fi^fortimdo.
' 8
Phyficos alli(oad fi ^'i"^''^ ""°
T^ 1- n uaiio.
19 hcem roftro , vetii- lairabuntur.
^o ftarenimia adunca tafcendetta
21 toinnouatur: ficglis-
vetufiatcm pcccati
perpetram,qux eft
Chrifiusmortificat
mortui mundoia-
noiiantur Deo,vnde: ^.encvahitur -vt aq^^iU iuutittus tnc.
P^*'-i°»-'»
* Procopius. Sicerg6& in hacvita fingulorumquoddam
iudiciumeft, vt in futura vniuerforum,ctiamfi ita
cfleminimearbitrerisolfrael. indequeifiatibi rcliquifque
gentibus congrua dcnuntio. Innouamini ad me in-
fula: .
derfim & traditi obliuioni .
^CAP.
9 Nnnquid nefcis aut non audifti.Er quidfiiilludfuhditur.
I o Dcus fcmpiternus. ideli jiu denarr.
I I Dominus quicreauit terminosterr.T.e?'//c«/.'c>'

V.
I,K.i.e.
3yy
Gloford.& Nicolai de Ly ra
^ mncias ho
prii intelUgUnr.Qux Euangclizas Sion.fcilicct,qui
A na (arSis a ':imabus,JciUcet Etifabec & lohanni,
_
Cofequentir propheia inpcrfona domini alloqHitur ipfam Elifa-
A«aham,& vtraq; »
cgto
yergit ad orienttm refpeHu Iudxx,qua doininus ei repromiji :,Gtn,
13. 6yocz\iitc\xm. Verviamfidei&obedicniiXjVndca^cx
fidefecundu madatit Dci votuitiiliK immolarc,Gen.i 2.& ad Heb.
11.& ideo dominus ei aftitit ipfum protegendo,propter q, f bdiiur.
* Dabit
PP fplcndorcm fapicntix,& iuftusproptcrrcditudincm
vitx,q debentattcndi in inftitutioncprxlati, quiaponit
in ftatu pfcdionis cxcrccndx.Quod quidcexcrcitiu pr^'fupponitpcrfc£tionishabituaci.]uifitum
, ideo fubditur.
6 /''oc.efcw.fChriftus,vt iequcrctur fc.Icfus.n.non venit
ad acquircndij in fepcrfcdtioncin qua habuit ab inftati
conccptionis, fed ad perfcctione alijs comunicandam.
I Oubit
,
1
I

3)7
^contra Sodoma & Gomor
yv ravcncrant,&fcciteosan-
Ifaia: Cap.XLI.
aTFefluU a me & dabo tibi Gentes hxreiititem tuatn 8c pofTenionem tuim."
b fCnnueifos. ^Vinculi» fid«i.
tegladiu.&arcueiusquafi
Dabitic^fpeau ei'Gacs,&rC2eS obtinebit.
a
r
^,,,^^^ „c:o„,r«i,.po,e,J„. cfv^b,.
pulucrcm&flipulanr.pcr(e Dabitquafi puluere gla^dio eius flcutftipull
CUtUS Cft aiOS , rCUerfuS Cft ^
., ,£,ca.io„i. bfe.iij. cfFUius. d,.duufar.os.Vtd.
jn pacc,nec logi itmeriscur mundoad patiem.
fum fcnfit , & hoc ncc fuis vcto arcui
raptam cius .
Pcrfequetur eos,tran-
ViribUS ,feddomini milcri a^Paccmtelinquovobis. pacemmeamdovobis.
quentcs
demum vicit,& perfecutorcs fuos fuperauif.
* Procopius.Quaqua rcgcs tcrrs delcdos audis & !norc
pulucris & palc^
dificOos, intellige tn prascipuc aereas
poteflatcs & principcs tencbrarum, qui reges terraeerat.
b Semita in
pedibui. Laborcm vel iaflitudmem eius vita;
Q non fentiet, ExuUauit ad currendam viam.
NICOLAVS DE LYRA.
*• I Dabit in c6fpc£lu. Et loquitur hic propbeta de prxterito pgr
modum fuiuri,ftcut frequenterfit in prophetis:& hocfuit impletu
quando .Abraham cumxu. vernaculis fuis quatuor reges fortesdc-
tillauit,Cert.i^.a.
1 Dabit quafi puluercm.^a/d eosfaciilimh debellauit diuina
uirtute fibt ajfiflente.
3 Pcrfequetur eos. Quiaperfecutusfuitfugtentes >fque Soha
(3 T-h^nicein Otr.e.i^.
4 Tranfibit in pace. Quia nuUus in
defuis
bello illo cecidit.
5 Semita in pedibus cms.Quia valdefaciliter aibellum iuit
6 redijt,fhut de homine faciliter tranfemte & leuiter , dicitur, 3»
iionfii,it veftigium in terra,vel non tangit terram .
6 Quis haec operatus t^q.d.Deus,& nb homo ideo fubditur.
7 Vocansgencrationcs./.Jrf.^

f (juia.
't in(r.4j.a
^ota.
^ tcrrearit.
359
tis mex. pracdicitur vocatio
5iip4og
t nilinriri
tcUwtet.
cL
^ & vos dccepit qui
A hanc tam bcllam fi-
guram lapidc, &li- a
gno cxprcffit.quid
vos innuat lapidcs b
colcrc & ligna.
a Et tu Ijrdcl Jerue
tntus. Dominusad
apoflolos effcftuofc.Iudxiautcm
hoc
adfcrcfcrunt.Nota
quod prophctia ordincmhirtoricnon
fcruat. Poft vocatio *"
apoflolorum. Ettu
ijrael. Carnalilfrael
fis liKob, &loqHeris?
via mea
^bfcondita efi
ddomino,&c, Nunc
ad fpiritualcm logn
tur qui domini fufcepit
aducntii. Huc
primbfcruumrdcin
^dede

3^1
/*> non operanir in vauftate Hterjc, fed in nouitatc fpiritns
"^^ contcritlncredulorumcordaduriflimafcparanstritica
^ a palea , montcscoUcfquecomminucns,i. hxreticorum
•
Ifaiae Cao. XLl P 3
aftidet
idolis,qui nec porcos,nec fandi lob iumea
ta potuerunt difpcrdere fincDei permiflione. Paulus
quoque tradidit Sathanx quofdam.
^ Sufcitaui.
NICOLAVS DE LYRA. tjj
bitnr
profiH isfilioru Ifratl per dcJcrtTi,vbi fitif Ifrael prirno paffi
funtaefujt defe8um,feddvminusluppleuttndfoliifemel,fcdpluriet
2 Prope faciteiu.ve.di.doH/emo/««rfe«i«ie«t/?a«w^o-
pulo
exhibitu t^e ZorobabdJ. liberatio de captiuitatc Babylomca.
' "' ' '" ' - - - f -
rtpatet.Exo if.\y.&7iu.io.& hoc eji

3^3 Gloford.&NicolaideLyra 3^4
^ contraidolaloqui-
" tur&contra culto
res coru poft Chri-
fti aduentum quibufdam
in crrorc
mancntibus fufcitatur
populus nationum.Hebr«ifu
qiSamur , &cyidclmus fimul . Ecce vos cftis ex nihi o ,
^^iJV^ammcxctquodnoncft. Abo'minatiocftqui 3
^P^\ .^Ciai,l.d«
,^;,VQu".o"u«il cTAquocx«d.rcun.mal.:d,Chnflu.. 4
qui annunciaucrit D
aduentumfilij.Sicft
autcm quiannucia-
ucnt.dicc,j.us quia
lUftUS Cft . In aduCn.
''.n:^^tc~iTchU!*^v^''c'.ruTaiu%\^ 5 tu filij , dzmoncs q
/- . K . I -1 fi, ^«;-».,K/^rfii/>ili'c Vn 6 in idolis ventura nix
a ciaba, obmumcrar.
clcgitv05.Surc«iu.ab,quiloncAvcm^^^^^^^^^^
lcitariabaquilonc,
&vcnircabortulo
hs AnTyrium , &
Pcrfam intcrprctan
tur, quilcnifalcm
1»enietfuper vcncrunt & princi
principes .
cnbit nomcn mcu. t Scadduca magiftratusquaf.
p^ jUjyj conculca
" iiriinr niilliimnui
lAa, &
'
vasin honorem .liud intontumtliam.
'aVril^us „r.,uius b,v. bTvTfacijt.Uud
^,„f~rSc;'
10 tiuum cordacrrore
f«,».uud '.'-^'l""''^';"^^:^,:^" -;V ^^
vc lut plaftcs
lo tiUum cordacrrore
conculcans humu . «
Quis annuc auit ab cx-
.1 la» qu. fdhuc ft..-.n Qu,r p.K.ctita
^^^^ intdlcxcrunt,
dico mc fccilTe. b c ^x d.,. vcftr.. .
IQ^.a-
J I
^ ^^^jicinia falfa tC
-^
ordio,vtfcia'mus&C3principio,vtdicamus,iuftuscs?Non ^^ ^ ' cftannuncians ncqueprxdicens,ncq;audiensfa-mones '
I- . ...;.„„.„,.f . .^,... b 1 Prxdicatoics. c 1 Vohi. ad aux.l.um. d TBcclcfii.
pnnop«
j.q,,, lucrunt.
Trimus ad Sion dU-
^^, .Ecclefiam fignificant,
ccccaftitcrunt
.
illiuS
pcs
COnCulca- , ,K.imo«rn,.u. mc:.. b % Prxdicatotcs. c 1 Vob,. ad
a 1
aux.i.um^ |cc.c..x. ^
B . ucrunr.nullumquc
d
^£{^j.Q5 |PrimusadSiondicct:ccceadlum,6Qerulaiem ,j
tfl"j*.7T,',
^^^^^^ ^^^^ aftitCrUUt
fiUj/.tuiquosperfiE
»
a^PracdiccndivclteTpondcndi. b^A cul.onbus.
^j quoriim pr^diCatiO
tinirctconfihum, & verbum .
intcrrogatus refpondcret ,^ nenatifunttibifilij.
hic fum. & fc vcnturum, nifi
jnntim nunfolu.S
DeUS,qui
-., , , ffCuitu>,veliprum luolum. Tinutiie. Pcce Dmnes iniuHi.
vlcio.idicrut„scftcos
pro pccfaleo],qui
af- .
•
/- «/-•.
ferjnt bona «tlS fuiS . 5Idolorumcal.oto.
tCuitu>.»eliprum
5«/f«awt
nuncii ci. is,
modum abominabilis DeOyideo di'
4 Abominatio cft '. fxpra
cttur aborr.iHatto in abfiraHOfficHt cxceUensin Uberalitate dtcitur
liberalitas.
5 Qii i clc»it VOS.J tfuhuntj; reputauit vos tanquam T>eos ftos.
6 Sufcitaui.H c confeq'ttter ponitur Itberatio populi deBabylo
ne,quxfatiufuit per Cyrum, & hoc ejl quod dicitur Sufcitaui /.
Cyrum ri vJ 'ntatem tnfpirando pugnandi contra Babytontm.
7 Ab aquilonc^s/o .». Terftdts eH quaft in medio aquilanis,
& orientis: wediuin auf^m ab vtroque termino nominatHr,&- ideo
aduentus Cyri contra Bibylonem dicitur hic tffeab aquilone & ab
orientc.Vel quia Dmus rex Madorum venit cum Cyro contra Ba-
hyiotum & regnum vnius magis declinat id ortentem, alterius au
tem ad a^juilonem.
8 Vocauit nomcn mcumJ.cor.firebitur,confeJius.n.fuit Cy
rusf^coti-n-iff: nhmrihtJinvirtute Deicceli, vtpatit.i Epi.i.a.
Hxc dicit Cyrus rcx Perlarum Omnia rcgna tcrra; dedit
niihi domi.)usDcuscaeli,&c.
^ Adducctma. .poteutts Bahylonis.
jo Quafilutum. oncuUans eos &dcijciers,
II Qiiafi
1 1 Fcce vo! ^liis cx nthilo . Fingcbant n.bonitatcm qua: fi-
dionihilcft.
5 .AbomiiJtio efl qui elegh v s i. illc qui elcgit imitari fi-
^ioncm vcftram^abominabilis cft apud D*^um.
6 s^ijcitanab i7

Uk-
3^T
Ifaiae Cap. XLII.
A efl tirtU pffone pluraVs numeri:& eflfenfus fecundu gh^primui
.]. Dehs ad Sioii,lecclefiun) dicet. Ecce adfunt./. f^lif tui quos pcr
fidcm tneam deditibij. ./lpofl(jti,quorum prxdicatione natifunt ti
bifilify&fic /juodfequitur.Et lerufalem Euangeliftam dabo
ioteliigitur proprie de Euangelifiis Chrini qui a Uco fuerum Dati
JerufaUm.l.ectleli^adannunciandabma foirituatia a Chrifio fibi
CAP. XLIl. CTpT
/^ ^'r^kr^ Cccrcruus.No
i^ n''^ tandum quia
p
^J^cobl[rad.&
fcmen abrahx
appelIantur,quibuspoflea
qua(il"cruis& homjnibus
dicitur.Noli timerevcrmis
Iacob,&c. Chriftusautcm
n 6 femen lacob vel Ifracl,
fcdfcruus dicirur. Vnde
Ecce;fcruus mcus.&cHu-
jniiiau it .n. fc.for.fer. acci.
•Jt Hilarius. Hic dicitur
Chriausdileclus& a Dco
& paternc beneplacitus vo
luntati , &
XLIl.
plenus Spiritu- ^ ^ ,^_^,^
• faniloiccundum humani ..
,c "» *V^ i rr "
tatem,nempcquodhabe. ' ^^^ ^"^ ^^"5 tfons.Calamum quafTatumno 9
'° 10
batSpiritumfanauquiin /'^'r'^'''"TT"'"^" ''^'"'ri''»— *»'""'
.
**
co habitabat ^^'^^^^^'^' ^ """'^
corporalitcr. fumigans non extm- u
¥ Procopius. lacob ip- c r ^^^«-'^"^P"V"''''''"r ^!r '^''''''"'"'-
' »" ueritatc cducet ludicuim : non i*
,„,„je«tfumappeliauit,tanquam f 5"^^
j.
\
^
.esquidcfanguinclacobfecu -/r.''"-\'-'?"--.''-i'"«'iucm.d.sf..r.
/j^ dumcarncm natusciTct .
Addiditfufcipiam cum.fimul.n. cum co pater opcrabatur,
taquam propria virtiuc & potetia rcs magnas patrarct
. Eft vcro clcthis tanquam qui formx pulchritudinc
mortalcs omncs fupcrarct, & acccptus lanquam qui di-
ligcretur.
, . b Dedi fpiritim. In conceptione. Vndc . ^piritus fanBusfuffrucwet
ia tr, erc. Etin baptifmo claruit,fum fpiritus in
Mylc^
fpccic colunibz fupcr ipfum requicuit.
^ Thcodoretus.LicctSpiritufianausfitdatus patrib.
tanais.plcnitndo tamcn tora Spirituflanai data cft Clui
fto.qua in cohabitauit corporalitcr . Efl.n Dcus & homo.
& infilio patcr cfi & Spiriruflanaus.
'
erittnitisncc^ue turbuIentus,donecponat H
u
36^
data.Etfequitur.EtvidlSzMncntyScCqtaamnuifuit exido D
lolatris
necexincredulisyqiniHiretconfiliutnadredtmptionemani
marum.nec refponderetverbum. Cum omnes efjer,t iniufli ^ -vana
opera eorum,& feqHitur.Ecccfcruus meus,fufcipiam eum,
elcdlus mcus. quod cxponitur de Chrifio ad literam prout in po~
Jiit. Etftc centinujtur cap.fequens cum pr^fenti
a ^fFlIius fcfundum humanititem.
Cce feriius meus t fufci-
a f In die aiccnfionis b ^Zx ilibus ad ledcmptioncm
Ifiael.
eum : t clcdus
piam
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. XLII.
*- U Ccc (cruus./« prfcedenii ca.oflcnfwjfi dile&io Dei dd popH
*~^ lum luduicim 'x bencfictjs qux ei in patrtbus concef]:t,hic co~
fqi

'
iu Mtcilt
3^7 Gloford.&NicolaideLyra 3 68
'
Sncratis ij- .- , , . n- r-
I
ties fenjper plusfolitoncctriftisfucritncclattus.
a In t.Kdi.vndc. In iudUiHtn ego vtni in hunc mundum,vt qut
tinfr.4^.bt
tinfr.4S.b.
VUfupri.
t«4»-*
no vidtnl viiejt,&c,
diccndum cft s^loriam altcri vcl alij non dabo, qua filio,
& Spirituiran5o,quarum duarum pcrfonarum mentio
fada cit
dominusnoncft alius
g f^o/K/^waw.Vtfciatisquiacgo
prxtcr mc ; & qui priora ccrnitisimplcta , crcdatis qux
«fTtfteni». b THduiBimum. c«o«iiselium; dTGtnif» vndiqueitibulaiioniboi percurt"*.
e I^SuperioiJ,
^ , ChryfoUomus. . ^^, ^ ,; e j-
Scmpcr manfuctif a in tcira iudicium,&J.ege ciusinlul? expcdtabunt.H? cdi
fimuS Crit domi- b i^Nedub.tesdcamotf. btCieiWlua.ciomnium. 1lah»bitJculumangeloium. dfVtexcieaiu
riscr-itor ,i5cr-»tormtelliMtui.
intelligitui.
.
, , „ j +r d
nus'Ncquaquam.
citidominus
Dcus,crcans aeios,& extcndens eosJhrmans
Scdcuomniaopta
b I^Quoiidic.
c f
tum fincm fucrit alSupciinine.
Aniinim fecundum illud.Et. ^iffirauit
>n f icem eiusfpnaciiKiin viiz.
conlccuta.tuncillos
punict doncc
eijciat iudicium,
irrogctpocnas.
b Ltgemeiustnfitl.r.
•*e Procopius.In-
fularuappcllatio- nc ccdcfias ipfas ,
qus
a fidc alicnis
tanquammarivndique
obfidcntur,
intcliigimus, lcge
autcni nouum te-
ftamcntum.
C . lullicia luftum
fuitvt trafirct pcr
j^ Apoflolos ad Gcn
tcs contemptus a
ludzis.
d Oculus cacorum,
5« Eufcbius.Eo-
tciram , d^JuJEgeiminant cx ca, dans ftatum populo qui
fSM.'»um nViituieratonis b iTeirenitjrrni. c fOmnium.
cft fupcr eam, &: fpiritum calcantibus eam.Ego dominus
afOlili lAludzainUcnus. b fVude; l-ater iulte, mu.idus tc non cog.iouit. cffatcrinme
^ '
h
poUiccor futura.
Tv^oKwrB.Innoui-
1 tatcfpiritusnon in
2 vctuftatclitcrae.ncc
folum in vctcri tcflamentOjfcdetiam
innouo.
•j« Procopius. Can
ticum nouumcanc
rc mortalcs omncs
3 pra:cipit,cumprincipatusciusfumma
vocaui te in iullitia, & manum apprehendi tuam,& ferui 4 queeiuspoteftaspcr
a10.i.on.niaconl«uc. I.flmplcndumlicutp.p.geumpopulom:oIfrael.
5 Orbcm VnmCrlUra
^
lP..iei.nt,nienebris. 6
I
glorifiCCtUr. HlS.O.
1-
manens.ipfe f.ic:t upera. a f A mortc
ui tc . t Et dedi tc in fccdus populi, in lucem Gentium, vt 7 totus rcfertiis cft , g
a«cordis bnnfideiium. . cfDzmonum. g dc Chrifti nominc
.1 c.-j..^„,»r4^t^^«^l„f7— -,.;., _ ^•-
aperires oculos c.TCorum,&: educeres detcdnclufione yin 9 Chriftiani ^ianiappcUanc
a :nditisin ma
1 Funibus peccatoium. bfi-eccati. "'8"°;"!''« .«Nonalius i
'
Quidefccn
lOloiihcaui.ac itcium gloiificabo. ._
Princi
i5lum,dedomo carccris fedctes in tenebris.Ego dominus
8 f Oominu..
^
*''{,"••'
" '"'

5,
.
^h
cominatur patientix
fincm . Tacui,
nunquid&feraper f
tacebo & fuftinebo?
Quieui velut
parturiens.cxurga
& arefccre faciam. g
* Procopius. Pa-
tientercgi,fatisfu- perqucpeccatesfercns. Ipfo deinde
pn*e- paflionis temporc,
calumnijs impetitus,
tacui
Ifai^ Cap.XLllL
370
a De ve tle ntontiu.
/^
i^ iuper moniem excel-
Jiitn.afcen.tn.ij.f.^-ion.
De yerticc tnohtts. De
altitiidine virtutis
& contcmplaiionis,vtctiamexemplo
doceant qu»
pradicant.
b f^oiiferabhur.yn.
junt 1^0 qin non erat
Diui
flihta irritabo eos.
I
J C Suut fartmuns.
Partumcofilifmci
in lu-
prcfundam
ccm /icut mulier
infantem.ficprofe e
a
••^rodoll 8c alii. b f 'n cudltoribuj.
de uerticc montium clamabut. Ponent domino gloriam,
a IGeniibus. ir Dcfciibit Salaaioris aducntum Jccompatattum viiofoiiidiuio coniu
aducrlarios pugnatiiro b TQui vidcbaturdfl) Hs.
S^laudcmeiusininfuIisnunciabiit.Dominusficutfortis
a

37' Gloford.&NicoIaideLyra 372.
Aa
t Et dominus voluir, 6c. faniflificarct eum,8 .rtibosC.hiMxis .Roinjnis
Reuert.mr ad
. c ^Ab
pr^-
.j
dirc-ptus,&: vifta-
_ ., g a ^impedimentum necrcaant m Chrilium.
crcpans J>cnDas Kni.um
tAtMi^cni^e ^'^^'•'^^'o^^Hicnim a tus.tLaqueus
iuuenu om
I. 4
necivultdo- CraOt laqUCi nmpU fi"coiai Jccot.locuti lunt.llnabrto
mmtK oi>iu- cib. ncad dominu
ditocotd.syMmu., t,u,» ^cxts.^
ftitiamfuam, j.Q^^m>j.jPfgnjyf flcs , & indomio. carcciu 5
& magnihca- ^ «Hortium. b irNecptophctj.ncc dux qui mtctccdat addommum
bic & glorin- pro t.s, ficut Movfes Jc .Tlij.
«bit^
icgem abfconditi fiint.-favfli funt in rapinam,ncc cft g
i itiTrdam inimlforum b «D.itn'ii).
B
(juicruatmdireptioncm, ncc c(l quidicat,
* b ^ ixt//.HortatUr
^ ^" "t>«"icni. b ^is.i.m pauti iu-
^^^;^X ' «-d^- Q-'^ ^ft^i» vobis
,
cam uccapnuitatis j ^i ''
'
j .
intcUi- quiaudiat
hoc: attcndat
NICOLAVS DE LYR.\.
^ 1 Etdominusvoluit vtfanclificarctoum. i-ciUcet popul^
Jndaiciim, mufns eis lilitm fuwn.
. i hi
Etma^nificarctlcgcm
Chrflnimokm eaynJnafxlHm
ifuodipjedixit MMib.s. '\How vcni folucrc lcgcm/cd adim
plere.
3 IprcautempopuUisdireptus5c vaflatus.T^er /^«/«.zw
propter
ir,cred'ditaum iu^rn.
iuucnum omncs-ldeflXimenibus du3ifnnt,li
4 Laqueus
gati Inlicit a belLitorib^is.
Et indomibuscarccrum.T»y9W4?»(r^d»-ff />rt,'7r/.
5
6 Faifli (unt in rapmam, neceft qui cruat. .Aihucmm
junt ta bac capiiuitate , qi4.t i im dnranit per annos 1 2 > 2 . Scilicet
anno d^m^m i
j tj.!i'io liber iflc f

373
magnftudincNili.Per flu-
AminaChalda:i: quia apud
eosruntflumina muha Per
igncm(quia crudelcs& igni
tijMaccdoncs defignantur.
Pcrflammam (quiomnia
confumit ) Romani . H.xc
quoque regna prxdicando
tranfieruntapoflolij&do- a
niinus vbique cum cis.
•!« Grcgorius.Illosflumina
opcriunt,quos adiones
to erea huius Ixculi mcritis pertur
"*
bationeconfundunt.Nam
qui fanfti fpintus gratiam
Lj tenetinmente,trafitaquas,
r! & tamen fluminibus non
opcritur, quia ctiamintcr
mcdias populoru turmas,
prx.c. fjc
pcragit grcflus
fui itineris,
vt non fubmittat adio-
„ nibus farculi caput mcntis.
*''•
DedipropiciaiioHeni.Ytin-
r
Ifaix CaD.XLlII.
374
t ^TWOt.
b
yil>Oritte.Multive»iental>
tccumero, &fluminanonopericnte. Cum
D
i Oriente & Occidmte,& recum, M«th. 8.b,
a TAnimd. (]uimuis corpore. ^ cum ^braham,Ifaac,& lacob,
ambuIauerisinigne,non cobuieris, &flam- ab
omnibuf.fmundi partibur.
a fNoli timerc.
_
ma no arJcbit in te;
quia ego dominus Deus
a IQuia tecum lum vfque ad cuurummatiunem faculi.
tuus landtus Ilraei laluator tuus . Dedi f pro-
TO Ifrael. TConuerfendo.
piciadonem tuam Aegyptum, Aethiopia, &
a TPro tua viiUtaie b fiToillisconueriis.
Saba
pro te.t Exquo honorabilis fa

Plalai.
37y
^•je frocopkii Quoddixit
'^ congregatae funt.more pro-
phctico cxtulit,vt concrt^a
tum iri deraonftrct. Dc fu-
turis cnim tanquam de pr^
tcritis, vfitatclcripturalo-
quitur , cuiusgencrisillud
cfl: Dorftm meum prjibui i» (it
^W/tf.Et iWvidtVarntifunt vefii
rneHtit ncf.
a Ouis in vobis. * ProCO
Gloford. & Nicola i de Ly ra
I Tr>«>rum teftffrum. b OffntM. e TQn'"''^'"' ^ TPrxtfritl.
O uii iii vobis annuncict ilUid>6.ni|» c t-.obtni.
funtaudircvosfaciec? Dcncrcftcseorum&: 3
dubitent. d IVeio»
a ^Veridij piobcniur. b llia. c TQH^>d
Deo» eflc. e f O Prophcti.o Ap. Unli.
- TQiriri.T^i
h
non h>beni,fed Vrr- vo5ir'>.me tcc.
iuftificcntur,ct aiidiant &^icanr. Vcrc \6s tc
a T''*'"-
'^ *Chrillui.
Iks meijdicit dominus,&^fcruus meus qucm
^t«oiTmibu5in fjlu-em omniuni «Uquo connilatui.
Ic.licet tient ; «Qui priu» l-iuti & inlenfibiles.
b ^Hjri: omnia
37^
g Chaldeosinnattibns.ScCii- D
dum hiftoriam Chald.Ei Oh»i
abundant fluminibus, & ^*"!
ftrcnui funt nauibus &in«
degloriantur.
* Procopius . Vos ciim
corripcrc ftatuifTcm, Babyloniistradidi.
Poftca cuui
in libcrtatcmaflercre, cos
etiam aquibus pafli cftis,
vltus lum . Chalda;is ipfis
pius.HctcIocutuseaDeus, b elcgl, Ut fciatl.s,&:credatLsmihl,& Jft^llgatis, 1° c]unuxtahabitant,parum
tanquamquidecoru cucn , «s>iui. b Tneu» c fEgoomniacreaui, quia: Amemc.atc. In fugam vcrfis, paitini vc
r.in .i-ium, scc e
ro vinais,& nauibusmca
tUQuaiPridicit nil ambi- ..^ci-uium '^^1^^»^«,.
c
gamTnrdafmonesi^ quia cVoipfesum. AntcmcnoeftformaLor „ abductis.
p.u.tatem
^
so Dro diis habiti
^l.spt*dfc.intibus.
fuit in udbisalicnus.Vos telksmeidicitdo-
minus, 6"ieijipl.it uo«. c «i Kegens vos
Urael rcx uefter .
{an«5lus uerter,crcas H^c
a ^ loidaiiis vcl Arnon, vt cxitusde Acgypto, introitus
ideft,pcrIordanisfiuuium.
Quomodo autem eduxit
i2 currus?CcrtumeftPharao
nem fua tantum volunra-
in tcriam piomiinonis hjbcictuicxmiiaculo.
,
.
y
- . • . tc Ifraelcm ef^
'
pcrfecutum
citdominu.s,quideditinmariuia,&inaquis ^i
b ^Curtus.
a « Oc Afgypto.
jtorrcntib. femitam. Qui eduxit quadrigam 24
a T ^suxcs. b 1 Idci!. c TScilicci uiagnum. d f
fiiculnm,neque eas abripiet quifquam
de manu mea.
f Hic dicit dominusfilux &c. Haic, fcilicct, quje fequun-
tur:PateradapoftoIos.Proptct vosqui.f.teftcs mei cftis,
qui.f.EuangcIium pratdicatis Quibus dixit:Noli tirtiere.
g Chat-
NICOLAVS DE LYRA.
jj I Qiiis in U0bis./i'c conjtquenter defcribititr, diBx con^rega
'
tionis clji 3iuum pnacipium.f.ipfe neiis,qui talia poteji prigdicere,
ir fic ajjicert: \on autcm idoU qujia Gentibus colebantur^gy hoc
tji quod rfjaf«r/>/(:Quiin vobii: ldeli,in dijsGentiim.
2 Annucict iftud. Qjtafidicat nuilus: quia futura contingen-
iia ceriitudinaUter pradicere eji proprium DeiperfCf velpropheias
fnos.ideo fubdttur.
5
4
lycm.icilicetdijGentium.
Tcftcscorum. Idefi prophetas eorum.
5
6
Et iudi.Iiesi.examinentnr.vtrum Jint verivel falft.
Et audiant. >//
rft/i fuis futura contingentia.
7 Et dicant.tf alus ex nomine deorumfuorHm,q.d.non poterutf
fede/,0 potiro,ideo fubditiir.
8 Ve.vos tc. Et efl verbum Dei adprophetas fuos^ & maximd
ad apofiotos,qui fuerunt tefies eius,fecundum quod dicitur .AB.i.ti,
Eritismihi tcftcsin Icrufalcm & inomniludxa & Samaria,
& vfque advltimumterraB.
9 Et fcruus mcus qucm clc. ideil ,qiimcunque elegero ad
ferufndiua mibi fupple erit ttjtis mcus,
10 Vt fciatis Sc credatis mihi- Cum videritis imp'eta qux an
te denunciaui.
1 1 Antc mc non cft formator Deus , & f ol me non
crit. Qui» ipfecjt Jotus ataHisapartcpruuipij, C *.'/«/; aparte
fints proprir loquendo dettitriitate.
1 1 I Ego u m. T^on habt s ejfe aiiunde
fed ex me.
jj Ego lum dominus. Quia omnk alia habem a me "fr.
Ouioes. e ^iiomno
mortis.
fimul obddr
6^cquum,agmentrobuftumq;,
a TAduoniiin lu"ni. b Tlmpeiu aquarum.
f In inomento fuccifum, vei ign» corruptum.
di-
mierunt, nec refurgent: contritifunt quafi
fe,cum a Deo in hunc mo
I
"""
dum audiuerit, /« hoc exciti
_.
M te, vt cjiendam in te potentia
meam. Sic & cos qui rerura
humanarum curasfugiut,
*5 vcl ip(o infequcnte diabolo
liberabit Deus, fic
item huius vitaiiter, tanquam
marisa;ftuofi,nefIu
ftibus eius abforbeantur,deficcatis quac occcurunt, tentationibus.per
uiam facict, vt in tcrra dclerta panem dc
ccclo cdere,aquamque de petra libare,idefl,Chrifti parti-
cipcs fieri valeant.
^ Facio
14 Egoan. Scilicct faluiemgeneris humatiiper prophetaSm
1 j Et faluaui. Tir
Chriflumftcut promiferam.
16 Et non fuit in vobis.y«7/c« Deus qui
talia nunciaret.C*
terapatrnt ex diHis.
Diui
1 7 Harc dicit dominus. Hic confequenter ponitur lud

