dpo_5725.pdf

RECHTSGELEERD 

KWEEKSCHOOL; 

O F, 

S L E U T E L 

D E R 

CRIMINEELE PRACTYK; 

Ten refpecle van het onderzoek en de behandeling van 

allerhande crimineele zaaken; 

Met de WISKUNST van fchvli en onfchuld, die in extraordinaire 

crimineele proccduuren , wegens gefufpccftecrde deliclren, niet itt 

confesfo zynde, uit de derde of zevende informatie, buiten het 

doen van fcherper examen, zonneklaar kan conftecren ; alles 

geftaafd door het gezach van wetten, rechtsvoorbeelden ea 

ktmstformulieren van informatiën , tot de extra crimi 

neele proces/in beirekkelyk; dienende tot een compas 

voor alle Rechters , Officieren van de crimineele 

Juftitic, en Pracfcizyns voor hooge en fubalterne 

Rechtbanken postulceiende: 

D O O R 

Mr. FRANCISCUS LIEVENS KERSTEMAN, 

Profesfor Honorair , en Doclor der beide Rechten 4 

mitsgaders Schryver van de Accademie der Jonge 

Praétizyns Rechtsgeleerd Woordenboek. 

TWEEDE D E E L . 

Te AMSTELDAM, by 

J. 13. E L W E.

I N H O U D 

VAN HET TWEEDE DEEL. 

TIENDE HOOFDSTUK. 

Over de crimineele en civile at'tiè'n, die beiden incat 

van dislblutie plaats hebben , wanneer^ de oorzaak 

uit adukerium of bedreeven over/pel fp>uit. Bladz. i. 

ELFDE HOOFDSTUK. 

Over eenige notable en beruchte quettiè'n, in cas cri' 

mineel , pedicurende deeze eeuw hier te Lande voorgevallen 

, en waarin, zo ten opzichte van de accujatte, 

als van de defenjie, de kunst der praElykuit. 

geblonken heeft. . . 32- 

T W A A L F D E HOOFDSTUK. 

Houdende burgerlyke rechtszaaken van verfchillende 

natuur: als 1) in hoe verre het recht van vervolging 

gaal , ten opzichte var. handdaadlykheden 

tusfehen mansperfboneii; 2) verkharing over waken 

van asfiirantie : 3 ) wanneer een Geneesheer 

en Wondheeler , die uit onkunde of- verzuim een* 

misjlag begaat, al of niet aëtionebcl zyn. en 4.) 

een voorbeeldhoze oorzaak waarom een wettig testament 

zyn kracht ten aanzien van den benoemden 

erfgenaam , verlooren heeft gehad. . 105, 

DERTIENDE HOOFDSTUK. 

Over de kracht en invloed der Placaaren, en over de 

manier van pleiten, zo in crimineele als in burgerlyke 

rechtszaaken. , . , 154,

VEERTIENDE HOOFDSTUK. 

Over de particuliere rechten der wisfelbrieven as. 

fignat,^ , en van andere forten van promesVen 

tsgader S wat aanfpraak een jonge lochWXhalï 

fchender competeert, wanneer'het met de misdaad 

van fchaakuig gepaardgaat. . f £~ 

VYFTIENDE HOOFDSTUK. 

6 

^tfitt f6 

:V Ü? ***** ^rgetme 

bende 

m m n c e l e a l s 

Wfy Proffen Plaats hek, 

1 •

RECHTSGELEERD KWEEKSCHOOL* 

O F, 

S L E U T E L 

DEK 

CRIMINEELE PRACTYK. 

T I E N D E H O O F D S T U K . 

Over de crimineele en civile aStiêtt , die beiden in 

cas van disfolutie plaats hebben , wanneer de 

oorzaak uit adulterium , of bedreeven overfpel 

fpruit. 

S f' 

In myne voorige uitgegeeven Rechtsgeleerde Tractaaten 

, naamlyk de meermaals aangehaalde decade* 

mie der jonge PraStizyns, en het Rechtsgeleerd Woordenboek 

, breedvoerig genoeg gehandeld zynde over 

de drie hoofdoorzaaken , waaruit de procesfen , in 

cas van disfolutie kunnen worden aangelegd en vervolgd, 

voor zo veel de civile of burgerlyke rechts- 

II. DEEL. A

A S L E U T E L DES 

pleeging betreft, zal het althans een taak van meerder 

aangelegenheid, en eigenaartig gefchikt naar het 

geapplaneerde onderwerp van dit RECHTSGE. 

LEERD KWEEKSCHOOL weezen , met eene geconfumeerde 

voorzichtigheid , en op het gezaeh der 

wetten te onderzoeken hoedanige invloed of betrekkingen 

al zulke procesfen fpruitende ter zaake van 

adulterium, of overfpel , doorgaands op het crimineel 

'departement hebben ; want alfehoon het onbetwistelyk 

is , dat wy hier te Lande in dat. opzicht 

van de doodftraf, daar tegen by het Roomfehe 

recht geftatueerd , zyn afgeweeken, en het 

bovendien niet alleen zeker, maar eene bekende zaak 

Is , dat de ftraf van het zwaard , tegen een* overfpeelder 

of overfpeelderesfe , in fommige plaatzen 

van Duhschland nog werkelyk practicabel fchynt, 

ja zelfs , het geen wy niet zoeken te disputeeren, 

dat by ons nog huidendangs voor een a'gemeene 

zetregel gehouden wordt, dat , als een man zyn 

vrouw, in flagrantidelicto, op overfpel betrapt, en 

haar , in da eerfte drift , nevens den overfpeeler 

om het leeven brengt , zulks naar de opinien der 

beroemdfte Rechtsdoctoren voor onftraflyke misdaaden 

zouden behooren te worden geconfidereerd , 

gelyk onder anderen van dat begrip zyn HUOO 

DE GROOT, in zyne Inleiding tot de Hollandfche 

Rechtsgeleerdheid, lib, 3, part. 33, num. 33, et feqq. 

als mede DAMHOUDER, Pratlyk Crimineel, cap. 82 

en byzonder Mr. SIMON VAN LEEUWEN, in 

zyn Rocmsch Hollandsch Recht, lib. 4, part. 37, num.

CRIMINEELE PRACTVK. m 

S, welke daarvan een notabel voorbeeld in den jaare 

1665 te Voorfchooten voorgevallen , tot bewys 

van dien allegueertô zoude,onaangezien dit prsdomineerend 

gevoel, het laatfte delict in onê cri> 

mineele rechtspleeging , tegenwoordig niet meer 

voor geheel onftraflyk gerekend worden , indien 

de geöffenceerde man tot bedaaren geraakt zynde, 

naderhand zyne overfpeelige vrouw, uit hoofde van 

een beweezen adultcrium, om het leven bragt; de 

reden hiervan is palpabel , om dat de politicque 

ordonnantie in alle de onderfcheidene gevallen, raakende 

het ft uk van overfpel, de byzondere ftraffe 

bepaalt, na dat de Roomfche wetten, ten deezen 

refpecte, hier te Lande waren afgefchaft; dan, hoe 

zeer het dikwyls gebeurt, dat in diergelyke aart van 

procesfen tegen de ftatutaire wetten» en des tegen 

de intentie van den wetgeever wordt gehandeld, 

dat is te verftaan , wanneer het by de bloote condemnatie 

, tot disfolutie of ontbinding van het huwelyk 

blyft berusten , op zulk een wyze dat de on* 

fchuldige party , des goedvindende, weder hertrouwen 

kan , en de fchuldige party, die van adulterium 

overtuigd is, bovendien verliest alle de voordee- 

]en , die hém, of haar, anderzins uit krachte van 

huwelykfche voorwaarden , of gemeenl'chap van 

goederen , wettiglyk by gemeene echtfeheiding van 

tafel, bed , en bywooning zoude competeeren ; zo 

dient hier, in de eerfte plaats, gelet te worden op 

de particuliere difrindtie, welke de Crimineele Practyk 

, aangaande de verfchillende trappen van over. 

A 2

4 S L E U T E L D E R 

fpel, en daarop volgende ftraffe maakt, en in de 

tweede plaats, hoedanig de gementioneerdepoliticqm 

ordonnantie in alle deeze verfchillende opzichten, met 

betrekking tot de equipolleerende ftraffen heeft voor. 

zien gehad. 

S*. 

Nademaal in cas fubjeét. nogthans geen crimineele 

actie kan refulteeren, ten zy alvoorens de civile 

proceduuren, in cas van disfolutie, zyn getermineerd 

en afgedaan,zo zalhetgevolglykvolftrekt noodzaakelyk 

zyn , om , eer wy tot de crimineele verkiaaring 

over deeze materie toetreeden , ter deezer plaatfe 

een formulier van een request , uit de Accademie der 

jonge PmEtizyns, optegeeven , dat tot een generaal 

voorfehrift dienen kan van den aanvang van een pro. 

ces, in cas van disfolutie, die ter oorzaake van aduk 

terium, of overfpel, in rechten aangelegd words.

CRIMINEELE PRACTYK. 5 

T I T U L Ü S I. 

N*. I.) FORMULIER van een request, in cas 

van disfolutie ., wegens adulterium , 

of overfpel. 

Aan den Edele Achtbaaren Gerechte 

van, enz. 

Geeft met verfchuldigde eerbied te kennen, 

Johan Karei van Trompenburg, Onderftuurrnan in 

„ dienst van de Oost-Indifche Compagnie deezer 

s, Landen ; dat de fuppliant, ruim twee jnaren ge. 

leeden, in de voorfchreven qualiteit met het Schip 

s, Vreedenburg , voor de Warner Hoorn,, gevaaren 

zynde naar Nederlandsch Ind.ïn , vervolgends met 

,, het bovengenoemde fchip in de maand^w/y, laatstleeden 

was gerepatrieerd, en op zyn wederkomst 

„ met zo veel leedweezen, als indignatie vernomen 

hebbende , dat des fuppliants huisvrouw, Wille* 

„ tnina Harnast, geduurende zyne abfentie,zig niet 

„ alleen in alle opzichten zeerflecht gecomponeerd 

„ heeft , maar volkomen preuve hadde bekomen, 

,, dat de voorn. Wtllemina Haman, ftaande zyn uit- 

landigheid , met verfcheidene mansp?rfoonen 

? s vleeschlyk geconverfeert, en openbaar overfpel ge- 

A 3

* S L E U T E L D E R 

„ commkteerd hebbende, zodanig dat zy inmiddels 

3» den voorfchreven' tyd door een ander bezwangerd 

„ geworden zynde, eerstdaags van een overwonnen 

„ bastaart ftondt te verlosfen , dat de Suppliant, 

„ op de informatiën en pofitive verzeekerïng van het 

s, trouwloos gedrag, en het begaane adulrerium van 

„ de meergemelde Willemina Haman, en ten einde 

„ niet gefrustreerd te zyn van het recht 't welke den 

„ fuppüant, ter zaake van dien , tot disfolutie van 

j, den huwelyksband competeerende , zig , federt 

» zyn arriwment hier te Lande, onthouden had van 

5S de inwooninge en verdere familiaire ommegang met 

de meergenoemde zyne overfpeelige huisvrouwe 

„ Wükmipa Haman, op zulk eene wyze dat daaruit 

j, zoude worden opgemaakt, dat de fuppüant de 

»> gedelinqueerde echtbreuke, en hebcrjmen adulterii, 

„ hier yooreu gemeld, aan haar zoude hebben 

3, kWytgefchoIden , en derhalven aan de zyde van 

s> gemelde zyne huisvrouwe een pretenfe reeoncilia. 

3, tie en opgevolgde remisöe zouden kunnen worden 

3, gefustineerd. 

„ Mits welke de fuppliant zig tot U Edele Achtb, 

„ is keerende , ootmoedig verzoekende appoinfte- 

„ mént, uit krachte van welke het hnwelyk tusfcben 

„ den fuppliant en de voorfchreven Willemina Haman, . 

„ over en ter zaake van het by haar gecommitteerde 

„ overfpel breeder by requeste gementioneerd , ver, 

„ klaard wordt gedisfolveerd te zyn , en de fup- 

„ pliant over zulks geadmitteerd weder met een an-

C R I M I N E E L E P R A C T Y K. 7 

„ der te mogen trouwen ; mitsgaders voor zo veel 

„ des noods daarvan aan den fuppliant te verkenen 

3, U Ed. Achtb. authorifatic in comuni firma ; en 

„ in cas van oppofitie de meergemelde Willemina. 

, Haman, ten zekeren bekwaamen dage gedagvaard 

„ wordt voor deezen Edelen Achtbaaren Gerech 

te , ten einde te aanhooren zodanige eisch en 

i concluüe als de fuppliant deswegen tegen haar 

zal willen doen en neemen , daar jegens te ant- 

„ woorden , en voords te procedeeren , als naar 

„ rechten." 

'T WELK 1} OEN DE, enz. 

S 3- 

De diftinciie , welke men in cas crimineel, aan 

gaande de verlchillende trappen van overfpel, en 

haare byzondere ftraffen maakcn moet, is GENE 

RAAL of SPECIAAL: generaal wanneer het over- 

ipel bedreeven is tusfchen twee gehuwde perfoonen 

of tusfchen een gehuwd en een vry perfoon , ia 

welk eerfte geval, te weeten als het adulterium of 

overfpel is begaan door een echten man met een 

andere getrouwde vrouw , by art. 15 van de poli- 

ticque ordonnantie is geftatueerd , dat zy beiden, 

geduurende den tyd van 50 jaaren , uit den Lande 

zullen gebannen worden, behalven dat de eerstge-. 

A 4

3 SLEUTEL D Ï R 

melde , als eerloos en mynëedig, buiten dien verbeuren 

zal zyn ampt of bediening, indien hy eenige 

heeft, en vervolgends incapabel verklaard , om 

ooit eenige charge , of officie , binnen deeze Lan. 

den, of Steden, te mogen bekleeden: dan, voor zo 

veel betreft het tweede lid van de generaale difhnctie 

, raakende een gecommitteerd overfpel tusfchen 

een gehuwd man en een ongetrouwd vrouwsper. 

foon , is conform art. 16 van de opgemeldeor//o»»

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . 9 

latie tot delinquanten van de voorverhaakle misdaad 

al verder te obferveeren , dat, in gevolge art. 17 van 

de meergenoemde politicque ordonnantie geftatueerd 

geworden is, dat een getrouwde vrouw overfpel be* 

dryvende met een' jongman , de eerfte geduurende 

den tyd van 50 jaaren zal worden gebannen, en de 

laatfte voor de eerÜe maal veertien dagen te water en 

te brood zal zitten , en tot een boete van honderd 

guldens gecondemneerd worJen , doch by zo verre 

zulk een jongman onderdaan mogt, zig ten tweedenmaak 

met een gehuwde vrouw op die wyze te vergrypen, 

by alsdan tot een eeuwig bannisCement zoude 

worden veroordeeld; dat insgelyks , ten refpecte 

van het vierde lid der generaale diftinüie, ten aanzien 

van alle deliiuiuanten, overtuigd van overfpel, 

bv art. 18 van de pohticque ordonanntie nog gearre- 

fteerd en vasrgefleld geworden is , dat de zo even 

aangeroerde pcenaliteiten en ftraffen tegens hunne 

perfoonen zullen worden geappliceerd, onverkort al 

sulk recht als de geoffenfeerde en onfchuldige party, 

liet zy man of vrouw , jegens den overfpeekr, of 

overfpeeleresfe , zo tot fcheiding en disfolutie van 

het huwelyk , als anderzins, reciproquelyk en conform 

de befchreevene rechten vermeenen zullen haar 

te competeeren , als zynrie , uit krachte van het 

laatstvermelde 18 artieul van dezelve ordonnantie, 

buiten alle controverfie, dat iemand, uit hoofde Van 

gecommitteerd overfpel, ipfofaclo , vervalt van alle 

beneficiën en voordeelen , by huwelykfche voor- 

A 5 

TA

»o S L E U T E L D E R 

waarden bedongen , en achtervolgends de coftumen 

deezer Landen, door gemeenfchap van goederen verkreegen 

, mitsgaders ook van het effect Atv douarie, 

en wyders van al het geen de echtgenooten elkanderen 

, fiandi matrimtmce gefchouken mogten hebben; 

boven dit alles blykt uit verfcheidene gewysden , zo 

van den Hove van Holland als van andere collegien 

van Juftitie , hier te Lande , in zodanige gevallen 

fuccesfivelyk uitgefproken , dat alle de aangebragte 

huwelyksgoederen, ten behoeve van de geoffenfeerde 

of onfchuldige party , op fundament van het gearrefteerde 

by de polhkque ordonnantie, en van het 

befcbreeven recht verbeurd zyn verklaard geworden. 

§4- 

Wat de fpeciaale diffinclie, raakende de crimineele 

ftrafien in cas van overfpel aangaat, dezelve is van 

vry meerder importantie dan dezulke die tot de ge. 

neraale behoort : om hiervan een zaaklyke en kortbondige 

definitie te geeven , wordt in de eerfte plaats 

in cas crimineel, daaronder fpeciaalyk begreepen, 

als het adulttrium, of overfpel, gedelinqueerd is met 

een Vorflin of Prinfes van Koninglyken bloede, in 

hoedanig geval zodanig delict in de meeste Landen 

van de Christenheid , ten opzichte van particuliere 

perfoonen, getrouwd of ongetrouwd zynde , doorgaands 

een doodftraf importeert, behalven dat het 

huwelyk van zulk een overfpeelige Vorftin daardoor

CRIMINEELE PRACTYK. u 

naar rechten gedisfolveerd en ontbonden zynde, voor 

zo veel haar perfoon betreft , meteen gevangenis, 

geduurende haar leven , kan en behoort te worden 

gefirjft, waarvan by DAMHOUDER , in zyn Prac- 

tyk Crimineel, cap. 82, twee finguliere en opmerke- 

lyke voorbeelden worden geallegeerd , en wy nog 

verfcheidene. exempelen, ftaande deeze eeuw voorge 

vallen , zouden kunnen bybreagen, indien wy uic 

decente confiJeratiën niet bewoogen werden zulks 

met het kleed der vergetelheid zorgvuldiglyk te bedek 

ken; ondertusfehen dat men tot nader explicatie van 

zaaken dient te begrypen , flat de crimineele ftraf- 

fen by voornoemden criminalist , ten dien refpecte, 

in beide aangehaalde gevallen bygebragt , by ons en 

meer andere befchaafde natiën, niet meer practicabel 

zouden weezen , immers niet in dier voegen, dat zo 

als hy verhaalt , die beide overfpeelers, welke het 

yorstlyk bed gefciaonden hadden , eerst ontmand, 

vervolgends levendig gevild , en aldus opgehangen 

waren , en de beide vorftinnen overfpeeleresfen, 

tot haare ftraf, tusfchen tweemuurengemetzeldzyn, 

en aldus jammerlyk fterven moesten. In de tweede 

plaats begrypt men , onder de fpeciaale diftinctiën 

van crimineele actiën , die , ter zaake van begaane 

overfpel, geboren worden , en coufequentelyk al 

mede met een zwaarder ftrarTe dan andere delicten 

yan dien aart worden gecorrigeerc , wanneer een 

christen vrouwsperfoon met een getrouwden jood 

overfpel bedryftjgclyk zonneklaar confteeren kan uit ze-

IS SLEUTEL DER 

kere rechterlyke condemnatie , ten laste van Sophia 

Noordwyk , die met een getrouwden Jood binnen de 

Had Amfteldum de voormelde misdaad gedelinqueerd 

hebbende , in een geldboete van tien duizend guldens; 

en d« moeder, die haar geproftkueerd had, in 

een boete vaa zes-en zestig-duizend guldens, behalven 

in een eeuwig bannisfement verweezen te zyn 

geworden, mitsgaders de jood, die het overfpel bedreeven 

had, g£coi:demneerd , zo lange gevangen 

te blyven , tot beide dezelve gelboetens waren betaald 

. en vervoigends na hetzelve , met de ftrop om 

den hais , ftrenglyk gegeesfeld , gebrandmerkt, en 

voor al zyn leven uk den Lande van Holland en 

Westvriesland gebannen te worden ; waarvan aanmerkenswaardig 

is na te zien , de Refolutie van de 

Staaten van holland , van den 9 December des jaars 

i-co,geconfronteerd, met het geen VANZURK, in 

zyn Codex Batavus, tit. Over/pel, § 4, num. 3, over 

dit geval aantekend , en op fundament van welke 

wy (onder verbetering,) geene zwaarigheid maaken 

met meer andere Rechtsgeleerden , die over 

dergelyke questien , ten verzoeke van de Officieren 

der crimineele juftitie , geraadpleegd zyn , ftaande 

te houden, dat, ouaangezien men in de crimineele 

ltraffen, ten opzichte van gecommitteerd overfpel, 

generaallyk , en over het algemeen genomen, met 

alle mogelyke dociliteit , de paaien der wetten niet 

overfchreedende, behoort te werk te gegaan; nogïhans 

in het geval van een adulterium, van een' jood


en een christen vrouwsperfoon, altyd dezelve (haffen 

conform de intentie van de hooge Overheid, 

behooren plaats te hebben , ongeacht de fentimenten 

van andere vermaarde rechtsdoctoren , welken in 

foortgelyke gevallen voor de doodltraf , aan beide 

kanten, fchynen te inclineeren. 

§ * 

Daar blyven , met betrekking tot deeze ryke, m 

in de rechtspleeging zo veel belang hebbende materie 

, nog eenige voornaama objecten van onderzoek 

overig , die veel fpeculatie verdienen, en waardig 

zyn te verhandelen , om tot een handleiding voor 

jonge Praftizyns te kunnen dienen, eer en alvooren» 

wy tot de formulieren van de inftrumenten, deswegen 

in cas crimineel gebruiklyk , overgaan; te meer 

om dat zodanige refulteerende bedenkelykheden, zo 

wel tot het civile als tot het crimineele departement 

behooren , en gevolglyk in beide gevallen ten uiterften 

inftructif kunnen weezen ; onder dezelve objecten 

komt byzonder in aanmerking de van alle 

tyden onder de Rechtsgeleerden de zo zeer betwiste 

vraag, of een delinquant van overfpel, die, uit 

krachte van een condemnatie van den Rechter wettig 

is gecondemneerd , na disfolutie of verbreeking 

van den echten band , zig met een ander perfoon 

ten huwelyk mag begeeven ? hoe zeer daarover voor 

deezen , ook gecontroverteerd moge zyn, hebbe»


verre de meeste Rechtsdoctoren gefustineert vaa 

ja; en wordt ten dien refpefte op goede gronden 

eenpaarig geleerd, dat, zonder onderfcheid, man 

of vrouw, overfpel gedelinqueerd hebbende', na 

verloop van een zekeren ccnvenablen tyd, na dat het 

huvvelyk tusfchen hen, by gewysde van den Rechter, 

ter dier zaake competent, gedisfolveerd en 

ontbonden is geweest , weder met een ander vermag 

te hertrouwen; maar hoe, op wat manier, en 

onder welke voorwaarden, wordt er verder gevraagd? 

en hierop antwoorden de JUSTINIANUS zoenen, 

welke grys in de rechtbanken geworden zyn, 

ja zelfs zulken die de eerite eertrappen van een onzer 

hooge cojlegiën van juftitie bekleed hebben 

gehad, dat zodanige hertrouwing, niettegenstaande 

een voorafgaande disfolutie, uit oorzaake"van overfpel 

, vrylyk mag gefchieden , doch alleen gepermitteerd 

is onder deeze conditie, mits de geoffen. 

feerde of onfchuldige party eerst en alvoorens moet 

hertrouwd zyn , en dat de delinqueerende echtgenoot 

, zedert de disfolutie van het huwelyk , van 

een goed coraportement of gedrag is geweest ; tot 

rede daarvan geevende dat de beide gedisfolveerde 

echtgenooten , door de losmaaking van den huwe. 

lyksband , in hun volle recht van ongehuwden en 

vryen ftaat , even of zy nooit getrouwd waren ge. 

weest, herfteld worden; waartoe inzonderheid van 

applicatie is het geadvifeerde by GROENE WEGEN, 

ftaande in de Rollandfche Confultatiën, part. corf. 

307 , vergeleken met de folide bewysgronden van

• \ 

CRIMINEELE P R Aj C T Y K. 15 

den Rechtskundigen Pr&ftdent RYNKERSHOEK, in 

zyn overheerlyk traóhat van burgerlyke rechtszaa- 

ken, part. 1 pag. 422, et feqq-; aldus is, om tot een 

voorbeeld te komen , in den jaare 1688, binnen de 

ftad Amfteldam, aan zekere Maria van Heemskerk, na 

dat baar man Jan Tpesfel eerst getrouwd was nader 

hand aldaar in den jaare 1690 gepermitteerd gewor 

den met eenen Hendrik Bly , insgelyks na dat zyn 

vrouw eerst na voorgaande disfolutie was gehuwe- 

lykt , te mogen hertrouwen , van al het welke de 

particulariteiten volledig gevonden worden by VAN 

ZÜRK, Codex Batavus, tit. overfpel, § 5 , num. 7: 

dan hier uit refulteert een tweede vraag , die tot de 

fpeciaale diftinctie, raakende de zaak in cas van over 

fpel , een eigenaartige betrekking heeft, en opper 

vlakkig van meer aangelegenheid fchynt te wezen dan 

de voorige ; naamlyk of zulke hertrouwing van een 

overfpeeligen man of vrouw, diegefuccombeerd heeft 

gehad mag gefchieden, met de perfoon van den over- 

fpeeler of overfpeeleresfe , met wien zy adulteri- 

um gedelinqueerd hebben gehad , ook gefchieden 

ma" ? hierop antwoorden alle de Rechtsgeleerden 

volmondig, neen; en wy voegen voor ons particulier 

by dat deeze questie zelfs geen advys benoodigd 

heeft, om rede dat het Placaat van (ISSTAATEN van 

Holland enJVestvriesland.gearresteerd den 18Juny 1674^ 

daarin zo fcherplyk en nadruklyk hebben voorzien 

gehad, dat er geen de minfle bedenking over dit ftuk 

Eieer overblyft , ja dat het zelfs onvoorzichtig en

16 [ S L E U T E L DER 

ongeraadelyk voor bedreeven Pradtizyns zoude zyn f 

om , dienaangaande , contrarie te advyfeeren ; zie 

hier vervolgends de fubftantieele inhoud van das 

placaat, welke het verbod op dat ftuk infereert, 

en waarin de Souverain zelf fpreekc — Zo is 't % 

„ dat wy hebben goedgevonden, expresfelyk te vet 

,, den , alle en iegelyke perfoonen, van wat qualiteit 

„ of conditie zy zyn , met den ander in overfpel ge» 

„ leefd hebbende, te eeniger tyd met den anderen 

huwelyk te treeden, op pozne niet alleen dat het 

9, huwelyk zal worden gehouden voor nul en van on 

„ de, neemaar ook daarenboven op arbitraire corre 

„ boven defiraffe en pozne by de befchreeven recht 

„ jegens geftatueert." 

S 6. 

Om een denkbeeld te geeven hoedanig doorgaands 

de zaaken in cas crimineel, na disfolutie van een 

huwelyk, by gewysde van den Rechter gedecideerd 

worden , zullen wy hier onder de navolgende Titul 

gaan openleggen , de fententie in hetzelve cas , geweezen 

tegen Hendrina Hyblom, die in twee inftantiën, 

voor welke haar zaak in cas van disfolutie gediend 

had , gefuccombeerd hebbende , vervolgends 

door Schepenen van de ftad Breda, over het gepleegd 

adulterium, gebannen wierdt, zynde woordlyk van 

deezen inhoud;


T I T U L U S II. 

N°. II.) CRIMINEEL VONNIS van Schepenen 

van Breda, tegens HENDIU- 

NA HYULOM, gepronuncieerd den 

17 January 1728. 

Den Wel Ed. Geftrengen Heer en Mees* 

ter G O V E K. T VAN SLING ELAND, 

Heere van de Lint, in qualiteit als 

Drosfaart en Schout , refpedtive 

der Stad en Baronie van Breda, ratio:ie 

officii, eisicher ter eenre: 

Op ende jegens 

Hendrina Hyhlom , nu gefepareerde 

huisvrouw van den Heere Tzack 

Doorfchot, gedaagde in perfoon 

ter andere zyde. 

„ Gezien , geleezen , ende geëxamineerd, by myne 

Ed. Wel Achtb. Heer en Prajïdent en Schepenen der 

ftad Breda, het proces crimineel, tusfchen de voor- 

,, fchreeven partyen onlflaan ende gemoveerd, by de- 

,, creet van dagvaarding in perfoon van de gedaagde s- 

,, fe, de drie aflens van citatie ende van denunciatie, 

met de relaafen der roedraagers d*ar annex, en 

II. DEEL. B

18 S L E U T E L D B » 

„ op gevolgde crimineele tigt en aanfpraak, met dt 

„ annexe /lukken van den voorfchreven Wel Ed. Geftr. 

„ keer eisfcher ; gezien mede het appoinÜement van 

,, opgemelde haar Ed. Wel Achtb., gedecerneerd ter 

crimineele rolle, in dato den ao Mey 1734 , waar 

„ ly den Wel Ed. Ceftrengen Heer aanlegger wordt 

,, gepermitteerd zynen genoomen eisch en conclufit, ten 

„ lasten van de gedaagdesfe in perfoon , te mogen ve- 

,, rifieeren by intendit J gezien mede de intendit met 

de verdere Jlukken en producten, daar inne gevoerd 

j, ende annex , mitsgaders de nadere memorie tot ex» 

,, pediiie door , ofte van wegen den Wel Ed, Geftr* 

,, Heer aanlegger, tegens de gedaagdesfe in perfoon 

,, gediend, en aan haar lid. Wel Achtb. overgegee- 

„ ven; gezien verder het verzoek by de gedaagdesfe in 

j> ferfoon gedaan , ten einde ter zaake, breeder ten 

„ proces gemeld , mogte worden verklaard compofibel, 

„ met het fchriftelyk bericht van 't officie Fiscaal daar* 

op gedaan, mitsgaders het advys vanneutraaleRechts. 

„ geleerden daar over ingenoomen, ende het appoincïement 

van Prefident en Schepenen , waarhy hetzelve 

„ verzoek werdt afgeflaagen, alsmede het fournisfement 

van notulen , by cxtracl authenticq uit de criminee* 

le rolle, ende eindelyk het vonnisfe tusfchen den Heer 

Yzack Doorfchot , en de voornoemde Hendrina 

s, Hyblom , zo voor den Ed.. Mog. Raade van 

„ Braband in 's Haage , als in reiifie over disfolutie 

„ van den huwelyksband geweezen, ende in deezen op 

„ alles wel en rypelyk gelet ende geconftdereerd heb* 

bende, waarop eenigzins te letten ofte te confideree*

CRIMINEELE PRACTYK 19 

„ ren ftondt; myne opgemelde Heeren , recht doen- 

„ de, bannen de gedaagdesfe in pnfion , over ende 

,, ter zaake van het begaan overfpel , ten procesfè 

breeder gemeld ende geverifieerd, in gevolge van het 

„ 79 articul van het Echtreglement , by haar Hoog 

„ Mog. de Heeren Staaten Generaal, van den 18 

,, Maart 1636 gedaan, emaneeren , voor eeuwig uit 

deeze Stad en Baronie van Breda , mitsgaders de 

„ jurisdiftie van dien ; en confisqueer en een derde part 

van alle der voornoemde gedaagdesfe goederen , ten 

behoeven van den Heere aanlegger , en condemneeren 

„de gedaagdesfe in perfoon als conturnux in de kosten 

en mifen van juftitie , ter taxatie en moderatie van 

,, haar Ed. Wel Achtbaare," 

„ Aldus, enz. 

B »

*o S L E U T E L D E » 

S 7. 

T I T U L U S III. 

N°. III.) FORMULIE R van een conclufie van 

eisch in cas crimineel, waarvan een 

Officier of Bailluw van een Stad, 

Dorp , of Heerlykheid , crimineele 

jurisdiclie hebbende , zig ter zaake 

van disfolutie,wegens begaaneoverfpel, 

zoude kunnen bedienen. 

EISCH gedaan maaken, en aan den 

Edelen Achtbaaren Gerechte van 

L.... , overgegeeven, uit naam 

ende van wegen B .... , eisfcher 

R. O. in cas crimineel, ter eenre: 

op ende jegens, 

Philippus van der G , woonen. 

de alhier, gedaagde in het voorfchreven 

cas, ter andere zyde. 

*f fO De eisfcher R. O. zegt dat bet indis. 

pmabe, waar is, e n des noods manifestelyk conueeren 

kan,

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . « 

a.) Dat de gedaagde in deeze , in het begin 

van den voorleeden jaare 1762 , de pligtea en foiemneele 

inftellingen van het huwelyk vergeetende , 

zig in zo verre was te buiten gegaan, 

3. ). Dat, fchoon een getrouwd man zynde, dezelve 

het crimen van adulterium , of overfpel ge« 

delinqueerd had met zekere Jofïna A...., insgelyks 

gehuwd zynde: 

4. ) Doch by uitlandigheid van haaren man Pieter 

, die naar de Oost-Indien gevaaren was , 

zig tot het houden van vleeschlyke converfatie 

niet den gedaagden had laaten permoveeren; 

5. ) Dat zulks dan ook van dit gevolg was ge 

weest, 

6. ) Dat dezelve Jaftna A.... niet alleen van de 

gedaagde, geduurende de abfentie van haaren voor. 

noemden man, was bevrucht geraakt, maar zelfs 

een kind by hem hadt verwekt, het welk in de 

geboorte geftorven was; 

7. ; Dat vervolgends , ter zaake van dien , tusfchen 

den gedaagde en deszelfs huisvrouw proceduuren 

, in cas van dhfilutie , voor deezen Ed. 

Achtb. Gerechte gereezen zynde, 

8. ) Met dien cequitablen uitflag, en allezins apparente 

verwachting, 

9. ) Dat de gedaagde, wegens het delict van 

overfpel , by vonnisfe van U Ed, Achtbaare hadt 

gefuccombeerd; 

10 ) In gevolge en uit krachte van welke dan 

B 3

22 S L E U T E L Ï)ER 

ook het huwelyk, tusfchen den gedaagde en zyne 

huisvrouwe , was gedisfolveerd en verbroken ge. 

worden, 

11. ) Zo als daarvan , onder meer andere irreprochable 

bewyzen luce clarius manifesteeren kan, 

12. ) Uit de copy authenticq van hetzelve vonnis 

ten deezen annex , waartoe de eisfcher zig 

kortheidshalve refereert: 

13. ) En nademaal zodanig een crimen van overfpel 

niet alleen dire&elyk aanloopt tegen de goede 

orde die in de burgerlyke maatfchappy behoorde 

plaats te hebben, 

14. ) Mitsgaders inzonderheid tegen de verplichting 

, geaccrocheerd aan zulk eene folemneel en 

plechtig engagement , als waarvoor het huwelyk 

gehouden moet worden, 

15. ) Maar bovendien, volgends het 15 articul 

van depoliticque ordonnantie, crimineel en ten hoogften 

ftrafbaar is, immers wanneer een gehuwd man 

met een anders getrouwde vrouw overfpel delinqueert. 

1 

„ Mits welke en meer andere redenen in 

„ tyden en wylen ( is 't nood,) nader te de- 

„ duceeren ; dc eisfcher R, O. , perfiftee- 

,, rende , by de middelen van zyne boven- 

,, ltaande fchriftuur van eisch, concludeert, 

dat de gedaagde, achtervolgends en con- 

„ form het 15 articul van de politicque ordon- 

» nantie, by vonnisfe van deezen Ed, Acht-

CRIMINEELE P R A C T Y K . 23 

baaren Gerechte zal worden gecondem.. 

„ neerd , om , ter zaake van het geperpe- 

treerde overfpel met Jofina A , hier 

„ vooren gemeld , geduurende den tyd van 

„ 50 jaaren uit den Lande van Rolland en 

„ Westvriesland gebannen te worden, en ver. 

„ volgends inhabiel en incapabel verklaard 

„ aldaar ooit eenig amt of bediening te be- 

„ kleeden ; maakende voorts op alles eisch 

„ van kosten." enz. 

S 3. 

Offchoon er verfcheidene oorzaaken in rechten be- 

kend zyn waarom een aétie in cas van disfolutie, 

fpruitende uit een deliét. van overfpel, voor zo veel 

de civile proceduuren betreffen , cesfeeren, vergaan 

en ophouden kan , zo is het echter bedenkelyk of 

zulks wel altyd plaats zoude moeten hebben, ten 

opzichte van de crimineele acYie die daaruit reful- 

teert, onaangezien de laalstgemelde actiën van we- 

gen de Officieren der crimineele juftitie, naar ftyle 

en coftumen van de Praétyk , niet eerder worden 

aangelegd , voor dat by vanuisfe van den Rechter 

van het gedelinqueerd overfpel , uit krachte van 

welke het huwelyk gedisfolveerd wordt, op eene 

genoegzaame wyze , dat is in forma probanti , ge- 

bleeken is : om dan eerst te gewaagen van de ge- 

fundeerde oorzaaken , waardoor een actie in cas 

van disfolutie, ten aanzien van het civile departement 

B 4

s 

4 S L E U T E L Dtn 

van juftitie , daadlyk kan worden voorgekomen, ge- 

ëxtingueerd of vernietigd , ten einde op gronden 

van dien vervolgends met meerder verftaanbaarheid 

te kunnen verklaaren, hoedanige uitzonderingen 

in deeze gevallen , conform het befchreeven recht 

en onze ftatutaire wetten , ten refpeéte van de cri 

mineele pourfuiten behooren plaats te hebben,naam- 

lyk in hoe verre iemand , die de condemnatie van 

den Rechter door een van de navolgende oorzaaken 

in cas van disfolutie ontgaat, «/of niet van de ftraf- 

fen der politicque ordonnantie tegen het overfpel 

geftatueerd , zoude dienen bevryd° te blyven , zo 

bepaalen wy alle zodanige wettige oorzaaken , waar- 

door iemand zyn recht , uit zaake van overfpel , 

onmiddelyk verliest, met dat gevolg dat er tot geen 

verbreeking van den huwelyksband kan worden ge. 

concludeerd tot deeze onderfcheidene clasfen : als i.) 

door onderlinge conpenfatie, dat is te verftaan als 

beide echtgenooten ten zeiven tyde de misdaad van 

adulterium bedreeven, of in overfpel geleefd hebben 

gehad , om redenen , dat zy zig van wederzyden 

vergrypen in fimilipeccato, in gelykezonde, volgends 

het onwederfpreeklyk axioma van Rechten , het welk 

uitdrukkelyk dicteert, tUli&am cum deh&o,velpecca- 

turn cum peccato inter conjuges compenfanda fnnt : hoe 

zeer tegen deezen zetregel wel degelyk zoude moe, 

ten gelden het conftant gebruik in de rechtspleeging 

gerecipieerd, dat wanneer één der echtgenooten na- 

derhand de ttovo wederom het crimen adulterium be«


dreef , de compenfatie in het onderltelde geval als- 

dan tusfchen hen geen meerder effect kan forteeren , 

vermits dat die geen , die het laatfte zig aan over 

fpel heeft fchuldig gemaakt, geen actie op den echt 

genoot, die het eerst gevallen is, meer overig zou 

de hebben , waarmede hy kan compofeeren : 2.) 

behalven deeze geallegueerde oorzaak, die wel het 

meeste invloed heeft om de delinquanten van over 

fpel, van een crimineele actie te bevryden, zo ver 

liest de geolFenfeerde of onfchuldige party zyn recht 

die hem, ter zaake van dien , anderzints in cas van 

disfolutie, tegen den gedelinqueerd hebbende echt 

genoot, het zy man of vrouw,zoude competeeren, 

de openbaare kwytfchelding reconciliatie of verzoe 

ning , dat is te zeggen wanneer aan de overfpeelige 

Bian of vrouw de bedreevene misdaad,in dit opzicht 

ten overftaan van de naaste bloedvrienden ,of byge- 

breeke van dien, ter prefemie van twee geloofwaar 

dige getuigen , gepardonneerd, vergeeven en kwyt- 

gefcholden is geworden , fteunende op het voor- 

fchrift /ex. 7 ff. delivort. et rebut: 3.) cesfcert en 

vergaat de actie van overfpel, ftilzwygende door 

byflaaping , of gehoud open vleeschyke converfa- 

tie tusfchen de echtgenooten , wanneer daarvan 

prffifumtivelyk komt te blyken , op eene wyze dat 

de cohabitatie, of bywooning , onder de gehuwde 

bleef voordduuren , na dat het adulterium , by an 

dere echtgenooten begaan , bekend geraakt is , als 

w ordende zodanige byflaaping , na dato van het 

B 5

46 S L E U T E L DER 

gepertreert overfpel , overéénkomftig het gevoelen 

der meeste Rechtsdoctoren, en byzonder volgends 

de leer van DAMHOUDER, Pracïyk Crimineel, cap. 

82, voor een volmaakte reconciliatie en ftilzwygende 

kwytfchelding aangemerkt , ten zulken efFecle 

dat iemand naderhand in het praifupponeerde geval 

tot disfolutie van den huwejyksband willende procedeeren, 

om voorgemelde redenen , is onze Rechtspleging 

niet zoude worden geadmitteerd , zo als 

in diergelyk geval by het Hof van Friesland, is verftaan 

geworden, gelyk ZANDKR , lib, 2, tit. 6, 

def. 2, volledig aanhaalt, waartoe onder anderen 

met veel applicatie zoude kunnen worden bygebragt 

de beüisfende rechtsgronden , vervat in de lex. 13, 

§ 10, alsmede in de lex. 1, cod. ad leg. jul deadult. : 

4.) vervalt het recht wegens een actie in cas van 

disfolutie, fpruitende uit overfpel, doorprejcriptie, 

of verjaaring , wanneer de geoffenfeerde , of 011fehuldige 

party , geduurende den tyd van vyf jaa* 

ren, na dat de echtbreuk gedelinqueerd, en ter zyiier 

kennisfe gekomen is, de zaak onvervolgd heeft 

gelaaten , uitgezonderd in zulke finguliere voorvallen 

, alwaar een abfolute onmogelykheid refideerde, 

om de aanklagt eerder te hebben kunnen doen, 

of de actie in cas van disfolutie voor den competenten 

Rechter te hebben kunnen inftitueeren , het zy 

door uitlandigheid naar de Oost- of VVest-lndiën, 

of andere wettige verhinderingen , waarvan op een 

voldoende wyze in rechten moet blyken, tot welke


dan, naar befcheidenheid vau den Rechter in confidentie 

zoude komen het beneficie van reliëf, of 

herftelling, aangaande den verzuimden tyd, waardoor 

de actie onvervolgd gebleeveu was, in hoedaanige 

beneficie van reliëf, als er wettige reden toe dienen 

van den hooge Raade van Holland kan worden geimpetreert 

: 5.) wordt het recht tot disfolutie van 

den huwelyksband verlooren , als een Vrouw "iet 

uit zig zeiven , maar gedwongen en tegens haar 

wille overfpel bedryft , of met geweld verkracht 

wordt; ondertusfchen is het zeker, dat als een gehuwde 

vrouw zodanig eene geweldige verkrachting 

aanbood onder folemneelen eede te ftaaven, naar 

rechten tot den eed niet mag worden toegelaaten, 

ten zy de omftandigheden van het geval klaar en 

pofitivelyk kwam tebewyzen: en 6.) dat, naar de 

fentimenten van fommige Rechtsgeleerden, aan een 

getrouwd man geen aftie van devortie competeert 

tegens zyne huisvrouw, die by vergisfing, en buiten 

haar weeten , met een ander mansperfoon adulterium 

begaat , weenende dat zy door haar eigen 

man befiaapen wordt, waarvan men de reden opgelost 

vindt by VOET , lib. 4, fit, 18, num. 11, en 

bovendien een merkwaardig voorbeeld gevonden 

wordt, by ALLER, tit. in cas crimineel bladz. 47; 

dan nademaal diergelyke wonderwerken tegenwoordig 

zeer zelden gebeuren , immers zeer raar in de 

rechtspleging voorvallen, zo verdienen confequentelyk 

dusdanige fuperficieele bedenkingen, als hier


onder de twee laatfte articulen zyn bygebragt, en 

die veeltyds op een losfen voet,tot een prsetens bewys 

by de Rechtsdoctooren word?n geavanceerd, 

als of hierdoor de actie van gecommitteerd overfpel 

tegen een getrouwde vrouw, in beide de gementioneerde 

omltandigheden , zoude komen te cesfeertn , 

of optehouden , als onbruikbaare regelen van rechten, 

geen de minste ingreslie of invloed. 

S 9. 

Als men de voorenftaande uitzonderingen, fpeciaailyk 

met betrekking tot de vier eerstgemelde 

oorzaaken, welke een actie in cas van disfolutie, 

uit hoofde van overfpel in de civile rechtspleeging 

doen extingeeren , vernietigen, en ophouden, onpartydig 

ten toets der reeden en billykheid brengt, 

en Hechts ten dien opzichte het oogmerk van 

den wergeever in het oog houdt, zonder zig aan 

vèrgezochte fubtiliteiten , die de Rechtsgeleerdheid 

oplevert , te vergaapen , zal men oogfchynlyk bevinden 

, dat compenfatie van een dubbeld overfpel 

, tusfchen beide de echtgenooten ten zeiven 

tyd begaan, het crimineel onderzoek van den Officier 

niet beneemen kan , veel minder om die ;;elf. 

de oorzaak de ftraffe , by de fuccesfive articulen 

van de pohïïcque ordonnantie , tegen het bedryven 

van adulterium beraamd , zoude kunnen echapeeren 

, onaangezien zelfs geen Rechterlyk vonnis, 

tot ontbinding van den huwelyksband , ter zaake


vermeld, hadt plaats gehad, onder deeze bepaaling 

'at de Officier in loco , niet alleen van zodanige 

compenfatie tusfchen gedelinqueerd hebbende 

echtgenooten in judicia zoude behooren te doen 

blyken , maar ook inzonderheid de delicten van 

overfpel aan beide kanten door man en vrouw ten 

zeiven tyde begaan, en waarover eigenlyk de compenfatie 

tusfen hen was gevallen , noodzaakelyk 

probeeren moet : de reden hiervan is pulpabei en 

klaar, om dat iemand , die door een' dief in zyn 

eigen huis beftoolen wordt, voor zyn particuliere 

perfoon , de misdaad van dief (lal wil veigeeven, 

kwytfchelden , en des onaangeklaagd kan laaten , 

maar door die goedwilligheid het recht van de 

Hooge Overheid in zo ver verkort, dat de crimineele 

juftitie daarom buiten werkzaamheid zoude 

moeten blyven; op die gronden hebben wy in den 

jaare 1763, ter requifitie van een' Bailluw van ze. 

kere hooge en vrye Heerlykheid binnen deeze 

Frovintie , fchriftlyk geadvifeerd gehad , dat het 

overfpel van een getrouwd man , die een jonge 

dochter bevrucht hadt , doch waarover geen disfolutie 

van het huwelyk gevallen was, om dat hy 

zig met zyn huisvrouw, ten 0verdaan van wederzydfclie 

ouders , openbaarlyk gereconcilieerd en 

verzoend hadt, de crimineele actie van den Bailluw 

niet kon ontgaan, maar dat de zaak, uit aanmerking 

van de geflooten reconciliatie, of verzoening 

tusfchen de echtgenooten, door den Rechter compatibel 

behoorde te worden verklaard, en dit zou-

3o S L E U T E L D E 8 

de (onder verbetering-,) ook in het geval van 

compenl'atie, hier vooreu aangehaald, ten refpecte 

van een' man en vrouw, die beide gelyktydig 

overfpel gedelinqueerd hebben , ter discretie van 

den cornpetenten Rechter , insgelyks practicabel 

kunnen weezen , zonder dat daardoor de kracht 

van de politicque ordonnantie , ten aanzien van de 

geflatueerde ftraffe tegen de overfpeelers en overfpeeleresfen 

, in het minfte zoude worden gevilipendeerd, 

ontzenuwd, of illifoir gemaakt: ondertusfchen 

is het heel anders geleegen , als een ongetrouwd 

vrouwsperfoon een getrouwd man een 

kind , als vader , in baarensnood opzweert, en 

zodaning getrouwd man de expurgatoiren eed, 

die hem door den Rechter opgelegd wordt , presteerd 

, naamelyk dat hy nimmer of ooit vleesch. 

lyke converfatie met hetzelve vrouwsperfoon heeft 

gehad en gehouden, want in dit geval zou decrimineele 

actie van den Officier in loco niet alleen 

geheel ongefundeerd en ongerymd zyn, maar zelfs 

het vrouwsperfoon die den eed , in voegen voorfchreven, 

ten laste van een gehuwd man, in baarensnood 

hadt gedaan, noch vergoeding van defloratie 

noch kraamkosten , noch alimentatie voor haar 

onecht kind compteeren , gelyk wy op dit funda. 

ment, federt verfcheide jaaren herwaards , vier 

procesfen van diergelyke natuur voor differente 

collegiën van juftitie bepleeten hebbende , den 

eisch van alle dezelve gedefloreerde vrouwsperfo©-


neu , tegen welke den expurgatoireu eed van de 

getrouwde mannen , van het delict van overfpel 

befchuldigd , gelden moest , telkens by vonnisfe 

van den Rechter zyn ontzegd geworden, terwyl wy 

in andere procesfcn het contrarie, ten behoeven van 

ongetrouwde vrouwsperfoonen tegen gehuwde 

maunen in gelyken gevalle fustineerende , altyd 

met ontzegging van den eisch en condemnatie van 

kosten hebben gefuccombeerd gehad; uit alle wel« 

ke argumenten en bygebragte voorbeelden gemaklyk 

optemaakeu is , van hoedanige diftinótiën oplettende 

Praélizyns over deeze materie , zo in cas 

civil als in cas crimineel, behooren gebruik te 

maaken.

3a S L E U T E L D E R 

E L F D E H O O F D S T U K . 

| Over eenige notable en beruchte qu&stiën , in cas 

crimineel, geduurende deeze eeuw kier te Lande 

voorgevallen , en waarin , zo ten opzichte van 

de accufat ie , als van de defenfie, de kunst 

der Praclyk uitgeblonken heeft. 

S I. 

D e zoonen van JUSTINIAAN, weinig gewoon 

zig in de onderfcheideue takken der Rechtsgeleerde 

weetenfchap, aan oppervlakkige en bloote befpiegelingen 

te vergaapen , hebben, zedert onheuglyke 

tyden begreepen, dat de werkzaame praétyk eigenlyk 

de ziel, en het wauve Kweekfchool van de Rechtsgeleerdheid 

is: zy hebben geen ongelyk aldus te 

denken ; men kan in der daad van de rechtszaaken 

een zeer goede theorie bezitten , zonder iets van de 

praftyk te weeten, en dit heeft voornaamlyk plaats 

in de crimineele rechtspleeging, waarin, ten aan. 

zien van de behandeling der praclyk, alles op de 

ondervinding moet gebouwd zyn , hoedaanige on.

C R I M I N E E L É P R A C T Y K . 33 

dervinding alleen door voorbeelden van beruchte 

rechtsgedingen bekwaamlyk kan verkreegen wor 

den : het waren appareutelylc deeze overdenkingen , 

welke verfcheidene beroemde Criminalisten , by ge 

brek van genoegzaame voorraad in de bewerking 

van hunne geleerde traétaaten, in een foort van be- 

fchroomdheid en verlegenheid hebben gebragt: 

dan, terwyl het federt de laatfte zestig jaaren van 

deeze eeuw aan geene merkwaardige exempelen ont 

breekt om de crimineele rechtspleeging , zo wel in 

het ftuk van accufatie, als vmdefeufis, dat nood- 

zaaklyk licht te kunnen byzetten , het welk een ge- 

baanden weg tot de w 1 SK Ü N S r vmfchuld en on- 

fchuld opleveren kan , zo zullen wy niet alleen ter 

contemplatie van de Rechters, maar zelfs ten dienste 

van de'Officieren der crimineele juftitie, doch by- 

zonder tot inftruétie van leergierige Praftizyns al 

hier een volledig tafereel van uitgekipte notable 

quxsricn, hier te Lande fuccesfivclyk, en van tyd 

tot tyd voorgevallen , gaan verhandelen , waarin de 

fubtiliteiten der Praftykkunst, of liever de fpitsvin- 

digheid der Rechtsgeleerden, in denhoogften graad 

uitgeblonken hebben, onder by voeging van fommi- 

ge kumtformulierea van fecreete fchriftuuren, welke 

tot de onderfcheidene gevallen in cas crimineel be- 

trekkelyk zyn , en waarvan in fommige volgende 

Hoofdflukken van dit Kweekfchool gebruik zal worden 

gemaakt : een ondervinding , geduurende den tyd 

van 36 jaaren in de bcoeffening der rechtszaak en 

verkreegen , hebben my in fta-at gefteld om. een col 

li, DEEL. c

34 S L E U T E L B B » 

lectie, of verzameling, te maaken van zulke cri 

mineele procesfen , die door haare ruchtbaarheid 

overal bekend geworden zyn , en een ryke ftof 

voor oplettende Pleitbezorgers aan de hand gee- 

ven; gelyk, onder meer andren, de beruchte cri 

mineele proceduuren , tusfchen den Advocaat Fis 

caal , of Proeureur Generaal van den Hove van 

HOLLAND, en Mr. Adtiaan van der Mieden, eerst 

Raadsheer, en naderhand Prafident van denzelven 

Hove , ontftaan ter zaake van een pretens wan- * 

devoir, of malverfatie, ten aanzien van zyn Rech- 

tersampt ; van den Graave van Nas/au la Lek, 

Hoofdofficier der vStad UTRECHT, contra den Ad» 

vocaat Cuilenborg , over het geval tusfchen Alida 

van der Streng, en haaren man Egbertus Ruys, waar- 

in de gemelde Officier gefuccombeerd heeft ge 

had ; van den Procureur Generaal van den Hove , 

op ende jegens Mevrouwe de Douariere Bikker van 

Swieten , ter zaake van falfiteit, gepleegd in eene 

testementaire dispofitie, waarin gemelde Procureur 

Generaal- getriumpheerd heeft gehad; van den Fis 

caal van Braband en den Lande van O-vermaaze, 

contra den Schepen Biertempel, ter oorzaake van 

bloedfchande met zyne dochter gepleegd, en daar 

over , by fenteutie van den Raade van Braband, 

met de dood geftraft; van Mr. Jan Cordelois, Vry- 

heer van Wiltenburg , Hoofdofficier der Stad Rot' 

terdam , contra Mr. Franciscus Lievens Kerfieman i 

welke zaak over een geprefumeerd crimen faljt' van 

een' wisfelbrief, zo op de exceptie als ten prinei*


paale, is bepleeten, en met een merkwaardigen uitflag 

gedecideerd geworden; vervolgends van den 

Fiscaal van de Generaaliteit, en naderhand van den 

Procureur Generaal van den Hove , tegen den Ven» 

drig J. E. de Witte, en zeker' Boomkweeker Braakel, 

over befchuldigde confpiratie en Landverraadery, 

geduurende den laatften Engelfchen oorlog voorgevallen 

, met de finguliere gewysdens die in cas 

crimineel daarop gevolgd zyn ; en eindelyk van Mr. 

Paulus Geverts , Hoofdofficier der Stad Rotterdam, 

contra CATHAIUNA MULOER, bygenaamd Kaat 

Mosfel, ter zaake van pretenfelyk gepleegde volksoproeren 

, eerst voor Schepenen der gemelde ftad 

Rotterdam , en naderhand in cas d'appèl, voor den 

Hoogen Raade van HOLLAND geventileerd geweest, 

en in welke gedenkwaardige crimineele proceduuren 

de gevangene en verweerderesfe, na in een ordinaris 

proces ontvangen te zyn, en in de eerfte inftantie, 

by vonnisfe van welgemelde Schepenen , getriumpheerd 

te hebben , daarop , wanneer deeze zaak in 

cas d'appèl nog ongedecideerd was hangende , by 

gelegenheid van de gelukkige omwenteling en herftel. 

Iing der oude regeeringsform , in den jaare 1787 

voorgevallen, van de crimineele actie kost en 

fchaadeloos geabfolveerd , en uit haare detenfie van 

de voorpoorte van den Hove ontflaagen werdt: zynde 

dit zo veel gerucht gemaakt hebbend crimineel 

proces met een onfterflyken roem bediend en beplee- 

C s


ten geworden door den wydvermaarden en kundigen 

Advocaat Mr VAN BILOEKDYK. 