I A
m Ifaix Cap.XLlII. 378
^a Facio «»«•''• Multa, quce rc
ficiuntanimas,non cotpora;
olim de petra vnum ta-
ijf.d. tum produxi fonteadcor-
/pirjrai CO-Z. ^C. Vclnonla-
mnatioeftmili.
borafliinmc tantumquia
idolis offerebas.
e in thure. Pcr thus,& cala-
cft furculus arbo
mum,qui
ris aromatica: , omnia aro-
maia accipc.
ni- f f^ermtamen feruirr. •}< Grc-
a s OApololi. b f Supradiorum, qniaDiaioraf3ci«in.8cvos'p(i.
Iinumj& cxcin(fli funt Ne mcmincritis prio- i
a a
^ f Faruamaioiumcoir.paraiioiiiv b f Miicmini . fC^a.
ru;,& 2
antiquaneintueamini.t£cceegofacio
i
porareficienda.
I b Draconet, & flruthiones.
in foli
MaIigni,venenoG,g
tudineGentuim moraban
fur, idololatriae fanguinc
rooruq; fcritate beftialcs.
Struihio fpcciem alarii
habet, volatu caret. Sic hipocrita
fpecie
saditatis habet,
rcm autem non habet.
C nie imcca.Ad ludxos
7>(on
loquitur, qui ante aduentu
domini idola col uerut.Vel
adeos quipoft aduentum
a T Magis
crcderenolucrunt.
«od^ Procopius. q.
d. Cum
'""
cnim mihi feracipf«,& flru
*
thionesctiam benediceret,
iniiinda.
no'ua,& nunc oricntur: ca.
vtiq; cognofcetis
arCcntium. «j Toiiusniundinoniauiun, irmanrulro. bfCluiflum
c . f Doflrlnx.
__
Ponamin dclertoviam 3 &in niuioflumina.
^
5^Tunc: s
*^Q_^od
non ante. b , f Beflialis.
b Ec
glorificabic mc beftiaagri, draconcs, 6^ ^
\ H>iociitar. a^Eorum. bf Veterij,& noui tcfiaincnti c * Idem.
ftruchioncs
quia
dedi in deferto ct flu-
aquas,
a1 Anditateraiionis b ^^Aquxvrir. c ^ Fidcli fciliccl.
h
aCScilicct b ^ Gentilem c f In fiuc, d ^ Nariuitatis r qui nili iterfi at ^
que iteru tibidonet,peri)fti
* Chryfoftomus. Qiiem-
admodum peccatoru me
moriaiuflificat, itabonorum
operum deftruit : hjec
iuftis confuetudo,vt fuoru
11 peccatorum fempcr funt
^*'
memores, virtutisluxraro
autnunquam.
^ Ambrofius.Curbapti- Lib.r.^poe
"«• "-7 C6-
zatis , fi per hominem peC
aTluda:oshoitatuiadpacnitentiam, &promittitveniam. f riusfum.
catadimitti nonlicct? In
b,T Mifcricois. c irSi conucrlus fuetis. Tln afpetfionc fanguiais no.teli. delcnt
antiquum — chirographum.
xr- ^
jj h "r' r ii - baptifmp vtique remifllo ^^ii,.aocenc
^
, tuis, prxbuifttmihiiabortmin ^ Rcducmcm mcnioria, & indiccmur iimul,
I?
tr.i haeieil
quiex hoclo
Ego rum,ego (um iplc g deieo inig.tatcs tuas H peccatorum eft . Qui inter- Saccrdotibus
«rNonproptctte.quiamifciicorsum, b T la baptifmo dimiffoium. 'J cft Vtrum pcr poenitcntiam "on efle cou
fumin verbisfacri cloquij
inficdereconantur.qui
- -
, „
b ^ ^ - e 11
di- /Ppttr mc,& Cil-.ScruiremefeClStiinptCCatis
peccatoru
tuonino recordabor.
a TEgo,& luqu.stcaeegerit vidcamus.
'
iniguitatlbus tuis. *
\. r j T- •ng
£^0/«W. q.
aTQjifiiquianilhabesquoddicajconuame. TQuid potetisfcilicet.
bT In ludicio. cTEgoloquar, vt tufciaiquzpateri»,fuftinereiufte,8cme
d. rCCllU mC cPoitJignosfiuftus pornitcn.iat.
fola clc.ncntia mifcreti
_
d «r Adam, vel Abraham.
3^ pct Uuacrum hoc jn Sa- ''^*'***^ ^"^
cerdotc fibi datum vendicent?Vnum
in
vtroque my
16 fteriumeft. p
i, Tsiarra fi quid , laborarc fub oncrc pcccati i
n'rra/iq.dhabcS,VtiuftificenS.PatCrtu''prim'
Scptua-
17 gintadefuo addiderut. £>;

379
Glof. ord. &Nicolai de L 380
A ';;'"Kr:"d ipfe p''ll"irf«-
bttaiis dediuinopiotniflb . Sed quu ibi tema tontramm,fiiut,&
aiif doBores cuthdut, c maximi, (juia ibidcm premitutur: Cre-
B didit Abraham Dio,& reputatumeftciad iuflirii ideo
mtuts , aicM,r, fwd ijie putsrp. imits inteUigttur ^-idM , dc quo
.
cerium Dei mai!datii»i,Gtn.i £t
ejt quoi peccauit iranjgredicnuo
auiapeccMtum eius tranfitadpoHeros, nonikautem peccata aliorum
parentum, tdeo fil hic ipccialis mentio ie eius petcato.
l Et intcr. idell, (JMoyJis,& utaron, qiti verba domini rcferebaiitadpopidHm,&cco/iiiirfo
verbapopuli, adDcum.
'
1 Prj-
A D D I T I O I.
jHcip.^j.ybidiciturinpollU.Vctcvos
bf MO. fen,& Aiion
in mc.Et contaminaui principes fandlos , dc-
afNequi» intiaitt in •ctram fr..mi«ioni», prxtet Itluc «t Caleph.
^
^Q_Knumccri.oraproltrata luniinJflettn
diad internecioncm lacob, & ifiacl in blaiph^mi
am.
teftcs mci dicit
dominUS. Sicut ^puHoltfucrunt y>eri lejles ChnHt , proui aUe-
dicitnr .4B. i. a. Eritis mihl tcflcS
gaiur inp' Htl.ftr lUud quod
inlerufalem.yic ,& teilts Dimtfi, & Trophcta hitfaiil mentio
nem de dui bus petcatis, quf ad pojieros tran(icrunt, €?" dep^nis il
lispeccatn coriejpondentibus. Prtmum ejtpeciatum . .Ad^ , quod
tranftit ad pojieros per origiHtm , [ccundum eji peccatum Phari-
. f*oruni, legem diuinam peruers^ interpr tantium, quibus Chrijius
tuinVd J^i^ike ^''iih-i).^. Irritum fcciftis mandatum Dci, Scc.QuudquitiMuiiienit.
demptccatumtruiijiu ad pujitroi, nunper onginem , {ed do^nn^
Juccijjionem. Falfaentm imerprttutio Ltgis per Tharifjios primo
inuenta tranfit in
pofierus , /i ilitet, in Iudaos hodiernos eam Jufcipientes.
vnue tjii PhunJ^t piopi le dii untur inteipretes , non enim
Juam dotiri'iam tradunt vt Trophetg yltu vt Itgis expoJitores,Jtu
ittttrpretes:iiui quidem proprii dicwiiurprfuancati m Dtum,quia
prxaJtj: tranjgrijfiontm le^is tut/imittunt per Jaljam interpretatio
netii. De quoium fulju & perudja docirina ditium fuitjupra inad
iUuuntta^.l^.tt vUerius dtttiur Deo duct infra Zath, 5.
Depana auiem pnmoptccato correfpQndtntt,fciUcet ,.Adx dicit
prophetu:Et COntaminauiprincipes,&c, vbiin Hibritohabe'
tu>:Et prophanaui pt incip\.i> Uuiioium. Et eji lenfus, quod
pro^tti initutuiii ^dx priiitiy

«r
XBli
:iGo.
CAP. XLIV.
T Ttffic cudi lacob.Pdmos
fideles de Iii- a
dffisalijs obduratis
ciim qiiodam priuilcgio
nominis,& dignitatehono
ris alloquitur Aponoloru
lcilicet chorum. ./

t Sxculi.
Picter.
373
a t Ea.qiw
non funt, MBqmm eaqus fuat.
poru n
Glof.ord.&NicolaidcLyra 374
b T tg.T
creaui omnla ej nihi-
I ipff ripDniiordinjm
CimWis mei? Vocct.& annuncier,& ordincm
ituiii i)f.ulii.>uo) j.ijwcuii.icui luiiii.
cxponat mihi, c< quo c6rtitui populum t an
tiquum:vcntuia&:qua^futuia{unt,annun ^
^ *fOfi(ltl«. b«! viiias K^ol.la"-rnn.
a O Ifracl
-^^litetimerf. cietcis. Nohtc timeic,
fimulacra , qi\x m mon- a , i T.irenJo.s ^qj^ .aom «.. ct».
,i
tc Sinai nihil clTe didi-
«ftis-
ncqjcofbcmini.ex tiinc
audirctcfeci,6s:annu-
ciaui:v6s cltis tcitcs mci. Nu^jd clt D cus t ab 4
a f Atteiiui ipunJi. _,
no noucrim?
fquemc,&formatorquemcgo ^
a5 Fj«OK»..oDroluraiaola. btVmu'tsili»t»Mq.. f»'--""""-
^
f Q..., idoium nih.l cil. c 1! Ptcaoi i;.m» ...
i.o.p-.^
tconcupifd pi^(^„ j^ijjii oes nihil funt &c t amannnima 6
,
B
b 1 Scul, totiiu». 7
arindiciud.ci-..velqa.lih« te.i.i«3iev.ndi^«
c^Fia.Mcs. .4 , u:a::.t .:. .
^ g
eorumnon proderunteis. Iph iuntteltcseo- p
«t Velqaia. > i
.
Ocul.js hi.ent.Jc nonv... »'".
c i F.r.ores.
rum,qiii non vidcnt^neqj intelhgunt,vt con-
a f .n . iii fu...
fundantur.Quis
'> 1 Qiali '^^^..1^5. qu. fic ,tti..
h-^'' "'"'•
b
.
,
formauitDcum,&lcuiptile ,o
a T y^ilfi.ii. Ji v)uic.'l.t.
conflauitadnihilvtile? Lcceomncs pjiticia
«tAirumplisdeol b. c.ij^Hi.s.
pesciuscofundcntui.Fa'bncnim
j
iunt cxho-u
1 «, Ad ... ' ciu.n
Efuriet,&dcfKiet . Fa- minib. Coucnicnt om n
"^ nic,& fiti arTi^icis,^: ar
a f 'a..iiu-.in
:adic.irdi . bl^Con-
Jf i min>ecc.iii. ^
nes,lUbur, & pauebut, ,3
a <
Ui.cf cfrofe.
&c6nfundcnturfimul ^
pcs «1111 imiuiatra uoi;;- tis vtilitas dcmonl\ratur
Qiiidquid
dc idolis diaum
cft, ad hxreticorum
rcfcrri potcll princi
pcs
fimulacra «lui doa;-
niatumhiorum anilVci
," ^'V -or
Fabcrknari JimaopCij
cordccomponunt 3cvc
ncrantur ca,qu;?
Cc fimu
lifll-lciunt. Ncc iufficit
ciserror proprius, nifi
fimplices
corum adora
tionc dccipiant , qui
quf (tumpictatem putat
C & deuorant domcs vi b
fLaffuierit. jjuarum abutcntcs vul-
tSap.i^.c.
gj jmpcritia: ita dialc-
^icaartc quafi tercbro,
&.li-
j-^tys cil:in prunis,&i i
malhsformauit illud,
^ Iduli.in.
& opcrat^eiKbrachio
a «rTaiucn «i Nondabit ei u id i
isie tal.s lleus
fortitudin. flie. Efurict ^^
a 1 Da..i -• Ile.j fuo.
&deficiet, ncn bibct
a f IHeo. h^ Opriai.do.
aqua,ctllaflcfcer.tArti 17
NICOLAVS DE LYRA.
^ I Vocct & annuncict.'.or(f(w.jr^ refaat ilia qutcftci aprin-
(ipio mu/idi antc hvminis londiiione , (jua non pttvi runt jt pi per
hominm nift tx diuina teueUttone , ftcut faHion ejl fihyfi m udle.
nequec6gnofcunt.nequefentiunf,vtdicant.
a f l. gni
Mcdietatem cius combLiffi igni,& coxifuper
carbones eiuspanes,&coxicarnes,&come-^
a f Q^ali. hocfacerc infinia eft.
di, & de eius idolorum faciam. Antc
rcliquo
Dcu m, q. d. mtllus. nififecundum reptttationem ftn^m , qua ido'
lum r(fi

37^
a in dextera mea. ^ Prrcop. Dexfcr.T nomine vnigenifinc
Deus.fiucdomm'
A tnmfilium vluateappcUauirqui
fiiieluxjfiue virtns,fiuerex.fiue mundi opifex, fiue vita
nominctur,vere,& proprieifHsoibusfignificai.qdsmo
nibus,&idolisfal(b tnbuuc.Naturacnimex DeoDeeft
b Meminto horum.
n-n. ^ Idc.Optime vec.sd-ro
in obliuiolum
thet
Ifraelem,memento
Kaix Cap.XLl V. 3l^
fAbCt. a^^VndeFIacrus irtiden?ilmu!.irra gfntiiini: Olim truncuseiam ficulnusinutile iignntn.
bf Homor.itional' q^omodo
verbuleruifui,
po-
'l
._ „ , ,.. „ ., .. ...... iS pulus hbcrari , &
aT VoIuBiati» Oci. b f Aponolotum & "dicaionun.
I
Prophetilupquos
'l^^li hoc CfO|ici:. dTHtiam.
egofe;i
Hierofolymoru ci
&aujefleconllant. &c6nfiiium nunciorumfuorucomplens. Qui^dico' leru- ^9 uitas, ipfumq^tera^
Vnde: SUperiUljJCJt: f aT A fM
rbjstnmlnd«is,

377
Gloford.&NicoIaideLyra 378
A D D I T I O.
"A m wp.42. yhi dicitur in ,
poliiUa Quis formauit . Hic con.
^cTmG-ntiles mn foUm idoU manufaa» colehant, fed etiam fo
C AP. X
len,^ C< lunam, & Hdlas. Deut. 4- non vfictur ratto Vrophttt
Cap. XLV.
~
^n dicit domin.
Allcgorice Pof
fum' hacdccc-
clcfjafl.virodi-
ccrCjCuiDc^dat
fcrmonc.& fapicntia, vtco
trarias fcaas luadilpofitto
nc fubucrtat, ficut Siephano.cuius
non poterant inimicircfiflcrc
fapientii:&
Vtrcgcs.i patriarchasfingu
laruhxrcCumfui lubijciat
potcftati. & aperiat,atq; c6
arte vi
fringatcpdialcdica
dcbat cocUifum, & in me-
^ difi profcrat arcana h.creti
au:c cx fomcathneidolorumper artific!hmhonmhfuni:t'4rfuffi- D
terf nim pr^c'icUcahfiia non fuutpermams hominumfabnc..
ta ad quod dicaidum.quod colentes talia femper facuhant alicfua
humiuoartiftdo, quihus credebantinfiuentias c^UJies adfeattraherc,
& idto ratio Vrophete,
contra eos mtlitat.
^
L V.
a ^ Ideft rfgi.
yEc dicit dominus Chrr
ito t mco Cyro, cuius
af Duxau»''i"">'> vt nuHusiirlJflelequrir.
ipprcndi dcxtcmm, a
vt
j
iibiiciam ante faciem
fubijc
a f Chaidros, Baby'onios,Moedos,
Scaliosraultos.
cius Gentcs ,
& t dorfi
aTAnieeuminfugam. ^ b fl Alias coramco.
rceum vcrt 'm . Et aperiam ante eum lanuas,
C»
€; o Cyie.
& porta: non claudentur. Ego antc te ibo , &;
a 1 B3'^Nlonios,&Chaldio.
a l' Tibi. b T^ Orr.nisf..'eIUsa Orr.nisf..'rlUsadomino
ooniino it^ch. _
contcram,&:vcdcsfcTrcos confringam.
apud
luda:os vti-
Et g
c dabo tibi thelauros abfconditos, t & arcana 9
a T Anicquamfi?: pia:dicendo, qua: futurarunt libi.^
fccretoru, vt fcias quia ego
dominus qui vo
a T Non te
projittr
co nomcn tuum,Deus Ifrael lo
^ ^
feruum
propter nodifcedit, infuper & pra:
cedit.Paru eft qan6 difcedit,inrup,& pccdit.Ia
tu difcer
nc,qfitmaior,qpotior,cgonuUadircretioaeiuenio,fed
aq'ualitatec6fpicio.Fil.dicit dc patre,mifitme:Pater filio
dicit,c"-oatetcibo.xqu.ilita5hocexhibet no difparitas
e Thej^uros abiconditos. Cunclarum vibium , vtabicdjs
idolis,bcncficiisinuitatus,vnumDcumfcntires,quiante
prxdixit nomcn tuum antequam cfles .
•{« Procopius. NonnuUi pcr thclauros cos innui arbitra
tur,qui vel maximepotcntcs, Cyro cum cxercitu aucntaute,
in fc fe
fpefuncis
abdiderunt, in quibus, & cu ipfi
aio,& Rcgcsfacit,& Saccrdotcs,aqua & Chriftidicutur.
Cyrus Chriflus, non vndionc , fed dignitate .
Lib. devnit. "- »
T.iiiii.
Athanafius.InlibroPfahnorum mucn icmus,dixit
nTcolavs DE LYRA.
C A P. X L V.
Aec dicit dhs.VoJlijuam Ifaias induxit populu adexpe
3 tianiu diuina promijfa tanifua certitudinaliter ad im-
DiulCo',
rcgcm lateie non potuiflcnt,facibus
C Et dorja regum , Qax c'm\-
tas illi no patuit? Qiiis rcgii
no vcrtit, g muri aii-
rcrga
tcinexpugnabilcs,n6suteius
obfidionc fubuerfi? hec
autec6plct3plcni'muenies \^m'
inhifloria Xcnophontis. f"'"'''
^ Auguflin . '
Nonnc reges '",°"
tcrra; vides, qui antcpcrle-
quebanturChriflianos,nuc
Chnflianos cflc?Nonnc vi •
dcscos,quihumiliabantcc
clcfiam, humiles intrarcec g
clefiamJNonneiplosdcfcn
fores vides , quos antc habuit
pcrfccutores?
d Et aperiam ^ ide. Audis, ibiae
quia,quimiferat, & comitatur,&
prxcedit,mittit, &
acccnfisrcperti siat.
^^ Etvoca-
^pgura non correfpondet in omnibns fgurato, quia tunc non rfjet
figura, veljimititudo, Jed identitai,& ideo Cyrusnon fuit Clmiii
fi"ura in ommhus quf de eo dicuinur,vtpotl in ilUs quajunt imper
fc8ionis,yt cum dicttur^l^d cognouifli ma.^aorf dicitur de Cyro
taritum,& ^ contrario iilajyc jitnt pa fsBionis ftmplicitcr: in-
\ plendi.hic confequenter projequitur magis infpirituali jZ
la ir. iii.ht i.t. ad lilxrationem malis.Sccundb
ttprimb pantum qua
tum ad conjeruationem in bonis,cap.^6. Vrima in duas ttlligendafunt
, quiapri
de Chrijiojolum . Et fic in Iwc cap. ahqua dicuntur
"- ad liuram de Cyro fantun/:& aliqiia de C hriflojjeu
Chri-
-^
tempore
tumadconjeruatioueminuonis,cap.^o.i^rimainauas, qma}j'i-
,.
. . r- .• -i k.,.. . f. ,t rhy,i--ii
mo eis Uberationts
promitttt bernfiium. Sccundo excludit huius U fh tantum altqua
de
vtroque, Jaluet ,n^K M CM
,'...,. Oj« . . ..-,..; j/..., .•„.„«,«.,;., *,v,v.:A figura.&verihcanturcievtrcaue.prtncipalitertamindcCuriJtOy
figura, & verificantur de vtrcque , principaliter tamin dc Chrijlo^
berationis impcdimentum ca.^o.Vrima adhuc in tres, quia primo
liberatoreni.Secundo dttineniiu. dcJirud.iohe,ca.2.Etter
praftgnat
tib prcdixit
ludcoru Itberatione in
cap..^9.Vrimn tres.quiaprttno
qui contradixit.£t rtmo dtnTuiat libaatione: ibi: Hxcdicit;
Trima in duas,quiaprim6 defcrihitur
liberatoris pottllas.Sccundb
eius natiuitas ibr.KorztCCC£\'i:Vrima adhuc induas,quiaprim6
prxnnmiat tiberaiioncm.Secur.du lejcllit contradi8orcm,ibi: Vx
ponitur Itberatoris virtus.Stcundb ccnjcquens fru^usfihi: vtjciant
circa pnmum fdendum quod l{ab. Sal. exponens haric literam.
1 H?c dicit dns Xpo mco,/'c emm cjt tn Hcbrfo,dicit hic I{a.
Sal.mgjtri '.vjitifiic dixerunt,idejlfic 'xpvjuerur:t,& vocatma
giJlrosjuosdo^{>us Uebrprum antiquos, quorum plures fuerunt
antt Clmjli aduentum, Dtus Ian8us,& bentdiBus dicit Mtffif fuo
idesl CMeffif in ltgt,& ptophttisprvmijk . ^ppontns ego teipfi
Jiue dc rcdcmptionefadaper Cbrifium.
2 Cuins, (cilicetCyri.
3 ApprjEhendidexteram, Datiseifortitudii.emadBabylonio
ruTn,Z^ aharum gentium jttbti &.oriem.
4 Et aperiam anteeum ianuas. ideflfaciam aperirt.quia dowinus
t.Mum immitiebat timorem aliquibus qubd recipicbant Cy
rum in dvminumfme contradiBionr.
5 EgO ante te ibo. Formidincm tuam populis incuticndo.
6 Etgloriofostcrrjchumiliabo.eoj t;6i//

i7 a
.;r..a
pbi.
m Ifai^
Cap. XLIV.
3
380
4I a Ef «'o««''^Sicut vocauiAbraha iraac,& Iacob,& mul
A tos anre pdixi.vt iraac,&: lofia, nc ilie c/Te vidcat is in cuiu.stvpri'pceflifti,&n6
cognouifti vat.Et vocauiteinndie.
AlTimilauitefilio meoin noie, fcMlicetCyrusenim hxre$,qa
auunculi hajreduatefufcepirXps quoq; haeres eft
iecundaiWiid.VoHuladtne,
&.iaboVbi Gentes, &c. Cvt'
quoq,- Xpsdignitate inipe
rij. Filius autem Chriftus
oleo IxtitiiE vndus prK par
imi- fuis .
ticipibi^
b i:.«ra »Kf.Qiiiafilius,&
Spirituflandus in patrc pre
tcr fermone gppe , & ratione.virtutcque
meam,& (apienriamqusin
meeft, no
eftaliusDeus.
c A't/a.'n-.Efd.dicitCyrum
fcripfifte olbus » f
getibusno
efTeDcii nifi Deu Ifrael.vei
Vt libeies «am i captJuitate, agnofcers

381 Glof ord. &NicoIai de Lyra 38.
* Procopius.llU3fucce.n-
^A ftffc^ni poft rantas. promiffCumfigulo
fioncsadcum non fcrtinat
luti.
qqitanquamomniuDeus,
tRom.j.d. cumpopulum aliquandiu
affli-xit, admittit rurlum.tc
pioquc, & vrbc in mchus
t
LuM.bt
tDeuf.
rfiioLx.
'prxparatis, quxcotritafue
ranr, non aliter quam figu- a
iusinftaurat .Sumuscnim
a f Ipf» eft. K T Fiftilibus, Samos eiuiti» '£: vbi fingolornra txt «perM eft.
c T Hoiiiu
tcfta t dc Samijs tcrrx. t diccc
Niiquid
lucum
figulofuo, quidfacis,&;.opustuum ablquc
I «r b «( i)ninii>oirmi.
F-i>um xqualcm pjtrl.
manibus cfl? V9 qui dicit patri.-Quid gencras,
a q MMil. vnJe: N.iiuinde inuliete, faftuio fub lejje .
V T Cumex viroooncooeepeiit.
& t mulieriquid parturis ? Hascdicitr domi-
*
, ^ rijnnv^r. b «
Myaerii^^
lutiinftarcjuide terra fin- b Ventura inter- t
-.:-^.._ /:.,4«r«r..iir.-i rtnifi nusfan:Q\3\t\XS\do
lorum.Multum enim labo
rabatincxcqucndis idolorum
facrificijs.Scd Apoftolis
pr^dicantibus conucrfl
funt , & pra; omnibus rcncs
monachorum , vc vbi ^^^
Sclu- abundauit delicium Juperabtm' £
imiho
det & ininis pcccato gratia.
ficibit ciuitatetn mea, & captiuitatcm meam 9 ^ Hirarius . Quis tandcm u,,
CXlftimanduS cft labor Ac- mut.
.
ginaU
'
b
t Vnde : SpiritUl}m3uS f ^ ,^ supra ritmam pcttam; Sc portx intVi noii preualebunt aduerlus eam,
B )ut)PYUn>iiit in tf ('ir -or/tus altiC b T Qji^: i'> monte polita non potell abUondi. T Ex Gennbus ,
^'
JUperUCniLt tnte, r 1 * pum &Sabaim? Recorde-
dicic dns Dcus excrcituum
d £xoy«/ma«i.q.d.Quifu- , , a ;r.
Ha;c dicit dns
b T Tertena.
f Ad Deuin ';oiiuerfa;.
• n-^
•
• ^ •
„
.' ;r 1
pradiaafcci: quid mirum g Deus:Labor y€gypti3&: negociatlo vtthiopi?
' ' ' >- ^ --
ii& filium mittam in niu- f Qeliabunt aducnicnte CiniitJ. af Sabaim iiu.t,& Saba.vnde. Omnes,1eSa-
dumvtrcdimatgenushunianum,ik a mortuisfufci
' tcmcumf"
a n Cultus Idoloruin, cm Acgy,)tus prxcipue fubdita.
tn venienr, autum.ac thus defc. T Per Aeeyptios.Sc Aethyopios, & vitos
Sabai.n de toto.mindocolIcfti iiitelliguniui.
bTPotcntfS .cTOtili.
d«^Perfidera.
&:Sabaimyiri fublimes adce cranfibunt, &
4« Procopius. Commo- a-, T Imitatjtcs. - b *r Ptohci. nr s. c T Pracceptis
,
^
Dci.
diusdc Chrifto, quam dc tui crunLPofttc ambulabunc:vindtimanicis
Cyro hoc intcrpretatur, cu
15.
magi ^ Acgyptij ^. . . ^bci, . idolo
-
i6 latric.abdicaTocrroredomi
nu adorant,pro omni mun
dcfeita loquatur; Ego conslitutus fum rexabeo. fuper Sion doponuntur,quiidololatria rclidadominumadorat,&
monteni Jaiifium eius . Cuiusfinc controuerfia reftjc vijc, laborcs, & ncgociationes fuas domino dicat.
funt,

3^3
^a Tantum in te eji
A DetTQ^'ategnumcxlorumpromiG.
Procopius.Diui c
r?tenebrofo.Nondixifemini lacob
fri!rtta,tquxritcme.
niu EuangeliUOm- afDeusApoUolis,luJ«isabictlis.Euntesinmundum vni.pradlc Euan?.
rib. omniacatu. b^In ouile.
cxplicauit.Mo
3 .^ ,
vn^um
C 'Hejcierunt ."^Ou
lueruntfcirequida
rCmanCntCS m CrrOtC
, fimulaCrOrfi
fis.n.oraculafermo
ne quidcm & charafteribus
Hebra:is,
}ocisinuijS(Sc aqua
deftitutis clanculu
Egodominus loqutns
n
iufticia,annucians tqiixrunc
re»fla.Congre
gamini , &: venitc : &raccedite fimul , t faluati eflis ex
qui
TSImuIacium.
Gentibus.NcfcicrutquiIcuatfignufcuIpiurasfuae,&yogat
a TS>e vcl ^lios.
fciUcet oncre graua
ti,&fperantcsinqbus
non eft falus. ^?^'^^' 0««
ij f Con/ili^nnhi. Vt""'
omncs.per mundu
14 euntes idem an- Symbolum
15 nuncietis. Hic.n. Aportolotu,
C
b 1 /os tamen 6 Apoftolianuunciatcoppoiiune
8c itnpoitune.
^"' fimbolum
compofuerunt de
trinitate,& vnitate, de communioneecclefis degencrali
rcfurrciSlione.
^ Tlr^dixi.
f DcumnofaIuantcm.Annunciate,&:vcnite&cofiIiamini id
NICOLAVS DE LYRA.
.J4 I Pcrgcnt i^iij ahqui eorumjtcut duccbantur compeditiydd de
clartcionern vicfvrite Cyri.
1 Et tc adorabunt. SHppliciter poli uhndo ate miftricordiam,
3 Verctues.H c prophetaconuertit ftrmonem ad Dcumpermo
dum graiiarum aciionis confitcndo , eius diuinitatem & potenate
pro ItheratKine populi fui^dicens.
4 Tantum in tC,&C.J. nullus efl Deus ni/i tu qui potes facere
talia. t uia dtnt» tis Dei nonpatet hominum oculis, ideo ftbditur
. Vere tu CS Deus,&C ex hoc confquenter inuehitur contra
idololatras,di.
3 Confufi funt,&c.'.jVo/(ir«»i . Et vocantur hicfabricatores
vo njolum artijicei facic ntes idota,fed etiam ilti quifaciunt fieri, vt
fedin monte Sinaiinaperto.
1 1 Non dixi (!cm\m,(tdimpkndo pnecepta mea pro modico pr^
m''o,Jedpro magno vJde.f.etcrna falute .iicut.n.fuprafrcquentcr virtutCopediBum
efi.ybicunque iex vetuspro virtutum operibus (rfe ra
quibus tcmpora-
Jutit
lunc.
mandata legis) promittit propremio bona temporalia,fub
ii J'^ renninera
"°"
Us
intelligimtur ^terna bona principaliter promiJ}a:quia
diui num "*'
"^f
pr^mium principale,non eji minorss bonitatis qudm meritum, fcd
maioris. Bona autem temporalia funt minora bona,qudm opera
vir
tutum.-propter quod non funt eorum principalepr^mium.
1 2 Congregamini. Wzc confequinter agitur defalute Gentium:
Et exponuntpartem ijiam aliqui doBores nofiri de Centilibus con^
uerfis
adorent ea.Et ijii dicuntur hic confuft, ijuiaper idolajua non potue
tunt fatuari de manu Cyri.
€ Ifracl
faluatus.&c.i.pci' virtutem domini
omnipotentis.
ad Iudaifmum,quando viderunt liberationem eorumper Cyrum:(^ftc
cum eis venerttnt in lerufalcm.Sedhoc
non videtur bene
diBumiquia illi fucrunt pauci,vt patet in iibro i.Efdr^ .
Conuerfio
autcm ifiorum de
quib. ijl hicfermo cxtendit ad omnem natio-
,fe
7 Sa^mcxtCtm.tx hocvidetur,Q,iJiud fitrefcrendumadfa'' nem & ideo
linguam,vtpatebit profequendolitera.Et inteltigenda
lutemfaBjm per Chriflum , quia tlla quf fa^rfnit tempore Cyri,
tionfuittatis:quia poftca popntus ifraetfuU m:dtum affii^us tcmporeUmiochi
illufiris,^ pofi captiuatus per l{omanos.Etfi dicatur
quod hic in Hebrxo habetw.Salute holamim,i.fatute
ftcutorum:qux non importat xttrnitatem,fedtempus longum: Ijoc
remoueturiper illud quod fubditur.
8 Non COnfundcmini./n Hebr^o habetur.Vfq\in f^ecula &
yltra, Et tatis tocutto vbtquc infacrafcriptura irnportat £ternita
temaparle Hnisfuundum do^iorts Hebrprum.Etrp Deus fitpO'
tens ad dandam tatem fatutem,ofienditur ciim fubditur.
9 Quia \\xc dicitdominus crcans c^los. de nilnlo virtute
fuainfinita.& patet titera vfq; tbi.
xo Non in abfcondito locutus (um.ddndofilijs ifraet tegt;
(JM K Ji L l T E R^.
\ 2 Tcadorahunt teq; deprecabuntur . adorationeduliaj tanffi.
4 Tantiim in te Dcus rfi . fupplc pcr vcrum cultum latriaj,
dcquodiciturvcra c6fcfiionc.7"»« Deus abfconditus. fub
afTumpta humaniiate.
5
(-cniufijunt, ^c. Hic cx prxdidlisponit inueftio p rebel!csChrifto:&
confolatiocrcdentiuin ip(um,cum df
CotifufijuHC cr trubucru t omncs fimuL abieruiu, i^-c. fubditur.
i-abricatores errorurn.ii\i funt lud^i dimittcntes madata
Dci^p^traditioncsScnbarumA Pharifieorum.Mat.ij.
6 ipaeljatuatin.i.popniiii» Chriftjanusin Chrifto diio.
fed
ejl de conuerfionie Gentitium ad fidem Chrifii pcr predicatinncm
,4pofiolorum,& fecundum hoc dicitur. Congregamini & ve-
nitc.i.venite perfidem.Con?jegaminipcr charttatem.
^3 Qin faluati eftis ex Gcntibus.£f quia
non omnes credidcrunt
ad predicationern Apollolorum,fed
multi in idototatria rema
firuntMeo fubditur.
X4 t^cCcicmnt.inteltigereveritatem fidei.
i^ Qui lcuant. '1 Hebreo halietur. Qui leuant lignum fcutptur^
fu^.Et credo,qudd aliquis fcriptorum pofuitff, pro,l, tamenefi ea-
demfententia,quia per tignum velfignum intelligttur idolum fcul'
ptum qubiafuis cultoribus tcuatm in altum, vt reuercntius adcretur.
i6 Annunciate, & venite. adinuicem confercndo.
# Quis
7\{o« tn vanum creauit eam.f viucntium tcrram.fed vt ha
bitcturafandispofthanc vitam.
I o A(o« m abfcondiio iocutusfum . lo. 1 8 .d. Ego patam locutus
fum mundo.
II T^ondixi femini lacob frufira,qufite me. Hocdicitur propter
Apoftolos & alios credentcs de ludailmo ,quorum
fidcsnon cftfruftrata.
1 2 Congrcgamini,& vtnitc. Hoc dicitur proptcr crcdentcs
cx Gentibus , ex qmbus cum iudxis faita ell vna cc-
clefia.
Tiefciernnt qui leuant fignum.i. idololatria: ncfciunt Chri-
Tom.4. N i