• - 

b 3 r : 

K a v U s 

• * f a 

^- 

I.) Aan de verhandeling van alle deeze opmerke. 

lyke proceduuren , tot de crimineele fechtspleeging 

betrekking hebbende, ons by uitzondering bepaalen» 

de , zo zullen wy nier onaangeroerd voorbygaan dé 

beruchte crimineele procesfen , welke in een vroeger 

tydvak van deeze eeuw, tegen den Raadsheer Pesten 

, en Mevrouwe Douglas, hier te Lande hebben 

plaats gehad , en waarvan zo wel de een als de 

ander deezer beide delinquanten, met defi zwaarde 

over 't hoofd , en een langduurige gevangenis zyn 

geftraft geworden , om reden , dat men die beide 

finguliere gevallen elders befchreeven vinden kan ; 

ondertusfcheii verdteht, in de eerfte plaats, ten refpefte 

van het aanmerkelyk crimineel proces, in het 

jaar 1743 en vervolgeiids geëxteerd hebbende, tusfchen 

den Procureur Generaal van den Hove Provinciaal, 

en Mr. Adriaan van der Mieden , Raadsheer ia 

denzelven Hove, eene byzondere fpecalatie/dat hetzelve 

zyn allereerften grondflag verkreegen heeft

CRIMINEELE PR ACTYK. 37 

by den Hove van Holland wegens verregaande mefa* 

fen, misdryven, en geweldenaryen, in qualiteit van 

Bailluw gepleegd , en mitsdien daardoor niet alleen 

tot ontvluchting van voornoemden Bailluw gelegenheid 

hadt gegeeven ,maar ten zelfden tyde door deeze 

prafumtive waarfchouwing , ten aanzien van zyn 

Rechtersampt, dolomalo had gehandeld, dat is te 

zeggen , dat hy , ter zaake van dien , zig ex offido 

in den hoogden graad aan wandevoir, malverfatie, 

en mynëedigheid had fchuldig gemaakt: hoe zeer 

opgemelde Kaadsheer van der Mieden, door zulk een 

zwakke en verzonne prefumtie , in het geval van 

zynen broeder , ten onrechte werdt gecompromitteerd 

en ingewikkeld, vermits hy zig bereids by den 

aanvang van de crimineele actie , en alvoorens het 

verzoek van apprehenfie corporeel, van wegen den 

Procureur van den Hove , tegen den Bailluw van Calensoog 

gedaan, als Rechter had geëxcufeerd de 

verdere deliberatiën van den Raade, over dit geval, 

bytewoonen: zo was deeze zaak nogthans van dit 

gevolg , dat de meergemelde Mr. Adriaan van der 

Mieden, na ten verzoeke van den Advocaat Fiscaal, 

als Raadsheer, by provifie, gefuspendeerd te zyn, 

vervolgends gecondemneerd werdt om met ongedekten 

hoofde, zonder tabbaart of degen, ter rolle van 

den Hove te compareeren, aldaar op articulen ondervraagd, 

en crimineele eisch te aanhooren , gelyk 

hy ook onbefchroomd, en met eene ftandvastigheid 

die de algemeene admiratie der aanfchouweren wegdroeg 

, met ongedekten hoofde openbaar ter rolle vèr« 

C 3


fcheen: dit beruchte proces bleef verfcheidene jaaren 

aldus fluctueeren, geduurende welke defuspenfie van 

zyn Raadheersampt in volle kracht blyvende, den gedaagden 

in cas crimineel oogfchynlyk gevaar liep van 

ten laatften door een ongemefureerd vonnis , (om 

harder uitdrukkingen te vermyden,) ten eenenmaale 

te zullen fuccombeeren , wanneer in den jaare 1747 , 

ter gelegenheid van de herftelling van het Stadhouderfckap 

, in de hooge perfoon van PWWILLEM 

den IV., de zaak in revifie gcbragt zynde, meergemelde 

Raadsheer van der Mieden , aldaar by vonnisfe 

tegen den Procureur Generaal getriumpheerd hebbende 

, niet alleen in zyn post als Raadsheer werd gerehabiliteerd 

en herfteld, maar weinig tyds daarna, 

door de Staaten van Holland, Zeelanden Westvrissland, 

tot Prcefident van dit hun opperde Gerechtshof 

werd aangebeld. 

§3- 

Aangaande dit notabel proces , waarby de crimi. 

»eele rechtspleeging oneindig veel belang heeft, vallen 

inzonderheid de navolgende zaaken te onderzoeken 

; want behalven dat zodanig onderzoek ter inflruftie 

van de Practizyns volftrekt noodzaaklyk is, 

zo zyn , zo wel de Rechters als de Officieren van de 

crimineele juftitie, daarby zonderling geinteresfeerd, 

ten einde in geen mi^verftand te vallen, nopens de 

wyze hoedanig eene crimineele actie, tegen de perfoon 

van een' Rechter, ter zaake van wandevoir, of


malverfatie «/of niet kan plaats hebben, in het geval 

dat er verzoek of decreet van fuspenfie provifioneel 

van het Rechtersamt gefchied , als zynde de grond 

waarop het aanleggen en deféndeeren van dergely 

ke materiën van zaaken behooren gebouwd te worden 

: om dit wèl te begrypen, dient men eerst te 

reflecreeren , dat alhoewel recufatie van den Rech. 

ter, zo wel in crimineele als in civile gevallen, 

practicabel kan zyn, als er wettige redene toe dienen 

, gelyk , by voorbeeld , indien de Rechter , 

door al te groote vriendfchap , of vyandfchap, fufpect 

gehouden werd van corruptie , of dat hy door 

namaagfchap, het zy in den graade van confanguiniteit, 

of affiniteit, de belangen van één der partyen 

litiganten te veel toegedaan was ; alsmede in 

het geval dat zodanig een gefufpedteerd Rechter, 

het proces indireclelyk betrof, als wanneer, voornaamlyk 

in civile zaaken, de exceptie van recufatie 

, ten opzichte van een verdacht Rechter, niet 

alleen voor , en na de litisconteftatie , maar zelfs 

na het vonnis of het 'gewysde van de Rechtbank, 

of het collegie van juftitie, voor welke het proces 

gehangen heeft, en gedecideerd geworden is, zoude 

behooren te worden geadmitteerd ; behoudens 

dat de recufant in het laatfte geval, alvoorens met 

folemneelen eede verklaarde , dat de redenen van 

fuspicie, ten laste van den gerecufeerden Rechter, 

«iet eerder ter zyner kennisfe gekomen waren , 

nogthans ongeacht alle deeze bygebragte argument«n, 

in crimineele zaaken geen fuspenfie van het 

* C 4

40 S L E U T E L D E B 

Rechtersampt, veel minder een dagvaarding in perfoon 

, met dat gevolg, om door den Procureur Generaal 

op vraagarticulen te worden gehoord, op een 

bloote verdenking van in officie- gepecceerd te hebben, 

naar recht en billykheid kan worden toegelaaten, ten 

zy alvoorens uit alle omflandigheden zonneklaar 

bleek , dat zodanig een Rechter , befchuldigd van 

malverfatie , zyn eed en pligt ware te buiten gegaan 

buiten welke noodzaakeiyke voorzorg alle hooge Gerechtshoven 

en partuculiere rechtbanken, de verzoeken 

van wege de Officieren van de crimineele juftitie 

, ten einde voorfchreven tegen een lid van hun 

- collegie gedaan , behooren te declineeren: behalven 

dat het nog een aanmerkelyk onderfcheid maakt, dat 

als een gefufpeeïeerd Rechter , wanneer iemand van 

zyn maagfehap in een crimineel proces wordt betrokken 

, zig zeïven uit eigene beweeging van het 

Rechtersatnt , geduurende de cognitie en het onderzoek 

over die zaak excufeert, en daarvan vrywillig 

onttrekt , gelyk in het geval van den meergemelden 

Raadsheer van der Mieden gebeurd was; by alle welke 

aanneemelyke grondregelen van crimineele rechtspkeging 

, nog bovendien in confideratie komt, de 

groote en importante vraag , of de perfoon van een 

Rechter , die altyd ter goeder naam en faam heeft 

geftaan , ter zaake van geprefumeerd wandevoir en 

mypccdigheid , in het ftuk van zyne bediening begaan 

, provifïoneel van zyn ampt gefuspendeerd, en 

crimineel in perfoon gedagvaard mag worden ? zó


ja , of zulks gefchieden moet door het collegie van 

welke hy een lid is , of door een hooger rechtbank, 

waartoe hy als Rechter niet behoort ? het eerde lid 

van deeze vraag , hiervooren genoegzaam opgelost 

zynde , door de gemaakte diftin&ie , dat fuspenfie 

van de perfoon van een' Rechter , en het hoorcn op 

vraagarticulen niet flechts op een bloote prefumtie , 

maar wel met een volklaare zekerheid en onwraakbaar 

bewys van zyne gepleegde malverfatie plaats zou 

kunnen vinden, zo zouden wy, ( onder correctie,) 

ten aanzien van het tweede lid deezer vraage, van 

gevoelen zyn, dat zulks nimmer gefchieden kan, 

door die zelfde Rechtbank , waarvan hy een lid is, 

eensdeels om dat hy zelfs fufpeétabel van partyfehap 

of vyandl'chap van een medelid hunner vergadering, 

in dit opzicht kunnen worden geconfidereerd, en 

anderdeels , dat een neutraal , onzydig en hooger 

collegie van juftitie altyd de magt bezit, om, in geysüle 

de gcfuspendeerde Rechter onfchuldig bevonden 

wordt, niet alleen den Officier die de calange gedaan 

heeft, maar zelfs de gantfche Rechtbank van welke 

hy een lid is, daar over, naar exigentie en bevinding 

van zaaken te corrigeeren en te ftraffen , mitsgaders 

eene evenredige vergoeding aan den onfchuldigen 

Rechter te kunnen bezorgen , waarom in alle zodanige 

gevallen de exceptie van renvoy met veel fuo 

ces kan worden geproponeerd. 

C 5


§4. 

Om verder een generaal fundament te leggen, in 

hoe verre de perfoon van een' Rechter al of niet actionabel 

«oude zyn, ten minften om daaruit op gronden 

van zekerheid eene vastgaande gevolgtrekking te 

kunnen opmaaken , in hoedanige gevallen, dezelve, 

ter zaake van gepleegd wandevoir , crimineel ftraf. 

baar, (het zy met fuspenfie of deportement van zyn 

amt , {fttiEto jure zoude kunnen weezen , zo zullen 

wy vervolgends, zo tot beter begrip van zaaken, 

als om deeze èewichtige materie meer licht by te 

zetten , en fpeciaal om het crimineel proces van den 

Procureur Generaal tegen den onbevlekten Raadsheer 

van der Mieden , ten toetst te brengen, ter deezer 

plaatfe eene zaaklyke en volledige definitie gaan gee. 

ven , van de perfooneele deugden en qualiteiten , 

welke in de perfoon van een' Rechter worden gerequireerd. 

gelyk ook van de hoofdpligten die noodzaaklyk 

aan zyn refpeftabel en zwaarwigtig amt 

geaccrocheerdof verknogtzyn : als i.) Godvruchtig, 

beid, als waaruit onwederfpreeklyk alle overige deug. 

den en qualiteiten, die in een Rechter , ex officia, 

nodig zyn , van zelve profiueeren , en die daarom 

by het Roomfche recht ten uiterften recomandabel 

wordt gemaakt , volgends het voorfchrift, vervat 

by de lex Ob/ervandum, 19, § 1. Cod. de Officio Pr& 

]ïd, j a.) Rechtvaardigheid , het welk de ziel en 

luister van het Rechtersamt is , en het geen een


Rechter generaallyk verbindt in 'tbeoordeelenen vonnisfen 

, zo van crimineele als civile zaaken, ftrikte- 

Iyk de wetten te obferveeren, ten dien effe&e dat hy 

aan de eene kant met een onbuigzaame ltrengheid de 

misdaaden , waarvan hy door confesfie, of door onwraakbaare 

bewyzen overtuigd is, ftrafc, en aan de 

anderen kant de verdrukte befchermt, en aan de verongelykte 

promptelyk recht doet, zonder ten deezen 

opzichten de minfte diftinótie, of onderfcheid te maa« 

ken tusfchen ryke of arme , aanzienlyke of geringe 

perfoonen , en wordt de rechtvaardigheid in de perfoon 

van een' Rechter, belangende het ftuk van zyn oflicie 

, doorgaands zo eng genoomen , dat by v R o« 

MAN, de foro competenti, libr. 2, cap. I, § 8, num. 

22, in notis, onder andren deeze overheerelyke en 

gefundeerde bedenking op dat fubjeót is aangetekend 

geworden —• ,, En in gevalle het mogt komen te 

„ gebeuren , dat het geallegueerde en geprobeerda 

„ ten procesfe was ftrydende met dat geene dat hein 

„ zekerlyk bewust was , zo is het veiligfte en beste 

„ voor zodanig een' Rechter dat hy zig in dat geval 

,, excufeere , en afleggende den perfoon van Rechter 

, aanneeme die van getuige , op dat alzo de 

„ waarheid openbaar worde; de rede hiervan is , 

,, (zegt hy,) om dat in cafu nostro een Rechter zekerlyk 

oneerlyk en godloos zoude zyn , indien 

M hy , volgende de Hukken en bewyzen in judicia 

„ geproduceert, vryfprak, den geene die hy in zyn 

„ privé zekerlyk wist misdaadig, of ietwes ver-

44 S L E U T E L D E * 

„ fchuldigd.te zyn; of in tegendeel veroordeelde den 

„ geene die hy zekerlyk wist onfchuldig of niets aan 

„ zyn tegenparty verfchuldigd te zyn , want cenfei-i 

,, entiam etiim propriam nemo debet tedere ; volgends 

„ MENOCHIUS, de arbitrar.judic. cafus $g\,num. 17 

„ & 18 ; aan de andere kant zo zoude hy te recht 

„ kunnen worden geuoemd onrechtmaatig , onbil- 

„ lyk, en een verfmaader der wetten , welke willen 

„ dat cp de (tukken en bewyzen wordt recht gedaan, 

„ indien hy, verachtende het geallegeerde en gepro- 

„ beerde ten proccsfe , een zaak wilde decideeren, 

„ naar de kennisfe die hy in zyn privé daarvan hadde." 

— Ondertusfchen kunnen wy, behoudens 

de gefundeerdheid deezer folide bedenking van den 

rechtskundigen VROMAN , welke wy, vcor zo 

veel de gemaakte difunctie betreft, ten uiterften admireeren, 

niet nalaaten, tot meerder elucidatie over 

dit onderwerp, daar by te voegen, dat in beide de 

gementioneerde gevallen , by hem aangehaald , en 

waar by de rechtvaardigheid van den Rechter al te 

fterk gewoogen wordt, geen crimineele ftraflën, ten 

opzichte van de perfoon van een' Rechter die contrarie 

handelde, zouden plaats hebben, om redenen 

dat hier te Lande alle hooge en fubalterne Rechters 

geprrefumeerd worden ten minsten zo £equitabel, 

voorzichtig, en rechtvaardig te zyn, dat indien hun 

iets buiten bet rechtersamt van het geallegeerde en 

geprobeerde ten procesfe, zo in crimineele als civi. 

Ie zaaken , bekend ware , zy daarvan aan het volle

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . 4S 

eollegie van juftitie, waarvan zy leden zyn, behoorelyke 

kennisfe zouden geeven, en op hun geloofwaardig 

rapport, ten dien refpeéte, ook zouden worden 

geloofd, zonder daarom verpligt te zyn hetcharafter 

van Rechter afteleggen , en die van getuigen aanteneemen 

; behalven dat het notoir en vollfrekt zeker 

is, dat een Rechter, aan wien iets buiten het geproduceerde 

ten procesfe bekend is, zonder hetzelve te 

developeeren , in een eigenlyken zin niet gezegd kan 

worden , ter zaake van dien culpabel of ftraf baar te 

weezen, voor zo verre hy met zyne mederechtens de 

rechtshangende zaak , conform de wetten , op de 

geproduceerde bewyzen gedecideerd hadt , en het 

geval het crimen lafe majeflath niet betrof; want op 

die wyze als hier vooren by VROMAN onderfteld 

wordt, zoude elk lid van een rechtbank kunnen voorwenden 

eenige particulariteiten, buiten het geene in 

judico geëxhibeerd was , van het proces te weeten, 

wanneer zulks, in zaaken waarop, of by confesfie 

of bewyzen , moet worden recht gedaan, ten aanzien 

van de decifie , niet alleen verwarring zoude veroorzaaken, 

maar bovendien de kracht en het effect 

der wetten , in de uitfpraak van een vonnis, daardoor 

merkelyk zoude-worden geftremd, gezweegen 

dat alle probatiön in rechten pravaleeren moeten , 

boven willekeurige opiniën, geboren uit een volks, 

maare, of publicque geruchten, hoe waarfchynelyk 

en gegrond ook, waarby één der beide partyen 

liciganten zoude kunnen worden verkort: 3.) N.w?

Ai S L E U T E L D E R 

ftightid als zynde geen minder requiQc om een habiel 

en bekwaam Rechter te formeeren , ten einde 

door middel van dien hoe langer hoe meerder expenentie 

en ervaarenheid van rechtszaaken en in 

de behandeling van de byzondere clasfen van het 

Rechtersamt te verkrygen, en vervolgends door zulk 

een aanhoudende applicatie en grondig onderzoek 

van zaaken, belhande in het wikken en wegen van 

een proces , de waare en juiste fhat de/questie 

tusfchen partyen litiganten, pro et contra, gefusti 

aeerd wordende, met meerder zekerheid te treffen" 

op zulk eene wyze van door zyne naarfligheid zom* 

vuldig te procaveeren, dat er van zyne zyde in de 

decifie der zanken aan zyn oordeel toebetrouwd 

geen onkunde , onoplettenheid , noch misvattingen 

plaats hebben , hy by een hooger collegie van ju. 

fhtie zoude kunnen worden gecorrigeer • 4.) On 

baatzuchtigheid, naamlyk om zig door geen gèfchen". 

fcen,, giften of gaven , ten behoeven van één der 

partyen litiganten te laaten corrumpeeren , of omkoopen, 

in voegen als by articul 10 van de IN 

STBDCTIE van den Hove van Holland tx ms. 

lyk verboden is , zynde bovendien ook corruptie 

van de perfoon van een' Rechter , i n ' t ftuk v a n 

zyn ofHcie crimineel ftraf baar , niet alleen met de. 

portement van zy amt, maar ook met bannisfement 

Uit den Lande; ondertusfefaen is, volgends het 

fentiment van Mr. OERAARD DE „ A A S , 

us, by MERULA, nb. 4, tit. 6 > eaJ>, o n d e f ^


verbod, met relatie tot den Rechter , geenzins begreepen, 

het aauneemen van zodanige gefchenken, 

of prefenten van uabeftaande of van goede vrinden 

die buiten alle apparentie van proces, ten tyde van 

het geeven dier gefchenkeu waren, vooral indien 

desweegen geobferveerd blyft het voorfchrift vervat 

in de lex. 6. § i. ff de offic. procors 6? legati; en 

5.) onzydigheid, die een Rechter indifferentelyk ten 

aanzien van partyen in haare verfchillen noodzaakelyk 

houden en betoonen moet, uitgezonderd in crimineele 

zaaken, waarin een Rechter, ten opzichte 

van twyffelachtige en nog ougeprobeerde gevallen, 

altyd ten voordeele van een' verweerder of gevangen 

kan en behoort te inclineeren, om reden 

dat defenüe favorabel is , en gelyk wy elders aanmerkten, 

boven de accufatie of aanklagte pravalee. 

ren moet. 

§ * 

II.) Het tweede cafits waarin, ten opzichten van 

de defenfïe , de kunst der Praftyk uitgeblonken 

heeft gehad , betreft het zo beruchte proces , het 

welk in cas crimineel voor den Gerechte der ftad 

UTRECHT, geduurende den jaare 1755 geventileerd 

is geweest tusfchen den Graave van Nas/a» 

la Lek , Hoofdofficier der gemelde Stad , rationt 

officii, eisfcher in cas crimineel ter eenre contra 

den Advocaat van Cuilenborg, gevangen op den

48 S L E U T E L H E R 

huize van FLiazenberg , verweerder in hetzelve cas 

ter andere zyde : dit meesterduk van de crimineele 

rechtspleeging, waarin, onder andren, de grootheid 

der talenten van den verweerder , zo wel als de 

kracht der wetten , op eene voorbeeldlooze wyze 

doorgedraaid hebben, verdient dat men deeze aan. 

merkenswaardige zaak uit den grond ophaale , en 

door een getrouw en kortbondig verhaal aan de 

vergeetenheid onttrekke 5 alvoorens dan te expofeeren 

de oorzaaken, waaruit deeze crimineele proceduren 

eigenlyk gerefulteerd waren , en vervolgends te 

ontwikkelen de gronden', op welken de accufatie en 

dtfarlöe van dien gefundeerd werden , zal het niet 

onnoódzaaklyk zyn te berichten, dat gemelde Advocaat 

van 'Cuilenborg , na dat zyn eerde huwelyk 

wettig gedisfolveerd geworden was, op zulke eene 

wyze dat hy, uit kragte van een Rechterlyke condeffinatie 

volkomen geauthoriieerd en bevoegd was 

om weder met een ander te mogen hertrouwen 

zig daarop naar Utrecht met der woon beâf alwaar 

hy als Advocaat voor het Hof Provinciaal ging 

praétifeeren , en , zo door zyne onmeetbaare kun. 

digheden in de rechtszaaken, als door zyne fierly, 

ke welfpreekenheid voor de pleitbanken, niet alleen 

een grooten roem verworf, mjar ook ten z dfden tyd 

aldaar onbedenkelyk veel opgang in de praclyk maak. 

te: onder de menigvuldige rechtsgedingen, welken 

onder zyn patrocinium vielen , werdt hy van wegen 

zekere Alida van der Streng verzocht haar als

'CRtMlttEËLE PRAGTYK. 49 

Advocaat te willen bedienen , en met zynen raad te 

adfifteeren, in een proces dat zy beflooten hadt te 

gen haaren man Egbertus Buys , uit oorzaake vaii 

zyn ergerlyk gedrag , in cas van feparatie voor den 

Gerechte der ftad Utrecht te voeren: de voornoemde 

Advocaat maakte in den beginne veel zwaarigheid 

haar in dat proces te patrocineeren, uit aanmerking 

Van de lang onderhouden vriendfchap die tusfchen 

hem en haaren man Egbertus Buys , roemaals nog 

werkelyk beftondt , en poogde door allerhande 

Vrindlyke raadgeevingen de discrepeerende echtge. 

nooten met elkander te reconcilieeren , of te verzoe^ 

nen , ten einde door middel van zodanig een recou* 

cüiatie de zaak buiten de rechtbank te houden; dart 

terwylj onaangezien de tusfchenfpraak van de 

bloedverwanten van Alida van der Streng, alle de 

eomparatiën daarover ten fine van accoord gehou. 

den , vruchtloos afliepen , gebeurde het inmiddels 

daar men aan een vrindlyke feparatie van tafel , 

bed , en bywooning , onder confent van beide de 

echtgenooten, werkte $ dat er volklaare en confon- 

hante bewyzen , ten laste van Egbertus Buys , wör* 

den ingewonnen, waaruit in forma probanti blyken 

kon, dat hy op differente plaatfen, met verfcheidene 

vrouwsperfoonen, adulterium, of overfpel, gedelins 

queerd hadt: dit veranderde aanftonds de zaak der- 

maate van natuur, dat er vervolgends , op aanran 

ding van den Advocaat van Cuiienborg, gerezolveërd 

Werdt , om tegen den voormelde Egbertus Buys s 

lt. DÈEL* 0 

iri

50 S L E U T E L D E a 

plaats van in cas van feparatie , direclelyk in ca* 

van disfolutie te procedeeren : ondertusfchen dat 

deeze zaak nog litispendent was * kreeg dit proces 

een heel andere draai , want , behalven dat de getuigen 

, welke het overfpel van Egbertus Buys door 

gerecolleerde verkiaaringen , ten behoeven en op 

requifitie van zyne huisvrouw Alida van der Streng 

gegeeven , geaffirmeerd en bekrachtigd hadden , 

hunne depofrtien , of getuigenisfen, ten dien opzichte 

gedaan , rtcanteerdeu en herrieppen: zo werdt 

al verder den Advocaat van Cuiknborg door fommige 

van deeze getuigen , en onder anderen van zeker 

vrouwsperfoon, Grietje van Bronswyk genaamd, 

toenmaals aldaar in het Stads tuchthuis geconfineerd 

zynde, openlyk befchuldigd van door geld , tot het 

geeven van de voorverhaalde atteltatiën, gecorrumpeerd 

en omgekocht te zyn geweest , waar by nog 

kwam , dat de meergenoemde Advocaat geprefumeerd 

„werd, ftaande den loop van deezen procesfe 

, een 'al te gemeenzaame converfatie met zyne 

cliënte Alida van der Streng te hebben onderhouden , 

en het was derhalven , op fundament van zodanige 

befchulding van corruptie , en daar aan verknochte 

verdenking van ongepermitteerde familiariteiten met 

zyne gemelde cliënte , dat het den Heer Hoofdofficier 

der ftad Utrecht, R. O., kon gelusten by die 

van den Gerechte aldaar te verzoeken apprehenfe 

corporeel op de perfoon van den meergemelden 

Advocaat van Cuiknborg, hoedanige apprehenüe

C R I M I N E E L E PRACTYIC. 5* 

corporeel by hem, op zyn lub en obreptif te kennen 

geeven , van den voorfchreven Gerechte geimpe* 

treerd zynde , den bovengenoemde verweerder, in 

gevolge en uit krachte van dien, op den Haazen» 

berg in gevangenis gebragt, en ter zaake voormeld 

in een crimineel proces betrokken werdt. 

s «. 

Hoe zéér nu aan dé zyde van den Heere Hoofdoffi» 

der , als eisfcher in cas crimineel, alles werd aangehaald 

wat tot probatie van de befchuldiging, ten 

laste van den gevangen en verweerder ingebracht, 

eenigfcins kon verftrekken , hoewel verre de meeste 

bedreevene Rechtsgeleerden ten dien tyde al van gevoelen 

waaren, dat de pofitiven, door den eisfcher 

R. O. , tot adftrudlie van de gefustineerde feiten 

geallegeerd, op zeer zwakke gronden fteunden ; zo 

werd daartegen aan de zyde van den gevangen en 

verweerder in een volumincufe en beredeneerde de* , 

duStie van rechten, door hem zeiven, ter zyner defenfie, 

in zyne gevangenis opgefteld, zyn onfchuld 

klaar aangetoond en beweezen • dit meefterftuk van 

Rechtsgeleerdheid was , na een voorafgaand verhaal 

van zaaken, bekleed met een ryk aantal van rechtspasfagiën 

, op gezach van welken by hem , onder 

anderen , tot refutatie van de pretenfe delicten , 

waarmede hy befchuldigd werd , de navolgende 

D a

5* S L E U T E L D E R 

jurtificatoire articulen aan den Rechter in confidentie 

waren overgelaaten; als: 

Etrfielyk, dat de jurisdictie, ten zynen opzichte, 

m qualiteit als Advocaat , voor zo veel de crimineele 

actie betrof, ( onder reverentie, ) niet competent 

was ; eensdeels , om dat hy verweerder was 

een geadmitteerd Advocaat voor den Hove Provinciaal 

van Utrecht , en als zodanig , in geval van 

wandevoir, of crimineele wanbedryven in zyn officie 

begaan, ook gaudeeren moest van bet privilegie 

om voor denzelven Hove te recht te ftaan ; en 

anderdeels , uit oorzaake dat de Magiftraat of Gerechte 

der Had Utrecht geene Advocaaten, hoe genaamd, 

als postuleerende voor derzelver rechtbank 

te erkennen , maar doorgaands gewoon zyn de 

Procureurs voor alles dat in de rechtspleeging 

met betrekking tot hunne meefters of cliënten ' 

voorvalt, alleen aanfpraaklyk en verantwoordelyk 

te houden. 

Ten tweeden, dat de getuigen door den Heer eisfcher 

R. O., ten bezwaare van hem verweerder geproduceerd 

, niet waren confonnante , m a ar finguliere 

getuigen, op welke in cas crimineel geen recht kan 

worden gedaan. 

Ten derden , dat in allerleie crimineele zaaken 

zonder onderfcheid , tot probatie van de befchuIdU 

ging , noodzaaklyk confonnante getuigen, naar 

rechten, gerequireerd wierden, ten einde een' de-

C R I M I N E E L E PR ACT YK 53 

Hnquant buiten confesfie, en de3 alleen op bewyzen 

te kunnen condemneeren. 

Ten vierden , dat de getuigen ftrydige , en tegen 

elkander aanloopende verklaaringen hadden ge, 

geeven , hoedanige contradictoire getuigenisfen , 

pro et contra gedaan , in criminalibus niet konden 

beftaan , en derhalven by den Rechter geen de 

minste geloof verdienden. 

Ten vyfden , dat, behalven dat dezelfde getuigen 

ten zynen laste gedeponeerd hebbende , moesten 

gehouden worden te zyn infamia /aSti, en infamia 

juris , als wegens flecht gedrag in het tuchthuis 

deeze'r Stad geconfineerd , en des niet admisfibel 

om in crimineele zaaken te kunnen getuigen , zy 

bovendien waren mynëedig , en ter zaake van 

dien by vonnisfe van deezen Gerechte, ook 

openbaarlyk aan den lyve waren geftraft. 

Ten zesden, dat alle dezelve getuigen , en byzonder 

Grietje van Bronswyk , nog niet mynëedig 

waren , wanneer de verweerder , ten voordeele 

van zyne cliënte , haare verklaaringen had inge. 

wonnen , en dat hy verweerder , in zyn qualiteit 

als Advocaat, noodzaakelyk zyn toevlucht tot zulke 

infame perfoonen hadt moeten nemen , om het 

gepleegde overfpel tusfchen dezelven en Egbertus 

Buys ten procesfe met fundament te kunnen be. 

wvzeii • te meer om dat voormelde getuigen nog 

niet geconfineerd , en des nog niet infaam waren 

t e n tyden dat het adulterium gedelinqueerd was 

D 3


geweest, en confequentelyk in gevallen vóór data 

van de infami gebeurd , naar rechten volkomen 

geloof moesten verdienen , voornaamlyk wanneer 

er geen andere getuigen van betere weetenfchap en 

conditie voorhanden waren, om het deliét van 

overfpel te kunnen probeeren. 

Ten zevenden, dat er geen corruptie, of omkoping, ten 

aanzien van de getuigen, in dit geval geichied was , 

immers niet aan de zyde van den verweerder , welke 

dezelve , naar redelykheid , had gefadareerd , 

gelyk men in diergelyke gevallen verpligt is te 

moeten en te mogen doen , zonder dat men ooit 

in ftaat zoude zyn, aan de zyde van den eisfcher 

het contrarie te bewyzen, alfchoon infame, en 

mynëedige perfoonen in beide opzichten als zodanig 

verklaard, na dato van hunne infamie en mynëedigheid, 

de voorgewende corruptie, of omkoo, 

ping, met betrekking tot haare getuigenisten, onder 

prasfentatie van eeden, wilden affirmeeren. 

Ten agtfien , dat zig in deeze zaake, zo geene 

pofitive, ten minnen een apparente mogelykheid 

opdeed , dat alle de voormelde getuigen, fchoon 

bereids infame perfoonen zynde, vóór de tyd van 

hunne mynëedigheid, van een andere kant door 

geld waaren gecorrumpeerd en omgekocht gewor, 

den , om haare eerfte verklaaringen . ten voordeele 

van Alida van der Streng gegeeven , te recanteeren 

en te herroepen , ten einde , door middel 

van dien , den verweerder als Advocaat in laberintb 

te helpen; uit hoedanige apparente mogelyk-


ïykheid vervolgends, (onder eerbied gefprokcn,) 

de voorgewende corruptie of omkooping der getuigen 

, aan de zyde van den verweerder, ten laste 

van den Heere eisfcher even gemaklyk zoude kunnen 

worden gerctorqueerd, indien het voiftaan kon 

iets zonder bewys in rechten te mogen allegeeren. 

En lagtstlyk , dat aan de verklaaringen , ter requifitie 

van den Heer eisfcher ingewonnen , en 

overgelegd, raakende de pretenfe familiariteiten tusfchen 

den verweerder en zyne cliënte , ftaande den 

procesfe gehouden , noch ten opzichte van de depofanten 

, noch met relatie van de omitandigheden 

der gedepofeerde zaaken , geen de minste geloof in 

rechten zoude kunnen worden geadtribueerd, niet 

alleen om dat dezelve getuigen eertyds waren geweest 

loontrekkende dienaaren van Egbertus Buys, 

die hy in de fteenbakkery geëmploieerd had , en 

daarom in cas crimineel reprochabel waren , als 

zynde om die oorzaak prefumtivelyk omgekochte 

getuigen, maar bovendien om dat hunne depofuiën 

in derzelver omftandigheden hemelbreed van elkander 

verfchillen , terwyl de een van hen dit, 

de andere dat , en een derde vlak het tegendeel op 

dien zelfden tyd verklaarde gehoord te hebben, 

zonder dat er iemand van deeze getuigen pofitivelyk 

verklaarde, iets het allerminste van de gemeenzaame 

converfatie tusfchen Alida van der Streng en den 

verweerder te hebben gezien, hoedaanige vanable 

en niet overéénltemmende verklaaringen , dienende 

D 4

5(5 S L E U T E L B U 

tot accufatie van eerlyke en gediftingueerde perfoo. 

nen, by alle rechtbanken verworpen worden ; bo, 

ven en behalven dat een Advocaat, fungeerende in 

zyn qualiteit, ter zaake van dien, gednurende den 

procesfe , niet aótionabel in cas crimineel zoude 

weezen , zo lang er geen klaarblyklyk adulterium. 

tusfchen hem en zyne cliënte , geprobeerd werdt, 

door getuigen die omni excepiiones ma/gres waren' 

en dat hy verweerder op dit fundament vervolgends' 

geene zwaarigheid maakte , rondborstig te declaaren, 

van gevoelen te zyn, dat zelfs een Advocaat, patrocineerende 

een vrouw, in een proces tegen haar' 

man, in cas van disfolutie, met dezelve zyne oliën* 

te, na disfolutie van het huwelyk, zoude mogen 

trouwen, indien zodanig Advocaat, zelfs ten tyde van 

het patrocinium , ongetrouwd, of weduwnaar ware 

geweest, 

$ 7, 

Na dat de hier bygebragte argumenten, vervat 

lil de voorenftaande juftiricatoire deductie , welke 

naderhand gedrukt werd , by den Rechter geëxamineerd 

en ryplyk overwoogen waaren, werdt den 

yerweerder daarop , by vonnisfe definitif, van de 

crimineele actie kost en fchadeloos geabfolvetrd : 

onmiddelyk na zyne relaxatie volgde de disfolutie 

yan het huwelyk tusfchen Egbertus Buys , en Alida 

W8 ér Streng, zyne gevveez,ene cliënte, met welke


hy in der daad , na verloop van eenige maa u en, 

tot algemeene verwondering van een iegelyk, kwam 

te trouwen, zonder dat de Hoofdofficier der ftad 

Utrecht zig tegen den voordgang van dat huwelyk 

verzettede , noch belust fcheen om hem andermaal 

daarover in een crimineel proces te betrekken : het 

opmerkelyke van deeze zaak beftond daarin , dat, 

kort na de voltrekking van het gemelde huwelyk, 

Egbertus Buys insgelyks hertrouwde, en dat vervolgends 

de eerfte huisvrouw van den Advocaat van 

Cuüenborg , van welke hy voorheen wettiglyk was 

gefcheiden , haar almede in een tweede huwelyk 

begaf ; de fingulariteit van dit notabel rechtsgeding 

hebben wy zo zeer niet aangetekend om de 

mogelykheid aantetooncn van drie gedisfolveerde 

cn verbroken huwelyken , waarvan de echtgenooten 

, door een zamenloop van byna gelyke oorzaaken 

, ter wederzyden alle kwamen te hertrouwen , 

en nog veel minder om daardoor te willen fustinee. 

ren, dat zodanige finguliere voorvallen in de rechtspleging 

geheel buiten exempel zouden weezen , of 

tegen de dispofitie van het befchreeven recht zouden 

ftryden , maar eigenlyk om tegen de opiniën van 

fommige Rechtsgeleerden te beweeren , gelyk wy 

vermeenen in laater tyd, door een uitgewerkt 

fchriftlyk advys, volzaaklyk gedaan te hebben, dat 

de opgemelde Advoeaat van Cuilenborg, na van 

de crimineele actie geabfolveerd te zyn , wel degelyk 

bevoegd was , met zyne cliënte Alida van de? 

P S .

58 SLEUTEL ets 

Streng te mogen trouwen, zo dra de huwlyksband 

tusfchen haar en Egbertus Buys, haaren geweezen 

man, by fententie van den Rechter, verbroken 

was , zonder dat daar jegens abfteerde, de frivole 

allegatie van een gemeenzaamen ommegang, welke 

zy, volgends het fustenu van den Officier der ftad 

Utrecht, ftaande het proces in cas van disfolutie 

met elkander zouden gehouden hebben : ratio efl, 

vermits dat, zo wel de meergenoemde Advocaat, 

als zyne gemelde cliënte , na dat hun beider echtlyke 

banden wettig , door Rechterlyke vonnisfen 

gedisfolveerd waren , als vrye perfoonen , die in 

hunnen eerden ftaat van ongehuwdheid herfleld werden 

, behooren te worden geconfidereerd, en des 

uit kracbte van dien, indisputabel bevoegd waren 

andermaal eene echtelyke verbintenis te mogen contracteeren; 

en het was op fundament van deeze onbetwistbaare 

reden , welke het opgevolgde tweede 

huwelyk van Egbertus Buys. gelyk ook dat van de 

eerfte huisvrouw van den Advocaat van Cuilenborg, 

voor gequalificeerd, en overéönkomftig decoftumen 

deezer Landen, als wettig moesten aanmerken; ondertusfchen 

zoude het geval waarin wy in den jaare 

1768 , nevens meer andere Profesforen , geadvifeerd 

hebben gehad , vry grootcr bedenklykheden 

doen, opryzen , naamlyk als een Advocaat, in zyn 

cmaliteit patrocineerende , een getrouwde vrouw , 

die nimmer vleeschlyke converfatie met haar man 

heeft gehadt, en deswegen, tot disfolutie van den 

huwelyksband, contcndeert, geduurende den loop.


van den procesfe zyne cliënte bezwangert; of by 

jn de eerfte plaats , ter zaake van dien, crimineel 

actionabel zoude zyn , en in de tweede plaats , of 

hy, na het huwelyk van zyne cliënte, by fententie 

van den Rechter gedisfolveerd was , in het ouder- 

ftelde geval zoude mogen trouwen ? onaangezien 

deeze beide vraagen onder de Advifeurs veel con- 

teftatie verwekte , werd nogthans met beklcede 

redenen, en op het gezach van aanneemlykerechts 

gronden , eenpaarig geadvifeerd , dat JA, de cri 

mineele actie , ten opzichte van den patrocineeren- 

de Advocaat , wegens de gefustineerde bezwan 

gering wel plaats kon hebben, als dezelve door den 

Officier in loco, ftaande den procesfe , in cas van 

disfolutie, en gevolglyk vóór de tyd van het vol 

trokken huwelyk met zyne cliënte was geinftitueerd 

geworden , en dat over zulks , ter beantwoording 

van de tweede vraag, de gemelde Advocaat volko 

men gepermitteerd was met zyne cliënte , na ver- 

breeking van den huwlyksband met haaren man, te 

mogen trouwen, wel te verftaan, als de crimineele 

actie geheel onvolvoerd gebleeven was: de reden 

hiervan valt, voor bedrevene Rechtsgeleerden, ge. 

maklyk optelosfen , want alfchoon by de wetten 

uitdrukkelyk en fcherplyk verboden is, dat een over- 

fpeeler en overfpeeleresfe, refpectivelyk na het over- 

lyden van derzelver man en vrouw, of na disfolutie 

van hun huwelyk , nimmer of ooit zig met elkan 

der ten huwelyk mogen begeeven , zo kan , ten 

refpecte van een' vrouw , die nooit door haar man

S L E U T E L D E R 

beflaapen is geweest, in een eigenlyken zin niet 

gezegd worden dat er adulterium, of overfpel, noch 

aan de zyde van den Advocaat, noch aan de zyde 

van zyne cliënte gedelinqueerd was geworden. 

S 8. 

Als de fubtiliteiten der Rechtsgeleerden niet 

fomwylen prawaleeren moesten boven de ftrengheid 

der wetten , waaraan de Rechter niet altyd even 

fterk gebonden is, immers niet in zulke crimineele 

zaaken, als waarin door deeze of geene zamenloopende 

omftandigheden , en onvoorziene incidenten 

, zyne discretie , of befcheidenheid , tot 

mitigatie van ftraffe behoort plaats te hebben, zo 

zouden buiten twyfel veeie eerlyke delinquanten, 

die uit onkunde , of door een pardonable hartstogt 

van het recht abufeeren, ten uiterften te 

beklaagen weezen : de 'ondervinding heeft zulks 

doen zien in een zeer intricaat geval, het welk 

alhier , ten aanzien van gecommitteerd wandevoir 

van een' Advocaat, die befchuldigd werdt in officie 

gepecceerd te hebben , van applicatie kan zyn, 

en waarover wy, nevens de Advocaaten Mr. Jan 

de Groot, en Mr. Johan Card Houttuin, op het 

einde van den jaare 1759 geraadpleegd werden, 

op zodanig eene wyze , dat dit ongehoord Cafus 

ons meer werk dan voordeel verfchafte: de zaak, 

waarvan wy kortheidshalve flechts de voornaamfte 

particulariteiten zullen gaan fchetzen, beftond

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . 6t 

hoofdzaaklyk hierin: Een zekre meerderjaarige, ry 

ke, en aanzienlyke Dame, woonachtig in een Stad 

onder het resfort van de Provincie van Hollund^ 

wier naam wy uit achting verzwygen , contracteerde 

in den jaare 1758 fponfalia, of trouwbelofte 

, met een meerderjaarig jongman , van een gedistingueerde 

familie , doch die geheel onbemiddeld 

was ; de Notaris , tot het pasfeeren van de 

acte van trouwbelofte geëmploieerd , had , op 

uitdrukkelyke begeerte der beide coritrahenten, 

daarin deeze fpeciaale clauful geinfereerd ; dafi 

wanneer een van beide de contraéteerende partyen 

naderhand , wettige en gefundeerde reden , daartoe 

dienende , mogten goedvinden van de fponfalia af 

te gaan , en hun voorgenomen huwelyk ongepresteerd 

te laaten, dezelve in zodanig geval zoude 

kunnen volftaan, met aan den contrahent, die 

het contract wilde vervullen , een honorarium van 

tien duizend guldens eens uittekeeren: achtervolgends 

deeze conventie gebeurde hét, dat de jonge 

Dame , na een verkeeriug van tien maanden, berouw 

krygende van deeze trouwbelofte gecontracteerd 

te hebben, met een perfoon die men haar* 

het zy op losfe geruchten, of het zy op een volzekere 

informatie van zyn gedrag, als een de» 

bauehant en verkwister afgefchilderd had , goed* 

vond van de voormelde trouwbelofte te recilieeren 

en aftegaan, en ten dien einde door dezelfde Notaris 

, welke het contract gepasfeerd had, een infinuaüe 

aan haar' pretendent liet doen , met aan*


wy adfifteerden, waren de gevoelens over die 

zaak zeer verfchillende ; want behalven dat de 

Advocaat Houttuin van gedachten was , dat , om 

de crimineele actie in dit geval te ontwyken, geen 

beter middel gepractifeerd kon worden , dan dat 

onze bedreigde confrater zig by den Hove Provinciaal 

ter purgie ftelde , zo was de beroemde Mr« 

Jan de Groot , nevens my, (onder verbetering,) 

van begrip dat zulks een allergevaarlykst hulpmiddel 

zoude zyn , wanneer de zwangerheid van 

de cliënte van onzen meester geprobeerd werd , 

en derhalven dat hier een middelweg imest plaats 

hebben, om den Officier, met betrekking tot zyne 

crimineele actie , fchakemat te Hellen : ondertusfchen 

bleef nog de groote zwaarigheid overig, 

hoedanig, en op wat wyze hier het geval moest 

worden geremedieerd , ten zulken effecte , dat de' 

zaak , in zyn geheel gelaaten , nogthans den Officier 

den mond geftopt werdt; wy oordeelde, naalles 

geconcerteerd, gewikt, en gewoogen te hebben, 

daartoe geen bekwaamer middel gevonden te 

kunnen worden , dan dat de eerfte pretendent 

van de bevruchte Dame zig als' vader van het 

kind declareerende , zig met haar ten huwelyk be v 

gaf, en in gemeenfchap van goederen trouwde, 

en dat vervolgends de patrocineerende Advocaat 

onzen Meester een gratificatie van tien duizend 

guldens werd toegelegd , onder beding dat hy 

van de fponfalia, met zyne cliënte aangegaan, af-


zag: alle deeze beraamde fehikkingen tusfchen 

de refpeftive partyén geconcludeerd en beflooten, 

zynde, glisfeerde den Officier, gelyk wy voorzien 

hadden, ipfo fafto van zyn temeraire actie. 

$ 9. 

ÏII.) In den jaare 1758 exteerde voor één def 

hooge coliegiën van juftitie in de Provincie van Rol, 

land , het vèrgeklonken proces in cas crimineel 

tusfchen den Advocaat Fiscaal en Procureur Generaal 

Van den Hove, eisfcher R. O. ter eenre; contra Mévrouwe 

de Douariere Bikker van Swieten, verweerderesfe 

ter andere zyde , het welk vervolgends in 

het begin van den jaare 1759 gedecideerd werdt, 

met een zodanig deplorablen uitflag van zaaken,dat 

de vrouwe verweerderesfe , by fententie definitif, 

gecoHdemneerd zynde oni met den zwaarde Over *t 

hoofd geftraft, en geduurendé haar leven in het 

tuchthuis der ftad Delft te moeten blyven; hoedani. 

ge cofidetonatie , ten opzichté van haar perfoon, 

dan ook ter executie is gelegd , zonder, (het geen 

by veete vermaarde Rechtsgeleerden bewondering 

Verwekte,) deeze zaake van haar' kant in revifis 

werd gebragf; het is bekend dat deeze crimineele 

aétie gefprootert is uit falfiteiten, gepleegd in een 

testementaire dispofitie ; het komt ér derhalven niet 

op aan alhier te onderzoeken hoe, en op wat wyze 

Zulks gefchiedde, als zynde in hoe cafu genoeg, dal

C R I M I N E E L E P R A C ï Y K . 05 

er van het crimen falfi , aan de zyde van den Procu 

reur Generaal geallegueerd en beweezen, aan den 

Rechter overvloedig gebleeken is , en wy hebben , 

< om het in pasfant te zeggen ,) nevens meer andere 

Rechtsdoctoren , niet genoeg kunnen admireeren de 

kundigheid , de fterke pogingen , en het hartlyk 

empresfement waarmede wyle de beroemde Ad. 

vocaat Mr. Gabriël van Breugel , welke dit crimineel 

.geval , na dat zyne cliënte in een ordinaris proces 

ontvangen was , met een nooit volpreezen lof be 

diend en bepleeten heeft gehad, aanwendde, omdee. 

ze gedistingueerde en aanzienlyke vrouw van de 

crimineele ftraf vry te pleiten ; het onderzoek waar 

aan wy ons,raakende deezequestie,zullenbepaalen , 

belfaat zo zeer niet of de Rechter zyne condemna- 

tie, conform de wetten , en volgends de natuur van 

het delict heeft ingericht gehad , want dit gelooven 

wy vast , en alle weldenkende Practizyns behooren 

zulks ook van een refpectabel collegie van juftitie, 

welks penetratie , doorzicht, en onmeetbaare kun 

digheden van rechtzaaken gantsch Europa erkent , 

te epineeren en te gevoelen; maar de groote vraag, 

die hier in confideratie komt , confilteert eigenlyk 

daarin , of men iemand, zelfsftri&ojure genomen, 

ter zaake van een geperpetreerd en beweezen crimen 

falfi, hoedanig en van wat aart het ook zyn mag, 

na dat de delinquant bereids een openbaare lyfftraf 

ondergaan heeft, of met den zwaarde over het hoofd 

een fchandaal heeft gefupporteerd , tot een eeuwig- 

lï. DE EL. E

66 S L E U T E L D U 

duurende gevangenis kan condemneeren ? wy oor. 

deelen, onder correctie, en zonder geheime beweeg, 

redenen van den Rechter , in dit opzicht, te willen 

tauxeeren, onberchroomd van neen ; wy ontkennen 

daarom niet, dat zulks wel plaats kan hebben in alle 

zodanige gevallen , alwaar gratie van doodftraffê 

alvoorens gefchiedt , of dat iemand van 't fchavot, 

by gratie of pardon , geëxcufeerri wordt , gelyk, 

onder andren , in den jaare 1770, ten refpecle van, 

een valfchen munter, welke door den tegen woordigen 

Heere Stadhouder van de gecondemneerde doodftraf 

gepardonneerd werdt, gebeurd is, mits dat de delinqaant 

voor al zyn leven gevangen moest blyven ; 

dan tusfchen een gratie van den Souverain , of den 

Prinfe van den Lande, en tusfchen een Rechterlyke 

condemnatie , die , na het infügeeren van een publieke 

ftraf, nog daarenboven de eeuwigduureude 

gevangenis introduceert, is een aanmerkelyk onder- 

1'cheid i; want indien dit laatfte altyd plaats moest 

vinden, zo zoude, onpartydig gefproken, de ftraf 

van den valfchen munter , dat een avanturier en een 

vreemdeling was , en die boven de falfiteit een foort 

van crimen l

C R I M I N E E L E P R A C T Y K , 6? 

openbaarlyk geftraft te zyn , nog ondergaan moest; 

ja , om over deeze materie , in hoedanigheid van 

Rechtsgeleerde , een' frap verder te doen, maak ik 

geen zwaarigheid my te gedraagen tot alle de fucces- 

five condemnatiën , die by de Provinciaale recht 

banken , federt de laatfte jaaaren van deeze eeuw, 

aangaande het crimen falfi, geflagen zyn , waaruit 

zonneklaar manifesteeren zal, dat de delinquanten, 

in cas voormeld , na op eigen confesfie , of doof 

bewyzen , in een ordinaris of extraordinaris proces 

geconverfeerd en overtuigd te zyn , meest alle tot 

een lyfftraf en eenige jaaren confinement zyn gecon- 

demneerd geworden , zonder dat men immer heeft 

durven onderdaan zodanige delinquanten, ter zaake 

van het crimen falfi befchuldigd, en overtuigd , een 

altoosduurer.de gevangenis opteleggen , want indien 

zulks , na het in ongebruik geraakt placaat van Kei 

zer KAR EL den V, van den jaare 1580, in dierge- 

lyke gevallen nog practicabel kon weezen ; dan zou- 

de men op dit fundament de Rechters , aan wier 

discretie of befcheidenheid in foortgelyke crimineele 

gevallen overgelaaten wordt, om den moderaatften 

en zachtften weg, naar bevinding van zaaken, te kie 

zen , gerustlyk kunnen aanraaden , de delinquanten 

met den koorde te ftralTen , liever als hun lot met 

een martelaarfchap tebezwaaren, waartoe zy, (on 

der reverente,) wanneer het tegen het voorfchrife 

van de wetten aanloopt , niet bevoegd zyn : het 

ontbreekt zelfs aan geene Rechtsgeleerden , die , so 

D a

68 SLEUTEL DE B 

wel in vroegere eeuwen, als in onze dagen, hebben 

gefustineerd gehad, dat men onder eeri vrye volks, 

regeering niemand tot een ceuwigduurende gevangenis 

condemneeren mag, maar wel met bepaaling 

van 50 , 60 , of meer jaaren , naar goedvinden 

van den competenten Rechter, en geproportioneerd 

naar den aart van het delict, geevende daartoe deeze 

aanneemclyke reden , dat eene eeuwigduurende 

gevangenis niet alleen is een berooving van aangeborene 

vryheid , waarvan alle ingezetenen deezer 

Landen, natuurlyker wyze, gaudeereu moeten,maar 

ook om dat zy vergeleeken wordt by het graf der 

leyendigen — fufficit; wy (tappen van deeze materie 

af, en fchuiven het gordyn voor dezelve. 

S iö. 

IV.) Naderhand werdt , in een Later tyd van 

jaaren , een crimineel rechtsgeding , ter oorzaake 

van bloedfchande , voor den Lande van Braband en 

Overmaaze geventileerd, tusfchen den Advocaat Fiscaal 

van hetzelve collegie, en zekere Schepen Bier* 

tempel, woonachtig geweest zynde in de Meierye 

van V Hertogenbosch, die befchuldigd en overtuigt 

werdt van het crimen incesti met ééne zyner eigene 

dochters gedelinqueerd te hebben , zodanig zelfs , 

dat men meende dat zy bevrucht geraakt was, en 

die yervolgends , wegens deeze capitaale misdaad, 

by fententïe van opgemelden Raade van Braband, 

met de dood geftrafc, en de dochter , welke het

C R I M I N E E L E P K A C T Y K . tfS> 

delict van bloedfchande met haaren vader gepleegd 

had , tot een confinement van 50 jaaren in het 

tuchthuis der ftad Gouda gecondemneerd werdt , 

waaruit zy echter korten tyd daarna, om onbekende 

reden,'is gerelaxeerd geworden : het geen over dit 

onderwerp aantemerken valt, beftaat voornaamlyk 

in de rechtskundige diftindtie van dc twee byzondere 

clasfen , waartoe dezelve, met betrekking tot 

die misdaad , eigenaartig kunnen gebragt worden; 

ftaamlyk, of het delict doodftraflyk dan lyfftraflyk 

is: onder de eerfle clasfe zouden wy, met een meenigte 

gerenomeerde en voorzichtige Juristen , begrypen 

, dat het deliól van bloedfchande als dood. 

ftraflyk behoort te worden geconfidereerd, wanneer 

het geperpetreerd wordt tusfchen een' vader en 

zyne eigene dochter , of tusfchen een moeder en 

baar eigenen zoon, ja zelfs, naar ftregheid van wetten, 

tusfchen broeders en zusters van hetzelfde 

bed: clan, onder de tweede clasfe van deeze misdaad, 

die men Hechts als lyfftraflyk te befchouwen 

heeft , zyn alleen gecomprehendeerd en begreepen 

halve broeders en zusters , ftiefvaders met hunne 

ftiefdochters, ftiefmoeders met haare ftiefzoonen, 

fchoonvaders en fchoonmoeders met derzelver re» 

fpecfive aangetrouwde kinderen , mitsgaders een 

man met zyn aangehuwlykte zuster, en een getrouwde 

vrouw met haar aangehuwlykten broeder, 

fiandi matrimonio; wanneer, ten refpefte van halve zusters 

en broeders, erreur of dwaaling , het zy door 

«handigheid als anderzins, plaats heeft gehad, ten 

E3


ztilken efFecte dat zy elkandren als zodanig niet 

gekend hebben gehad , en zoude, om evengelyke 

gefundeerde en excufable redenen , ook in dit opzicht 

heele broeders en zusters van hetzelfde bed, 

van de crimineele ftrafFe tegen het crimen van bloedfchande 

geflatueerd, naar recht en biüykheid dienen 

geëximeerd en bevryd te blyven , zo als daarvan 

verfcheidene gedenkwaardige exempelen in de rechts, 

pleeging voorhanden zyn ; ondertusfehen dat wy 

uitftelien deeze opmerklyke floffè wat nader te 

èplucheeren, en op het gezach van onvoorbeeldclyke 

gevallen, in onze dagen voorgevallen, meerder licht 

bytezetten , zo vinden wy niet ongeraaden alhier 

provifioneel, tot beter begrip van zaaken, te laateu 

volgen , de compleete en volledige definitie welke 

wy over deeze materie in ons Rechtsgeleerd Woordenboek 

, onder den titul van bloedfchande, gegeeven 

hebben. 

,, BLOEDSCHANDE , in 't Latyn incestm ge- 

,, naanad , is zulk een misdaad die door vermenging, 

,, of vleeschlyke verkeering tusfchen twee perfoonen , 

den andren te na in den bloede of aanhuwelyking 

befhande, plaats heeft gehad; gelyk onder an- 

„ deren tusfchen een moeder en haar' zoon , of 

„ tusfchen broeders en zusters van het heele en 

halve bed ; insgelyks tusfchen een' man en zyn 

,, vrouws zuster, of tusfchen een vrouw en haar 

,, mans broeder, en dergelyke bloedfchandige vers, 

menging tusfchen perfoonen elkander in minde- 

„ re graaden van confanguiniteit en affiniteit be-


, ftaande , meer; van hoedanige crimen van bloed- 

„ fchande by de Rechtsgeleerden deeze algemeene 

definitie gegeeven wordt; incestus estvsnerea. pera- 

„ gere cum confanguineis, vel afiïnibus? by de Romei- 

„ nen werd iemand over de misdaad van Mosdfchan- 

„•de even gelyk over het crime van adulterium of 

, overfpel gcftrafc: maar de meeste D. D. fustineeren 

met veel fundament, dat hetzelve zwaarder 

„ als overfpel behoort gepunieerd en geftraft te 

„ worden ; zie ,onderandreu,daarover M A T I H * 

„ u s, de Criminibus, lib. 48. Ut. 3, cap. 6 num, j ; 

« en DAMHOUDER, Pracïyk Crimineel, cap. 96. 