38y GIoforcI.&NicoIaideLyra ^U
a Tr^dixi il-
W.Gentesef-
^ fe faluandas,
fcd idolu ni-
hil eflciquanj
dolocutussu
Abraha: , vcl
quado lcgcm
• TlBvnum bfNiC «Boqui Abr«h«di«i.lBfemiiietuobeBedi«nturomne»Gente),ac
diy.i.Nonerunt
»liaCmili«.Et qui
tibi di| >'.«/ nihilabfurditatis efiinvtratf, expofitione.Bnrgen,
autem dicif.Jed nihil prcbat,qHod dlCyro exponi nonpofji t . Uuod
auteminqiiit,eccleCta vtitur illo paf]u in diuino Si illa ratio
officio.
t>aleret:Vfalmus Dominc probafti, inofficiodiuino afjumi non
deberet,quide DauidabomnibusexpotiiturtanquamHgura, C^fiC
de
qumpluribus locis
alijs TJtdmorum & Sacne Scrtptur^.
E
^^
j
!

iere
35>i
CAP. XLVI.
„ ig§J OnfraBiii efl
a KK« carione Ge
'"'"*
tium fubijcitur deftrudJio
idolorum. a
b 7
rj& in nihilum abirc . Eft enim idem perpetuo Dcus
vd fcntentia , vel natura immu-
reiufque nunquam,
tatur.
d BeflijSt& iumenm.Benias n. & iumenta adorabant,&
C A P. XLVI.
• TSaturnus primum idolum Babyloniorum.
inde ad alias Gentes translatum.in tanta ve
nciationc habitum eli, vi etin potuerurit faluareporiantem .(. in vita prxfcnti , quia
magis accelerant mortcm.
9 ./tudiie mr domus /acot.i.fupplantatores vicioru & coti
templatores diuinorum, qui per lacob & Ifrael fignanc.
1 2 Cui afJimdaHis wr.Hic incrcpantur homines mali,qui
non folum xquant hoiem mortalem Deo, fed 5t prxpo
nunt magis timenres offenfam mali principis vcl praela-
ti,quam offcnfam Dei: propter quod cis dicitur in perfo
na Dci.Cw/ affi nilaftis. c[.d. in hocfeciftis peffime.
I } Quiconfcrttt.\([i funt mediatores fimonije.vtper munera
heant fibi fauorabile prxlatu,qui non fit nifi idolu
ficut dicitur Z.ach. 1 1 .d. O paStor & iunlum retinqueris grege.
I j Vjrtant illm , cxcufando fuos dcfcvl us ne dcponaac*
Tom.-f. N -t

tiufiuiiit
3P3 GIoforcl.&NicoIaiJeLyra 394
^a Mmtntote ifiud . Quia vos . gcnui &
v fq; ad fencftam
A portaui. deferitc idola quas fcciftis,& ad vnius Dcicultumrcuertimini.
ra mifcricordi? ci'.
* Procopius.Prx
B di(^a Babylonis vltionc
llraelitas rccreat
Deus, qui no
odio fcd falutts amorc
prouocatus :
lium mcum llabir,ctomnisvoIuntasmcafiet.Vocans
£t loan. FilieliitKjuitynouiffimahora tfi,
i.I
c Confilium. rcdimcndi mundum pcr fninm,quafi,con D
filium raeum ftatumm nunc dico , vtcum videritiscfFc
diim, fciatisnuilumcflcDcum nifiquifuturacogno-
uit,&
a 1T?T fe. f Pcdes habcm, fc non ambulabunr b fCuItor«.
^ n
t
t roborate
ficri pra:ccpit.
f Vocans ab arirte,
Aucm fecund5 Hebrxos
Cyrum regc
Pcrfarum,velDariri
rcgcm Medoru,qui
citiffime ab orientc
aduolauerunt,&co
traBabylonios volii
b .//rfcor.intellcftum.quiquafi
beftijc vixiftis.fimulacra
vcncrantcs, vt furiou in ligna & lapides impingctcs.
Inthl-rs. 4« Auguflinus.
Rcditepreuaricato loco fuonon mducbitur . Scd&cum clamauerimadeu,
rcsadcor,quoitis*
a tA>"

I j
!
395
S * Procopius Regnoperfonam tribuens,filia Babylo-
I ISfarfam^ta"
A nis & virginemrmagnitudine virium,taquamc|; ipfoeta
tis flore tumidam & elatam , appellauit quam e fublimi
dcfcenderc imperat. Nonnulli nlias Babylonis aut etiam
niulieresvoluitintelligi,quasamoediscaptas,inferuitu-
Ifaix Cap.XLVlI. S96
'^- ,- 1 a tVtanciIIa,qiiianoneft fo. b f Dignitasregni. c irQuiaa Chaldaris condita.
"^"k fixui^ife' * terrauion eft folii^m fili^ Chald?orum,quia ulrra non uo
. , o j '•»• - a toelicjtajdeliciisatriiicnf.bicy^i pauloanteirgina.c 5^0c.)rtiiia:hL.ielt enimopuscaptiuorum.
^ cabensmollis&tencra. ToIIemollm, &^molefannam
" A monfl-riitnr
Moraliter.Grego
j
tu nus-Defcen.&i. Hoc
loco humana mes,
"*
virgo non incorru-
I
*
a f DomiiiistuismaeJis& petlis vifloribus. b flVtmuliet videiris.
Sed Chaldforum filia mollis & tcncra no vocatur, quia D
mens prauis defidcrijs deditajhuiusf^culiiaborirelinquiturvt
foris mundovelutancilla fcruiar,quia intus
Deum nequaquam vt filia amat.-vnde & molam tollcrc
& farinam molcre .
perhibetur Mola in gyro ducitur,6c
farina profcrtur.
1
2
Vnaqu^queautem
huius mundi adio
Denudatturpitudinem mam,di{coopeiithum(;ium,re
a LibidiBi viiloium. b 1 »'el vt tranfcas flumina eundo in captiuitaicra cTTygtiiu,Euti;t»'n,Chobar.
iHoftibus.
Uelatcrurajtranfiflumina^.Reuelabif^ignominia tua,&: ui
a ^Mifeiiacajitiuitatis. b flEx te. T Vindicabo cnimpopulummeum quemopprerifti ,li cnim
prxcepi vt affligeres.nontamen vtopprimctes omnino.
• n
pta(v«arbjtror)dici
tur,fcd infoecunda.
^ dcbitur
opprobrium
tuum. Vltionem capiam,& t non re 8
""'""' "" ' "
EtquiaBabylonco
fufio interpretatur,
rcftcinfeciida mes
filia Babylonis vo-
Bcatur, quasineoy
ncquaquam bona
opcragerminat (da
nuUo ordinc rcftae
ftct mihi homo .
a ^A fetu.tutecaptiuiiatis. ^^Vox populi.f oft Ixx. annos dccjptiuitaicieJeuntis
b f Hominum & angelorum.
Rcdcmptor
nofter dominus exerci-
a
l'!^!» fEft. b ^03 dicit Santliefto-ejquoniamegofaaftus.cf Ptstonfufionene videatis.
tuum , nomcn illius fandus Ilrael . Sedct tace & intra in
a TPra; contiillone lucem ferrenon fuftinens bTQuiacon(lr'iftaaCha!da;is. f Sicutante.
tencbrls filia Chaldxorum ,,quia non uocaberis ultra
a I^Aegyptioium, Afvii jium 5c alioium. TQii,ia. «ludios.
vTt?"conip'onituO domina regndrum . Iratus iiim fuper populum mcum :
3 molaeft,quedura
4 multascurasconge
5 rit,humanasmetes
6 quafi in gyrum ver tplmtarape
7 tit, atqueexfefarinas
proijcit.quia fedudo
corde femg
minutiffimas co^ii
tationcsgignit.No- ^ nonoccur
nunquamveroqui
is tibi 11 -;
9 qetus alicuius mo- homo.
10 menti creditur:
po-
11 fitus in qualibet
" adionedenudatur. l""""*'
Ij Denud. turpi. Inani
14 quippe miniflratio ^
15 ne operis turpido
i6 denudatur,dum viis
abiedaq; mcns
quafi matre confufionc
generatur. Sin autcmvirgononinfoecundadici- in adionisoftentatione cognofcitur ^qu^ quietaprius
tur,fed corrupta,poftquam ftatum falutis perdidit, ad c6 magna putabatur.Humerum mens difcooperit,qfi opys
fufionisfua: cumuluappellatur,qdfuir,de(cede; In alto fuumquod ignorabatur oftendit. Crusrcuelat, qiiqui-
quippe humanusalusftat, qfi fupernis retributionib in- bufdam defiderioriS *"
hiat-.Sed abhoc ftatu dcfcedit.cu turpitcrtvTft»
paflib. lucris mundi inhiat,mani^c-
fefe dcflue ftat.Flumina et tranfit:qii adiones huius feculi que qu

f manam
t utegrt
397
A
Glof. ord. &NicoIaI de Ly ra 398
t fKte coinamiairi permiC. b f^fd.
flageMwfs,
c f Scillcet vt
nnn vt oeadtrrs.
Cotaminaui h^reditatem meam , ct dedi eos ^
a TNjilmj niireit.ir«.
infmanu tua.Non cis mifcricordias.
poTuifti ^
a TEtiatnqui iirf-randubac holjl. b 'Crudclit.15
Super {enem aggraualli iugum tuu valde , & ^
a 1 Suprtbia. , b fSertni.i fKn.ibo. >
dixifti:Infcmpiternum crodomina. Non po j
b tln prut^ccis. ^
cuiiamus idueff«p
fuifti h?*c ftipcr cor tuum, ncque recordata es
tHeco|t»nttuiura. a fVenturimali «rldeo. bTPMdienda.
c TDtlitijsatfluen» ,
ttiM. nouiflimi t tui . Et nunc audi h? c dcUcata 6c^
cNii niccue (.
habitans cdnfidenter,qua: dicis in cOrde tuo:
B
t flUledicotG
a fDoniiiuniiindi. b If^niregnet.
cgo fum, &c non cft prxter mc amplius.Non
lErgo.
ftcrilitatc. Vcnient
1 1
a TSin* '"-' b ^(^iaSem-^r etitfluireenri e« •
fedebo vidua,& ignorabo
_ ^ . . > t-
irructcCyro &Dario.
Non.n. metuebar vt a
Moedis & Perfis ( qui il-
liuscoparationcnullius
crat fortitudinis, & ipfi
fubiedi^poflet fuperari.
• •/ tibihazcduofubitoin
a fi
^Popu^^iruin. quafi iorum.
dicuna, ttcriliras8cui 7
°
.-
'Regis.
duitas. t Vniuerfa vc- 9
a T* m- At pro|hetispridirt.'.
ncrunt fuper te , pio-
a ^Non folum ptopierctedulitatein
& fuperbiam tuam. b f Quia fcilicet lo roagis & in maleficijs tui»
H corum confiliiseorSdit
ptcr multitudmem t maieficorumtuorum,
a tQl'ia meDiienics , te fempft regnaturam,
duian ic fupcib.im ficitbant.
8C proptcr duritiam incantatorum tuorum
^ ^
t rortuudioc.
, fRegnandi.
b rln confili» maleficorum •noium.
vehcmeLcm . Et fiduciam habuifti in malicia
tler.4#.e.
a 1Q.ui cotrigat ea qua: facio.
b lAtioliiinai;'. atufpires.
tua,6^dixifti:Non eft qui uideat mctSapien J^
a rDiuinntio, aiiifumafpeifti '. '
TQuoci peius.
rcbeiiare fe "^ ^^^ STrcicntia tua lixc t dcccpit
'
•
a ^Domina mnndi.
xifti in corde tuo: Egd fum,6cpraster
me. Et di-
b Tiefciesomnj.ExinCpc n I l^

39J
CA^. XLVIir.
'a \ Fditt hac .Confuem-
/i j\ tudo cft vt quando
•
agiturdecarnahlfracljfjtn
& fine nominis
plicitcr
adicdione lacob vel Ifracl
dicatur , ficut in hoc loco ,
vbi eos alloquitur, qui no-
hiine tcnus lacob vel Ifra-
clappellantur.
b itde aquh luda. ludx facit
mctioiiem , quia dcccm
tribubus captiuatis, luda
& Beniamin & Izuita: in
tcrrapromiff.mancbat &
,
Ifai^ Cap.XLVlII.
c A p. XLVIII.
» Quid dicamiAc fi dicat.qui Bjby'oni przdixi
recedeeft iinplcri; vosautem audiieaitcntiat
quz fum di^urus.
Vdite hxc dornus la—
cob, qui vocamininomia
TSolo. INonlscob.non llracl, quinonhabetis
opus nominis.
f luda 8c Beniainin & Lcui.
35»^
Trlora
miraculaS.q u s feci D
in medio eoru ex quo ab
Acgypto cxicrut: & immincntc
captiuitate a Nabuchodonofor.Nunc
aQt antcquam
captiucnturprjedi
circorum Uberationem,(5c
Chald.-Eorum vaftatione:
b T.SeminCjcarnefcilicci nonfid'.
»ir } o i b T 1 vnderepente.f.quaiventu-.
ne llraci , & de luda ,
aquis ra pr.Tdico, operatus fum.
a^iNonin honoteindonvni/fdincnnfitmationemveftrimenaatij quiaidola ^ PrOCOoiuS Oftcndit
adoratis.quorumabominaiionepracepiumeft, vtiureturprrnomeT (lomini. _ vyvwp uj .
v^i.is.iiuij.
cxims,quiiuratisinnomincdomini,6rDei ^
fe ante non ad
^f^mde
,r 1 I •• ijjv.^a^^ oftcntationcmfedvtihtate
Urael recordamini,non in ueritate neque futurapricdicere, partim
lionice. a f Sicur iaftant. b ^A iTufalem lerofoliinitx. QUidcm Ut rCrUm CUetUm
Rcgem dcluda habebant. d in iuftltia. Dc ciuitate enim fanda uocati y idoiisnon afcribant,par--
. . - . .
C tC DU Ijrael . Topulus hk .i »P.ot

3P7
^a Vropternom? meu.
A Sciliccr ne violarctur.
/o«^f faciamfeci.
f.fiirorem mcum
nc clifpcrdcrcm rc,
quiaadorafti vitu-
Inm: &laudetnea. Vt
mcf.laudarcs: injre
«abotr.\ce,c raca.
•Jf
Itb. y. eoRcu Origcncs Igne
ccirum. Dcus mundo lila
turustft.non vtco
quus aliquis, fcd vt
bcncfiCUSCrga COS,
t purgaui. quidolorcafficien
di lunt&ignc indi
f « amino
ecnt,vndc (acrae ii-
n tcra: trnciora qu?
damcdicunt,vtcos
tpropter me pertcrrefaciat, qui
t fupia 4J.
aiitfj. ncqueunt a
*
peccatisauerti, qd
docctllaias,7'ro;)n*'
uomen mtti oflendam
ttbifurorcmmcum,&
gloriofa mea inducam
Juper te,ne te perdam.
b Incamino pauper
tatis. Purgando per
paupertatcm, diuitiastuas
dando ho
Gloford.&NicoIaideLyra
a fAmr. b c TCognouidi.
TAi.udii.f.nt/:..., .,-
l.iitiun
"
•'
t, r j
^^ nonobfcurefiiinili
primus.&cgonouiIiimus.Manusquoqimcatundauitter cauit.cumvixiilcll:
r a^lil.us bfCa.I.^s. cfCor..n,..e.
ra,& dcxteramei niela eft uocabo
cglos.Ego eos,& Itabut
f Vt uicx patcant
v.iont. . tCa:U vcl~
-7-- «,':' ^'^^,^ ,,, „,„„,,.
^^
fimul . Confrrcframini 25 &mortuumfuiflc.
26 adiecit. Et.n.ideui
27 vitainitium & fi-
28 nis ,
omnes uos &c , auditc, quis
de eis
quia feipfum
25» cxinaniuit ,vtiaiii
formam acciperet.
e Cvngrcgawini omncs vos Qiiid crgo gloriatur tcrra &: Ec
cinis ignoransfragilitatcm
iuam?
^ .Annm-
NICOLAVS DE L Y R A.
I Qjix ncfcis. •'.«'/ fifci^«po/;M.
2 Non ex tunc . /. ti^nge antequam cffcnt horam in qna faSa
funtilU coiniHiHi.Cuius ratio fuhdirur.
j Nc fortc dicas cccc>&c. per me vcl per idola tuitequam fie
rent,ideo fubditur.
Q 4 Neque au difti.flfc idolis tuis.
5 Ncque cognoui. pf^eipy^^w,
6 Nequeextunc, Scc.& (ubditur caufa.
7 Scioenim,(Scc. r.lcro pronttatcm tuam adidololitriam.
8 Et ScC.alias de ventre.t. de
tranlgrcflbrem, defcrto in quo
portabam te,'juaft mater puerum in ventre:ibi enim fabricauitpo
pulus Ifracl vitulum confiatiUm, & adoranit hofiias immolando,
Exo. ii. & ideo aliquafknt lUi popnlo celatavcl vehtavfquead
horam euentus, ne expronitate eius ad idololatriam attnbuertt ido
lis iflam pr^co^nitionem.
lailcorG p». 9 Proptcr nomen meum. Hic remouetur quxdam obiedio.
pulo ingrato quiapofjet aliquis
dicere exquo Deus pr.efciiut maliciam & proni
'^^"h '^V^ t^tem huius poputi,non debuit cis tot bonafcciffe:hoc remouet di-
'"
coatiJK.
M/fticic.
cenSffillanon fecit propter populumjfd propter nomenfuum, &
hoc esi quod dtcitur: Proptcr nomen meum longe faciam. '
i.fcci. tt lo quitur de prateiito per modum futuri. (icui frequenter
fit.in prophttt s: Quia Umc penitus non tc deleui.vt feruarem promif
fum meum ad .Abraham, Ijaac & lacob de confeniando fcmen eorumipropcer
quod dicente domino M(iyft,Exo.jz.c.Ccrno qiwd
populus iftc dur^ ccruicis fit,dimittc mc vt irafcatur fu
rormcuscontra eos,& dclam cos.Mnyfes orauic dominum
dicens :
Q^iiefca t ira tua, & eflo placabilis fuper ncquitia
populi tui . Rccordare Abraham, llaac, & Ifracl fcruorumtuorum
quibusinrafli,&c.
10 Etlaude mc

395>
a ^'trmncittuh h(es auteniico, vbi ifta litera indu-
I
Z
i
4
5
6
7
400
vocahis ncmen eius le- D
futn.
e Mipttne. Totam
trinitatem breuiter
plcne , & apcrte di-
ftinguit.
•!< PrOCOpius. EgO t profperabi
cumpatre tuncade '"•
ram,cumderebus
a 9 iftisconfiliumagita
10 rct.Iam vcro & me
1 1 pater ipfe & fanfti-
12 tatis eiufdcmfpiriij
tus,adeaquje abip-
14 fodccrcta funtexcry
quenda, mittedum
16 cenfuit.
tj { Ego dominus. Qui
i8 Ifracl futura ^mit-
19 to. Redditcaufam
20 quarceospriusaffii
21 xcrit.
22 g Et fuiffctqmft are-
2 5 na Jcmeti. * Proco-
14 pius.Perfcmeneos ^ in
citur , diSli in perf^na Dci , ficut & prxcedens immediatk.f.J^on i
principio in ahfcondito locutiisfum, & eodem mcdo quodfubditur
in eodem contextu,C$ fub eodem vcrfu. Et nunc mifit me dominust

401 Glof-ord.&NicoIai(IeLyra ^oi
4 Tldtjn-FUioli
^ inteUigc , qui non
A ex fanguinibus, fcd
ex Deo nati funt.Iu
dxos cnim corpora
liter propagari ctia
fiprophcnxnonpa
rnerint ^pagari co
mci, quo»it«utti paitorio,drn«frr 8ic. af Arenx. bfSftnen. cTSetnptrcflnit
VMi Iifaehtx, vclChriftijni.iunoiiien: A Chriilo enun omnMtili)
Ap< rtoloriin' Chiftiani d'cuntiir.
& ftirpsvtcri tuivtlapillicius.Non intcriilTct^&cnofuit
«Tlfrarl bTO lud«i dc E»bylone(e mittente Cvro.velfidelesdemundo.
fct attritum nomen eius a facie mca.Egrcdimini de Baby
afSi non coipotc vcl incnte.
br«ovenicniibusadUtcfani.b*Peimilit
cTUiusChiiiti d«lAbluiion.s.
UitalC aUtCm Baby b , ^. ^ eUs.nuicftp.-^vnonra,q.i.feciiv,r.qucv.,un,.
lonisrcdcutib. hoc c xitcis:&
fciditpctram,dC fluxeruntaquas. Noncltpax
inrc implctumfuif aTii»:"

t
, pxus.Intuere
C A P. X L ! X.
Ifak Cap.XLIX. 404
rdit-t inful.t. Poft reliquiariim Ifrael vocationem
&infidcliCi abicdionemJ(dequibus: ^onefipax
mpijs dicitdominus ) fub infuiarum nominealloquitur
in perfona filij ecdefias de Gentibus.
b jlttenditepopuli. 4« Proco-
vti de prafen-
itibus ioquatur dominus,
deqiie alio domino , pcr ea
quae fequuntur , fuam ipfe
Inatiuitatem & feruitutcm,
csteraque ciufmodi expli-
ait. Domi
cans,dilputet,cum
nus dc vitre vocauit me. de rte
ro matris mex rccordatus efl no
nunii mei.Habuit.n.ante iiicarnationis
tcmpus, nominanaturcfuecogrua,
De%
vita,lumen,iap:6tia,virtus,
I& fimilia, fcd Chriftus, &
lefns & nobilcum Dcus,ad
«aquaececonomiam lccu
ta funt tempora, referutur
vndcfunt& iWa.Etpan.sfi-
lium & vocabis nomen lefum ,
; cuius vt intcrprctationcm
doccret, ipfeenim popuifi
fuum a peccatis eorum libcrabit,adiunxit.Atnobifcum
Deus ,ex naturx &
ceconomiae ratione inditij
cft, vtlefusafacultate& viribus.
C Gladium acutum. T^a veui paccm mitterc,fedgladium,milos.f.a
bonis feparans.
* Procopius. Taquagladiuacutucflrcait.quidignosab
ir.dignis lcparct.nam & ipfa euageli) ^mulgatio.gladius
aduerfus diaboli tyrannide cxtititdeditnobis&ipfum
fpiritus
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. X L I X.
AVditcinfulai.H/c
C A P. XLIX,./
iTEcclcfiae fluflibus feculi vndique
concuflz. \
Vdite infiila:, di attendi- i
a^Ab fxtremis tcrrac.
tcpopuli delduge.
Do- z
i fVocabis nom.neiuslcium.
minus ab vtero vocauit
a^Aritequam nafccier.
mc : de vtntrc matris t
a» .^ei Gabriclcin dt.ens . Vocabisnomeneius lefum. btVt riiirim
ons lui interficiat impium. «'Vetba oris roei.vnde:Gladiusfpiritus,
quodellverbum Dei.
mee recdrdatus cft nominis mei,& pofuit 6s
f froteftione. a «rPotenrixaiuinitaris.
meum quafigladiuacutu:in vmbramanus
a^TAQomni inalo, vt vilitascarnistegereiur poientiadiuinitatis.
vniic;Spiritu(ranausfMperueniet in te,8t virtus,8cc.
b^^Supci aUas.ptophcta: eniin Scapoftoh fagittilunf:S3»itia potentisacufx. r
fu? protexic me,& pofuit me ficutfagitta
ele- 6
airlncjrne. b^Vndcfnpn.Tues Deujabfconiiiius c1 Uiuinit.item. y
da:in s
pharctrafuaabfcoditmeV^^dixitmihi:
a^ObcUicns vf^ucad moacm. b IDegcnerc ifiaclfccundumcaincin. ifiaclfccundumcaincm p
CPatct in me mancns,ipfe - -
facit opcta.
» ;
tT f'1
r-
fpiritus gladiu i.verbu Dci ,cuiusope darmonufraudcsD
jPpellimus.Couenict&fanaisipfisoratio^indeqjeftqa
fpiritu oris fui Anania & Saphira petru interfeciflelcgimus,quod
Ezcchiaite Rabface cxercitu prccibus fudi^flc
quod Paulumdcnique verbo oris fui Elymaoccjccafle.
d
">';c«i/a^n/w.-}:Procopius.
-.^- ^- - r^^
Eft veroapatre etiam fagit
taelecla pofitus, vteos fe-
riat qui fpcculis eius digni
funt.quo morefe diledioncpeicufl^amanimacxiuir.
idem nimirum in carne , g "nt..
t.t.
vtdignistantum cerncretur,
aflumpfittanquam in
pharetra reconditus.
* «*
Origcnes.Quam bonum
^°^"'-'«"
eft, hoc iaculo vulnerari. """
Hac fagitta vulnerati fue-
rutilliquiinterfc inuicera
confcrebant. Vonnecorm-
Jirnm ardens erat in ncbis^
*Hilarius.InrelIigimus hac ^uc »4.
fagittam vtilem efle adco- in PuLn?.
figcnda noftra vitia.In poena
confcientiffi malos configit
hxc fagitta , in diledis E
vitia,& pcccatavulnerat&
fanat. Eftqucdeuaftascar-
10 bo& purgans.deuaftatma
ScruusmeusestuIIraci,quiamtegloriabor, n ios& pmgat bbnos.
c Gloriabi.r. Quodnon iti 'oh.ir.a
confequenter dejcribiturmodus.f.fecuda
iiberationis facie per Chrijium, SciendH tamcn,quod aliqui
dc^ores caihulici totH ijiud capitulim exponunt dt liberatione fa-
daper Cyrum. Ud ijlud non vidctur veru,(]iiia populus dc Bjbytcne
rediens nonfuit in tanta profperitate,quanta defcribitur hicumo
fuit in muita anguHia,&pa'upertate,ficut didum esifup,^ 5.f .&
tnpluriljusaltjs tocis.Vr.tterea ftc exponcntcs tr agis ludaiT^at quasi^
tum ad hoc quam doHores Hebrxorum antiqui , oui aliquadida in
..
Ijoc c.referentadtempns Chrifii.f.iUud^Dcdi tc in luce Gcntiu,
vt fisfalusmea vfq; ad cx remu terra, e?pcr confcqucs alia
0 \iju£anmcluntur l)uicf(ntentia,conJequenter vtl amecedtier.Qubd
uut itafit,patet ingl.magna fiiper Cfw.41 .c.vbi mouetur tatis qu^-
Jiio dc Mefjia.-Voterit iie dici,Q> redemptur cts veneri{,fit leuans /j-
8d[ \cies.i.acceptr,rpnfonarumfecundTimoditloquenii Hibraicii:& re
gl j
-
j^ondetur ibi:.Abfit :ftd ots ccnfitentes ei cordc Cj ore & oprribus
faluabit,ficut fcriptum esl ler.ijjj. In dicb.illis faluabitur la
da & Ifracl,&c.

40^ GIof.ord.&NicoIaideLyra 406
/f a Etegodixi Quafidicarquomodotcglorificamgma-
A anam partcm ludarorum ad tc icnocarc non potuKHic
autcm libcrfihominismonrtraturarbitrium. LX-icnim
cft vocarc.noftrum crcdorc:ipfotamcaadiuuantc,vtm
fli voluntatisprxmium conlcqucntur.
* Procopius. Putat .. .,
nonnulli,/>"A^"jaburaui
ex prophctx a
pcrfonadici, ibd^pricmagis
adlalua
torcm rcfcratur , q
auditis Jupcriorib.
ifta reponat. Enim
vcropaterquomodoin
mc glorifica-
bcris.cum multis.p
falutchominum la
boiibusfublatis.ni-
hilprofccerim,mul
tisadhucininfidcli
£ tatcpcrmancntibus
6c ipfis ludxis.
t Pjrum eO ^ k>jo i:iduium,&c.
legcndum ci\ ludicabit patcr.vtrfi
intcrrogiti- omnia fcccriin eis
I"*- quae dcbui : Manife-
Iohan.i7.a 7. , ':
Ibidcm. '''"" ""'^^" '"'"" '"^ '
•fdelertos If- nihus^quot rftmi/v.F.t
rael n rcdu- alibi: Egoteglorifitia'
CII
Pfal.Jj».b.
Dtuifij.
ui("perivrram.
C Opns rwum. AHj:
Labor Si. dolor mc-
us:qi!iaflcuitciiiitatcm.Etajt
iiipfal.
Qu^viitinjsi' li-''^uiifewtcfluxtaHobrai
1
^"^"^" ^ - •
Et cyo dixi.In vacuiim laboraui fine caula,& vanc tortitu
^Mofcndo
b dinc
ciim, pcndcnsincrucclongcafalutcmcavcrbalamcn- D
tationum mcarum.
d ni )v/;cafa. q.d.EgoIudxospcrdidi.fcdglorificatussu
in Gctib. vnde':i>dtire/i nnhi vmms ooteilas iucalo iS t" lerra.
* Procopius. Magnum rc ^
Van:m eJi.Lxx.magnum. eft.
vcraopuscxtititcu i
bfritiendo. c^QMiianon profu]tei«. _ ad fcruitUtCm fot-
c mcam confumpfi .
Ergo ludicium meum cu domi- 3
alQu.odfec.ci». ^loiam. tnelvu...lc. tii.o U.l,cct Lonsucrcnti i.imacuum UWaui. 4
no &:opus mcum cumDeonico.Etnunchxcdicitclomi
matuscirctfilias,ad
humanx natur.tfa
lutcm, quain condi
dit, lcrui formam
anumerc.Atqucin- j
dceftqaod glorifi-
*
- -
ne «n.rr matns.nc* D£mm.uses lu.
Jltij,! vtao»...mMur,remu.^ppel-itmvn,ie:
b f 1« liicm. 1 1 EHintcm def^rto crcatorcidola colcntcm vndc:
Non vrni .•ili ad oucs iiu« pcneiun- domiis Unc'
/^t .
1 t, w f)
nus formans mc cx vccro feruum fibi , vt reducam lacdb 6 cfle fe vqualc Deo.
'
.T .,.n «in.ni.a.cfi.in 7 C ytoomuiat n/ii^ha
im 8
ad eumA ifracl non congrcgabitur. Etgloiihcatuslu
, ^fS c .um ii rininrm. I>f 1" i-l ''tcilione.
m oculis domini , & Dcus meus fadus eft fortiiudo mca
ab.caiorc nic, bf
t\ Cc.nColjiido,!iii>ri pov>uli Lxx.Magnumetl tibi.vt lotc.s Oum, 6cNazarios
puermcus.
c^Tibi,
d f A morteanimx.
Etdixit:
t Parum clbvtfis mihi feruus ad fufcitandas trib1
Od« vicio luo coti..c.unt. cf Dcf,.cai..e, 1 Ad fidem. d «;Et ideo T .To illis.
"i^—
bus lacob,&1fcccs IfiaclconucitcndaiJtDcditein lucem
f .M.T :Ui.l
j,,o llnia lE.iJin If Vt Crntesilluo .natas a I tidr.ii ilducas.
ad excremum cerras.Hxc
Gcntium.vtfis falus mea vf.]ue
^r,,„ ,l=dclium. ISarfHticans. »fChriftum.
dicitdominus redemptorlfraclfanaus eius, ad contem
9
lO
II
catur,tanq rapini
minime arbirratus.
cius.qiiosquoiidic
lad.ti in Synagogis
maledicunt : qaia
proptereos rcgnu,^
locum,i5cGcntcm
amifcrunt.
1 2 f /^^^?tf .Prophcta ad
I { filifi. '{egfs VI. te vc- '
14 nicieadiudiciu.Ilc
15 gcs.fapoftoli&aiij
16 qui cum domino
17 iudicabant.
'^^'^'-•-''"^^'^'^c::.^.tanqu,m:.^:'!:d;;r^r''''"7*' i« ^: p.ocopius.Ado-
' -
-dabominatamGcntem.adfcruiim «9 rabuntomne.stuiu
ptibilemanimim, a
.rram,»
>^v k..„h,„„„mn>„m ^o dacmum prxcipac, r '
ci qui.iuni cor .n nisnu Dei. b^lnnonoteni tuu.n. r . .
1 t;io _ o.iii.a'.oi..-..i;uimimr''-ido,Scf..luicmGentmm. cTPcclefix. 21 CUni VCnCrit m pa-
domiiiorum.Rcc;esvidcbunc&:confurgentprincipc.s, &: 22 trisdexctia cumjnx
gclisfuis.
NICOLAVS DE LYRA.
H t C^O di.\i. t-Ui; tdjajutmcr ^omtur jaluus opcratio, 6" primb
rifp iiu iudxorTultCHndo rffped.t Ge.,tili!