„ num. 3 , etfeqq.; doch GROENEWECEN, de 

, legibus abrogatis ad l. b. Codex de incest, et inatiüb. 

, nups: fchynt van een contrarie concept te weezen, 

en meent dat bloedfchande niet meerder of ftrenger 

dan overfpel moet worden geftraft: dan, terwyl 

het indisputabel is dat de misdaad van bloedfchande 

van vry erger conditie is, daa die van overfpel, 

en dat het laatstgemelde huidendaags met een zekere 

geldboete compofibel is, of by ons niet verder 

of anders kan worden geftraft, dan met eerloosheid 

, of bannisfement uit den Lande, inge. 

volge van het gearrefteerde by de politicque ordon- 

" nantie , zo dient derhalven het crime van bloed- 

„ fchande, als zynde odieus en minder pardonnabel, 

„ met zwaarder en rigoureufer ftraffe gecompenfeerd 

te worden; Mr. SIMON VAN LEEUWEN*, in 

„ zyn Roomsck Hollandsch Recht. lib. 4, part. 37, 

D 4


„ num. 9 , zegt er het volgende van: — Doch ik 

zou verftaan dat de bloedfchande zwaarder behoort 

ge/iraft te worden als gemeen overfpel, en dat de ver. 

ligting van de ftraf in overfpel, tot gelyké of zwaarder 

zaaken , gelyk als met bloedfchande, zonder uitge 

drukte wet niet mag worden getrokken: te meer, aha 

by de politicque ordonnantie , art. 18 , uitdrukkelyk 

wordt gezegd , onverminderd en ongekrenkt te blyven, 

al de ftraf en en pynen , in de Ktizerlyke en bcfihrc- 

tene rechten gefield tegen ontfchaaking , onteering , 

bloedfchande , en dergelyke; zonderling zo wanneer 

het in overfpel wordt gepleegd, gelyk algemeenlyk gebeurt. 

„ Zie verder over deeze materie L. 28. ff. 

„ ad Leg. fud. de adtilt. L. 3 ff. de quest. et arg. L. 

,, unie. cod. de rapt. virgin.; ondertusfehen moet 

geremarqueerd worden, dat alhoewel bloedfchande, 

,, principaal als het in overfpel gecommitteerd ge- 

,, worden is , volgends de overééiiftemmende advy- 

„ zen der Rechtsoefenaaren , een grooter en zwaar. 

„ der ftraf dan adulterium verdient , het nogthans 

,, onder de doodfchuldige misdaaden niet kan wor« 

den begreepen , en mitsdien dat iemand, overtuigd 

van bloedfchande gedelinqueerd te hebben, 

„ ter zaake van her voormelde crime niet ter dood 

kan worden gecondernneerd, maar worden dergelyke 

delinquanten ordinaarlyk met een geesfeliiig, 

brandmerk , bannisfement , en bovendien met 

„ confiscatie van goederen , naar gelegenheid van 

„ perfoonen en zaaken geftraft: aldus is op den 1 g


November 1612 , by vonnisfe van den Hove van 

„Holland, CENTAORIAANSZ. , die met zyne 

„ moeder overfpel en bloedfchande bedreeven had, 

„ gecondemneerd om gegeesfeld -en gebannen te 

„ worden, met verbeurte van goederen ; desgelyks 

,, is , zo als by VAN ZURK, Codex Batavus, tit. 

„ bloedfchande, § 1, num. 5, in nötis, getuigd wordt 

, op den iQïïbber 1723, te Haarlem, een die mee 

zyne overledene huisvrouws zuster, eenige tyd 

, vleeschlyke cbnvetfatie gehouden , en twee kindren 

hadden geprocreerd, ten aanfehouwe van 

„ haar, ftrenglyk gegeesfeld, en voor u 5 jaaren ge. 

„ bannen ; en zy voor (5 jaaren , by fententie van 

' Leenmannen over Kennemerland : echter is fam- 

, tyds het contrarie wel g*practifeerd geworden, 

" en de doodftraf ten refpeftë van een' delmquant 

overtuigd van bloedfchande , geappliceerd ; want 

„ volgends het verhaal van LOENIAS, deels. cur. 

„ Holl. 14 , is eertyds een perfoon, die met zyn 

„ vrouws zuster had geboeleerd , en zulks wel 

„ ftaande huwelyk, by fententie, ter dood verwee- 

, zen : zynde by de D. D. aliyd een groot onderfcheid 

gemaakt , of het crimen incestus in de 

graaden van confanguiniteit , of affiniteit , is geperpetreerd; 

dat is te zeggen of iemand bloedfchan- 

„ de heeft bedreeven met een eigene moeder, of met 

„ een ftiefmoeder , of met een eige zusters, of een 

„ aangetrouwde zuster , mitsgaders of het in over. 

„ fpel is gefchied, dan buiten huwelyk, als naar 

E 5

H S L E Ü T E L B E * 

„ boedanige onderfcheidene omftandigheden de meer. 

dere of mindere ftraffen behoort gepreportioneerd 

„ te weezen ; over al het welke nader kan worden 

„ nagezien JULIUS CLARUS, lib 5 , § Utcatus 

,j en CAUPZOVIDS, Praft. nov. rer. crimen quest, 

s» 72 J 73, en 74; en is ook, aangaande de wyze 

5, van ftraffen, over een' delinquant van bloedfchande, 

,, ten tiiterften notabel, het voorbeeld , geallegeerd 

„ in zeker Fransch trac~iaat van GEORGE DE GHE- 

3, WIET, gcintitulcerd, Inflitutions du droit Belgiqut 

,, lib. 2. part. 4, tit, 6, § 10, art. 6, houdende de 

„ volgende paslage: Par ai rét du pariemem de 

Flandres , rer.du Ie 3 Juin 1Ö82 ; un homme mark 

convaincu d'inceste avec la fille que fa femme avoit eue 

en premières nóces, a été condamne d faire amende hono> 

rable & bani du royaume d ferpetuite'. 

§ 11. 

Dat racn aaa den voormelden Schepen Biertempel 

ter zaake van de gedelinqueerde bloedfchande met zy 

ne eigene dochter , de doodftraf heeft geinfligeerd 

gehad , fteunde op het befchreven recht ende re- 

ftrictie van het 18 art. der politicque ordonnantie , en 

alle de Rechtsgeleerden erkenden , zonder de 

minste bedenkelykheid , dat dien conform wel ge 

vonnist was , te meer , om dat er van wegen den 

gecondemneerden , ten aanzien van zyne dochter, 

hi dit geval meer of min violentie of dwang plaats


heeft gehad ; ongeacht deeze reflexie zouden wy, 

(ouder verbetering,) volvaardig inclineeren tot de 

gegronde fentimenten van fommige vermaarde Fran- 

fche Rechtsdoctoren, welken zonder de voorfchriften 

van het befchreven recht te baat te neemen , alleen 

door hun gezond verftand gefustineerd hebben ge 

had , dat een incestus , of bloedfchande, gepleegd , 

het zy tusfchen heele, het zy tusfchen halve broe 

ders en zusters ,' : 

ten eenemaalen crimineel en Itraf baar 

is , offchoon er een huwelyk tusfchen dezelve was 

op gevolgd, wanneer zodanige broeders en zusters, 

in haare eerfte jeugd , door uitlanriigheid of andere 

oorzaaken , van elkander afgeicheiden zynde, niets 

van het bloedverwandfchap weetende , vervolgends 

te zamen getrouwd waren, en by gevolg de misdaad 

van bloedfchande onweetende hadden geperpetreerd, 

alleenig met deeze uitzonderingen , gelyk in den 

jaare 175a , by fententie van den Militairen Krygs- 

raadhier te Lande, na ingenomen advys van Rechts 

geleerden , ook aldus werd verftaan, dat niet alleen 

het gecontracteerde huwelyk tusfchen dezelve heele 

of halve broeders en zusters zouden behooren te 

worden verklaard gedisfolveerd , en ipfo fure nul te 

zyn , maar dat bovendien de onfchuidige delinquan 

ten , in cas van bloedfchande, voortaan blyven gefe- 

pareerd , en in verfchillende plaatfen moeten gaan 

woonen, op poene van anderzins te incurreeren, de 

crimineele ftraffen , by de wetten en placaaten van 

den Lande refpectivelyk jegens opgemelde delicten

76 SLEUTEL B U 

bepaald, mitsgaders dat de kinderen, uit zodanig 

onwettig en bloedfchendig buwelyk verwekt, ten 

kosten van de Stad of ^Plaats alwaar dezelve bloedfchandige 

kinderen geboren zyn, onder verbloemde 

naamen dienen te worden geahmenteerd, en tot 

jaaren van onderfchcid geraakt zynde , naar elders 

buiten r 

s Lands behooren verzonden te worden; ten 

einde door deeze welgepaste voorzorg, waartoe de 

Rechter indispenfabel verpligt is , de geheugenis 

van de onfchuldige misaaad hunner ouders te extingeeren 

, en de ongelukkige kinderen, uit het 

bloedfchandig huwelyk geprocreerd , en aan welke 

de oorzaak van hunne geboorte zorgvuldig moet 

verzweegen worden, gelegenheid te geeven van 

buiten reproche en opfpraak in de maatfehappy te 

leeven; dat ondertusfehen de condemnatiën, rakende 

onderfcheidene clasfen van het crimen incesti juist 

niet overal in de zeven Provinciën op een eenpaa» 

rigen voet worden geprectifeerd , blykt aan de confrontatie 

van de twee volgende gevallen: %oor eerst, 

dat een geruimen tyd van jaaren geleeden in de Provincie 

van Utrecht een ftiefvadermet zyne ftiefdochter 

geboeleerd hebbende , en het gemelde delict van 

bloedfchande door de vrouw en moeder van beide 

de delinquanten welke het ontdekt had , uit voorzichtigheid 

verzweegen geworden zynde , en dat 

hierover apprehenfie corporeel by den Gerechte van 

de Plaats , alwaar het delict voorviel, op de perfoonen 

der delinquanten verleend zynde geworden, 

de ftiefvader vervolgends by fententie werd gecoc*

CRIMINEELE P R AC T Y K. 77 

demneerd tot eene geesfeling , brandmerk , en een 

confinement van aj jaaren ; de ftiefdochter tot een 

iimpele geesfeling en bannisfement geduurende baar 

leven, en de moeder, die het geval verzweegen had, 

om, fiaande de executie van haaren man en dochter, 

op het treurtooneel te pronk te liaan, en deeze laatfte 

condemnatie, ten opzichte van de moeder,fchoon 

onfchuldig aan het delict , werdt by veelen geadmireerd, 

om reden dat zy , door 't verzwygen van dien , 

de juftitie verkort, en gelegenheid tot lange continuatie 

van de misdaad gegeeven had : ten tweeden, dat 

aan den anderen kant, in een voornaame Stad van de 

Provincie van Holland, voorgevallen zynde, dat een 

weduwnaar, na 'toverlyden van zyne huisvrouw, by 

welke hy in huwelyk kinderen verwekt had, met zyn 

vrouws zuster vleeschlyke converfatie gehouden hebbende 

, ten zulken gevolge dat , na voorgaande 

bezwangering , zy met elkander getrouwd waren, 

nogthans tegen den direéten zin van de politicque ordonnantie 

, en de intentie van den Wetgeever , de 

crimineele actie buiten effecT: gebleeven , en het huwelyk 

ongeftraft zyn bellag gekreegen heeft, hoewel 

wy, (onder corredtie,) in dergelyke gevallen daarop 

advys gevraagd zynde , aan de eene zyde wel 

van gedachten zouden zyn , dat wanneer er iti het 

eerfte huwelyk geen kinderen waren verwekt, de 

misdaad van bloedfchande , beneden de tweede clasfe 

vallende , van die aangelegenheid niet zoude zyn , 

dat dezelve niet compofibel zoude kunnen worden

?8 S L E U T E L D E K 

verklaard, maar dat aan de andere zyde geen huwelyk 

tusfchen een' man en zyn vrouws zuster, na dat er 

kinderen in het eerfïe huwelyk waren geprocreëerd, 

naar rechten wettiglyk kan beftaan, ja dat zelfs de 

Procureur Generaal van den Hove , ter zaake van 

dien, een actie tegen den Officier in loco, die zulks by 

oogluik mg heeft gedoogd , competeert : alvoorens 

van deeze materie afteftappen , behooren wy niet 

onaangeroerd voorby te gaan het zo ver uitgebazuinde 

tentamen van incestus of bloedfchande , betreffende 

wylen den onfchuldigen Grietman ONNO ZWIER 

VAN H A A R E N , waar over wy, nevens vyf andere 

Advocaaten , in den jaare 1760 geconfuleerd werden 

, en waarvan de caufa movendi aan de zyde zyner 

befchuldigers zo enorm als doorftraalende was ; 

want behalven dat het eerlyk en onbefproken gedrag van 

deeze by het Vorstlyk Huis van Onwêgeadmireerden 

en geliefden Staatsman buiten allen blaam van verden. 

king moest gehouden worden, zo had men niet alleen 

van violentie en gevveldaadige middelen gebruik gemaakt, 

om den overleeden Grietman VAN HAAREN 

fchriftlyk te doen confesfeeren , dat hy aanzoek tot 

bet pleegen van bloedfchande met zyne dochter gedaan 

had , maar zelfs dat meisje toenmaal nog genoegzaam 

een kind , door fcherpe bedreigingen zodanige 

confesfie van deeze in het oog loopende onwaarheid, 

op requifitie van de geinteresfeerde partyen 

, weeten aftedwingen , alleen met het ftraf baar 

oogmerk, zo als naderhand gebleeken is, om den

CRIMINEEL^ PRACTYK. 79 

voormelden Grietman van deszelfslucrativeEeraratenv 

en Staatsbedieningen op eene onwettige wyze te 

ontzetten , en hem, ware het mogelyk, daarin optevolgen; 

dan terwyl de deugd altyd boven den laster 

zegenpraalt, en de juftitie {leeds waakzaam is om 

aan de onfchuldigen recht te doen, zo triumpheerde 

meergenoemde Grietman o N N 0 ZWIER VANHAA» 

REN, by vonniste van den Hove van Friesland, voor 

welke, als zynde zyn competente Rechters , hy zig ter 

purge had gefield , over alle zyne valfche befchuldigers, 

met dat requitabel gevolg, dat hy van de accufatie 

, ten aanzien der pretenfelyk geattendeerde 

bloedfchande met zyne dochter, lofiyk werdt geab- 

1'olveerd , en vervolgends alle bedreigde pourfuites, 

van de zyde zyner befchuldigers gedaan , daardoor 

van zelve kwamen te evaporeeren en te verdwynen. 

S 13. 

V.) In de maand Maart van den jaare 1773 kwam 

het overal beruchte crimineel proces op het tapyt, 

het welk wy , als particulier perfoon, zonder dat 

de qualiteit van Advocaat daar mede gecompromit. 

teerd was , na voorgaande verzochte en verleende 

apprehenfie corporeel, genoodzaakt waren, eerst als 

gevangen , en vervolgends in een ordinaris proces 

ontvangen zynde, te moeten defendeeren tegen Mr. 

JAN CORDELOIS, inzyn leven Vryheer van Miltenburg, 

Raad in de Vroedfchap, mitsgaders Hoofdofficier 

der Stad Rotterdam, en zo hy in laatstgemeld

S L E Ü T Ë L D E R 

de qualiteit procedeerde, eisfcher in cas crimineel, 

waarvan wy fommige voorloopige omflandigbeden 

in dén der vooreniïaande hoofdlfukken van dit werk 

kortlyk hebben gefchetst.- wy zuilen althans hier 

ter plaatfe geen wydloopige uitbreiding van een 

rechtsgeding maaken, waarvan het cafus een geprefumeerd 

crimen falfi betrof, nog ons daarover verder 

elargeeren als noodig zal zyn, om aan wcetgie. 

rige Praclizyns een denkbeeld te geeven aangaande 

de wyze van het aanleggen en verweeren , welke 

in deeze finguliere zaak, zo op de exceptie als ten 

principaale aan beide zyden heeft plaats gehad, 

terwyl wy voor het overige gerefolveerd zyn , om 

. alle de echte procesflukken en plydooien daartoe 

relatif , gelyk ook de enterlocutoire en definitive 

fententiën , daarop gevolgd, naderhand door den 

druk gemeen te maaken , vermits de menigvuldig, 

beid der bylaagen , daartoe fpecteerende, al te volumineus 

zyn om dezelve in dit kort bellek woord- 

Iyk te kunnen infereeren : om ondertusfeben het 

beknopt harré, rakenden deeze crimineele procednren, 

in een luider daglicht te ftellen, zal het niet 

wanfchikkelyk zyn aanvanglyk te prametteeren , dat 

de voormelde Hoofdofficier Mr. Jan Cordelois, 

in den bovengenoemden jaare 1773 , by requeste, 

op zyn fub en obreptif te kennen geeven, van Sche. 

penen der flad Rotterdam verzocht en geobtineerd 

"hebbende apprehenfie corporeel , ten einde wy 

zouden worden geapnrehendeerd , en ia beflotene 

gevangenisfe gebragt worden, op furidlmeh't, zo

eïUivllNËËLE P R A C T Y K . 8t 

hy pretenfelyk tot adfifteering van zyne requeste 

bygebragt , dat wy ons vergreepen zoudén hebben 

aan het delict van Falfiteit, gepleegd la verfcheidene 

wisfelbrieven , hoedanig verzoek van apprehenüe 

juist gedaan werdt in een tyd dat wy zedert dertien 

jaaren te Zak-Bommel, in Gelderland, woonachtig 

geweest zynde , ons toenmaals by het decreteeren 

van gemelde apprehenüe, wegens zaaken van aangelegenheid 

, binnen de ftad Schoonhoven bevonden , 

alwaar de prefentie van onze perfoon door eenige 

aanzienlyke Regenten van die Stad gerequireerd gd 

worden was , en over zulks in een' tyd dat wy op 

goede gronden vermeenden de judicature of het 

rechtsgebied van welgemeide Schepenen der ftad 

Rotterdam niet onderworpen te kunnen weezen, te 

meer öm dat wy aldaar op geene misdaad, hoe genaamd 

, in flagrami deliilo watert betrapt , zo als 

echter noodzaakelyk verëischtwerdt, om,volgends 

den coftumieren en localen ftyl van procedeeren, hier 

te Lande in obfervantie , de jurisdictie van een" 

Rechter in cas crimineel te kunnen fundeeren: achtervolgends 

zodanige iliegaale proceduren, werden 

wy , uit krachte van de verleende apprehenfie op 

onze perfoon , den 17 Maart van het genoemde jaar 

door den Bailluw Braat, aan welke men, tot zyne 

verzekering, een aéte van de nonprajudiciando toegezonden 

had , binnen de ftad Schoonhoven, met adfiftentie 

van een' Stads Bode gearrefteerd , en proviüoneel 

in gyzeling gebragt: wy reclameerden 

II. DEEL. *

22 S L E U T E L DER. 

terftond na gedaane apprehenfie het effeér. van de 

crimineele ordonnantie, in gevolge van welke een 

crimineele gevangen, na verloop van 24 uuren tyds 

dat hy geapprehendeerd geworden is , voor de 

eerlle maal in judicio moet worden verhoord, ter 

plaatfe en voor dien Rechter alwaar de apprehenfie 

van zyn perfoon gefchied is; dan, hoe zeer wy reden 

hadden de moderate en edelmoedige handelwyze 

van opgenoemden Bailluw, ten onzen opzichte ongevleid 

te moeten laudeeren , zo werdt nogthans op 

dit herhaald verzoek geen de minfre reflexie geflagen 

weshalven wy , zonder de oorzaak van dit 

perfooneel arrest te kunnen penetreeren, onverhoord, 

den derden dag na de apprehenfie was voorgevallen, 

naar de ftad Rotterdam werden getransporteerd en 

overgebragt. 

§ r3- 

Aldaar was het dat het groot fchouwtooneel van 

wonderen van Mr. Jan Cordelois moest vertoond 

worden , maar zelfs by ongeluk door een overhaaste 

indispofitie , waarfchynelyk door gebrek aan levenskrachten 

veroorzaakt, verhinderd geworden 

zynde, om, conform de crimineele ordonnantie, de 

eerlle informatie , binnen 24 uuren tyds , in eigen 

perfoon te doen , werden wy op den 20 Maart, 

Cjuist toevallig op onzen verjaardag,) op zeer 

magere en verwarde articulen door den Heer Mole.

C R I M I N E E L E P R A C T Y K. 8 j 

water , welke voor alstoen , by abfentie van den 

eisfcher R k O,; de dubbelde qualiteiten van pr^fident 

Schepen en Hoofdofficier bekleedde, ondervraagd; 

wy declineerden,alvoorens te willen respondeeren, 

de jurisdictie of bet rechtsgebied van een collegie 

van juftitie, dat wy oordeelden niet fubject te zyn, 

verzoekende met verfchuldigde eerbied van het previlegie 

deezer Provincie te mogen gaudeeren, volgends 

welke een ieder inboreling voor zynen competenten 

Rechter moet betrokken worden , en in 

crimineele zaaken te recht ftaan, en ha dat men 

ons door het Rechterlyk gezach geordonneerd had , 

óm op de vraagarticulen te antwoorden, deeden 

wy zulks niet dan onder uitdrukkelyke en voorafgaande 

proteftatie van daardoor onverkort te blyven, 

gelyk wy naderhand dit gereferveerd recht by 

het proponeeren van de exceptie declinatoir wel 

deeelyk , en tot verbaazing van alle bedreevene 

Practizyns hebben doen gelden : na deeze eerfte informatie 

kon het den vermaarden Hoofdofficier 

Jan Corde/ois, uk zucht voor de Juftitie gelasten, 

nog twaalf andere informatiën van tyd tot tyd te 

doen, in welke alle hy door het negative van onzen 

kant fchakemat gefteld zynde, wy, na verloop 

van vyf maanden , naamlyk op den 10 Augustus 

1773 •> ky dispofuie van den Rechter , onder het 

prgjtdium van Mr. ISAAK VAN TYLINGEN, in 

een ordinaris proces werden ontvangen. 

De fubftantieele inhoud van de refoiutie , by op- 

F a


gemelde collegie van Schepenen' genomen, en waarby 

wy, in hoedanigheid van gevangene, in een or» 

dinaris proces ontvangen waren geworden, beftond 

hoofdzaaklyk hierin — Schepenen der Stad Rotter* 

dam, gezien ende geëxamineerd hebbende de informatiën 

en responfiven in de zaak tusfchen den Heere Hoofdofficier 

deezer Stad, en Mr. Franciscus Lievens Kerfteman, 

gevangene onder het Raadhuis alhier , verklaaren 

denzelven gevangene te ontvangen in een ordinaris 

proces , mits defenjle doende ex carcere, enz. Na 

dat wy vervolgends, uit krachte van de voorenftaande 

dispofitie , vry acces verkreegen hadden , en 

«iet concurrentie van den Rechter, den Advocaat 

Mr. Paulus Hartog. en den Procureur Justus van der 

Mey , ons ter patrocineering in deezen procesfe 

waren toegevoegd, werdt er, na typ overleg, in 

een langdurige conferentie met de voormelde Practizyns 

gehouden, goedgevonden en befloten, om 

bet advys van drie neutraale Rechtsgeleerden , alvoorens 

op den crimineelen eisch van den Heere 

Hoofdofficier ten principaale te antwoorden, over 

deeze zaake intewinnen , ten einde daaruit, op 

gronde van een apparente zekerheid , te kunnen 

oordeelen, in hoe verre wy , volgends ons göreferveerd 

recht , ten opzichte van het proponeeren 

der exceptie van incompetentie en renvoy, al oï niet 

gefundeerd zouden wezen,en te gelyk om daaruit te 

kunnen opmaaken , of de zaak waarlylc gedisponeerd 

was , om zodanige exceptie declinatoir, met hoope 

van fucces te doen : wy bepaalden ons, na dar er


eenige debatten over de verkiezing van de advifeurs 

gevallen waren, tot de drie beroemde Advocaaten 

van Hamel, Olden Barneveld, tegenwoordig Fiscaal 

van de Generaliteit, en deszelfs broeder, genaamd 

Witte Tulling, thans Fiscaal van den Raadevan Bral/and: 

het drietal deezer vermaarde Rechtsgeleerden 

bragten , weinige dagen daarna , by wyze van 

misfive, gefchreven aan den Procureur van der Mey 

een volledig advys uit , 't welk volmaakt met onze 

denkwyze en verwachting, rakende de gegrondheid 

van het proponeeren der voorfchrevene exceptie declinatoir 

ftrookte , als met bekleede rechtsgronden 

aantoonende, dat in deeze zaak een forum triples 

plaats had, waardoor de jurisdictie der ftad Rotterdam 

, ten aanzien van onze perfoon , incompetent 

was: dit favorabel advys , waarby men bleef berusten, 

hoezeer wy anderzins voor ons particulier, 

by mislukking van dien , bellooten hadden , van 

een extraordinaris remedie van juftitie gebruik te 

maakeu , naamlyk om van den Hove Provinciaal 

van Holland mandement poenaal tegen den verderen 

voordgang deezer proceduren te verzoeken, had ten 

gevolge dat den Advocaat Mr. Patdus Hartog , die 

ons uit loutere vriendfchap bediende, en aan wien 

wy het recht van eerlykheid en kundigheid in zyn 

beroep niet kunnen weigeren , zig excufeerde om op 

de exceptie te pleiten , gelyk wy begreepen dat hy 

in dit opzicht geen ongelyk bad ; derhalven moest 

hier naar het conftant gebruik toevlugt genomen 

F 3

Co S L E U T E L D E R . 

worden tot de jongfte van de drie opgemelde advifeuren, 

welke zig onder geen welgevoegelyk voor» 

wendzel daarvan cxcufeeren kon ; en het was in 

gevolge van dien dat de Advocaat Olden Barne. 

veld, genaamd Witte Tulling, ten onzen verzoeke 

op den laatften December des jaars 1773, de exceptie 

van renvoy met een algemeen geroemde 

gratie van welfpreekenheid , ten onzen voordeele 

bepleet, hoedanige exceptie by vonnisfe interlocutoir 

van Schepenen der ftad Rotterdam, op den 20 

January I7?4J werdt gerejecleerd , in voegen als 

wy zeer wel voorzien hadden. 

Nademaal nu gelyk in de Tradyk bekend is, 

by foortgeiyke exceptiën declinatoir, niet alleen by. 

uitzondering kan worden geperfiileerd , maar bovendien 

daarvan ook provocatie aan een' hoogen 

Hechter kan vallen , zo werdt het appèl ten zeiven 

dage aangetekend : doch terwyl wy door een 

kwalyk geplaatfte eerzucht verzuimd hadden, verzoek 

te doen om pro deo bediend te worden , waren 

wy door onvermogendheid en misleiding van 

onze familie, genoodzaakt het appèl onvervolgd te. 

laaten, zo dat wy , uit hoofde van dien , met 

goedkeuring van onze toegevoegde Praélizyns, eindelyk 

refolveerden door het neemen van een fimple 

contrarie conclufie tegen den eisch van den 

Heere Hoofdofficier te antwoorden , waarop vervolgends 

de zaak by wisfeling van inventaris en 

nukken , ter wederzyde gcinftrueerd, voldongen, 

en op den 19 December en volgende dagen des 

jaars 1774, openbaarlyk ten principaale door


Mr. Paulus Hartog bepleeten zynde geworden , 

op den 7 Maart van het aanvolgende jaar 1775 een 

definitive condemnatie volgde , waarvan wy letter, 

lyk de fententie by den uitgaaf van het gedrukt proces 

, waartoe het eigenlyk behoort, zullen me.dedeelen 

, terwyi men daaruit zal kuunen oordeelen 

van de motiven en redenen , waarom wy 

voor alstoen niet goedvonden van hetzelve vonnis 

aan den Hove Provinciaal te appelleeren, als zynde 

provifioneel genoeg te zeggen , dat onze ontflaging 

uit de gevangenis met eene bekende reputatie en 

fchadeloosftelling is gefchied. 

§ 14. 

VI.) Geduurende den laatllen oorlog met de Fngelfche 

Kroon , en wel ongevaar in het jaar 1782, 

ontftond het befaamd crimineel proces tegen J. E. 

de Witte, Junior, Vendrig van de Infantery ten 

diende deezer Landen , ter zaake van verdachte 

landverradery , of liever , zo als met den aart der 

accufatie overéénkwam , wegens bedekte en verboden 

correspondentie, gehouden met den toenmaali. 

gen vyand van den Staat; de apprehenfie gefchiedde 

op de aanklagte van zekeren Boomkweekerw« Braa- 

M, woonachtig te Boskoop, die daarvoor een goede 

premie zocht te trekken , hoewel hy zelf in den 

ftrik viel , welken hy voor den geapprehendeerden 

jongeling gefpannen had : deeze van Braakel een en 

andermaal naar Brouwershaven gereisd zynde , al- 

F 4


waar de Vendrig de Witte guarnizoen hield , c% 

met denzelven aldaar kennis gemaakt , en verfchetdenmaalen 

geaboucheerd hebbende, had, door zyn 

fnoode praftyk , het ten laatften zo ver weeten te 

brengen , dat hy den gemelden Vendrig gepermq. 

veerd en bewogen had , om eenige plans, of aftekeningen 

van fommige fortificatiën of vestingwerken 

, gelegen aan de Zeeuwfche kusten, quafie 

uit liefhebbery , voor hem te maaken; en het was 

vervolgends op zyne fterke inftantiën, dat de meergemelde 

Vendrig, zonder de minste fcrupule, en 

waarfchynelyk zonder de minne kwaadeachterdocht 

aan dit verzoek differeerende, hem eenige gemaakte 

aftekeningen van fortificatiën ter hand Helde : van 

deeze bekwaame gelegenheid bediende zig de lis, 

tige vanBraakel, ter bereikinge van zyne oogmerken 

, om den Vendrig de Wi{te als eenjandverraader, 

die heimelyk met 'sLands vyanden confereerde, 

om een landing op de kusten van Zeeland voor 

hen gemaklyk te maaken , formeel aan de juftitie 

aanteklaagen: hy vertoonde daarop het paquet, waarin 

de aftekeningen beilooten waren, zeggende gelast te 

zyn om dezelve in perfoon naar Engeland" ovette. 

brengen, of wel door een geheim canaal derwaards 

te bezorgen: de waarfchynelykheid, waarop deeze 

accufatie gefundeerd was , vond in de eerden opflag, 

zo veel ingresfie en geloof, dat daarop de 

genoemde Vendrig inmediatelyk te Brouwershaven 

werdt gearrefteerd , onmiddelyk van daar nai

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . $9 

'j Graavenhaage óvergebragt, en aldaar in een erf» 

mineele gevangenplaats gelogeerd werdt: doch toen 

men hem naderhand met den Boomkweeker van 

Braakel in judicio confronteerde , namen de zaaken 

eene andere keer , en men begreep welhaast het infaam 

en enorm doelwit van den befchuldiger, die, 

desgelyks In hechtenis genomen zynde , almede in 

een crimineel proces werdt betrokken: ondertusfchen 

flucteerde de proceduuren tegen den Vendrig 

de Witte verfcheidene achteréénvolgende maanden , 

eer men het over het ft uk van de jurisdictie , waar 

onder hy behoorde , édns was; want behalven dat 

de Provincie van Zeeland de voorkeur daaromtrent 

pretendeerde , om dat het delict 5 raakende de ge. 

prefumeerde landverraadery , haare kusten betrof, 

en op haar territoir was voorgevallen, zo fustineer-» 

de de Militaire Rechter aan den anderen kant niet 

geheel ongefundeerd, dat de delinquant, als zynde 

pen Militair perfoon, ouder de krygswetten behoorde 

, en dien conform gevonnist moest worden, en 

derhalven dat hun de judicature of 't rechtsgebied 

over gemelden Vendrig wettig toekwam , terwyl 

nogthans in laater tyd gebleeken is, dat de coguii 

tie over deeze zaak, zo wel ten refpecle van meergenoemden 

Vendrig de W' st 

^ • als met opzicht tot 

de perfoon van den Boomkweeker van Braakel, aan 

den Hove Provinciaal van HOLLAND is tocgeweezen 

geworden : om kort te gaan, na dat deeze proceduuren 

meer dan twee jaaren lang hadden geduurd, 

F 5

$0 S L E U T E L D E R 

werdt dezelve J. E. de Witte, Junior, na alvoorens 

van zyn Militaire post gedegradeerd te zyn , tot 

een zesjaarige gevangenis, of confinement, binnen 

deeze Provincie, gecondemneerd : fchoon hy, by 

nader verzoek of toelaating , tot nog toe , op de 

voorpoorte van den Hove gevangen gebleeven is; 

en wyders by fententie definitif den Boomkweeker 

van Braalkegevonnist, om, ter zaafc e van zyne fchelmfche 

practyken,ftrenglyk gegeesfeld, gebrandmerkt, 

en geduurende den tyd van 50 jaaren in het tuchthuis 

der ftad Gouda geconfineerd te blyven , om 

aldaar met zyn handen de kost te winnen , met verdere 

condemnatie van na expiratie van dien tyd, uit 

den Lande van Holland, Zeeland, en Westvriesland, 

mitsgaders de Provincie van Utrecht, voor al zyn 

leven gebannen te worden, en eindelyk bovendien 

gecondemneerd in de kosten en misfen van de 

juftitie , als mede in alle de kosten van den procesfe. 

Als men den ftaat des gefchils, voor zo veelde 

jurisdictie of het rechtsgebied over de perfoon 

van den gevveezen Vendrig de Witte betreft , onpartydig 

en rechtskundig befchouwd , moet hier 

noodzaaklyk een conflict van jurisdictie in het oog 

loopen , welke zeer ongemaklyk te bepaalen, of 

ten minften op geene wiskundige gronden van 

Rechtsgeleerdheid te beflisfen valt; want alhoewel 

het een indisputabele waarheid is, die nergens 

gecontroverteerd of betwist wordt, dat de Hooge

C R I M I N E E L E P R A C T Y K §>I 

Overheid van den Lande , in zaaken van confpir 

ratie en landverraadery , des goedvindende gede« 

legeerde Rechters , tot onderzoek en decifie van 

dien aanftellen kan, zo competeerde oppervlakkig 

genomen , in dit geval aan Zeeland de voorkeur 

over de cognitie van deeze zaak , terwyl de Hoogs 

Krygsraad der veréénigde Nederlanden preferent 

aangaande het rechtsgebied was , vermits de ge-, 

prefumeerde misdaad door een Militair perfoon 

was gedelinqueerd, en den Hove Provinciaal, ze« 

dert onheugelyke tyden , het recht toekwam om 

over dergelyke gevallen te oordeelen en te vonnisfen, 

zo dat men confequentelyk kan befluiten, dat 

er een forum triplex in deezen wel degelyk plaats, 

heeft gehad. 

S *5. 

Vil.) Het was eindelyk in bet laatst van den 

Jaare 1783 , toen de eerfte ftraalen der tweedragt 

en binnenlandfche onlusten uit de kimmen van 

den ftaatkundigen Hemel kwamen doortebreeken, 

dat er, volgends gebruik, onfchuldige flachtoffers 

moesten zyn , om de rechtszaalen van JÜSTI- 

NIAAN door nietwaardige gefchillen re doen da-, 

veren, en terwyl een Rotterdamfche Mosfelvrouw 

juist één van die voorwerpen moest wezen, werd 

de alöm vermaarde CATHARINA M U L D E R , 

bygenaamd Kaat Mosfel, daartoe by uitzondering 

uitgekoozen , als een inftrument dat z;eer gefchikt

02 S L E U T E L O E R 

was om, wegens haare oprechte aankleeving voor 

het Vorstlyk Huis van Orange een kostbaar en 

langwylig crimineel proces in cie wereld te brengen; 

wy repeteeren dat men haar by uitzondering, 

ais een geichikt werktuig, tot zulk eene roemwaardige 

gebeurtenis, waarvan de posteriteit nog lang 

gewaagen zal , had gehonnoreerd; want het was 

genoegzaam om haarentwïl alleen, dat een plechtige 

deputatie , uit het midden van Hun Ed. Gr. 

Mog. de toenmaalige Heeren Staaten van Holland en 

Westvriesland, na de ftad Rotterdam vertrok ; eene 

Staatscommisüe die niet alleen ongevaar twee jaaren 

geduurd, maar zelfs zonder door de regel van multiplicatio 

te werken, verfcheide tonnen gouds aan den Lande 

gekost heeft gehad; in één woord, het was om de 

beruchte Kaat Mos fel alleen, dat er voor de eerfte 

maal een talryk guarnifoen , zo van cavallery als 

infantery , binnen deeze Stad gelegd werdt , en 

geen wonder , want men was niet zonder reden 

beducht dat het volk achter het Klooster, welke 

meest alle de belangen van de Prins Erfftadhouder 

waren toegedaan, en waarvan men , op een losfe 

verdenking, voorgaf, dat zy het opperhoofd was , 

alfchoon ongewapend , die Stad zouden vernielen 

: niet lang na de aankomst van de bovenge. 

noemde Staatscommisfie werdt de zogenaamde 

Kaat Mosfel geapprehendëerd , en provifioneel in 

één der vertrekken van het Raadhuis , onder bewaaring 

van een' Stads Bode, een geruimen tyd civil 

opgeflooten, geduurende welke zy verfeheidemaalen 5

CRIMINEELE PR ACTYK. 93 

ten overftaan, beiden zo van de afgezondene Staats» 

commisfie , als van het collegie van Schepenen, 

werdt verhoord en ondervraagd, over een delict., 

waarvan nog geen fchaduwe voorhanden fcheen : 

dit veroorzaakte in den beginne hevige debatten 

uisfchen dezelve Staatscommisfie en fommige leden 

van de Vroedfchap der ftad Rotterdam, ais 

welke laatfte fustineerden , dat het collegie van 

Schepenen in de eerfte inftantie alleen competent 

en bevoegd was, om alle zaaken , tot het departement 

van de juftitie behoorende, en onder haar 

rechtsgebied voorvallende , te onderzoeken , en by 

gevolg , dat de bekende integriteit van het opgeroeide 

collegie van juftitie, hierdoor merkelyk gedeclineerd 

, ontluisterd, verkort, en met wantrouwen 

bezwalkt werdt: dan , deeze discrepantie door 

het tusfchenkomend gezach van de Staaten van 

Holland beflist zynde , werd de zogenaamde Kaat 

Mosfel vervolgends crimineel gevangen gezet , en 

naderhand in een ordinaris proees ontvangen. 

§ l& 

Öndertusfchen nam dit berucht crimineel pro= 

ees zyn aanvang, onder het Hoofdofficierfchap 

van den Heere Vroedfchap Mr. Hendrik ran der 

Hoeyen , welke dit geval , amtshaïven, zo moderaat, 

voorzichtig als kundig behandelde , en daarin 

het glorieus voetfpoor zyner roemwaardige voorvaderen 

opvolgde , doeh zulks kon niet beletten

£ 4 S L E U T E L D E » 

dat de gevangene in den beginne genoegzaam van 

patrocinie ontbloot bleef, om dat de meeste Practizyns, 

uit vrees voor pourfuiten en onaangenaamheden 

te zullen ondergaan, ten dien tyde Onwillig 

waren haar in de defenfie van deeze zaak te be- 

'dienen ; doch zo dra Mr. Paulus Geverts den Heere 

Vroedfchap van der Hoeven , als Hoofdofficier^ 

van de Stad opgevolgd was , en de voormelde 

crimineele proceduuren tegen dezelve Kaat Mosfel 

met eene onbegrypelyke vigilantie en feveriteit 

doordrong, fprong den beroemden Advocaat van 

Bilderdyk , een Rechtsgeleerde vol vuur en edelmoedigheid 

, die , door zyne bedrevenheid in de 

rechtszaaken , het fchool van JÜSTINIAAN eer 

aandoet , ten voordeele van de bnfchuldige gevangene 

in de bres, en kweet zig zo loflyk in het 

bepleiten van haar' zaak, datzy, by vonnisfe van 

Schepenen der ftad Rotterdam , van de crimineels 

actie kost en fchadeloos geabfolveerd, en den 

Hoofdofficier R. O. zynen eisch op ende jegens 

de gevangene gedaan en genomen, finaal ontzegd 

werdt : Mr. Paulus Geverts zig , om welbekende 

redenen , met deeze fententie van Schepenen bezwaard 

vindende , liet het daarby niet berusten, 

provoceerde daarvan aan den Hove van Holland, 

en zig op eigen kosten als appellant van hetzelve 

vonnis verklaard hebbende, werd de voornoemde 

gevangene Kaat Mosfel, korte dagen na dat het 

mandement van het appèl geëxploiteerd geworden 

was , na de voorpootte van den Hove getrans-

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . pj 

porteerd en overgebragt, doch , na een tweejaa* 

rige gevangenis aldaar , by de gelukkige omwenteling 

van het jaar 1787, gerclaxeerd en ontflagen. 

S 17. 

De imaginaire oorzaak , of liever de geëxcogi» 

teerde misdaad, waaruit de onnoodzaakelyke pro* 

ceduuren tegen Catharina Mulder, bygenaamd Kaat 

Mosfel, eigenlyk gerefulteerd waren, fchynt hoofdzaaklyk 

daarin beftaan te hebben , dat zy door 

den geest van muitzucht gedreeven , openbaar en 

heimlyk de revolutiën en volksoproeren , welke 

zedert het begin van den jaare 1783 , binnen de 

ftad Rotterdam , het allereerst begonnen uittebarsten 

, had gaande gemaakt , of ten minsten door 

haaren invloed by het gemeene flag van volk had 

pogen te ftyven ; maar indien zulks pofito fed non 

confesfo al eens waar mogte geweest zyn , zo had 

men haar door den ordinairen weg van juftitie, volgends 

de placaaten van den Lande tegen de be« 

werkers , aanhitfers , en uitvoerders van muitery 

geëmaneerd, behoren geconvenieerd en geftraft te 

hebben , zonder haar door een Staatscominisfie 

van gedelegueerde Rechters , gecombineerd met 

de rechtbank , die ten opzichte van haar perfoon 

alleen competent was , en vvaaronder zy mitsdien 

gehoorde, inquifitoire proceduuren te doen ondergaan, 

noch haar door zulk eene langduurige, ge-

$6 S L E U T E L na 

fubporteerde gevangenis, ih een lwogkliinmenden 

ouderdom, te matteeren : maar hademaal er niets 

zo te zeggen van de voorgewende deliéten , ten 

haaren laste ingebragt , aan den Rechter by de 

fuccesfive informatiën gebleeken is, dan Hechts het 

beuzelachtig voorgeeveri vaii het overbekende Haagfche 

fpeelreisje , en ontmoeting met de Vorstlyke 

perfoonen op 'de Orahjezaat, het welk in der daad 

niets te beduiden had , immers geen aanleiding tot 

èen crimineel proces kon geeven; zo had men dee,ze 

gevangene , naar recht en billykheid , by provifie, 

onder bandtasting behooren te ontdaan , zo dra 

het extrordinaris onderzoek afgeioopen , en de 

fecreete informatiën geflooteh waren ; voornaamiyk 

toen er gteri agravérende of bezwaarende bewyzen 

gevonden werden, waaruit de exiftentie van het 

geprefupponeerde en onderftelde deliét, met eenige 

waarfchyneiykheid kon wórden opgemaakt , al het 

welke nogthans requifiten , in de réchtspleeging 

zyn , volftrekt noodzaakelyk, om daarop eene crimineele 

aétie te fundeeren: dan, aangemerkt in tyden 

van populaire onlusten en pubiicq geweld , veel. 

maaien de gerechtigheid verkeerd geblinddoekt, de 

onfchuld verdrukt , en de wetten , onder behulp 

van allerieie geprotegeerde inbreuken , zo fterk door. 

gaands verkracht worden , dat het verflartd en de 

kundigheden van het puik der Rechtsgeleerden daarvoor 

ftil moet ftaan , zo is het derhalven niet te 

bewonderen, gelyk wy ook niet van intentie zyn


ons daarover te verwonderen , dat in gelukkiger tyden , 

wanneer die ongelukkige beneveling opgeklaard is, 

de onfchuldige voorwerpen der oppresfie of onderdrukking 

, onwederfpreekelyk zegenpraale moeten, 

in voegen als in het vèrgeklonken geval van de beruchte 

Kaat Mosfel, zo als de Practizyns taal luidt, 

luce clarius gebleeken is* 

Eene overwaardige gebeurtenis, onlangs in Fransch 

Vlaanderen , met betrekking tot een befchuldigden 

Engelschman , voorgevallen , en het welk zeer veel 

connextie met het geallegueerde geval van.meergemelde 

Kaat Mosfel, voor zo veel de gebleekene on* 

fchuld en de uitdag der zaake betreft, fchynt te hebben, 

zullen wy, ten befluite van dit Hoofd/luk, doen 

volgen , niet alleen om dat het verdient, wegens deszelfs 

finguiariteit , aan de vergetelheid onttrokken 

te worden , maar wel voornaamlyk om dat zulks al 

weder tot een levendig voorbeeld kan (trekken , hoe 

ligt een vooringenomenheid van onze verbeelding tot 

de grootlte ongelukken aanleidingkaii geeven, en hoe 

mogelyk het zy dat een Rechter, ondanks een voldoend 

getal confonnante getuigenisfen , zig te?en 

de oafchuld misgrypen kan „ Een comptoir- 

„ bediende van een huis van negotie xzTarmouth, 

,, voorneemens zynde het canaal tusfchen O/lende en 

,, Brugge te pasfeeren , had de onvoorzichtigheid 

„ een particuliere boot , aldaar liggende , boven 

„ het ordinaris vaarfiig te verkiezen: dan , naauwlyks 

„ was hy in dezelve getreeden, of de eigenaar van dit 

II. DEEL. ' G

9t S L E U T E L Ï E J 

„ vaartuig bragt hem verraaderlyk met een riem een* 

„ llag op 't hoofd toe , dewelke hem geheel en al 

„ bedwelmde : in deezen ftaat van gevoelloosheid 

„ zeilde de fchipper met hem voord , tot aan een plaats 

„ daar Werfofficieren lagen, met voorneemen om hem 

„ te doen ronsfeien ; deeze verlangden niets liever; 

„ maar den jongeling nader befchouwende, vonden 

„ zy hem van aanzicht en geftalte gelykvormig aan 

„ de alom bekend gemaakte befchryving van een' 

„ perfoon , die zig fchuldig gemaakt had aan den 

„ moord van een vrouwsperfoon te Duinkerken , 

„ doch federt uit de gevangenis van Arras had 

„ weeten te echappeeren, en op wiens lyf een aan- 

„ zienlyke pramie was gefield : in hun fchik met 

„ deeze gewaande ontdekking, en door de hoop van 

belooning in hunne dwaaling verfterkt, bragtende 

„ foldaaten hem na Brugge , alwaar de cipier en 

vyf andere perfoonen onder eede verklaarden, dat 

„ hy de gevlugte misdaadiger was , en men maakte 

j, des aanftal, om hem het over deezen boosdoener 

„ geftreeken vonnis te doen ondergaan : de onge- 

„ lukkige Engelschman verzocht en verkreeg ook 

„ van de billykheid der Rechters, datmenhemeenig 

„ uitftel wilde vergunnen, ten tyde en vvyle hyaan 

« z 

y n 

patroonen gefchrevenhad,om zynró^/tekun. 

nen bewyzen : onmiddelyk kwam een van zyn 

patroonen over, medebrengende het memoriaal en 

casboek, waarin de gevangene dagelyks, in den 

„ zelfden tyd toen de moord te Duinkerken bedreeven


9,was, en de moordenaar in hechtenis had gezee- 

„ ten , de in de commercie voorgevallene zaaken te 

„ Tarmouth had aangetekend ; de ongelukkige 

„ comptoirbediende zyn patroon in de verhoorka- 

„ mer ontmoetende , viel hem om den hals , met 

„ den blyden uitroep : God zegene uw Mynheer! de 

„ Hemel heeft u hier gezonden om myn leven te red- 

,, den, en viel vervolgends in flaauwte : het bewys 

van onfchuld was zo klaar , dat de Rechters di- 

„ reet order gaven den befchuldigden te ontdaan, 

en dus reddede hetzelve in dit geval het leven van 

„ een' man , die anderzins het ongelukkig dachtoffer 

„ zou geweest zyn van den onvoorzichtigen eed van 

den cipier en vyf van zyne knechts." 

Boven en behalven de zeven notable zaaken die in 

cas crimineel, federt korte jaaren , hier te Lande 

voorgevallen zyn, gelyk ook het merkwaardig voorbeeld 

, by wyze van een fupplement, zo aanftonds , 

tot (laving van de onfchuld aangeroerd, zullen wy 

vervolgends dit Hoofdftuk al verder gaan beduiten 

met een overwaardig exempel, dat, fchoon fingulier 

in zyne foort, nosthans aanmerkelyk van de vooriga 

verfchilt , en daarom ook van dezelven behoort gedistingueerd 

te worden , als bevattende de gedeci« 

deerde contumaceele proceduuren, door den Procureur 

Generaal van den Hove van Holland, in cas crimineel 

tegen den beruchten gedeferteerden Rhyngraave 

van Salm, waarvan hier voor, voorloopig in die 

Pvechtsgeleerd tractaat gehandeld is , geëntameerd 

G 2

xoo S L E U T E L D E R 

en volvoerd , en waarvan bet ondergaande manda. 

ment, mitsgaders de daarop gevolgde decifie, besï 

gefcbikt zullen zyn om een bekwaam denkbeeld te 

geeven. 

TI T U L U S I. 

N °. I.) M A N D A M E H T in cas crimineel by den 

Procureur Generaal van den Hove 

van Holland , geobtineerd tegen 

r* 

FREDRIK, RHYNGRAAF VAN 

SALM, op den 5 November 1787. 

WILLEM, by de gratie Gods , Prince 

van Orange en Nas/au , Graave van 

Catzenelleboge, Vianden, Dien, £ua- 

T e n 

» Leerdam, enz. ; Marquis van 

Veere en Vlhfingen, Heere en Baron 

van Breda , enz. , Erffladhouder , 

Erf-Gouverneur , Erf-Capitein Ge. 

neraal en Admiraal , enz. enz. enz." 

Mitsgaders de Prefident en Raaden over 

Holland, Zeeland en Vriesland, den 

eerften gezwooren exploióleur , hierop 

verzocht, SALÜT. 

„ Alzo ons vertoond is by den Procureur Gene. 

„ raai over de voorn. Landen , dat FREDRIK , 

„ Rhyngraaf van Salm , welke door Haar Ed. Gr.


'j, Mog. het commando en Chef over een corpstrou» 

„ pen in dienst van deeze Provincie , was toevertrouwd 

, zig al federt eenigen tyd met verlaating 

,, van het voorn, corps, op eene clandefline wyze, 

zonder kennis of verlof, noch van Haar Ed. Gr. 

„ Mog. , noch van den Heere Capitein Generaal, 

„ buiten deeze Provincie, en verder buiten 'sLands 

,, had geretireerd , zynde op den 22 September van 

„ het gepasfeerde jaar 178 7, des avonds circa 8 uuren , 

,, van den Overtoomby Amfieldam, zonder aan iemand 

,, iets te zeggen, op reis gegaan , en zelfs zonder 

„ aan den Collonel Commandant, of eenig ander 

van het voorn.corps, of legioen, eenige orders, 

„ hoegenaamd te geeven." 

,, Dat Haar Ed. Gr. Mog. over de voorfz. re- 

„ traite van bovengem. Rhyngraave van Salm, wel- 

,, ke niet anders dan voor eene defertie kan gehou- 

,, den worden , ten uiterften geindigneerd zynde , 

„ by hoogstderzelver Refolutie van den 23 October 

,, deezes jaars, hadden gelieven goedtevinden en te 

,, verflaan , den Procureur Generaal te authorifee- 

„ ren om tegen den voorn. Rhyngraaf van Salm. 

„ in cas van defertie te procedeeren; en vermits zó- 

„ danige misdaad van defertie, vooral van een' Chef 

van een corps troepen, is van zeer kwaade en dan. 

„ gereufe gevolgen, welke anderen ten exempel op 

„ het regoureusfte behoorde geftraft te worden, zo 

„ keerde zig de VER TOONDER tot deezen Hove, 

„ ( alzo hy zegt,) reverentelyk verzoekende daarom 

„ onze provifie." 

G 9

102 S L E U T E L D I E 

„ Zo is 't, dat wy u committeeren by deezen dat 

„ gy terftond ten verzoeke van voorn, V E R T O O N - 

,, DER , trekt ter plaatfe daar gy den voorn, F R E - 

DRIK, Rhyngraaf van Salm , zult kunnen vinden 

„ en bekomen, en hem van wege de Hooge Over-* 

,. heid by u roepence den Officier van de plaatze, (is 

't nood,) apprehendeert en in goede bewaaring 

„ brengt op de voorpootte van deezen Hove, om 

»j jegens hem geprocedeerd te worden als naar rech- 

„ ten en gelegenheid der zaake; en indien de voorn. 

„ F RE D R I K , Rhyngraaf'van Salm , fugitief is, en 

,, gy hem niet apprehendeeren mogt, zo dagvaart 

denzelven by openbaaren edifte , ad valvas curie in 

,, ordinaria forma , van wege als boven te komen 

„ in perfoon voor denzelfden Hove, op pcene van 

D a n 

n > tot zulken bekwamen dage als gy hem be- 

,, tekenen zult, omme te aanhooren al zulken eisch 

„ en conclufie als de voorn. Vertoonder , ter zake 

,, voorfz. jegens hem zal willen doen en neemen, en 

„ voorts te procedeeren als naar rechten, ons uw 

„ wedervaaren relateerende." 

Gegeeven in den Raade , onder 't zegel van juftitie, 

den 5 November 1787. 

( onder fond ) 

By Mynen Heere den Erfftadhouder, 

Erf-Gouverneur, Prsefident enRaaden 

over Holland, Zeeland, en Vriesland. 

( Was getekend.) 

J. F. R O Y E R.

CRIMINEELE PRACTYK. Ï03 

(Volgt het Relaas.) 

„ Uit krachte der annexe op eenen brieve vaneen 

mandament crimineel, in dato 5 November 1787, 

5, aan den Edelen Hove van Holland, 'Zeeland, en 

„ Vriesland , geimpetreerd by den Procureur Gene» 

raai over de voorn. Lauden, ende ten zynen ver- 

,, zoete, zo is 'T , dat ik ondergetekende, Deur- 

„ waarder van welgem. Hove , my op den 16 daar 

aan volgende hebbe bevonden alhier in den Haage, 

„ ter puie van 'sHofsgroote zaal, en hebbe aldaar 

„ gedagvaard, FREBRIK , Rhyngraave van Salm , 

„ (vermits dezelve fugitief was,J by openbaare 

edicle, ad valvas curice in ordinaria forma, van we. 

ge de Hooge Overheid te compareeren in per- 

,, foon voor welgem. Hove , op poene van ban , op 

„ koppermaandag aanftaande , zullende zyn den 7 

January 1788, omme te aanhooren al zulkeneisch 

„ en conclufie, als de voorn, impetrant jegens hem 

zal willen doen en neemen, en voords te procedee- 

„ ren als naar rechten, en hebbe behoorelyke acte van 

„ dagvaarding van voorn, puie doen afligeeren." 

( Onder ftond) 

'tWelk UEd. Mog. relateeren. 

(Was getekend) j. j. VAISSIERE. 

(Ter zyde ftond,) 

Uitgeroepen den gedaagden den 8 Jan. 1787. 

(Was getekend.) J. J. VAISSIERE. 

G 4

io4 SLEUTEL DES 

NB. Na dat de bovengenoemde FREËDRIK, Rhyti» 

graaf van Salm, tot drie maaien, en voor de vierde maai, 

ex fuperabnndantie, behoorelyk by edicle geciteerd en 

ingedaagd was , is van wege den Hove Provinciaal 

van Holland, op den 19 December 1788, tegendenzehen 

een contumacieele fententie gepronuncieerd, waarby me 

genoemde Rhyngraaf, ter zaake van defertie, als defaillant 

wordt verklaard, verfiooken te zyn van alle 

exceptiën declinatoir, *»dilatoir, midsgaders van alle 

weeren en defenftën , en wyders ten eeuwigen dage ge 

bannen uit Holland, Zeeland, en Westvriesland , op 

poene van zwaarder ftraf e , zo hy ten eenigen tyde i 

handen van de juftitie mogte geraaken, en voords ge 

condemneerd in de kosten van den procesfe, enz.