47 Ifak Cap.XLIlI. 418
f
£
h
le e-
c t.
2,lntcrnoorepla
ctti. Paflionis,
refuiredionis
inquoplacuit a
Dcorediniere
gcnus humanum.
-jc Procopius.
Fuerat enim
antemijdicoflrudione
pre
cognituChri-
itiniyfterium,
Idhisemicuit
temporibus, g b
busprspotcntiplacuit.Itaqueicarnationis
tepus diei
nomine figni- c
ficatjVtPauF:
Ecce nunc lepus
acceptabU: ^ccce
aunc dtesfulutis.
b Supervias pi
jcentur,&c.
* Eufcbius.
vetcri lcgecau
tum crat , ne
. in
J^Te ffum venettt in gloria parr;-! cum angelis. bTPatrem. .
5;randumlfrael 2
afln ralutemmuDdi. blfatetad fihum. c^Gratia: dc quo:Ecc? nu^c tcinpM^ acceptJbilcecce nuncdi.fa. 3
d^:c ntem. latcr clarrrica h ium tuum,vt fitius luus ^
cla.te.&c.
&:adorabuntpropterdominum,quiafideIiseft:
quielegitce. H^cdicitdominusilntemporcplacito exaudiui te,& "^
afHuaij.)a^ btlncruce. cTDiccntisiQuaiemede.e.
,
dlMortelupeiata. ^A mortc fupcrata.
, cT-lmic n* Sc charitatis.
^"
, ^
die falutis auxiliatus (um tui.Et leruaui te,& d:di te in fcedus po
casqu^rcrum
7 pra^claregefta
8
,. ^^ , b „ rt- I 1 c ,. , ^' A , V gloria,dumjn
puli,vt lulcitares terram,& poilideres hxrcditates vt di-
diflipata.s,
af Fervariose.rores. b«iFuniculis pcccato um:Funijus enim peccatorum fiioru;n quiliiucconitringiiur.
cTln''dcli[atis& ignorantijr,iiuilucem vidcre nonp >i'rant. dT"'"inin'mini.
ceres his qui vind:i funt^exite : &: Iiis qui in tcnebris, + rcuelaiiiini.
aTEt fii. bTConuerfi lumen Chrilli afpicientes.f Ooftrinas apoftolorum & prophetarum. b1 Dominus
P''cit,& hil roihi deetit.&c. c<
ji
Apercis lciipturis. dlErit ef Pafti ante. f THanem vctbi.
Supervidspafcenti.ir,&inomnibustpIanispaTcuaeorum. Non ^^ di cardinibns
aTAquani fapieniiac,
bTAdueifafeculinonnocebum-Fcrdiem fol ron 'i-t te,neque luna pernoflem.
cTChrillus in
fa/»«w«r»
dicitur:Etdi.Sion.idelifiUi qui fueranthabitatores ^ion.
•
-jc Dereli-
ip Et omnibus planis. Ideft,fandoru exemplis quas de pla«
no ctiam a fimplicibuscapiuntur.
20 P-«fw.Idcft,refcdlio mentis .
2 1 Von ejuricnt,&c. fcilicet illi qui perdudi fuerint ad c$
ligaudia.
25 Et ponam omnesmontesin viam. Idcftjimpcdimcnta prae
dicationis aufcram,na & praelati qui ratione fl atus mon
tespodimtdicijdantproficcrevalcntibusautoriiatepr^
dicadi m omnibuspartibus fux dioccfis. Idcofubditur.
24 Ecce ijii de longe vcnient. & quonia cx tali profcttu laudanduscft
Dcus.Sequitur.
2(5 z.a«ci

Apoc XI.
1 Iftx obliui
kto-Mt.
iligabit.
4'?
,^Iudci,&nortri
A ludaizatcs, fin
gunt dclccnde
rcdcc(x:lo ornatafmApocalyplim
loa.
Scicndum aut
quiacongrcga
tio landorum
in captiuitate
Babilonis.hoc
dicit : Dtreliqui
tne do,
a Eccein ntanibiis,&c.Exhocdircimusleru-
falem inrcgio
nc Palcflinx
noncflequ?re
da: qua:totius
prouincix deterrima^&faxofis
motibus
« cxafpcrata penuriam
fon-
"^m P-^j^^-
1 cffugabunlux.
b StruBores.
Apoftoli & a-
lij : Culpa luda:orum,idcft,
t appropin- Scribarum, &
qua.vadc vi- pi^arifxoru de
uapropter ftruftacs,pr2dicatione
quo
runda ludxo-
•f lcuo ^
rum.i.apofloloru tam de lu
Glorord.& Nicola i de Ly ra 4 io
cflamdiu.
dfSfd.
Sidmdcrcliquit va^ dominus,& dommus oblitus eft mei.Nuiiquid i
obiiuifci potell mulicr inhntem fuum, vt non mifcrcatur hlio vtc j
alNon. bframen. lQu.fi:Plus,l.qu,d d,cm. cf I^un.ia „,cn,is v.ncen. m.a n.tu.x. dtC.e.ior.
rfCrcatui» fSrnipeiTsnftorunianimasinmediocordeiei,ncBO. ^. r^^oin
ri fu'!? tEt sf illa dblita tamen non obliuifcar tui. Ecce m
lllUi. ^
li-
fuerit^^-o
__....,:„ .^K.u.f,„,„„videam»(meraoremie,r.etca,bMrai.»
acLx.^urei manus mc« de,u,.M muios tuos."' b, Vt " ""'""'*
"
fem.er
^^^"^-'^."'^^'^^Z^lir
fu, ic mumunt.
c.Pama.ch» & ~7,ldcft,dilpoiui tc claudcre clau
luravirtutum,
6 yent'
yiriute humana,f d diuma.
z \ Manum meam. in cperibus miraculofls,quibus vifis Centi
les conuenebantur.
22 Etzdpo.c\z\.Ciz.mcum.ldcfl,ftgnum Crucis.
* Et
6 yeneruntflru£ior( stui. \dcMo€tOXCs(z.Cxi.
7 I>e/?>-«eRta /c idcft herctici.
8 .Ate exibunt. A facris dodoribusconfutati. Promitti
ctiam ei multiplicationcm tidelium, & bonorum Ipi"
tualium,cum dicitur.
5) Leiia in cinuitu oculos tuos & vidr:cmnes ifU,&c.
F.t hO(
modo literaliter expofui vfque ad fincm huius capitnli
Necoccurrjt mihi aliaipintualiscxpofitio conucnicn
tior hic poncnda,nec eadem ratione in refiduo libri hu
ius quod fimili modo literalitcr cxpofui,fcilicet dc Chr
fto & ecdcfi» proceffu.
t wo^-
'

|42l
J qui & Efdras , non habiic-
A runr prophetas , qui cos in
lc"emitrircnt,v(quead loa
ncm Baptiftam.
a ioiir:x. Ideni,reci magis
affcftuose. Vnde:^i/«'r re-
1
^/'.iZ.CcQiix.fcilicetqiioridieChriliiparuulosnutrit
& ad perfeii^am statem du
cit.
* Procopius. Sumnium
forc fidchbus honorem de
nionftrar,quod eorum nutrinos
regcs, & reginas nutrices
forc fignificat. imo,
& ipfagentium impcria.de
nicfisin pauperes nutritio
tutnnK)re,difiributis,eccle
fiifubferuitura.Ahas autS
&ipfavehemens follicitudo,nutritijsgloriamconci-
liat,qui genuflexo ineccle-
fiaterrx frontcm alhdurH ,•
pulucrem iplum
vtita di
cam,propter fidem dehnge
nrcgeflientcs.
b ^dnrabnnf.Vencributur
fcamdum iliud: yldor.thunt
fcabeU.-mpedunteius , in quo
pcdc maicflas indicatur.
c Vuluerem pcdum tuorum.
Omncm.f.terrcnitatemver
bo& exemplo mundabut,
l^ fccundum quod didii cft :
I
Qjtodctinque folucns fAter ter^a
lo^ eriifolittHmXfe. vndc. Excu-
titt puluerem pedhm vefirorm.
" Profper. Profternentfe
P: adpedestuos, oecch^fia. &
pedum tuoru puluerem lin
^
Ifaias Cap. XLIX.
'«^Filium. f In vexillo crucls. b^Crucem. fQ^am sdmiribiieeft nomen
tuum in vniuetla lerra. c^rTunc. lO primitiMaecclefia. df Apoftoliad
fidcm.vel angeli po'* 'iiorte;-! ad tequiem.
meum . et affcrtnt fi-
los exakabo f %num
a^Filiuli meijquos it.p. bfVeiboSc opetc. clFoeiiiinas vel animas.
fjVrHe: Lac vobs potum dedi,non efcain.
lids (uos in vlnis, & filia's tuas fup humcros
afApoitol'. b '. Quotuin corinmanu Dei.-vnde Abiahidicitur. K.exad
D^^um luum nobiscs c^^In l-fte veibi.
portabunt.Ecerunt regcs nutricij tui,& rcgi
al^Si. ;>lice«. 1 Aliasdimidb.
nsnutricestu^. Vultuinterrademifloaclo-
• a «lO rrimitiuaccclefiaincapitetuo.quiell Chiiftus.
c rabunt tc,& puluercm pedum tuorii lingcr.
a«lffr hicomnia. t-fNonalius. ccTriniias. dfSuptr n:elciiii'-t.
Etfcics c[uia egodominus,fupcr quo no co- ^
»lniudi-io. ^fidrl i. a^Pei quemlibetfanftmuni. _
fundenturfiis ainutuscufto atrium fuum, in pa funl omnia gua:
pofli bCHimanum gcnii». d Idem. df Mundas in mali»np pofitus eft.
letur a fdrti prieda , auc T quod captu fucrit a
'* C^>i auJet dicerr: Hxc*itnnia dr.b;^ t.bi fi pro a mc.
. robullo, faluum efle potcrit ? Quia ha:c dicit
afHuaianum gcnus capiiuam duxit capiiiiitaiem.
dominus :
gcntjideft, bafiabunt pedcs
principum ecdefi2humiles,cum pctcnt baptifma.
d iluti hxc diat dommis. Rcfpondet qu^eftioni, quia hatc,
fcilicet in aduentu fuo compieantur.
e Caimbui (uis. Non alicnamortc,(ed propria,vt qui car-
;SIICOLAVS DE LYRA.
1 Et affcrent fil ios • fuos Q^na
b f Diabolo.
cfPerfilium.
Equidem & captiuitas aforti tol- 7
a «rniaboio. bf Per fangainem filii.
lctur, & quod ablatufuerit ardbuflo falua-
«f Daemonci , vel Geoies, vel ludzos. bf Iniufte. c tEt in piaifenii &
in dieiudicij.
bif.Eds vero ^iudicaucrut te, cgo iudicabo,
afinfide. b^ A moiteztcina. cf In przlenti.Sc in futuio. g
d
tuoscJrnibusfuis, &quafimuftofanguinc " Qi" licetpropterfuperbij
afSc. iTunc. bTCiizvii^bltfalutareDei. fuam 3 domocOelefti fit dc
fuo incbriabutur. Et fciet omnis caro ^a ego
^f'^."^ » ^" tamen nifi vice-
aitlnfanguincfil.i. bfQiji luftalus fum cum lacob.TClfoititudims U- TIS lllum , nOU intrabisill
cobauxiliatotfui:»t inpaftioneluperatus.benediceteiciucifigentibus. Ij domumfOrtlS Ncaue vinr.iter
ignolcei)lis,&c. i • ,- i o n.
dfis faluas tc,6^redcmptdr tuus fortis lacob. ^J
je & prolcm fuam cjferebant
apofiolisalt)sjcjuedijcipulis,vtfierentfiltfeccUfi4perfufceptionem
facramcnti baptifmatis .
2
Etcruntr^esnutricijtui. Hocpatet impletuminmultis
regibus ^ reginny qui fidem catboUcam fufcipienus pafcebaiit pau
feresfidiks.
3 VuJtu in terra dcmiftb,&c. Idefl habebunt te in maxima
nuereniia,e}UQdpatei mpletum tcmpore Confiantini & aliorum rt
gum Chnliianorum.
4 Et fcics,quia ego do, Ver experientiam tanti bom.
5 Super quo non. i^iafinaliterconfequuntnr expecl>^ta,
^ Nunquid tol. W-c nmouet obie£iione:(ju£ pof^et fieri: Etpri
moponit ea d

Glof. ord. &Nicolai de Ly ra 424
C A P. L.
'^jlecikit d(minus:Quh (jl.Vo^ vocationcm G5
tium.poft captionem fortis,cuius prxda diuifacft
Apoftolis ,loquitur ad populum lu-
__ _ dxorum fupcr Sion qux lupcrius
Sup.^p.d w doininui,&c
liquit
Li.tf. inLeui
^'jfichius.Synagogarcpa
ticum.
diata cft a Deo luo taquaro
a viro ci
fuo.ijui per clcftio
ncm vir fa£lus fucrat ,fcd
Rom. 7.C.
Ioin.t. d
Jloffl.ff.d
ap.8.
quiaponcaculpabilcmrcpcrit,
proptcrca camrcpudiauit.Olcc
2. luditate matr?
yeiiram, ii^dicate quia ipfa non
rxor mea,& ego non vir eius.
b Vendidi. Ego autem camalis
fwn venundatus fub prccato.Qui
facit peccatu jcruus peccati eft.
Vndc.2«(,o» regnet peccatum in
forpore veflro.
* Ambrofius.Vcnditur,
Lib.deTobi» qui obligatus focncratori
fucrit,& vcnditurnonvno
prctio, fcdquotidiano, &
•D tali qui domino animam
*^
vcndit,non vcndit «rc, fcd
ait: Dere-
culpa & pcccato.
|.
8 rixvcditionis,qafc.f.focnc
Hom.,r.in Origcncs.Diabolifctui
urigencs.uiaDouierui noncratvir:vocaui,&noneratquiaudiret. |
Exod. nQt peccatorcs, & vidc qui
pccunia SeSsTn,rhoS eos cmat,homici a tNunquidabbrcuiata.S^pamulafafta cft Dccuniaeosemat.nomici
^ ^i^^M^^^
TABabvion„s.
^ ^p„,„.... b^,,d.,bojoficuthbcrau.abAegypro. camcfleqdapeccatisnon 1,
manus mea,vt no rcdimere: auc non
po/Iim defiflcret.fcuicbat .n.in ma
iiabi ff.1 dio,adultcrio,furto,hzcn.
diaboli cftpccunia , fccifti
adulterium , diaboli pccuniam
fufccpifti, in eocnira
cft diaboli imago & fupcrtfiluandum.
icriptio. rcdcmpti vero fu-
musChrifli fanguinc.
, . C Quia rei

42 y IfaiseCap.L ^16
'^ Qiiamtiis poflint
haec rcferri ad Ifa-
iam.proprieramen
refmintur adChri
fuo
\i,aftiim.q.d.Qaiolim
nl.H taliaoperatiisrum,
.1 & modofimiliao-
*1"''
perari podum, non
e(t I potcntia immi-
i
nuta.
; b Corpusmeuip, &c.
it Auguft.Perpcn
»»]'• deinter h2C,qui^
nobis talcm pccuniamdcdir,hoce(!,
m
ciiiiflagcllapertulit
alapas , qui fel bi-
°
bit,quifangnincm
pro nobis cfFudit,
& vitam qualem d
nobisfit vfuraexa-
iturus,in padionc
.n. domini ifta pro
eft .
pheria copleta
Corpus ntfum dtdipercutitntibns.
tTttft. fHomini. t*TSciIIfef. ccSei-ntiain 5cf:>pienti.im.
mm comm . Dominus dedit mihi linguam cruditam^vt
:i f Humanum ((enuj. bf In peccatuinan moi-.em TAIias :lanuir
qui om fcbriunt cxdiuerfitate humorum diuerfa fupplicia fcn
I niat>,(t'<
f.i.qui timoratuseftin rcligioncDci.Dchocti- ticntcs.Sicpcccatoribusdiuafapeccatimateriaplusvcl
. Ambulace in lumine ignis ueftrijSi in flammis quas
I inorefcriptumcft.r/»jor(ior»»w/«pemownw.Et,fn»r/«w/f«f mihivoUntatcm & conliantia
fatiendi.
1 j Et idco non fum confufus. Q^ia per paffionem fuam tran
ftit ad

-HadleiaiB
i.Cor.ioj.
Diolfio
427 Gloford,& Nicolal de Ly ra 428
a In delcribus dor.
ncc bc-
. ;»?>">. Quia
ncficijs,ncctormc-
tl5
,^rcc«n.». • frcccando.
kfFotcntii. efChrifti. d
^
TMalum^iffliAio.
fucccdiftis. t Dc manu mca fadum cll hocvobis. In
a f Vift anon» & capiiuititis ,»el infttni.
doloribus dormictis.
NICOLAVS DE LYRA.
&ftcfuitja8i*m perexercitum ^omanorum . Et quiafu£ium eil
boc fecHndum ordinem duunjt iuHitia, fuhditur.
I Dc manu mca faftum cft hoc vobis,in doloribus dor
CAP. LL
raV fequiminiq.
a ^ttendite a
ad pe. Chriftum de
>^a(l ydite me qui
qua. Tetra autem erat
Chtifius: vndccxci.
cft.aChriftoChri-
flianidifti.
4e Hicronymus. b
j. Hocconfidcratcy
cumAbraham cffct
ccntum annorum ,
& ftcrilcm habcrct
vxorcm.muhiplica
uerim filios eius
mictis.
C A P.
tlsDeifiUumfufci- D
pere voluerunt, vn
dc . Ite malediiii in
ignem xternum. Mitt
mictis.». moriemim . Xun(}uam.n.populus ludaicus tot & tantot
dotoresfufimuityficutinobfidione&denruaionelerufalem per
Titum,vt paut per lofephum libro de ludaico bello,& alios Hiflo
riograpbos illis temporibus vicinos.
quafiftcUascacU. Si
crgodcvnohomine
tanta populoru
nata funt miUia,
quid mihi tiplicaui
grande
cftvtinftauremrui
nas Sion,& dcferta c
eum . Confolabitur ergo dommus Sion,6Ccon- iHj multitudo.
follbimromncsruinJ(seius.Etponc*tdefcrtumciusquafi P^ ^o^y^.^on quj
dcIicias,8^olitudinem cius quafi hortum dommi . Gau- fo Oei , tantum dc
^ nro bencficiis Dci.
^gj ^^^ , gaudiU &
cius mutem in pa-
. «Chiinum vau^m multarum Gentium. b
LI.
tquafi.qui» »Iii nolunt.TO» faltem ApoftolIrAdd . fCorde
ilii» dotmientibu» in doloie.tPet fi«lem.Tln:iifamini.
a cChriftum.
Vditemequifcquiminiquodt iuM
a i Apofloloj,^ ApoflolicM Tiiosfignittai. b Non terrcni
•Je Procoplus.Erat
doccntc Pau-
f>etra o Chriftus ipfc,cui
mortcm obeunti
manus &pcdcsda
uis efle transfoftos
cft,& qu? ritis dommum . Attcnditc a fcriptura teft atur .
ttAhiaham fidefirmnm. b^Naii.
ad petram
vndc cxciii eftis , 6c^ad catfSanm.
bf Lcgegeneiandi
^
uemam laci dc cftis . At- i
qua prsECifi
TEcUcl.am 9"« «"'1"-
P'^"»
tcnditc ad Abraham patrcm veftrum, 6cad Saram qu? pc 4
^
pcritvos.Quiavnumvocauieum,&;.bencdixicij&muI- ^
Significatur ite pcr
fouea latus ipfum
haftxmucronevul
neratum. Pcrhjcc
enimpartafaluscft
ipfaqucctiam ecclc
(]£ conftitutaplcni
a TSolum.Eii deiciratua Sc dccog. tua. b llnopc^ibuj fuis.
J ««. v.uilllliuid piCJll
tudo , non aliter
aTlnfubluHfia&filii». b TQi»afi.Qui oUm Abraham multiplicaui,8t confolatui c tEcclcf.a».
fum:ccclcnamquoquc«cnM.Uipl.catc&coalolaripoffum.
7
g
quam CX Abtaha-
mO & Sata infinita -
dium & Ixtitia inuenictur m ca , graaarum aCtio & vox ixtitja & confeflio
• iDci. b^Etgodiligcniet. eTApoftoli. Taentes,vclieliqui«Ifrtel.»ndcL«amini
radisu voluptatis.
Gentes & VOX laudis , Vt ffl
i » e.
raUlSU VOlUpidllS.
cum ple.eim.&c. d TFideles.
! f A T
^
**•
pJoirXffionS liadis.AttcWadmcpo>ulcmcus,8rttr,busmcamc \l J",SXSeSSntcr ['
Cl PrOpler fOlUOne
, ^E„,„geUi. b n)ccrerum,fcilicc.,T< UJx.s cic^cte Pnlcnt.bus,Gcn.cs ,d «dcm
yoccmut. iUEitCr mcditCnt tc
latens Chr.fti . Dc
'
^^^^^^ ^ q^j^ ^h i mc cxict,& ludicmm mcum m luccm
J
qua praCClU CmS ,
^ J 'SLS ,^!
AnPllftin Oui«
„fopui„bt.
1 Audite me c\\3\.Vr'mumfacitdupUciter,fexemploy(i ver
bo. Sccundum ibi:jittendite ad me . Circa primumfciendum,quod
.AbrahifaHa fuii promifiio de obtentis tcrr£Chanaan,Cen,i$.&
tamen ifia promilfio nonfuit impleta tuncfed pofl quadringentos
annos,vt habetur ibiiem:tamenfinaUterfuit implcta propter fide
.Abrahce & Sar£,qu4 eiufdcm jidei fuit. Et hoc concluditur,^ dila
tio aduentus Cbriflt non itbuit 'udtis diffidentiam inducere[, Trimo
igitur
circa hoc
ponitur exempium:ciim dicitur:
2 Attcndi.ad pci. ad .Abraham, & Saram,vt exponiturpofica,cum
dicitur,
3 Attcn -ad Abraham patrem. Et votatwr ,Ahrahampetra
fropter fidei fii mttatcm,
4 Quii \numi.folumfineprole.
5 Et bcne.ei. Conferendo ei bona temporaUa, & fpirituaUa.
6 Et multiplicaui eum./n multitudinem populoru per Ifaac,
Ifmaeltm & aUos fiUos eius,Confequenter concluditur intentum.f,
dc conjolationepopuU per Chrtflum^cum iicitur.
7 Confolabitur ergo.i. eccleftam,qu£ vocatur Sion,eb q, ibi
incaptt. i/t aii^um r(l,fupra i.c. & ih pluribus alijslocii.
8 Et Conlolabitur. £.t ditierCts errorib.orta in populo ludforu
ex muU dodnna doHorum ,quos mouit Chrifius perfuam dotlri-
namp eptcr (^idiiit Saluator de eis Mat,ij.b.Cxci funt,& dtt
ccs cajcorum.
9 Et ponet dcfcrtum eius quafi
delidas. Quialudfs
bonis fpirituaUbus erat deferta : fedperChriftum fuit adimpUta
potiffime per infufionem Spirituffandt fuper credentes infigno vifi
biit ^ff. i.&inpluribus alijs locis.
xo Gaudium , & Isctitia . QuiaSpirituffanaorepkliloqnc-
bantur magnalia Dei ,'ltanter,maaifefle,& conflanter.
1 1 Attendite . Hic confcquenter remouetur dilium impcdimen
tum veibv,& primb rcmouetur impeiimentm,(ecundb confirma-
in hoc
tur didum ibi.LcuitX , f{emouetur autem impedimentum
5, afferitur aduentus Chrifli de propinquo , & primb
excitatur attentio
cum dicitur, Attendite. quia nunciantur bic magna &ar-
duaj.lex EuangcUca, cum fubiitur,
1 2 Quia lex a me exict . Et quod de lege Cbrifti intclUgatur,
oiienditur cum dicitur.
I j Et iudicum meum . SciUcet fecundum legem meam.
14 Inluccm populo. Quodnon potcd inteUtgi de kge Mc-
faica , quffnit data vni populo tantnm , fed Ux Chrifti dijfufa efl
perorbcm vniuerfim.f\a.Sa.etiam dicithic quodiflud erit quando
diHumSophonif imptebitur ^.cap. vbi dicitdominus . TunC
reddampopulismeislabiumele£tum,vtinuocentomnes
nomcn domini , & feruicnt ei humero vno . Q^fod
fecundum omnes expojuores
cathoUcos (S Heb.referturad tempus
Chrifti , ex hoc patet , quod aUqui expofitores
cathoUci in vno ma-
gis ludaiT^ant bic quantum ad hoc,qudm Hebr^i expo)ienus,qnoi
dicitur hic . Qtiia lex a mc exict,&C.diccn

, li.
Kli
429
/f a Califtcut fumis.
ADefanftis fcriptu
z^.Omncs quidem dor
no omnes
t.5. miemus, fed
immutabimMr.Qum
to magis crgo de
calo.fole, & ncllis
credcndiimefl?qn
lunafolislumcac-
cipier,&folfepm-
plofulgorerutilabit.vnde:
Omnis crea
tutt fT!gemifcii,& par
turi: fxpeiiarts libera-
tionnn f.iioYHm Dei^
vf.f-mutcntur in
njdiusnonfclum
animat , quz im-
jDortalcs crunt,(cd
& corpora quoru
fubftantia clarifka
perire & inuctcrafcere
f> abolitionc
! bitur.Quidatamcn
B & mortc accipifit.
b £t habituorts.
»• * Cliryfoflomus.
H?c I(aias>dixit,n6
quod omnimoda
perditioncm figniiicct.non.n.
cQdem
cumcoelo actcrra
patienturinteritu,
qui terram inhabi»
tanthoies.fedtem-
• TQui Aluum fjciet po.fu.a pec «o. bfVittUf. fApoftoli iudicantci
iz.tri.irrae!.
c ^ln noniflinio die.
faluator nicus:& brachia mcapopulos iudicabiint.Mein-
1 fGeiitc$,velccclefii:veI finftpruinanirai. b t>P't""expeftatio Gentiura. c f Filmm pet quem
omnij feci d fPatient«exp«.'labuiit. e fOGcnies vel eccle(i«.
fulq expcd:abut,& brachium mcumtfuftinebunt. Lcuate
a fMontis.
in ccrlumoculos vcflroSi&videtefub terra dcorfiim, quia
a fAetei b TSecunJuin tg irani.n -n fecundum eflentiam. c fCcelum 8c terra tranlibiuit.
^ c?'li ficut fumus liqucfccnt, S^terra ficut vefiimcntum at-
a Tt^ui viiiMuenientur. bf Exhochabemus quodcatrera non in nih luniredi-
g'.-..iur, lcd in meliusmutabuntur. TSecundumfiguram&vctulbtem c f Fi
li is,de quo; Videruiit oci;.mti fa.tu.Et alibi:

tSapjj.b.
Sap. 40 b.
Macth. U.r.
43 1
a Quts tu vt
A tim'as uh lovi
ne morr.CTi.Iii
crcpat fidclcs.
vtnotimcant
minas vd tor
mcnta piinci
pii: quia omnis
c.iro ficnum.Eos
cti5
incrcpat qui
in pallioncfu
gcrunt&perterriti
ncgaue
nmt , vt crubelcant&
poe
nitcntiam a-
gant.
» •$« Ruperms.
Ncmini du-
t Aadera- ^'" 9"'" ha:C
ui: incjrccra dicat paraclctus,
wfoiue- tus,i.con(blaietur,&non
joj Spiritufelt
morcuus , n
infouea,ncc'^n^"5''"aUpaiTus
cilJc rcm cms cut
fcAum ,ncj- datur.Omncs
ioftto.
*
g„ij„ quotquotforfcsin
Chrifto 1« -
nius, ex illo
confolatorc
fortitudincm
acccpimus .
Jpfi Pctro Syi
ritufl". haclo-
Glof. ord. &Nicolai de Ly ra
1 ^Dtqui Veniinpiofundim "'ati5,?i tfmpfflasdtmeifit. b 5Hu'.usfxcull.
vchemcntis^Quipofuiili prdfundum mans viam,vt tranfircnc iibe
in Sion laudates, fi^lxtitia {cmpiterna'/uper capita corum .Gaudiil
a Unccrlo bTFiIuiquifi-.In.ocallisroc&Eg. conK.I.bor vos !tc. c ^dfil. ,sl..p,tur,vcrba i-a.rs lunr. irS.ipicntiam, & fc.cmiam. b ILUUIISUIU Ul
tPro.c^ionediuinitatis. ^
bamca in ore tuo , &^in umbra manus me^ protcxi te,
il'i'ain
ut ^ ''''
[''^ZZZ^^
lAp £ ato.nevil^fc.tct hum^nii.s »,. ra v tbo. a Infide. blNouos Apoftolos fcil.cet 8caup«. c ^Nouaai. d lEc ^"
Ts.on ^/
-rtono,^c(isi.anifipf>puiusnci. d guas me,neq;
in
1
los, & fundcs teiram &dicas ad Sion: 28 ir.? :;« , erc. Si
, populusmeus
.^Avijs.
b c
tAfo;nnoreccatiadpaenitentiam.
^PoteJicite. jp aUtC bibcrit,estu.
Elcuare,cIeuare,confurecIcrufalem: qu^ bibiftidemanu 30 bonumcftei
°
31 luasetirc plantcsca^los,
a 1A
fup.
v^ ijs.
cutus cfl, Qiiis vttimcasab hom nc mortali &: a filio plicia,& dominumaudiredicentem : CumirafHmnsmei °
hominisMmo quis tu vt timcrcs a muliercula.ab ancilla tranfierit, tu,ium curabo, & alibi.- cadit , non
l^muimdqui rcjur-
olliaria? Ccrtu.u cft quippc quia Pctrus a tali ti- pcrfona
dicit dominus.
get
muit,
•J« Riiper-
NICOLAVS DE LYRA.
Et nunC. ide[l tm^purc^ratu.
Qui rcdcmpti fiint a domino. lefitChriflo.
,AHtichrtJiicitoafcendet,itacitodeficiet,ideofubditur.
»7 Et non intcrficiet vfqj ad internecionem.y: Chriftianos
morie repcnttna prxuentus.ln
Hebr^o habeturiEt non morietur in^
Reuertcntu r. ad viuutem tidei ecclefufiic^.
Et vcnicnt in Sion.i. faridam ccckfium , vocatur Sion
^«.c
ptfr.editium eft.VoteJl eiianipcr Sion intelUgi tcdcfia triumphas
4juje vocatiir Sioi in plunbus locis viidc ad
fcriptttra:. Heb. \ ».c.acccfliflis
ad Sion niontium & ciuitatcm Dei viucnris lerufalem
caclcflem & niultonim noiliuniagclorum fre-
quentiam;.3(i qnum permniMitfideies Cbn(ii pojt
ha.nc vitam:Et
huic fenfui concotdat litera feqnens.
5 Et laititia fcmpitcrna fuper capita eorum . Gaudium
6 laetitiam tcncbuni [ii.do.-juodnonpotcfi haberimprxjenii
V![j,id(Ol'ibditur.
6 Ego cgo ipfc. & non alius.
7 Confolabor \os.iof(tatione eterna qux a folo Deo potfiert.
8 Quis tM.Hic conjequentcr amouetur timor ^iit!chrijii:(^ hoc
autem ra-
dupliit tatione.Secunda poniiur ibi : Egoautem.^^rima
tio acL ex
ipitur breuitate ttmporis , qitia
licet perjecutio ^rilirlrri-
fii futura,ftt vdde grauisuamen erit brcuis temporeproptcr qitod
minus tirnenda.vnde dicitur AUtth.z^^.b.^i^^idbicaiui finOcnt
dics illi,non fierct faluaomnis caro,&:c.cii«f ey^o.Qiiis tu
Vt timc3.S-& alluquitur qiiemiibetJtuirum fidelcm tempure ^n
tiihrifli,qui cum ftt regeneratus in Chri[lo,non dcbtt timcre ptrfecu
tionern ^nticjnjii timore deiicicnteab no.
p Ab hominc mortali. .Antichrijius enim erit homo , purus
&citd morietn'- ijofl . affecutlinem dnminij
ideo fubditur.
1 i Qu q u afi foen um ita arclcct . Fanum enm exijlcv.s in
yirore , fi fipcrucniat afius imrnoderatus fucit ipjum arcjcire . ftc
.Aniichriflns cxiHens infua potejiate interficietur a Deo ripenic.
1 1 Oblitus cs domini creatoris tui?Qui tctcndit celos.
hoc dicitiir pro illis qui cadent a fide vel conjtantu moruin ttnme
.Antiihriliitidco ftibditur.
12 Et formidafli iugiter tota dici.nimis diu et irrationabiliter
1 5 A facic furorisciusqui tctribulabat.Tunc.n.trittii
bulatio ma;;na,quaUs no fuit a principio mudi,Mat. 24.
14 Et paraucrat iid perdendum.Vbi eftnuncfuror.Di-
fponct.n..A nticbriilus totaliter extcrminare populii Chriftiunum,
j y Citb vcnict.'. vtlociter
attingct gradum fux potcjtatis.
16 Gradicns ad apcriendum./Hnr»p(;//JwH»? intcntum con-
tra Ch riftum. In Htb.habetur ad iaxandum quod exponit l{a. Sa.de
Tcr hoc
kxaticnefcu defe^n yirtHtis ^icei ad aiium intcilchum .
igitur
igitur fecundmn intellcBum nofti um defignatur , gj ficut poteftasJ*
terfc^iione.idcjt hiimano gladio, ,jl
18 Non dcficict.«. «onwowf«r fame,ficutnec gladio,feddomini
nofiri hfu Cbrifti vcrbo, fecundum quod dicitur.z. Thcfz.h,
Quem dominus lefus iuterficict fpidtu oris fui, &c.
1 9 Ego autcm (u m.Hic ratio
exponiturjecunda
ad tuilendum
tmorcm : ^nticbrifti & accipitur exconfolatione fidclium illam
perfecutionemfcq'iehte,propter quod eft mmus timenda.Et quia op
pofita iuxta fepofita magis ciucefcuntideo primo ponitur magniv4
do tribulationis pr£cedentis. Secundo fubditur magtvttidoconfoUt'
tionis fequentis,ibi:ldiirco audi .Circaprimum Dcus pater ailo.jui'
tur fiiium quideijciet .Antichriftum, & confolabitu r populum /.: ',
cumfubditur : EgO autcm (um dominusDcUS tUUS. ratn^r.e
hum^nitatis fiu: a nie creatf.
-o Quicoi-rturbomarc& intua^cfcuntfluauscius do.
minus. /. facio tnbMtiones m mundo vettire fecundut/t (jrdinciit
fapitriti£ mex & iufiiiix.
21 Pofui verba mca in ore tuo.-^i nunciamlim EnangcUu.
propter q,wd dii it Chrijtus loa.-;.b.Mca dodrina non cfl mea,
fcd eiusqui mifit.
2 z E: iii vmbra manus mcx protex i te. a lud/is volcnti.
iiis ieoccidcre:qu(jd tarnen ito/ipomijificri ante cvmpUiiouem da
tiiinx tUA.Hieo ji-bditur.
2j Vtplantcsca:los. ideft homines contemphtiiws.
24 Et fundes terram.i. atiiuos . viramque etjm riiam pr.idi
cuiit Chrijtus.fciiitctconcempiatiuutn & ai-ltuaw.
2)
Et dicas ad S\on.'dtft ecciefiam.
26 Populns mcus es tn.pi r Jufccttionem baptifmi. Ex hocpa
tct , (iiiudilta verba nonfunt ipftus Dciad Ifaium, vt aliqiiiixpo-
nunt, quia popuius Sion non fuit fub dorninio ifuix . EtquiddicM
Chriftus ccclcfiie in .Antichrifii peyfeciitioneJubditiiv.
27 Elcuarc.'! perfecutione tetnporaiiadpaccm quantum ad om
nes quid illa erit vltima ptrjecutio eccicfi.':.
28 Elcuarc. de culpa ad gratiam,quantum ad patiitcntcs, qin ti j
more .Antichrifti ceciderant.
!
2 9 Confurge. ad accipitndum prxmium a Chrifta venlente ti
iudicium.
30 lerix(A\cm.i-ecclefiarationibiis dlBis fupra. _
j i Qu c bibifti dc manu do.i.f .v cius pnijfme ct ordinanqttt,
j
Calicem \
., !
1

433
Ifai^ Cap.LII.
^J« Rupcrr.Kla Tcm « TVjlJatlrnempMRomanoj. T Moitis;
'a falc vniiierr

43 J Gloford.&NicoIaidcLyra ^^(^
^ cxcitct:Navbi ipfaen pocnaiu accrbitas.ibicft,& frcques
A confoiafio.Dcindc vt vircs luas inflaurct.ac rclumar.Habct
pcr magium ctiani gloriam 0,1101*. adcondiions cxc-
plar cffcdi^co etia, qui gloria cft,potitur.
Epifl. »*. # Lco.NiriXpm,c}s.i^ofcat,&induat
nuptiali nopo-
m. qrom^^i^inchrf^^^^^^^ a inducrc fo.tirudinctua Sion. Inducic vc^lti.
» n.fucm. b,Dc,,«.K.nv,h. .
fitcmr,in.c£;rcinduitur.
^h„.
rciKVioft. Dominuc^lo- b ciuitas
mcntisglorixtuxlcrulalc fanaiciuia
a f Si .nandata inea ciiitiilici» .
ptrniiuciis.li ria:rcacm vcftimcnti loco
7n ca. i.r. cpi
flol aJ huiu.
Moialiccr.
Ff^ilai.iX.d.
Lucij. g.
Rom. }. f.
Diuifio
^
tradit Paulus.diccns:/».'"''tniiii
dumii.u wliru Itfum.HoC
citinduamini, vnJiq.nos
illo lubetcircundari.
Allcgor.Eade,& dcccclc
fia poflum' diccre ( 5 vifio
pacis,& fpccula) iiinnaerefim
corrucrit , iiibct cxirc,
& priftinx fidci ornam^ta
fulcipcrcEtiifucritfnfcita d
ta fanilitatis cius,& cotinc
ti.i: pmia j>mittunt, vt p ea
no tranfcatincircucifus & e
immudus,q?ad immfidici^
opcrarcfcrri pot.Incirciici
fi.n.& immudisutgcorpo
risvolupt.&libid.lcruiut. .__ .
a indunertlUitiUis Moral.Aiaquoq; fip pocnitctiapn-
fiinu robiirrcccpcrit, vocabit habitaculu fand» , &
nonadijcictvltra, vt pcrrranfcat pcrteincira
f Spiritu;.liicr. 1 OnT foc.et-s lucis ad .«ncbr» , qux «.nucntio Chnfti ii
Bcliai? l-TlJdl. cf Pecinaivalo.
^dfPrecati.
4
flis.De pul Liere hoc dici tur
3y«jt/ idfitfbttur iibi pnluit^,
eJrc. SoluQt quoq; vincula'
colli vtnon audcatncruus
fcrreuscoUu tuu,ficut mo-
c cuncifus ctimmundus. vcflimcto indutus,vniucr«
nilia.vtgrauionerc
Excutere dcpuluerc, 6
fam virtutchabct,& cfi diiibcrata,&
recipiespriliina orna
mffa CCflct Cflc Captiua , &
NICOLAVS DE LYRA.
^ tvpe^ando futurum (juodiuin eJipr{teruT4. l^^nurfecjuendofetttentiatr.
& diiiwh /^\ .^Vr. i» hoc c. auunturn cotinet antd^ veritatis ,
potf/l itii.1 confequcntir, quodin hoc ca, rtmouttur tertiurn impedimtinum
liberatiotiiifuilxper Chrihii quaniTiad incredulos, quod
fronenit cx contemptu humilitatis Cbriliiprincipcs cnmfacerdciii
& Scrih^ueaiucntu Chnslinimis cari!Ciiiierfapicntcs,cxpe[lahat
eum temporaliier regnuturim: & dommium d /{omanis ablaturu,
^ ideo cum viderum eum ijimilem,abieBum & paupei ftn,& c6'
tmptum tcrrenorum doct titem, conitmpftrunt eutn, & ftc fuetunt
tecat.: c:^fruBujua: yedtmptionispriuaU:C£ hoc iujih qwa aduen-
confurgc, fcdc Icrulalcm. Soluc vincula coUi g rcdcpta ab eo,q\'cnit pdica
.. , ^._: .:..:.< « i.ti>..min9rioneaniini vlaue hodie DODulu» -/>r">r.r:.. r<
,t C«.ia,..T.n.ni.ictc..rt.uit.s « fcflocminationeanimi vlque hodiepopulu»
recaptiu.remiliionernocor
lQdxc.ruNah"-«pri
bilih. (luro, tS' af^cim., (edfan^uine Xpi redcpti e^is dicitpetrur.
•Je Auguft.Qiiareveditigratis,& fineptio,n6potiusdonati
dic3c?Na fortc fcripturaru locutio eft,vt veditusena bi
qdonaturdici poflit,q fenfuseftoptimus.Incog? di(fliiG|
cft gratis venundati eftis, & vcndidifti populii tuum fino
pr^tio, quia ilU quibus tradidifti populu impijs ftierunt .
c j«v4iy/;f.ArguitIuda;os,&venturapr^dicit,
^
f I quod
defccn- *'l
2 InducrcvcflimentisglorisE tnx.& hocfuitimplctu Con-
iiantini imptraturis lempore,qui paccm ctcieji,eper totum /^ow.iX- .
ttum impciium dedit,& mirabititer eam honorauit.
} Quianon adi)cictvltra./»c te cakando &viUJicando . '•)|
4 \nC\tCViacX(viS.idesi perfecutor Genttlis .
j Et immundus.r. pfr/ec«for ludaus. Siautem colra hoc
obij-
tiatiir,quod pojt mortcm Con^antini Licinius petjemuseji ecclcjH
ctpoflea lutianus apoJiata:dicendum,^ iltc perfecutiones iibjut> ut
tant£ 2> deijcerent eccleftam ab honore,ncc diu duratierut.Licinius
ehitn m btllofuit deui^us,apud Tbfffalonica capite tiuticctus lu-
liaitus eliam apojlata afaii3o Metcutiolanna Juit tramJixus.^PO'
tefi cti^dicirp illa di£lio,vttrd,cu c Conliantint poil
eius baptijrnim vniuerjalis ecclefiafuit in pace & honore.
6 Excutcrc de p\l\aCTC.!.depr.i:Jcntiflbic8i()rie , rcl depuluere
ad titerd. qniit mulii Chri^liani fuerant condtmnati ad fodiendT &
deportandum aretia vtide pulueri:i^banttir : qui omncs JuerHtit aff*
foiuti de mandato Conjlaiitini .
7 Scdc Icrufalem.

437
IfaiaE Cap. Lll.
438
"^rdefccndcrunt fpotc ad Aegypt. tSporc famis poft ab Afly bus tHvTacereUnquo vclm, par? mrS

TM.9r.
Pril.88.c.
438 Glof.ord.&NicolaidcLyri 4]9
habitator,aut nulhis rcma
A lit,autrarus. EcdcGaautc
tDeDudjuit. c\iix quondani in cis fuit ,
Hiultirudincgcntium,& re
paratacft, & multiplicata
£-
di
a
Tc^uptfitcomncsgcntcs.
pta-virb afpe d Toliutiim n.Uu . •jcLnnautci»
& Lt foft. No dixit dns, nc facite
ma eiu» prar jnimunda.fcd maiore diU
Sf'""?'"" gcntia rcquircns,dixu
nc te
^^ ^''
tigeritis, nc ntpcr
appropiniqua-
tRom. i?.c.
ucritiSjNa adultcnu forni-
t viderunt in
tcUcxeruBt.
i.Cor.J.i
catio, immCiditia carnisclt,
imniuug vcro cogitationcs
dcvidcrc intcperatisoculis
dolofe vcUc
agcrc,vindicta
aiTimx inquinatiocft,igit,
& corpoic , & animo vult
noscfle mundos._
c / jyj ./(.//ij«/.Teplu domini
fandlu cflis cfl,quod vos,
vafa
af G-neralem fee''fi»m. b *'n ^O '
_ pnHoli^^ j
litetani^cre.ExitecIcmedioeius : tmundami-
ITA u^in.acon rioWalthrmantium,innec«mquorum,pjratur«eici
ti:« Roinanus. a TVo» pfo»,ii) quibus dou.inui.ucl atma iaftit:at.
..S.cu.primdr Afg)pio,f,alinpacctcgis, tQu.J»'"» c.:iiiica:f. tamenfi-
.^
florcicxiite.unt. ^ luda..
_ _ ^
ni^quifertis vafadomini. Quonuamnonm
airi.n.o.e. b«Viy.ai,fcd uiftores Jud«oiam m.lia fidci
quo.idien.ult.
(tihiiciento. c fAd gcnics ^ ^ . . _
,
tiumultuexibitis, necinfuga propcrabitis. [
.
a h 1 & n.o.tc.ator
^tuniesaigcnics. Djx,
Prxcedet enim vos ddminus , & congregabit
i1E« ludi.s.St gcn.ibus.u. H;t unum tu lc. & unuspaaot. b -, yilantatem
mca.n. cf F.li*sobed:cnsufqu:ad mo.tcm.
ucrbum.Jt lap.cm.a.
rlj.-.
vds Deus ifracl : tccc Icfuus meus
intelligec,
c
1 1 1dco. b 5 Ad cotlos.vel pct Apoiioloiu.i. ptatuicationcm. t Supcr omncs
8
9
lo
ccclos t Ad •
d-jicrampatris. r I 1-
ccexaltabitur,& clcuabitur, & lublmiis.erit
1 Ariinirantts im.acula aij^palTiooem.
valde. Sicut obllupucrunt fuper te multi : fic 1 4 loqbaf , fc o
afI.!pifnone •f
Quia ionfpuius,f!agcll.uus,CfUci..xus.Reucr; tni.n fpcciolus 15 ilClcdO, fiC<
patcr pcrfpic:ic
b r Spcc.cs
pi^Uliishominnm. »Vnlcma.ota_.nirafu!.i.
finclionoj-c. ^^ fpcftuS Ciu
t erit intei- viros
ingldrius afpedus eiu.s 6/o/jt>/

'i
44^
AddiItlOi
\ yero procejjusadrirtutei.-etfequiturAndutrc fortltudinctua
Sion,f.fortitiidine grat:e,per qua reftftitur adHerJitatibus mundaniSi&
diabolicis tentctionibusjuxta illudLuc.6.e. Eftote fortcs
in bcl .&c.ff quia pcr talem fortitudint dcuemtur adflatu ^lori^»
frotit ibidemfcquitur : Et accipictis regnu xtemum.ideojubditur:
Induere veftimcntis glorix tux lerufde ctuitasfanBa.fc. cflcsiis,
de quafroprit veriftcatur quodfubditur:Qiu^ no adijcet vltr^,
& c ; quam exhortationeyn & excitationcm ttcrim ad maiorem con
frmatione ftib altjs verbis repetit,di.E\cmcrc depulnerc./.pec
catoru,iuxta illudTfal.2c).c.Niinqui(i cofite.tibi pul.Confur
gC.J.adfaciaidubonum.IerufalSfede.f.mentequieta.Soluev'mcula
coUi tu\,8cc.fper contritionemveraper quarnvincultspeccatorufoluUtur.
qualiter autfiu qua virtutepojjcnt hmoivincula
eaptiuitatispeccatoriifoluijfubditjdi. Hxc dicit dom inus gratisvcnundati
eftis,&C Inhocenim quod dicit gratisvenundati
eUisjintelligitur venUdatio qu£ eft per peccatu viidefupra 5 o.cdi
arfrar.-Ecce in iniquitatibus veftris vcnundati eftis. Ts{3. qui
fiOtpeccatuferuus eftpeccati, Ioh.%. d. In hocaut quodfequitur:
Stfine argeto redimemini oftenditiir qnodpajjio Chrifti de qiia intt
dit inproximo loqui , operata eflfalutcm noflrapcr vioduvi redem-
ftionis non corporcdisffecundum quam qu.tndoque aliqui pectmiali
frecioredimMntur:fed per redemptionemfpiritttalem.f.perfanguivem
precioftm Chriiii vnde i . Tctri 1 . c. Non corruptibilibus
) auro vcl argento rcdepti eftis,fed preciofo fanguine agni
immaculati & contaminati Q\\n^\.Quji quidcm verbaapo-
ftoli manifefte cortefpodentprAdiBtsverbisprophcticis.f.
cu dici-
Wf.Sinc argento redimemini. Et ad declarationcTn prxdiBorii
/«Wit.Qi^iiahxcdicitdominusDeus.-in Aegyptii ddcendit
popnlus meus. vbipropheta oftendit dijfcrentia inter capti-
uitatem Babylonica.& ,/iegyptiacam, d quibus fucruntper Dcu li-
herati , dr captiuitatem peccatifcu diaboli d qua Chriftus redemit
humanugcnus perfttapajfionem. Tsf^a inpradi&is duabits captiuita
tihus licct ejient interfe differentes , qttia ^/iegyptiaca incurrerunt
fponte defcendentes in .Acgyptttvi,vt coloni ejjent ibi,vtpatet Gen.
4*5. &ftc .Aegypttj habiterttnt aliqualem ronem detincndi eos,quia
fuhiiencrut ets infamts necejfitate, vt inglof. In captiuitate aut Ba
bylonicx qu£ftgnijicatur hicper .Ajftir,eo ^ ^JJyrii cum '^abiich.
ycnerunt, nofuittalis caufa, vt in tcrrajua caltmniarentur & op-
fnmerent eos, vt ingl. In vtraqtie aut captiuitate prxdt&a qiixfoium
co/poralis eratin manuviolentaper coa£lionem opprimentiti
JHffictenter ftterunt redemptiperpotcntid diuinam aduofarios vio
lcriterpopulum Dei dctirumtcs opprimcntem vt patet infacrisfcri-
pturis de hoc Loquentibus.Scd m hac captiuitatejd qua Chriftuspet
fuampaffionem redemit , hoc nonfolum non congrucbat.f. ^ Dcus
I
'
ferfuamfolam potcntiam diaholitfpoliarct , eb quod humanum ge-
vusferpeccatum (qiiodfecundum Uugnft.non eft nifi volunt.irtu)
ctftiuatumfuit: qua ratione erat iuftdfuhferuitute diaboli dereli-
Stts d Deo, vt tra£latur d doHoribus in^.di.i9.& hoc eft quodfe
^«itCT.Etnucquidmihieft?HaEcdicitdominus,quiaabla
tus eft populus meus gratis. q.d. & nunc.f. in hac captiuitate
hocnonjufficit.fc.perfolampotentiamredimere. Quoniam abla
ta&cR popu\usmeus^raris.(.fpotetradcndofcpeccatofeudia
holo,qua ratiouc conueniens eft, vtper iuftittam redimatur . Si atit
contrahoc dicaturqitod Chrislusperfuam pafftonevi nonfolnm ab
aUitalifcddpeccato
redcmit :
origtnaliprincipaliter L>updqitidem
friginalepeccatum non cfl voluntarium iri
ipfts defcendcntwus per
frofagatwnim.Dicenditm qttodiicetpcccatnm originale non efl vo
iitritariHvi
mipfts propagatis,fuit tamcnvoluntarium inprimispa
rentibus 4
quibus trahunt origincm.St
ideo

In up.io.ld
Rom.
luiden.
tArcendit.
443 GlGf.ord.&NicolaideLyra 444
CAP. LIII.
r/j credidit. Prophc
tainperfona^phc a
tarficoqueritur, 9
paucicx hid^iscre b
dut cp de aduetu hlij ab illis
audiunt-
hoc futurupropheta prxdi
xerat , & multo plus q hoc
t Formi qui jj^.^ obijcitis quod n5
faccrct vtde _ .. • t/- •
i
fideratenius o« crcdidcrunt.Ifaiasplus
cum. dicit,domine,quicrcdidit
t Derpeaus auditu i noltro.
&rcl.qua in ^ ^, brachiumdo.VxtCtiiWn
nomtoatiuo. . _ , ...
Supra jj.d. fuumundonunciauitvetii
antc fcandalu crucis
+ Etauerte- ru , &
bamus facicj
pmifit gloria refurgetis-. Enoftras
ab co
feuabitur,& cxaltabit , &c.
adeocrac. -n r j l -
t Plaga p»- Refpondet ergo pphetaru
cuflum . chorus fc offic implede, &
B brachiumdfiiannunciafle.
c rjV?M/f«w.Svmmac.rani'
Diuifio
Vauf.c
C A P. L I I I.
^Quafi Q^am paucicxlodii».
a f H15 audiuit 1 nobis .
, ijiii
t Vis crcdidit luditui
af Filiuspcr quctr p.ircr pmniafccit.
noftro? & brachium do-
e V.on efl fpecies . ^ Procop. E
Poftqua de Saluatoris nati
uitate diflTcruit , cius iam
1 in terra conucrfationem
•1« Orig Hxc intcrrogatio
in facris literis , paucos aut
raros.fignificatq crediderlt
* c
Chryfoft.Induxeratobie
ilione ludxi fi
, q» Xps miffus
cfi d Deo,& Xps De' ctt,
oportebat.vtoesilliobcdi- d
rct.quomodo Xpo no crc
Pau.hoc e
a ^ Vt credetct, i nobis audiict.
quiniuij
mini cui rcuelatum cft?
» 1 Egtedic.ut virga dc radice lede.
^ B.ciuigcndo, arcendcndo > & inundoro fidecomplcndo.
Ec t afcendet ficut vira
T Pcr omnia plicens. b t Dc vt< to virginis inundo i virili concubltu.
clSicca.
. ^ f~ c .
^ulu coram co,8cficutradix
de teira fiticnti.
b T Nos prophcia: oculisj cordis.
a •Opinionc maloiuin.
aiaerut.ivcipuuctrau.no». c , , ^ r • „
2
explicat.
4« Augu.QuEfpcciesilliusH
crat,q non vidcbatur : 3
/}.
qus
vcgloria?Illanaq,nonvidc
batur,dcqua loanes./» prin
cipio erat verhum , & Btus
trat verbum . Et dc qua Pau. 1«
5
6
7
8
Qup cum informa Dei ef[et,&c,
Hecfpccics, & h^cglor. no
vidcbatur,quiadiccbat:3\(of
ne hic eflfaber,

4.4^
^ a Liuore . Pcrfpicimtri eft,
A quia ficut corpiis laceraiu,
& flagellatu , ita anima veredoluitpro
nobis, neex
parte vcntas, cx parte men
daciiini in Chriflo crcdat .
^ Ambrofiqs. Dominus
lefus, etfi vnlneratus ci\ p-
Ifaix Cap.LIII. 446
fPeccatoiem. a fPro peccatis fuif. b fAbie/lum proptcr nos, qnia eum latronibus
crucirixus.
leprofum,& p crcufTum a Dco, Sc^humiliatu.
a I^Nosiutauimuscuralefedipfej&c. b fFoderunt manus meas Sc pedcs
ini-os. fVt fuo vulnere noftra vulnera curarentux
Ipseautcm vulneratus cft proptcr iniquitaa
f Non ru,s. b Tf lagellis.alapis.tiftus i'ro nobis makaiftnm.
tesnoftras,attritus eftpropter
fcelera noftra.
a «rFlagellum quo UeoSc '
Angfhsreconciliaiifumus. bflpfecft
c«iV'ire3rum
I ptCrpeCCatanOftra, inilia „ -«xnoftra,quifccitvtraquevnmn .
",
J'J°mfirmitatcnonpermanfit, a t Dilciplina pacisnoftrazfupercum, &lfuo-
al^feccjio b*M'(cricordia indigcmus.irNonclt dillinftio
^c- fcdreverfauitinmclms,ad
lud?i
JcGr.tCi. TEtfai-i ficutou squipertjt, qui videliccthumeiispi)
vniuerforum ci;i.
faUuempaf-
pjltotis cit rcportaia.
fione infirmitas eft foluta, b re eius lanatiiiimus . Omnes nos
mors refurredionc ^eius
quafioucs
a T rtadentcs euin morti. b f Propriui» errotem.dc crucitiio lentientcs
diuerfa. c fA Chrifto,qui eft veta via,clam>i t:s
liuorc fanati fumus.Habet
Crm.ifigc,Stc.
I &
hociuftatorcs, vtfefubijcianthis
quibufcum con-
grcdiuntur,afq; ludantur,
vt opprimi poflb videatur,
fubito quadam arte fc
I^"* verfant v t eftu ndat fupcrion
re, & ita vidores cuadant. c
Spiritalipalxftra dominus
oncranollra lufcipiens,in c
illa fe paftioni fuat concrcf
lionc fubiccit ,,&:in infirraitatis
lpccic,vt cum ad-
j,te ucrfarius hominum pare
r.d:. citeris iudicarct quemfa e
">•
I
errluimus, vnufquifquc in viam (uam dccli-
a iri'ocnam oui:>ium iniquitatum » vel p(?cc3torum noitrorum,^
ouam i'iftincre ncquiuimns, (uftinuit hcmo Deus.
nauit, S^iominuspofuitin eoihiquitatcm 4
a 5^Hoftia pro nobis in aia crucis.
omnium noftrum. t Obllcus eft , 5
quia ip(e
aTN m.i
cocgit.vnde Pori-dJtcm habeoponendi animaui mcam^Sc itcrum 6
luin-f eiusfuitpunitionedigna.
1 7 Et dns.fpatcr voluit lolcrcre eii in infirmitatej.carnis,quia
quoddiuiiutaspatiaturtftimpolfibile.Terljocatttemquoddicilur
Tom.4. P a .
"

447 Glororcl.&NicoIai(3eLyra
y* a semen lontuum. Verbum EuangcIij.f.c]iiodnon vctc
448
c SaturabivTtFide gctiumrvndc
"^ rafcet ficut vctus tc»amentum xvvic.kx^t quije.fe.f.
* Procopius.Scnfuseft. Quantumuistaliaadmifcritis
cfuricns,& flticns fupra D
putcum lacob cmptis cibis vti noluit,qaia iam Samarita
nx & coru qui dc ciuitate ad eu cxibant.fide fatiatus erat.
latiS.a. ^ ^•'"'"^''"*''^r'"'''''!ironVam'nffi"rrevoiucrit d Foriium diuidet IP'>lia. VDdc. Ckmdmideret cditijsvd M-
fi quistamenprofuopeccatohofliam offcrrevolucrit.
!i quis tamen pro fuo peccato »^o"'^'"^ "JJ"/'^.'. Xffn tHTmus Certes . Et aiibi . Rex vmutum dilcHi di . Er de Paulo . f» 4.a
i.corumqua:pcccauitpoenitcmiam agcrc, lUudcttu- ttfjmusuentes .cjiuivi.tv^xv^
ManecorrKpr^.&vef.^'^'
giCt.qUod me ICelC-
,p,,,;,mp=«rrrn,.8cc. fCo«.e.i. bfSU. dfV.»m.
'^6
' cfC.rni.^Tili«.
^ ^jj
'
. - *«.
contercreaimminfirmitacc.Sipoiucritanimamluapro
c 1
a?Noft.o. bfFid»> f.ttus obed.ens p..tri vfque
ertmtei pro
prxJo.
ad mottcm b t Pio 1 udii» hdelcs
nrg!i|je..t,bus
ojntc
PoaJTa a me.Sc dabo t.b. Gente»,«cc. cf Dimonam. df Apoftol.s,vt al.us lud»,s,a!.u.
Gent,bu5 prifit
- - - . .h . 6 ius imitatorPaulus i.Pe i
ait. 7
Omnibus oniniafu
8 tius fum rt omnes ln-
,
'-Cc i
9 crificarem.
10 f .
P^rgauit Patcr
II
iilis.
ignofcc Ad
12 lianc voccm fccun-
• n-r .• c ,. jd
m
tabit. IdeotdirpertiameipIuiimos,&fortiumdiuidcC
> f Genu»
13 ^ym Euangeiiun
,,.,enush....u„'.,«adLlocrcp,u,n.bV,crhoc^ c ,f .l.us. fSpon.. d fV„am. i^ NazareOrum fflul
fpdUa, pro^ coquod tradidit inmditcm anima'm fua , t STis
^
^^^^JIJ^^jJ^^^^j;»
,,rndc.epuiatl(umcamdcker.den,.businlacu.>,,Scc. fLarron.bus. L«,
l6 altantlUm CirCa CfU
«Ati.diu. h«"rrideftinarorum. c f Sanguine lauit.
17 ccm crediderunt.
in manu eius pro-
fpcrcfucceflit.
C SatH-
NICOLAVS DE
cum fccleratis rcputatus ell Ec ipfc peccata multo rum tu- rs 3^ C A P
aciuli^sperfccutoribu.. f A.Uajotauit,
flit:& pro tra'n% rcflbribus rogaui
TTYRA'.
.* /b/c.Eo quod iniquitatem.;>4rei//4f o'-»'»
quod voluntas domini eft fanHificatio noftra.i.ad Thef^.a. Std a
flat,quod (anli.ficatio humana nunquam in U. re. nec in aUqua Irg
Jeufcciafuitficfrequenter dirctia in Deum , ficut infcquentib. dc
drtna &yita : ir.teiti

I fanBimonltm
' "^
d.i
449
fequmitnr,^ temna omnino defpicinnt, & ai
yfcj;
fawuinis eifnfioncm p-o vcritate pugnant: &fic voluntas domini
in mnu Chrtjli direiia cfijvnde dicitur.
qtiod Voluntas in ma
nii eiusdiri^etur. legatur admiratiuefeu inqnifttiue conformi-
teradverba immediatcpr^cedentiaftc . Sipofueris tu.f. infidelis
peccattm anitnam fuam.f.peccatriccm animam ChriHi.i>iiiquid
vidcbit lemcn longaEuum , & nunquid voluntas dominiinmanu
eiusdirigetur?
}{£TLIC^.lnc.$^.cu7ndicitur.Et dabitimpios profcpul
tui2.Tosl.& S.Tljo.concorditer exponunt de Iudieis,qui
dati sut
in mami I{omanorum ob vindiBam mortis Chrisii . Burg.fe oppo-
licns dicit illam expofitionevi nonproprianl, quiavt inquitfecundum
hoc debuit dicere, dabit impiospro morte nonprofepultura :
quia licet in morte Chrifii valdepeccauerunt, non tamcn infepul-
tura. dleritorie.n.inquitfepultus:ideo diciturfupra. Erit lcpul-
l^udafteri
lis '. Haftenus^
natiuita
tepaflionc, refurre
£tione,nuncdcGe
tium & ludsorum
vocatione. Sterilis
Gentilitas:qu£etuc
fiiios non paricbat
Deo, quiancclcge
nccprophctashabe
bat,nuncauteplures
gcncrat quam
fynagoga , quse fe
Deum verum habereputat.Vclcc-
clcfia,queinludgis
dcfertaerattquiaad b
lienientcdomino filio ei nopariebat, vt hoc referamus
adccdefiam
tamdclud^isquam deGentihbuscongreyatam.
a Landa Heri. Apodolm i\xxtz.-jo.Lxtarcsierilis,qH£ nS paris
erum-
fac funiculos tuos,5c^Iauos
Ifaiae Cap.* LlV.
C A P.
450
chrum civsg\orioCvLm.SedinavidenturfrtiHradi&a,qttiafe D
pulturaeH confequens mortcm: ideo fi ludxi male egerunt mortem
inferendoipeius egerunt mortuo nonparcendo : qiiinimmo fccerut
ctisiodire fepulcru ne fproutprxdixit) reftirgerct,quaitis non crc-
derent refurrc£iioncmfutura.Sed& cuUodes corrttperiitpecunia,
ne refurreBione fa6lam pttblicarent.Infideliter igitur &false dicit
Burg.qttod Ittdxi infcptdttira nonpeccauerunt .
'^{cc valet,qu6dallegatfepulturaftiijfe honorificam, & merito
ria,qttiahoc pertinct ad credentes ,non adperfidos Itid£os qiiibtis
hodiefeptdcriim Chrisii non eH gloriofum.St falftmi eli, ^dicit te
fiesfepultur£citiiodesfuiffc:qiuanofueruntpofttiinteHimoniu:
qiiia ratione notorietatis no egebat tesiimonio yjedcrant poftti^x
cautcla contra
difcipidos,nc furarentur cqrpus lefu , vt habctur in
hiSioria Euangelica:&fic extortis
expofitionibus Bur.pbantafia,turcotttrafaniiumTho.&Tosiillatorem.
LIV.
a fCreatorem tuum. im. b f Ecdefia. cTQuiimodo parits.
t A uda fterilis non :
quiE paris
decan-
a INiraiogaudio ficut equus'ad viiflonain.
erumpe & clama qux.
nonparttiris, qitia mid
tifilifdefot.