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . I05 

T W A A L F D E H O O F D S T U K . 

Houdende burgerlyke Rechtszaaken van verfch'tllende 

natuur: als 1.) in hoe vei re het recht van vervolging 

gaat , ten opzichte van handdaadlykheden tusfchen 

mansperfoonen ; 2.) verklaaring over zaaken 

van asTurantie; 3.) wanneer een Geneesheer 

en Wondheeler, die uit onkunde of 

verzuim een" misflag begaat, al of niet 

aStionabel zyn ,en 4.) een voorbeeldlooze 

oorzaak , waarom een wettig testament 

zyn kracht, ten aanzien van 

den benoemden erfgenaam , ver* 

looren heeft gehad. 

L) D e Burgerlyke Rechtszaaken vallen zo frequent 

in de rechtspleeging voor, en zyn van zulk een ver- 

Ichillende natuur, dat er met geen mogelykheid een 

bepaalde definitie van haare onderfcheidene beuaamingen 

of talrykheid kan gegeeven worden, waarom 

wy in dit tegenwoordig Hoofdfiuk alleen de vier boven- 

G 5

io6 S L E U T E L D E * 

ffaande uitgekipte onderwerpen zullen verhandelen, 

en in de eerlte plaats beginnen met het onderzoek 

over handdaadlykheden tusfchen mansperfoonen in 

verfchillende gelegenheden, en op differente wyze; 

in hoe verre naamlyk in cas fubject , het fchuldigmaaken 

, zo wel als het recht van vervolging gaat : 

aangaande welk onderzoek principaal behoort te 

worden gelet op deeze tweeledige diftinclie , 0f, 

in de eerfte plaats , dat dezelve handdaadlykheden 

haare relatie hebben tot de perfoonen zeiven; of, in 

de tweede plaats, tot de zaaken waarvoor zy, door 

misgryping responfabel en verantwoordelyk blyven : 

aldus zoude , by voorbeeld, in het eerlle geval, 

iemand die een ander met een mes, of ftok, kwetst 

of flaat, boven de crimineele actie die den Officier 

in loco competeert, ter zaake van dien vergoeding 

kunnen pretendeeren ; gelyk ook alle officianten, en 

onder anderen Deurwaarders, Stads Bodens, ofan. 

dere publicque perfoonen , in het ftuk van hun 

amt of officie kwalyk bejegend zynde, en daarin, 

van wege een' mansperfoon, geweldaadige tegenftand, 

of overlast ontmoet hebbende, tegen denzelven 

in rechien, tot vergoeding van geleedene kosten 

en fchaden , kunnen procedeeren : doch wat in 

het particulier aangaat de vergoeding, of fchadeloos.lelling, 

ten refpecte van gekwétfte, verminkte, 

óf befchadigde, door aanranding van een' mansperfoon 

gefchied, zouden wy met de meeste Rechts • 

geleerden van begrip zyn, dat, alfchoon niemand 

verdaan wordt meester van zyne eigene ledenmaten

CRIMINEELE PllACTYL lof 

te zyn , vermits het menschlyk lichaam niet in zyn 

volle waarde kan gefchat worden , nogthans in een 

civil proces kan worden gecontendeerd tot vergoe. 

ding van het meesterloon, mitsgaders van alle fchade 

en winstderving , daardoor veroorzaakt, zonder 

onderfcheid of zulks vóór of na de geneezing heeft 

plaats gehad , zo als in dit opzicht ook in confideratie 

zoude komen, een redelyke en geproportioneerde 

vergoeding voor de ondergaane pyn , fmerte, en 

ontfiering van het lichaam, indien dat aan de zydevan 

de offenfeerde en onfchuldige party gepretendeerd 

wierdt: hoedanige gevallen echter voor meest alle de 

Hollandfche rechtbanken arbitrair behandeld, en naar 

befcheidenheid van den Rechter gedirigeerd worden, 

volgends GROT 10s, inleiding, lib. 3. cap. 34. , en 

GROEN EWEGEN, de legib. abrogat. ad lex uit.; 

ondertusfchen zyn , in de tweede plaats , met betrekking 

tot handdaadlykhedan welken de zaak concerneeren, 

in de rechtspleeging obfervatoir, dat een 

man des huisgezins verbonden is te vergoeden alle 

fchaden die iemand aan zyn lichaam, aan zyne kleederen, 

of op eene andere wyze komt te ondergaan, 

wegens het geen één zyner dienstboden , of een ander 

perfoon , behoorende tot zyn huisgezin, door 

moedwil, by toeval, of kwaadaartigheid , uit zyn 

huis naar beneden op de ftraat wordt uitgeworpen, 

om reden dat een iegelyk huisvader voor het bedryf 

van zyn huisgezin , en de loontrekkende dienaaren, 

die hy in zyn' dienst gebruikt, naar rechten moet in-

ïo8 SLEUTEL D E R 

ffaan , en verantwoordelyk blyft voor al liet geene 

zy in zyn' dienst bedreeven hebben; in dier voegen 

zyn ook fchippers en herbergiers fpeci ia[ verbonden 

ter goedmaakinge en herftellinge voor allerleie foorten 

van fchaden en verliezen, welke reizende perfoonen 

of pasfagiers komen te fupporteeren in hunne goederen 

, die zyn in het fchip of in hun logement heb. 

ben ingebragt, en by dezelve fchippers of logementhouders 

zyn aangenomen geworden , het zy dat de 

toegebragte fchade veroorzaakt werdt door hunne 

knechten , of loontrekkende dienaars, ofwel door 

andere perfoonen, of reizende lieden, welken zig in 

de herberg bevonden hadden,waaromtrentinsgelyksin 

cas van litiscor.teftatie veelal aan de discretie van den 

Rechter werdt gedefereerd, om zulks naar bevinding 

van onhandigheden te beflisfen : maar hoedanig en 

op wat wyze een voerman , met zyne paarde hollen, 

de, of,door onvoorzichtigheid,iemand met zynrytuig 

overrydende, zodanig dat hy gekwetst of verminkt 

geraakt is, tot vergoeding gehouden zoude zyn, 

is zeer bedenkelyk, en wordtdaarover onder de Rechtsgeleerden 

fterk gedisputeerd; want behalven dat het 

een aan.merklyk onderfcheid maakt, of de overryding 

door de voor- , dan door de achterwielen van het 

rytuïg begaan is , zo zoude, volgends deeze eerde 

diftinclie, een voorman , boven verbeurte van wagen 

'en paarden, ter zaake van dien, crimineel adiionabel 

zyn, en het delict , naar het gevoelen van fommige 

RechtsdpCloreu, met den Officier in loco niet compo-

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . io$ 

fibel weezen, wanneer er de dood van de gekwetfte 

perfoon op volgde; daar, in het laatfte geval, naam- 

lyk als de overryding en kwetfing van iemand dooi 

de achterwielen ware gefchied, een voerman niet al. 

leen tot alle vergoeding ongehouden is, maar zelfs 

tot geen geldboete daarover zou kunnen worden gecon- 

demneerd , gelyk wy in den jaare 1769 zodanig een 

zaak in drie inlbntiën bepleeten hebbende, de voor- 

fchreve proceduuren cum expenfis hebben gewonnen , 

onaangezien de lyder, door de achterwielen van het 

rytuig gekwetst , ftaande den procesfe te overlyden 

kwam : een dergelyk cafus , in den jaare 1771 te 

Utrecht voorgevallen zynde, werd op het ingenomen 

advys van vier Rechtsgeleerden, de crimineele eisch 

van den Heere Hoofdofficier op ende jegens den 

voerman genomen , ontzegd , met compenfatie van 

kosten , hoe zeer de perfoon, welke met de achter 

wielen van het rytuig overreeden was , daadlyk en 

terftond dood bleef; in hoe verre vervoljends mans 

perfoonen tot fchadevergoeding geconftringeerd kun 

nen worden , welken elkander door hunne beesten, 

paarden, honden, fcheepen, of wagens verkorten: 

en bet geen onder de benaaming van de tweede di- 

ftififtie der handdaadlykheden voorkomt , is volledig 

te zien by Mr. SIMON VAN LEEUWEN, in zyn 

Roomsch Hollandsch Recht, lib. 4, part. 39, num. 6, 

& feqq., alwaar, onder anderen, het volgende wordt 

gezegd —— ,, Wiens beest iemand eenige 

fchade aandoet moet het zelf vergoeden, of het

uo S L E U T E L D E R 

„ beest daarvoor overgeeven : maar was het een 

„ beest dat wild was van inborst, of anderzins ge- 

„ woon kwaad te doen, gelyk een hond die ge. 

„ woon is te byten , of een paard dat gewoon is 

„ achteruit te flaan, of dergelyk, zou de eigenaar 

„ in de juiste vergoeding van de aangedaane fcha- 

„ de gehouden zyn , zonder met de overgeeving 

„ van het beest te mogen voldaan: en indien een 

„ beest op eens anders land gevonden werdt, mag 

„ men het in een fchuthok, offchutkooi, daartoe gefield, 

doen zetten, tot dat de meester hetzelve, 

„ na vergoeding van de fchade en onkosten, daar. 

uit komt te losfen: wiens fchip eens anders fchip 

„ overzylt , indien het in zyn magt is geweest 

„ hetzelve te verhinderen, cf door zyn verzuim 

„ of fchuld is toegekomen , moet hy de geheele 

„ fchade vergoeden; maar als het door ftorm, on- 

„.weér, of anderzins buiten zy fchuld toegekomen 

„ is , zo wordt de fchade ten wederzyde by de 

„ fchippers, elk half en half, gedraagen ; de ver- 

„ goeding te rekenen van al het geene dat door en 

9, met het aandooten van het fchip, eigenlyk met 

er daad werd aangedaan , maar anders niet ; 

3, zulks zeker fchip , door het aandooten van een 

9, ander fchip , zo onzeilbaar geworden zynde dat 

„ het by de vloot niet hebbende kunnen blyven, 

3, daarover binnen vierentwintig uuren vervallen 

s, was in handen van de Duinkerkfche rovers ; is 

„ by den Hoogen Raad van Holland verdaan , dat 

„ de Reders van het genomen fchip, op het befcha-

CRIMINEELE PRACTYK. m 

„ digende fchip en de Reders van dien, wel gerecli- 

„ tigd waren , om re eisfchen de fchade door het 

,, aanftooten eigenlyk geleden , maar verders en 

„ anders niet, den laatften July 1633 , tusfchen 

„ Leendert Bouwens, zo hy procedeerde impetrant van 

„ arren en rauw aftie, tegen Jan Claasz., gedaag, 

de: zo zyn ook de wagenaars verbonden elkan- 

„ der te vergoeden de fchade die zy in het voor- 

„ byryden en aanftooten van de wagens, elkander 

„ komen aantedoen; derhalven onder dezelven voor 

,, een' regel wordt gehouden, dat zy denanderen in 

„ tyds moeten wyken, te weeten, dat die geen de- 

„ welke de helft van de tusfchen heiden gelegen* 

„ weg , een reis van de eene vaste plaats op de 

„ andere , niet voorby is , den ander die dezelve 

„ voor en over gekomen is, wyken moet; gelyk 

„ ook op een fmallen weg, daar geen twee wagens 

,, elkander wyken mogen, dien de minsten weg daarin 

„ gereeden is , voor den anderen moet achteruit 

„ gehaald worden, ter plaatfe daar zy den anderen 

„ kunnen wyken : anders moet een kar met twee 

„ wielen, zonder onderfcheid, altoos voor een wa. 

„ gen wyken: en in 't vorder werd wel meest die 

„ befcheidenheid gebruikt, dat een ledige wagen 

„ voor een geladen wykt, zonderling in den oogst, 

„ als de wagens met hooi of graanen zwaar gelaa- 

„ den uit het veld komen, dewelke zonder gevaar 

„ niet wel wyken kunnen: gelyk ook meerendeels 

„ een gemeene wagen voor een karos met vier of 

zes paarden komt te wyken: de fchade, dewel«

H2 SLEUTEL D E R 

,, te door het tegendeel van dien kwame te ontdaan, 

„ zou moeten geboet worden by dien geenen die 

,, zodanige orde had te buiten gegaan." 

II.) Prncesfen , ontflaande tusfchen Reders en 

.Asfuradeurs, Schippers en Kooplieden, over questien, 

fpecleerende tot de zeezaaken, byzonder die 

de tak van asfurantie aangaan , zyn zeer difficil in 

de wyze van haare behandeling , voornaamlyk wanneer 

er in de rechtspleeging over police van asfuramk 

certe partye en bodemarybrieven gedisputeerd wordt, als 

waartoe , behalven een compleete kennis van een 

menigte ufantiïn, locaak gebruiklykheden en zamenloopende 

wetten toucheerende, den koophandel en 

navigatie, inzonderheid ook gehoorende, is een zekere 

particuliere fleuter, in die foott van Rechtshandeling 

in obfervantie, grootlyks verfchillende van de 

geene waarvan in andere takken van de Judicieele 

Praflyk doorgaands gebruik wordt gemaakt; weshalveu 

daaruit gemaklyk te befluiten valt , dat deeze 

materiën van zaaken eene apparte ft ud ie vergis fchen, 

welke onmogelyk anders dan door de ondervinding 

kan worden geacquireerd , en des niet generaallyk 

het werk van alle Praclizyns kan weezen, nadcmaal 

zodanige natuur van rechtspleegende zaaken,behalven 

voor de refptclive Hoven van Juftitie in Holland, qu 

eenige handelury vende Steden, alwaar een zeegerecht 

gevonden werdt, hier te Lande nergens anders ge.

C R I M I N E E L E P R A C T Y K. U$ 

ventileerd worden; ondertusfchen reforteeren deeze 

foorten van proceduureu algemeenlyk onder de behaaming 

van asfurantiezaaken voorkomende , en 

welken meest altyd befchreven , doch zelden bepleeten 

worden , ter eerder inftantie voor het zeegerecht 

van de plaats , alwaar het contract van as/u* 

'rantie gemaakt is, hoedanig collegie van juftitie geieerd 

, of zamengefteld is uit een zeker getal Rechters, 

in de directie en het bewind van zaaken, betreffende 

de negotie en zeevaart , ten uiterften bedreeven 

, waarom het aanvanglyk onderzoek van 

dien, zo te Amfteldam als te Middelburg en Rotter, 

dam, aan haar oordeel is toebetrouwd: onaangezien 

hetzelve kan van alle vonnisfen , by haar geweezen, 

of voor Schepenen van dezelve Steden, 

of directlyk voor één der Hoven van juftitie iri 

Holland, geprovoceerd en geappelleerd worden, 

wanneer de fuccombeerende party zig met de con- 

'deurnatte van het zeegerecht bezwaard bevindt. 

Si. 

Aivoorens te gewagen van eene notable qüestie, 

waarover weleer hier te Lande, raakende het (luk 

van as/urantie, gelitiscontefteerd is geweest, zullen 

wy, ter onderfchraaginge van alle zulke Practizyns, 

daarby geinterresfeerd zynde, eerst eene vofledige 

verklaaring gaan geeven , wat men door een policè 

van asfurantïi , 'een certepartye , en door bodemery* 

II. DEEL. II 

1

114 S L E U T E L D E * 

hrieven eigenlyk te verftaan heeft; mitsgaders hoedanig 

derzelver kracht en effecten in de rechtspleging 

zyn, in geval dat er descusfiën over valleni 

in de eerfleplaats, houdt men voor een police vzaasfurantie 

een zodanig contract tusfchen een Asfuradeur, 

of Verzekeraar, ter eene, en Reder, of Uit. 

ruster van fchepen , ter andere zyde geflooten , 

waarby de eerstgemelde asfureert, verzekert, en. 

volkomen inftaat voor alle toevallige en onvoorziene 

periculen en gevaaren , welke aan het fchip, 

zyne laading, of een gedeelte van dien , of aan beiden 

te gelyk, ftaande de uiten her-waards reize, 

door water , vuur, wind, onweêr, openbaare vyanden 

, zeeroovers, en andere onafweerelyke ongelukken, 

het zy buiten of binnen 'sLands, zeilende 

of geankerd liggende , kunnen overkomen , onder 

expresfe beloften en verband , om den Reder en 

Eigenaar van het geasfureerde fchip en lading, wegens 

alle geleeden fchade en nadeelen, refulteerende 

uit de bovengemelde oorzaaken , te zullen in» 

demnisfeeren of fchadeloos te ftellen, met een zekere 

waarde van geld, by het contract van asfurantie 

gefpecificeerd en uitgedrukt , volgends de begrooting 

van de fomme waarvoor het fchip en de 

laading , of een gedeelte van dezezelve, is geasfureerd 

geworden: hier voorwordtaan den Asfuradeur 

een prasmie voor zyne asfurantie beloofd en toege. 

zegd, zynde een zekere prys , belooning of gewin, 

welke hy voor de gedaane verzekering van fchip en


laading, of van één van beiden bedingt, en welke 

de Reder by de police van asfurantie zig verpligt 

hem, onmiddelyk na de ondertekeningderzelve, in 

contante penningen te zullen betaalen ; kunnende 

vervolgends dergelyke pramiën ten behoeven van 

den Asfuradeur geftipuleerd worden tot vyf, tien ^ 

twaalf, en twintig guldens ten honderd, van de 

wezenlyke waarde van het geasfureerde fchip en lading, 

ook meerder of, minder, geproportioneerd naar 

de verafgelegenheid, langduurigheid, en periculeusheid 

der navigale reistogten : ondertusfchen vallen 

principaallyk de drie navolgende voornaame requifiten 

in het maaken van een police van asfurantie te obfer- 

Veeren ; als , ten eerfien , dat een fchip met zyn 

toebehooren, volgends de oude zeerechten^ niet 

Verder dan voor de helft van zyne waarde mag wor. 

den geasfureerd, het welk echter huidehdaags, uit 

krachte van eene nadere coftume , tot tweederde 

parten gepermitteerd is : ten tweeden, dat een tiende 

gedeelte van de ingeladene goederen, die men wil laten 

verzekeren, van de asfurantie geEximeerd en bevryd 

moet zyn , dat is te zeggen , ongeasfureerd voor 

rekening en rifico van den Reder of Eigenaar behoort 

te blyven : en ten derden, dat geene asfurantie 

hoe genaamd, op bedongen vrachten en maandgelden 

van Schippers en Bootsgezellen,noch op de toerusting 

of victualie der fchepen mag gedaan worden , 

waaromtrent beiden door Asfuradeurs en Reders 

zorgvuldig dient te worden geregardeerd : in de 

H a

116 S L E U T E L DES. 

tweede plaats , noemt men een certepartye zulk eené 

conventie tusfchen een' Schipper ter eene , en een' 

Factoor of Koopman ter andere zyde, waarby de 

eerstgenoemde, onder conditie van een zeker geaccordeerde 

of bedongen vrachtloon , aanneemt om 

zyn fchip met goederen en koopmanfchappen, voor 

den laatstgenoemde te bevrachten, of telaaden,dezelve 

naar de gedestineerde plaatfen te transporteeren 

, • te ontlaaden , en vervolgends aldaar zyn 

fchip met andere goederen te berlaaden , en herwaards 

in één der zeehavens van deeze Landen 

overtebrengen: het verdient reflexie in deezen, dat 

de fecuriteit , welke ten aanzien van een dergelyk 

inftrument van wege een' SchipperverSischt wordt, 

eigenlyk beftaat in het afgeeven en ondertekenen 

van een cognosfement, anders gezegd een renverzaal 

van zyn' kant, houdende de bekentenis van denzelfden 

Schipper, dat hy voor rekening van den 

Factoor of Koopman zodanige goederen wél geconditioneerd 

en gemerkt,in zyn fchip gelaaden heeft, 

om hetzelve te vervoeren na de beftemde plaatfen , 

op zulk een bedongen vrachtloon als by de daarvan 

gemaakte certepartye geftipuleerd is; alles onder fpeciaale 

belofte van de ingelaadene goederen en koopmanfchappen 

onbefchadigd ter plaatfe zyner destillatie 

te zullen leveren , onder verband niet alleen 

van hei fdiip en zyn toebehooren, maar van zyn 

perfoon , de geconditioneerde vrachtloon, en zyn 

particuliere goederen : in de derde plaats, dat men

CRIMINEEL E PRACTYK. 117 

door bodemerybrievin te verftaan heeft, een fpecie 

van asfurantie-contraleen, in gevolge van welken in 

allerhande noodzaakelyke gevallen, buiten 's Lands 

niet alleen door de Reders en eigenaars van het 

fchip, maar ook by den Schipper ten hunnen laste 

een zekere geproportioneerde geldbeleening op 

den kiel of bodem van het fchip kan worden gedaan 

, onder conditie van de genegotieerde penningen, 

nevens de geftipuleerde interesfen, by behouden 

retour van het fchip, te zullen reftitueeren; 

hoewel deezen aangaande de vastgaande uitzondering 

plaats heeft, dat zodanige negoriatie op 

den bodem van het fchip , en tot confervatie van 

hetzelve gedaan , niet meerder importeeren of bedraagen 

mag dan een vierdepart van de juiste 

waarde derzelve, ten zy in hoogen nood of onvermydelyke 

gelegenheden, welke het contrarie noodzaakelyk 

maaken, en waarvan , ten genoegen van 

het zeegerecht blyken moet. De voorvallen , waarin 

het maaken van lodemarybrieven byzonder te pas. 

komen, en door de zeerechten geaddopteerd zyn, 

met dat gevolg dat er eene onvermydelyke geldbeleening 

op den kiel of bodem van een fchip moet 

worden gedaan, hebben inzonderheid plaats als het 

vaartuig door ftorm, onweêr, of andere toevallen 

aan masten , wand, of fcheepstuig befchadigd geworden 

zynde , de Schipper, tot przefervatie en 

behoud vau de ingeladene goederen, genoodzaakt 

is in een vreemde haven binnen te loopen, ten. 

H 3

ii8 S L E U T E L D E R 

einde zig van de geledene fchade te kunnen doen, 

herftellen: met betrekking tot de overige fpeculatiëu 

, waarop men in het ftuk van bodemarybrieven 

foingeus dient te letten , zullen wy ten flot van 

dit Hoofdftuk explicatoir handelen. 

5 4. 

Terwyl de zaaken van asfurantie van dat ge-, 

wigt by koophandeldryvende en zeevaarende natiën 

zyn, dat zy in cas van discusfiën door voorbeelden 

behooren te worden geadftrueerd en opgehelderd, 

zo zullen wy hier gebruik maaken van 

het verhaal van een importante en (lugubere questie 

in de vroegere eeuw, zo voor den Hove Pro-. 

\inciaal als voor den Hoogen Raade in H O L L A N D , 

ler zaake van dien, litispendent geweest, waarvan 

de particulariteiten, onder anderen , hierop uitkomen: 

- Gulielmo Bartolotti , Koopman te Am- 

Jleldam, als last hebbende van Thomafo en Sauli, 

Kooplieden tot Genua, om eenige tarwe voor hen 

te koopen , en vervolgends naar ItdJiè'n te doen 

overvoeren , had derhalven gehandeld , en een 

contract aangegaan met den Schipper Arend Geurtsz, 

om in zy fchip, genaamt De vergulde ferpent, 120 

lasten tarwe , tegen negen ducaaten per last voor 

vrachtloon, te zullen laden, welken hem ter plaat, 

fe van de ontlading by de lastgeevers, na gedaane 

levering van dezelve lasten tarwe, wèl geconditio» 

neerd en in een behoorelyken ftaat betaald zoudeis

CRIMINEELE PRACTYK n* 

worden ; by de certepartye hadden de beide contractanten 

, tot betere naarkoming van dien, zig 

mutatis mutandis fpeciaalJyk verbonden , naamlyk 

Bartolotti , aan de ééne zyde , om de ingeladene 

tarwe, zonder meer, en de Schipper Arend Geurtsz, 

aan de andere zyde, de bedongene vrachtpenningen„ 

zyn fchip en toebehooren , en voorts in perfoon, 

mitsgaders alie zyne goederen: achtervoigends dit 

contract , verklaarde de genoemde Schipper by 

bet cognosfement , dat hy vau Bartolotti, op order 

en voor rekening van de voormelden Thomafo en 

Sauli, de ingeladene tarwe droog, hard, en wèlgeconditioneerd 

in zyn fchip ontvangen had, waarna 

hy met zyne ingeladene vracht gekomen zynde 

te Genua, hebben de laatstgenoemde twee perfoonen 

gefustineerd , dat de tarwe was nat , gezwollen, 

vermuft, en gantsèh kwalyk geconditioneerd 

, en daarover tegen den Schipper in rechten 

gecontendeerd, dat hy gehouden was te vergoeden 

de fchadcu en het verlies der winsten, henlieden 

des wegen veroorzaakt, waarom zy aldaar 

haar actie en pretenfie voor de Zeeraaden hebben 

geinfiitueerd gehad, waar jegens de Schipper fimpelyk 

zyne defenfie gedaan hebbende , hadde hy 

jiendente lila lite met zyne Reders geraaden gevonden 

den meergenoemden Bartolotti, tot betaa'inge 

van de geaccordeerde vrachtpenningen, voor den 

Hove van Holland te convenieeren : Bartolotti, proponeerde 

daarop de exceptie van litispendentie tot 

G*nua , en fustineerde dat in alle gevallen dc 

H 4

J20 SLEUTEL D E R 

vracht aldaar moest worden betaald, concludeeren» 

de mitsdien , op fundament van de voorfchrevene redenen 

tot niet outvangelyk en tot abfolutie van 

de inftantie , en ten principaale by order ant. 

woordende, fustineerde, dat hy ter zaake van dezelve 

vrachtpenningen hier te Lande niet wasconvenibcl 

, concludeerende almedq tot abfolutie van 

den eisch - 'tHof rejecleerde zyne exceptie, en 

vermits de eisfchers caweerende voor de reftitutie 

van het geene gemelde Tkma/o en Sauli, uit zaake 

van dien, te Genua zoude worden geadjudiceerd, 

condemneerden Bartolotti in de betaaling van de 

voorfchreven bedongene vrachtpenningen, die vervolgends 

van deeze condemnatie, ten zynen laste 

appelleerende aan den Hoogen Raade , alwaar de 

impetrant in cas d'appèl nogmaals aandrong, dat 

alvoorens recht gedaan zou worden op zyne geproponeerde 

exceptie, die hy fundeerde op twee. 

derleie principaale middelen , als eerftlyk op de 

litispendentie van de Zeeraaden te Genua , en ten 

tweeden , naardien geconditioneerd was , dat de 

vrachtgelden by de ontlaaders, ter plaatfe daar de 

ontlading gefchieden moest, zouden worden gedaan 

: om alle welke redenen en confideratiën de 

Hooge Raad wel zoude geinclineerd hebben om 

de voorfchrevene exceptie te admitteeren, indien 

de zaak ten principaale airede niet geinftrueerd 

zynde, ook niet gedisponeerd ware geweest, enten 

zelfden tyde in de termen ftond om gedecideerd te 

worden : dat bovendien de admisfie van dezelre 

I

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . ia? 

exceptie ook eenigzins impliceerde de zaak ten principaale 

, alzo de gedaagdens gerenvoieerdzynde, na 

Genua, om de vracht aldaar van Thomafo en Sauli te 

vorderen , de impetrant gevolglyk daardoor van 

den geheelen eisch zoude zyn gelibereerd of ontheven 

, met dat gevolg, dat de zaak ten principaale, ten 

eenenmaale zoude wezen geabforveerd, mits welke, 

uit aanmerking van dien , by den Hoogen Raade 

goedgevonden werd , zonder op de exceptie te 

disponeeren , de zaak ten principaale te onderderzoeken. 

Ten principaale heeft zig de Schipper, tot 

juftificatie van zyne handelwyze in deezen gehouden, 

ten einde het rechtsgebied der Zeeraaden te 

Genua te ontgaan , beholpen met de certepartye, of 

bet contract van bevrachtinge , waaraan hy aan 

zyne zyde fustineerde voldaan te hebben , met 

de inlaading , vervoering , en ontlaading van de 

ico lasten tarwe, voor zo veel van hem afhing, in 

een welgeconditioneerden ftaat, ter plaatfe van derzelver 

destinatie bezorgd te hebben , zo lang het 

contrarie aan de zyde van Bartolotti en zyne correspondenten 

niet zonneklaar probeerd werd ; zeggende, 

onder anderen , tot fundament van zyne fustenue 

hetzelve contract met den voornoemden Bartolotti 

aangegaan te zyn , en dat gevolglyk deeze en niemand 

anders gehouden was de vrachtpenningen by 

de conventie geftipuleerd, aan hem Schipper te moeten 

voldoen : onaangezien zodanige welgecoloree;-. 

Ö 5

S L E U T E L » B a 

de juftificatoire redenen , werd aan de zyde van 

Bartolotti daartegen ingebragt, dat, bebalven dat 

by volltrekt ontkende dat de Schipper Arend 

Geurtsz, van zyn'kant aan het contract vanbevrachting 

voldaan had, als deduceerende verfcheidene contraventiën 

by hem tegen den inhoude van dien gepleegd 

, zo emploieerde hy nog verder twee ande. 

re middelen , op gronde van welken hy fustineerde 

wegens de bedongene vrachtpenningen in rechten niet 

geconvenieerd nog aangefpröken te kunnen worden: 

als voor eerst , dat hy maar in qualiteit als FaÜoor 

het fchip gehuurd , de tarwe doen laaden , en over 

bet geheel genomen , het contract geflooten had, 

en ten andere, dat hy r^yde certepartye. zo welzyn 

perfoon, als zyne goederen, buiten verband had 

gehouden , en voorzichtigheidshalve daarvan had 

geëximeerd, maar fimpelyk tot prestatie van den 

inhoud van het vermelde contracthadde verbonden , 

de ingclaaden mwe, zonder meer; aangaande het eerfte 

midel, non dulium esfe, dat hetzelve,na dispofitie 

van rechten , pertinentzy, cum notum fit qmdjure 

contrahens non mine tr.fittorio exeocontraSlononposfitconventri, 

fedaEtionem intendendum adretfus dominum ? maar 

dat genoeg is voor een' Factoor, quodprastet fe ejfe 

talem, en dat hy vervolgends nergens anders toe is 

gehouden, gelyk opgeroeide Bartolotti klaar en validelyk 

in den procesfe deede blyken, niet allee* om 

dathy de gementioneerde party tarwe, als Fadtoor, 

voor Thomafo en Sauli had gekocht, maar in die qua-


Jitèit ook had doen laaden , of infcheepen , alles 

manifestelyk confteerende uit verfcheidene eigenhan 

dige misfives van zyne lastgeevers, over dit fubject 

ontvangen , en uit de copye authenticq van zyne 

refcriptiën daarop fuccesfivelyk gedaan , waaruit 

kwam te blyken dat hy Hechts als een mandataris of 

lastaanneemer, de geconfereerde commisfie geaccep. 

teerd en aangenomen heeft gehad ; ten zulken ef- 

fecte , dat hy aan de voornoemde lastgeevers, by 

zyne gedaane refcriptie notificeert, uit krachte en 

vermogens zodanige qualificatie dezelve tarwe ge 

kocht, en in het fchip van Jr end Gew/m ingefcheept 

en gelaaden te hebben , probeerende vervolgends 

de qualiteit van Fa&oor nog fterker uit den inhoud 

van het cognosfement zelf, als waarby de Schipper 

bekent iao lasten tarwe door order en voor rekening 

van Thmnafo en Sauli , te Genua, in zyn fchip te 

hebben gelaaden: aanbelangende het tweede middel 

van defenfie, by gemddeu Bartolotti ten principaale 

geëmploieerd , zulks beftond in fubitantie daarin, 

dat hy op indisputable gronden demonftreerde , van 

over de bedongene vrachtpenningen in questie, waar 

over litisconteftantie gevallen was, in rechten niet 

te kunnen worden betrokken , alfchoon hy niet in 

qualiteit van FatJoor , maax Jimpliciter, en zelfs no. 

minepropria , het contract van bevrachting had aan 

gegaan , om redenen dat hy daarvoor alleen had 

verbonden de ingeladene tarwe, zonder meer , gelyk 

dat door de refervatoire claufule, vervat in de certe°

JH S L E U T E L D R R 

parijs , oogfchynlyk gejuftifkeerd werdt , waaruit 

Bartolotti vervolgends, by wyze van gevolgtrekking, 

mfereerde , dat het verband alleen plaats had ten 

opzichte yan de ingefcheepte tarwe , en dat zyn 

perfoon en goederen, uit krachte van de claufule, 

zonder meer , geenzins onder de affedatie van dien 

gecomprehendeerd en begreepep waren ; argumenteerende 

wyders het tweede fundament van deeze 

zyne illatie daaruit, dat men gewoon zynde tot 

concluüe en befluit van alle contracten en obligatoire 

verbintenisfen te ftellen de uitdrukkelyke clauful 

van het wederzydsch verband van de perfoon en 

goederen der refpective contrahenten, zulks echter 

ten refpeéte van Bartolotti alhier niet was geobferveerd 

geworden, en dat om te betoonen dat hetzelve 

aan zyn' kant gepremediteerd was, met voordacht, 

en des niet erroneuslyk, of by vergisfing was uitgelaaten 

, blyken kon, eerst uit de voorfchrevene 

claufule, "zonder meer, en ten tweeden ex eo , daalde 

genoemde claufule van verband, betrekkelyktot 

des Schippers perfoon en goederen , in zyn volle 

kracht in de eer te partje gebruikt en geinfereerd 

waren ; waardoor mitsdien op eene overtuigende 

wyze kwam te volgen , hoe zeer de omisfie , 

ra aken de het verband van Bartolotti zyn perfoon en 

goederen , ex intentione gefchied was, dat zo veel 

te meerder ingresfie tot probatie van zyn beweeringen 

in deezen moest vinden: eindelyk heeft de 

voornoemde Bartolotti by zyne nieuwe feiten ge. 

daan pofeereu , dat tot Amfieldam onder de Koop.


lieden , Schippers, Notarisfen, en andere Practizyns, 

coftumier , en voor een algemeen gebruik 

aangenomen was, dat wanneer in een certepartye, 

of contract van bevrachtinge, de meergemelde claufule 

refervatoir gevonden werdt , de Koopman, 

Factoor, of Bevrachter in zodanig geval buiten de 

laadirig aan den Schipper in zyn perfoon of goederen 

gantsch niet verbonden is , maar dat deeze 

laatite tot de recouvreering van zyne bedongene 

vrachtpenningen, alleen actie en pretenüe heeftop 

de by hem ingeladene en ingefcheepte goederen, 

als zynde zyn fpeciaale hypotheek , en gevolglyk 

ten dien opzichte zyn verhaal zoeken moet by die 

geene welke de laading komen te ontvangen, 

verklaarende by zyn advertisfiment van rechten, tot 

bewys daarvan in handen te hebben , atteftatiën van 

twintig Kooplieden , van elf van de voornaamfte 

Zeefchippers, van agt Notarisfen, refideerende te 

Amfteldam, voor welke de meeste certepartytn wer« 

den gepasfeerd , mitsgaders van twee der oudftd 

en bedreevenlte Rechtsgeleerden aldaar , dewelke 

hy alle ter ordonnantie van den Hoogen Raads 

van HOLLAND prefentecrde te exhibeeren en te 

doen beëedigen : waarop het collegie van den 

voorfchreven Hoogen Raade , zonder te letten 

op de nieuw gepofeerde feiten , te niet gedaan 

hebben de fententie van den Hove Provinciaal', ontzeggende 

den Schipper en zyne Reders , origïneele 

eisfchers, derzelver eisch en conclufie i ea

i«6 S L E U T E L D E R 

hebben de voornoemde Bartolotti daarvan geabfoli 

veerd, cum expenfts prioris injlantia: weshalven daaruit 

blykt, dat ia geenen deelen obfteeren kon, 

hoedanige obligatio of verpligting alhier geboren 

zoude geweest zyn, in gevalle geen de minfte verband 

in de certepartye was geiufereerd geweest, nademaal 

geen ander object van onderzoek in aanmerking 

kwam , dan het gund partyen litiganten 

by het contract van bevrachting geftipuleerd hadden. 

S 5. 

Aangemerkt nu de proceduuren , beroerende dé 

zeezaaken, en byzonder de materie van asfurantie, 

van veel importantie en wetenswaardig is, zullen 

wy een kort uittrekzel uit het Rechtsgeleerd Woordenboek 

daarvan geeven." 

„ Asfurantie , in 't generarl genomen , ^s een 

verzekering en goedfpreeking nopende de on- 

„ zekere periculen es gevaaren van alles wat as- 

furantie fubject is, gelyk onder anderen fchepen 

„ en haare laadingen, huizen, molens, fchuuren, 

4, pakhuizen, koopmanfchappen , winkelwaaren, 

„ meubilaire goederen , en andere zaaken meer: 

5, en in 't particulier verftaat men door een police 

„ van asfunantie zodanig een contract , tusfchen 

,, Asfuradeur of Verzeekeraar ter eenre , en 

„ en een Reder of Uitruster van fchepen ter an- 

„ dere zyde , waarby de eerstgemelde asfureert,


verzekerd en goedfpreekt, voor alle onvoorzie- 

„ ne en toevallige periculen , en gevaaren welken aan 

„ een fchip of aan een gedeelte der laading, of aan 

„ fchip en laading te gelyk, ftaande de uit of her- 

„ waardsreize, door water, vuur, wind, onweer, 

,, vyanden , zeeroovers, en andere onafweerelyke 

„ ongelukken , het zy buiten of binnen de have. 

„ nen, zeilende of geankerd liggende, zoude mo. 

„ gen overkomen, onder expresfe beloften en ver- 

hand, om den Reder of Eigenaar van het geasfu- 

„ reerde fchip en laading , wegens alle fchade en 

„ nadeelen, refulteerende uit de voorenftainde oor- 

„ zaaken te zullen indemnizeeren, kost en fchade- 

„ loos te houden , tot zulk een zekere fomme als 

„ by de daarvan gemaaktepolioe of contraél van as* 

,, furantie geftipuleerd , bedongen , en uitgedrukt 

„ is : hoedanig in materie van asfurantie voor de 

„ refpeclive zeegerechten hier te Lande geprnce- 

„ deerd moet worden , is dinltinételyk te zie" by 

„ ZYPEUS, Notis jur. Belg. tit. de navic. in fine, 

,, by GROTIUS, Inleid, lib. 3, part. 24, en by Mr. 

SIMON VAN LEEUWEN, Roomsch Holl. Recht, 

„ lib. 4, part. 9 ; mitsgaders by de Ordonnantiën, 

„ Placaaten , en Coftumen , fuccesfivelyk in de 

„ Steden Amfleldam , Middelburg, znRotetrdam, 

„ op het Huk van asfurantie gearrefteerd en genomen. 

„ De noodzaakelyke obfervatiën, die verder tot 

„ het ftuk van asfurantie fpeéteeren , zyn, onder 

„ anderen, de navolgende: dat, eerftelyk,de pre.

ü8 S L E U T E L D E R 

mie, zynde een zekere prys, belooning, of ge- 

„ win van vyf, tien, of twintig guldens van ieder 

ii honderd, meerder of minder , welke de Asfuradeur 

voor de gedaane verzekering van fchip en 

laading bedingt, volgends de oude zeerechtenen 

,, byzondere ufantiën, immediatelyk na de onder- 

„ tekening van het contract van asfurantie aan den 

verzekeraar moet voldaan worden; maar of het 

effect van de asfurantie vervallen zou , als de 

bedongen premie niet aanftonds by de onderte- 

,, kening van de police betaald wérde, is zeer bedenkelyk, 

en hebben verfcheidene Rechtsgeleerden 

„ voörmaals, in opkomende disputen van dien aart 

het contrarie géadvifeerd, en (taande gehouden," 

dat zodanige geflooten en getekende asfurantiïn, 

j, aangaande fchepen en hunne laadingen, van waarde 

a, zyn, alfchoon de voldoening van de geconditio» 

„ neerde premie niet aanftonds gevolgd was, zyn- 

3, de, in voegen voorfchreven, meermaalen by den 

Hove en Hoogen Raade in Holland genféntentiëerd : 

doch niettegenftaande het gezach van zodanige ge. 

wysde , en de vulgaire gevoelen der D. D. behoort 

dienaangaande eenige diltinctie te worden 

„ gemaakt; houdende wy, ( onder correctie,) naar 

„ rechten refoluit te zyn, dat, overmits een polis 

s, van asfurantie onder die contracten en overéénkomingen 

begreepen is, welke wederzydsch obligatoir 

zyn , en de contrahenten over en weder tot 

,, preflatie verbinden , waarvan totidem verbis gej, 

fproken wordt in L. § i, ff. de pad., het dien-

CRIMINEELE PRACTYL »9 

volgende per fe is, dat een asfuradeur, fta Voor. 

gaande gedaane interpellatièn , tot dato van da 

voorgevallene fchade aan het geasfureerde fchip en 

„ laading, wegens de bedongen premie van asfurantie 

niet voldaan zynde, notoirlyk tot vergoeding van 

„ dezelve fchade zoude weezen ongehouden , onrt 

reden, dat het contract van asfurantie aan de andere' 

zyde daardoor ongepresteerd en onvervuld gelaaten 

is: immers dat wanneer de Reder öf eigenaar van het 

geasfureerde fchip en Iaading , op of na den tyd 

van de voorgevallene fchade , aan dezelve in ge. 

,, breke gebleeVen was , de bedongene premie vart 

asfurantie te betaalen , Volltrektlyk, ter zaake van 

s, de gefupporteerde fchadert aan fchip of laading 9 

„ geen provifie van namprisfemeut tegen den Asfu- 

„ radeur verzoeken kan, als zynde in onze rechts. 

„ pleeging decifóir, dat iemand , ageerende uit een 

„ reciproquelyk verbindend contract., welk gefustineerd 

wordt aan de eene zyde der contractanten 

ongepresteerd en onvoldaan te zyn, in allen ga- 

„ valle aan die zyde, aan welke de non preftatie 

,, kan worden geimputeerd , tot geen provifie vart 

namptisfement kan geconcludeerd worden; zo als 

„ dat pofiiivelyk wordt verklaard in zeker rechtsga- 

„ leerd tractaat, genaamt BELIUEI JÜRIDICÖM, 

„ cafu 3 j en bovendien gefundeerd is op 't bekende 

$, axioma van rechten, nemo enim ex contraÜiu mutm 

s, agere potest, nifi quis prius a fua parte condltionèm 

i, impieverWt zie wyders, tot meerder bekrachtiging 

II. DE KL. I


van dit ons fustenue, A N T O N F A B E R , cap. 4 , 

1, tit, 42 ; R E B A F F Ü S J de litt. oblig. art. 1 , glof. 

,, 9, num. ^4; C O L E R , de Procesf. execut. part. 3 , 

cap. 16; G A I L , lib. 2, obf. 17, enzANDE, lib. 

,, 1 , tit. 8, 3: behalven het geen voorfchreven 

is, zo verdienen in het Huk van asfurantie deeze drie 

„ zaaken eene byzondere refiexie s als 1.) dat uit krachte 

van de nieuwe zeerechten en coftumen , fchip 

en laading voor twee derde parten van de zuivere 

,, waarde derzelve geasfureerd mag worden ; 2.) dat 

5, een tiende gedeelte van de ingelaadene goederen, 

,, die men wil laaten asfureeren en verzekeren , van 

de voorfchrevene asfurantie geëximeerd en bevryd 

„ moeten blyven, en 3,) dat geen asfurantie opdebe- 

„ dongene vrachten en maandgelden van Schippers en 

bootsgezellen, noch op de toerusting of victualie der 

fchepen mag gedaan worden : daar wordt vervolgends 

onder de Rechtsdoctoren verftaan, dat as* 

furantie op fchepen en hunne laadingen , precife- 

,, lyk loopen van den tyd dat het fchip zeilvaardig 

is, en de geasfureerde goederen gebragt zyn op 

„ de kaai, of in de fchuiten en barken, om vervolgends 

vandaar getransporteerd en gelaaden te 

„ worden in het fchip; en dat dergelykeverzekering 

„ van fchepen en laadingen eindigt, zo dra het fchip 

„ ter gedestiueerder plaatfe geretourneerd , en de 

,, goederen aldaar onbefehadigd ontlaaden gewor- 

,, den zyn : de overige fpeculatiën van gewigt, 

„ raakende zaaken van asfurantie , beftaan voos

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . g|* 

j, naamlyk daarin , binnen wat tyd een aftie over 

geasfureerde fchepen en derzelver laadingen, tegen 

,, Asfuradeurs in rechten behooren aangelegd te wor- 

5, den ; terwyl deswegen geene juiste egaliteit in de 

H practyk gevonden wordt ; want by Placaat van 

Koning PHILIPPÜS den tweeden, van den 31 O&g* 

„ her 1563, is uitdrukkelykgedatueerd, dat generaal- 

lyk alle actiën , zonder onderfcheid over en ter 

„ zaake van verzekerde fchepen en laadingen ontti 

ftaande, gerechtelyk moeten geinflitueerdworden, 

i i binnen den tyd van uiterlyk vier jaaren na dato van 

6, de ondertekening van de pollcevm asfurantie 5 maar 

j } voor het zeerecht is coftumier , dat zulks binnen] 

„ 18 maanden gepraclifeerd wordt, wel te verdaan 

3, zo de defasters en fchade in de zeeën, rivieren, 

Si en wateren van Europa , tot op de kusten vart 

,, Earbaryen voorgevallen zyn , en binnen drie jaaren 

& als de nadeelen en fchade in questie op de reistogj 

ten na afgelegener Landen en plaatfen , gelyk na 

,-, de West-Indien of elders gefchieden, uitgezonderd 

„ wanneer fchip en laading in openbaare oorlog door 

SJ de vyanden of zeeroovers genomen en prys ver. 

„• klaard worden , in hoedanige gevallen de Asfurarf 

li deurs of verzekeraars daadlyk tot voldoening en 

„ predatie van 't contract van asfurantie kunnen wor« 

„ den aangefproken , en de indemnifatie of fchade- 

loosftelling van 't gunt by hen verzekerd is, bin- 

,v nen drie maanden zou behooren te volgen ; en is* 

*» ia materie van asfurantie ook obfervatoir om biel 

9

132 S L E U T E L DES 

,, nen het jaar eisch te doen tot vergoeding van ge° 

,, fupponeerde fchade aan fchip of laading, voorge- 

„ vallen op btnnenlandfche wateren en rivieren : zie 

„ wyders op het ftuk van asfurantie Mr. SIMON 

,) VAN LEEUWEN, Roomsch Hollandsen Recht, lib. 

,, 4, part. 9, als welke over dat onderwerp zeer re« 

commandabel is." 

En belangende de benoodigde explicatie, die men 

aangaande bodemerybrieren, ten befluit van dh Hoofdfi.uk, 

nog geeven moet, valt inzonderheid te remarqueeren 

, dat bodsmerybrieven , zo als wy hier voor 

onder § 3 aangemerkt hebben gehad , is een fpecie 

van een contract van asfurantie, of anders een geld. 

leening op den kiel of bodem van het fchip , die niet 

alleen door de Reders en Eigenaars van het fchip, 

maar ook door den Schipper ten bunnen laste buiten 

'sLands kan gedaan worden , als het fchip door 

ftorm, onweêr , of andere toevallen aan masten , 

want, of ander fcheepstuig, befchadigd geworden 

zynde, de Schipper genoodzaakt is in een vreemde 

haven binnenteloopen , ten einde zig van de geledene 

fchade te doen herflellen: by Mr. SIMON VAN 

LEEUWEN, Roomsch Hollandsch Recht, lib. 4, part. 

o, num. 2, wordt daarvan het volgende gevonden — 

5, Bodemerye is geldleening op den kiel of bodem van 

,, het fchip, om zo veel met zekere intrest weder te 

„ geeven , zo het fchip behouden overkomt \ het 

„ welk mag aangegaan worden , niet alleen by de 

„ Reaers en Eigenaars van het fchip , maar ook by


M de Schippers tot hunnen laste, zo wanneer, en zo 

veel zy buiten 'sLands zynde, tot het volvoeren 

van hunne reis van nooden mogten hebben ; maar 

,, binnen 'sLands mogen geen Schippers eenige lo- 

demery aangaan , als by duidelyke wil en toeüaan 

,, van het meerendeel van hunlieder Reders , ten 

, } ware zy van eenige van hunne Reders geen pen- 

ningen konden bekomen tot uitreding van hunne 

,, fchepen , in welk geval de Schippers tot lasten 

j, van zodanige onwillige Reders zo veele penningen 

„ op bodemery mogen ligten, als derzei ver aandeel in 

,, het fchip komt te bedraagen." Aangaande bode- 

merybrieven vindt men nog by den Prefident BÏN- 

KERSHOEK, in zyn verhandeling over Burgerlyke 

Rechtszaaken , part. 2, lib. 3, cap. 16, bladz.7%3., 

de navolgende korte en zaaklyke definitie — „ Qe 

B, bodemery , zo als die nu in gebruik is, befchryf 

„ ik: een contract waardoor geld aan Schippers in 

„ vreemde Landen, of aan de Eigenaars van fchepen 

„ en goederen in deeze Landen toevertrouwd wordt, 

,, onder die voorwaarde , dat indien het fchip ver- 

3, gaat , de fchuldeisfcher zyn recht van wederom- 

„ eisfching verliest: maar indien het behouden ter 

gedistineerder plaatfe aankomt , het capitaal met 

„ fcheeps intrest betaald wordt,'t welk meer of minder 

is, zo als er naar gelang van den rifico tusfchen den 

„ fchuldenaar en fchuldeisfcher is overééngekomen." 

Het verdient in het (tuk van bodemery een zonder 

linge reflexie, dat wanneer er verfcheidene bodemery. 

brieven op den kiel of bodem van een fchip zyn ge- 

I 3

!St S L E U T E L D E R 

affecïeerd, de jongfte voor de oudfte derzelve in cas 

yan infolventie geprefereerd wordt; zelfs heeft zo* 

danig een bodemerybrief recht van preferentie voor 

pen gehypothiqueerde fchuld ; dit is een aangenomen 

ufantie in de zeezaaken die zyn grond heeft, 

pn heeft ULPIANÜS , ad L. 6, pr. ff. quipot., in 

pign., daarvan de reden ontlost , als zynde met de 

billykheid en de gronden van 't recht zeerwel tecompasfeeren,daar,zo 

als de Prefident VAN BYNKERS- 

POEK. ter geallegeerde plaatfe aanmerkt, de kosten 

tot confervatie van een zaak gedaan , waarvoor dezelve 

verpand is, vóór oudere fchulden geprefereerd 

behooren te worden: want met welk recht zon 

een gehypothiqueerde fchuldenaar preferentie kunnen 

eisfchen , tegen iemand die ter bewaarenis en 

tot behoud van zyn hypotheek de noodige penningen 

opgefchooten heeft gehad? VINNIÜS, ad peekium 

de re eautica in L. i, § 7, ff. de exercit. acl. 

Ut, A, fchynt nogthans van een contrarie begrip te 

zyn , maar hy is byna de eenigfte Rechtsgeleerde 

die aldus raifonneert : ondertusfehen vallen er ten 

deezen refpecte eenige uitzonderingen, waarvan de 

yoornaamfte is , dat als, by voorbeeld , een fchip 

op zettere plaats liggende, binnen zekeren korten tyd 

van agt of tien dagen vóór het vertrek van 't zelve 

fchip, meer bodemeryh 'teven waren verleden van verfcheidene 

datums, in hoedanige gevallen alle die zelve 

boedemerybrieven, naar coflume te Amfleldam in 

obiervantie, moeten concurreeren , zie Handvesten 

van Amfleldam, hladz. 189 ; maar buiten dat is '


gedecideerd, dat de laatfte bodemerybrief boven alle 

de andere altyd recht van preferentie heeft, wes. 

hal ven da regel, qui prior efl tempor e% potior eji jure, 

hier geen phats fchynt :e hebben , en des in tegendeel 

in deezen gelden moet de regel , qui ultimus 

eft tempor e, potior efl jure ? 

Daar dient weiders nog , in opzicht van bodeme* 

rybrieven, te worden geremarqueerd: eerstlyk, dat 

een Schipper geen geld op bodemery mag opneemen, 

dan aan geene zyde van de zee, dat is voorby 

de engte van Douvres, of door de Zond ; maar 

aan deeze zyde van de zee vermag hy zulks niet 

te doen, zonder fpeciaale bewilliging van 't meerder 

gedeelte zyner Reeders; zie GROTIUS, initid. lib. 

3 , part, 11 , num, 59, en aldaar in notis; en ten 

tweeden, dat bodemerybrieven niet worden voldaan, 

maar van zeiven vervallen en vernietigd zyn, als het 

fchip op de reize door brand , ftorm, of op eene 

andere wyze komt te vergaan , te verongelukken, 

of op vyands kusten komt te (tranden , of als het 

door zeeroovers genomen zynde, niet gerantfoe« 

neerd kan worden; Vide de HotLANtiscHE cow- 

SULTATIEN, part. 4, conf. 120, alwaar een de. 

cifie van den Gerechte der ftad Amfteldam, over 

dat fubject te vinden is : en is laatstlyk aangaande 

bodemerybriever. noodig te weeten , dat in een acte 

van die natuur de volgende zaaken gerequireerd 

worden , als ï.) de qualiteit en de naam van den 

Schipper , en zyn fchip ; de hoeveelheid dér 

fomme die op den bodem gefchooten wordt; 3.} 

I 4

Ï3

CRIMINEELE PRACTYK. i 3 ? 

n worden, dat zulks in ongebruik zou zyn geraakt, 

„ die nogthans na rechten daarover ichuldig zyn te 

,, boeten , en naar de befcheidenhed daarover mo- 

,, gen worden geftraft." Dan, hoe zeer het in zekere 

opzichten niet gecontelteerd noch tegengefproken 

kan worden, dat dergelyke onzekere deliéten uit zulke 

oorzaaken voordfpruitende , niet gemaklyk in 

de Rechtsgeleerdheid te bepaalen zyn , immers niet 

met belang tot de crimineele firraffen , welken in ouderfcheidene 

gevallen «/of/zitplaats zouden behooren 

te hebben , nademaal meesttyds de om Handigheden 

der inquifitoire proceduuren een kunst betreft, die 

buiten het bereik van het onderzoek van den Rechter 

fpringt, en, zonder ingenomene informatiën van 

perfoonen van hetzelfde beroep , aan wier kundig, 

heid fomtyds nog weinig geloof geattribueerd kan 

worden, ongemaklyk te decideeren vallen , zo zullen 

wy echter over deeze materie ons wat breeder 

uitlaaten, enfommige merkwaardige exempelen deswegen 

aannaaien , welken voorheen in verfcheidene recht > 

banken over foortgelyke quesüën geëxteerd hebben 

gehad : ondertusfehen zouden wy , om het in pasfant 

te zeggen , minder zwaarigheid maaken te amplecteeren 

, het geen de voormelde Mr. SIMON VAN 

LEEUWEN , aldaar lib. 4 , part. 33, num. 30 en 

11, allegeert, ten opzichte van een' Rechter en een' 

Advocaat , dewelken zig in het Huk van hun Officie 

door onkunde of negligence misgrypen -— ,, Maar 

(zegt hy,) indien dooronweetendheid van een'Rech, 

v 

is


ter, of anderzins, een onrechtmaatig vonnis was 

uitgefproken , zou daarin den Rechter niet gehouden 

zyn , maar die geen , die daarby dacht 

,, bezwaard te zyn, hemzelven met appel, of hooger 

beroep tot een' ander' Rechfer moeten helpen : 

insgelyks een Advocaat, dewelke eenmisflag.begaat, 

heeft daar voorniet te verantwoorden , want al 

5, is 't dat het niet betaamt, en een fchande is voor 

3, eenrechtsvoorfpraak, in de rechte onkundigte zyn, 

,, zo zou het nogthans te hard vallen dat zy in zo 

„ woeste en wilde zee van on'éénsheid, en in een 

wetenfehap van alle zaaken , en in de menigvul- 

„ heid van zo veele pleitgefchillen, alles in 'tbyzon. 

der op 't naauwst zouden moeten verantwoorden: 

,, ten ware zy van openlyk bedrog konden worden 

,, overtuigd." De reden waarom deeze pararelliteit, 

in beide refpeclen voor gefundeerd kan doorgaan, en 

de onkunde of het verzuim van de laatstgenoemde 

perfoonen , in hunne relpective beroepen begaan , 

meerder excufabel en minder gevaarlyk zyn , dan 

die der Genecsheeren en Wondheelers , is eensdeels 

dat door de misflagen van Rechters en Practizyns, 

alleen verkorting aan de eer en goederen van een der 

partyen litiganten zoude kunnen worden toegebragt 

, het welk fomwylen nog door den weg van 

provocatie aan een' hooger' Rechter, of door een 

kundiger Advocaat te herflellen is ; en anderdeels, 

dat door die der Doctoren in de medicynen , en 

Chirurgyns , waardoor het leven van een mensen


veeltyds gevaar loopt, zodra de ongelukkige lyde:s 

door derzelver mishandelingen geltorven zyn , on> 

mogelyk te remedietreu of te herftéllèri vallen: weshalven 

het op deeze geraifoneerde gronden is , dat 

wy tegen het pradomineerend fentiment van fommige 

Rechtsgeleerden, (taanden houden , dat er, over het 

algemeen genomen, geen egaliteit, proportie of evenredigheid 

plaats hebben kan , tusfchen de misftappen 

van Rechters en Praclyns ter eenre, en Geneesheéren 

en Wondheelers ter andere zyde , refpeclivelyk 

door onkunde of verzuim in hunne beroepen gecommitteerd 

; ten zulken efrecle, dat er ter zaake van 

dezelve eene evengelykecondemnatie practicabel zoude 

behooren te weezen, en dat de geene welke zodanige 

verkeerde , of liever ongereimde Rechtsdoctrine 

zoeken te introduceeren , de zaaken niet vau 

den rechten , maar van den verkeerden kant befchouwen. 