^ lonmuio
4yi Gloforci.&NicolaideLyra 4^2
dierum in dex.em,et
A eius di.^ir
injtniHra glom.
Pro«.j.b. Gregorius.Intrante mul
iib.if. mor.
titndincGci\tium,ccdcfia
C-It.
» fVeibum EiungeUj. f Apoftoli.de quibus. NiC domidus Sabaoth
reli
quando magnum critcri- D
mcn.fieri.vcl efle Chriftianum
rconfufioncm.n. in
pcrpetuum obUuifccris.
C Onpi-cbfti viduitatis , (^Ck lil»
•it Ambrofius . Idco for-
tafle vidua dicitur ccdefia,
quxamifitquidcm virum ,
fecundum corporis patTioncm,
fed in die i udici ; filifi
hominis quem amififle vi
fa cft.eft rcccptura,'vndcfc
quitur. Tcmpus brcuede-
rciiqui re,vt gloriofius.f. fi
dcm rcliwta feruarcs.
d l>^ fcriptura toquitur hic deftatu ecctcfif triumphantis,vbi j
fufto & tribtdatio nultum tocum liabent,vnde & hec fubditwr.
10 M.ontcSCtUtn.anteaduentumCl}rifliadiudicium. i
1 1 Fgdus pacis,&C.3>// inteliigatur def^deregrati$
non moi
j'
i
•

. a
4^3
animanim qua: feruatx funt in arca Noe , ofta-
i^rus
A ui diei,qi!0 ChriUus a mortuis eft.
relurrexit.figiira Noe
pj-jpcipiuui indaurationisgencris humani: Chriftusal-
tcrius"enerisfuitprincipium,corumqui rcgcnerantur
in filio" Dci . Er quoraodo Noc cum luis ligno quodin
aqiiisfliiftuabatJer
uatuseftjiicecclcfia
pcr aquam ba-
ptilmi&crucislignumcredesChriilolcruatur. FuTidabo te in fa-
;o phyris.Hiaon.Lxx.
eiia Praebcbo vcl praspa
l*P" rabotibi carbuncu
unur
ium,&c.Carbuncu
i.
^
lus fermo ignitus.
qui fugatis tenebris
crrorumilluminat
Ifaiac Cap.LlIIL 4H
rutilans. Hxc diximus.vt omnes fpirituales gratias in ec
clefia: propugnaculiscognofcamus,quib. vanitimores
fugantur,quas qui habet dicit: FrairueUsrMHs dittclus, candidus^&
rubicundus,
b yniuerfos fil.tuos doSios. * Auguft.IUudeftcertiffimum
iudicium,quod a
Deo didiccritis fi
a •'QupJ non memo tuo, fed me» clememia. b ^'Oecclefia. fPrius. fSinediuitij^
legis Scdoftrina. e *^D2moniim,variorum eirorutn
mirerltor tuus dominus.
Paupercula tempeftare
conuulfa ^
a ^Sine latriarchisiioplieis, apuftolis. «it^^fubftantiam in meJicispetdiderat.
b fSpiiituUaiiAi.
c f in teiiitcaelellem l^uCalemaEdiScans , qux Ipunfa 8c vxor agni.
d TPiadicarorum.tontinentium, coniui?.Ttoiuin.
abfqiuIJacojifblationc.t Ecceego fternamperordinem j
a «Itiidicaioics. b ^Sjfhyrus aereicoloiis i'giihcat illos qui cceldtcm vitam ducunt
i:i terris c flilpis colure viridis prifcit nitoicm hMei.
ponam f iafpi-
lapides tuos, & fundabo te in ;
fapMyns &
a ^ Dcfenlioncm. b f rizdicatotcs quialios intioducunt. c f Vita&dodlrina
pitrum.
dem tuas in
propugnacula tua,8cporras lapides f
fciilptos,
a f in oiDnemterram exiuit lonuseorum. b ^ Prsdicatorescjui vitaSc .lodiina
fubieAis, & teiminam & modum viuRndipia-fciibunt. c ftos a domino, ct multitudine pacis filijs
fOmni vittute. » ^Nec^lumnieris.
tuis,&in iuftitiafundabcris. t Rccedeproculacalumnia,
a f :i hocfeceris. b TDabolum membtaeius,fedDeum.
hl
c • P-iuor.
quia non timebis, 6^a pauore, quianon appropinquabit
a f U piimitiua ccdefia. D fGentilisanteleiuiensidoIis. c f Adme.
d trtofelytus f(^uiaalienusfidetua.
fcd fecundumlitcram.
C l\ecede procul.Co
5 folatus eft ecclefia
i Qaia. c fSecundumfubftantiam. d Diabolum.
*
iniouitatis, & omnium m»lotum e fSllggpftinne.
cdiscli. lafpisaute
b _ c ; r I „ H
dam munitpropugnacu tui#adiungetur tibi.Ecce ego crcaui fabrum fufflan
a f IgD,..sfiunas,
la,quipofluntomnealtitudinemelenantem
fe contra
Icientiam Dci de-
idell inccntiuaviiioium. b f Inde. c IQuodlibet malum.
d f Vt ficiat voUmtatem luam.
h^ r « • _ d
Gentibus tcmporc
teminigncprunas,et profercntemvasinopusfuum,& I? rh"^ftT "^
' V«.U111U1
a f Bonum,in fe malum, o ^Eoium qui incieduli funtfuturi. c fMalos.
_
d fDiabolusvel hatreticipeifecutoresomnes ms't. C £CCe CSJO, Non Cp
'
ftruere , & menda-
ciuraveritatifubij-
ccre.Iarpidummul
tagcnerafuntralius
cftSmaragdofimilis,
qui reperitur in
fontibus Termodoontis,&
vocatur
grammatias , qua
omnia phantafma-
*'' "" ...-..- ^
...
3 cr)iaboIo. b.fPracualebit.
cgocrcauiinterfcdorcm ad dilperdendum. Omne uas 14 fimcaufa perditio
- . — nis eorum , fed ad-
quod fidlilm eft contra te non t dirigetut ; & omncm lin- i
4 5^Hzieiicoium. ^rhiloropho;um. b f Nunc velin tututo. c ^Damnabis vclfeparabis I
guam refirtentem tibi,
ta fugari putant.Alius viridior mari,& tin£tus quafi flo-
ribus quiin Phrygia repcritur in Idainprofundifl!imis
fpccubus.AIius iuxta Hybcros Hircanofque & mare Ca
fpium,&pr2cipuclacum Ncufim. Aliusniui&Ipums
fimilis eft marina. clemcnter mixto colorc fub-
rutilans.
17
iS
uerfarius pugnans,
vi&is perditionis
vidoribuscaufaeft
prxmi).
ii ChryfSiinhoc
Deus nos creaftet
vt pcrderctjiure du
bitafles de propria
falute. Caitcrum quia non ob aliudquam propter boni-
in hoc
tatem fuam quo bonis fruamur fempiternis, atq;
ola facu vt faiui fimus,quis dubitationi relinquit locus?
f H.tc eft hxreditas . Nc iuftus tribulatus deficiat , addit
prxmia.
difputatione conuinftos
in iudicio t iudicabis . Ha:c cft ha^-
a fVita Jttcrnj. b «T^nAoium. c i^vt pro labore arieinaliier quielcant.
reditas feruorum ddmini , 5i iuttitia corura apud me , di-
cit dominus.
NICOLAVS DE L Y R A.
blturab ecclefia mdiiantegeii€raliter,fcedus autemgloria eil om-
^ nimoio immutabile,
1
Viupercnlz. Hicconjequenterponiturhonorisaffecutioyvbi
frimbrtcolitur pracedens tribulatio, cum dicitur : Paupcrcula
tcmpeftate./^firiwo fuit,&c.
2
ConuulIa,&c

loa. 7.f.
in Cinftuin
biucrum.
f
B
t ideft pro rc
quz non eSk
fia s num diftcrre? Qui fititis vciiite.obcnignitatcm
& libe
ralitatcm mirabilc ? 6 com-
, & mertij ta- fingularcm
Ricn pinciii
cSo paucu.
facilita-
Match. lo- a-
CAP. LV.
QniavasficJiim
cotia ccclcfiam
dixcratcontcrcn
dum ,& omncm linguam
armaramcontra lcicntiam
Dci riipcrandam.prouocat
crcdcnrcs ad fluiiium Dci
quircplctuscftaquis.
b ./

457
quenariones adoraLMUt,
toio orbc
adoratum.
a Domirmm Denm
tuuni , Quando pa-
ter diciiur, parr-r
Chriftifecunau Qiuinitatem
dicitur
patcr gloria&fccun
du humanitatcra,
patcr doraini nolirileiuChriili.
b Quarite donilnti.
H?c pertincnt ad
Iuda:os vel ad Gen
tcs fpcdalitcr,& ad
vnumqucmq; ge-
neralitcr.Prophcta
ad ludsos. Quirite
dominMti.c^A. Getes
fufcipiutinifcricor
diasDauid, & vos
dcdignamini, fcd
agitepcnitentiam,
&conucrtiminidri
tcmpushabctis.Vn
de: Ecce mnc ttmpus
acceptabile , ecce nunc
diesfaltttis.
•Ji Cyrillus- Nunquainfordido
va
fculoimmittuntur
pretiofavnguenta,
idcirco Ifaias muadari
primo iubei
jcos,quiChriftoper
'fidemvoluntadhe
rerc.
C Dumprope.^i^SVC
Ifai aiae Cao. LV.
ip.
a
Tnomj^efefugmm faftusesnobit.
aCCUrrerepOpuli?!! ,- b T SecmiJum humanititemj
^"""'.^'^•"ut^miniaciusesnoDit. Tnae. 1 i-atrrm. b ^ SecmiJum humanititem;
liquidcmnon pof a current f propter dominum Dcum tuum &c fandlumlP
lluithlCOlknderC. aTlnmTie f Hiccllfiliusmcnsdile. Uln refutrea.one&afccnlione. fGtoria
quam
Nos vidcmus eltc
hibesantequammundus (ierct.Vidiraus
gloiiaraeius , gloriaraquafi viiigeniti
'JV^ ' '5'"'!''«' humanitatera. c f Fide, operdimulicitate.
d 1Du.ni viuitis.
completum.&iiiu
«iDumpocnitcntizlocuseft- TModo potca inucniii meato fidcnn
tuturo
vidcbiiut, non mucnietur.
• - -• b^e-1 . ^ , . j
nifi defdinquatiuipiusviam fia n.
, , a
P
potcU:jnuocateeu,dumpropeelt. t Derelinquatimpius
>- a ffrauam. b f 'udius. c rAntiquas pellimas.dequibus: Vtquid cog.. mah in cmdibus 6
"'"* d l-Facbonum.
^
4y8
coclo,inquam,vos D
cnim odiftis me,fic
cgo amo uos .- vos
fugitis, egovoco:
vos bellatis aduerrael,
quia gldrificauit
rc. Qusrite dominu dum t inueniri ^ fum me, ego nihi] r.,ue„ai,v
a b ffDura
llnycritate.
tcmpus habetis. c TN..n cft faiis Quire.edominum. ^ aliud
" f'"^ ""j"**^ 'j*'" 'i« u. *
quam bcnefi t Inuenicur
T Declina a malo.
d CGcntilis
cijsvosprofcquor. 'X«-
~
f Ucclina a malo.
d rGentilis
J
d Et ^
^fUomodo.Alia. ^^.P«-dift.
vilm fuam, & vir
inicjutSs ccSgitationcs fuasiSTrcucrtaru^r l 1 ti\Z}Z^anf^ e. i
^iQu nonvultmortcin pecoainris.fcdvimaffis conuertitnr^- li.ijr ^
'Qji non vultinortem pecoamris.fcd vi magis conuertatur \- viuu.
ad cidminum , & mifercbitur cius , Scjicl Deum noftrum
a TAlultum mifeiicots. b TClementirtimuspitcr. T Confiliumciomln! mjnn
in «ternum.cogitarioneseiusin gene. &gcne. c TQMafi:£i mifcieri volo.Jc
, ^
=•! n j
polum: nonenimco^me. d «fluimutabiles.
quoniam mulrus elt acl ignofcendum. Non enim tacogi
4DominusrcptobatCvjgitation«populoruin. a «iSicut. b «;Vani. c Rcfta:. d ISicut.
• a h j
' 1^'^"*-
tiones mcx cogitationcs vcftris ,
neq;
uix mcx uia; veftr^
"
,
irAngcloruTi.
b iHominura.
dicit dominus.Quia ficut f exaltatur c^li a terra,(ict exal-
ll^ Ulll. CCCIC
9 e Ta^wrfi crmedai.
10 Vndc Salomo Mit-
11 te panem tunm fuper
aqwzs^qtiia in multitu-.
iz dine dieruni inuenies
a fB.cc1.pne[aium,npoiioiorum,numana fimilitudine. iimilituuine. .o t.
"Prf flliur i I Qa
egredietur de ore meo : Non rcuertetur ad me vacuii , fcd
ip liuncula, acule^s &
a «Vnde: ^ Vnde: Onac nlAcitaCnnteifirie.. k rn^ r^..|..,nM.:..n» k..m.»: n..^»:. ^. ..
Q.iias placitafunteificio. '
b «iDe redemptionehumanigeneris.
-
c 5" TEtumfecundumhominempridicandoadfidemconuettenJo. Etum fecundum hominem pra:dicando ad fidem conutttendn. pUnCtlOnib. plcna.
ii.a.
15 eww, hoceftp.incm
doiSlrinastua&f^ra
tiamfpiritualecun
ftis infundc, quia
14. in noiiiffimo prje- ^^'"^'«sSt.
mia recipics,
f T^on reuntetirr , E
, ^
tacietquxcuque volui: S^proTperabitur in his ad que mifi f^'^^:^1^^' -P^^^^a»
acc..-nfesab£l,.la,tia,lud.ialegisvmbta. b^tUmlloqui ^° "^"""^?^^, ''^"^'^eilpaxnoftta.
^Gratia vobis it paxab eo.&c. Spta PlCcfOCCUnda.
% • •
•
•II, o.,;
] -• 'j-
o s^*'»?:'"''"/"'''^'.'"^ zi 4« Procopius.Ac
lilud . quia m Ixtitia
egrcdiemini , & m pacc deducemi- 22 fi forte dixifTct
a pro
f An^r.i. b
TPatnirrhz.piophetz, apoQoli. c TLili dclalute veftra d fDco. 27 nialifia iii nifiT rirr»
ftris vicijs rccedat g ni. Montc^s &colIc^s cintabuntcoram vobis la\idem,& 24 Sla.tempS^a^
qUl apprOpinqUat a TVcI fiJuamm. fPiimitiuzecclcfiz. idcftfidelesquierjnttanquam 2^ tiam nrO aUflaril
appropinquatibus iig.qaodpianteft.f.d.a b topere. c TspmoCs &uicicfis. l- ^l'"".'^'^" auuacia,
fiKi*-fii;r^rJ«rls u . 1. , u TProvitijsvi.tutes. 26 forntudincm,pro
til^msTcurJir on^nia"g»iaregionistplaudentma'nu. Ptdtfaliuncula 27 ftultitia.prudcmia.
d ACo»,emm.N.2putctisdiffic.iecflrcquod fpondeo con- ifludinliisquifunt cxIfraclisftirpc.Staba eniin^^iuon-
^^ Ijdcrate,g>intcr mea & vcftraconfilia multafitdifFcren dam & conyzacum cfTcnt Mattlaius& Paulus illequi-
- J J^-^2"2"""atur2 tanta voluntatisdiucrfitas. dcm publicanus, hic autcm pcrfccutor.Chriftum tame
»•5« 1 hcodoretus . Multum ab muiccm diflamus, toto vbiquebcncolcrecurarunt. 3" ^rcgor f
NICOLAVS DE LYRA.
. I
Propter dominum./.ojf r?,(/tti efl Deus ipftus Chrifli hoh.
2 Etfanftum Ifrael.'. Deum fan^ificantem Ifrael.
,
3 Quia glorificauit tc.quantum adgloriam corporis in refurreBione,ejuam
tunc babuit Cbriftus, & non anle : & quantum ad
feffmcm ad dexterarn
patris in
humanitate,quam habuit in afcen-
ftonetC^ qnantum ad opcrativnem miraculorum per ./tpoftolosfa-
(lorum in nominis Chnfti inuocatione : qux videntes populi Centi-
lcs ad Cbrilhm connertebMtur , vt habetur in achbus ^poflolo'
rum in pluribus locis.
4 Quxritc. Hic (onfequenter excitatur humana fedulitasad
quicrendurn Deum tempore gratix ex conftdcratwnefux iiberatknis,&
malefiatis .
Etp-rimbfitpropofitiim.ftcundbdeclaraturdi-
iium,ibi:>\lon enim.Circa primum dicitur.
5 Qu^ritc dominum./.inr^ quam veniatfeueritas iudicij.
(> Inuocateeum. perdeuotam orationem.
7 Dum prope cft.ati exaudiendum paratus: Etquiapeccato-
risornio ,ign eiiexaudibilis, ideo fttbditur.
8
Dcrclinquat impius viam (nzm.i.opera ffamah.
9 Et y ir iniquus. Ex hoc patet falfitas lofephi Uicenlis , qubd
cogiutiones mtra manentes non funt pcccaia.
I o Et reucrtatur ad dominum. per veram pcenitcntiam.
I '
Etmilcrebitur cius. dando eigratiam.
i i Quoniam multus.». prnni^rquam adcondcmnandum.
}i ^OVi.n.zogmuoncsrWQX.Hic confcq trnter dccluratdi-
ctumJuum.Etprimo de dtuinapietate:dii.ens:Non.n.COQitMio
nes mca:. Cogitationts emm bumanafant adiniurias vindicaih
dum, coxnationes autem dininxf*

45?
fal
Grcgorius.Pr6
iancu
A la arccndit abies.dfi in fan-
Lib.tAnior. Qorucordc pro abicdlio-
*•"•
nctcrrcnac cogitationisal
titudo fupcrns contcmt
domino in Vrtica
plationi.scxoritur.
nomen vei yero olnoignca! natura:
g'oruni.
dfuVlvrtus vcrotcmpcrati
ijx fcrtur cflb virtutis.Pro
vrtic.T crgo crclcit Myrtus.cum
lunorum metcs a
G\o[. ord. &NicoIai de Lyra
prurigtnc & ardorc vitiorum adcognitionistcmpcricm
tranquillitatcm q; pcrucn iunt:du i a tcrrcn.T nou appe-
nTCOLAVS Dfc L Y R A.
poie/lasauferetur ab tmpifSy& djbhur iujiis: Et iliud fuit impktTt
inniHrrt^wticChfifliyptr quampatitsin lymbo detenti fuerht de
potedate dxmonum libtrati,&plenius inipUbiturin tudiciu finali,
qnaiilo d^monrs rctrudentnr ininfernum,& omnrs rleiii in corpo
I^?
CAP. LVl.
^fc didt donunus.
Cuftoditc iudi—
[^^a cium.Tcrminato
Gcntiu vaticinio,
quarin aducntu Chrifti dc
B faliuncula& vrtica in abie
rcm myrtumq-, mutantur,
loquitur ad auditorcs 11lius
temporis>vt fcparetad
aducntum Saluatoris,qui
eftmifericordiaiuftitia.
* Procop.Adlud.TOs iam
tranfit oratio qui prophetc
icmporibui viuentcs,ge
ncris nobilitatc fupcrbiebant
proiifquc foecun Jitatem
pictatis cfTc prxmium
cxillimabat. Vndcqui .ilic
nigcnx cuniichiqueerant,
animis coccidcbanc:hi qui-
m f $cilk««.
^VJitut». fyirtutibuj
aciiie;S plcni
ezaltati. b flgneis
c
fL^bidinpfis cupidit.
1 Odore viriutum
pleni.animaruminedici. Myiiuseniin eftodot «romsticui.
¥rii

461
i^rciadmirantibus&
fAdicentibus: '^ihpo-
;li. I • b tcfl (aluus fien^ refpo
ditSaluator: Qiiipo-
w/icJpcrecapiat.Vndeapoflolusdehu-
"•^ iiirmodieunucliis,
ideft virginibus j.
di-
"
xiv.Vrxccftum dcmini
non ha. co>:fil:.aut do.
Eunuchi a natiuita-
yj,. te, cunuchi pprei
iia gnu cglorujOescon
n.
i.c
...a
i
I
lolatur,quiainlcge
dicebatur: Mdedt^
qui non reliquerit feme
fuperter.Qnoddck
mincfpintualisope
Jfai
aix CaD.LVl.
•TQsia Cne .p.
prole. f '/ere.
bfComlnentibus. TVndc:Beata flctilis.
imniaculaM.qurnon cognouit v,ium in •
JI ,-^
1 .—.-'•";"'"— dtU&o,
luBnouuv.rumindclitto, C«rA vicijsceflindo,
duin. Quiah.-Ecdicit dominuseunuchis.t Quicuftd-
TCoDtmentnm. Mon quiproimbecilliiiSper.nifi clOmnifidc.
.
J. p 1,
diermt babbata mea,& elegcrint qu? ego volui,& tenue.
aTBonum. ^Qnpd pcpcgerunt mccum in
baptilmo, bTln domo oatri? mri n,:,n
^ m^ul.funt. c1 m numejo pr^dicatorum.
'
fvt munlant' -ubtTo, ?-rbo & exmplo.
iinttoedus meum dabo eis m domo mca & in muris meis
aTQaod nulh obliuione delebi ur. b TExccIIemius , lcilicct quam ti filios &
I o c b,^''"g"^"!."/r:' ^/^h"ftianumquodnondeficiet.
iocum^&nomen mehustafihjs,& fihabus. Nomenfem-
... TVel is.
a^Fide. blDabo. c»S«uiendohonor;,n Jo. dTOuaf, tilii
J1 a ^ 1 . h ,c eTQu^-deftCliriftus. fTchr.lH 8
462
le cft Dco aTGentilis
piacercb
^ Yndz-.ihflusautem in
piternumdaboeisquodnonperibit.Etfihosaducnequi ^ fide fua viuet.
8 f Omnes brjiix. Vox
j.
,. ...
'"fSemperinaetorationi.vndc:Sineintermiflioiieoi.-te
j,
risdicitur,non^lis.
a Quid htc dicit domi po!{uatillud,&tcncntemfoedusmeum: adducameos in
aTChriaum ip(uai:qi:i ,n.>ns dominitwj eccleCara vel
prarfentem dogma vetitat.s.
»«.Duopr6pofuir,
a r CL" /»
, profelytos rciliccr,
B&cunuchos. Prius
eunuchisdatprzcc
oHnecclefiavelinaT-rnabeatifudine.
montem landhi meum & ktihcabo eos in domo oratioaTSpintu.^lia.
^ b1 Eunuchotum.qui (etotos confrctani doniino.
_ c* Viftima a eunucnisaatprztc Tinc:ndo. dTAducnatum qui ad tcmp .« vacant orationi.
c.v,a,maaTinc^ndo.
qui ad temp •, vacantorationi
ptaviucndi,&prae- nismeas. Holocaultacorum,6^ vidlimseeorumplacebut j
mia :
promittlt poft »TChnrto. bTKon figurale templum. cTEccldla e«ra quam
ad y.n T
dTNon tautorum
,n"»nifiai,necor4tion.slorj,selt.
non hirrorum.
profclitos venit
, dotibusdatur.Holocauftum
ftikfu,&Moyfesfa
mulusDei.
b Holocauflaeorum. MortificatemembraveJira,qi4xfu»t fuper
terrm. Etexhibeatis corpora reflra ho.Deo vi. THolocauftum
totum offcrtur Dco & inccnditur. Viaima: pars faccr-
Deotribuit, qui mundum
rclm-
r
1
relinquit, vt fcm- D
per vacct oratibni;
Vidl:imam,quiDco tSi
feruit,& qua: mun- tBapr.c.|.
difunt difponitiu-
2 ftc.
j e Sifperaltarimeo.
4 Fidcmfuper quam
5 omniaofrcrunfur,
fine quaimpoflibi-
adh^rcntdommovtcolanteumj&tdiligantnomeneius 9 propliefsqui aduo , ,.,.
p .. aTEunucburaaduenatn. f Tftrupr.1
catRomanosadex^'^'''^""'
vt Imt ei m leruos: omnem ciiltodicntem Sabbatum , nc cidium
Ierufalcm,Abacuch...a
quibus penc totus
orbisferuicbat. Vel
10 per bcflias damones.quibusaddcuo
11 randtimludxitradi
N I C O L A V S D E L Y R A
C^lia hxcHic
confequenter contraria veritas
afieritur,vide-
Gentilis veniens adfidem tantum bonum
Itcetquod eunmhus , &
confequcturgrati^ inpr^enti &glori^ in futuro.c eteris tamen pa
tibus quantum recipiet lud^us natione & dotatus multa prole, &
hocpatetmpUium in noualege,^cl.io.g. vbi Spiritujfanaus in
figno vifibiUdcfcenditfuper Cornelium & alios Gentilescu eo txi
sientes.jtcut ceciderat fuper apojlolos& alios fideles de ludeis exi-
iientes.proptn dicit fod Vaidus apofiolus I{gm. i o.c.Non cft di
ftinttio ludsi & Gr?ci.nam idcm dominus omnium di
ucsin omnes qui muocant illu.ef hoc eli quod dicitur.Qniz
haic dicit dominus.j(/c/? debnt Deum coluerint.
2 Et elegennt quac cgo. fcilicet iufib viuere cumproximo.
3
tt tenucrit.r./e^er» Euangelicam per quam Deo fcederamur.
4 Uabo eis m domo.i.ecclefia militate,vt diHu cfl. fupr.i.c.
5
ttm muris raeis.i.j« ecclefia triumphante, qu£ per muros
mteUigitur, eoquod violentia nonpotefl ibiinferri.
.. J-r ^ fTln r rt l A H e J .
prxdeainatione.
f g^^^gat
dilperlosIlracl.Adhuccongregaboadeumtcogre
aTGcmesfineratione. bTMundi. clDelonginciuo.
dTludzum non ciedemem in Chriftuin.
-.
I j _ .
(,
TCoeleftempanem.carnem agni.
gatos eius.Omncs beltiie agri venite ad deuorandum^vni
aTNctradajbeftiisinimcon.ti. bTlocultiGmiilitatis. iT-fcribi& Phatifai,
»aceidotes,r^ge5,ptincipes,fic & hodie in ecclelia. a.;!n vnum ouile vnde Vt fil.os Dci, qui
IQuia.

lilClJ.C.
^icre.«.c.
&lp l.k
Lih. te c8
4c «iciaoB.
Min.T7.b
Ibideai.c
S.p.*. _
taJulteru
462 GIoford&NicoIaideLyra 464
a fa»«.Sicutcanc$
gregcm
, ficpr.nelati
dcbctcuflodircplcbcm.Ca»:esimpi4dfnvffiini.
QiiodcftSi
cut cancstlncdifcre
tionectiabonoslir-
pc pcrfcquunturrfic
& hidxi impudcntcr
clamaucrui: C>u
cifint ctiti^^f^eeiiKitMlC
domini (aturati&uc
opprobriis.
Eurcbius.IDiasip
Ibscancs mutos ap-
in •tS>pieatu mundo. btl» pecc* it.
tcs,vana,t dormientcs&amantest fomniaS&canestim
aTfcrcatoruin .nilrCani^ icucflJS»d uomiiuin. Et alibi i»a ipfnrum , ad vppofita vittaje
conuetteutes in nouo&vcteritcftamentc.^ fecundum hocpr^fens
capituti diuiditur in duas,quia primo error excluditur.Juunad ma
litia ep

'4^) ifaix.Cap. LVII. ^66
mei
pologiccpnthscde
hercticislt^i,^iri'nt a
liri) (ccicfti, mcnda-
ccs, fcmcnsdiaboli
qiii eft p-iter nicnda
cij, quiconfolaniur
icinfcdxru.T liinit
lachri5:lubtcr lignu
frondofum.r. vohi-
afla pjflionc.TConrpue 'do facicm.vellendo baibam bTlnclamantes:Cuicifig«,Ciuciuge.ef Vn
deiPolueiuni os fuum iii ci£lum.diitanus lu es,& dxmo.ha. e ^

^ a
4*^7
Qulauuvt fiducitm
A Ijabff mel. Qui idola
noncoluerunt , vcl
in captiuitate du£li
poenituerut: fubZo
robabcl &alijsduci
bus rcucrfi Dcu.luU
tT;r»cf-inlocoruoadorauc
rem. «f tuiKi runt fccundu Hcb.
umcrc* mc ^ Thcodoretu.s.Ip-
'
tdicet«
t mnrtJate
viani.
Pral.jtf.d
-domuiLU.
B
fmaltitadincin.
Mich.4.a
j Depeen.
Glorord.&NicolaideLyra
.,D>««:Omr.U ;ni.loc«.u..ft domma. f^i«« ''^'''«/.^^» 1;°;;'°;».?,"'"'"'''°
468
praeparari.Vndc& D
. Ton.tcm. c^.n, -^ n: I a laudlbus DcilHCiauia
mciitita cs:,&: mci non cs iccordata : neguc cogitalti ^ ^-^^j^ ^^^ rcdcunti
p»7

4^9
i.e.
B
Adamintelligcnsait:
Tota die contnfiatus
&peccata lugentibus
reddit.
c Cr£i!«/. q.d.Libc
rationem a captiui
tate quam per lerc-
jniampoft7o.annospromifi,opcrecomplcui
fruUum.so.
IfaixCap.LVlII.
a nVt facie hoinlmim, fed in«orde
nonjn pocniwrer. b fAKnens ficiir Cain.eui diftum eft
Vaguj&profuguserisfup.tcr. -
cfAftioneptaua. d ^ConuHGonis. Opcra ' bona
eliud
V^cipopuli,
aTChriftus.In circumitu impijambulant.
tum. t Non eftplximpijs,dicit dominus Deus.
. Creaui
470
AIlegorice.Quod D
defilio pcrprophc
tasprxdixi , adim t«beHi».
fum.Etabijttvagus in via cordis fui.Vias eius vidij&ffa
ui eum, & rcduxi eum , & rcddidi confolationes ipfi 8^1 u-
'VftTlmiff-nT''?''"" ''"bica.s. a
ingrediehar.
b ^iaseiusvidl,&c. b
Allegoric^.
b.,Malopecc«ofisj

Pfalif
Gei>er.4
, ,„. .._
^l muftit...rguunt Deum, qu.f. non refp.c.at ope,. bona 1 D.ccte».
dVventrl.clu..cmpu.....vir.u.cm,vndc:lcmnob,s.nS=bbato^ ^
gnus pertinct
cafliim pcr p^nitetiam cor
'--
apprdpinquare Dco volunt. Quare iciunaui
vitia n6 detrahis, in malis pcrfcucras, non plnccscir cor D
bla idiri.s?
pus famcdifcrucias,cuinirpi[cr pcccando
i Coiiiguioins. Veccau intcUigimas que in dic . riunif pro
ximisdimittcrciubcmur.vt nobis dmiitr.it D.-ns.vt fccu
hdicamus.Dimittc no.dc.&cLxx.apcrtius. Ounc lcri- M;»
pturam iniquam conlcinde,fal(a.r.chirographa,qui
1 buslqpcpaupercsdcprimc
2 bant impii . Si.h.impiuni
dicatqueraqo.m.
fcdomneiudiciumde.fi. TLegem vd vetim b-
cft dcbitum ab eis cx igcre ,
dem.dcqu. iuftus viuit.
^ * *
i-n /*
ftitiam fcccrit & iudicium Dci lui non quinon pofTunt rcddcrc,
, qua: multo magis
ilVocc:vnde;l'i.pu'u5l..cUb.jsmehono,&cfVr.r.f30»m.
ab hisqui no
^'''''''"''''t''^ C.i^^^^^^^ Af 4 debcnt.Tropologi. Qiiiic
mc ludicia lultltis,
d^4 J ^^3bomnibirsnuUs,&
vult iciunium (uum rcfpici,
non folu dcclinct a ma-
« t

473
1^^ Procopius Erit venim dcmiim iniquitatis vincula
's^roUierefidiuitiarumcupiditatibustelibcres, fiqui funt
^ infirmiorcs.accufarionum inuolucrisnon impUccs.Dif
ibluecrgoquas inique prauoquc animo confedtas habcs.cautioncs,
illis rcmillioncm indulge, qui pcr eas aut
I
pcr iniquitatis coliigatione
conteruntur Diiaccralibel
losquiiniuftanominaco-
r [iopleftuntur.
roim a F«c«t/j-.
1 7 Dabit tibi dominus fempcr.
Ex qno patet,^ non
loquitur
de
rtqitit: ternpor.d ,qi:x f, tquentcr interrumpitur , & rt: *ximi iuiiis
qui
de cummitra curfu plusccteris teinporaliter aFflgmttur:/^'
cunda ad I himnthtim ttrtiu cap. Omnes qui pie volunt vfucrcin
Chriflo Icfu,perfecutioiiem patientur. (^odaute
in aliqntO'is i:Or s tnterpu,iitur:Deus tHus.tiun iji dc textu.
1 8 Et implcbit fplcndonbus animam tmm.i.fpenderibut
dtutne nornuc^ iiitutis.
19 i-toffntnzlibcra.-^b infirmitatecorporis.
20 Etcritquafihortusirriguus././nZ^on/j^pcr/tMr/^cMnrfwf
Tom.4. Q_j
, niiniu.

47^ Glorord.&NicolaideLyra 476
^ a
itVhtumm fioiibmSeop«amftuai»>4J(on»ificBiu-lnChri(lai.
cT5pirituilium»irtutuni
m».
Stcutfoni.h.^vcc\
teft. dtrxlum;»f intra te confo
lationes diuinas.
1 3 Et fuftollam,&c.per contemptum terrefirium & appetitum
cxleHium.
14 Etcibabote. Sccf.inbeatitudine celefli . Bcna.n.terrena cm
ftnt multo minora bona optribus virtutuni,ndpoffunteffeprincipa
le pramium promiffum patriarchis pro operibus virtutis, ficutdt
claratum fuit diJfuftus,Gen.i$.
I j Os cnim domini locutum eft . quaft dicat hocflabile tfl
&firmum.
ponuntur ftcut in poflil. Si autfecundo modo,fenfiis efi. E t non ic
intians.vt atidiatur in cxceljo clamor veUer.i.vointenditis\inieiH
nando,vt audiamtni a Deoiquia fi ftc , ccffaretis acontenticnib. &
iniurtjs qu£ Deo no placet.Et l)

477
^
1$ a Sed in!

479
A Prophcta in
pcrlbna po-
pulip(Knitctis rdpondct
poft acciitationcm
qnid
loqui dcbcat
a
pcenitcntcs.
*X Thcodor.
Eucntus ipfe
hscccompio
bat vcrifli -
i\ia , Lci-.ctcs
cnim lcriptu
»am ("acram
non videt vc
ros fcripture
lcnfus.&cxcisfvmtfimi-
t gendido ge lcs , palpant
BtcBus.
parictem , &
* parictcm no
vidcnt.
»«. ludneoru
mcdiratio,&
doftrinainfa
cra fcriptura
vrft
rugitui
j. ... & gcmitui
lri'ft
coU.mbx c6
Glof. ord. &Nicolai dc Ly ra
viam pacis,nercieiunt,&: non eft iudiciu in grcflibus eorum. Semi ,
. NonnatUfa.iedyoluniatc.quiJimidcnim ,ncn:UJtuidcicao.o,

lfaia:.Cap. LIX.
Etvidit. O^en-
\ fO.qilia pOCnitUe- ^ ,, ^, •~"» d 1Qui,no„puro,ord..
runt,oaend,tnon a a Tlnfidel.tjt.i. b TAhorutn ludjEorum qui diriplebant fidcKum bona mde-
Rapmam bonorum vcfttorum cum gaudio fufcepiftit. c T roenitentiam eorum in-"
ftuftuofjm. d IQuianonpuro ord'
ceint a malo ,
prre
d:s
patuit. Et uidit dominus, & ma-
plaCUifle dnO -
pCIll
,5,, omnia videt. b TEis. c ,Qui tra.slatum eft ad Gcnte.
tcn tiam eoru.quia TDifacno bon. Sc maJi. vel intet fimpl.citatem ie duplicitatcm vel
noniirOCOrdcDlu t • . "'eof"maoen.tentiaiadiciumrcftitu.