S 7- 

Niets is bekwaamer en beter gefchikt om het 

fyflhema van de eene of andere rechtszaak, die disputabel 

fchynt,uit oorzaaken , of dat er het befchrcven 

recht duister van fpreekt , of dat er de locoa'e 

wetten niet genoegzaam aan voorzien hebben, oordeelkundig 

te derooaftreeren, en vervolgends in zyn 

gewricht te doen vatten , dan exempelen of voorbeelden 

, voor zo veel er voor banden zyn, te allé'

14o SLEUTEL D E R 

geeren, welke decififenbeflisfende zyn: alleargumen- 

ten van zeldzaame, en eertyds zo te zeggen ongebeur- 

de rechtsgedingen , die niet op de authoriteit of het 

gezsch van een gewysde van den Rechter fteunnen, 

zyn meest allen op los zand gebouwd, en in de rechts- 

pleeging zo dangereus en gevaarlyk in haare gevol. 

gen , dat voorzichtige Practizyns zig zorgvuldig 

dienen te wachten om er zig van te bedienen : daar 

werdt, ongevaar 25 jaaren geleeden , een conlultatie 

van twaalf Advocaaten belegd , over een geval van 

een' Chirurgyn, die befchuldigd werdt onder de ader- 

Jaating aan een vrouw , moedwillig en niet door on 

kunde, den flagader afgefneeden te hebben, om dat 

by voor een gedeelte haar erfgenaam moest zyn : de 

vrouw doodgebloed , en vervolgends begraaven zyn» 

de, zonder dat de Officier in loco noch eene crimi 

neele actie daarover tegen den Chirurgyn, voor zy 

ne competente rechtbank, geinfiitueerd of begonnen 

bad , hoewel hy hem daarmede onder de hand had 

doen bedrygen, ten einde van een confiderable geld 

boete te profiteeren : wy waren het in die confulta. 

tic gantsch niet ééns over de wyze hoedanig de cri 

mineele actie , zonder fletrisfure of fchade, behoor 

de afgeweerd te worden, want alfchoon de begrip 

pen van het meerendeel der confulenten daarheenen 

gingen, dat de Chirurgyn zig deswegens ter purge 

aan den Hove Provinciaal moest Hellen , zo behield 

bet eenpaarig fentiment van alle de aauweezende en 

confuleererde Rechtsdoctoren, daarin de overhand, 

dat men eerst tweederkie zaaken onderzoeken moesr,


als in de eerfte plaats , of het geval by ongeluk, 

door onkunde, dan moedwillig was bedreeven; en 

in de tweede plaats, of de prelumtie van het laat* 

fte op verklaaringen van kunstgenooten in de Heelkundige 

wetenfchap , den rechten genoeg zynde , 

beweezen kon worden; zo ja, dat men dan moest 

trachten de zaak compofibel te doen verklaaren, 

alvoorens van wegen den Officier een crimineele 

actie tegen den gefufpecteerden Chirurgyn werdt 

aangelegd , maar po/ito neen , dat alsdan geradelyk 

was om tot confervatie van zyne eer en goeden 

naam mandement van purge van den Hove van Hol. 

land te impetreeren, en daarby zo wel den Procu. 

reur Generaal als den Officier in loco, ter rolle van 

denzelven Hove te dagvaarden , ten einde den impetrant 

derzelve puur, zuiver en innocent van het 

geprefumeerde delict te zien verklaaren : doch terwyl 

naderhand de daad voor een ongeluk , of liever 

voor een geconfesfeerde onkunde van den 

Wondheeler doorging, werdt de zaak vervolgends, 

by gebrek van bewys , compofibel verklaard, en 

de Officier liet het onder faveur van een geldboete 

van twaalf honderd guldens daarby berusten : 

integendeel is binnen een voornaame koopftad een 

zekere Apothecar, wiens knecht by zyn abfentie 

arzenicum of rottenkruid in plaats van een ander 

ingrediënt, by abuis of mistasting aan iemand ge. 

geeven had , welke , na her gebruiken van dien, 

daadlyk daaraan ftierf, van de crimineele actie ter 

eerfter inuantie vrygepleecen , doch toen de Of-

i 42 SLEUTEL DHR 

ficier bet appèl had doen aantekenen , overleed da' 

Apothecar, eer zuiks geëxploiéleerd was , en hiermede 

bleet' dit geval buiten verder gevolg. 

S 8. 

IV.) Laten wy tot een verhandeling treeden, die 

meer opmeiking verdient dan de voorgaande, onï 

dat zy geheel (ingulier en eenig in haare foort is geweest, 

naamlyk het onderzoek van een voorbeeld, 

ïooze oorzaak, waarom een wettig testament zyne' 

kracht, ten aanzien van den benoemden erfgenaam 

wutalis mutandis verlooren heeft gehad? bevoorens 

deeze wonderbaare gebeurtenis, en daarop gevolgde 

proceduuren te detailleeren, of ons in een ampel 

onderzoek van dezelve notable qusstie intelaaten, 

zal men hier gebruik maaken van twee merkwaardige 

voorbeelden, welken tot de oorzaaken der extinctie 

van testementaire dispofitiën relatif zyn, en ge 

legenheid gegeeven hebben , waarvan de korte verbaalen 

worden aangehaald by den beroemden Franfchen 

Rechtsgeleerden CAIJOT DE PITTE VAL 

in zyn geleerd iratlaat van gedenkwaardige Rsohts* 

zaaken, doch welke geen van beiden, (onder verbetering,) 

in fingulariteit kunnen opweegen , tegen het 

geval dat wy in het oog hebben, en waarvan hier 

boven het cafus voorgetteld is: het eerfte exempel by 

dien Franfchen Rechtsgeleerden geSllegeerd, han. 

delt principaalyk over een uiterften wille, waarvan 

de maaker, voorheen door eene fshielyke beroerte


overvallen zynde, wel konde hooren, maar niets 

anders zeggen als ja en neen, hïtwelk hy deed, naar 

maate hy door den Notaris ondervraagd werd; en 

wat de hoeveelheid der erfgiften en legaaten betrof, 

dezelve gaf hy te kennen door legpenningen; hoedanig 

testament of uiterfle wille na het overlyden 

van den Testateur, door de medeërfgenaamen gerechtelyk 

gedisputeerd, en judicieelyk aangevallen 

zynde, werd vervolgends door een arrest van het 

Parlement van Parys, de erfmaaking daar by gedaan, 

op den 9 Augustus 1683, geconfirmeerd en 

bevestigd : het laatde voorbeeld by hem aangehaald 

, en dat eigenlyk zyne relatie heeft tot een 

eenzydigen uiterften wille, die vernietigd werd,verhaald 

hy woordelyk aldus. •—- ,, De Heer Mr. 

B O U L T S Z , Raadslieerin het Parlement, maak* 

te zyn uiterfien wille, waar by by met toefiem. 

„ ming van zyne vrouw, zynen jongden zoon 

,, t o D E W ï ï , met voorbygaan van ceszelfs twee 

,, oudfte broeders en eene zuster, dewelke met een 

„ allerfoberst kindsgedeelte afgezet werden, alge. 

„ meen erfgenaam maakte; waarop de verongelyk- 

,, ten by het Gerecht vernietiging verzochten van 

„ eenen zoo onredelyken uiterften wille, en dat huns 

„ vaders nalatenfchap, achtervolgends het alge- 

„ meen gebruik, onder hen gelyklyk mogt wor« 

,, den verdeeld : hier tegen kantten zig de vader 

„ met zynen jongden zoon, om het testament te 

„ doen dand grypen : de zaak werd bepleit, en 

„ door een flotvonnis van den 17 van july

144 S L E U T E L ö E ft 

„ 1601, aldus uitgeweezen : dat bevolen werd, aïlé 

;, de kinderen een gelyk aandeel van den boedel te doen 

genieten; en beide partyen in eene geiyke betaaling 

„ van kosten verweezen." Als men deeze beide voor- 

verhaalde gevallen, in hoedanigheid van Recbtsge* 

leerde in den grond befchouwt, zyn zv wel waar. 

dig om voor de Postorireit geboekt te worden,maar 

geenszins om dezelve voor finguliere quffidien, wel 

ke bewondering kunnen verwekken in het departe 

ment van de llechtspleeging, te doen doorgaan: 

meer furprenant en verwonderlyk komt ons het be 

ruchte proces voor, dat wy in het begin van den 

jaare 1760. voor het Parlement van Parys hebben 

doen bepleiten, raakende eene ongehoorde qujeflis 

van drie zoonen, die een en dezelfden vaderen moeder 

gehad hebbende, derhalven uit de Natuur alle drie 

erfgenaamen ab intefiato van hunneouders, 11a derzei • 

ver overlyden moesten zyn, zonder dat er een testa 

ment behoefde of rtoodzaakelyk fcheen, gelyk dat 

Ook uit onvoorzichtigheid niet gemaakt was; hoe. 

wel dit geval een paradoxitek influit, die niet alleen 

in den eerden opflag voor particuliere perfoonen, 

maar zelfs voor bedreevene Praclizyns, welken grys 

in het fchoo! van JUSTINIAAN geworden zyn, 

ongemaklyk te begrypen valt , zo was er nog- 

thans niets verwonderlyks in deeze zaak, toen aan 

den middenden zoon de vaderlyke erfportie gedisptT. 

teerd werd, op fundament, dat hy een overwonnen 

bastaart was, welke zoo min volgends de Franfchë 

als onze nationaale wetten, conform het Roomfché


recht daaromtrent in obfervantie zynde, noch door 

brieven van legitimatie van den Souverain van dea 

Lande, nog door een opgevolgd huwelyk van zyne 

ouders, met geen mogelykheid kon gewettigd worden, 

ten zulken effeéte, dat hem de vaderlyke goederen 

in gelyke verdeeling met zyne twee wettige 

.broeders zoude competeeren, zonder dat de vader 

by een testementaire dispofitie, het zy ouder beneficie 

van legaat, of door middel van een donnatio 

inter vivos ten zynen voordeele daaraan voorzien 

had, hoewel daarom begreepen werd, dat deeze 

ftaande huwelyk overwonnen bastaart , vermits 

zyn vader, alvoorens met zyn moeder te trouwen, 

met een ander gehuuwelykt was geweest, evenwel 

de moederlyke erfportie wettig toekwam, ingevolge 

het bekende axioma van rechten dat eene moeder 

geen bastaart maakt! en het was vervolgends op deezè 

aanneemelyke en geadopteerde gronden, waardoor 

bet Parlement van Parys wel te recht en met 

een nlgemeene goedkeuring van alle de prefent zynde 

Juristen bewoogen werd, aan den middenften 

zoon als overwonnen bastaart zynen eisch, aangaande 

de vaderlyke erfportie, met compenfatie van 

kosten te ontzeggen. 

§9. 

Na deeze wydloopige, doch echter noodzaake- 

lyke uitflappen van betrekkelyke gevallen gedaan te 

II. DEEL. K

I4


ne vrouw en kinderen door eene fubite affterving 

verlooreu , zoo dac zy inconfolabel en onvertroostbaar 

over deeze grievende wederwaardigheden 

, fchoon eigenaartig aan het menfchlyke leven 

zynde, vervolgends met onderling overleg en 

goedvinden refolveerden, elkander by vooroverlyden 

tot univerfeele erfgenaatnen van derzelver nalaatenfchap 

te benoemen , waartoe zy zo veel te 

meer inclineerden, uit aanmerking, dat zy geen 

van beiden andere erfgenaamen ab inteftato zouden 

nalaaten, dan naneeven en achternichten in den 

vierden graad, waarmede zy geen vriendfchap on. 

derhouden, noch aan welken zy genoegzaam geen 

kennis hadden; en buitendien elders woonachtig 

waren : dit mutueel testament, uit krachte van 

welke de langstleevende van hun beiden tot erfgenaam 

werd geinftitueerd, aldus notorialyk zyn 

vollen beflag gekreegen hebbende , gebeurde het 

ongevaar anderhalf jaar na het pasfeeren van deeze 

testamentaire dispofitie, dat Jacob en Pieter, 

volgends gewoonte , in den zomertyd zamen een 

wandeling, meer dan een uur ver buiten de ftad 

van hun verblyf, doende , ongelukkig door een 

opkomend onweêr van donder en blixem, en 

daarop gevolgde ysfelyke flora in een fnelloopende 

rivier gedreeven , en beiden verdronken —— 

Nu aututn was de vraag, in hoe verre het mutueel 

testament tusfchen ken beiden gepasfeerd, effedl for» 

teer en kon, en wie, by fuccesjie of reprefentatie voor 

K a

1.48 ' S L E U T E L B E R 

erfgtnaamen ab inteftaio in hoe cafu moesten gehouden 

worden ? 

Indien men had kunnen bewyzen wie van beiden, 

Jncob of Pieter , het eerfte m het water gevallen , 

verdronken , of geftorven was , zoude de defefte 

deezer bedenkelyke questie niet zeer ongemaklyk 

geweest zyn , aangezien dat het in zodanig geval 

van zelf fprak , dat de erfgenamen ab inteftato van 

den langstlevende der testateuren by reprelentatie in 

de volle posleslle van beide hunne nalatenfchappen 

moesten fuccedeeren en geraaken ; dan, vermits niemand 

by het ongeval was prefent geweest,en zulks 

derhalven op geen overtuigende wyze aan de Rechter 

kon worden geprobeert , zo maakte die onzekerheid 

dit disputabel geval gantsch bezwaarlyk in 

zyn onderzoek , en om het met de wetten te compasfeeren, 

genoegzaam onbellisbaar: ondertusfehen 

ontftond er over de kracht en eflëcte van deeze dubieufe, 

en met den dood van de beide opgenoemde 

testateuren, wederzydfche geconfirmeerde uitterften 

wille , een zwaar en langduurig proces tusfchen de 

naaste bloedvrienden van de twee testamentmakers, 

welke van weêrskanten door het recht van fuccesfie 

by reprefentatie de beide nalatenfchappen van de 

verdronkene vrinden Jacob en Pieter, reclameerden: 

na dat de litisconteftatie, ter zaake van deeze twee 

gecombineerde erffenisfen , meer dan twee jaaren 

lang bad geduurd, werd, ftaande den procesfe, 

door de Advocaaten welken de zaak ten voordeele


van de erfgenaamen, ab inteflato, van hunnen oud« 

oom Jacob bepleeten, aan de ééne zyde tot addructie 

van hun gepretendeerd recht geallegeerd, dat, 

terwyl de verdronken Pieter het eerst opgcvischt en 

uit het water gehaald was geworden , men dienvolgends 

daardoor een klaar en zeker bcwys had verkreegen 

, dat hy waarlyk gedorven was, en des 

met eene pofitive zekerheid, (eer men nog iets van 

het noodlot van Jacob wist,) gezegd kon worden, 

dat hy het allereerst het mutueel proces met den dood 

bekrachtigd had, waaruit ai verder geargumenteerd 

werd , dat de naaste bloedvrienden van Jacob, als 

in cafu dubio, voor de langstlevende der beide testateuren 

moetende gehouden worden, mitsdien wettiglyk 

tot het bezit der beide gecombineerde nalatend 

happen waren gerechtigd; daartegen werd aan 

de zyde van.de Advocaaten, die de naaste erfgenamen, 

ab inteftato, van Pieter bedienden, met folide 

en bekleede redenen , als mede op fundament van 

fommige invloed vindende rechtspasfagiën geobjecteerd. 

dat het zo zeer niet op aan kwam , wie van 

beide de verdronkene testateuren het allereerst opgevischt, 

en uitliet water gehaald was, om dat zulks 

geen volzeker bewys van de vroegeren of lateren dood 

van één derzelven kon opleveren, maar dat de groote 

zaak eigenlyk hierin bedond , om te bewyzen 

welke van hun beiden het eerde in de rivier gevallen 

en gefmoord was; zy voegden met veel eloquentie 

daar by, dat men mogelyk onder de Heidenfche 

K 3


Rechtsgeleerden geen zwaarigheid zoude gemaakt 

hebben om het orakel van Deipkos daar over te raadpleegen 

, ten einde aan den Rechter die het onmogelyk 

onderfcheppen kon , alle faciliteit in de 

uitfpraak van een rechtvaardig vonnis toetebrengen; 

maar dat zedert de verlichte eeuwen en de christelyke 

rechtsgronden deeze waukelbaare toevlugt 

hadden verworpen , onze huidendaagfche Rechtbanken 

geprefumeerd moesten worden al te equitabel 

en voorzichtig te weezen, om in eene onzekekere 

zaak, die met geen mogelykheid te developee. 

,ren viel, eene onzekere uitfpraak buiten het gezach 

van de wetten te doen, en confequentelyk, dat, 

nademaal het zonneklaar bleek , dat beide de opgemelde 

testateuren op één' en denzelfden tyd, en 

door ééne en dezelfde oorzaak, in het water gevallen 

, en verdronken waren , zodanig dat men hen 

beidt n pofitivelyk voor dood verklaaren kon , het 

onderling gemaakt testament uit de natuur krachtloos 

, ipfojure nul, en geheel van onwaarde was, 

in voegen daaruit volgen moest, dat de erfgenamen 

ab inteftalo , zo wel aan de zyde van Jacob als aan 

die van Pieter, alleen die erfportie competeerde, 

welke ieder van deeze twee testateuren in zyn privé 

met den dood ontruimd en nagelaaten had, even of 

er nooit geen testamentaire dispofitie tusfchen die 

beide overledene vrienden had plaatsgehad: achtervolgends 

deeze laatfte gegronde argumenten , welke 

in de rechtbank gegouteerd was geworden ,

CRIMINEELE PRACTYK. i$i 

werd , hangende den procesfe , en terwyl de zaak 

nog ongedecideerd bleef, een comparitie ten fine 

van accoord belegd , alwaar door intercesfie of 

tusfchenfpraak van den Rechter, in tegenwoordigheid 

van twee Commisfarisfen, uit het midden van 

hun daartoe gedespicieerd , dit berucht proces beflist 

en afgedaan werd door middel van de navolgende 

tranfia&ie of verbaal van verdrag, beflooten 

tusfchen de refpeétive partyen contendenten. 

Compareerende voor ons Commisfarisfen , 

enz. , Mr. A. B. en C., als Advocaaten en 

Procureur van de erfgenaamen, abintestato, 

van wylen Jacob, en dezelve erfgenamen alhier 

prefent, ten eenre; ende Mr. D. en E., 

als Advocaaten , en F. , als Procureur van 

de erfgenamen ab intefiato van wylen haaren 

oudoom Pieter , dezelve erfgenaamen alhier 

mede tegenwoordig ter andere zyde. 

En verklaarden de comparanten principaal ter 

eenre en ter andere zyde , dat vermits federt 

„ een geruimen tyd , tusfchen haar refpedivelyk 

voor deezen Edelen Achtbaar en Gerechte eenige 

„ differenten gereezen , en vervolgends procedu- 

„, ren ontftaan zynde, over en ter zaake van ze. 

„ ker mutueel testament tusfchen wylen de voor- 

„ noemde Jacob en Vieter gemaakt, en in gevolge 

„ van welke de langstleevende van hun beiden, als

i 5a SLEUTEL D U 

i 9 univerfeel erfgenaam in de nalatenfchap van den 

,, eerstftervenden was geinftitueerd, en welktesta- 

„ ment, (na dat hetzelve door ons Commisfaris* 

,, fen aan de comparanten ter eenre en andere zy- 

,, de was voorgeleezen , en zy verklaard hadden 

,, den inhoude van dien verftaan en begreepen te 

hebben,) zo gebleeken is door een ongelukkig 

„ toeval met den dood van beide de testateuren 

gelyktydig geconfirmeerd en bekrachtigd te zyn; 

,, dat zy comparanten ter eenre en andere zyde 

„ alle onéénighcden en kostbaare proceduuren , 

>5 ter zaake van bun gefustineerd recht geëntameerd 

en begonnen , genegen zynde door een 

, minnelyk verdrag aftefnyden en te doen ces- 

„ feeren , door intercesfie en tusfchenfpraak van 

„ óns CoMimisfarisfen zig onderling te verdraa- 

, gen, en volkomen contentement en genoegen 

te nemen, gelyk zy al verder verklaaren by 

, deezen: dat, naamlyk ieder van hun comparan» 

ten , zo ter eenre als andere zyde , alleen de 

,, zuivere nalatenfchap , welke hun comparanten 

„ ter eenre en andere zyde , privatelyk in quali- 

,, tcit als erfgenaamen, ab inteflato, van de over- 

,, ledene testateuren Jacob en Vieter refpedïire, 

naar rechten zoude competeeren, zullen genie- 

„ ten , zonder uit krachte van het voorfchreven 

„ matueele testament, tusfchen de genoemde tes- 

,, tateuren gemaakt , eenige actie of pretenfie te- 

„ gen den anderen te referveeren of te behouden,

C R I M I N E E L E P R A C T Y K jg$ 

,, als daarvan wel expresfelyk renuncieerende by 

deezen." 

,, En verklaaren de voornoemde comparanten, 

„ in qualiteit als erfgenaamen , ab inteftato , ter 

,, eenre en andere zyde, van wylen Jacob en P/e- 

„ ter , dat biermede alle differenten en proceduu. 

,, ren, ter zaake voormeld , voor deezen Edelen 

,, Achtbaaren Gerechte litispendent zullen weezen 

,, gemortificeerd, getermineerd, en afgedaan,met 

,, compenfatie van kosten , onder renunciatie 

,, van reliëf: verzoekende zy comparanten ter 

„ eenre en andere zyde hiervan acte, dewelke is 

deeze." 

KJ

*J4 SLEUTEL DE» 

D E R T I E N D E HOOFDSTUK. 

Over de kracht en invloed der Placaaten , en over de 

manier van pleiten , zo in crimineele als in burgerlyke 

rechtszaaken. 

S i. 

^L'voorens plenair te handelen over de kracht en 

invloed der placaaten, die van zo veel aanbelang, 

ten opzichte van de adminiftratie de Juftitie, beide 

in de crimineele en civile departementen van 

de praftyk zyn, zullen wy tot beter inftruclie van 

derzei ver recht gebruik , aangaande de behandeling 

van alle onderfcheidene foorten van proceduuren, 

hier eerst een compleete definitie geeven van de 

benaaming en aart der placaaten , zodanig als wy 

het in ons Rechtsgeleerd Woordenboek, bladz. 351, 

korteljk hebben geinfereerd. 

PLACAATEN, in 't Latyn P/acita, en in 't 

„ Fransch Placards', anders ook genaamd EdiSten, 

,, of Ordonnantiën , door den Souverain, naamlyk 

„ de 6TAATEN der refpective Provinciën , ieder


in den haare, of door de S T A A T E N G E N E - 

„ R A A L , als reprefenteerende nit den naam ende 

„ van wege hunne hooge Principaalen de Souve- 

„ rainiteit van de Unie, geduurende haare vergaderingen 

geëmaneerd en gemaakt wordende, is 

„ byna het zelfde het geen by de Romeinen jus 

„ civile werdt genaamd, en by ons ordinair voor. 

,, komt, onder de benaaming van landrecht, of 

,, burgerlyk recht; weshalven de algemeene en 

,, byzondere Placaaten, EdiSten, of Ordonnantiën, 

„ die fuccesfivelyk by de S T A A T E N van den 

,, Lande gearrefteerd worden, en eigenlyk het jus 

„ patria , of vaderlandfche wetten uitmaakt, de 

5, ingezetenen niet alleen verbindt tot wetenfchap, 

9, aangaande al het geen de Overheid gebiedt dat 

men doen zal, en verbiedt dat men laaten moet, 

5, maar ook tot gehoorzaamheid ter opvolging aan 

s, de bevelen van den Souverain ; zie M E R U L A , 

,, lib, 1 , tit. 4 , cap. 2 , num, 6: hoedanige Pla- 

„ caaten , dewelken in fommige gevallen het Room- 

„ fche Recht, van buiten by ons ingevoerd, uit- 

,, drukkelyk derogeeren , vernietigen of verande- 

„ ren; volgends de definitie van de meeste Rechts. 

geleerden, in generale of algemeene, en in fpe- 

„ ciale of byzondere EdiSten verdeeld worden, 

waarvan de generaale Placaaten en Ordonnantiën 

„ het gantfche lichaam van de Republicq raakt, 

„ en confequentelyk een iegelyk , zonder uitzon- 

dering, tot gehoorzaamheid verbindt; maar de 

„ fpeciciaale Placaaten en Ordonnantiin, die alleen

I5Ö S L E U T E L . D E R 

„ fommige particuliere Provinciën, quartieren, plaat- 

„ feji , fteden , of perfoonen betreffen , verobli-. 

„ geeren, alleen zulke Provinciën , plaatfen, of 

„, perfoonen , ten refpecle vau welke dezelve ge- 

ti arrefteerd en gemaakt zyn rook heeft daarin 

deeze diftin&ie plaats , dat de kracht van fom- 

„ mige Placaaten van zelve ophouden, of vergaan , 

en na vereisen van zaaken alleen vooreen zekeren 

„ bepaalden tyd blyven duuren: wordende in zo. 

„ danige temporaire of provifioneèle Ordonnantiën 

„ gemeenlyk de volgende befluitende claufule ge- 

,, vonden : en dit alles by provifie, tot dat anders by 

„ ons geordonneerd zal zyn ; het geen inzonderheid 

,, geobferveerd wordt als de EdiSten van zulk een 

„ natuur zyn , dat zy naderhand door den Souve- 

„ rain wederom liaan te worden herroepen, gealte- 

,, reerd, of in eenige opzichten veranderd, waarvan 

het getal oneindig en buiten bepaaling is; andere 

Placaaten zyn perpetueel of eeuwigduurende , 

„ 't welk men eeuwige Ediüen noemt , die nimmer 

„ hunne kracht verliezen , of door de hooge Over- 

„ heid niet vernietigd worden; gelyk, by exempel, 

„ het bekende Placaat , raakende de huurcedulle,n 

,, van Landeryen , in huure gebruikt wordende , 

,, ftaande in 't GROOT PLACAATBOEK, pan. 

i, bladz. 363; hoedanige foorten van perpetueele 

„ Placaaten , wanneer zy tot een eeuwig EdiSt ver- 

„ klaard zyn , doorgaands verzeld zyn van deeze 

„ bygevoegde claufule, ordonneeren en ftatueeren voor 

„ Edict en eeuwige wet, onverbreekelyk en ten eeuwigen

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . 15? 

dage te onderhouden: daar is nog een derde foort 

„ van Placaaten, die men gemengde noemt, als 

„ gedeeltelyk eeuwig, en gedeeltelyk voor een zekeren 

beftemden tyd duurende; waarvan, onder 

,, meer andere EdiSten , tot voorbeeld kan dienen 

bet Placaat van den 17 Maart 1563 , dat door de 

„ navolgende claufule te kennen gegeeven wordt, 

„ alles by manier van provifie, ten tyde en wylen toe dat 

van onzen wege anderzins daarin geordonneerd zal 

„ worden , uitgezonderd 't geene er gedisponeerd is op 

'f ft uk van de vagebonden en bedelaars; als weezende 

,, hetzelve gedaan voor een eeuwig Edicl , en gebod, 

„ welk wy willen ten eeuwigen dage wel ende fcherpe' 

,, lyk onderhouden te worden. 

I.) In 'tltuk van-Placaaten is , bebalvcn een menigte 

andere obfervatiën van aangelegenheid , byzonder 

notabel, dat dezelve uit-drie principaale en 

hoofdzaaklyke deelen gecómpofeerd ën zamengefteld 

zyn , welke drie voorfchrevene deelen en vereischtheden 

de D. D. fustineeren hierin te beftaan: 

als 1.) in de voorreden , gemeenlyk procemium genoemd; 

2.) in 'tdispofitif, en 3.) in 't befiuit aangaande 

het procemium of de voorrede van een Placaat, 

die verfcheidene zamenloopende zaaken bevatten 

moet , dient by uitzondering gereflecteerd te 

worden : voor eerst, op de perfoon van een fouverain 

Prins , of gelyk hier te Lande plaats heeft, op 

de STAATEN van het Gemeenebest, die magt hebben 

om wetten en EdiSten te maaken , en zulks

IJ8 S L E U T E L D i a 

geeft ordinairljk het hoofd of de eerfte regelen van 

een Placaat door de volgende uitdrukkingen te kennen 

: de Ridderfchap , Edelen, en Steden van HOL- 

LAND , enz., reprefenteerende de STA A T E N van 

denzelven Lande; of anders , ^ S T A A T E N van Holland 

, Zeeland, en Westvriesland \ of als het Edift 

over de Generaliteit gaat , * S T A A I E N GENE- 

SAAL der Verèènigde Nederlanden; vervolgends 

moet, ten tweeden, gelet worden op de perfoon tot 

welke de Wetgeever fpreekt , dat is ten wiens betrekking 

de Ordonnantie van den Souverain gericht 

is , het welk veeltyds in deeze generaale bewoordingen 

befchreeven wordt: allede geenen die deezen zullen 

zien ofte hooren leezen , falut; ondertusfchen behoort 

men het bygefteld woord falut in dien verkeerden 

zin niet opteneemen, gelyk fommige glosfateurs 

en uitleggers het geinterpreteerd hebben gehad, 

als of hetzelve betekende een groete van de Overheid 

aan hunne ingezetenen; terwyl door het woord 

falut in den rechten zin genomen , eigenlyk te kennen 

wordt gegeeven de intentie , het oogmerk en 

het einde die de Souverain tot de wetftelling heeft 

gemoveerd gehad : ten derden, dient geregardeerd 

;e worden op de aanraadende oorzaak en beweegredenen 

, welke den wetgever aanleiding gegeeven, 

en doen refolveeren heeft, om iets by Placaat te ftatneeren, 

want behalven dat zo dra de aanraadende 

oorzaak cesfeert en ophoudt, het Placaat ook zyn 

.krachten uitwerking verliest, zo woïdtgeneraallyk

CRIMINjEELE P R A C T Y K . 15* 

op goede gronden geprefmneerd, dat geen Prins, 

of hooge Overheid, zonder eene billyke gefundeerde 

en wettige oorzaak , by EdiB iets gebieden of 

verbieden zal; en worden vervolgends om de aanraadende 

oorzaaken en rechte beweegredenen te deügneeren 

in de voorreden der Placaten differente en 

verfchillende uitdrukkingen van wegens de wetgeevers 

gebruikt ; gelyk by exempel, ako wy in ervaringe 

gekomen zyn , enz.; ofveeltyds, alzo tot onzer 

kennisfe gekomen is , dat , enz. ; of anderzins, alzo 

ons van wegen N. N. voorgedraagen is, en wy bovendien 

geïnformeerd zyn, dat, enz.; ten vierde, komt in de 

voorrede in confideratie , het einde dat de dispofitie 

van den Souverain hoofdzaaklyk buteert, naamlyk 

om de goede orde in een Gemeenebest te conferveeren, 

alsmede om alle fchadelyke inconvenienten en 

abuizen zorgvuldig te weeren ; midsgaders zo veel 

mogelyk is , en met de tegenwoordige conftilutie 

van R-egeering overéénkomt, tot welftand van den 

Lande in 't generaal, en ten meesten nutte der ingezetenen 

in 't particulier, te remedieeren; en wordt 

gewoonlyk de claufule van voorzieningen in de 

voorreden der Placaaten aldus geëxpresfeerd: Zo is 't 9 

dat wy daarinne willende voorzien; of anders in deezer 

voegen , waarom wy de zaake in overweging gene* 

hebbende, en begeerende daarinne te voorzien ; en wanneer 

het Placaat eenige correctie of redres van zaaken 

betreft, wordt er gemeenlyk een falutaire claufule 

bygevoegd, en alsdan by het EdiB, naverhaal 

van de aanradende oorzaak, onder anderen, gezegd ;

ï6o S L E U T E L D BR 

Zo is *i dat wy, tot voorkoming van dergelyke fchadelyke 

inconveniïnten en misbruiken, midsgaders tot betert 

handhaaving van onze voorgaande Placaaten en 

Ordonnantiën, op dat fubjetl geëmaneerd; goedgevonden 

hebben te ordonnetren en te flatueeren, dat van 

nu voortaan, enz.: van dien aart is, by exempel , 

het Placaat van den 30 January 1545» waarby het 

verkenen van remislie wegens doodilagen in kermisfen 

gefchied , fpeciaal verboden is geworden; 

ten vyfde , behoort , ten opzichte van een Vlacaat 

of Ordonnantie, inzonderheid regard te worden genomen 

op de voorzorg en voorraad van den wet. 

geever, om, alvoorens iets te concludeeren, of eejiigbefluit 

te neemen, daarop inteneemen het advys 

van eenige collegiën , univerfiteiten , en geleerde 

perfoonen; hoedanige ongemeene wyze voorzorgen 

en voorzichtigheid in de beraadflaagingen van 

den Souverain , nopens het maaken van EdiSten 

of Placaaten , daarin meest altyd doorttraalt op 

deeze of dergelyke manier: Hierop gehad hebbende 

het advys van, enz. ; ondertusfchen wordt dit 

in de Placaaten gevoegd pro fubjeSta tnateria , 

waarop dezelve gemaakt zyn ; want zo het Placaaten 

zyn van politie, of op 't ftuk van juftitie, 

«zo wordt daarin gefield: Hierop gehad hebbende het 

hoogwys advys van z Y N E H 0 0 c H E ID , den Heere 

Prinae Erfftadhouder, midsgaders van PRESIDENT 

en RA AD EN van onzen Hove; fointyds in zaaken, 

'het departement van de juftitie alleen aangaande, 

gefchiedt het aldus: Hierop het advys van beide onze

CRIMINEELE PRACTYK. iét 

Hoven van Juftitie, enz.; maar wanneer het Placaaten 

zyn,raakende de zaaken van de finantie, of van de Gemeenelandsmiddelen, 

ftaat er gemeenlyk het volgende : 

Hierop gehad hebbende het advys van onze GECOMMIT 

TEERDE RA ADEN , enz.; en ten zesden, wordt fomwylen 

in de EdiSten , en byzonder in het verkenen van allerhande 

Octrooien geinfereerd het articul van de volheid 

van magt die de hooge Overheid of de STAA- 

TEN van den Lande bevoegen om wetten te maaken, 

en gunften te verkenen; en zulks wordt in de voorreden 

van de Placaaten en OSlrooien , op dusdaanige 

wyze uitgedrukt; Waarom wy uit onze rechte wetenfchap, 

fouveraine magt en volkomene authoriteit, goedgevonden 

hebben, enz. 

II.) Aanbelangende het tweede lid van een Placaat, 

te weeten het dispofitif hier vooren aangeroerd, ftaat 

alleen te noteeren, dat hetzelve fimpelyk beftaat in 

een gebod of verbod van den Souverain, hetwelk de 

ingezetenen en onderzaaten gehouden zyn punclueelyk 

te gehoorzaamen en natekomen , op pcene 

van de ftrafFe en pcenaliteiten by de Placaaten of 

Ordonnantiën tegen de overtreeders van dien geftatueerd 

: en is zodanig dispofitif van tweederleie natuur 

, naamlyk of een eenvoudig, of veelledig; eenvoudig 

zo wanneer het depofitif van ééne zaak 

alleen fpreekt , fchoon in verfcheidene articulen 

vervat, en van deeze foort vindt men een nombretts 

getal Placaaten van tyd tot tyd, zo byde STAAT EN 

GENERAAL der veréénigde Nederlanden, als by de 

II. DEEL, L

162 SLEUTEL D U 

Staaten van de refpective Provinciën ieder in den 

haare gearrefieerd : veeldeelig zo wanneer het dispofitif 

behelpt, differente en veeiernande zaaken , de 

eene de andere geheel ongelyk, en van een gantsch 

verfchülende natuur : onaangezien het gunt hier met 

betrekking tot een eenvoudig of veeldeelig dispofitif 

aangemerkt is, gebeurt het in beide de voorfchrevene 

refpeclen dikwyls, dat er in de conclufie of het Dot 

van 't dispofitifde claufele refervatoir gevonden wordt, 

in gevolge en uit'krach te van welke de wetgever aan 

zig referveert en behourit de faculteit en magt, om 

het geftatueerde by den Placaate , het dispofitif'van 

dezelve , namaals en ten allen tyde te altereeren, 

impliëeren of nader te interpreteereu , zo ende in 

dier voegen als zy, ten meesten dinfte en welvaaren 

van den Lande , bevinden zullen te behooren z 

en dat zulks ook veelmaakn practicabel is , blykt 

uit het Placaat van den 31 July 1671, dienende 

tot interpretatie van het derde articul der politicque 

Ordonnantie, behalven uit eene menigte andere P/asanten 

en Oidonnanüër. , die vervolgends , om gegronde 

redenen , naderhand by den Souverain nader 

in eenige puncten of deelen geinterpreteerd, of 

geamplieerd zyn ; weshalven in deezen ook fpeewlatie 

verdient, dat wanneer in een Editï van de 

STAATEN eenige duisterheid, dubbelzinnigheid, 

of ftrydigheid mogte reüdeeren , het aan de Magiftraaten 

en Ufficieren in de Steden, mitsgaders ook 

aan andere aanzienlyke collegiën , en particuliere


perfoonen, daarby geinteresfeerd zynde, volkomen 

vryfraat, deswegen aan den Souverain de benoodigde 

interpretatie of elucidatie te verzoeken , het geen 

aan de fupplianten, ten fine voorfchreven, altyd ge 

accordeerd , en by wyze van Refolulie gegeeven 

wordt .-aldus heeft Mr. Jacob Bisdom, Advocaat Fiscaal 

van 't E O' M O G . collegie ter Admiraliteit op de 

Maaze te Rotterdam, in den jaare 1758 van de STAA 

T E N van HOLLAND interpretatie, verzocht, van der- 

zelver Placaat van den 4 February des jaars 1757: en 

hebben HUNNE EO. GR. M03., by een interpretatoi- 

re Refolutie verklaard , dat de officianten van 't voor 

fchreven Admiraliteits collegie geventileerd geweest 

zyn tusfchen voornoemden Mr. Jacob Bisdom, requi* 

rant, contra Mr. Johan Anthony van Kinfchot, gere- 

quireerde: dat wyders deeze claufule refervatoir in 

fommige Placaaten en Ordonnantiën diftirctelyk wordt 

uitgedrukt , is evident uit de navolgende bewoor 

dingen , waarvan de Wetgeevers zig in zodanige 

noodzaakelyke gelegenheden bedienen; als, by voor- 

beeld, voorbehoudende aan ons om ten allen tyde deeze 

onze Placaaten of Ordonnantie , te amplteeren , mo- 

dereeren, veranderen, vermeerderen , of verminderen , 

als wy ten dienjle en welvaart van deezen onzen Lan 

de , zullen bevinden te behooren. 

III.; Het laatfte lid van een Placaat wordt gecon- 

fidereerd te zyn het bef uit, of de flotredenen, waar 

in veeltyds nog verfcheidene claufulen voorkomen t 

zo als , onder anderen , de claufule van renova 

tie en confirmatie van voorgaande Ordonnantiën, raa- 

L 2

i

CRIMfNEELE PRACTYK. 165 

„ van Refolutie, Refriptie, of anders, wordt voor- 

„ gedraagen , hoedanig het zoude tnoên weezen ; 

,, als daar zyn, Approbatiën, Confinnatiën, Revoca- 

,, tiën, Alteratiën, In/lruBiëu, Moderatten, Amplia. 

tiën , Interpretatiën , Con/enten , Authorifatiën , 

en dergelyken: dezelven worden altyd als wetten 

onderhouden , en onder dezelve gerekend ; van 

„ dewelke MEROLA, prax. civ. lib. 1, tit. 4 , cap. 

„ 9 , num. 14 : indien maar zeker en ongetjvyfeld 

is , dat de menig van de Overheid zodanig is , 

„ dat haar wil of believen als een wet onderhou- 

„ den zal worden ; //'/;. 2 en 3 , cod. de legibus, 

„ want men anders na geen voorbeelden , of eu- 

,, kele gewysden , maar na wetten moet oordeel 

uiten ; lib. 13 , cod. de fe£t £? interloc-, tot wel» 

s, ken einde by ons tot bevestiging van de Ordon> 

„ nantiën en Placaaten veeltyds deeze flotreden bygevoegd 

woidt : Want het ons alzo gelieft, en wy. 

zulks ten dienfle van den Lande bevinden te behoren 

: dewelke van wat kracht en uitflag is, en 

,, by wie dezelve van ouds heeft moeten gebruikt 

s, worden, onderfcheidenlyk wordt verhandeld, by 

Mr. DIRK GRASWINKEL, in zyne betrachtingen 

en zinryke opmerkingen over de Placaaten, 

„ op het ftuk van de lyftogt , het laatfte Hoofd. 

„ ftuk.» 

S 2- 

Ondertusfchen fpefleeren tot het ftuk van Pla 

caaten of Ordonnantiën , het welk in een eigenlyke 

L 3

l

C R IJM 1 N E E L E P R A C T Y K . 167 

waarvan wy de laatfte , als Advocaat, destyds gepa» 

trocineerd hebben gehad, zeer veel bedcnkelykheid 

ontftond over het effect en de kracht van het Pla 

caat , by de S T A A T E N van HOLLAND op den 4 

February des jaars 1757 , 

t e n 

refpecte van het uit- 

geeven van paspoorten van geniaalen en ongemaalen 

graanen,na buiten's Lands, genomen ; want,onaan- 

gezieu de publicatie van dat Placaat genoegzaam op 

het zelfde oogenblik gefchiedde, dat de Ontvanger 

Mr. Johan Anthony van Kinfchot, tegen het uitdruk- 

kelyk verbod daarin vervat, verfcheidene paspoorten, 

zo van gort, grutten , als gepelde garst, had ver 

leend, als toenmaals nog onweetende vandegedaane 

publicatie van het voorfchreven Placaat zynde, zo 

werd echter , by een interpretatoire Refolutie van 

Hooggemelde Staaten van den 24 Oclober 1758, ver- 

ftaan , dat Officieren van het Admiraliteits collegie, 

ter zaake van bet uitvaardigen van paspoorten op den 

zelfden dag van de publicatie gefchied, wegens con- 

travende en vilipendatie aan het opgemelde Placaat, 

2cYionabel waren, gelyk dan ook werkelyk de provi- 

fioneele fufpenfie van voornoemden Ontvanger volg. 

de ; doch het was op dit zelfde fundament, dat men 

naderhand begreep,dat in cas crimineel geene Placaa. 

ten of Ordonnantiën van 's Lands Overheid , hoe ge 

naamd , krachtwerkende konden zyn, ten opzichte van 

delicten die onweetende gecommitteerd waren, op 

denzelfden dag dat de publicatie daarvan was ge 

daan , om reden dat het volgends eene gemefureerde 

L 4

»68 SLEUTEL D K K 

billykheid als eene indisputable waarheid in de rechtspleeg.Dg 

moet doorgaan, dat alle openbaare affixien, 

raakende de bevelen van 'sLands hooge Overheid, 

ten minflen 24 uuren aan den Volke behooren bekend 

gemaakt te zyn, eer iemand, wegens geprefumeerde 

contravende voor calangabel kan worden gehouden 

: de Praétizyns, welke inclineeren mogten 

dit zo veel geruchts gemaakt hebbend geval volledig 

te onderzoeken, kunnen daarop nazien de Accademie 

der jonge PraBizyns, bladz. 114, 115, en 116, waar. 

uit zy ooglchynelyk bevinden zullen, dat het op de 

laatst aangehaalde gefundeerde argumenten is geweest, 

welke wy ter defenfie van meergenoemden Ontvanger 

deeden gelden , dat zyne fufpenfie werd ingetrokken , 

zodanig dat de zaak in questie met de betaaling van 

een' kleine geldboete, onder Notariaal protest, aaa 

onze zyde vervolgends afliep. 

$ 3- 

Hieruit refulteert in het algemeen dat geene Pla 

caaten , EdiBen , Ordonnantiën , of andere wetten, 

hoegenaamd , de onderdaanen en ingezetenen van 

een Land, het zy vreemdelingen ofinborelingen,ter 

nakoming en opvolging van dezelve obligeeren en 

verbinden, voor en aleer die, ter plaatfe daar zulks 

van ouds gebruikelyk is, behoorelyk gepubliceerd, en 

na dat zodanige Publicatie ten minften 24 uuren 

aan den volke bekecd gemaakt is, en confequente?

C R I M I N E E L E P R A C T Y L 169 

lyk dat ongepubliceerde Placaaten van de STAATEN 

GENERAAL, dat is te zeggen zo lang de publicatie 

daarvan niet is gefchied , nooit worden achtervolgd, 

of, als geen effect hebbende, in geene conüderatie 

kan komen , gelyk folidelyk geadvifeerd wordt 

in de HOLLANDSCHE CONSULTATIEN, part. 

3 , conf. 101, num. 45 , waarin deeze questie zo 

fchrander als voorzichtig beredeneerd wordt: wy 

kunnen , tot meerder inftrudtie van aankomelingen 

in de practyk , niet verzwygen dat het op het voetfpoor 

van dit welberedeneerd advys is geweest, dat 

wy, als jong Advocaat, onder de vvydvermaardeoude 

Rechtsgeleerden, Thierens, Ellinkhtiizen, en Fornebery, 

de drie pronkjuweelen van de Hollandfche Praclyk , 

voor één der refpeflable collegiëu van juftitie van 

Bolland, met een weêrgaloos fucces bepleeten heb» 

ben gehad , dat zelfs een gepubliceerd Placaat van 

HUNNE HOOG MOGENDE de Staaten Generaal, niemand, 

wegens eene geperpeteerde misdaad in den 

Lande van de Generaliteit-, adtionabel maakt, ten zy 

de Publicatie van dien in het refort van de gantfche 

Generaliteit, ten allerminlten drie maal vier-en-twintig 

uuren waren eeperfecleerd ende gefchied; zynde 

bet alleraanmerkingswaardigfte van dit geval geweest 

dat de delinquant , voor wien wy , op voorgaand 

advys van de drie opgenoemde pronkzuilen der Rechts* 

geleerdheid, de zaak bepleit hebben gehad , hoezeer 

in der daad fchuldig aan de delicten bevonden zynde, 

en wezenlyk een lyfftraf gemeriteerd hebbende,kost- 

L 5

i?o SLEUTEL DER. 

en fchade. loos van de crimineele actie werd geabfolveerd 

, en wy , (fchoon onverdiend,) niet alleen 

met een gratieufe dankbetuiging, rnaar zelfs meteen 

gratificatie van hooger hand werden befchonken. 

5 4. 

Overgaande tot het onderzoek raakende de manier 

vunpkiten, zo in crimineele als in burgerlyke Rechtszaaken 

, en de kunstregelen die daaromtrent plaats 

hebben, of volgends den localen fiyl voor de byzondere 

collegiën van juftitie, zo wel in de Steden als ten 

platten Lande, in obfervantie zyn, komen een menigte 

requifiten in aanmerking, welken zig niet beter 

dan door formulieren van pleitmemoriën, ter navolging 

laaten inftrueeren: ondertusfchen zyn, aangaande de 

orde in 't pleiten geobferveerd wordende, en ten op. 

zichte van eenige requifiten tot de kunst van eene 

rechtszaak , naar de regelen van de theorie en de 

praftyk, te bepleiten , de volgende annotatiën van 

noodzaakelykheid principaal voor alle jonge Praftizyn's 

, welken de plekbank nog eerst beginnen te 

frequenteeren, niet ondienfiig te weeten; als,in de 

eerfte plaats , dat ten refpeöe van de orde in \plei. 

ten, voor een comtant gebruik wordt onderhouden, 

dat de Advocaat van den aanlegger, of eisfcher, 

allereerst een aanvang met pleiten maakt, en van 

eisch maakt , en van eisch pleit ; dat vervolgends 

de Advocaat van den verweerder of gedaagde van 

antwoord pleit; waarna door den eerden dereplicq,

CRIMINEEL!!, ? R A C T Y K. 171 

en door den laatften de duplicq wordt gepleeten; verder 

is in de tweede plaats generaallyk by alle ervarene 

Doctoren en pracbTeerende Advocaaten in obfervan» 

tie, dat zy zig van de fterkfte en meest ingresüe 

vindende argumenten , op het laatst, van derzclverresfpective 

pleidooi bedienen , ten einde daardoor het 

geheugen van den Rechter te gemoet te komen, en 

in een gefundeerde zaak, ten voordecle van hunne 

cliënten of meesters te preoccupeeren: en dient 

ook, in de derde plaats, zorgvuldiglyk in 't pleiten gelet 

te worden, dat men de attentie van den Rechter 

door onnoodzaakelyke redites, of lastige herhaalingen 

, niet ontfpant of aftrekt , maar veeleer door 

een kort, klaar, en welfpreekend betoog van zaaken 

in eene geduw ige werkzaamheid houdt. Belangende 

de orde en manier van verdeeling , doorgaands 

in *t pleiten gepradtifeerd wordende , meriteert 

op dat fubject, voor eerst , grootlyks reflectie 

, dat in 'tpleiten van den eisch aanvanglyk wordt 

gedaan een pertinent verhaal van de redenen en oorzaaken 

die aanleiding gegeeven , en den eisfcher genoodzaakt 

hebben om den gedaagde in rechten aantefpreeken 

; by voorbeeld , dat de eisfcher een obligatie 

heeft tot laste van den gedaagde , die hy, 011aangezien 

alle minnelyke interpellatiën en gedaane 

devoiren onwillig is , of in gebreke blyft te betaalen 

$ het welk eigenlyk de eerfte afdeeling van de 

vooraffpraak van een pleidooi van eisch uitmaakt; 

waarop dan ordinair volgt het narré dat die actie 

van de zyde van den eisfcher wetciglyk is geïufti*

-7* S L E U T E L D E R 

tueerd , en door partyen refpectivelyk van fchriftuu. 

ren van eisch , antwoord , replicq, en dnplicq gediend 

zynde, de zaak behoorelyk was voldongen,en 

vervolgends, na wisfeling van inventaris en (lukken , 

geordonneerd geworden om voor het collegie van 

den Raade of van Schepenen te worden bepleit; en 

hieruit bertaat het rweede lid van de vooraffpraak van 

een pleidooi van eisch: daar na gaat men over tot 

de vraag die uit het voorgaande verhaal refulteert, 

naamlyk of de eisfcher zynen eisch en conclufie 

niet behoort geadjudiceerd , en derhalven den gedaagde 

niet dient gecondemneerd te worden in de 

kosten van den procesfe? zynde dit het laatfte lid, 

of de (lotrede van de vooraffpraak, die in 'tpleiten 

van den eisch altyd obfervatoir is: op hoedanige 

vooraffpraak de Advocaat verder alles aanhaalt wat 

maar eenigzins tot adftructie en verificatie van den 

eisch kan dienen, appliceerende daartoe in eene welgepaste 

orde, niet alleen de producten, inftrumenten 

tn bewyzen aan de zyde van zyn'meester ten procesfe 

overgelegd , maar inzonderheid ook zodanige rechtspasfagiën 

en allegatiën van de Roomfche en ftatutaire 

wetten , gelyk, onder anderen, Placaaten, Refiluti'èn, 

Keuren, Coftumen, en Ufantièn ; midsgaders 

zulke notable, en tot het geval in questie dienende , 

voorgaande gewysdens van voornaame Gerechtsho. 

ven en collegiën van juftitie , dewelke het fustenu 

van den eisfcher ophelderen , en de affirmatiën van 

dien kracht kunnen byzetten , op zulk eene wyze 

dat de Rechter daardoor van de waarheid, gegrond-


beid, en rechtmaatigheid van de aangelegde actie overtuigd 

wordt: en hier mede in deezer voegen de ge* 

fundeerdheid van den eisch aangetoond hebbende, 

ftapt men over tot de confequentie of gevolgtrekking 

van de gedemonfti eerde en voorgeflelde zaak , waar 

mede dan de pleidooie beflooten wordt, onder by voeging 

van die equitable en billyke verwachting, dat 

de Rechter geen zwaarigheid zal maaken, tot adju. 

dicatie van den eisch te verdaan, en in gevolge van 

dien, den gedaagde te condemneeren, enz.: de Advocaat 

van den gedaagde maakt in zyne pleidooie van 

antwoord insgelyks een voorafpraak , die mede uit 

drie byzondere afdeelingen gecompofeerd is , waarvan 

de beide eerstgemelden bevatten een verhaal van 

de oorzaak der proceduuren, en hoedanig de zaak, 

na behoordyk geinftrueerd en voldongen te zyn , in 

ftaat gebragt is om te worden bepleit ; met dit onderfcheid 

echter , dat de ftaat der questie op eene ge. 

heel andere manier , te weeten in faveur van den 

gedaagde , wordt voorgedraagen , en te gelyk met 

deeze refledtable uitzondering, dat het laatfte lid van 

de vooraffpraak gemeenlyk uitkomt op deeze of der. 

gelyke vraag , of de actie en het fustenu van den 

eisfcher niet is ten eenenmaale ongefundeerd , en 

dien volgende, of aan hem zynen eisch en conclufie, 

op ende jegens den gedaagde gedaan en genomen, 

niet behoort te worden ontzegd , en den gedaagde 

daarvan geabfolveerd met de kosten? na welke korte 

vooraffpraak vervolgends in 'tpleiten van antwoord 

voor den gedaagde, wordt overgegaan tot een twee-

m S L E U T E L D E B 

ledige expofftie , waarvan de eene betoogt de adftryókfe 

van de pnfkiven , die tot defanfie van de 

aanklagte van wege den gedaagde ten procesfe 

bygebragt zyn , geconfirmeerd en opgehelderd door 

voldoende en valable bewyzen, en onderfchraagd 

door de materie dienende altegatie van wetten 

en de andere fpeciaal ten grundfiag heeft om de 

argumenten, waarop de party den eisch gefundeerd 

heeft, te refuteeren en te wederleggen: hoedanige 

refutatie of wederlegging van de bewysgronden 

van den eisfcher doorgaands diftinöelyk, 

dat is art/culatum , of van articul tot articul, gefchiedt; 

uit al bet welke dan in decente bewoordingen 

aan de zyde van den Advocaat, patrocineerende 

den gedaagde, by confequentie geconcludeerd , en 

CRIMINEELE PRACTTK. 175 

S 5. 

Het is eene bekende zaak , die nergens in de 

rechtspleeging contedatie of tegenfpraak ontmoet, 

dat in de pleidooien van replicq en duplicq, de meeste 

habiliteit en kundigheid van bekwaame Rechtsgeleerden 

doordraait, niet alleen ter oorzaake dat de 

pleidooien, zo van eisch als van antwoord, doorgaands 

beftudeerde redevoeringen bevatten, welke ieder 

Advocaat naar zyne eigene zinlykheid opdelt, en in 

zyne pleitmemorie infereeren kan; maar wel byzonder 

in de tweede plaats , om reden dat veeltyds 

onvoorziene objecten of tegenwerpingen van ééne 

der adverfe partyen, zonder tyd van beraad te heb. 

ben , direételyk by replicq en duplicq behooren te worden 

gefolveerd en weggenomen , zo dat in de uitvoering van 

deeze beide laatstgemelde pleidooien , zig eigenlyk 

de fchranderheid, vlugheid van geest, en grootheid 

van de Rechtsgeleerde wetenfchap doet kennen: 

wy zullen , om een beter denkbeeld aangaande de 

kunst van het pleiten te geeven , ten minden om, 

door eene inctructive manier, jonge en nog weinig 

geverfeerde Advocaaten , tot eene generaale kennis 

daarvan opteleiden , vervolgends onder byzondere 

titulen alhier aan de hand geeven, eenige kortbondige 

formulieren van pleidooien van eisch, antwoord, 

replicq en duplicq, die zo wel in cas crimineel als 

in burgerlyke rechtszaaken plaats kunnen hebben , 

en naar dyle van de locaale praclyk hier en daar

i;ö S L E U T E L DER 

voor de meeste collegiën van jullitie in obfervaDtie 

zyn , op zulk eene wyze dat dezelve als eene gefchikte 

handleiding ter navolging, en als een fpoorflag 

ter opwekkinge van emulatie voor alle weetgierige 

Practizyns, in dat opzicht, zullen kunnen dieren. 