^
483 Glorord.&NicolaideLyra 484
^ A D D I T I O I.
A /iif.59-'»'^' ^icuf- tn poJi.Qinz corruit in plateis vcritas.
Hoc ijuod di£'>«r.Quia corruit in platcis vcritas.o-o/JW*vi
tieturexPonettH de ip.o Cimiio,qui defapjj
Via VCritas & vlta.tf qi^i^d JctjHiiur.Et fa^J eli veritas in obli-
/oa. 1
4.: Et timcbunt qui ab Occidctc nomcn
ciomiai,ScC.Conftderandutnt(iuod timor D: i fiilicettjltdtsfuii in
mo orbe qnaiitum adiulios dijfnjus apojiolis prjedicantibu

i48y
0a Ftliitii':.Cl\p5inM(l^cnm(\l,vndiZ PmLVer Euan^elium
Ji e, vo! ^enii i. Prinni HdAcs dcludxls quando fpirirusda-
tuscft, eraat in Icrulalcm viri rdigiofi cx omni nationc
qusrubcoclo cft.vclgentcscx omnibuspartibus mundi
b Delonge veiiicrir.Qniii longe erant a Dco pcr idololatria
vndc:^o^>?"' eratis io'i^t , fu-
aiefhspropc.
c D,'^.iwf.Hicronym.Qni- a
da codices haber: Dt lat-. wr. b
las Pcrlbrato.n.in crucednila
rui tcrCjClBuxitfanguisrcdcm-
'•'j ptionis &aquabaptirm.dc c
Biiic ^"^^- fttatcin,& lapientiam.
II 1
i>'«y/

487 Gloford.&NicolaideLyra 488
^a F//(»frf^r««r«. Princlpcs
A gcntiu qni pcr
or!)cm ccclc
lia*. xdiiicauf runt ficiit C6 a
flanrin.qiii Rom.iz.ccclcfiasin
honox5i2. Apoflolo b
rufccit (Scalii multi, q mul
tas cxtruxcrunf ccclcfias,&
ncccflfaria prxbucriint
AUcgor.Fil ios pcrcg; iro
r{i,& rcacs coru, dicit mar
tyrcs & doif^orcsgcntiunj,
tidc & virtuiibus
quorum
fandla tundat ur ccdcfia.
}< Procop Hocctia nnnc
cotigiflc vidcas. Pr.Tfunt n.
ccclcfijs Efhnici, fuaqjcas
dodrina,& pra:ccptisobtcgunt
ncdcturvcrboalicno
& diflfcnranco infidiarulocus.
Etrcgcs coru aftabunt
tibi.Na.Sc hodie quoq; Ro
tSapra manoru
jr^ copiaru duces, reguq.timorinfidiasabccclc
c
fijs (ppcllur.vcl ccrteobcditurosfignificauit
Parcnt n. d
facrofan^ftis oraculis ,

ti
4^9
X ron SxmntquipTf-
A ur hantibeneHi. domi-
iiiluptrros.Prstcrcuresn.de niore opcrarijsbcncdiccbatvm^c:Boozdi-
citme(Torib.ruis:;/o
mmis vobijut .\r\[i\Z
rupcrbiaaliqiimal3,aIiqu3ndobona
vnde: Opcsfupcrbx,&iu^it'3.
a Pro Itguis ^s .VcT
aics ligna, &lapidcsdu
ri,& ftnlti, &inrcn
. filbnt,
.
fatiidola colentes, I
gcredetcs,inaliqm
vrumccclcf.couer
^fignarg
.rs,&feriu.Errurlum
pauru,& ar-
gctijjdu ad perfe'='- T Chtillub. c V Ecclefi» qua: modo vidciut aefcere,
m."minui.
tuus in gloriam tuam. Ndn occidet vltrafdltiius , & luna
a 1 Tibi.
tua non t minuetur: quia dominus erit t in lucem fempi
af fcrdiem folnon vr.tte, .lequclu.&f, f^jln coulhuaionc ecclcfiz.vnde: Bcati quiiug-nt,
quoniam ipli conlola. f Finicntur. Ablleigct Deus om. la. ab ocu. eoium/
b* rioratmodoecrlclia, & fu.i, & alioium peccata, vel quod diffeitut a glotia.
c ••, Finito luftu
b,
7
8
iumeninperpctuii
Ifid.in lib. crcatu- iVocabisfalu
*^ """• '"°*
raru . Poft iudiciu
follaborisfuimcrfj,:"-cede
rccipiet, vnde i Apoc.iL.g.
propheta-.LafcZ^ji/f- Ifa.jo. f.
pKmpliatir, e^non
veniet ad occasQ,
ncclbl, necluna,
fedinordine,quo £
crcariiuntftabunt:
neimpijintormetis
pofiti fub terra
fruatluceeorfi.vn
de,Abac. fol,& lu. Abac^. c.
fleterilt in habi.fuo lcre.i.d.
dCfmf.Angclioes
eledi, g fidl,quam t dcSdet.
^ "^''
habenropcrib. imternam,&complebunturdiesIud:ustui.PopuIus
"germen
auteni ^° plent.lpfiget
a T AngcUcle.li. of Non ad lioiam. cT Viu,.-ntium cum impii ibunt in H igncm' arier. platatiouis domini
d T Erunt. 1 lulti lulh auicm lemper
icmi)cr,iiHriif«rr,., videntes ......J ».. Xr ^.^.,^ _ -
crcatorem,
pec-
,
care non &opus manuuei"
potcrunt.
^
tuus omnes iulti in
perpetuu h^reditabunt tcrram , t ""cr
a 1 Nonore.aduetus t Vtlglorifi-
^tiiiill,VCl Chrifti,velintepo"^.P='^^»-
m ICDO "\
m;lia
fimam.Ego dominus in tempore eius fubKO faciam illud. ^^ ^^ oportuno,vd p 1"^^ . 4i. b.
17 finito, , cum miferit iei<
cra.i^.b.
"'^ "'
auru tame ellLHaberc, & fet fum argenti proptcr fplcn- gelos,& colligcnt de rcgno cius omniafcandala
Matth.r^f.
C
dorem
NICOLAVS DE LYRA.
^i Et fug. lacgcnt. &c./. ab eis accipief nntrmenta, fuut vidtms
mpktumin dowione eccleftce dc honis princip-tm .
i boiti
Etfcicsga.&c.pfrcj^perieMfjJW qwd fuiiant lihi,
i Pro £re. m pnmtiua.n. ecckfta calu es , & alia eccUfix vafa
iuerunt demateria
parupiiofayVt
de
(ia,in,ci!pro,(3r fcrrc, df hu-
'nfm. cjua pofiea faHafunt de auro,& ar^eio, & lapidib.pneciofts
\ Etpona,&c.(7. d.
ftcut vifitauitecaili^ando,&probandoin
'"^rfecutiomb. ita
vifttabo te dando tibi , paceni & quietcm.
5
5
Et pripofitOS tuos. ide^ epijiopos, & alios priclatos .
luftitiam./. (ffetiiui quantnm ad onmes, cjuui ojjiciiiw eorum
l^ docere lufimum, qimeJiperChrill.lidtra ,& aiamfomatiter
iuantnm adbottos,intantiorepa(fionis,&qHatii ad hoc dkitur; N6 audictur vltra ini-
.]Uitas,&c. in
cahfti patria vhi tniejuitus aon habet
loi:um,Apoc.
j'- '

GIorord&NicoIaiJcLyra ^^i
C A P. L X I;
ViritHi dotnini . Chriftus fccundum humanitatc, .
qui fupra dixcrat;Ego dominus.intcmporc c6grceabo
cos, &c
Jt^^Iren^us . Vcrba Chrifti funt fecundu quod
tih.).t.xo. homo cratde radice Icfle,
& filius Abrahc , &
I LlK 4- c.
De ficra vn-
t libcrtatcm,
Epifl. ad Se-
rapioneai.
fccudii
hoc
rcqdccbat fpiritus Dci
fupercij.&vngebaturadcuangclizandii
hominibus.
b ii^^odvtixeritme. olco lae
alooe c.vnu titiac.abudaticgraii^. Hiero
co nymusHccvndioinbapti
t Dommus. fmaic coplcta cft,quia Ipiri
tusdominiin fpccie colu
b«dcfcendit , & manfit in
jUo, vndcpoflbaptilmntu
inLuca inucniiurfcriptu.-
Spiritus domini fuper mc
co quod vn. &c.
^« AthanaGus. Spirituflandus
vnftio cfl,& fignaculu
in quo verbum Dcus vngi t
& fanat omnia:vcrbi enim
propriucft Spiritunandus g
Vndtio vngcntis habct fua-
B uitate, & fpiritum , &
idco
Chrifti dicutur c(Tc partici
pes.Xpi bonus odorfumus
Signaculu vero.forma Xpi
(ignantishabet, & Chrifli h
participcsfiunt.g fignantnr
•J« Euiebius.Scruator,& do i
Ln).p.de de- rainus noftcr hac prophcmonftr.
c.io. tiamulto cxccllcntius.qua
vetcrcs patrcs vndus apparet.qui
no corporalitcr vnftus
olco, ncc ab hominib'
t Arboresiu^^-^f ^"' ^edSpiritufanao
fiitis .
apparct vndtus, & vni^us a
Deo patrc, u quo habet efle
dcitatis.
•}< Procop. Eft porro anit
vtglorjficer maduertendij a T lud.orun. infidelitaicm.
, diim a Diio
Spiritufando vn£lu ene. vt
in trinitate dcitatc agnofcas. Ncc vero fimil i cu vetcrib.
tlongitepor. rationc.vndionc efledicitur, alioqui nihilprxtercaiter.
habcrcteximiu, dc quo tamcn Dauid . Proptcrca vnxit
PfaL44,a.
Diuifio.
C
tcDeustuusoIcoiaititiaE praconfortibustuis.
c ^d annimttanduw. Lxx. Adcuangdizandum paupcrib,
•J« Eufcb.
CAP. LXI.
«tqiMi
4< Enreb.NosappclIamurpauperes. quosfccundri Deu
mendicos SaUiatoris aiit fcrmOjdodrina intclligibili.vi.
uitico animoru paflu,vt poftca nos sepitcrna vira donct
d C>ipnunindiil^i:ntiam,&i. *Eufcb. Non folu rcddidiilc
vifum carcis dominu videmus iuxra hanc propJictia,(cd
ca;cas hominu mcntes illu-
maior.vni: Requitfcef fujer fumfpiliius
domini.
tPiiitusdomini fuper me, c6
quod
vnxcrit me. t Ad annun-
a f Cjudiuin vitj itcrn». h* Huinilibusfpi
liiu . vndc : Beati milcs, quoniam ipli poffidebnrticrram.
,
tiandum manfiiccis mifit me:
a f Remiltionepeccatoium. bf Compunaione f Ci.rcontnium.
& V' miliatum Deus non defpicies. c1 Dictnspocnitentitm aeire.
vtmcdcfcr conrritis corde, & prxdicarcm
• « Subdiiboio.St enoriliusvariis. bf Incarc

493
lic re
2^ir '.toresM^iVi cnl
^toresvincf.Scnb.-E,
&Phar. dcgb.dici
tin:Miilos,mulefdet
(^ vwc^itn J''a locabit
aiijs agrkdis.
b Voj auie . Hoc ad
pdicatoresdcgctib.
gfili)percgiinoru,
vd ad AportoUs,
dequib dicitur:^^
maioris dignitatis,
dicantur Sacerdoti
m, aiali domini.vtifludde
t(a
isl
J
filijsDauid, gerat
faccrdot. in domo
^ °- -
Ilaia! Cap. LXI.
a TPerffts. qiii exeofopuo crediderunt. b f DianraiecdfCasdiuetrarumgrntiuni, vel quinquf
'" n.usc. r, oris. c< "-o. d f rcrdiuerloserrotcs f '"di .nn.
fi^initjuiabuntciuitates defertas. t diffipatas ingcaerafGcntuii.
a irReftiride.& opere. bvADeo. c i Gentci. dequ ous.
niiihip rdic.-.torts. 1 «.epulfis j)r.iul5 paftonbus. fPabulo vcrbi Dei.
tionem:,6 mmirueios,vnde;Fa(cc oues mcas, pafceagnos meos. f Idcm b CulioiescccTcin.
c 1 Vinc:m iu(todienics,8cexultantes.Vir»a domini Stb.i.do. if. cH.
cdra veflra,8^ filij peregrinorii agricol?, & vinitdres vcftri
> 1 Qiial Fiiir pcjc aj,. &1 Vosautein A; oftoli.' b if Magilhi eoriini. I^ (Jnia .
crut. VdsautemSacerdotesdominivocabimini, miniftn
3 T Mstt) tcs omiiia (uperantcs. b T O Apoftoli deleftati; lefeai viftoria martyrum
Deinoftridicetur vobis.f Fdrtitudinem gentiumcome-
a 1 i xaltabimini. T Qii^a.
b TOApolioIi
detis,&: in gloria eorumt Tupisrbietis Pro cofufione vcftra
494
a f .Dc iiitidelit.itc ludxor. & 3poflal'^,>cI idoloiatria gent. b 7 choru catus, de g- ni .
f lud»i,& gentes conucrfi ad fidcm. _
t duplici,& rubore laudabunt partcm eorum.Propter hoc 9
a^ Viuei.tiuin, quifurrunj, iion dcorrmn,vnacad Lothdicitur; In raomefaiuum te fac.
b *" ^^^nimic &: corporis primia.
Get.haptT^at rns^&c. D
^t Procop. Scmen, t Et qaod df
no corporeu , quo ''^rtum cft »
gloriatur ludei.led 8«"«""one.
adccclefiareiatCicp
i eftomnib.cognitu
Scminis.n.appelia
4 tione.vel do(!^iina,
vel difcipulos licet
5 intelligere, gfeme
aDeobenedidum

. emin .
4?5
a Etquaftfponsa. AV
tcriuscoparationis
ponitcxepla, 4
ficut lidrtus femen fuum gcrminat, fic domm Deus ger- ^
,,El.ftotum(uo.um. 1 ChtiUum, qu.omncs .ultificat b f NonluJz.s tantum
g
.
in quopercuiiturlupetcil.um Ijiaiomin
7
minabit iuftitiam,& laudem coram vniucrfis Gcntibus .
NICOLAVS DE LYRA.
fpcrfieccifiariimfibi cotriniiJfaium,& in hoc fnnt Chrifliricarif.
I Et quafi fponf.Hoc refertur ad poptiiu frflatis fubditum.
3 Sicut cnim tcrra profert germen fuu. f.v influentiajolis.
3 Sicut dommus Dcus .
qui ejlfol iuiiitu:
A D D 1 T I C) . _
jncap.6J.-vbidici}urinpo(lit.Vx'm2,\oria eoiu fu|?bictis.
Fbi in translat. nofira dicitut: Et in gloria cor. fupcrbietis.
CAP. LXII.
(M^ l{opter Sion.
^A ^phctain a
pfona, fui
impendio
exhilaratus ex his
olb.qmudocofert
filiusincarnatus.Et
4
Gcrmlnabit. idengeiminare faciet.
5 Inftitiam . id(fi,ctrdt„ & optre.
6 Etlaudem. 'no>r.
alibi: Domne dont'- D
tius no^rr, &c. Q^d. PCd. b
Siciittcrra,&hor-
tusirrigunss;crniLnat,ficcccle^iaSpiritulandof^cudata
, reddct diio frudulaudi.s,
&bonx
operationis.
7 Coram vniucrfis gcntibus per pr^dicationem jtpbjlolorl^^
& alionm ChriUi dijciputori4m,& cisfuccedcntium .
~inH(brtto habetur : Et in gloria corum cxaliabimini : quod
ni^.'iis concordat fententix, quiafupa biajonat in malum, non autS
exaltatio,Jeul}onor.
C A P. L X I I
afEroo bilUges.&principes. cf Imo annunciabo aduentum
aitr„o. u,» 6 > r i
domini. t Saccrdotcs .
RoptcrSionndn tacebo^&Tproptcr Icru
fa-
a« Aprfcibus, donc.vcniatDcililius.vndeai.bi .vt:namdirumpcre
C3-Ic5,5c vcnircs, bf Ex vterovirginis
lcm no quiefcam,doncc egrcdieatur,vt Iplcn ^
& fol mfticiac
:,i(us fplcndor patr.s, b f A ^uo on.ms iLrtic.a
flcfus. cEcclelix. d 1CiMidicir:Egofuraluxmundi. i
e f In cotdibiis fidclipm fTunc.
«ccb^^J^am^^^^ b ddrtiu'ftuscius.6

497
^ Cyrillus.Vnam
;-. quamqiieaniinam
j-^ & vniueriam cccle
jiam.fanftorucolonx
comparar cx
multisfloribuscon
texts, vclrcgiodia
c dcmati lapidib. prc
rionsradianti.
a A'"" vo("htris v'p-a
dt reli3j.'S.zc\ c fi a
Ifais Cap. LXII.
45»8
a T Hoooiis, quod mtityrti foa Tarictate difliiuecuiit. T Vt fflfmn fuum «otam
- j. j , .. f DctieC
b • T-v . coroneti-iaonjs. pOKOt /erufa D
a 5c diadcma in
rcgni manu Dci tui . Non vocabcris vltra '"«•Qiipd eft.vd ip
1 ,»/A»'"l,''^ "''''"'"'•
'
,
«-rqiiiaCJ^tiftusinaied.otulrnt. (» long^ latCq^ difdcrcii
tta:« terra tua non vocabitur
amplius deTolata. Scd * "^^ ' ^^^^' laudct.
a fDicttur HacccttsuaevoluntatemDeifacit. bTDco'
^ Vcl
Vbfq; laudctSCvocaberis
vdluntas mca in ca,& terra tuat inhabitabitur. ^ ^^'^ creatore fuum.
« t Non meiitis tuis.ficut olim difplicuit : omncs enim tam ludii quam GentilM ^ ^ lurauit.pct fiHQ.f. f infcabitaW
peccabant. J Geutile. ^ qui Dci VktUS Cft '•««.,.

49P
a Tfr/)orr^rin3 6< e\einplo. e «: Kcrtani.
pixuidendo.rrminillii vcl rai^ant vellcmno torpcl..«i«.
dis mcis.TranritCjtrafitepcr portas,pr^paiate via m populo,pIa
f Volcnti tattatc.
f i?i.tdicaiidu. u f
cuntin c^lum, ^ ,^
Ciucislcil cctpanioncjn {tielurrcdlionera
annunciando. c 1 Nttioi)'iin,nun tantuin in ludza.
K
quafi dcvirtu- b numfaciteiter,& t cligitelapidcs: &:lcuatcfjgnum adpopulos.
tCin VirtUtCm. C a 5FiJc.np.inion.>^rcfui. t t Pci apoftolo«.
c 5 Ocuiti.dci\i.ir». iwtquot aattm i^
recepeiunt cum.
&CJet.
e Et vorabitnt
eum. diccntcs :
15 VoscHis popu
16 lus(ani^iis,vos
17 cfiisredcmpua
domino Dco.Sic enim quidam codiccs habcnt
ta.Fridc dicit H^ab. Sal.quod hoc dicitur defigmeto malu,Der qnod
ii.tilUgit fomtttm incltnantem jJ pntjtum. Etfic patet ctiam fc'
cunium ipfurn,q^iodnon efi hicferrrio de
pr.tparatione matcriali. E
Et leuatc fignum ad populos. virtutcmfandicCrucis eis
tt i^iua iarn faHurn eji qiiantum adaiquos crcdcniit
prjcdicando .
i:i omnibns terrx habitabtlts locis d tempore .Apoflolorum fccun.
dvm quod diffufiits decLraui fupertUud T>fal. 1 8.1n omncm tcr
ram cxiuit fonuscorum./t/eo /"«/'(/;;«).• Ecccdominusau»
ditum fccirin extrcmis tctrx.Etfubditur.
Dicite filix Sion.idifi congregationi fidelitim.
j)
i o Ecce fal u ator t u u s vcni t.irff^ veniet ad iudiciumyficta per
incarnaiiontm tam vcntcin mundum. (,
11 Eccc mcrccs cins cnm co. adreddendur/t p^nam velprjt- t«
miiim fecundnm mtrica «r/>ic;Qmseftiftequi
gendus efi locus vnde Cljrijtus ntuns Oiiuetiuei !(•
ujctmiii^fciLcct
nifaicm^quiC tfi iufia eum.Quod autcm lerujattm vt i lud-t a intti-
ligaturper Edom,v!detur extrancu,cum Idume^ fitnpcr Jucrit lu-
de.£ i'iimica,ficut tfau ipfi lacob. Ittm quod dicitur infd. Et c^ir
fus cfl fanguts eoru fuper vcflimenta mea.ftc txponttur ub eis: vt {it
"verbii Chrtfii defua pafJioncloquentis.Et af^eijus efifuiiguis totu,
idefifanguis meus qui dicttur corum,eo qubd tft iffufus pe r proiurationetn
luduiorum.Hoc extrantum videtur,qnia non recoio mt vl
diffc alibiinfcriptura talcm ioqucnii rnodiim . Ittm Chrijlo tfrei.-
dente,vtyf{eriim incarnationis iam crat in e^eBu conipittum,quan
tum adfiibiiaritianifcHi & circunfiantias .
Taiid verb pofiqi4am
funt in efficiu pofitu non vidcntur cxcedtrc facuttattm ccgnitionis
angelic

501
fijsfiipericminatio
nisvelligia,

^.
Verg#iu$ ^.
Acnc. Sangui
nc ccrais aJ-
hiic fparfoq;
iiife

p^
I Acevpto'^
'
'
^
it, spmtttmfMHieiiis.iMoyChVndc.Ermrbauermt Mnyjtnin
ra/?w,e?"-'^''-^"-^''^*'""-Vcl (andi cius,Cliri(ti,
rcnoiucrunt. Filiuscnim Dcic]uinosredcmit,ipfosdc
marinibrolibcrauif.vp^rj.f'^»''/"''^'''"^" veljav^U
fiulQiudzm codices habcnt.l.Spiritumfanctum , qucm
Ifaia:
Cap. LXIIL jo6
dominus de fpiritu eius, & dcdit.jo.viris. D
ciii crcde- f Qui fadit acjuas ante coi. Vcl dicitur. CumMoyfesmarc
percufiflct , &: in duodccim vias fcidiflct & alijs hzfita-
tibus, tribus luda ingrefla cft , & ob rcgni dignitate ade*
ptaeft .
contnllat,quiviru ^ r-. /-
fpiritualecontnftat.
vndc i^' vos tangity
a adiracundiam prouocauerunt, 8camixeruntlpiritum
alCiuia jniu> .. >-.iiv:us iMiirmosla.iando,iiiOituosfulcit3nd'>. bfMalc agent.bus.
,_ _ c^Opinione.frVItoiem mali
b Tancli eius.Etcdnucrlus eft eisin inimicu,&ipfe dcbel
\qucfiqvt:i
c lauiteos.EtrecdJaruseftdierumtfecuIijMoyfi&popu
s«rMot'5 lcilicet b«iMoyre& Aaron,Matia,Vr .v aliis.
gtpu.cculi
,»jfj. VcKangdumin
lcuftodiam mifium,
Iquemlxpe malefaciendo
oflcndcrunt.
b j
Ipf^ dfhetuult. eos.
t|.?j •
•
•
Procopius.Itaem ,.r ^7i-a

lere rc.
Eze. if-e
Gw.17.»
tCoDuene.
yo7 GIorord.&NicoIaideLyra p[
a Et ^ha'>a »/f.Qjiafi dicat.Quia tc ofFcndi mus,filios fuos
non agnofcitcnc filios fuos.quia fcilicctd.ilimilcs illirc
cc(Timus a Dco qua de caufa non orat pro nobjs.quia
nihil lcrcmiam :l\(iMo>ii>ep>vpopulo
impctrarct,vndcad
iJ}o,q'u lion cx^udium ir: Perucrfi.n.fiUj orationcian^loru
pat rum non pofTiint lilwa
ri.Viidc adEzechielcm :
si
'r(S viri in mcdlo lerufa
fitfift
lcm .Noc.Danicl, & lob.filium
,&filiamnonlibera
bur ,(cdipfifoliiunitia(iia
hbcrabuiit anmias fuas, &
dclacobfimilitcr. Abraha
nclciuitnos.&cAbraha dc
Gcntibus ad fidem vocatus
cft,& pro qualitatcprions,
& icqucntiscodirionis fortifus
crt mutationcm nomi
nis lacob quoque vt appcllarctur
Ifracl,multo labore
acquifiuit.vnde Abraham
habct trcs vxorcs.Iacobqua
tuor . Ifaac vfquc
ad fiiicni
B antiquum nomcn polTcdir,
tPiruotem- ^ ecclcfix indicans cnflita-
^L\^t nn- «em vna fuit vxorc conten
ajstuu*. tus. IiTiergo qui prcecantur
Sup.?».b dc pcioribuscommutatio
t suafiaprin ncni in mcliorc ftaru coru
K'.Safl-umuntfimilitudinequi
noftri, & bus \XX3.
q.ia pofl triflltia lUCCClfi
nunquam ferunt.Hoc aut efl quod pc
inuocatu luif
jjujj yf q„i parer corum cft
fetnomc tuO
^^^ obliuifcatur filiofum
a^Iacob rci1icct{< iraacqupqur ad!unxilTct,n'fl
per cxtrtira mrHiiiiii inteil pi voliiiirn.
nofler, &Abiahain nefciuitnos,&Iliac]i-
' rrcaiot.
gnorauitnos. Tu dominc pater nofter, & re-
•reiraiuf. ^Laus.
demptor noricr , a feculo nomcn tuum.
j»(/jt?(/o.
3 Redemptor nofter. ipfam iuUificando.
^ A fccu lo jcdtcet patris nofiri redemptoris,
j Q^ATC crrZTC.idefl permifijli.
6 De vijs tilis.idcfi pr,cceptis & .
conft^ijs EuangeVicU
7 Indurafticornoftrum.//«if>iifcen(io^ij£ia?w tuamcnr mol
ncsira incredulnate.
lificwi.m tamtn iiilie p>o
8 Nc timcremus tc. 2{on eftintelligcndum ifludcaufati-
tii\l'tc qu6(i Deus fibtr.ihtii grali,'.mJuaTH,vt per hoc ab honiinthus
exduiat diuinhm limorem.fed intcliigitur tantum •«
corifrcntinL d
A D D 1 T I O I.
Jitbtra-
1« f 11^.6 j.^'/'i dciturinpojlil. Trimum efl,qu6difla expofitio
in alKjuibus videtur e.xtranej.
Expojitio Jar^o> uni in hoc loco non videtur exlranca , f/ bene
con{idrretur, Jed filis rationahiliSjHonobiianiibusTofiillatorism
ti^mbus ttntru eamfaciis . Ei idto ftcut per modhfn inqvfitionis
Jtholi-fliiit cam Tcflillator impugnauit , fic parimodo dtftndenda
tffe viditur . ..-idhoc quodprimb dicit, quod Jerufalem , /eu ludaa
non debctinielligi per Edom,cum Idumeafemper fuerit ludiCxtni'
tnica.diierdum quod dtftendcntes a lacobfecundum carnem,& ab
tiusfidericederncs,ftcutfuitJynagogaIud.torum,ChrifiumnegStium
, & crucifigenttum : talis fynagoga mera tranfn in Idumititam
inimiiittum contra veram lud.tam : vnde&nomcn Idumdx
fibi vchdicat , qua ab exordio fuit IJracii inimtca , prout plent declatatu
tsijupra i^.inadditwne, vbi nflevfum fuit,

o^
vride de tallbus angeli ^ ampUns cogiiUioni!.
quxYcbant edocerj.Dato
'
etutn qiwdhec ratio iffet v.>lida,tanjen adhuc cogcict cxponere hac
propbeliam de Chriho pofl pajjionernfuam cd patrem rcdennte:&
hccexponendo quod dicitur hic:Qnis eft iftc qui vcnitdc Edof'
Jit yerlmtn ifaix^ admirantjs de rtiioria paJJiur)ts.,proiit VoJiitUtur
yiilificnndurnfiiam cxpofitioncw.ltem ad hoc cjuvd dicit^quod ncn
ariamir ad tenendum expofiiionem prtedi^nrum ianHorum,dicendum
i quod licet verum el qudd ea qu.t habentur tanturn ex di^iis
findorurn doBorum, nonfunt tantte autoritaiis , vt ex eis tejiimomaproferantur
, frout dicit ~4Hg.tam^-nfecundumpictatcni , feu ex
iunapietatis oportet honorarefanBos,& non contradicere temtra
nh isrmjcriptufisyprout ini.z.q.izi .ar. j .
A D D I T I O. I r.
In eo.ta.rbi didtur in TofiiVa. Indignatio mea,co»f y

T»i
CAP. LXIIIT.
Tinam dirumperes.
Inpcrfonafua,
& omniu prophctarum,adiicntumChri-
fli dcfidcrantium loquiiur
Ifaias prcuidcns aducntum
fili) abic^ioncm fui popu-
Gctium : Et
li.vocationcm
hoccfK\'tmamdicc.Itcm
KJ. i7b. Diuici: iniliaiiuicc^bsy(^ de-
i.Cor.J.b.
fcendit.
b .yfij-'* ardmnt. Symmachus.
Aquc maris arderent
igni.Quod cft.populi mudi
inflamarcntur ignc charita
Gloford.& Nicolai deLy ra
P. LXIIII.
af (^ia holtc$ noOti conculciurrunt ranOSfieationirin
luam MliKciiadoininc i poictiiuni 1
\ vcm. ift^ror*''*^ vnic-.io^pioajifTa imp!cdo
Tinam dirupcres calos , &:
a^ A nia:ellatc(in quj nubi>inui)il>'lii}vilibilii in
c.rre.lfQiijafi dflcen '«'S.a f' f a piarlenfi.
deicendcrcs, afacie tuamo
^ ._ _
a^Supeibia lu^aoiuin.vel dxuionutii.
btt'ignum,ffnuin,ltipuI::Oeu(nul)crignis
ci'"iuni'n5ert
tcs dcflucrcnt, ficut ciculbo ignis t tabcfce-
a«Acccptahac,Iudxis, (juibusUbet aduetlains.
a^Gemilesmotl jd poenii-ntiain.
ti%.vx\dc:Ii;,ncrnvi.nimmtrein
ttrra6-o,ud^olomfivtarjrai^ c turbarcntur.Cum fcccris mirJbilia,t 11011 fu- ^
& UC nOtU ncrct nome tUU ar Aduenmm tuum. b1 In vtfrum virginis,
id^ll vfrbum caro ta.eit.
quodcftChriftuskfusini ^. ,. -h 'y^"-""-. f "''-•J»"«'"%
micis tuis,
9
fcilicct ludaeis. d ftincbimus.Dclcendil ti,8c a tacic tua montcs
9 ^ A principio mundi.
dcfiuxerunr.t A fcculo non audicrunt, ncque
alCorporiiquianjneltlonus. ^Bona Uilicet (
" ^
1 fet. 1 O.
Oculusnon viditDeus
auribu.spcrcepcrunt.
a*Vcl vidu vrqnam.
^: Procopiiis. Hxcco.^inc
dixit vt Dci virescum nullis
pollc comparari dcmon
ftrarct. Quod paulu.s tamc
nuUaloci violationc.adbo
naqusDcumdiiigcntibi
.
promittuntur,qii(j'ncccc
lus vidit.nccauris audiui:,
rctulit:cumnihilhiiiufni )
di inocuiorum, vcl aiirii!,
fcnfus cadvic animaducrto
ret.& vcro alibi , cum ci\
ad tertium v(quc cocifi cu
^is.cafearcana vcrba n.
diuiftb aircrit.quxctrari \\
mini non liccar. non quoo ,
s^MJniiati». l-r'"! idem ^yir.con 8c Anna. clScd. I5
viistuisrccoidabuntur tui.Eccctuiiatuses, i^ tur,maius innobism..
NICOLAVS DE L Y R A.
C A P. L X 1 1 I I.
Tinam. .AUqui docions citijdici exPommtprinci.
piumhmus capitidide primo thuHiadneritu :je.i
hoc non vidctur con': juper
illud Cfn.4j).6.1igansad Vitem puUum luum &c. didt i{ab.
Mc.quando vcniit rex Meljias tn iirnjaiem adjaluandn Ifailyip
Je erit cin^ulms aftnumfuum , & cfjuitans fnper eitm, vt ituta:je
cum l)umi[itatr,ftcutfcriptum efi Zacha.cf.b.Et iple paupcr.Hrc
autem aduentus eius dcfcribitur cum ma^napotcjiate ,

5» 3
1^'quis deiiidus cft,hnic

ttk4j.4.
Ibidenu
5'r
B
t decnnantS.
Ine.io.epift.
adRom.
i in defertis,
perooaant.
luc.a^.c.
Vliirupra.
Diui/io,
DiuiCo.
Glof. ord. &Nicolai de Lyra yt^
dcrabilianoftraverfaruntin ruinas. Nun-
a tt-(:o. b iMilrui» nofltit,Agiii|>hailiuin.
c ^ A miluicoi

T7
maias
1 ^ablui anima.Vel , quia propc crant pifcin?
i A
dos lauabatiir
(Jk hoftia.
vbi & Saccr-
4« Procopius.Sepulchrorum memi«ir^'tdiurnationem
pniortiios mnuerct.Mcminit & rpcluncaru finiula-
ybi
cra in mote coUocabant, aut et faaaquasdam, niaftatis
jlibproceris arbonbusho-
an.«Hd
fl';s/aciebant.
Aliecor.Hajreticiinmc-
^'i s^ morijsinagiftrorum ,& in
fpecubusdormiunt, quilii
menfpiritulfanfti relinque
tes & coenaculum in
, quo
Apoftoli verfabatur in dia
boli tencbriscommoratar,
& fpeluncas diligunt de q
Carncm porcorumcomc-
I flijs credunt & phantafijs,
I
*.•». :
dunt.dequibus >len,ittaiis
; H. lUS
oBeui
quoio
ditum detcftentur.
&ius
a iw/Ki-orcweo.Furoreobli
uionem, iram,pcnitudine,
leiin it^i in Dco accipere debemus,
qiio manus, pcdes,o-
lltW.
tnar^aritas anteforcoi
culos,aures,&ceteramcmbra qnx habere df,non cp
hispareat pcrturbationib',
qui eas extinguitin nobis,
fcd per verba nollra Dei m-
Cap. LXV. p8
3 flmmundi. fAlij.ndnmanducanti, non adorantiidala.
vafis coru.Qui dicunt: trecedca mc, non ap-
propinques mihi:quiat immundus es.Iftl fu ^
a fMihil. b t.t c fErit. f Oebcnn; d llnei! e
irScinpCT.
mus erunt in furore mco , ignis arde^ns ttSta ^
c 7«/(7«;>(?to;;.i/i-«wvf Vt.fnon folumpropcccatisvc D
ftrispuniamini, fcd etiam E^ce^^h- pro patrum iniquitatib.
is i.
quos
imitatieihs. Aliter.n.nonporrat fitiusiniquitatepatris.
d Quil^c ificuHerHtfu.m(m.'Qrijn. Bcthel & in Dan, aureos ^ R«8-»»-fr
vitulos adoraucrunt:Hcercticus quoq; cotemnens fim-
igncm arf-mum.
b
'
plicitate ecclefi^ facrificat
m montibus, & exprobrat
Deo dum eius pr^cepta eo
temnit.
e Quomndo ^.q . d. Proptcr
ff""' " V?'irn°''''';
a IMalumeoruiB vtnonobhuifcai. b 1 i-nodicain : Jie malediftiin ~~ . . »,- ,
dicEccefcriptum
cftcoram me.Non taccbo
a l^ln interioramentts, vtproptiatprqucantutconfcientia.
fedreddametretribuam intfinu corum ini-
enim periturum Ifracl.
f De lacobfemen.Scmcnlz
cob & [ude, Apoftoli.pofli
dentcs montes,alios.f.credentcsvirtutibusemincn
-,^„ j.
tes. vnde: lS(ifidominus Sa- ^ iioum.
baoth reli.no. Je.quaji So.faSii
effem.
ii -J* Eufebius.Prffignincat Lib..«.de^ft-
propheta pauculas
ras reliquias,& pauculum
futurum lemen ex lacob,
quod aflcquaturpramifta
i2 vetcrum patrum,&Ie6l:os
13 appellat Aportolos,quos
14 habitaturosdicitin monte g
1 5 fanao.hoc cft, in ecclefia,
16 & in fyIua,hoc eft,inter ar
• r * 11 j u "j-.a- ar C^- ^7 boresccdefi^.Intelligifj)lipes
illud,quoniam bencdictio citrucraciam is pheta Apoftolos & fidelcs
a 1 Abraham,llaac,ScUcob, «dquosfaaaeftptomiHio , vel ptojitereojqui Ip fcrUados , reliqUOSludcOS
intet piurimos peccatotesfetuiuat milii. b •Genushumannm. b
J i j o ,"
propterferaosmcos,vtnondirperd£to^um. ,, futu"tndas!°'""'
"^
^
a f Idololatratum.
fFiiios&tiii^sdoemoniis.
prophanum quodinlibns d fimuUdicitdominusrquifacrificaueruntfii-
COrU hxretica arteCOnditU. a «[Medefpicieodo, &idolisimmolando.
eft. Vafa eoru immundata
pcr montes et fupcr collcs , cxprobrauerunt
dO(flrinai.l. quam COrpOra. ^ «[Proculpapa-nam metienao,veImenfurando. b T In anima pofti-jdiciii,
In tatltam qUOqUC amen-
«nncor;>oe cum&v.ermiseotanon«erietur, &ignisnoe«ingue.ur^
tiamveniunt, vtquiipfis
non fuerit fimilis.quafi per e eorum . H?c
quitates veftras, et ^
iniquitates patru veftrorii
\ Vt puniamini, licut illi quos imitati eftis,|8c fic quodammodo eoium 9
lili;.
b
lO
mihi,et remetiaropuscorumprimumhnu
dicit dominus; Quomodo fi in-
a f ''oft tempdlatfm. b Tlllarfum. c f Volenti tangcre
ueniatur t granumin botro,et dica tur,nc dif
a ^Sine crcfcete. b f Ideft, placuit domino , vtpto bencdiiflionedetanta
copiareferuatet illud. c Aiiquosreferuando
a TNon deficietfcepirumdeluda b Chtiftam quod lupta botri b Chtiftum
- granum. -,„...../•.-. r
- -- -' quod lupta ' botri
. . "— granum .
Et leduca de lacob fcmcn, etdc ludapoilidc-
21 g /Honttsfatj^Oimeos.Lxx,
22 Montemnaeu.f.Chriftu.g
tp\\iir,mt^c(ff^\r>frcT-ynnc: o-
' f Apoftolus vnde Leuaui oculos meos m inontes.in ciicumitu eius , 8cc. ,, /.rt mrtnc «,^«.;.,,« \.I««'
teiiigimusatteaucrganos. g ^ ^sciiic.tht:reiitate»,.djqua; DabotibiGcn.he.t c Tsciiicet.eccieCa-. *l cit mons montium. Mon-
4c_Procop.Erat.n.antead- h temontesfanaosmeos. Ethxreditabuteam ^'^ Ks.n.funtApoftoli,quidc
uetuni velutiquoddadiuin«
irx principium , fed furorem
accenditpatratu in Saluatorem facinus, ipfeque
fumus in ignem mutatuseft.Qaoniam autem laomincs
admcmori^lubfidiumfcriptis vtividernus, abillis tropice,nulla
Deum obliuione laborare dcmonftrat : Ecce
eft
fcriptum coram me.
b Xon tacebo.Qni fuperius dixit: Tactii,fimperfihii,patiens
/«',tX>odo dicit:7\(on f Jce6o.idcft,ncparcain auiplius,ncq;
fuftinebo iniquitates etwrum.
•t Quidicunt.Gf»»;/^ .
'
NICOLAVS DE LYllA.
2 Recede ame. \\eputabant enim Gentiles ita immundos,qnbi
non iomrnunicabant citm eis,vtpatet fxlibris vete.& no.tefi.Ille
tamtncontemptus ftcinualuit,& maxime apud Indfosqui Vhari
jfidicebantur ,'.quddetiam ludps conternnebant quinonerautde
ftHa fua:vnde & domino difcumbentc iudomo Matthci qni erat
nitione Iudfus,dixerunt,Matth.

5^9 GIoford.&NicolaideLyra jio
»0«. b
« »Apo8«li.»ndf el«;i f TiJele».
:K»nji«»nMttcft!1i«.f«de«o ^ ^ fd«^rM.AUjft'tus.vn
cIcAirnci >&rcrui mci habirabuntibi.Et t c-
A criaittit, b TUaluiu. tcilicci. c iVtpctere-
Huribam homicidij 4c leditionis autoiein.
lut . ho'c ha:c dicit dominus
cicgiftis Propter nittntiam *'
a^tu Et altbi : i"e

5 II
a Etinteificiettc.Vtvdh^C
A non habeatis qui dicit. Ego
4.al fm via v:ritas,i; vit.i.Xec ya
j.(l«rfi. cem'rn dnu>iKo impletumperTitum.
' 2 Et feruos. m eum credentes.
^^^ !.iinc[a r:am,rcillcet,veftraiii. f Veftrum.
c ria pridr aj& no afcendcnt fuper cor: fed gau- i j
a «r .Sinefioe T Umnlbus lebus a nicfaftis.
d debitisSc exultabitisvfquein fcmpiternum 14
c in his qtia^ ^o creo . Quia ecce ego creo le-
^
3 Vocabit. Quia vocantur Chrtfliani a Chrino.
4 In quo. BcnediHione gratije,qux datur in baptijmo in quo »c-
nomtn ChriHiani.
cipiiur
5 Benedicetur.i. benedi^ionecale^iiftingratiaperfeueret,
6 Amcn.ufideliterftcfiet.
7 Et (:\{xi.i.hominihus aliquid affirmando.
8 lurat in tcrra. Et non in idelo.
9 Amcn.iifideliterdtbet iurare.
10 Quiaobliuioni.Hic cojvquentcr drfcribitur retributio ele&o
rumjeparatim, tamenaliquid intetponitur depunitione malorumf
yt videbitur,& primo ponitur rctributio quantum ad confecutione
bonifCum dicitur.Quia ob.quas fideles fuflinuerunt propter magnitndinem
glorix fuperuenientis m pairia.Et quodftc intelligatur,pa
tetper hocquodfubditur.
1 1 Ecce .n.Quia in futuro innouabuntur corpora cceleflia & elenenta,non
quantum adfubflantiam,fed quantum ad claritatem&
decorem, vt fic magis reluceat in eis bonitas diuina ad gloria Deiy
& ttiam deHorum in
ipfis bonitatem Dei clarius contemplantium
quam anti: & talis innouatio vocatur hic creatio . Sicut dicitur
rexvelpapacreari propter immutationem (latus quamuis eorum
fubjlamia non mutetur.
I * Et non crunt in mem . Uoc efl diCium 3» flatus eorum prxce
dens nuLltus momenti
reputabitur refpeBufequtnti.
13 Sedgaudebitis.^ojf c/e^i.
'4 Vfque in
fcmpitcrnum.J5«M mmitas a
partepofl eH de
rationeheatitudinis.
15 ^nhis qnxcgoaco.i.incorporibMsca!leflibHS& elemen-
tis pradido mdomeltoratis.
1 6 Quia cccc.i.eccleftam triumphantcm.fkb. 1 2.f. Accefliftis
adSion montcm & ciuitatcm Dei viucntis Icrufalem cg
Icftem,&c.7^on.)j.(ijf jtiir crearifimplicitertquiacaslum empyreu
acC{ie(iem. ^ Exangetis & hoiniuibus. TEmphafis.
rulalem exukationem, & populum ciusgaudium
& exultabo in Icrufalem,& gaudebo in
a f Vbigaujium & exultaiio:contraria enim limulefle
non potTunt. 1 Abitctget Deus omnem la.ab o.
populo meo : &non audictur in cavoxfleafNon
ficijt luda:i, pro iud:t' tiicie:cbmoiem. b TOmnes.n.relurg»mus
in viruni iie-fefi uu m m-ni^^Hrim »tits ple.Chtifti.
tus vltra,& vdx clamoris.No erit ibl
amplius
' • «lPr:.ritn;i irc te. b
t^ia neino r oncrur.
infansdierum,& (cnexquinonimpleatdics 20
fuos. T Quoniam pucr ccntum annorum mo , ,
4 ^hrii iuc dill viuat.
rietur,&pcccatorccntum annorum malcdi-
^?
a •> pratfenii. b tiVirtutej
dluserit. Eta:dificabuntdomos,6^inhabita- 1]
x6
8
9
lO
II
12
15
16
18
19
gcnt.Ethoccft.Tyjonrw. D
f Vucr lent .anno. &c. lUe.f. iQuicnntju»
qui etfi diu, tamen puerili- '" ^"="» •***
ter vixit, feruiens vitiis : & ^^"^'^'^" f
hocexponitfic. ^^^^
Vjreg. Tuer centim annoru. bcnedicct: 8c
Etptccator centum annoru.Vi- ^"«'""t 8c

Homt.h.
Gcac.».b.
tarborum
^ t
T^?
Glof. ord. &Nicolal de Lyra 524
Secundum.v. Slcut Chriftiis iatn non moritur,mors il
A li vltranon dominabitur.fcd in xrcrnum rcgnatcum pa
trc.ficfcilli. Lignum.n. vitxChrirtuscQ.tiuodcratm
mcdio Vndc Salomon. Ljjjnww v»; eji
paradiri.f.ccdcfix.
hts qm apprehendtrunteMn.(.(^^\znti^O\ quX cft ChriltUS .
« Thcodorctus. Lignum
Titfintcrdiftum cftAdara
nc ad illud manum porri-
gerct, & vita viucrct icmpi
tcrna , fi cx cius fruftu veiccrctur
, quodnobispromittif
.Fuitn.nobislignii a
vitx crux domini reccpit
.n- vcluti qiicndam fruflQ
admirabilcm corpus domi
ni viuificum, io qucm frii-
^um qui manuscxtcndc- b
rimus & frudu cdcrimus »
vita fcmpitcrna viucmus .
«, b wjdMKww.Fidcm do-
oprj-ii
drinam.opcrationem Apo
ftolorum inuetcrabunt,vfqucadfincm
fccuUferuan c
do, fidclcscorumimitatorcs.f.Vellccunduquodqui
d
dam codiccs habent elcdis
mcis inuctcrabunt.i.ctcrna C
litcr faluabunt eos bpera
corum.f Apoflolorum.
C Semen benedi^orum . Apoftoli,&
alij dodores in prx
dicatione vcl in alijsoperi
«bvbcttated. tujt. Etalibi Satiabot
tCOpeuHona.vnde.Inebriabunror
cuma.g.t. «fHxceftvineiquxaii.Egofum
vilisveta.ic vospalimtfs.Sc
patet nieusagiicola eit.
bunt,& plantabunt vincas, & comcdcnt friia^Di.bolusl.
b Inmed o r'iiim. j
€t\im earum. Non a:dificabunt,&cilius habi-
t ^Diibolus i noudeuorabii virtuteseuruin. 2
tabit:non plantabunt,&alius comcdet . Sc-
«^Viti. i l)e quo. lultus vt palmaao.qui.l'. quotidictiiui:n>aura
lepoitatdc jdueifaiijs (uij.
•
b 'Fideln.
cundumcnimdics t Ijgni erunt diespopuli ^
mei , &copeia manuum eorum inuetcrabunt "^
eledli mci.Non laborabuntrrultra,nequege- ^
a5Filiojlpirituale5licutB.achelc»rnalera fihum.
ncrabunt in conturbatione :
a • Apoitolotum.
d VfOorcr.Quosfilij corum in fidcgcnucrunt,ficutMar D
cus Petri dircipulus.& Lucas Pauli filius.
c K^ntcqiMmcUmcn. In conturbationc,in dolorc metis:
fed in gaudio & Ixricia.vndc . Qiiod .n. eft gaudium ao- *.T .4
flrum aut corona glorix,nonnc vos?&c.
quia
lemen be-
ncdidtoium domini cft, & ncpoteseorum
afSuutdomini.velinattcinuragaudebunt.
'
b IfOie. dCUmantes
coide.
cumcis. Eritq; antcquam clament ego exau-
a lApoftolis. b11ia:dicamil)U3,velptoaliquorogaiitibus c^Clnpije
tieruntdando,rait«cula faciendo. TSermoneni eoiuiu Cgnis toniitmando.
K i
diam,adhuc illis loquentibus ego cxaudiam.
afSaulus. blAnanias. clrldecredcHtium, paueveibi Dei. fln aduentu
Chrifti. d IFiidicatoies coida auditoium vomeie pra:dicatio
nisatantes.
busficuiludsi, quia^tcr- f Lupus&:agnus pafccnturfimul&leoSc bos "
, g a f Siiiml in ecclcda. b 1 Siiiiplicem dofttinam cum ^ 2,
nam merccdcm percipicnt, ^
Biotundiute myftctii pa
auin oenietit rum evultatiane h ftentui.ncut quidam codices habcnt. cfDiabolo. i,
quii
Venieni CUm exuuaiwne H
10
4< Thco.SicHicrofolymis
carccreconclulb Paulo, di
xit dominus.Gonfidc Paulo,
vt.n.dcmeteftificatus
csHicrofolymis, ficoportet
RomJB dc me tcftificari»
Sic Philippisconcuflitcarccrem
& vincula.
f Lupiis. Lupus Saulusjid
cft perfccutor.de quo./icnM
min lupus rapax Gc j
•J« Thco.Lupus,&agnns,
.i. principes & fubditi , re-
ges & corum ciucs,fapictes
(Scidiota: vnam habcbunt
raenfam , dodrinam Spirituflanfti.
Agnos appcllauit E
viros virtute prxditos, lupos.qui
pluraappetut. Lco
nes appcllauit rcgcs & pria
cipes:boucs, laccrdotes &
antiftites : paleas, cibura fa*
cratum faccrdotu,quiepa«
leis vetcristeftameti dodlti
nameuangelicam cruunt..
•J4 Ambrofius. Lupi funt " I
heretici & perfecutorcs,do
ccre ncfciunt , vlulare confucuerunt.Scdnemonioueatur
, fi mictatur inmc-
j TLcum infturfuofi. •
irlmpiitamquampuluisqucmpro.v.a.f.t. ,^ J. ^T ^ ^ u c
portantesmMttpulosfu. e-jvnde.Teiramcomedes H dium luporum , benehcio
-» Clemcns Alexad.Eleai comedet paleas , S^ferpenti puliiis panis cius. 1 5 Chrifti lupi mutantur . Be-
^ '^ ^
- i6
ntci non laborabunt in vat''k**ft^***.
Lib.},iXzom'
j^^jj^^ nequc procrcabuntfiliosin maIcdiaionem,quia
femcncft bcnedifluadomino,quiarcgencratis
in Chri-
malcdictionem filios
flopropofitamcrccscft . Rcliqui
generant, & non inteUigunt contra illoseflehancprophctiamHxrcticiquoque
in malcdiftioncm gcncrant;
ck6U non dogmatizant,ncc gcncrant m malcdictioncm.
NICOLAVS DE LYRA.
4e illi qni adificatierant domos nouafj & vineas non in'
plantauerant
C trarent ad prdium-.fed reuertcrc ntur ad domos fuas ne forth interfi
cerentur in prdio,& priuarcntur bono modo cottfiquente pricdiSo.
Et ex horrorehuius infortunij mlutipo^ea poffent
a bdlopro repu
blica defcd ^nda retrahi,per hoc igitur quod dicitur hic.
i Non aedificabunt . Datur nuUa intelligi,. iidv regcner^iti. Toteji tt expoui quod dicitur.
Ncquegencrabunt in coturbatione , de generatione ba-
niusinter homines huius vit^ reperiuntur,id^o fiibditur.
Z Secundura.n.dics ligni.Oe quo ligm debeat intelligi expri
tnit translatio Cbaldaicay qu^ dicitur : Thargum apud Hebr^os &
efi valde autentica apud eos^quf fic habet.Secundum dics Ugni vite.
Vtrefm.n. ligni vit^ durante ptifmali.iy//e eji per gratiam Spirttufianiii
iiatuinnocentii continuabatur vita
humana abfqut aliqua inuetcratione, & illud fuit figura Chrifii,fe
mentis quietatiuam.
«
' '
10 . Hii
Eritq-, tcrtioponitur retributio elf6lorum,quaniu
ad Dei
famiUarem af[iflentiam,& wittuam charitatis cohcordiam,Quan'
tumadprimum dicitur .
Eritq; ante &c. Clamor.n.orationiseji
proptcr impletionem defiderij clamentis.SanBi verb in patria nibil
volunt abjoiutd nift quod
Deus vult:& ideo non orant, nifipro eo
quod efiimant Deum velle : & fic Deusexaudit cos cla-
antequam
ment inquantum in
fua difpufitione immutabili iam ordinatum
efi
quidquid ftmpliciter voluntftu optant. Secundum ponitur ibi,
1 1 /joc Lupus.Si referaturad Hmm ecdefie militantis, patct
cundum quod dicit loan.in .Apoc. vlt. Qiio ligno reficiuntur befti fententia ex 1 1
difiisfupra .c.Exceptc cp hicadditur^. Et fcr. Ipul.
tnterius in afpeHu fu^ deitatis & extcrius in afpetiufu^ humani- pz,c.2-'er jerpentem bic intdligitur diabfilus,qiii jub fpecitferpentatis:ideo
tis
fubditur.
primos parentes nutrimttii nn
decepit,Get3.j.C\li\JSpnms.i.
3 Erunt dics populi mei. Qma vita beatorum efl perpetua a funt homines vani& terreni in qmb.ideiiatur,qui nomine pulue-
parte pofi,ftcul (^ Chrillus qut per lignum vit^ hic inteUigitur
tamum dura
4 Opera manuum corum.?. mcritafanHorum
bunt inprpnio prn eisreddito quantum ipff.fecundum quoddicitur
fc^p(K.i4.c.Opera.n.ilIorum fequuntur illos.Ptr/^oc autettt
^) dicitur kic . Inucterabunt.non inielligiiur aliqua corruptio ,fed
ferpetua duratio , eo modo loquendi quo dicitur de Deo , Dan. -j.f.
Donec venit antiquus dierum , & iuditium dcdit fan-
ris dtfignantur.Si autem referatur adjiatum eccteji^ triumphantis
eo cp prophetafemper tranftt de vnofiatu ad aUum , & econuerso,
fic exponatur.hupixs.i.dle qui in mundo priusfmt rapax,fedpo-
Hea penituit bene viuendo.
1 2 Et agnus./. J//e qm bene vixit in innocentia perfeuoando.
13 Pafcentur. Qu,iaincwlcflipatriafimidreficiwitur,vtTMlus
& loannes Euangeitfia,& con[imiles.
14 Et leo & bos. ». rex vd princeps fecularis,&homo ruratis.
^is,&C.Pei' a.itiquiiatem ibi tntdtigitur eternitu,& non defeHio
^uf concomit.t ir atiiiquit.item comrnuniter diHam,Heb.S.b. QS 1 5 Comedent pile^S.i.fimitiicr rejicientur
antiquatur & fenelcit prope interitum eft.
in dum tatne
patria
fint ftmilesin mentis.ttfi dicatur non intdli
hic,quod perpaleam
5 Non Iaborabunt.'.B8« Uborauerunt,quiafrequcnter hic ac gitur conuenicnter refeciio ccetefiis,dicendu,quodhic efi metaphori
tipitur futurum pro pr^ierito,& cconutrso.
6 Iru^Ti.Qiiiaconlequunturprfmia,
7 Nequc generabunt. /» conturbatione.i.carnaliter,quam ge
nerationem fiquitur conturbatiofolticitudiniscirca prouifione vxo
ris,famitif,(^ prolis,quod non habetlocum in catis, ideo dicit Sal
uator.Mat. zi.c.In rcfurrcftione non nubet ne^c nubcn
tur,fed crunt ficut angcli Dd in coelo.
ca locutio,vtfatis patet ex pr^di3is,qua non importatJemper jimi
Utudinem in omnibustftcut Cbrijius metaphorice leo dicitur .Apoc.
^.t.Ecce vicit leo de tribu luda. propter eiusconflantiam ,*&
vidoriam,& hon quantum ad crudeUtatem.Et eodem modo tenet
hic prophetafimilitudinem quanttm
ad refedionis vnifotmitatein
& non quantum ad palearum vtititatem.
1(5 El ferpcnti puluis panis cius . Exponatw vt pradiHii efl.
1

5^J
Ifai^.
'/§ perficiem hiftoriKCiim bobus.i,pra:dicatoribuscccIcfIe
,A Hrcconicduntleonesdonccmultislaboribus vcniatui
adprofunditatem myftcd) licut Aiig. &c Cvpria.5c alij.
deini. ttferpenii. * Ambrofius. Damnatiferpentishceccft
fcntcntia. Erittibi terra cibus. Quae terra,ca vtiqj dcqua
}• diliuni eft, rtrra esy& in ter-
Cap.LXVL ^16
a T^equc occident .
Depoflta feritatc , vel in prxfcnti, vcl D
in futuro,& hoc eft.
b in omni tnonte, &c. Hoc ludsei camaliter accipiuntdicentcs
, quod rn tempore Chrifti f ui tania pax & fecuritas
fibi
crit,vtlupi,& agni,leoncs, & boues, ferpentes, &
b f
ram :b'.H corpus.f. hominis-
& homines coiTimorentur fi
leotonuerfi.
a
'^upus
jVIanducat terrammeam Non b nocebunr,nequeoccidentin omnimon
mul& comedant neqj eis
a 1 Lci,:eua 111
nocean t
fcrpens, dentem carni mex
cooicllioneCi)ijlU,qmeft nions'in
qux in templo , &
vci'icrin ntmm
inmontefanfto habitant.
infigat,
dicat dominus de tefandlo
mc,tibi trado mco^dicicdominus.
Ex quo colligit , quod
eum,tantum
niodoanimameiuscuftodi.Quanta visChriftivtcurto
omnes
ali; occidetur . Sed hoc
- ---""-v..,vparuamcognitione
habetde Dco , ga vidcmus
nuncin 3£nigmate,& dniH
cognofcimus per fpeculu p
vifibilia quje fecit, quae pedesdominiappellamus.vn
^
deecclefia fuper terram,ap
pellatur fcabcUum Dei.
b Oh

J27 Gloford.&NicoIaideLyra, jiS
hoc loco pofTc c5'
A cludi, fcd inlcpara
tftsrtficandis to id f tjlorificaa-
^'=^'
dutnDcO loco vidimasimmoU-
riji m Matt. pra:cipitiir.
t fuflfjmijit * Chryroftomus.
tho». Multi (unt modi
TAtumeilUhumilitaiis :
Deat.t}.e.
T.Cor.^J»,
Io.ii.>«
a f Mirnicordtam volo,& non ractiHtium.
/piritu & trcmcntcm fermones meos? t Qui immolat bo-
ucm,quafi quiintcrfidat virum. Qui maclatpccuSjquafi
^Secunduiu l rquxabominaiidcbie.ant. bTAaiuutitas,non('iio. c ^C^a fui luagisquam Dei *
prophctacum
dicit.Su
pcr humilc rcQuic
fcam.non iimplici-
a f Oxmonum & R.oinmotum quibus illudaniur. ^Scilicct illuro.es.diaboiuu, Antcr
humilcm figni
tichriftum ma b
osprincipes.Sacerdotes.Sctibas.&Phatifxos. «Venitead me
ficat, fcdconfracla
om.qui lab.Stone nione. ,
in abominationibus fuis anima corum dclcclata cfl: unde
tEos * tx eis. a * \'i fupia uDcaiendo.iniit .n t b lldcm.
c OiwfMToj.QuiaD
dc mundo no eftis, 1 1 <
^^
quiainmccrcditis J'^"
quia nomen meu
habctit, aChrifto
ChriQiani didi.vn
i^^
dc.lam.n.conlfiraue'
rant lud£i,ytfiquis cS
fiteretur Cbri[ium^cx-
tra Jynagogam fierrt,
f Glorifjcetur. q.d.
Apparcat glorio-
II
fus.quiacftiatitia
^^
vcftra,vtcrcdamus
vobis,qui modo vi LoA
'i
lcm&abic£luprx'*«'|
H dicatis. Indieiudi-
cisrquia uocaui,&: non erat qui re/ponderet; locutus fum, '^ tii cum vcncrit in
« fF.xauderuni. b ^ Apcrtc nulum fuuiii (icui SoJoina piardicauciunr. '" gloria fua pOtefia-
& non audicrunt: fcceruntq; malum in oculis meis,& qus ^7 te magna & nu.fic'
altrioiem. IBaitabam. o Ifiophcta ad Apollolos.
=
^i^"

F?
domini audita cft
^"Voxetia
AinRomanis exultantib. qui
ctiam niitu Dc: vcncrutred-
ludsis f.
I perRomanis.
I * Theo.Defcribitpropheta
clanicrcm&lamcntatio-
I nem
'
i
I bucturaducr("arijs,mcrit6il
/as pcenas irrogatas ludjeis
olkndit.
a ^'inti q' tim fed ncc nuiho , tempore
vt populus
ludaeorum cre-
: (ed ftatmi mun-
c
j
uit ecclefia
dus conccpir audita rra:dica
ticne & pcpcnt mafculum
quem Pharao & Herodcsco
nabantur occidcre, qui in
'••j Moyle
^
I tuseft

u^ Gloford.&NicoIaideLyra 532
^a IftafHmctm. 6 Angcli 6 Apofloli triftcs dc perdifo-
A ncludxorum infidclium. La;tamini conioiati dc hdc&
falutcGcntiumdequibus sdificarurccclcfia.
b / r/«

l^a G/adio.Scntcnm.vndc-.AmOS-.CladioDeiperihuntoespec.
A«ircDum.nreddet vnicuiquequod mcretur, omnesco-
laudabunteius iudiciQ.
4« Theod. Vulneratos & gladium nominat rebus cor
os.j. gnolccntillumiiirtumiudice,&
poralibus (piritualia fignificansjquod Juda;iper corporaliadiicendi
crantad fpiri
Ifai^ Cap.LXVI. TH
,udi,>i-tualia.Significatautemidc a dominust dijudicabic, &inHadio fuoad
.
quod Apoftolus Secundum a
duritiayn tnam & impcenitens
cor,thefauri':^s tibiiram,&c.
b Qj*i Jan. opinione Iba jn
^
fontibus & baptifmatibus
qUcB fibi in locis amenisparab.^nt:
vbi& luxuriabamr
libentius, vtfiatimCemundarent&
ablucrent tanqua
Ikmundaripotuiflent. Ibi
1Muit^nuenienturquiniodoputa.um|pauc. b ^ Omncsmali d.mnati.
omnccarnem,&muItiplicabunturinteifeb
di a domino.

jReg.i.a.
Gol.^. i.
BxoJ. i^.b.
i.Cor. !.d.
>.Cor.6.d.
535 Gloford&NicoIaideLyra j^6
^a Jn eijii'j.runtadducti,qiii
A vdocitcrcrcduntj&citoad
fidcmcurrunt.
b In (juadrigis & 'i« ItBhis.
Philofophos.f & doilrina
& morum honcftatc fulge
tcs. vndc citius ad doftrina
& ad infulas eos non 2
grxciam, longc,ad c|ui
1 « vnje quibusnonelt annunciatuiud eo vidcbuiit. «Snlicct.
. ^ , j^ mapredixeritvaticinia.quf
4 completa vidcmusomnia,
a TScilicft Athtni.
aadicruntcleme,S,r>rl. >.. « 1Quiaux;liOaddu.tialiotum& morumgrauitsteo1ns11.dclefuiL.ntf3v.011
nunai tU, ^.^ utxJicaiioni. b lEccleliam r"'«nW"> ^ futuram.1Pi.us ad c /i(».(i/«.SupcrquosD3pr«.
b
uid& Salomon (
tur: Quienim a mu
leftera w ftcrilcs funtdomino lerufalem.ac huc elt ad inontem fanflun. nicum.
qui
Blis:Hiluntqu
uitim ontra vcjira potute.
c i^Korwodo.Q.d.Cumtantal.Ttitiaadducunt
apoftoli
fratrcs vcftros quoriim mu
ncra.fides.fpcs chantas, ora
tio munda.bona opera,•/.'!w mex refurredwms & afcenfto
5
ms,& miracula in nomine meofjciendo ad
confirmationcmfuijer
mon'!s:Et fubditurfruciiis huius dotirinx,cum dicitur.
6 F.t adduccnt omncs fratrcs vc(\ros.'.Chri{iianos.
7 Dc cundis Gcntibus. fidtm Chrifti recipiendo.
8 In equis & in. 7v(on efi per hoc mtdligcndum, quod talis ad-
dudiofttptr motum locdem & inftrumeuta corporalia,quod patet
per Im quodfubditur: ^dmontLmfantium meum lerufalcm.quia
eadem ratione Ijic acciperetur lertfdem & moiis Sion ad literam
fro ciuitate& templo materialibm , quod non poteft dici, quia non
poffet ibi congregari totutpopulm Chriftianus,immo nec etiam lu
daicHs per orbcm difperfus,& ideo talis adduHiofeu congregatio in
uUigenda efl in vnitate fidei & clyaritatis , de qua dicit Saluator
Nattb.iS.c. Vbi duo vcl trcscongr^ati fucrint in nomirc
mco.in mcdio corum fum. tt pervarios vcdmj modos,
cum dicitur hic:\n cquis & in quadrigis,Jnre///gttBrjrt minifttria
apoftolorum & adiutoriaangelorum quibus addutiifunt ad fidtm^
ita quod per equos & qnadtigas fecundum Hier.intdliguntur auxi-
lia angetorim,c6 qiwd Elias cquis & curru i^neo legitur raptus in
f oiudi.. ab'r,
Vidcbit omnis caro falutare Dci noftri.vt adoret coram
facie mca,

537
M i Et EgreSentur flrflt. quafi ad vidcndntn non loco, fcd
|A intelligcntia vcl vilione nianifefta,vt ad laudem Dci ma
iprjgisacccndanrur.
' %
i. I
Ifaia: Cap.LX Vi.
Auguftinus. Qui cnim crunt in pocnis.quid agatur
intusin sjaudio doniini , nercient, qui vcrocruntinillo
. jraiidiorquidagaturforis _ ,
r ^ « -j
- i j
in iilis tcxtenorib. tcncbris a dominus, Etegredicntur& vidcbutcadauc-
. b
fcicnt
H Tiicodoretus Hoc oflcn c
dit Dominusincuangclio, d
vbi lazarus mcndicus vidit
poenas diuitis.
b £fwrf..N6mirum fifan-
fti iam immorralcsrepro
abr:, bos vtdcant.cum ptoplictx e
"ft^ adhuc mortales hccoiimia
vidcrc mcrucrunt.
c Cidi^ir'- quiain.Ttcrnam damnationcmcadcnt,fm
quod& dzmoncs cadaucra pofTunt dici, lecundu quod
,. j ctiamhorainc5appclIantur.vndc:'»»m"'

53? Giorord.&NicoIaideLyra ^40
A aiitcmrefpiciam,&C. vtfuitexpo/itum. Secundum eH, ^uod
facrifiaum Chrifli futt Dco jcceptiffimuni. propterquodduitur •
Qi\iimmol3tboucm,&C. iJiaCrJimiluqu.-efunt verafidei
fitndamnta ludti exiflimaM efje valdc deronatoria
diuiiu excel-
Untix. Trimum cnim credunt implirarcqnoJ crcatorfit creatura.
Secundum vfrh ^ JitnHitasfitpu(fibilis,fcu corruptibilis : quorum
rtrumfieefet manifefie dcrofatorium diuiwe excellenti