T I T U L U S I. 

N°. I.) FO RMULIER van een PLEITMEMORIE 

van EISCH , over eene burgerlyke Rechtszaak 

, refulteerende uit een atle obligatoir 

van fchuldbekentenis, die gedisputeerd 

werdt. 

EDELE ACHTBAARK HEEREN.' 

„ Na dat de eifcher op den io Maart 1752, 

aan den gedaagde in deeze op zyne aanhouden- 

„ de requifitie hadde gefchooten, geleend , en 

,, aangeteld, een capitaal van 3000 caroliguldens, 

„ voor den tyd van zes jaaren, tegen de gepermitteerde 

interest van vierpCto.'s jaars, in gevolgeen 

„ conform zekere nationaale obligatie daarvan zyn- 

„ de , en by den inventaris van den eisfcher, ten 

„ procesfe onder littera O."

C R I M I N E E L E P R A G T Y K . ifj 

,, Zo heeft het den gedaagden kunnen gelusten , 

'„ niet alleen onder allerhande frivole pretexten den 

,, eisfcher op den geftipuleerden en bepaalden ty d het- 

„ zelve gefchoten capitaal niet te reftitueeren , maar 

,, vervolgends nog daarenboven in gebreke te blyj, 

ven van de twee laatfte verfcheenene jaaren inte- 

„ resfen aan hem te voldoen." 

Dat deeze zaak was geweest van dit gevolg, 

,, dat de eisfcher , onaangezien alle voorgaande 

,, interpellatiën en vriendelyke aanmaaning

17* SLEUTEL BRR 

„ Gerechte niet dient te worden gecondemneert 

,, tot de reftutitie en betaaling van het nog ver- 

„ fchuldigde capitaal van 3000 guldens , en de 

daarop verfcheenene en onbetaalde interesfen, ze- 

dert dato van derzelver verfchyning tot de affec- 

„ tueele voldoeninge toe , met condemnatie van 

„ kosten?" 

,, Tot adftruéïie van zodanige wettige eisch me- 

s, riteert , in de eerfte plaats, een zonderlinge op- 

lettendheid, die zekerlyk by UEd. Achtbaare en 

„ alle equitable Rechters in confideratie zullen ko- 

„ men." 

„ Dat allerhande obligatoire aftens , houdende 

fchuldbekentenisfen , op behoorelyk zegel, vol- 

,, gends Ordonnantie van den Lande, gepasfeerd, 

en waarvan by den debiteur de handtekening niet 

„ ontkend nog gedisputeerd wordt, in het generaal 

van rechten volkomen geloof moeten verdienen , 

„ niet alleen," 

,, Maar dat zelfs, volgends de algemeene rechts- 

gronden hier te Lande gereciepieerd, de Notari- 

„ aale inftrumenten of adens, raakende de burger- 

,, lyke handelingen, daarin boven deonderhandfche 

moeten prtevaleeren , dat derzelver geloofvvaar- 

„ digheid buiten alle bedenking, en in disputabel 

,, in rechten is :" 

,, Primo om reden , dat een Notaris is een pu- 

„ blicq perfoon , welke door de admisfie en aan- 

Helling van den Souverain, aan alle de verrich-

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . 17$ 

tingen van zyne fundie geloof geattribueerd 

„ wordt." 

„ Van hoedanige leer albereids by bet Roomfche 

l t Recht geintroduceerd , pertinent zyn de lex. 

,, als mede de fuccesfive f'Iacaaten , by 

,, de Sraaten deezer Provincie op dit ftuk geëma- 

,, neerd." 

„ Behalven dat hier tegen niet zoude kunnen ab. 

fteeren, dat een Notaris ,fchoon een publicqper- 

,, foon zynde , en een falüteit in het pasfeeren van 

een inftrument begaan hebbende , ter verkorting 

„ van één der litigeerende partyen de minste geloof 

,, in rechten zoude meriteeren." 

„ Om reden dat niemand een pufclicque qualiteit 

,, bedienende, volgends de wetten deezer Landen, 

,, voor infaam of oneerlyk kan worden geprefui 

meerd, ja zelfs in geene verdenking vallen , met 

„ dat effect dat een folemeeel contract daardoor zou- 

de weezen getxtingüeerd, ten zy zodanig publicq 

,, perfoon alvoorens by fententie van den Rechter 

als infaam en oneerlyk verklaard was." 

,, Hoedanige bewyzen van de attentie van ÜEd. 

„ Achtbaare te fuppediteeren , niet alleen volltrekt 

,, onnoodig zoude zyn , eensdeels, vermits, om 

het in decente uitdrukkingen te zeggen , daardoor 

aan de bekende kundigheid van dit refpeclabel 

,, collegie merkelyk te kort zoude gedaan zyn, en 

„ en anderdeels , om dat van het geval, het welk 

pofito fecl non confesfö geallegueerd geworden is j 

M a

i8o SLEUTEL B E U 

„ ten einde den weg van cavillatie van partye afte* 

fnyden, geen de minde fchyn of fchaduwe voor- 

9. handen is." 

,, Nu autum komt daar by tot fundament van 

den eisch iri deeze allezins wettige en noodzaake- 

,, lyke proceduuren, als een onwederleggelyk argument 

in aanmerking:" 

„ Dat de deugdelykheid van des eisfchers wettige 

competentie aan de zyde van den gedaagde 

nimmer gecontradiceerd , maar meermaalen en 

zelfs manifestelyk in confesfo is gefield gewor- 

,, den." 

Gelyk UEd. Achtbaaren daarvan op eene vol* 

doende wyze luce meridiana clarius zal kunnen 

,, blyken uit vier differente misfiven op verfcheide- 

„ ne tyden, en by onderfcheidene gelegenheden door 

„ gedaagde eigenhandig gefchreven en ondertekend 

, en van wegen den eisfcher ten procesfe 

overgelegd , fub iitiera E, 1, 2, 3, 4, tot het 

welk alhier kortheidshalve , gerefereerd wordt:" 

Alle welke manifeste bekentenisfen in de rechtspleeging 

decifoir zyn, en een volkomen probatie 

of bewys uitmaaken , om de algemeen aangenomene 

en geadopteerde gronden van rechten, dat 

,, niemand een gecontracteerde fchuld ontkennen 

„ kan, waarvan by handtekening blykt, in het ge- 

„ val dat de debiteur, alvoorens , of naderhand, 

„ zyne ondertekening erkend heeft gehad " 

„ Hier mede quadreert niet alleen de fuccesfive


wetten by de Imperatorm romatiorum, en byzonder 

, de Novella by den Keizer JUSTIN 1 ANUS op dit 

„ fubj'ect gearrefteerd , maar principaal het coftu- 

mier recht binnen deeze Provincie vigeerende." 

,, Hier mede Edele Achtbaare Heeren het eerfte 

lid van ons pleidooi, tot adftructie van den eisch, 

„ en, (zo wy vertrouwen,) ten genoegen van UEd. 

„ Achtb. afgehandeld hebbende , (tappen wy met 

weinige woorden over tot de motiven welke het 

„ tweede lid daarvan liaan uittemaaken, en die de 

gefundeerdheid van des eisfchers genomen eisch 

„ en conclufie, al verder in een helder daglicht ftel- 

len aal:." 

,, Naamlyk, in de eerfte plaats , dat uit de acte 

,, obligatoir , door den gedaagde voor Notaris en 

i y getuigen, ten hehoeve van den eisfcher, gepas. 

,, feerd, onbetwistbaar a3vident is ,"- 

,, Niet dat de fchuld in zo verre conditioneel is 

„ gecontracteerd, dat dereftitutie van dezelve door 

,, eenige ongepermitteerde,bezwaarelyke ofonwet- 

tige claufule onmogelyk is gemaakt," 

„ Niet om dat by deeze gemelde obligatie eenige 

„ ufuraire.of woekerachtige interesfen zyngeftipu- 

,, leerd geworden:'' 

,, Ook niet dat er vriendlyke aanmaaningen of 

„ gerechtlyke interpellatiën aan de zyde van den 

eisfcher zyn verzuimd geworden , welken 

de kracht en het effect van zyne geinftiru- 

eerde actie in judicia zoude kunnen enervreten en 

„ ontzenuwen , of ten minften voor temeraix.in de 

M 3

IB2 S L E U T E L D E R 

,, rechtbank doen doorgaan , met dat gevolg dat 

„ by, ten dien opzichte gefufpedeerd zoude kun- 

,, nen worden een temerarius lüigator te zyn;" 

5 ! Want Edele Achtbaare Heeren , alle zodanige 

„ nadeelige confequentiën kunnen in hoe cafu, ten 

laste van myn' meester niet worden getrokken , 

,, gelyk ten refpede van alle deeze aangehaalde 

„ objeden overvloedig confteeren kan, uit de pro- 

„ batoire bylagen , aan de zyde van den eisfcher 

„ by inventaris van ftukken overgelegd , onder liet. 

«» F, G, en H:" 

„ Dan het geen hier de deur toefluit, en waarop 

„ wy fpeciaal de altyd waakzame attentie van UEd. 

„ Achtbaare imploreeren, beftaac, onder anderen \ 

,» hier in:" 

}, Dat de gedaagde, zo als ex eventie gebleeken 

„ is , en vervolgends al mede door irreprochable 

„ bewyzen gedemonftreerd zal worden, 

., Niet alleen in deeze cloio mnlo, of ter kwaadet 

„ trouwe gehandeld , maar , het geen vry verder 

„ gaat, zig van verfcheidenefrauduleufe,bedriege. 

„ lyke en ftraffchuldige middelen bediend heeft ge- 

„ had, om de voldoening van zyne gecontradeer. 

„ de fchuld te ontvvyken;" 

„ En per confequentiam tiecesfariam daardoor den 

„ eisfcher van zyne gefundeerde pmenfie , ware 

„ het mogelyk, te frustreeren :'* 

„ In voegen als UEd. Achtb. zonneklaar befpen- 

„ ren zullen, uit de gerecolleerde verklaaringen van 

„ wegen den eisfcher by productie van ftukken over*


„ gelegd, refpectivelyk onder deletters I, K, L, 

„ en M , waartoe wy , om den pretieufen tyd van 

„ UEd. Achtbaare niet onnoodig te veripülen , ons 

„ gedraagen , zonder daarvan eene woordlyke lec- 

ture te doen." 

,, En over zulks vertrouwende bierdoor de jufti- 

„ ücatoire poütiven, raakende het tweede lid van 

„ ons pleidooi van eisch, afgedaan te hebben, 

„ blyft nog , in de derde plaats, overig aan UKd. 

„ Achtb. judicieufe overweegingen te expofeeren 

„ deeze navolgende confiderariën :" 

„ Dat, na de gronden van het befchreven recht 

i, er. onze ftatutaire wetten , per fe en notoir is, 

„ dat alle wettige pretenfiën, van hoedanige natuur 

ook, geprobeerd wordende doorpublicqueinftru- 

menten , voor zo ver de handtekening van den 

„ debiteur niet pofitivelyk ontkend wordt, een on- 

„ tegenzeggelyk geloof in rechten verdienen :" 

„ Als mede dat alle onwettige redenen , daarom- 

„ trent by de Rechters-, (onder reverentie,) niet 

excufabel zyn." 

„ In dier voegen als folidelyk geleerd wordt by 

,, HUGO DE GROOT, M E R U L A , BYNKKRS- 

HOEK, en meer andere voortreffelyke Rechtsge- 

leerden, welken in deezen van applicatie kunnen 

„ Gelyk dit ten overvloede uit menigvuldige gewys- 

„ dens van verfcheidene Hollandfche rechtbanken, 

en byzonder uit die van dit refpeftabsl collegia 

M 4

H E U T E t B M 

» v a 

i t i e 

*M - indenjaarei736,r741en, 748indierv 

gelyke gevallen voorbeeldlyk gepronuncieerd." 

Op fundament, van welke deeze pleidooie be* 

flooten wordt in die aqmtable en billyke ver* 

wachting, dat UEd. Achtbaar en geene zwaa* 

righeid zullen maaken den eisch en conclufi? 

aan de zyde van den eifcher gedaan en genomen 

, te ad/udiceeren, en mitsdien den gedaagde 

te condemneeren tot voldoening van het 

verfchuldigde capitaal van 3coo guldens , ei { 

de daarop verloopene en verfchenene interesfen, 

tot na de litiscontefitatie, met condemnatie van 

kosten, enz»


T I T U L O S II. 

N°. II.) F O R M U L I E R Vati een P L E I T M E M O - 

R 1 E van A N T W O O R D in hetzelve 

cas. 

E D E L E A C H T B A A R E H E E R E N ! 

$, Zonder de attentie van UEd. Achtbaaren door 

3, een lang gefponnen en onnoodzaakelyk verhaal, 

raakende de oorzaak waaruit de discusiiën tus- 

fchen pa tyen litiganten gerefulteerd zyn , en 

die aanleiding tot deeze onwettige proceduuren 

hebben gegeeven , in den maalÜroom te hou- 

„ den." 

,, Zo zal het genoeg zyn , tot prasmbfie van 

deeze onze pleidooi van antwoord, kort en zaak- 

lyk te re.roarqueeren, dat by den gedaagde bui- 

„ ten de minfte zwaarigheid in confesfo wordt ge- 

„ field , dat hy op den 10 Maart 1752, ren be- 

„ hoeve van den eisfcher in deezen heeft gepas. 

„ feerd een Notariaale obligatie, groot in capitaal 

s, 3000 guldens:" 

,, Uit krachte van welke de gedaagde zig fpe. 

,, ciaallyk heeft verbonden daarvan den interest 

„ tegen vier pCto. 's jaars te zullen betaalen . ui 

„ vervolgends het gemelde capitaal, na verloop 

' ' M S


„ van zes jaaren , te computceren , van den dag 

,, dat die fchuld gecontracteerd was, te zullen af- 

„tlosfen." 

,, Dat daarop in laater tyd was gebeurd:" 

„ Dat refpeclivelyk tusfchen partyen litiganten, 

„ ter pra;fentie van vier getuigen , eene nadere 

„ conventie gemaakt zynde , welke aan de zyde 

„ van den eisfcher, onder futile en opgeraapte 

„ voorwendselen, ongeprefteerd gtlaaten was." 

„ Gelyk UEd. Achtb. van dit alles uit de ge. 

„ produceerde munimenten en bewyzen van. wegen 

„ den gedaagde by zyne inventaris van ftukken 

„ ten procesfe overgelegd , 0p eene indubitable 

„ wyze zal kunnen blyken." 

„ De gedaagde dan ook op dit fundament, en 

,, uit zodanige pregnante beweegredenen, niet al- 

„ leen de betaaling van de twee verloopene jaaren 

,, interesfen, maar bovendien particulierlyk de af- 

„ losfing van het genoemde capitaal op den gefti. 

pukerden tyd by de acte obligatoir vermeld, vol- 

„ ftrektlyk geweigerd had, aan den eisfcher te laatenvolgen:" 

„ Dat wyders deeze disfcutiën ten gevolge heb- 

„ ben gehad , dat de eisfcher , hoe zeer onbevoegd 

, en zonder de minlte formaliteiten van 

„ aanmaaninge, den gedaagde, ter zaake van dien , 

„ in rechten te betrekken , en met onwettige pro- 

,, ceduuren te vexeeren." 

„ Zodanig dat, na te wederzyden partyen litiganten 

, volgends flyle locaale van eisch , ant-

C R I M I N E E L E P R A C T Y K 187 

„ woord replicq en duplicq gediend hadden, deeze 

zaak vervolgends behoorelyk was gtinftrueerd en 

„ voldongen , en confequentelyk althans gedispo- 

,, need OHI voor deezen Edelen AchtbaarenGerechte 

ordinario modo te worden bepleit." 

En is der halven alhier de vraag?" 

,, Primo loep, of de pratenle actie in hetfustenue 

„ van den eisfcher 4 ten laste van den gedaagde, 

„ niet is ten eenemaalen ongefundeerd?" 

,, Secondo loco , of daarvan blykende, by confe- 

„ quentie van dien aan hem zyn temerairen eisch en 

conclufie op ende jegens den gedaagde gedaan en 

genomen , niet behoort te worden ontzegd, en 

,, den gedaagde daarvan dient te worden geabfol- 

,, veerd met de kosten van den procesfe." 

,, Tot adftructie van deeze eerde vraag , en hoedanig 

dezelve tot defenfie van een' gedaagde of 

verweerder in cas van rechtspleegiug favorabel 

,, is, en by alle Rechters, (onder reverentie,) als 

een vasten llokregel behoort te worden geamplec- 

,, teerd." 

,, Volftaat , behalven het bekende axioma van 

„ rechten , dat alle folemneele contracten of ver- 

,, bintenisfen, fpruitende uit oorzaake van fchuld, 

,, reciproquelyk of ter wederzyden obligatoir zyn," 

„ En dienvolgends dat wanneer in liet geheel 

„ of ten deele van de fttpulatie daarby bedongen, 

„ door één der contracteerende partyen propria au» 

„ tbmitatie of op eigen gezach wordt afgegaan, de

fW S L E U T E L D E I I 

„ andere contracteerende party ongehouden en onver, 

,, pligt is, zodaanig contract aan zyne zyde te pres- 

„ teeren en te vervullen ;" 

„ Ook inzonderheid het gedicteerde by het Room- 

„ fche recht, en het voorfchrift van onze patrimo- 

„ neele wetten, waarop wy in deezen met alle 

„ verneratie verzoeken , dat UEd. Achtb. ten 

„ voordeele van de defenfie gelieve te reflecr 

„ teeren:" 

,, Zynde, aangaande het wederzydsch verband, 

„ dat uit een openbaar inftrument of contract, ten 

,, opzichte van beide de contracteeren de partyen , 

,, zeer pertinentelyk en volklaar gehandeld in de 

„ lex. i, § i , f, de Patlis ; gelyk ook van de ef- 

„ fecten van dien in de lex, 19, fi\ de verb, fig*iif.'\ 

,, In voegen als verre de meeste Rechtsgeleerden 

„ zig daarmede conformeeren, als,onder anderen» 

,, G A I L , lih. a tobf, 110 , e n z A N D E , lib. 2, 

„ tit. 4, def. 4, midsgaders het geadvifeerde in de 

„ H O L L A N D S C H E COKS.OtTAT.IEN, part 4 

„ conf. 2." 

„ En verdient, deezen aangaande, eene byzon- 

5, dere fpeculatie." 

„ Met welke naauvvkeurigheid in de Hollandfche. 

rechtspleeging, by alle collegiën van juftitie, op 

„ fundament van het befchreven recht geobferveerd 

wordt," 

„ Dat iemand, ageerende uit een reciproquelyk 

„ verbindend contract , welke gefustineerd wordt

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . 18^ 

i, ttiaar aan de eene zyde der contractanten onge- 

presteerd en onvoldaan te zyn , in allen gevalle 

aan die zyde, aan welke de nonprestatie kanwor- 

„ den toegefchreven , tot geen namptisfement of 

„ handvulling mag worden geconcludeerd," 

, Waarvan ten overvloede confteeren kan uiteen 

„ zeer merkwaardig cafus, verhandeld in zeke* 

,, traétaat, geintituleerd, BELLUM JURIBICUIM 

„ cafu 3.'' 

„ En begeeren UEd. Achtb, dat wy tot opftape- 

,, ling tot verder bewys daarover het Franfche recht 

confuleeren , dat toch , nevens de Keizerlyke 

Kamer van Wetzelaar , het waare compas voor 

i, alle pleitzaalen van gantsch Europa zyn ," 

„ Zie daar den rechtskundigen CHEWIET, in 

„ zyn TraSté du droit Belgique, alwaar hy zig, ten 

, tefpecte van het wederzydsch verband der burgerlyke 

contraéten, lib. 7, part. 2, num. 52, al- 

,, dus hoofdzaaklyk uitdrukt:" 

Toutes conventiöns conlratïés par des honnettei 

gens obligent des partièsreciproquementdremplir 

les conditions et aucunjuge felonie droit Romain & 

tios loix patrictennes posfendent Ie pouvoir de 

juger autrement quand confequence de fusdites 

loix par la raifon que la moindre infraStion com~ 

mis vis a vis d'une des deux parties renverft 

lement la forme et les efetïs du convention.

Jyo SLEUTEL BEK, 

„ Hier mede Edele Achtbaare Heeren het eerfte 

hd van ons pleidooi van antwoord guafi q m 

„ zo veel de ongefundeerdheid van den eisch be- 

„ treft, aan UEd. Achtb. geëxpofeerd te hebben, 

„ gaan wy vervolgends over tot de expofnie van 

„ de tweede vraage , O-rekkende om te bewyzen 

„ dat aan de zyde van den eisfcher aan de nade- 

„ re conventie, en by gevolg aan de acte obliga- 

, $ toir zelf niet is voldaan , en derhalven dat 

„ om deeze allezins gegronde en excufable rede- 

„ nen den gedaagde van zodanige frivole actie 

„ kosten fchade-loos behoort te worden geab- 

„ folveerd;" 

„ Waaromtrent, in de eerfte plaats, als een on- 

„ wederleggelyk argument inaanmerking komt en 

„ wie zou het gelooven Edele Achtbaare HeeJen i 

„ dat zulks tot een point van discufie in de recht- 

„ bank zoude kunnen worden gemaakt?" 

„ Dat alle latere contracten , conventiën , of 

,, overéénkomften tusfchen dezelve partyen con- 

„ tractanten , over dezelve natuur van zaaken , 

„ ter goeder trouwe aangegaan, de vroegere enga- 

gementen van gelyke natuur mortificeeren en 

„ krachteloos doen zyn ," 

„ Uitgezondert zodanige conditiën of ftipulatiën 

„ van het eerfte verband , welke by een latere con- 

„ ventie in zyn geheel gelaaten en niet gederogeerd 

„ geworden zyn," 

„ Voornaamlyk wanneer er een mandament of

CRIMINEELE P R A C T Y K. 191 

lastgeeving plaats heeft gehad , gelyk partyen li- 

„ tiganten in dit geval zyn geweest verfeerende." 

Den text daarvan expres zynde uit de lex. 12, 

„ § 6, uit de Lex. 39, ff. obligau, midsgaders uit 

„ de lex. 6 , § I 3, ff. mandati, en § 7, inftit. man- 

,, dati." 

„ En het is hier van dan Edele Achtbaare Heeren 

,, dat indien de gedaagde deeze proceduuren op 

„ de lange baan had willen brengen , hy daarop 

„ alleen bevoegd zoude zyn geweest by het neemen 

van zyne conclufie van antwoord , den eisch in 

„ cas van reconventie te kunnen fundeeren," 

,, Hoedaanige indisputable bevoegdheid niet al- 

„ leen berust op het gezond verftand en het voor- 

„ fchrift van de befchrevene wetten ," 

Maar, (quod notandum,) bovendien volmaakt- 

„ lyk ftrookt met het coftumier recht , en de in- 

„ ftructiën , raakende de manier van procedeeren, 

hier te Lande voor de meeste hooge coliegien 

van juftitie en andere rechtbanken practicabel;" 

,, Waarvan , onder meer andere uitmuntende 

„ Rechtsdoctoren, byzonder kan worden nagezien 

het gerenomeerd Formulierboek , hebbende tot 

tytel, Papegaai, en weleer befchreven door Mr. 

j, WILLEM VAN ALPuEN, in zyn leven eerlt* 

Secretaris van den Hove van Holland 

,, Tot het welke, om UEd. Achtb. door aanhaling 

van een nombreus getal rechtspasfagien niet 

„ lang optehouden , wy ons in deezen, ten voor-


M dcele van de defenfie van den gedaagde, kort; 

,, heidshalve gedraagen.,' 

„ Obfteerende hier niet tegen het kreupel argu- 

9> ment van fomuiige Rechtsgeleerden , naar den 

nieuwen fmaak," 

,, Dat naamlyk een mandaat of lastgeving , zonder 

Gerechtlyke of Nötariaale volmagt van ef« 

,, fecl of kracht kan zyn, immers alleen door pu« 

blicque inftrumenten in judicia benoord beweezen 

te worden," 

,, Zonder dat er ten voordeele van dit modern 

voorgeeven geen fchyn of fchaduw in de rechts* 

,, pleeging te vinden is ," 

,, Want , Edele Achibaare Heeren , indien het 

„ waar was dat alle mandaten of lastgeevingen 

op publicque inftrumenten moesten berusten, 

„ om haar effedr. in juclicio te forteeren;" 

Hoe zoude het toch met de Maatfchappy , 

met de Koophandel, ja zelfs met de allergering- 

,, fte burgerlyke hanJeliogen , ten aanzien van 

3, alle foortci van contradteerende verbintenisfen, 

„ dagelyks in de rechtspleeging voorvallende, 

gaan?" 

„ Hoe zoude een buitenlandfche correspondent 

,, die door brieven ter goeder trouwe een last aan 

„ den mandataris opdraagt , verzekerd kunnen 

•weezen, dat zyne particuliere belangen, in cas 

„ van disput, getrouwlyk zouden worden be- 

,, hartigd?'' 

„ Wat verzekering eindelyk zoude de mandata-

C R I M I N E E L E P R A C T Y K. I9 3 

„ ris , of'lastaanneemer , in het onderftelde geval 

„ voor zyn perlbon hebben, wegens de beljomng 

,, en vergoeding van onkosten , die hein , ter 

„ zaake van de aanvaarde lastgeeving, reclnmaatig 

„ competeert?" 

„ Gelukkig derhalven dat , vo'gends onze ftatu- 

,,'t'aire wetten, welke genoegzaam byalle de buiten- 

anders gerecipi erd zyn, het volkomen in rech- 

„ ten voldaan kan, dat een mandaat of lastgeeving 

„ in allerhande burgerlyke zaaken, (mits niet cri- 

,' mineel zynde,) door brieven of geloofwaardige 

„ getuigen in judicio geprobeerd kan worden;" 

, Waar mede, behalven GROTIÜS, Inleiding 

„ tot de Hollandfche Rechtsgeleerdheid, lib. 3, part, 

„li, num. 5, zig ook inzonderheid conformeert, 

,, Mr. J- VAN DEN BERG, in zyn Neêtlandsch 

„ Adtysbosk, part. 3, confi 125:" 

, Zo dat aan de zy ie van den gedaagde niets an- 

„ ders meer overig b!yft, dan den rechten genoeg 

, zynde te bewyzen, dat zodanig een mandaat plaats 

beeft gehad , en corfequentelyk dat , naar de 

, dispofitie van het befchreven recht, de laatere 

„ contradten of conventiën, voor zo veel zy geper- 

„ mitteerd zyn , boven de vroegere prasvaleeren 

„ moeten 

„ Aa-'gaande het eerde kan de gedaagde, tot eea 

plenair bewys, (onder reverentie,) voldaan, mat 

„ zig te beroepen op vier gefuppediteerde producten, 

U. DEEL. N


,, aan zyne zyde, by inventaris van (lukken ten proces- 

, t fe overgelegd , onder littetis M, N, O, en P," 

„ Waaruit evidentelyk blykt, dat de gedaagde 

5, van wegen den eisfcher gequalificeerd is geweest, 

„ zeker huis en erve, voor zyne rekening, ter fom- 

„ ma van drie duizend guldens , te koopen 

En het ook in der daad voor zodanige fomme 

„ gekochc en betaald heeft gehad, waarmede dan, 

„ volgends die nadere conventie , de acte obligatoir 

„ van geiyke waarde zoude Weezen voldaan , en de 

,, gedaagde, conform dezelve conventie, zoude ge- 

„ houden worden wegens de twee verfchuldigde en 

„ onbetaalde jaaren interesfen voor zyne aangewende 

„ vleit en moeite te zyn gefalarieerd;" 

„ Gelyk boven en behalven de vier gemelde ge- 

•\, recolleerde verklaaringen, al verder manifesteeren 

„ kan, uit een eigenhandig briefje,van den eisfcher 

„ aan deeze zyde by inventaris gequoteerd, fub lit- 

„ tera Q." 

s, En ten refpedte van deeze laatfte gevolgtrekking, 

„ dat door de prasftatie van het mandaat, en daarop 

,, gevolgde betaaling van de fchuld,de eerfteconven- 

,, tie is geperimeerd , gedood, en geannuleerd ge- 

„ worden," 

Hoe zeer de eisfcher onder allerleie futile en 

„ opgeraapte voorwendzelen, en onaangezien alle zul- 

„ ke volklaare en beëdigde bewyzen, zyn gegeeven 

j, mandatum of lastgeeving h«eft zoeken te ontken- 

nen,"

CRIMINEELE P R A C T Y L 155 

Wcshalvcn deeze pleidooie beflooten wordt 

in die allezins recht maat ige verwachting , 

dat UEd. Achtb., uit confideratie van de 

gzallegueerde redenen, den eisch en conclufie 

van wegens den eisfcher in deezen gedaan 

en genomen , te ontzeggen, en den gedaagde 

vervolgends daarvan te abfelveeren , met 

condemnatie van kosten. 

Impïoreerende daarop, enz. 

N 2

ï§5 S L E U T E L DER, 

T i T u L u s irr. 

N°. III) FORMULIER van een PLEIT-ME- 

M o R I E van REPLICQ in hetzelve 

cas, waarby de objetliè'n van pattye 

gefalveerd worden. 

EDELE ACHTBAARE HEEREN! 

Wel gegrond is het axioma van rechten, audi 

s, et alterem partem , met welke gulden lpreuk de 

,, meeste van onze Raadzaalen pronken," 

„ Waarfchynelyk heeft de groote commentator 

„ der Romeiiïfche wetten , naamlyk de Keizer 

„JUSTIMIANUS hieruit zyn bekende zetregel 

„ ontleend gehad , omnium habere memoriam et pee- 

„ nitus in nullo errare divinitatis magis quam morta, 

„ litatis est}'' 

,, Wiilende daarmede niet onduister te kennen gee- 

„ ven, hoe zwaarwigtig het voor het Rechtersampt 

„ was, om in de beoordeelingen van alle rechtshangen-. 

„ de zaaken, naar de ietter van de wet niet te feilen," 

„ Zo ooit , Edele Achtbaare Heeren» deeze ftel- 

regel van applicatie kan zyn , is het waarlyk ia 

het tegenwoordige geval, waarin de eisfcher ver* 

?? feertj"


s, Want behalven dat partye met eene gepremedi* 

j, teerde gratie van welfpreekendheid , zonder de wet 

tigheid van zyne defenfie,zo als het behoord hadj 

„ in firma probanti te bepleiten," 

„ Zo heeft het den Advocaat van den gedaagde t 

uit eene byzondere caprice, gelust een mandatum 

„ of lastgeeving te verzinnen, die voor het opper- 

„ vlakkige mogelyk ingresfie zoude verdienen, maar 

„ ondertusfchen naar rechten geen (teek kan houden ,* 

,, In alle gevallen , waarop met geene mogelyk- 

„ 'heid, noch naar de dispofuie van het befchieven 

„ recht , noch volgends onze locale manier van 

\. procedeeren , den eisch in cas van reconventie 

,, zou kunnen worden gefundeerd;" 

„ Gelyk van wegen den gedaagde en die van 

„ zyne raaden, welke hem patrocineeren, appareni 

t telyk om meer dan ééue oorzaak niet isonderno- 

men geworden;" 

„ Want hoedaanig zou toch , Edele Achtbaare * 

„ Heeren ! den eisch in cas van reconventie tegen 

„ den eisfcher ondernomen of gedaan kunnen zyn s 

„ in het geval dat het al waar was dat er een man- 

„ datum of lastgeeving tusfchen partyen litiganten 

,, plaats had gehad?" 

„ Aangezien alle ïeconventien , die in rechten 

gedaan worden, van één en dezelfde natuur be- 

„ booren te weezen, zo als hier na , op aufthori 

„ teit van rechten, zal worden aangetoond," 

„ En het UEd. Achtb. niet onbekend kan zyia 

N 3

79S SLEUTEL u n 

„ dat zig een merkelyk onderfcheid opdoet tusfchen 

,, een mandaat of lastgeeving , die alhier Hechts 

„ pf'lito fid non confesfo onderfteld wordr , en tus- 

fcnen een Notariaal inftrument, fpruitende ter 

„ zaake van geleende penningen, hetwelk hemels- 

„ breed van elkander verfchilt:" 

„ Zo zulle» wy aan de attentie van UEd. Achtb. 

i» kortelyk gaan betoogen, dat in nostro cafu ; ten 

„ opzichte van de natuur der gecontracteerde 

„ fchuld tusfchen dc acte obligatoir en de effecten 

v-n het pretenfe mandatum , zig een merkclyk 

onderfcheid heeft opgedaan:" 

„ Eensdeels om dat de obligatie , door den ge- 

daagde ten behoeven van den eisfcher gepas. 

,, feerd, is een public.] initruinent, dat niet alleen 

boven een mandaat, maar zelfs boven alle parti- 

., culiere contracten gelden moet," 

„ En inzonderheid in cas van infolventie prafe- 

tabel is boven alle de concurente crediteuren 

„ van den infolventen debiteur, wanneer er de veer 

is tigfte penning, gelyk er in dit geval plaats heelt 

„ gehad, aan den Lande-van is betaald;" 

,, Anderdeels om dat zodanig Notariaal contract, 

tt houdende bekentenis van fchuld , geen de min- 

fte conexie met een mondlinge mandatum of last- 

„ geeving naar rechten kan hebben;" 

„ Principaallyk niet ten zuiken effecle dat daar- 

„ uit eenige compenfatie of liquidatie van fchuld, 

„ in cas van reconventie zoude kunnen worden 

„ gepretendeerd,"


„ Het welk , volgends de algemeene opinie def 

„ Rechtsdoctoren , met nog grooter fundament: 

„ zoude behooren plaats te vinden, in het geval 

„ dat een mandataris of lastaanueemer zyne aan 

,, hem opgedraagen qualifkaiie of lasc, te buiten is 

„ gegaan:" 

,, Om welk laatfte te probeeren de eisfcher 

„ reverentelyk verzoekt, dat UEd. Achtb. Hechts 

goedgunftiglyk gelieven te letten op de produc- 

ten, by hem ten procesfe overlegd, fub lietera K 

„ en L;" 

„ Als waar uit op eene doordraaiende wyze zal 

,, komen te blyken, dat den gedaagde, in qualiteit 

„ van mandataris of lastaanueemer, (zo hy zigprs- 

„ tenfelyk noemt,) van wegenden eisfcher geen' 

„ hooger' last heeft gehad om het bewuste huis en 

„ erve voor hem te koopen , dan voor een fomma 

,, van aöoo guldens , vyftig guldens minder of 

meerder onbegreepen;" 

,, En hetzelve ondertusfchen propria auSlhoritate, 

„ voor drie duizend guldens aangekocht heeft ge. 

„ had ," 

,, vVaarom de eigendom van dien ook door den 

„ eisfcher illico is gedeclineerd geworden,uitwyzens 

„ de Notariaale iuflnuatie aan den gedaagde gedaan, 

„ en hy den inventaris van ftukken aan deeze zyde 

geproduceerd onder littera N : " 

„ VVesbalven het van zelf in 'toog fprïngt, dat 

N 4

10O S L E U T E L DER 

alhier, ten opzichte van de gecontracteerde fchuld 

van 3cce> guldens, fpruitende uit zaake van 

geleende penningen, en derzelver verloopere in- 

,, tresfen, met geene apparentie eenige compenfatie 

3, of liquidatie van de fchuld kan worden gefustineerd 

:" 

,, Behalven dat het de abfurditeit en ongerymd- 

,, heid zelve is, dat de gedaagde, om de reftitutie 

„ van dien te ontwyken , deeze vergetrokkeneobjectie 

heeft willen maaken:" 

,, Dat alle acteu obligatoir mutueel, of ten weder. 

„ zyden verbindende zouden zyn, het geen, Edele 

,, Achtbaare Heeren , by alle kundige Rechters, 

„ welken een qujestieufe zaak naar de d'spoiitie van 

„ de wetten pondereeren , aldus onmogelyk kan 

worden begreepen," 

„ En zulks in het tegenwoordig geval ook met 

„ geene moeelykheid plaats kan hebben," 

,, Om dat de gedaagde in deezen alken was origineele 

, debiteur ,die, uit kracbte van deNotariaale obligatie 

. ten behoeve van den eisfcher gepasfeerd, 

gehouden en verpligt was het geflooten capitaal, 

nevens de geconditioneerde interesfen , op de 

geprsevigeerde tyd te moeten betaalen," 

„ Zonder dat de eisfcher zig aan zyne zyde 

„ tot iets conditioneels daarby verbonden heeft 

» gehad;"

CRIMINEELE PRACTYK. aoi 

Weshahen de eisfcher hiermede vertrouwende 

de zwakke objediïn van den gedaagde gefolveerd 

te hebben , venolgends nogmaals in die verwach* 

ting blyft, dat hem zyne eisch en conclufie, op 

ende jegens den gedaagde gedaan en genomen, zal 

worden geadjudiceerd, met de kosten van denptO' 

eesfe. 

Implor eer ende, enz.


T I T U L U S IV. 

N°. IV.) FORMULIER van een PLEIT-ME 

MORIE van DUPLICQ., in het' 

zelve cas , waatby de objeEliën van 

partje , by replicq gedaan , weg- 

genomen worden. 


„ Groot en uitneemend is de orakelfpraak der 

,, Rechtsgeleerdheid , dat de leugen in het midden 

der waarheid zig ontdekt , wanneer zelfs de 

„ kunstgreepen van bedreevene pleiters, de waarheid 

„ in de pleitzaalen zoeken te bewolken:" 

Dit is juist het geval, Edele Achtbaare Heeren! 

,, het welk zonder de minde gratie van welfpreekend. 

„ heid , waardoor een Rechter fbmtyds , onder re- 

verentie, en onverkort de grootheid zyner kun* 

„ digheid, zoude kunnen worden gepreoccupeerd, 

,, alhier ten voordeele van de defenfie van den ge> 

daagde in confideratie komt:" 

,, Want hoe zeer, om my van de uitdrukking van 

„ den vader der welfprekendheid, CICERO, te be. 

„ dienen , zwakke uitvluchten geene derke tegen- 

werpingen benoodigd hebben," 

,, Zo zoude mogelyk by minder kundige rechtban- 

„ ken dan dit refpettabel collegie, de beide obje&iën 

N s

C R I M I N E E L E PRACTYK. ac-3 

aan de zyde van den eisfcher by replicq , fchoon ia 

ti va go gedaan, eenige influenüe of invloed kunnen 

,, vinden," 

,, En geen wonder, terwyl daarvan notable voor- 

„ beelden , zo in cas crimineel als in burgerlyke 

,, rechiszaaken gevonden worden , onder de Romein- 

„ fche Vaderen , ten tyde van de Regeering van 

,, TiBBiuus voorgevallen , en in de jaarboeken 

van TACITOS aangehaald, welken UEd. Achtb. 

„ waarfchynelyk overbekend zullen zyu." 

„ Wel hoe , zal partye mogelyk vraagen, waartoe 

,, dient zulk een langwylige uitflap, die niets rot de 

„ zaak doet, en al de aantrekkelykheden van pluim- 

„ ftrykery fchynt te hebben?" 

,, Wy beantwoorden deeze vraag, Edele Achtbaa* 

„ re Heeren, met te zeggen , dat zodanige voorloopige 

,, introductie tot onze pleidooi van duplicq volftrekt 

„ noodzaakelyk was," 

,, Ten einde aan de eene kant te doen zien, dat 

, het rfccfet en de waarheid geen blanketzel van noo- 

den beeft/' , 

„ En, aan den anderen kant, dat allerhande fyne 

,, gefponnene fubtiliteiten in de rechtspleging, flry- 

„ dig aan het befchreven recht en de plaatslyke 

,, wetten, hier te Lande vigeerende, van zeiven in 

duigen vervallen f 

„ Byzonder wanneer dusdanige gecolloreerde 

„ fpitsvindigheden van alle bewyzen gedeftitueerd 

,, en ontbloot zyn:" 

Dan , om hier van m de eerde plaats een con'

2 o 4 S L E U T E L D E K 

,, vaincante blyk aan Uüd. Achtb. te fuppediteerefï, 

zal het üveibodig zyn aantemerken ," 

,, Dat alle contracten , hoe genaamd , tusfchen 

„ twee of meerder perfoonen gemaakt , ten refpecle 

,, van alle dezelve perfoonen, die het contract on- 

„ dertekend hebben, obligatoir zyn," 

„ Om reden dat niemand, volgends de definitie 

„Van HU GO DE G K O O T , BïNKËRSHOEK, 

P O F F E N D O R F F , en meerandere voortreflelyke 

„ Rechtsgeleerden , verpligt is, meer te doen dan 

„ het geen waartoe hy zig by contract, heeft ver- 

, 4 bonden , en het geen hy op dezelfde wyze recht 

,, heeft van zyne medecoutrahenten te eisfchen," 

, Conform de novelles arg. 119 & Jeq." 

Waarmede fpeciaallyk quadreert het zo aanneemeiyk 

gevoelen van M E R U L A , lib. 4,/f 

Totus.'' 

,, Eoven en behalven dat geene conventie, inbur- 

„ gerlyke zaaken, de allerminfie fubfifientie of kracht 

, heeft, ten zy beide de contracteeretde partyen 

, zig onderling tot preliatie van het gemaakt contn,& 

verbinden," 

Aangemerkt eene conventie of contract nietmu- 

„ tueel of wederzydscb.verbindende zynde , uit de 

natuur ipfo jute nul is:" 

„ Geconfidereerd dat het in alle gevallen aan 

„ iemand die zig nergens toe by contract geobligeerd 

had , gemaklyk zoude vallen een ander conirac- 

„ teerende party , welke ten zynen behoeven een

C R I M I N E E L E P R A C T 7 8 . ao$ 

, Notariaale of onderhandfche conventie had gepas- 

,, feerd, te oppresfeeren en te verdrukken," 

„ Zonder zelfs aan de conditie van hetzelve con- 

„ tract gehouden te zyn." 

Om nu te betoogen, Edele Achtbaare Heeren! 

s, dat zulks kwalyk en ten onrechte aan de zyde 

„ van den eisfcher gefustineerd wordt, blykt in de 

„ tweede plaats, daar aan," 

„ Dat de compenfatie of liquidatie van een gecon- 

„ «acteerde fchuld abfolutelyk effect forteeren moet, 

„ wanneer een debiteur als mandataris zyn' crediteur 

„ volkomen voldoet en de penningen uhTchtet, die 

„ hy hem , uit krachte van het contract, ichuidig 

,, was; 4 

' 

„ Want hier valt geen difficulreit, zo als aan de 

„ zyde van den eisfcher geallegueerd wordt, dat hy 

,, den gedaagde flechts gequalificeerd zoude hebben 

„ om het bewuste buis en erve voor een fomma van 

„ 2600 guldens voor hem te koopen," 

,, Daar het uit vier gerecolleerde verklaaringen van 

„ getuigen blykt, dat hy aan den gedaagde een 011. 

bepaalden last tot den aankoop van dien gegeeven 

?, heeft gehad.'' 

Waarom de gedaagde deeze zyne pleidooi va» 

duplicq wel degelyk beflait , in die volzekere 

verwachting dat UEd. Achtb. den eisch en con* 

clufie van den eisfcher zullen gelieven te ontzeg 

gen, met condemnatie van kosten, enz, 

Imploreerende daarop, enz.

2CÓ S L E U T E L D E R 

§6. 

Terwyl het tot nadere verklaaring van zaaken , 

buiten alle legeufpraak, volltrekt noodzaakeiyk is , 

dat men de kracht en het effect van het woord com- 

penfatio, waarvan in fummige deezer voorenflaande 

pleit-memoriën gewag wordt gemaakt, grondigleere 

verdaan , ten einde hetzelve met het middel van 

recomentie , welke in eenige gevallen by conclufie 

van antwoord plaats kan hebben, niet te confundee. 

ren, als zynde reconventie en compenfatie in verfcheide 

ne opzichten, met relatie tot burgerlyke rechtszaaken , 

grootlyks van elkander onderfcheiden , om redenen 

te vinden by Mr. SIMON VAN LEEUWEN, in 

zyn Roomsch Hollandsch Recht, lib. 5, part. 18, num. 

3, en meer andere rechtsgeleerde Autheuren, die 

daaromtrent recommandabel zyn: om ondertusfehen 

op gronden van zekerheid vaste betruiten te kunnen 

maaken , boe ver het recht van c OMPEN SA TI E , 

of vergelyking in onze rechtspleeging gaan kan, dat 

ïs te zeggen , in hoedanige zaaken dit rechtsmiddel 

in cas vaD litisconteftatie meest al practicabel of 

niet practicabel kan zyn , zullen wy hier een kort en 

inftrudtif uiurekzel doen volgen, van het geene wy 

weleer breedvoeriger over deeze wetenswaardige ma 

terie in ons RECHTSGELEERD WOORDENBOEK 

gefchreven hebben, alwaar men, onder meer andere 

amnotatiën, raakende dit onderwerp, bladz. 7a, het 

navolgende geinfereerd vinden zal —— „ cOM PEN-

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . IOJ 

„ SATIE, of vergelyking van den eencn fchuld, met 

„ den anderen , is hier te Lande, naar de gronden 

„ van het Roomfche Recht, volkomen geadopteerd 

„ en in gebruik geraakt, hoewel er eenige zaaken 

„ zyn waarover men , volgends de wetten , niet 

,, kan noch mag compenfeeren. De compenfatie 

heeft, onder meer anderen, in de volgende ge- 

„ vallen plaats : als generaallyk van alle liquide 

„ zaaken en pretenfiën, die buiten tegenfpraak al. 

„ rede dus zyn, of binnen zekeren koeten tyd tot 

den ftaat van liquiditeit kunnen gebrngt wor. 

„ den, als wordende naar rechten niet alleen voor 

,, liquide gehouden, id quod liquidum efl, fed £f id 

„ quod facile liquidum fieri poten; in dier voegen, 

,, dat men van alle zaaken, zonder onderfoheid , 

,, waarvan by publicque of andere liquide inflrumen- 

ten komt te blyken, volgends de befchrevene rech- 

„ ten compenfeeren mag; zie L. i. ff & L. 4, cod, 

„ de compenfat.;wesha\vende compenfatie in 'tbyzon. 

„ der plaats heeft in geld tegen geld, of in fchulden 

„ die de debiteur met geld mag betaalen, en voor- 

naamlyk in fchulden van gelyke hoedanigheid en 

'„ waarde : vervolgends verdient reflexie , dat ook 

%, de compenfatie , naar de gronden van 't Room- 

,, fche Recht , in onze bedendaagfche pradlyk toe- 

„ gelaaten wordt, in zulke crimineele zaaken, alwaar 

„ de Fiscspl of Officier, ter zaake van compatibel 

„ verklaarde misdaaden en delicten, ageerende tot 

„ een geldboete , die hem , by vonnisfe van den 

„ Rechter geadjudiceerd en toegeweezen zynde, zo

2©8 S L E U T E L D E R 

vermag de gecondemneerde , wanneer hy over 

„ leverantie als anderzins eenige liquide pretenfiën 

tot zynen laste heeft, dezelve in executione tot de 

concurrente lomme compenfeeren." 

$7- 

Althans overgaande tot de uitwerking van de re- 

Ipeftive pleit 'memoriën die in cas crimineel , zo aan 

de zyde van den Officier R. O. als aan de zyde van 

een gevangen of verweerder , by den competenten 

Rechter , alvoorens in een ordinaris proces ontvan 

gen geworden , doorgaands obfervatoïr zyn , en in 

een geheel anderen (maak behooren opgeffeld te wor 

den, valtsllecnlykop deeze beide voorlopige aanteke 

ningen te remarqueeren : ais , in de eerde plaats, 

dat in de pleit-memoriën van eisch en replicq door 

den Advocaat van den eisfcher niet alleen van de 

gedistilleerde misdaaden een zwart register moet wor 

den gemaakt , maar vervolgends met alle formaliteit 

op de condemnatie van draden , waartoe , naar den 

aait der zaake, by eisch geconcludeerd is, dient te 

worden aangedrongen; en in de tweede plaats , dat 

in de pleit - memoriën van antwoord en duplicq, welke 

door den Advocaat van een gevangen of verweerder 

ter zyner dcfenfie gedaan worden, behalven een al- 

toosdiuirende negative, of ten minden waarfchynely- 

ke wederlegging van de befchuldigde delicten, zo 

danige gemefureerde uitdrukkingen behooren te wor 

den gebruikt, waardoor de Rechter ongevoelig tot

C R . I M I N E È L È P R A C T Y K . 209 

éompasfie voor den gevangeré, en mitsdien-^ zon» 

der krenking van het recht, ten voordeele van zyne 

defenfie inclineert: ondertusfchen kunnen wy, aan* 

gaande de eerstgemelde wyze van pleiten in cas 

crimineel, niet genoeg admireeren, de onnavolg- 

baare discretie en befcheidenheid, van welken den 

beroemden Advocaat VAN SELDEREN in den 

jaare 1774 het crimineel proces voor den toenmaali- 

gen Officier der ftad Rotterdam , tegen onze per» 

foon bediend hebbende , zonder het recht van dé 

Hooge Overheid te verkorten , met een algemeen 

applaudisfement gebruik heeft gemaakt ; ondanks 

dit zo zeldzaam voorbeeld in de behandeling der 

crimineele zaaken, het welk wy bekennen ter na- 

volginge zeer aanpryzelyk te zyn , en meest al met 

de fentimenten van kundige en edelmoedige Rechts- 

oeffenaaren onder een vry volk ftrookt, geeven wy 

nogthans , (onder verbetering,)- alhier vier uitge 

werkte formulieren van pleit-memoriën , zodanig als 

dezelve, naar ftyle en ufantie der Crimineele Prae- 

tyk, gewoonlyk pro et contra plaats hebben^ 

II, D£EL> O

aio S L E U T E L DER 

T I T U L Ü S I. 

N°. I.) FORMULIER van een PLEITMEMO- 

RIE van eisch in cas crimineel, ter 

zaake van een gepretendeerde dood/lag. 


Het is in fatïo de waarheid," 

,, Dat er op den 12 Maart deezes jaars een ge- 

, premediteerde doodflag is begaan , aan de per- 

,, foon van Robbert den Ouden, hier ter Stede als 

„ een ordentelyk burger en inwooner gedomicileerd 

hebbende," 

„ Gelyk van het corpus delitll by infpeérie oculair 

van Heeren Commisfarisfen uit dit Edel Achtbaare 

collegie , mitsgaders uit de vifitatie van 

gezwoorene Stads Heelmeesteren zonneklaar is 

j-, geblceken:'' 

„ Het is , Edele Achtbaare Heeren! niet minder 

over bekend, dat de perfoon van Asveras Men- 

„ doza , Junior , weezende van de Portugeefche 

„ Joodfche natie, op waarfchynelyke indiciën, en 

als bezwaard met genoegzaam overtuigende pra;fumtiën, 

gefufpecteerd ib geworden, den boven- 

„ gemelden manflag geperpetreerd en begaan te heb- 

» ben;"

C R I M I N E E L E P R A C T Y K. aïi 

„ In voegen dat de eisfcher R. O. zig in de 

,, noodzaakelyke verpligting bevonden had, om, 

,, ter zaake van dit ftraf baar deliét. , het recht van 

de Hooge Overheid te moeten waarneemen," 

„ En vervolgends wegens dat gepleegde misdryf 

,, van deezen Edelen Achtbaaren Gerechte te ver- 

„ zoeken apprehenfie corporeel, op de perfoon van 

bovengenoemden Asverus Mendoza, Junior , den 

„ gevangene en verweerder in deezen," 

,, Zo als de eisfcher R. O. dan ook van UKd # 

„ geobtineerd hebbende , de meergemelde gevangene, 

uit krachte van dien, geapprehendeerd, in 

,, beflootene hechtenisfe gebragt , en onder het 

Raadhuis deezer Stad gelogeerd geworden was." 

Dat van wegen den eisfcher R. O. , na de 

„ voorfchreevene apprehenfie in conformité van de 

,, crimineele Ordonnantie , verfcheidene fuccesfive 

,, informatiën genomen , en den gevangene een en 

,, andermaal over het prefumtif gepleegd delict van 

„ doodflag, ten opzichte van de perfoon van Rob- 

,, bert den Ouden , op vraagarticulen gehoord zyn- 

„ de," 

„ De gevangene en verweerder by alle dezelve 

verhooringen was gebleeven by de negative en 

„ hartnekkige ontkentenis;" 

„ Zodaanig dat de eisfcher R. O., de zaak niet 

„ gedisponeerd vindende om daarop in criminalibus 

„ voord te procedeeren,noch dat daarop doorUEd. 

O a

SIS S L E U T E L DER. 

Achtb., (onder reverentie,) extraordinarisrecht 

zoude kunnen worden gedaan," 

„ Met kennisfe van zaaken door deezen Edelen 

Achtbaaren Gerechte al verder was goedgcvonden, 

den gevangeneen verweerder te ontvangen 

„ in een ordinaris proces:" 

„ Dat het ten dage dienende van wegens den 

eisfcher R. O., eisch gedaan, en daarby gecon- 

„ cludeerd zynde , dat de gedaagde en verweer- 

,, der, ter oorzaake van de misdaad van doodflag, 

,, geperpetreerd aan de perfoon van Robbert den 

,, Ouden, zoude worden gebragt ter plaatfe alwaar 

„ men gewoon is crimineele juftitie te doen, en al- 

,, daar met den zwaarde zoude worden geftraft, 

„ dat er de dood na volgde , mitsgaders gecondem* 

„ neerd in de kosten en mifen van juftitie, als mede 

in alle de kosten van den procesfe j" 

„ Dat aan de zyde van den gevangeneen verweer- 

„ der hier tegen genomen zynde contrarie conclufie, 

„ zonder eenige excufable redenen ter zyner defen- 

„ fte te allegeeren," 

„ Aan beide zyden by replicq en duplicq was 

,, geperfifteerd, en deeze zaak vervolgends, naar 

wisfeling van inventaris en ftukken , behoorlyk 

geinftrueerd en voldongen zynde , althans was 

„ gedisponeerd om voor deezen Edelen Achtbaaren 

„ Gerechte mutatis mutandh te worden bepleit 

,, En is derhalven alhier de vraag?" 

„ Of

C R I M I N E E L E PRACTYK. 213 

„ Of de eisch en conclufie aan de zyde van den 

„ eisfcher R. O., ter zaake van dengeperpeueerden 

doodflag, op ende jegens den gevangene en ver- 

„ weerder gedaan en genomen , niet is gefundeerd , 

„ en dienvolgends van hem in goede juftitie niet 

„ behoort te worden geadjudiceerd met condemna* 

„ tie van kosten ?" 

„ Om welke vraag conform de order van de cri- 

„ mineele rechtspleeging , bier ter Stede in obfer- 

5, vantie, volledig te adftrueeren," 

„ Zal den eisfcher R. O., ten einde den grond. 

flag tot een pertinent verhaal van zaaken te leg- 

,, gen, alle de omftandigheden van het gecomtnit- 

„ teerd delift van doodflag aan de perfoon van 

„ Robbert den Ouden gaan detailleeren, zodanig als 

„ dezelven zig waarlyk toegedraagen hebben ge. 

,, had." 

„ Daartoe, Edele Achtbaare Heeren! komt, inde 

eerfte plaats, in confideratie," 

„ Dat, gelyk wy* in de introductie van deeze on- 

„ ze pleidooi aanvangelyk gezegd hebben gehad, 

„ er weezenlyk van het corpus delifti, ten aan- 

„ zien van de nedergeflaagen perfoon, hier vooren 

genoemd, injudicio gebleeken is," 

„ Behalven dat alle waarfchynelyka prefumtiën, 

s, gepaard met de asfertie van een geloofwaardig 

p, getuigen, daar heenen gaan om te gelooven," 

„ Dat niemand anders dan de gevangene en ver- 

„ weerder, onaangezien zyne herhaalde hardnekki- 

„ ge ontkenning den gepretendeerden manflag aan de 

O 3

ai4 SLEUTEL D E R 

„ perfoon van Robbert den Ouden begaan heeft ge- 

,, had:" 

„ Dan, hoe zeer het waar zy, dat de verklaaring 

„ van één getuigen, naar rechten , in caufa crimi. 

,, nalibus niet voldaan kan om een delinquant ter 

,, dood te condemneepcn," 

Zofpreekt het, (onder reverentie,) van zei. 

„ ve , dat wanneer een doodfchuldige of lyfftraflyke 

misdaad door verfcheidene apparente zamen- 

,, loopende omftandigheden kunnen worden geve- 

,, rifieerd," 

,, Het defect en de krachtloosheid, raakende de 

„ verklaanng van één fimpele getuigen, daardoor 

„ wordr weggenomen," 

„ EB het bewys. ten laste van den misdaadiger, 

daar mede gefuppleëerd wordt." 

„ Hoedanige zamenloopende omdandigheden de 

volgenden zyn geweest," 

„ Welke wy althans , in de tweede plaats, ter 

„ overweeginge van UEd. Achtb. kort en zaaklyk 

„ daan te demondreeren :" 

„ Primo, dat Asverus Mendoza, Junior , den ge- 

„ vangene en verweerder in deezen, als zynde van 

de Portugeefche Joodfche natie , altyd, en federt 

»i zyn vroege jeugd , een blaakende haat tegen ie- 

„ mand , belydende den Roomfchen Godsdienst, 

„ heeft doen doordraaien;" 

,, Dat bovendien niet minder gebleeken is , en 

„ des noods door verfcheidene in het oog fpringende 

„ gevallen zoude kunnen worden geprobeerd, dat

CRIMINEELE PRACTYK. ais 

,, dezelve gevangene ook altyd is geweest van 

een haatdraagend , jaloers en wraakgierig cha- 

,, rafter," 

,, Welk laatfte hy zonneklaar gedeploieerd heeft 

gehad ten refpefte van de perfoon van Robbert 

3, den Ouden 

,, Aan welke hy zig, wegens het crimen van een 

„ voorbedachten doodflag heeft fchuldig gemaakt ,* 

Alleen om deeze detestable oorzaak ," 

,, Dat de gevangene en verweerder, prrefumee- 

,, rende dat wylen Robbert den Ouden converfatie 

of verkeering maakte met zekere Sufanna Berg. 

„ vliet, welke hybevoorens getracht had, onder pre» 

„ fentatie van eene aanmerkelyke fomma ge!ds,te 

feduceeren en te verleiden ," 

„ En ten zelfden opzichte deezezyneongepermit- 

,, teerde oogmerken niet hebbende kunnen geluk- 

„ ken, 

„ Vervolgends , fchoon bedektlyk , tot het 

enorm befluit overgegaan was om denzelven Rob- 

„ bert den Ouden heimelyk van kant te helpen:" 

Dat de gevangene en verweerder zig ten dien 

„ einde bediend hebbende van de eerfte gelegenheid 

die hem daartoe favorabel fcheen," 

Onder zeker aanneemlyk voorwendzel, op den 

„12 Maart deezes jaars denzelven Robbert den Ou- 

„ den in het wynhuis , genaamd de Paauw, een half 

uur buiten deeze Stad gelegen, op een glas wya 

had laaten verzoeken ," 

„ Dat na twee of drie uuren verblyf aldaar, en- 

O 4

fMÖ S L E U T E L DER 

„ der meer andere fuperficieele discourfen het ge, 

„ fprek gevallen was op de fchoonheid van Sufan- 

„ na Bergvliet;" 

„ Dat daarop Robbert den Ouden, na door perfua- 

,, tie van den gevangene vier flesfehen wyngedron* 

„ ken, eneenigzins befchonken geraakt te zyn," 

„ Ten laatften aan den gevangene en verweerder, 

„ ter praefe.ntie van Pieter , dienende als knecht in 

„ hetzelfde wynhuis, gevraagd hadt : wat raakt u 

„ de perfoon van SANNETJE BERGVLIET, ik be- 

„ min haar , en zoek haar te trouwen, want gy zyt 

„ immers een Jood, die haar niet trouwen kan;" 

„ Waarop de gevangene en verweerd'er , al 

mede in tegenwoordigheid van gemelden knecht 

„ Pieter, gerepliceerd hadt," 

„ Gy zyt een verdoemde hondsvot, die de minnenhan-. 

del van een eerlyk man zoekt te dwarsboomen;" 

,, Dat vervolgends Robbeit den Ouden, vergramd 

„ over deeze injurieufe taal, en vervoerd doordron, 

„ kenfehap , den gevangene en verweerder met een 

„ glas wyn na het hoofd geworpen had," 

,, Dat eindelyk deeze ongeplaatfte demarche 

„ hoe zeer door eigen fchuld van den gevangene 

„ veroorzaakt zynde, van dat ftraffchuldig en on. 

s, gelukkig gevolg was geweest," 

„ Dat de gevangene en verweerder een mes uit 

„ zyn zak getrokken , en daar mede op ftaande 

„ voet denzelven Robbert den Ouden doorftooken 

,, hadt," 

s> Zodanig dat hy levenloos ten aarde yigl^"


Waar na hy gevangene met veel overhaasting 

9, de vlucht nam , na het bebloede mes, alhier in 

„ judicia vertoond , rat de onderbuik van Robbert 

,, den Ouden gehaald, en op de kamervloer gewor> 

„ pen te hebben," 

,, Van al het welke, Edele Achtbaare Heeren! ten 

volle manifeesteeren kan uit de gerecolleerde 

„ atteftatie van Pieter , knecht in het wynhuis de 

„ Paauw, welke deeze gebeurtenis gezien , byge- 

„ woond , en des met bekleede redenen van wee» 

„ tenfchap aifirmeeren kan :" 

,, Boven en behalven dat niet alleen het bebloe. 

„ de mes gebleeken is by den gevangene en ver- 

„, weerder in eigendom te behooren , offchoon 

„ zulks by zyne responfiven pofitivelyk ontkend 

,, geworden is," 

„ Zo confteert uit de informatiën, aan de zyde 

., van den eisfcher R. O. genomen , en by zyne 

„ inventaris van ftukken, fub littera N, ten proces- 

„ fe overgelegd," 

„ Dat Sufanna Bergvlict op de vraagarticulen, ter 

9, requifuie van den eisfcher R. O. aan haar gedaan 

, by haare responfiven vrywillig beleeden 

«,, heeft gehad," 

,, Dat de gevangene en verweerder haar meer» 

„ maaien aangezocht hadt tot feductie en verleiding, 

onder prefentatie van een gefchenk van drie hon- 

„ derd goudene ryders,en eene jaarlykfcbe aliimentatie 

van twaalfhonderd gnldens," 

Het welk by haar telkens zynde gerefufeerd en 

O 5

•«8 S L E U T E L D E R 

» «fgeflugen , niet alleen om reden, zo als u i t 

dezelve informatie blykt," 

» Dat zy als een eerlyke dochter, weezende van 

« een onbefproken gedrag, voor de confervatie 

i, van haar eer moest zorgen," 

,, „ Maar wel principaallyk ook daarom," 

» Dat zy met Robben den Ouden wettiglyk door 

„ Jponjaha of trouwbelofte verloofd zynde , met 

„ hem eerlang een huwelyk ftond aantegaan-" 

„ By alle welke voorverhaalde pofitiven, dienende 

tot adftruétie van den eisch en conclufie,op ende 

jegens den gevangene en verweerder gedaan en 

" feert' ' 

f ene e 

b y Z 

° n d e r e r e f l e x i e 

"eri- 

nelvk 1 

geVa^- 

" V e r w e e r d e 

^ waarfchynelyk 

nnsnoegdover het afflaan van zynegedaane 

P O f U , e 

" ^ \ d 

! e z e 

". «fe by zyn laatfte bezoek' 

» gedaan aan Sufanna Beroet, deeze nadrukkely. 

|; » * ^ftantié, had laaten ont- 

' : 

„ Ik zal uw verwaanden minnaar binnen kort een kooltje 

bakken, waarvan gy lang geheugenis zult d, aa- 

„ Er, dat wel, guodnotandm, in een tyd, fc** 

^ j«ïst vier dagen daarna de 

k, manflag, 0p die wyze als hier vooren pertinen- 

" ? y V e 

n | r h 

? , a i S 3 a n d e 

e r f 0 0 n v a n 

' l' 

„ ^» OW«, bedreeven en geëxcuteerd werd-" 

» H o e d a i 

% e 

cumulatiën van zamenloopende

C R I M I N E E L E P R A C T Y K 219 

„ omftandtgheden , ten laste van een doodflaager 

„ volkomen naar rechten probatoir zyn," 

Aangemerkt geen doodflag kan worden gepre- 

,, fumeerd , ten zy er alvoorens een anlmum plaats 

„ heeft gehad," 

„ Offchoon zodanig animttm, by gebrek van een 

,, genoegzaam aantal getuigen , in crimineele zaa- 

,, ken garequireerd wordende , dan door concur- 

„ reerende of zamenloopende omftandigheden , 

„ welke het deliél van doodflag geaccompagneerd 

5, hebben, beweezen kunnen worden :" 

„ Maar indien, Edele Achtbaare Heerenl dit alles 

,, geen ingresfie ter bevordtringe der crimineele ju- 

ftitie zoude kunnen geeven," 

„ Zo quadreert het nogthans met de gronden 

,, van het befchreeven recht en de crimineele or- 

,, donnantie, op prefuratie van begaanen doodflag, 

wettig geapprehendeerd, doch daarvanonfchttidig 

zynde , van zyn alibi by de eerfte of tweede in- 

„ formatie behoort te doen blyken 

„ Het geen nogthans aan de zyde van den ge- 

„ vangene en verwerder niet is gefchied," 

„ Onaangezien hem zulks in de fucceslive infor- 

matiën, door den eisfcher R. O. genomen , van 

wegen den Rechter verfcheidenmaaleu is geinjun- 

„ geerd geworden , op fundament van Articul 20 

der Crimineele Ordonnantie dicteerende;"

S20 S L E U T E L D E R 

Dat indien hy, (naamlyk de gevangene,) die las, 

ten hem opgelegd, ontloochent, ojte allegeert eenige defenfie 

, proponeerende zynen alibi , defenfie van zynen 

lyve", ofte andere peremptoire exceptiïn zal promptlyken 

ende op den ftaande voet nomineer en, die getuigen, daar 

mede hy hem zal willen behelpen, om die gehoord ende 

geëxamineerd te worden; 

„ En dat zodanig hulpmiddel , ter defenfie van 

„ een' gevangene , onbcdenkelyk veel influentie by 

den Rechter heeft," 

„ Byzonder wanneer een befchuldigde zyn alibi 

ftaande de ondervraaging komt teprobeeren, op 

„ zulk een wyze dat door getuigen weet aantewy- 

„ zen van ten tyde dat het geprefumeerde delicT: 

„ voorgevallen was , zig op een andere plaats be- 

,, vonden te hebben 

„ Getuigd, onder anderen , Mr. SIMON VAN 

„ L E E U W E N , in zyne Annotatiën over de gemelde 

s, Crimineele Ordonnantie, aldaar nnm, a. 

,, Zynde boven dit alles in de crimineele Rechts- 

„ pleeging voor eene algemeene erkende waarheid 

gerecipieerd," 

Dat dit het krachtigfte tegenbewys is waarvan 

„ een gevangene zig tot zyne decharge bedienen 

„ kan, om illico de gevolgen van de crimineele ac- 

,, tie te ontwyken, en daarvan te worden geabfol- 

„ veerd," 

,, Den text daarvan expres zynde in de lex, 14. 

,, cod. de cotitrah, & committ. fHpuiatf

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . «aï 

Aldus, Edele Achtbaare Heerenl zo vertrouwd 

„ wordt op onwederleggelyke gronden gedemon- 

ftreerd en aangetoond hebbende," 

„ Dat de gevangene en verweerder aan de ge- 

„ pleegde misdaad van doodflag , ten opzichte van 

de perfoon van Robbert den Ouden, zig waarlyk 

„ fchuldig heeft gemaakt," 

„ Zonder iets het allerminfte ter zyner defenfie 

„ of onfchuld te hebben kunnen allegeeren, gelyk 

hy notoirlyk en volgends het 20 articul van 

„ de Crimineele Ordonnantie verpligt j was te 

d oen," 

,, En gevolglyk daardoor ftilzwygende , fchoon 

„ buiten confesfie , niet onduister betoond heeft 

a t h 

„ gehad , d ? denzelven manflag gedeclineerd 

„ heeft gehad;" 

„ Zo zal de eisfcher, R. O. vervolgends, inde 

„ derde plaats overgaan op quand homicidium , of 

„ doodflag begaan hebbende, ook de doodflrafbe- 

„ hoort te worden geinfiigeerd ," 

,, Tot probatie van dien zoude alleen kunnen vol- 

,, ftaan de overheerelyke definitie die men van een 

„ eigentlyke doodflag befchreeven vindt in de lex, 

„ Boven en behalven dat daaromtrent decifoir is 

„ het Placaat van den 20 Fdruary 1589, voor zo 

„ veel betreft de doodflagen , voorvallende onder 

„ het resfort van den Lande van Holland, Zeeland, 

„ en Westvriesland,"

S22 S L E U T E L D M 

„ Kunnende op dat refpeéc verder worden nage- 

„ zien ZYPEUS, dt jur. belg. Tit. de Fénis; CUE- 

„ DEUN, de jur, Novisf. lib 5, Cap. 15, GAIL, 

„ lib. 2, obf. 110, en jDEius CLARUS, § Homl- 

„ cidium, num. 1 & qq." 

„ Hier tegen, Edele Achtbaare Heeren ! kan nog 

uit krachtè van het befchreeven recht, of naar 

„ het voorfchrift van onze ftatutaire wetten , on- 

„ mogelyk ter defenfie van den gevangene en ver- 

„ weerder in aanmerking komen. " 

„ De twee zo bekende ÖbjeéÖën, waarmede men 

„ doorgaands , doch altyd vruchtloos , getracht 

„ heeft.de onvrywilligheid van een geperpetreerden 

doodflag te coloreeren , of ten minfïen meerder 

„ excufabel te maaken 

„ Als, in de eerfle plaats, dat een doodflag, die 

,, niet moetwillens of by opzet, maar Hechts by 

h ongeluk, verzuim, toeval, noodweer, of zelfs- 

»» verweering gefchiet, minder dan met dedoodftraf 

„ behoord gecorrigeerd te worden, ter befcheiden- 

„ heid van den Rechter, in deezen competent," 

,, Volgends de lex. 4, § 1, ff. ad. leg. comel. de* 

„ cicor,'" 

„ Doch geen van allen deeze excufable oorzaaken 

„ hebben , ten refpeéte van het misdryf van den 

„ gevangenen en verweerder, plaatsgehad," 

„ Als welke gepremediteerd, opzettelyk, en aangedreeven 

door een execrabel grondbeginzel van 

„ jalouzy of minnenyd, het crimen van homicidium 

„ ofdoodflag heeft bedreeven ,"

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . aaj 

„ In voegen als hier vooren middagklaar bewee. 

„ zen en aangetoond geworden is;" 

„ Zo dat men , om de zaak met de regeleu der 

„ billykheid te compasfeeren," 

„ Niet eigenlyk zeggen kan dat de gevangene 

en verweerder, in eenige van deeze uitzonderende 

excufable gevallen , geverfeerd heeft gehad :" 

,, Aangaande de tweede objectie , waarvan ten 

„ behoeven van een doodflaager, om by den Rech- 

„ ter compasfie te verwekken , veeltyds gebruik 

„ wordt gemaakt, en die voorheen in deCriminee- 

„ lePraclyk zulk een criant en fchreeuwend gerucht 

verwekt heeft," 

„ Doch aan welke althans , in gevolge van het 

„ 15 articul van het Placaat van Keizer KA R E L , 

,, van den 7 OBober 1531, en ons coftumiar recht, 

geen de minfte verfchooning in de crimineele 

„ Rechtspleging wordt geattribueerd," 

Beftaat eigenlyk hierin " 

„ Dat weleer bedenkelykheid onder de Rechtsgeleerden 

ontdaan is , of een gemeene doodflag , 

„ met geen moord verzeld gaande , en flechts in 

„ dronkenfchap begaan, van dedoodftraf niet behoorde 

te worden geëximeerd en bevryd." 

,, Maar Edele Achtbaare Heeren! al zulke onge- 

,, fundeerde elatiën zyn inderdaad niet anders dan 

,, fpykers op laag water gezogt,'' 

„ Want behalven dat de dronkenfchap , wanneer 

5, zy tot eene voorgewende oorzaak van een mis-


,, daad aanleiding gegeeven heeft, na het beken* 

de fpreekwoorct, de wortel van alle kwaad is," 

„ En daarom als de caufa movens van alle delic- 

„ ten zorgvuldig in de crimineele rechtspleeging 

„behoort te worden tegengegaan," 

„ Immers ten zulken effecte, dat uit dien hoof. 

>, de een gemanifesteerde misdaad niet meerder 

„ excufabel of verfchoonbaar dient te weezen;" 

„ Zo is bovendien hier te Lande obfervatoir, 

,, dat iemand, een' doodflag in fmoor dronkenfchap 

5, geperpetreerd hebbende, zonder de minfte ge* 

,, nade met het zwaard wordt geftraft 

Ja zelfs dat van foortgelyke doodflagen by 

„ uitzondering nimmer geen pardon of remisfié 

aan de delinquanten verleend wordt;" 

„ Niet alleen op fundament van het zo even 

„ aangehaalde Placaat van Keizer KAR EL van den 

7 OBober 1531." 

„ Maar fpeciaal op grond T 

van het onde Holland* 

,, fche fpreekwoord, het welk deeze volgbare re* 

gel aan de hand geeft:" 

Dat men dronken doet , moet men nuchter en boe 

ten l 

„ Dan het geen UEd. Achtb. hiervan nogmeer» 

„ der zal overtaigen, en misfchien wat beter klem 

„ ter ontworteling van de geallegeerde laatfte ob- 

„ jeétie ten voordeele van een doodflaager byge, 

„ bragt wordende, zal kunnen byzetten," 

Is het notabel en wel geraifonneerd advys ea,

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . 2*5 

daarop gevolgde memorie van rechten, gegeeven 

door Mr. SIMON VAN GROENEWEGEN VAN 

J, DER MADE, over het geval van SYVERT VAN 

,, DER HAVEN, die binnen de ftad Delft een' dood- 

,, flag in dronkenfchap bedreeven hebbende," 

Tegen de contrarie opiniën van veele voortref- 

„ felyke Rechtsgeleerden , in den jaare 165! , by 

J 4 vonniste van Schepenen derzelver stad , gecon- 

„ demneerd werdt, om openbaar met den zwaarde 

„ onthalsd te worden , gelyk dezelve fententie dan 

ook ter executie is gefield;'' 

„ Van welk eclatant Voorbeeld, ten aanzien van 

„ een' mandag in dronkenfchap begaan , uitvoerig 

getracleerd wordt by VAN ZÜKK, in het aan* 

„ hangzel op zyn Codex Eatavus , tot de leóture van 

„ welke den eisfcher R. O. , ten bewys van het 

„ recht van de hooge Overheid , zig in deezen re- 

„ fereerti" 

„ Waarom hy , rechtmaatig vertrouwende dat 

UEd. Achtbaaren alle deeze redenen in de weegfchaal 

der aquitable juftitie leggende, geen zwaarigheid 

zullen maaken te verklaaren, dat de eisch 

en conclufie , van wegen den eisfcher R. O. op 

ende jegens den gevangene en verweerder, ter zaalè 

van den geperpetreerden doodflag gedaan en genomen 

, allezins is gefundeerd, en in gevolge van 

dim denzelven gevangene by fententie te condemnse- 

II. DEEL. P

226 SLEUTEL DER 

ren om gebragt te worden ter plaatje danr men 

gewoon is crimineele juftitie te doen , en aldaar 

met den zwaarde geftraft te worden , dat er ds 

dood na volgt, met condemnatie van kosten. 

Impkreerende daarop, enz.


T I T U L U S IL 

N°. II.) FORMULIER van een PLEIT-ME 

MORIE van antwoord in cas crimineel, 

houdende hetzelfde cafus. 

EDÈLE ACHTBAARE HEEREfi! 

,, Na dat Asverus Mendoza, Junior, burger en irtwooner 

deezer Stad , en zynde van de Portugee- 

5, fcbe Joodfche natie , althans gevangene en verweerder 

in deezen;" 

„ Sedert ruim twee jaaren tyds door de finistre 

misleidingen van zeker vrouwsperfoon , genaamd 

„ Sufanna Bergvliet, insgelyks alhier ter Stede woon- 

„ achtig ," 

,, Tegen zyn' wil en dank was overgehaald , om 

4, aan haar, by wyze van leening, te fchieten een 

„ fomma van zeventien honderd guldens , conform 

,, de eigenhandige mislive en fchuldbekentenis daar- 

5, van zynde , en refpectivelyk aan de zyde van den 

„ gevangene en verweerder, by inventaris van Itukken 

ten procesfe overgelegd , fub lit. F en G." 

„ Waarby UEd. Achtb. , tot meerder elucidatie 

van zaaken, gelieven te remarqueeren," 

,, Dat het gemelde vrouwsperfoon van een gefle- 

„ trifeerde reputatie zynde, zig niet ontzien heefc 

P 2

22Ö SLEUTEL DER 

met den gevangene en meer andere perfoonen , ter 

zeiver tyd vleeschlyke Cönverfatie te houden," 

,, Gelyk UEd. Achtb. daarvan ten overvloede 

manifesteeren kan, uit de bylagen aan deeze zyde 

overgelegd, fub Ut. H, I, en K:" 

,, Dat onder de profelyten van dit haar gekoesterd 

,, beroep , zig , onder anderen , bevonden had de 

perfoon van Robbert den Ouden, by UEd. Achtb. 

„ door een verleende aucthorifatie van confinement, 

j, en daarop gevolgde gyzeling, ter zaake vanfchulden, 

al te wèl bekead om deszelfs characler te 

„ ignoreeren:" 

„ Dat daarop vervolgends was gebeurd," 

„ Dat dezelve Sufanna Üergp/iet met den gemelden 

Robbert den Ouden heimelyk fpanfalia of trouwbe- 

,, lofte gecontracteerd hebbende," 

,, Zy onderling zamen hadden overlegd den ge. 

,, vangene en verweerder , boven er. behalven het 

,, gefchooten capitaal van zeventien honderd gul- 

„ dens , door violente middelen te dwingen, tot een 

huwelyksgift van 6oco guldens ," 

„ Onder het opgeraapt prastext, dat hetzelfde 

vrouwsperfoon van den gevangene bevrucht was 

„ geraakt;" 

,, Dat, om dit misdaadig oogmerk roet hoope van 

„ fucceste bereiken , en volgends hunne geconcerteerde 

overleggingen , den gevangene en verweer- 

„ der in het net te lokken," 

„ Men een middel gepractifeerd had , 't welk voor 

„ een mensch , die , na alle eer en reputatie uitge-


fchud te hebben , en door decadentie van zaaken, 

,., gelyk men zegt , alles op hairen en (haaren ftelt, 

5, niet verwonderlyk voorkomt:" 

,, Hoedanige kunstgreep, Edele Achtbaare Heerenl 

als een byzondere attentie verdienende , hierin 

beflaau heeft;" 

„ Dat de gevangene en verweerder den 12 Maart 

„ deezes jaars , op vrindelyk aanzoek van Robbert 

„ den Ouden, genoodigd zynde om met hem een glas 

,, wyn in de herberg de Paauw te gaan drinken ," 

„ En aan hetzelfde verzoek door den gevangeneen 

verweerder voldaan zynde," 

„ By die gelegenheid , onder anderen het gefprek 

„ gevallen was op Sufanna Sergvliet , zyne toege, 

j, fchikte bruid," 

„ En dat , na met elkander eenige flesfchen wyn 

„ in dezelve herberg gedronken te hebben, Robbert 

„ den Ouden befchonken geraakt was, en fterk op de 

„ gepretendeerde huwelyksgift van 6000 guldens 

aangedrongen had;" 

Dat de gevangene en verweerder deezen voorfiag 

„ gedeclieeerd en afgeflaagen hebbende, dezelve 

,, Robbert 'den Ouden tiet by bloote bedreigingen niet 

had laaten berusten , maar hem gevangene eerst 

met een glas wyn na het hoofd geworpen , en 

" daarna met een mes in de kamer geattaqueerd 

„ had :" 

„ Dat hierop al verder gevolgd was , 

Dat de gevangene en verwerder, na herhaalde 

P 3

23' SLEUTEL D E R 

„ vrindlyke waarfchouwingen, zig in de noodzaake- 

„ lykheid bevuilden had, tegen deeze geweldaadige 

„ aanvallen voor het behoud van zyn leven te moej, 

ten zorgen ,** 

„ En tot zyne zelfsverweeriug insgelyks een mes 

„ uit zyn' zak getrokken had , waarin Robbert den 

j, Ouden als een verwoed roensch geloopen zynde , 

„ in den onderbuik geva3rlyk gewond geworden 

„ was," 

„ Met dat deplorabel en ongelukkig gevolg , 

„ dat hy aan deeze door zyn eigen fchuld toege- 

,, bragte doodlyke wonde cgenbiikiyk overleden 

was;" 

„ Dat het daarop aan den Heer eisfcher R. O., 

,, hoe zeer ten eenenmaale ongefundeerd , had kun-, 

„ nen gelusten , ter zaake van dien, op de perfoon 

van den gevangene en verweerder in deezen te ver- 

,, zoeken apprehenfie corporeel:" 

,, Dat, in gevolge en uit krachte van deeze verleer.- 

„ de apprehenfie, de gevangene en verweerder, na 

„ praecedente en opgevolgde informatiën, by deezen 

Edelen Achtbaaren Gerechte ontvangen was ge. 

worden in een ordinaris proces," 

Deeze zaake na hincinde vau eisch, antwoord, 

replicq en duplicq gediend te zyn , behoorelyk was 

„ voldongen , en na wisfeling van inventaris enttuk' 

„ ken gedisponeerd om voor UEd. Achtb. te wor. 

J t den bepleit:" 

En is derhahen alhier de vraag?

C R I M I N E E L E ? R A C T Y K. «3* 

Qf de eisch en conclufie in cas crimineel, ter zaake 

ran den gepr et endeer den manflag, door den eisfcher W. O. 

op ende jegens den gevangene en verweerder gedaan en 

genomen, met is ongefundeerd, en by gevolg aan hem 

diet behoort te worden ontzegt; midsgaders of de gevan' 

gene en verweerder, uit confileratie van dien , daarvan 

niet dient te worden geabfolveird met de kosten 1 

? 

„ Tot adflructie van het adfirmative van deeze 

vraag, Edele Aehtbaare Heeren l zal de gevangene 

„ en verweerder , tot een generaal fundament van 

zyne defenfie eerstlyk gaan pofeeren ;'* 

„ Dat het, volgends de denkbeelden van alle de 

„ Criminalisten , en de leerftellingen van de meest- 

, vermaarde Rechtsgeleerde Autheuren, welken in 

de Hollandfche rechtspleeging als eerfte lichten 

„ uitgeblonken hebben,voor eene indisputable waar- 

5, beid gehouden en onderdek! wordt," 

,, Gelyk inzonderheid daar mede concordeert het 

„ Roomfche Hecht , voor zo veel zy betrekking 

, heeft tot de misdaad van homicidium , of dood- 

„ Dat niemand geprtefutneerd kan worden een ge. 

roeenen of gequalificeerden mandag begaan te heb- 

., ben, die niet opzettelyk, maar uit noodweer, of 

f, tot defenfie van zyn eigen leven, zodanig pretens 

„ delicl gecommitteerd heeft gehad," 

,, Om de zeer aanneemelyke redenen in rechten, 

„ dat in alle moedwillige dooddaagen een animutn of 

• „ aandryvende beweegoorzaak plaats heeft gehad j" 

P 4

S32 S L E U T E L D E R 

„ Waarvan, behalven de dagelyfcfche experientis 

, welke zodanige voorbeelden in de Crimineele Prae-. 

„ tyk buiten alle bedenkelykheid ftellen 

Ook inzonderheid recommandabel zyn nate-< 

„ zien , de geleerde trachiaten van M A T H E U S , 

„ de Criminibus; C A R P S O V I U S , over doodflraftyke 

s, misdaaden ; D A M H O T J D K R , Crimineele PraÏÏyk, 

„ en meer andere voornaame Criminalisten , deeze 

ftoffe verhandeld hebbende:" 

Boven en behalven dat de gevangene en ver-» 

,, weerder zig hieromtrent met nog meer ingres- 

}, fie beroepen kan op een gewysde of fententie, by 

UEd. Achtb. in den jaare 1736 in een dérgelyk 

„ geval, ten voordeele van een'gevangene, befchul, 

s, digd van doodflag, gedecerneerd :" 

„ Want, in der daad Edele AchtbaareHeeren l zou- 

5, de het niet ten uiterften deplorabel en bi-treurenswaardig 

zyn," 

„ Dat, wanneer de eerfte booswicht, aangedree- 

„ ven door vindicatie of geldzucht , onderflond 

„ een eerlyk man in een wynhuis geweldaadig aan- 

s, tevallen," 

„ Zonder dat de laatfle de minfte occafie of oor* 

,, zaak tot een gefchil gegeeven had," 

„ Zodanig onfchuldig man het recht van zelf. 

verweering niet zoude competeeren:" 

„ In dit geval , waarin de gevangene en ver- 

i» weerder zig ongelukkiglyk bevonden heeft gehad, 

kunnen hem de Godlyke en menschlyke wette» 

vrypieiten;"

C R I M I N E E L E P R A C T Y R . 233 

„ Eensdeels om dat , hoe zeer by de Godlyke 

wet de misdaad van homicidium of doodflag fcherp*. 

,, Jyk verboden werd , dezelve nogthans nimmer 

met den dood is geftraft geworden , wanneer zulks 

tot behoud van iemands leven gefchied was:" 

,, Anderdeels , om dat , volgends de menschly- 

S l ke wetten , en onze nationaale Placaaten , cie« 

,, mand , ter oorzaake van een gemeenén manflag, 

met den dood geftraft wordt, als de delinquanr, 

ter beveiliging van zyn eigen leven , zig in de 

noodzaakelykheid bevonden heeft gehad om notens 

„ volens zodanig delict te bedry ven." 

Want, otfchoon aan de zyde van den Heer eis- 

,, fcher R. O., om zo te fpreeken,als by voorraad, 

en des ten eenenmaale in vago , deeze objectie by 

,, pleidooi van eisch is weggenomen, of ten minden 

,, gedisputeerd geworden," 

„ En daar by vervolgends, (onder reverentie,) 

,, ter benadeelinge of verkortinge van des gevangenens 

en verweerders recht van defenfie, abufivelyk is 

verklaard," 

,, Dat hy den gefustineerden doodflag niet uit nood- 

„ weer, of zelfverdediging, maar gepiaemediteerd 

,, en opzettelyk aan de perfoon van Robbert den Ou- 

,, den, op den 12 Maart laatstleeden, had begaan;'' 

,, Een pofitive ftelüng, Edcie Achtbaare Heeren ï 

gantsch onwaarachtig , abfüvd, firydig, cn, onbe- 

,, fchroomd gezegd, ter vergrooting van het deplo. 

„ rabel ongeluk, ep by gevolg tot een oogfchynely- 

P 5

ü34 S L E U T E L DER 

,, ke oppresfic van den gevangene en verweerder ge- 

ëxcogiteerd," 

„ En die de eisfcher R. O. , (waartoe hy hier 

met alle decentie uitgedaagd wordt.) nimmer in 

ftaat zal zyn in rechten te kunnen bewyzen," 

,, Met zodanige valable en volllaande preuven, 

,, ais in cas crimineel , volgends de geadopteerde 

,, gronden van tie Holiandfchs rechtspleeging, uood- 

zaakelyk worden gerequireerd:" 

„ Voor eersc, om dat het fait, of het crimen van 

3, homicidium , ten laste van den gevangene en ver- 

,, weerder ingebragt," 

„ Alleen berust op de asfertie van één fimpele ge- 

„ tuigen, en dat wel. (quod notandum,) van een 

wynhuis-knecht , die in deezen van corruptie of 

,, omkooping fufpeclabel is," 

,, Gelyk de gevangene en verweerder , by zyn 

pleidooi van duplicq, ten genoegen van UEd. Achtb. 

,, nader demonltreeren zal 

„ En ten anderen , vermits de pofitiven van alle 

de zamenioopende omflandigheden, welken het pra- 

tens deliél voorafgegaan hebben, en hier vooren 

,, aangehaald zyn," 

„ Mitsgaders de geproduceerde en wettiglyk gere- 

colieerde verklaaringcu aan deeze zyde, tot pro- 

batie by inventaris van {lukken overgelegd, het 

„ contrarie van dien zonneklaar bewyzen." 

„ Hier mede Edele Achtbaare Heeren! de judifica-. 

toire refutatie, aangaande de redenen tegen deeze 

objectie, van wegen den.eisfcher R. O. zeeron»


„, geplaatst» en met even groote noodzaakelykheid, 

als het vyfde wiel aan een wagen geailegeerd of 

„ gehandeld hebbende," 

,, Zoude aan de zyde van den gevangene en ver- 

„ weerder nog overig blyven, om op hetgezach van 

,, zodanige weiten , welken ter defenfie van de on- 

,, fchuld praevaleeren moeten , aan de ferieufe ovcr- 

„, weegingen van dit refpectabel collegie van juftitie 

'„ overtelaaten," 

„ Dat het in de Crimineele Practyk voor een con- 

ftante regel wordt gehouden , welke genoegzaam 

met eenpaarige fentimenten van alle de Crimina- 

listen concordeert, en niet minder met de discrete 

denkwyze van UEd. Achtb. ftrooken zal," 

„ Naamlyk dat een manflag uit noodweer, of we- 

geus zelfverweering van iemands leven, doch in 

„ geen dronkenfchap begaan , noch met een dood- 

ftraf, noch met een lyfftraf culpabel is;" 

„ En hiertoe zoude , in de eerfte plaats, van ap- 

„ plicatie kunnen zyn , het geen ten bewys van 

„ dit alom aangenomen en opgevolgd argument in 

„ het generaal wordt gedoceerd , in het Rechtsgeleerd 

,, Woordenboek 

„ Alwaar men , bladz. 112 , op het articul van 

„ doodflag in finis, de navolgende kortbondige vcr- 

klaaring nopens deeze materie vinden kan: 

,, Een doodflag , die niet moedwillens of by opzet, 

maar flechts by ongeluk, of verzuim, of toeval geper- 

,, petreerd is , wordt minder dan met de ordinaiie dood. 

9 > ftraf geftraft, ter befchüdtnheid en goeddunken van

236 S L E U T E L D E S 

den Rechter. Volgends I. 4, § 1, ff. ad leg. cornel. 

de ficar. : doch een doodflag, die uit noodweer of 

,, uit zeljverweering, en det tot behoud e;i befcherming 

van iemands leven, of tot die van vrouw, kinderen, 

of van goed begaan was, b/yft onfttafbaar , als zyn* 

„ de na de natuurlyke en befchrevene wetten niet culpa 

„ bel of ftraf baar; en heeft een onftrajfelyke doodflag 

wel inzonderheid plaats tegen een' nachtdief, en tege 

,, een vr oinvenvcrkt achter. Zie ten rejpccle van het eerfte 

L. 4, § 1» ff. ad leg. aquil., en L. 9, ff. ad leg. 

,, cornel. de ficar.; en ten aanzien van het laatfte arg. 

„ L. 3, ff.dëjuftit. & jüre." 

,, Maar, in de tweede plaats, zonde in het tegenwoordig 

geval een zonderlinge refiexie verdie- 

„ nen', dat alle foorten van misdaaden , zonder onderlcheid 

, en hoedanig ook genaamd, mits niet 

in confesfo zynde, en welke Hechts door cén'getuigen 

worden geprobeerd, geen de minde geloof 

„ ten lasten van den befchuldigdeii verdienen 

„ Om reden dat in criminalibus ten minften twee 

,, of drie getuigen , zynde omni exceplione majores, 

„ vereischt worden," 

5, Welke noch als infamia furis, noch als infamia 

,, facli gereputeerd mogen zyn,'' 

„ Overéénftemmig de geamplecteerde Rcchtsgronden 

van de meestgerefpecleerde Criminalisten;" 

,, Als, onder anderen, M A T H E U S , de Crimini- 

„ bus , lib. 48 , tit. 2 , cap. 2 , ~ num. I, & fiq. , 

GROENE WEGEN , in tit. de his acc.'jf. non pof., 

-, zïPttis, net. jur. belg., c A R p z o v I u s , prax» 

„ crim.part. 3 : queest. 110, F ARlfeci BS , prax.


„ crim. part. 2 , qvast. 40 , J V L \ U 3 C L A R I U S , 

„ prax. crim- qi eest. 74 , I K T Ü N F A B E R , ad cod. 

„ lib. 9, tit. 21,

ö38 S L E U T E L D E ft 

en rechtspasfagiSn te moeten adfïrueeren en bê. 

„ kteeden:" 

Dan, de oorzaak waarom de gevangene en ver- 

,, weerder bewoogen is geworden in zyne ongeluk- 

„ kige omftandigheid, niet als een tweede verdrukte 

„ CALLAS, maar als een onfchuldig man die de 

,, kracht der wetten ter zyner befcherming, en de 

„ compasfie zyner Rechters met een dubbeld recht 

„ in den kerker reclameeren kan, van zodanig nom- 

„ breus register van Rechtsgeleerden, ter zyner de- 

„ fenfie gebruik te moeten maaken ," 

,, Gefchiedt, aan den eenen kant, om UEd. Achtb. 

„ op ontwyfelbaare gronden te overtuigen, dat de 

a f t i e i n 

»» cas crimineel, ter zaake van 'een toeval- 

„ ligen doodflag, uit noodweer begaan,aan de zyde 

van iden eisfcher R. O. aangelegd , is geweest 

„ pracipituut, ongefundeerd, en buiten alle exempel:" 

„ Uit oorzaake dat alle inborelingen hier te Lan- 

„ de , fchoon van de Portugeefche joodfche natie 

zynde, behooren te gaudeeren van dit conftitutio- 

„ neel voorrecht," 

„ Van met geen apprehenfie corporeel in gemeene 

„ delicten, waar van by voordvlugtigheid of andere 

„ apparente omflandigheden blykt, zonder prece- 

., dente informatie, na voorgaande perfoneele dag- 

„ vaarding komt te blyken,'' 

„ En, aan den anderen kant, om UEd. Achtb. als 

onpartydige Rechters f 

, gewoon in de weegfchaal


„ ran goede juftitie alles ter verdediging en ten 

voordeele van een bezwaarden gevangene te wikken 

en te weegen , byzonder te doen refleétee» 

Ï ren," 

• „ Hoe gevaarlyk bet vooruitzicht van.een dood- 

„ ftraffelyke condemnatie zoude zyn, tusfchen iemand 

„ die moedwillens en opzettelyk , of tuslchen ie- 

„ mand die uit noodweer, en Hechts ter beveiliging 

van zyn leven , ongelukkig en buiten zyn 

„ fchuld een' manflag heeft geperpetreerd gehad," 

„ Immers wanneer een onfchuldige doodflag niet 

in dronkenfchap is begaan geworden," 

„ In voegen als daar van, tot juftificatie van den 

„ gevangene en verweerder, en ter wederlegging 

„ van de tweede voorbaarige objectie, by pleidooi 

„ van eisch geallegeerd, ten overvloede confteeren 

„ kan," 

„ Uit beide de producten , aan deeze zyde by 

inventaris overgelegd. fub littera P en Q. 

Weshalven deeze pleidooi van antwoord 

hier mede provifioneel bejlooten wordt, in 

die billyke en cequitable verwachting , dat 

UEd. Achtb., confidereerende alle de jufti* 

ficatoire redenen en allegaiiën van rechten, 

ter defenfie van den gevangene en verweerder 

voorgedraagen , volgends derzelver bekende 

intogriteit geen zwaarigheid zullen maaken

a4o SLEUTEL D E » 

den eisch en conclufie, in cas crimineel, van 

wegen den eisfcher R. O. in deezen gedaan 

en genomen , als ten eenenmaale ongefundeerd 

, te ontzeggen, en den gevangene en 

verweerder ver volgends daar van te abfolveeren 

, cum txpenfis. 

Imploreerende daarop, enz.

C R I M I N E E L E PR.ACTYIL Ht 

T I T U L U S IIL 

N°. III.) FORMULIER van een PLEIT-ME- 

MOR IE van replicq in cas crimineel, 



J, Dat een gevangen perfoon , befchuldigd en 

^ genoegzaam overtuigd van een capitaale misdaad, 

die , volgends de Godlyke en menschlyke wet» 

„ ten , een doodftraf importeert, op alle bedenkelyke 

wyzen zyn leven zoekt te redden 

En ten dien einde gebruik maakt van zodanige 

,


beratie van dit Edele Achtbaare collegie ver- 

,, dienen;" 

„ Zal de eisfcher R.. O. vervolgends zig by 

deeze zyne replicq alleen eenvoudig bepaalen , 

„ ter refutatie van twee voornaame objeétiën die 

„ in het oog loopen, en waarfchynelyk door UEd. 

Achtb. reeds zullen opgemerkt zyn 

Zonder daarom geïntentioneerd te weezen, om 

„ van ftap tot ftap te rescontreeren de gefingeerde 

„ onwaarheden , en abufiven rechtsgronden waar 

„ van de gevangene en verweerder , in beide re- 

,, fpecten, zig by pleidooi van antwoord , ter ver- 

,, deediging van zyne bemorste zaak bediend beeft 

„ gehad," 

En confequentelyk zonder den pretieufen tyd van 

dit refpectable collegie van juftitie met onnoodige 

allegatiën en een langwylige recienfpraak, onnoodzaakelyk,en 

op eene indiscrete wyze te doen 

„ verfpillen:" 

„ Aanbelangende het eerfte object , Edele Acht* 

,, haare Heeren! komt byzonder in confideratie 

„ Dat men van wege de gevangene en verweer- 

,, der , ter beglimping van zyne enorme misdaad, 

„ heeft kunnen gelusten" 

,, De perfoon van Sufanna Bergvliet , boe zeer 

als een jonge dochter van een onbefproken gedrag 

, en hier ter plaatfe ter goeder naam en 

„ faam bekend ftaande , voor een vrouwsperfoon 

„van een geabandonneerd gedrag aftefchilderen,"

[ C R I M I N E E L E P R A C T Y R. 543 

En als zodanig haar als 'de eerfte fource en 

aandryvende oorzaak, of liever als het voornaame 

werktuig van den thansgeconfesfeerden dood- 

,, flag , begaan aan Robbert den Ouden, te doen 

„ doorgaan :" 

„ Een manier van defenfie, Edele Achtbaare Hee* 

„ ren ! zo ongehoord als ongepermitteerd, en in 

de rechtspleeging ten uiterften odieux en haate- 

,, Gemerkt dergelyke belasteringen , in judicia 

„ gedaan , zo lang zy onbeweezen blyven , niet 

„ alleen zouden involveeren een aftie in cas van 

„ injurie," 

,, Maar boven dien , al eens beweezen zynde, 

„ daaruit, ten aanzien van Sufanna Bergvliet, cri- 

„ mineele gevolgen zouden kunnen fpruiten , zon- 

„ der dat de delinquant van manflag daarom van 

de doodftraf zoude behooren te worden geëxcu- 

,, feerd en bevryd j " 

,, Behalven dat het voor een gevangene perfoon, 

in een ordinaris proces defenfie doende, en die, 

volgends het gemeen gebruik, zo veel mogelyk 

de compasfie van den Rechter dient te implo- 

,, reeren," 

,, Gelyk ten minfte die van zynen raade , den 

verweerder in deezen pratrocineerende, hadden 

,, behooren te begrypen " 

„ Dat, (herhaalen wy,) het de atrociteit en 

„ laagheid zelve is, om de eer, 'tgedrag,en de re« 

Q 2


,, putatie van een eerlyke jonge dochter te compro- 

„ mitteeren, en door valfche accufatiën by den Rech», 

ter zwart te maaken ," 

Alleen met dat ongepermitteerd oogmerk, om 

„ de vuile vlekken van een inpardonnable misdaad 

daardoor te effaceeren/ 5 

,, Of , om het iets meer favorabel voor den ge- 

„ vangene en verweerder uittedrukken , daardoor 

de aanleidende oorzaak van het bedreeven crimen 

„ van homicidium , excufabel en verfchoonbaar te 

j, doen voorkomen:" 

„ Hoedanige jultificatoire wyze van defenfie, 

,, dienende om een onfchuldig mensch te bevlek» 

„ ken en te benadeelen, ja voor het inltrument of 

de bewerkende oorzaak van een zelfgepleegde 

„ misdaad re houden," 

Zonder dat er de minfte mitigatie van ftraffe, 

„ ten voordeele van den delinqtiant, uit refulteert 

• „ Niet alleen is detestabel, criant, en naarrech- 

„ ten ongeoorloufd," 

„ Maar de attentie van alle weldenkende collcgiën 

van juftitie geheel onwaardig:" 

,, Dan , Edele Achtbaare Heeren ! het geen in 

,, deezen een vry groote fpeculatie verdienen kan 

en waarfchynelyk aan derzelver gevvoone zorg- 

vuldige oplettendheden niet zal zyn gtëcbapeerd,'' 

,, Confteert hoofdzaakelyk in de tweede objec- 

„ tie , waarvan men, aan de zyde van den gevan- 

„ gene en verweerder , heeft goedgevonden tot


,, zyne decharge een kwalyk geplaatst en verkeerd 

emploi te maaken," 

,, Onaangezien anderzins de defenfie favorabel 

zynde, het aan den gevangene, met deeze of geene 

„ crimineele delicten bezwaard, naar rechten vol. 

„ komen vry ftaat, zig van zodanige defenfaire mid- 

„ delen te bedienen als hem goed dunkt, en te ftade 

kunnen komen;" 

„ Dat, naamlyk Robbert den Ouden, volgends het 

voorgeeven van den gevangene en verweerder,de 

eerfte occafie of gelegenheid tot de twist zoude 

,, gegeeven hebben, en hem gevangene als agresfeur 

feitlyk aangevallen had," 

,, Niettegenftaande van alle zulke gewelddaadige 

„ aanvallen niets het allerminfte gebleeken is , noch 

„ daar van aan de zyde van den gevangene en var- 

,, weerder, eenige probatie ten procesfe gedaan is 

,, geworden 

Dat het ondertusfchen uit de gereeolleerde verklaaring 

van Pieter , knecht in het wynhuis de 

,, Paauw, als hebbende by alle de omftandigheden 

„ van dit ongelukkig geval prsfent geweest, klaar 

„ en duidelykconlleert," 

„ Dat de gevangene en verweerder, na dat er 

eenige woordenwisfelingen en discusfie over Su* 

fanna Bergvliet voorgevallen waren, de eerfte was 

die een nies getrokken, en daar mede onverhoeds, 

„ buiten noodweer, ja zonder geattaqueerd tewor- 

„ oen, Robbert den Ouden moorddaadig doorftoken 

,, heeft gehad:"

« 46 S L E U T E L D E a 

,, Boven en behalven , Edele Achtbaare Heeren ! 

„ om een paard een paard, en een fnaphaan een 

,, fnaphaan te noemen, het van zelf fpreekt, en voor 

iemand,die maar de minde penetratie van rechts- 

,, zaaken heeft, gematlyk valt te begrypen," 

,, Dat een moedvvillge doodflaager , die een opzettelyke 

doodflag uit jalouzy , of minnenyd , 

„ wil begaan, doorgaands prneparatoire fchikkingen 

maakt, waar door hy aan zyn party een onvoor- 

„ ziene occafie geeft, om hem geweldnadiger wyze, 

het zy met woorden of met daadcn , aante- 

„ vallen," 

„ En (op dit beraamd en lang overlegd fundament, 

zo dra hy , ter zake van dien , ineen 

„ crimineel proces betrokken wordt , zyne reden 

„ van excufatie doorgaands zoekt te bemantelen," 

,, Waar van verfcheidene notable exempelen 

,, van geconvainceerde doodflaagers , wier zaaken 

voor deezen Edelen Achtbaren Gerechte geventi- 

„ leerd zyn geworden , nog versch voor handen 

„ zyn;" 

„ Gelyk , onder anderen , in de bewuste zaak 

„ van de Chirurgyn van G'och , ter eerfte inftantie 

,, in cas crimineel, wegens een geperpetreerden 

„ doodflag, voor deeze rechtbank, en naderhand in 

„ cas d'appel voor den Hove Provintiaal en hoogen 

„ llaade van Holland gediend hebbende;" 

„ Waar by aan de zyde van den delinquant zoda- 

„ nige fubtiliteiten, ter bedekking van den doodflag, 

waren gepraftifeerd, welke den Rechter,


j, zonder een foigneus onderzoek , ten voordeele 

„ van de abfolutie van den gevangene moesten in- 

neemen." 

Weshalven den eisfcher R. O. glisfeerende en 

afgaande van de overige pof tiën, by pleidooi van 

antwoord, ter ontlastiging van den gevangene en 

verweerder, in deezen geavanceerd, als van te 

weinig belang oordeelende om dezelve te refuteeren 

, deeze zyne pleidooie van replicq bejlult, in 

de volzekere verwachting , dat hem zyn eisch en 

conclufie, in voegen als die conform de Crimineele 

Ordonnantie gedaan en genomen is , by condemnatie 

van UEd. Achtb. zullen volgen met 

de kosten» 

Imploreerende daarop, enz. 

Q4

fcf8 S L E U T E L BEU 

T I T U L U S IV. 

N°. IV.) F O R M U L I E R van ff?» P L E I T - M E M O 

R I E van duplicq in cas crimineel, 


E D E L E A C H T B A A R E H E E R E N ! 

,, De juftitie , fïguurlyk geblind, en als met een 

„ weegfcbaal in de hand afgebeeld wordende, geeft 

„ niet oneigenlyk te kennen, dat de rechtbank de 

,, aardfche throon der Godheid is , waarin zonder 

,, aanzien van perfoonen , naar het evenwigt van 

het recht, de fchuldige geftraft, en de onfchuldige 

van de onderdrukking en de ondraagelykheid 

„ van het onwettige kerkerfchap behooren bevryd 

te worden:" 

„ Een zetregel, Edele Achthaare Heerenl allezins 

„ applicabel op het geval waarin de gevangene en 

verweerder in deezen actionabel is verfeerende;" 

„ Zonder dat daar tegen by onpartydige Rech- 

„ ters, waarvoor inzonderheid UEd. Achtb , om 

„ recht aan de waarheid te doen, federt onbeugef, 

lyke tyden zyn gereputeerd, eenige reflexie zou- 

,, de verdienen:" 

s, Het haatelyke daglicht , waarin de eisfcher


R. O. heeft kunuen goedvinden , zo by zyue 

„ pleidooie van eisch , als vervolgends by die van 

„ replicq, de perfoon en het diameter van Asveras 

,, Mendoza, Junior, den gedaagden en verweerder 

,, in deezen, te (tellen 

„ En wel ten refpecte van dien, by de eerstgenoemde 

zyn pleidooi tegen alle regelen van apparentie 

en waarheid te deduceeren:" 

,, Onder anderen , in de eerfte plaats , dat de 

,, gevangene en verweerder , als zynde van de 

Portugeefche Joodfche natie , fteeds federt zyn 

,, vroege jeugd, een onverzoenbaare haat tegen ie. 

mand, den RoomfchenGodsdienstbelydende, had 

,, doen doorftraalen, niet alleen," 

„ Maar dat bovendien niet minder gebleeken 

was , dat hy gevangene ook altyd was geweest 

„ van een jaloers , haatdraagend, en wraakgierig 

,, character;" 

„ Allegeerende de eisfcher R. O., in de tweede 

„ plaats, by zyn pleidooi van replicq al verder ten 

laste van hem gevangene en verweerder," 

„ Dat hy , buiten noodzaakelykheid van defen- 

„ fie, Sttfanna Bergvliet, als zynde een eerlyke jonge 

dochter , van een onbefproken gedrag , voor 

een vrouwsperfoon van geabandonneerde condui- 

„ te in de rechtbank heeft willen doen doorgaan, 

., en als zodanig gedecrieerd had," 

„ En des, na haar eer en reputatie op zulk eene 

laage en onverfchoonbaare wyze injurieuslyk ge- 

Q5

S5


,, de onfchuld van een' gevangene te inclineeren , 

,; daar door; was het mogelyk, in zynen nadeelen 

te praevenieeren ," 

„ En , wat meer is , de gemoederen van een 

,, menschlievende rechtbank door perfoneele haatelyke 

affchetzingen, tegens zyn perfoon te animeeren 

en te verbitteren, 

„ Het geen, zonder pluimftreikery gefprooken, 

van de alom geadmireerde fentimenten van zulk 

,, een refpectabel en doorzichtig collegie van ju- 

„ ftitie, niet alleen niet te verwachten, maar vol- 

,, ftrekt onmogelyk en inprafticabel is;" 

,, Behalven dat zulks principaal in criminihus tegen 

de voorfchriften , zo van de Godlyke als 

,, menschlyke wetten, finaal zoude ftryden," 

,, Uit krachte en in gevolge van welke een 

„ neutraal en onzydig Rechter, ten opzichte van 

,, gefufpecteerde delinquanten, expresfelyk aanbe- 

„ volen wordt," 

„ Om niet zo zeer op de hoedanigheid , en het 

charafter, en nog veel minder op zyn' ftaat en 

„ conditie te letten, dan wel naauwkeurig te on- 

„ derzoeken of hy de gepra;fumeerde en aange- 

„ tygde misdaad waarlyk geperpetreerd of niet 

,, bedreeven heeft gehad." 

,, Aanbelangende de eerfte deezer pofitiven van 

wegen den eisfcher R. O., by zyne pleit-memo- 

,, rie van eisch, ten onrechte aangehaald , en 

ftrekkende om de perfoon en het character van 

„ de gevangene en verweerder in een Hechte reuk

95 a S L E U T E L DER 

„, en onvoordeelige verdenking by UEd. Achtb. te 

„ brengen," 

Zal hy, zonder een grootfpraakige refutatie, 

ontbloot van het blanketzel van opfchik , die 

de zuivere waarheid in de rechtbank niet benoodigd 

heeft, eenvoudig remarqueeren ," 

„ Dat hy volkomen erkent, ja zelfs zig een eer 

„ fielt , van de Portugeefche Joodfche natie te 

„ Maar dat, aan den anderen kant, hy gevange» 

ne pofitivelyk ontkent , immer eenige vindicatie 

of haat aan iemand, profesfie doende van eenige 

der veifchillende chrislelyke Godsdienften, hoe 

danige benaamingen zy zig mogten approprice- 

„ ren, te hebben toegedraagen ;" 

„ Eensdeels , vermits de gevangene en verweerder 

welëer, en zelfs tot op den tyd van zyne ge- 

„ van gen is , de voornaamfle takken van zyn be- 

„ ftaan uit de handeldryving met perfoonen , belydende 

de onderfeheideue clasfen van den zo- 

„ genoemden christelyken Godsdienst, heeft moe. 

„ ten trekken:" 

„ En, anderdeels, om dat hy gevangene als Jood 

s, te weinig geverfeerd is welke geloofsbelydenisfen 

„ van den christelyken Godsdienst de beste of de 

flechtfte zyn," 

Weshalven de elatiën van wegen den Heer eis- 

„ fcher R. O. ten opzichte van des gevangenens 

s s en verweerders quaüe gemanifeesteerde haat te«

CRIMINEËLE V R A C' T Y K. 553 

,, gen perfoonen, profesfie doende van den Room» 

,, fchen Godsdienst, by pleidooi van eisch zoonge- 

„ lukkig bygebragt,*' 

,, Van weinig applicatie en zeer ongepast in cas 

crimineel is, ten zulken effecte, van daardoor een. 

„ onfchuldig gekerkerd man, om dat hy juist een, 

„ Jood is , te willen bezwaaren , en te vertoo- 

„ nen als iemand die een openbaar en onverzoene-* 

lyk vyand van ééu der christelyke Godsdienften 

ware :" 

„ Dit zoude wel procedeeren in een Land alwaar 

„ de confientie-dwang plaats hadt," 

En waar men , om zig te vermaaken , een 

,, Jood, zonder verhoord te zyn, by fententie van. 

,, het ontzachlyk Gerechtshof der Jnquifitie , con- 

„ demneert om in een zogenoemd auta da fez le« 

vendig verbrand te worden, om geen ander misdaad, 

dan dat hy waarlyk erkende een Jood te 

5, zyn." 

Maar niet, gantsch niet , zou dit argument 

,, tot oppresfie van een' gevangene krachtwerkende 

kunnen zyn in een vry Land, alwaar de onbelem- 

,, merde en exercitie van alle foorten van religie, 

„ en onder anderen die van de Jooden, volkomen 

„ gepermitteerd zyn," 

,, En die zig derhalven met het grootfte recht 

kunnen beroemen , door zodanige geconcedeer- 

„ de nationaale vryheden van allerhande religie, 

,, zonder onderfcheid , den koophandel en bur- 

gerlyke welvaart tot het hoogfte toppunt van

254. S L E U T E L DER. 

luister boyen alle andere natiën te hebben ge« 

bragt:" 

„ Dan, om aangaande deeze ridicule politie nog 

een' flap verder te doen," 

Zou de gevangene en verweerder , zonder aan 

,, de regelen van verfchuldigde discretie te kort te 

doen, wel degplyk mogen vraagen," 

,, Hoe komt het toch in de herfenen van een' man 

die het publicq character van Hoofdofficier be« 

kleedt,om het odium religionis van een'Jood tegen 

„ een christen , als een anitnum movendi van een' 

„ doodflag te willen (lellen," 

Daar in het tegenwoordig geval meer dan overvloedig 

aan beide zyden confteert, dat er tusfchen 

Robbert den Ouden en den gevangene, op 

„ den 12 Maart deezes jaars in het wynhuis de 

„ Paauw in het geheel geen difput over religiezaaken 

gevallen, is," 

„ Maar dat de ongelukkige doodflag, doornoodweer 

begaan , uit een heel ander motief en bron 

zyne geboorte ontleend heeft gehad," 

„ Jin dat by confequentie de Heer eisfcher 

R. O. , (onder reverentie ,) alleen verpligt 

was, op de blykbaare oorzaak van het prstenfe 

,, delict , het recht van de hooge Overheid in dee. 

„ zen waartenemen 

Dan , wat belangt de tweede imputatie , by 

„ pleidooi van replicq ten laste van den gevangene 

„ en verweerder al even maütieuslyk ingebragt ,


met betrekking tot de perfoon van Safanna Berg- 

,» vliet y' 

„ Hoofdzaaklyk hier op uitkomende," 

„ Dat men aan deeze zyde , by pleidooi van antwoord 

, een hoonende fletrisfure aan haar eer en 

reputatie heeft getracht toetebrengen , door aan 

,, haare flechte machinatiën en geconcerteerd be- 

„ dryf, de aandryvende oorzaak en gantfche fchuld 

„ van deeze deplorable gebeurtenis te attribueeren ," 

,, Waaruit den eisfcher R. O. dan vervolgends 

„ dit verminkt en onwaarachtig gevolg getrokken 

,, heeft," 

„ Dat de gevangene en verweerder tot zyn de- 

„ charge , en om zyn zaak verfchoonbaar te maa- 

,, keu, op eene fchandelyke wyze een ander heeft 

belasterd , en mitsdien daardoor den Rechter 

zoude geabufeerd of misleid gehad hebben:" 

,, Maar , Edele Achtbaare Heerml waartoe zou- 

,, de het noodig zyn om alleen met het oogmerk 

,, van de gevolgen eener crimineele aclie te ont- 

„ fpringen," 

„ Waarop zelfs zou de noodzaakelykheid gefun- 

„ deerd zyn, om een ander als de beweegende oor- 

„ zaak van een prastena gepleegd delict te willen 

doen doorgaan ? ' 

„ Daar het , naar rechten , van zei ven fpreekt, 

„ en in de crimineele rechrspleeging gecontefteerd 

wordt," 

„ Dat de natuur van de misdaad daardoor niet 

„ meerder excufabel wordt gemaakt , en den de-

2Jfj S L E U T E L D E R 

linquant uit dien hoofde van de ordinaire ftraf- 

„ fe zoude behooren te blyven geëximeerd , of 

„ bevryd:" 

„ Oodertusfchen dat de gevangene en verweer- 

„ der , ten zynen defenfie verzoeken moet, dat 

„ Ulid. Achtb. ferieufelyk gelieven te refleftee» 

„ ren," 

„ Dat hy volftrekt ontkent by zyne pleidooi 

,, van antwoord de eer en reputatie van Sufatma 

Eergvliet door onwaarachtige paruien injurieuslyk 

„ beklad te hebben gehad," 

., Terwyl hetzelve vrouwsperfoon , volgends de 

bewyzen aan deeze zyde overgelegd , nimmer 

„ ter goeder naam en faam heeft geftaan ," 

„ En des in een eigenlyken zin niet kan gezegd 

„ worden een injurie of belastering gedaan te weezen 

ten opzichte van iemand, wier onkuisch 

„ en lichtvaardig gedrag, niet alleen in de gant- 

„ fche Stad bekend is , maar wier ongecorri- 

„ geerde uitflappen door gerecolleerde verklaaringen 

van geloofwaardige getuigen , ten volle 

„ worden geadftrueerd;" 

„ Hoedanig bewys, ten voordeele van den gevan- 

- gene, in deeze betrekking na de dispofitie van 

„ het befchreven recht , en de probatiën die ter 

„ zyner verdediging in crimineele zaaken gere- 

„ quireerd worden, genoegzaam abfolvatoir zyn," 

„ Zonder dat het noodzaakelyk is de attentie 

„ van UEd. Achtb. met de aanhaalingen van tal- 

„ ryke rechtspasfagitin optehouden;"

CRIMINEELE PRACfYK. 25? 

En in der daad , Edele Achtbaar e Heer en ! als 

dezelve goedgunftig zig gelieven te verwaardigen 

ter ontlasting van een onfchuldig gevangene, met 

„ eenoog van onpartydigheid, (waartoe indisputa- 

bel alle Rechters verpligt zyn,} te willen ne- 

,, derzien, " 

Zo zullen UEd. Achtb. aanftonds zeer ge- 

maklyk begrypen waarom den Heer Hoofdofficier 

„ deezer Stad, de getuigenis van dezelve Sufanna 

„ Bergvliet, tot meerder waarfchynelykheid van het 

„ fustenu van zyne ongefundeerde actie , niet heeft 

,, durven emploieeren." 

,, Hoe zeer de gevangene en verweerder door vol* 

zekere berichten geinformeerd geworden is ," 

„ Dat men aan de zyde van den eisfcher R. O., 

„ tegen alle regelen van een goede rechtsdoftrine t 

5, en tegen den eed en pligt die een Officier van 

de crimineele jultitie , (onder reverentie,) be- 

taamt, conform de Crimineele Ordonnantie , të 

„ obferveeren en optevolgen," 

„ Geen zwaarigheid heeft gemaakt om, tot op- 

presfie en onderdrukking van den gevangene eil 

verweerder , ten zynen behoeven een Notariaale 

atteftatie van Sufanna Bergvliet intewinncn," 

„ Welke ongerecolleerd gebleeven , en waarvan 

3, hy ten procesfe geen gebruik heeft gemaakt;" 

„ Apparentelyk , vermits de Heer eisfcber , of 

,, die van zynen raade, zeer wel gepenetreerd heb- 

„ ben gehad , dat de gebruikmaakiag vau zodanige 

II. DEEL. R

258 S L E U T E L D E » 

zwakke verklaaring de grondpilaaren vanhetgant- 

„ i'che gebouw zyr.er frivole actie zoude kunnen renverfeeren:" 

En geen wonder, Edele Achtbaare HeerenV 

j, Nademaal voor iemand die fleclns den eerften 

dorpel der Rechtsgeleerdheid betrceden heefc 

gehad , ten minden dit axioma , of liever deeze 

,, algemeen geiecipieerde regel van rechten bekend 

« is," 

,, Dat getuigen, het zy mans-of vrouvvs- perfoorsen 

, laboreerende aan het defect van te zyn in- 

„ famia juris , of infamia fat'ti, niets het allerminfte 

„ in cas crimineel tegen een gevangene kunnen pro. 

,, beeren," 

„ Alfchoon de waarheid van het delict zelfs op de 

allerftriklte praïfumriën en gronden van waarfcliynelykheid 

gebouwd waren;" 

„ Zo dat hier tot probatie van de onfchuld 

van den gevangene en verweerder, opeen meer dan 

„ evidente wyze blykt," 

„ Het geen zelfs overbodig was alhier tot juftificatie 

van zyn goed recht te allegueeren," 

,, Dat, wel verre dat de gevangene en verweerder 

„ zig van zyn' kant tot een principium of zetregel 

„ het odiam religionis zoude hebben gemaakt, om 

„ daar op het animum tot een gepremediteerden dood- 

„ flag te gronden," 

Het uit alle de zamenlopende omftandigheden 

„ volmaaktlyk confteert, gelyk ÜEd. Achtb. met


veel faciliteit uit het beloop van deeze procedu- 

i 3 ren zullen kunnen opmaaken," 

Dat in tegendeel de Heer eisfcher R. O., 

(onder eerbied gezegd,) met een ongelukkige 

haat tegen een ryke Portugeefche Jood vooringe- 

J } nomen , hem het flagtoffer van zyne nationaaie 

„ vooroordeelen heeft willen doen zyn," 

,, Niet zo zeer, Edele Achtbaare Heeren ! zo 

hier met befeheideiiheid vertrouwd wordt, uit 

„ een woest empreslement om de Joodfche natie 

s, totaal te willen distrueerén en uitroejen," 

,, Néén, hét zy verre van daar ; maar om fom- 

,, mige indiscrete Jooden op zyn' tyd betaald te 

„ zetten , de part en het affront die zy een' man 

„ van fatzoen , gelyk de Heer Hojfdofficier on- 

„ wederfpreekelyk is, ter zaake van gecontracteerde' 

„ fchulden , eertyds openbaarlyk hadden aange- 

„ daan:" 

„ Ongelukkig evenwel voor Asvertis Mendoza % 

„Junior, die, by toeval, de eerfte is geweest, 

welke in cas crimineel in zodanige revengeeren- 

de handen heeft moeten vallen;" 

„ Maar nogthans, Edele Achtbaare Heeren l drie- 

„ dubbeld gelukkig van zyne rechtmaatige zaak , 

3, het zy men het als eene moedwilligen of onmoed- 

willigen manflag confldereeren wil, voorgediaageu 

3, te zien," 

Voor een menschlievend collegie van jufh'tie, 

R 2

&6o S L E U T E L D E R 

„ die de algemeene reputatie wegdraagt van op 

„ de diamanten weegfchaal der juftitie, zonder onderfcheid 

van perfoonen of religie, alles naar het 

voorfchrifc der wetten te wikken en te weegen , en 

„ aan de ongelukkigen recht te doen:" 

„ Aldus handelde de vaders van het Roomfche 

,, Recht volgends de getuigenis van CICERO," 

,, Op dit fundament berustte de bekende zin- 

,, fpreuk van den Keizer JUSTINIANUS:'' 

„ Omnium habere memoriam et pcenitus in nullo 

errare devinitatis magis quam moralitath est!" 

„ En is eindelyk op die gronden, dat de gevangene 

en verweerder zyne eenigfle confolatie of ver- 

„ troosting,in het midden van het kerkerfchap , vin- 

5, den kan," 

„ Op zulk eene wyze, dat hy aan den eenen kant 

„ den eisfcher R. O. durft trotfeeren, om , zo liy 

„ iets tot nader bewys van zyne crimineele aftie , 

„ ten laste van den gevangene kan inbrengen , 

zulks by fecrete memorie van rechten vrylyk 

„ te mogen produceeren, en aan den anderen kant, 

,, om, zonder verdere defenfie UEd. Achtbaare ge- 

„ woone a2quiteit op al het gepofeerde te imploreeren." 

En het is derhahen, EDELE ACHT 

BAARE HEEREN! in die biïïyke ver 

wachting , dat de gevangene en verweerder

CRIMINEELE PRACTYK. aöi 

deeze zyn duplicq hefluit, tot abfolutie van 

de ongefundeerde eisch en conclufie, aan de 

zyde van den eisfcher R. O. gedaan en 

genomen , met de kosten van den procetfe, 

tnz.

262 S L E U T E L B E R 

V E E R T I E N D E HOOFDSTUK. 

Over de particuliere rechten der wisfelbrieven , asfig- 

natiën , en van andere /oorten van promesfen : 

midsgaders wat aanfpraak een jonge dochter op 

haar' fchen der competeert , wanneer het met 

de misdaad van fchaaking gepaard gaat. 

S u 

J)e particuliere rechten der wisfelbtieven is zulk 

eene ongemaklyke en ryke (loF, en in de rechtsplee- 

gi"g aan zo veele oneindige cavillatiën en onuitpurte- 

lyke bronnen van disputen onderhevig, dat, indien 

men deeze gewigtige materie volledig en compati 

bel met haaren aart wilde behandelen, men daarover 

alleen een gantsch tra&aat zoude bebooren te be- 

fcliryven ; htt is daarom dat wy onbefcbroomd dur 

ven zeggen , dat het tot nog toe buiten het bereik 

van de allerf'ubtielfte rtchtsgeieerdheid is geweest, 

om vaste regelen, aangaande een wiskundige decifie, 

over foortgelyke qi sestiën , op gronden van het be. 

fchreven recht, en de u/rntiënin de commerciëeren-


de Steden plaats hebbende , aan de hand te kunnen 

geeven ; reden waarom in proceduuren van dien na 

tuur zouden prefereeren, om in dit ftuk tot meerder 

gerustheid, optevolgen het advys van geëxperimen 

teerde Kooplieden, boven die der bedrevenfte Rechts 

geleerden , uit aanmerking van de folide en welbere 

deneerde confideratie, gemaakt by VAN ZURK, in 

zyn Codex Batavus , in notis , op §. 7 , alwaar hy 

het volgende remarqueert — „ Hoe weinig veele 

„ toevallen op materie van wisCel by de wetten be- 

,, paald zyn , en hoe weinige Praclizyns die ver- 

üaan , en hoe de meefren met het beleggen van 

turbe van Kooplieden moeten afgedaan worden , 

,, weet men te A M s T E L D A M en voor den HOVEN 

,, van juftitie: of niet noodig ware hierin te voorzien , 

,, of een boek van turbes te maaken, als te ANT- 

WERPEN is, en waartoe dikwyls A N SE LMO , 

„ in Triboniano Belgico, wyst, oordeelen die geenen , 

„ welker oordeel in deeze meer gelden kan , dan 

deeze myne aanmerking." 

S 2. 

Dan offchoon het waar zy, het geen by dien ver 

maarde Rechtsgeleerde over het onzeker recht der 

wisfelbrieven geremarqueerd geworden is, en wy bo 

vendien niet ongeïnclineerd zyn te gelooven,het geen 

ten dien opzichte ter loops wordt aangemerkt bypHoo- 

ZEN , welke met eene byzonderc kunde enoplettendheid 

over den wisfelftyl gefchreeven heeft gehad, naam- 

R 4

5ó*4 S L E U T E L DER 

k k, dat een WISSELBRIEF,/» een onkundige hand „ 

een gevaar !yk in/hument is; zo worden er nogthans in 

de koophandeldryvende Steden fommige generaale 

coltumiere rechten gevonden , waarna grootendeels 

de procesien, over dit fubjecT: voorvallende , kunnen 

worden sederigeerd en bedist : in gevolge van dien 

hebben wy in onze ACADSMIE DER JONGEPKSC- 

TIZYNS, hladz. 426 , & feq. , over dit onderwerp 

de navolgende algemeene en beknopte obfervatiën 

geinfereerd — De wetten dicleeren , 'dat men 

„ verpligt is een geprefenteerden wisfrlbri&f, of aan- 

3 ) teueemen , of ie verwerpen, doch dezelve geac-„ 

„ cepteerd hebbende , en op den laatften refpytdag 

„ niet betaaleude , zoude in cas van litisconteftatie 

daarover tot provifie van namf tisfement onder cautie 

de tefiituende, indien namaals herzelve by vonnisfe 

„ verftaan wordt, kunnen worden geconcludeerd 

a r 

1 , 1 

»> ê' §• \\t 

ft't- mand.it., en wordt dit wisfel- 

a, recht onder de Kooplieden, in zaaken van nego- 

,, tie , zo beftiptlyk waargenomen , dat de accep. 

„ tant van een' wisfelbrief, of de geene op wien de- 

„ zelve getrokken is , in gebreke blyvende die op 

,, zyn' tyd met betaalinge te honoreeren , zodanig 

„ dat formeellyk tegen hem van non betaalinge ge- 

,, protefteerd wordt, daardoor buiten credit en ge- 

„ loof gefteld , en een gewis verloop van zaaken 

geprefumeerd zou worden; ondertusfehen is't, 

„ in gevolge de byzondere ufantiën in 't ftuk van 

„ wisfelhandeling gepermitteerd , dat een derde ter 

eere van de trekker , of van den acceptant in een


dergelyk geval den geprotefteerden wisfelbrief ac-, 

„ cepteeren én betaalen mag, mits daardoor ver- 

krygende recht van verhaal op de perfoon op wien 

de wisfel getrokken , en tegen wien het protest 

,, gedaan is , vide Arg. L. 39, ff., de negat. Gest. 

,, en Coftume van wisfeirecht tot Amflerdam tcap. 50, 

„ art. 10 en 11." Dan, aangezien nu de rechten en 

coftumen van wisfel op veele commercieerende plaat- 

fen difFereeren of verfchillen, zo behoorde altoos in 

dit (tuk zorgvuldiglyk te worden geregardeerd , dat in 

het decideeren van de qusstiën , daaruit ontftaande, 

zorgvuldiglyk moeten worden ingezien, de rechten en 

coftumen van de pbats waar na toe de wisfelbrieven 

zyn gedestilleerd niet alleen , maar ook inzonderheid 

alwaar dezelve zyn geaccepteerd , of geaccepteerd 

hadden behooren te worden; maar niet van de plaats, 

het geen nimmer tot een object van onderzoek in het 

(luk van wisfeirecht moet worden gemaakt, uit wel. 

ke zodanige wisfelbrieven zyn getrokken, om reden, 

dac het contract gehouden wordt geceJebereerd te 

zyn op die plaats daar het zyne vervulling moest er 

langen, conform lex. 21, ff., tot obligat., en de/

266 SLEUTEL DER 

Arr. 2. 

Een acceptant van wisfelbrief is fchuU 

4ig» ten dage in den wisfelbrief genoemd , 

betaaling te doen, of, zo hy zig in rechten 

laat betrekken, wordt, uit aanneeminsr, 

zonder eenige exceptie , namptisfement 

roegeweezen , en onder cautie van reftitutie 

zo by 't eindoordeel anders verftaan 

wierd, dat te moeten voldoen : \ r 

. Coftum, 

Awft*, C. fo, art. 2. 

3- 

Zo de wisfelbrief geweigerd wordt 

moet de houder aanftonds , of ten uiterilen 

binnen drie dagen daar na, protest 

doen , en wettelyk doen aanzeggen het 

verhaal van fchaê, daar door te leiden : 

het welk aan den trekker tydelyk overgezonden 

zynde, zo moet deeze den wisfelbrief, 

met al de fchaê daarop gevallen, 

goed doen : V Coft. Amjl. ibid art. 3 , 4.

CRIMINEELE PRACTYK. ao> 

4. 

Doch aangenomen zynde, zo niet op 

den tyd voldaan wordt, moet men binnen 

agt of tien dagen protefteeren, of 

anders verliest de houder zyn recht tegen 

den trekker: ibid, art. f. 

Een wisfelbrief geweigerd zynde by dien 

daar zy op houdt, mag een derde,ter eere 

van den trekker , dien aanneemen , mits 

hem overgegeeven worde het recht tegen 

den geenen daar dezelve op houdt,en tegen 

welken protest gedaan is, als mede tegen 

den trekker, om op hem zyn verhaal 

te mogen hebben: ibid, art, 10, 11. 

6. 

Wisfelbrieven, houdende te betaalen in 

contant geld, mogen met fchellingen betaald 

worden: Turbe, beleid te Amfteld. 

4 Martü 1693,

sö8 S L E U T E L DER 

7- 

Geen wisfel mag men trekken, 11 eemen, 

of discontecren , endosfeeren , of aceepteeren 

op Vrankryk , om te betaalen in 

bïlljets de monnoje, als in Franfche kroonen, 

op den voet van Anno 168 ƒ , nog 

op langer termyn als 3 ufo, Lions except, 

op pcene van nulliteit; en wordt , in cas 

van weigering, de verklaaring of Advisbrief 

van den houder, voor protest Notariaal 

gehouden, en mag met Bankiers van 

den Koning of Agenten niet gehandeld 

worden met muntbriefjes , op arbitraire 

ftraf; en is alle handel derzelve hier te 

Lande verboden, op nulliteit en verbeurte 

van het verhandelde } en mogen Notarisfen, 

of Makelaars, over zulken handel 

niet ftaan; Ref.Holk 7 Jan. 1707. 

8. 

Alzo de veranderingen in 't geld buiten' 

't Land, en de orders waarby nieuws ge-?


ordonneerd of gepermitteerd wordt de 

betaaling van de wisfelbrieven, te doen 

op andere wyze als in contant geld, ftrekkende 

tot groot nadeel en belemmering 

van commercie , is geftatueerd dat voortaan 

alle wisfelbrieven , binnen deeze 

Provincie getrokken of ingetrokken, tebetaalen 

buiten'sLands, zonder onderfcheid 

van Landen en Plaatfen, zullen moeten 

worden voldaan na de cours en waarde, 

als ten tyde van de trekking en intrekking 

dier wisfelbrieven hier te Lande bekend 

is geweest, dat de geldfpecien daarin gemeld 

gehad hebben, ter plaats, tor de betaaling 

gedestineerd, zonder dat de verhooging 

of verlaaging van de geldfpecien, 

het zy in de cours of waarde van dien, 

ter plaatfe van de gedestineerde betaaling 

door de publicque au£thoriteit , na de 

trekking of intrekking der wisfelbrieven , 

of vóór dezelve, of buiten weeten van 

den geever der waarden gemaakt, aan dcnzelven 

geever of houder der wisfelbrieven 

eenig nadeel of voordeel zal ge-ven.

27© SLEUTEL D E R 

9- 

Dat ook geene Ordonnantiën, waarby 

cenige andere wyze van betaaling wordt 

geordonneerd als in contante penningen, 

na de trekking of intrekking der wisfelbrieven 

, of ook daarvoor , doch buiten 

weeten van den geever der waarde, geëmaneerd 

, aan den geever eenige nadeel zullen 

toebrengen. 

io. 

Dat dienvolgende by verhooging van 

geld, of by 'temaneeren van zulke orders 

op de betaaling, de houders geene voldoening 

krygende, door de betrokkene van 

den inhoud van dezelve wisfelbrieven op 

den voorfchrevene voet, van de trekkers 

of intrekkers, volgends wisfelflyl, zullen 

mogen vorderen refhtutie van de gegeevene 

waarde, met de interest van vier pCt. in 

'rjaar, re rekenen van 'tgeeven der waarde 

toe devoldoening toe,nevens de kosten


daarop gevallen , onder afflag nogthans 

van het geene de houders, ter plaarfe van 

de gedestineerde bctaaling, zullen hebben 

ontvangen. 

u. 

Dat by verlaaging van geld, 't zy in den 

cours of waardy van dien , ter plaatfe 

der gedestineerde betaaling, door publicque 

audhoriteit , na de trekking of 

intrekking der wisfelbrieven , of wel te 

vooren, doch buiten weeten van de trekkers 

of intrckkcrs gemaakt, de houders 

der wisfelbrieven gehouden zyn, aan de 

trekkers of intrekkers derzelve goed te 

doen, 't geen zy meer hadden ontvangen 

als zy zouden hebben genooren, zo de 

wisfelbrieven betaald waren op den voet 

en waarde, die ten tyde der trekking of 

intrekking hier te Lande bekend geweest 

is, dat de geldfpecien ter plaatfe van de 

gedestineerde betanlmg hebben gehad , 

met den interest van 'tgeen alzo meer

2 72 S L E U T E L DES 

ontvangen zal zyn tegens 4 pCr in *t jaar, 

te rekenen van den tyd af dat hetzelve 

maar by den houder alzo ontvangen en 

genooten zal weezen: en dat de trekkers 

of intrekkcrs, 't geen by de houders der 

wisfelbrieven meer zal zyn ontvangen, 

met de interest zo wel van T + als verdere 

geevers of houders naar wisfelftyl zullen 

mogen vorderen , blyvende aan dezelve 

geevers of houders der wisfelbrieven, in 

dien gevalle de magt om hetzelve meerder 

van de verdere of laatere te mogen repeteeren* 

12. 

Dat tot bewys hoe en op wat voet de 

bètaaling der wisselbrieven door de betrokkene 

is gedaan , by verhooging der 

geldfpeciën, of by 't emaneeren zulker 

Ordonnantiën op de bètaaling , de houders 

der wisfelbrieven zullen mogen volftaan 

met de verklaaring of advysbrief van 

hunne correspondenten . zo 't doen van

CRIMINEELE P R A C T Y K. 273 

beboorlyk protest van hooger hand mogt 

worden belet: en dat by verklaaring der 

geldfpecien , de trekkers of intrekkers 

mede zullen mogen volflaan met de verklaring 

of den advysbriêf van hunne correspondenten 

; zullende die verklaaring of 

advysbriêf refp. worden gehouden van dezelve 

kracht als een wettig protest, en 

volkomen bewysj Tiac* Holi. May. (a) 

1719. 

§ 3- 

Daar vallen, onaangezien de voorenftaande artL 

culen , op het (tuk van 't wisfeirecht gearrefteerd , 

groote en gewigtige obfervatiën te maaken , aangaande 

proteftatiën tegen onbetaalde wisfelbrieven , 

als zynde de oorzaaken , waarom de wisfelprotesten 

gefchieden, van differente en onderfcheidene natuur : 

men kan , tot meerder inhructie van zaaken, hier 

over nazien AH END LYBRECHTS, in zyn Redeneerend 

Vertoog over het Notaris- Ampt, alwaar men 

verfcheidene formulieren van protesten vinden zal die 

van gbruik kunnen weezen: ook moet in deezenrefpecte 

dit generaal fundament gelegd worden , dat 

alvoorens protest is cas van wanbetaalinge gefchiedt, 

de houder van den onbetaalden wisfelbrief At voldoening 

van denzelven, hst zy door een particulierj hetzy 

II. DEEL. < S

274 


dooreen gequalificeerd perioon , mondlyk offchriftlyk 

aan den acceptant moet laaten afvraagen, dat 

is te zeggen , aan die perioon ten wiens lasten de 

wisfel loopt ; ondertusfchen behoort hier zorgvuldig 

gelet te worden , dat zodanige folemneele invordering 

vóór het verloop van den laatften refpytdag 

gepraclifeerd en plaats dient te hebben , en 

wanneer op diergelyke minnelyke interpellatiöa of 

aanmaaning, weigering of uitftel van betaaling volgt, 

kan alsdan het protest van den wisfelbrief wettiglyk 

tegen den acceptant of de perfoon ten wiens lasten 

de wisfel loopt , geappliceerd worden ; volgends 

PHOONSEN, in zyn TraElaat over den Wisjelftyl, cap. 

17 art. 4. 

§ 4. 

Wy gédraagen ons tot de voortreffelyke rechtsdoclrine 

van den Profesfor VOET, als welke eene 

uitvoerige demonftrantie over het wisfeirecht gegeeven 

heeft gehad ; dan, terwyl deeze zyne volumineufe 

befchryving , raakende die gewigtige materie 

, al te uitgebreid, en by gevolg van al te veel 

omflag is om ze in het bepaald bellek van dit werkte 

kunnen plaatfen, zo zuilen wy ons laaten welgeval, 

len daarvan een kortbondig uittrekzel te geeven, 

van dat gedeelte , dat eigenlyk meest in cas van 

litisconteflatie het principaal recht der wisfelbrieven 

concerneert, en zaaklyk hierop uitkomt — ,, By 

„ aldien de wisfelbrief tydig ter acceptatie wordt


geprrefenteerd, en door de betrokkene, (zo als 

80ZECOOM, in dat 50 Hoofddeel, art. a ,zegt,) 

„ geaccepteerd wordt, en hy zig daardoor aan den 

,, houder heeft verbonden , maar daar na ten ver- 

„ valdage in mora met de betaaling is , dan moet 

,, er wederom, en in gelyker voegen, van non be- 

,, taaling geprotefteerd worden, en hy, aan wien 

de betaaling moest worden gedaan, is gehouden 

„ dat protest gelyk met den wisfelbrief aan den 

„ trekker terug te zenden, ten ware hy zyn recht op 

„ den trekker wilde verliezen, op die zelfde wyze 

,, als dat bereids is gezegd, in cas de acceptatie zelve 

,, geweigerd wordt , zo nogthans dat alsdan het 

„ protest, zo ftrikt niet, juist binnen drie dagen 

,, behoeft gedaan te worden , maar binnen agt of 

,, tien dagen, en te A N T W E R P E N binnen veer- 

,, tien dagen gedaan zynde, volftaat, ( by ons loo- 

,, pen zes refpytdagen,) ten ware hy die geaccepteerd 

„ heeft, niet flechtelyk uitftelde , maar openlyk 

,, de betaaling weigerde, bankroet is of latiteert; 

„ want dan zoude er abfolut binnen drie dagen 

,, moeten worden geprotefteerd; R O Z E B O O M , de 

,, cap. 50 , art. 5, 6, en 29; C O S T U M E N V A N 

,, A N T W E R P E N tot 55, art. o; op dat er nu 

,, geen remora of vertraaging aan dat terugzenden 

„ van den wisfelbrief aan den trekker worde toege- 

,, bragt , en het wisfeirecht, dat ten uiterfte pa- 

„ rate executie moet hebben , niet worde getur- 

„ beerd , zo is er verboden , dat men de wisfel- 

S 2

a 76 S L E U T E L D E K 

J, brieven of protesten kome te arrefteeren; ren zy 

}, hy die dezelve had geaccepteerd , ze zelve arre- 

„ fteert enbevvyst, dat hy den inhoud derzelve al 

,, op rekening van hem , aan wien de wisfelbrieven 

„ betaald moesten worden , in banco heeft afge- 

„ fchreven; ROZEBOOM, de cap. 50,art. 22,23, 

,, 24, 28: wyders, zo als gemeenlyk, zo kan ook 

„ hier in cas van wisfel de gegeevene order om te 

,, betaalen worden ingetrokken , het zy door den 

„ trekker zeiven, of door hem die het geld, dat op 

„ eene andere plaats toegeteld moet worden aan, 

,, den trekker heeft toegeteld , of zal toetellen, 

„ niet alleen vóór de acceptatie van dien wisfelbrief, 

„ maar ook daar na, als de zaak nog maar in zyn 

geheel, of de betaaling nog niet gedaan is; 

,, ten zy hy , aan wien betaald moest worden, by 

,, volmagt tot gematigde in rem fuum is aangefield, 

„ dat is wanneer de fumma,in den wisfiilbriefbe- 

,, greepen , door hem die de wisfel had getrokken , 

,, aan hem veifchtildigd was ; COSTUMEN VAN 

,, ANTWERPEN, Ut. J£ , aft. 7, NEOSTADIUS, 

y, cur. Holl. decis 38 , GROTJUS, Inleiding, 3 boek, 

,, 13 deel, § 12, H O L L A N D S C H E CONSULTA- 

„ TIEN, ! deel, advis 230, en 3 Q fluk, advis 

,, 140; het welk ook de reden is dat de mandataris 

,, of betrokkene vóór den vervaldag niet kan be- 

,, taaien , wil hy in geen fchade vallen ; als da 

„ geene, aan wien hy betaaling heeft gedaan , vóór 

,, den vervaldag is gefaileerd , en de trekker om 

„ die reden de order van betaaling heeft ingetrok-


„ken; COSTUMEN VAN A N T W E R P E N , tit. 

•>•> 55 1 "ft. 6 , V A N A M S T E L D A M , d. titi J*» 

art. 12, GROTIUS, d- 13 deel, § 8; als nu 

,, de betaaling vnor een zekeren tyd , die in de 

,, wisfelbrieven bepaald is , zal zyn uitgefteld , 

„ dan heeft hy , aan wien betaald moet worden, 

,, recht, inmiddels cautie van den acceptant te eis- 

,, fchen , als er fufpicie is dat hy achteruit vaart, 

,, maar daarenboven kan ook hy , die den wisfel- 

„ brief genegotieerd,en het geld voor denzelven aan 

den trekker heeft betaald , van den trekker ook 

,, dezelve cautie prsetendeeren, COSTUMEN VAN 

,, ANTWERPEN, tit. 55, art.1, GROTIUS, /»- 

leiding , 3 boek , 45 deel, § 9." En is vervol 

gends , met betrekking tot de particuliere rechten 

der wisfelbrieven nog refiectabel , het cafus by den 

Hoogleeraar VOET, ter zaake van dien opgegeeven , 

met het daar op gevolgd advys , by hem ontleend 

uit de meergemelde HOLLANDS CHE CONSUL 

T A T I E » , 3 deel, a /luk, advys 33, ftaande in het 

Aanhangzel van het RECHTSGELEERD WOOR 

DEN u o E K , bladz. 1181, onder den titul van wisfelbrieven 

, het welk aan deeze ftoffe meerder lichts 

byzetten kan. 

§ 5- 

Overgaande tot eene noodzaakelyke defcriptie , 

met opzicht tot de kracht en effecte van de geac 

cepteerde en ongeaccepteerde as/ignattè'a , waarvan 

S 3

2?8 S L E U T E L D E R 

de eerfte gefustineerd worden een gelyke kracht van 

verbindtenis met de geaccepteerde wisfelbrieven te 

hebben, en de Iaarfte in de Hollandiche rechtsplee- 

ging nog minder dan bloote promesfen geconfide- 

reerd worden, die, ten aanzien van den onderteke» 

naar niet obligatoir noch verbindelyk zyn, om dat 

zy zonder acceptatie van de perfoon,ten wiens las» 

te , of op welke de asftgnatie getrokken wordt, 

geen de minde effect forteeren kan , verdienen , zo 

wanneer dat er over dergelyke gevallen proceduren 

ontltaan mogten, de volgende obfervatiën in aanmer 

king te komen : als , i.) dat volgends de opinie van 

de meeste Rechtsgeleerden, asftgnaties over het al 

gemeen genomen die kracht niet hebben als wis 

felbrieven, in cas daaruit voorde rechtbank geageerd 

moet worden,als zynde maar fimpele aanwyzingen, 

die naar rechten niet verbinden, noch tot accepta 

tie van welke niemand verobligeerd of gehouden is, 

conform de lex. n ff. denovat., ten ware de geene 

op wien de asfignat'te houdt , uit eigen motif goed 

vond , de voldoening van de geasfigneerde fom- 

me te accepteeren en vrywillig aantenemen, vol 

gends de lex. 11 ,ff. de novat, § 3, injlit, quib. mod.: 2.) 

yerftrekken de asfignati'én, alfchoon geaccepteerd wee- 

zende , tot geene betaaling ten behoeve van den 

geever, zo lang er geen voldoening op volgt, en zyn 

des in dit opdicht merkelyk onderfcheiden van een 

geaccepteerden wisfelbrief', daar het contrarie plaats 

heeft, genoegzaam van den dag af dat de acceptatie 

is geichied , ten zy alle zulke asfignati'én door


de perfoonen aan welke die waren afgegeeven, 

pofltivelyk, en zonder de minfte dilTiculteit te 

maaken, in betaaling en tot liquidatie van de fchuld 

aangenomen waren geworden, doch zonder dat, 

niet; waarvan men, tot meerder confirmatie, zou 

kunnen nazien PECKIUS , welke'deeze ltoffe zeer 

uitvoerig verhandelt in zyn traStaat over de Arresten, 

bladz. 569 en $70 , in notis; 3.) is het een 

obfervatie van geen minder belang, dat naar de ufantie 

van het wisfeirecht nooit gerequireerd wordteen 

ongeaccepteerde asftgnatie te doen proteileeren , 

maar in de form van een wisfel getrokken , en de 

acceptatie daarop onmiddelyk gevolgd zynde , zo 

zouden wy, (ondir correctie,) van begrip weezen, 

dat in cas van wanbetaaling het protest even als in 

een geaccepteerden wisfelbrief, dat 19 te zeggen met 

dezelfde formaliteit, zoude behooren plaats te hebben 

; 4.) dient men vervolgends te letten, als 

zynde een object dat van veel aangelegenheid voor 

de Practizyns is , in het geval dat uit eene dergelyke 

zaak litisconteftatte, ( gelyk dikwyls gebeurt, ) 

kwame te refulteeren , dat het effect van een ingetrokken 

en aanftonds of op tyd betaalde asfignatie, 

hierin met die van een' wisfelbrief gelyk is, dat, alfchoon 

er geen acceptatie ware voorafgegaan , zy 

nogthans betaaling probeert zonder quitantie , in 

voegen als op het gezach van wetten gedoceerd 

wordt by B E R G , in zyn Nederlandsch Advysboek, 

a deel, conf. 53 , per Mum ; 5.) wordt al verder 

S 4

*8o SLEUTEL DER 

in materie van asfignatign voor een niet min generaal, 

als voor eene conftanten en vasten regel gehouden, 

dat iemand , welke zig met de outvangst 

daarvan belast heeft gehad, en op eigen authoriteit 

dat is buiten last of qualificatie van den asfignant, 

een gedeelte van de fomme op rekening ontvangt, 

en de termyn van betaaling van het nóg onbetaald 

gebleeven gedeelte der penningen prolongeert en 

verlengt, noodzaakelyk verpligt is het reflant van 

de geprolongeerde fchuld voor zyne particuliere rekening 

te moeten neemen , aangezien het pericul of 

gevaar van wanbetaaling daarvan , federt den tyd 

van de verleende prolongatie, tot zy rifico loopt, 

volgends het getraceerde by ALLER, Inleiding 

tot zyne Confultaitên, bladz. 171; en wordt dit argument 

aldus in de rechtspleeging algemeenlyk onderlleld 

practicabel re zyn, in alle andere foorten 

van mandate lastgeevingen , en des zonder onderfcheid, 

ten opzichte van allerhande contracten of 

handelingen , welke ender de benaaming van burgerlyke 

rechtszaaken gecomprehendeerd kunnen worden 

, alwaar iemand, buiren fpeciaalen last van den 

mandataris of lastgeever, zig op eigen gezach meester 

van de zaak maakt, in prejudicie en ter verkor, 

tjnge van dezelve. 

Undertusfchen doet zig een aanmerkelyk onderfcheid 

op, tusfchen een ongeaccepteerde asftgnatie, 

die maar een fimpele aanwyzing van betaaling, zon. 

der kracht is , en tusfchen eene eigenhandige acceptatie 

van eenen debiteur, dat eigenlyk in een vol-.


ftrekten zin genomen, den naam van promesfe draa- 

gen kan, en op hoedanige dilTinérJe het voor alle 

voorzichtige Practizyns geradelyk is , zorgvuldig 

te refleéteeren ; ratio est! om dat de laatlte foort 

van promesfen , hoe zeer de acceptatie daarby niet 

by forma van een' wisfelbrief of een geaccepteerde 

asftgnatie gedaan is , en dienvolgends in verfchei- 

dene opzichten van alle de voorrechten aan het 

wisfeirecht verknocht, niet gaudeeren kunnen, 

zodanige eigenhandige acceptatie, of zogenoemde 

promesfe , in zo verre wel degelyk obligatoir en 

krachtwerkende in de rechtspleeging zyn, dat er, 

in geval van wanbetaaling, even en met hetzelfde 

fundament uit kan worden geageerd, tot preftatic 

van de voldoening , als doorgaands uit krachte 

van een obligatie of ander verbindend contracl:, 

welke ongepresteerd gebleeven is, zonder daarom 

van het wisfeirecht gebruik te maaken , geobfer- 

veerd wordt, zelfs met peribneele gyzeling, voor 

zo veel des noods. 

S 6- 

Tegenwoordig dat wy het onderwerp, touchee- 

rende het wisfeirecht , volledig genoeg gede 

tailleerd en afgehandeld hebben om het daar by te 

laaten berusten , te meer uit aanmerking dat de 

verdere inftruétive oplosfingen, over deeze wetens 

waardige materie , plenair gevonden kunnen wor- 

S 5


den , zo in de Academie der jonge Pratlizyns , als 

in het Rechtsgeleerd Woordenboek, door ons in vroegen 

tyd befchreeven , en die , federt een geruim 

aantal van jaaren , het licht zien , zo zullen wy 

althans het tweede lid van dit Hoofdjlul gaan verhandelen, 

houdende het Rechtsgeleerd onderzoek, 

hoedanige aanfpraak een ongehuwde vrouw, of 

jonge dochter op haar' fchender wettig competeert, 

met behoorelyke onderfcheideneaanwyzingen van de 

menigvuldige omflandigheden en gtlegenhcden , 

welken by zulk een daad doorgaands plaats heb« 

ben , fpeciaalyk , wanneer zulks met het crimen 

raptus, of met de misdaad van fchaaking gepaard 

gaat : alvoorens echter tot de interpretatie van 

zulk een delicaat en netelyk onderwerp , voor zo 

veel hetzelve in de judicieele praftyk in confideratie 

komen kan , over te gaan, zal het volftrekt 

noodzaakelyk zyn om aanvanglyk een uitgewerkte 

definitie en compleete verklaaring, ten dienfte van 

aankomende Rechtsgeleerden te geeven, wat men 

eigenlyk en naar de letter van het befchreven 

recht, onder de hoedanigheid van een raptus, of 

vrouwenlchaaking verftaan moet: generaallyk valt 

dienaangaande te obferveeren , dat dit crimineel 

delift is een van de allerzwaarile foorten van pu. 

blicq geweld, en daarom confequentelyk naar rechten 

behoort in de lex. julia de vi publ., en wordt, 

om het eigeuaartig uittedrukken , begaan of geperpetreerd 

door hem die een maagd , vryster,

CRIMINEELE P R A C T Y IC. 183 

vrouw, of weduwe, zonder onderfcheid, of zy 

vrygeboren, vrygelaaten of een flaavin is , uit 

wellust vervoert, volgends § 8 , Inftit. de publiek 

judicus , en lex. 5, § uit ff. ad lex. jub de vi publ. 

als mede de conform lex. unica co licis de raptu virgin.; 

behalven dat het ook geen de mintle twyfel 

onderhevig is, dat deeze misdaad ook begaan kan 

worden door hem die zyn eigen bruid, tegen haar 

wil en dank, fchaakt, zonder dat het in cas lubject, 

voor zo veel de Crimineele Praclyk betreft, 

eenig onderfcheid maakt , of de fchaaking niet 

toeltemming van een gefchaakte maagd of jonge 

dochter al of niet gefchiedt , als het maar geperpetreerd 

wofdt tegen wil en dank van de ouders, 

of zo de gefchaakte geene ouders heeft, zo zy 

Hechts , door list en valfche llreeken van den fchaaker 

verleid zynde , haar confent daartoe heeft ge. 

geeven , hoedanige verleiding naar rechten wordt 

geprajfumeerd als hy die de fchaaking onderneemt, 

by reputatie bekend ftaat een door en door flecht 

mensen , of van een geabandonneerd gedrag te 

zyn. 

§ 7 

Alfchoon het zeker is , dat deeze misdaad met 

violentum fluprum, of vrouwenkracht verzeld gaat, 

zo wordt doorgaands in de crimineele rechtspleeging 

minder reflexie op de verkrachting dan op 

de gewelddaadige vervoering by den Rechter gella-


gen , gelyk het den fchaaker al mede niet excu 

feert, dat hy de fchaaking ondernomen beeft ge 

had,alleen met intentie om het gefchaakte vrouvvs- 

perfoon te trouwen , zonder haar eer te hebben 

willen fchenden ; niettegenftaande dit' argument , 

is JOL lus CL A RUS zeer billyk van gevoelen, 

dat , by aldien de fchaaker de ontfchaakte vrouw 

of dochter niet vleeschlyk bekend heeft gehad, 

alsdan met een extraordinaire en zachter ftrafle, 

ter zaake van dien , behoort gecorrigeerd te wor 

den , immers dat de doodftraf in zodanig geval, 

ten opzichte van den raptor of fchaaker niet prac 

ticabel kan zyn : meer admiratie verdient onder- 

tusfchen de aantekeningen van BOEL op de deel- 

fttn en obfervatïèn van r.QLNIUS, cafus 10, alwaar 

hy approbeert de gemaakte difr.ic~r.ie tusfchen een 

fchaaking die met confent of bewilliging van het 

gefchaakte vrouwsperfoon , en tusfchen een vrou- 

wenroof, die met geweld of tegen haar wil gï- 

fchiedt; lustineerende vervolgends, dat nimmer de 

ftraffe des doods geinfligeerd wordt aan een per 

foon die iemand met haar vryen wil vervoert, maar 

altoos in diergelyke gevallen mindere of zachtere 

ftraffen worden gepraclifeerd , ja zelfs ook wel in 

zulk eene vrywillige vervoering iemand geheel en 

al van alle foorten van ftraffen wordt verfchoond 

en bevryd,naar de omftandigheden die dezelve ge 

accompagneerd hebben meer of min excufabel 

zyn; tot adftruc~r.ie van dien avanceerende verfchei- 

dene aanmerkenswaardigc advyzen van voornaame


Rechtsgeleerden, en, onder anderen, ook PAPE, 

in zyne Obfervatiïn, part. 2, bladz, 330. 

&:rv ? '•' . | 3. k)&sèiU 

Om nu een compleete expofitie , raakende den 

aart en gevolgen van de misdaad van fchaking, te 

applanneeren , ten einde daaruit op volzekere gronden 

te kunnen concludeeren wat aanfpraak een ontvoerd 

vrouwsperfoon , het zy getrouwd of ongetrouwd 

, tegen haar fchender wettig competeert, 

zo zullen wy, tot ftaving van dien, eerst de opiniën 

van andere Rechtsdoctoren opgeeven, en vervolgends 

daarna onze eigen gedachten daarby voegen. 

Mr. SIMON VAN LEEUWEN, in zyne cenfura 

forenjï, part. 1, lib. 5 , cap. 23 deeze ftoffe verhandelende 

, zegt , dat het fchaaken moet gefchieden 

aan êen maagd of eerbaar vrouwsperfoon, volgends 

de meer aangehaalde L. unie. cod. en dat mitsdien 

hoeren of andere oneerlyke vrouwspérfoonen vervoerd 

wordende,deeze misdaad niet wordt begaan; 

daartoe aannaaiende verfcheidene Auctlteuren , en 

onder anderen DAMHOUDER, Praciyk Crimineel, 

cap. 79. rmm. 10. 

En in opzichte van de onwilligheid of de toe. 

ftemming van de gefchaakte , redeneert zyn Ed; aldus: 

deeze misdaad fluit niet alleen het geweld 

zelf in , maar ook alle machinatiën en valfche ftreeken 

, waardoor een eerbaar vrouwmensen , verleid 

zynde, zig zelve verraadt en overgeeft, om zo groot

286 S L E U T E L DER. 

een fchandvlck over haar te haaien ; want dat op 

zodanige wyze iemand te perfuadeeren meer is dan 

dwingen, (compellere;) en verklaart zyn Ed. de 

worden van de L. unica , het zy willende of niet willende, 

te recht zodanig, dat willende een vrywillige 

dwang betekent,om dat zy die verleid en door listen 

en ftreeken tot toeftemming vervoerd is, niet kan 

gezegd worden vrywillig te hebben geconfenteerd 5 

alhoewel eenige willen, dat langs dien weg te verleiden 

, minder atrociteit in de misdaad reiideert , 

en hy die ze begaat daarom zachter en arbitrair geftiaft 

wordt. 

Maar ichoon er in het geheel geen geweld gedaan 

, of eenige de minfte follicitatie of perfuatie 

tusfchen beiden gekomen is, maar het vrouwsperfoon 

volkomen en vrywillig heeft toegefterad, en 

den fchaaker zelfs daartoe gefolliciteerd heeft ; dewvl 

hy echter op een ongeoorloofde wyze tot het 

huwelyk heeft trachten te geraaken , om de ouders 

en bloedverwanten te iUitdeeren, zo zoude ik oordeelen 

dat hy,naar de gelegenheid van de zaak,arbitrair 

moest geftraft worden ; vooral zo een minderjarige 

dochter, zig bevindende onder de heilige 

bewaaring van haare ouders of voogden, door vlyery 

, of belofte , uit de magt van derzelver ouders 

of voogden naar eene andere plaats gefeduceerd 

of geretireerd werdt, of ook wel gefchonden was , 

om daardoor de toeftemming in het huwelyk te verkrygen; 

om dat in een zaak , dewelke een ryp over-, 

leg en vrywillige toeftemming vereischt , als in dit


geval, derzelver toeftemming de ouders of voogden 

over den hals gehaald zynde, geen vrye wil plaats 

kan hebben , arg. L. 3 en 4, ff. de reg.j'uris; met 

welk onderfcheid, maar geenzins verder, naar de hedendaagfche 

practyk kan ftand grypen , het geen 

GROENEWEGEN , de leg. abreg. ad I. unie codicis 

§ 2 , de raptu verginum, mtm. 5, en meer anderen , 

zeggen , dat als een ongehuwd vrouwsperfoon , 

door geene finistre perfualiën verleid zynde , met 

haar volkomenen vryeu wil, naar eene anderplaats met 

een" jongman geretireerd is, en de jongman haar daar 

met haare goedkeuring heeft opgehouden en bezwangerd 

, dat dan niet alleen geen de minde ftraf van 

fchaaking plaats heeft, maar den bailluw of Hoofdofficier 

zelfs geen de minde actie competeert. 

Maar dit daat ingezien te moeten worden , of 

een fchaaker met de gefchaakte mag trouwen? niet. 

tegenftaandc anderen, op fundament van het canonicque 

recht, door hen abufive begreepen , zonder 

eenige de minde didinctie daande houden, dat hy 

de gefchaakte mag trouwen , en zo de gefchaakte 

daarin bewilligt, en alkn die er verder aan gelegen 

is , de misdaad vergeeven , dat alsdan het huwelyk 

wettig voltrokken, en geen drafFe op demisdaad 

meer overblyft , oordeelen wy nogthans dat daaromtrent 

het volgende onderfcheid moet worden in 

acht genomen : dat , als er in het geheel geen geweld 

is gedaan , en de gefchaakte , eer zy in de 

inagt van den fchaaker gekomen was , het jawoord 

heeft gegeeven, en alle die er in geinteresfeerd zyn


den fchaaker de misdaad vergeeven hebben , dat 

alsdan het huwelyk met effect wordt gecontraheerd 

en geen ftraf meer plaats heeft; maar als er geweld 

by het doen van de fchaaking is gebruikt, het geen 

wel het eigen van deeze misdaad uitmaakt, dat dan 

het huwelyk tusfchen den fchaaker en gefchaakte 

niet wettig, dat is krachtdaadig, kan worden aangegaan 

, volgends den uitgedrukten text van de te 

meermaalen aangehaalde L. unie § nee fit faculcas, 

dewyl de publicque vindicla, wraak, of ftraffe niet 

kan ontgaan of weggenomen worden door het opgevolgde 

huwelyk van partyen , arg. L. 45- § i , 

f. de reg. juris; ten zy er remisfie of pardon van 

den Souverain werd verkreegen , dewelke uit medelyden 

voor de beledigde party veel ligter dan 

anders verleend wordt, arg. I. 1 § uit. f. delib. 

exhib. ; en op deeze wyze moet het cononicque 

recht in cap. raptor 17, quast. 1 , cap. pen. &f uit. 

de raptorib. , gereftringeerd en verklaard worden , 

alzo het anders zoude ftryden met het Cap. placaat 

cn Cap. de puellis 36, quoesti 2 ; het Concilie 

van Tienten , fis/. i\ , cap. 6 , distingueert zeer 

wel , of de gefchaakte in de magt van de fchaker 

zynde, het jawoord heeft gegeeven, of buiten zyn 

magt gefteld zynde, ïs het huwelyk geconfenteerd 

heeft , zo dat in het laatfte geval het huwelyk 

kan fubüfleeren en beftaan , maar in het eerfte 

niet. 

De ftraf van fchaaking is de dood , zo wel tegen 

de medepligtigen en medehelperen als de

CRIMINEELE PRACTYK. m 

fchaakers zelfs , § 8. inftït. de fudicis publ. in de Li 

unie. in princ. & § 2 en 3 : van de confiscatie der 

goederen zoude onnodig zyn melding te maaken, 

dewyl die in Holland en Zeeland afgefchaft is , zo 

niet dezelve de gefchaakte party werden toegeweezen, 

•d. L. unie , §1, of aan het Klooster of de Kerk , zo 

de gefchaakte een geestlyke dochter , nonne , of 

diaconesfe komt te zyn ; L, 54. codicis de Episcop. & 

clericis, of ook wel aan de ouders van de gefchaakte^ 

zo zy tegen wil en dank van liaare ouders in het 

huwelyk heeft toegeftemd , of eindelyk , zo de gefchaakte 

geene ouders heeft, of dezelve na de fchaaking 

in het huwelyk confenteeren , aan den fiscus, 

( de graaflykheid, ) daarenboven komen in deezen 

veele byzonderheden te ftade , want een fchaaker, 

op de daad zelve achterhaald zynde , kan , zonder 

eenige vrees voor ftraf, door de ouders , de bloedverwanten 

, (onder welke echter de Heer MATH/EUS, 

de crim'm. lib. 48, Pit, 4, cap. 2, num. 10, alleen 

broeders ftelt begreepen te zyn,) voogden , curateuren 

, en patróonen gedood worden; gelyk ook door 

den man de fchaaker van zyn vrouw;-L. 1 , ^perült* 

ff. ad leg. corn. de jicar.: een fchaaker kan ook geen 

exceptie van incompetentie allegeeren , en zo hy overtuigd 

en gecondemneerd is, vermag hy niec te appelleeren. 

En het fchynt dat men huiden ten dage,in opzichte 

van het (TrafFen der fchaakers , hunne complicen en 

medeftanders in geenen deele van de dispofitie van 

Ü. DEEL, T

soo SLEUTEL Hu 

het Roomfche Recht is afgegaan, maar veel eer by 

placaaten hetzelve is geconfirmeerd en bekrachtigd : 

ORDONNANTIE IN POLICIE IN HOLLAND , van het 

jaar 1580 , articul 18; van ZIÜ.LAND,8 Felruary 1583, 

articul33;ECHT-REGIEMËNT VAN DE STAATEN 

GENERAAL, 18 Maart 1646; echter met eenige 

verzachting in zekere gevallen, als, by voorbeeld, 

naardien in deezen onzen tyde uit het hedendaagsch 

recht, de verbintenis, die uit trouwbelofte fpruit, 

veel naauwer verpligting medebrengt dan naar het 

Roomfche recht, zo fchynt ook hy, die zyn eigen 

bruid , die aan hem wettig is verloofd , gefchaakt 

heeft, niet alleen zo zy daar eenigzins in toegeftemd 

heeft , (in welk geval GROENE WEGEN oordeelt 

dat de daad in het geheel niet ftraf baar is, ad L. 

unie , codicis de raptu virgin. in princ-,) maar ook 

zo hy ze met geweld vervoerd heeft, liever extraor 

dinair, na dat de omflandigheden de daad verzwaa- 

ren of ligter maaken, als met de ordinaire ftraf van 

vrouwenroof geftraft te moeten worden: zo ook ie. 

mand een meisje met haar vryen wil, of op haar eigen 

verzoek en follicitatie , heeft vervoerd, zo is men 

in de practyk daarin mede van de flrafheid des 

Roomfehen Rechts afgegaan , zo dat de ftraf van 

fchaaking ophoudende , de misdaad met een geld 

boete afgemaakt, of extraordinair, naar het goedvin 

den van den R echter geftraft wordt, MENOCHIÜS 

de arbitr. judic. lib. 1 , cafu 20f, tium. 16 &feqq. 

CROENE WEGEN, ad. d. I , PAÜLÜS VOET,^.

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . 29! 

§ 8, de publ. judie. nurn. 11, PERÈSTUS, ad. tit, 

'codic. de raptu virg-, num. 3; en dat ook in zo verre 

toe , dat , na het verhaal van s & N D E , decis frijte. 

tib. 5, ÏU\ 9, def, 10, het Hof van Friesland, hem, 

die eens anders vrouw met haare toeftemming vervoerd^ 

èn eenen Jangen tyd by haar verbleeven heeft, heeft 

doen geesfelen, en voor tien jaaren bannen; ja, dat 

nog verder gaat, een meisje zo oud dat het buiten 

Confent van ouders of voogden zoude mogen trou> 

wen, met haare toeftemming, ten fine van huwelyk 

Vervoerd wordende , wordt heden ten dage geen. 

vrouwenroof gerekend , Hol/. Conf., 2 deel, conf. 

191; want zo zy de jaaren om buiten confent van de 

ouders te trouwen nog niet had bereikt , zo is er 

hiet aan te twyfelen of de ouders zouden daardoor 

zeer atrocelyk geinjurieerd zyn, en daarom , al had 

ide dochter daarin volkomen vrywillig geconfenteerd , 

Éo zoude tegens de fchaaker en zyne adhrerenteh ex 

traordinair zeer ftraf geprocedeerd worden, arg. L. 

J 

» § 5 » ff' de injuris, ANTIÏON PAEER, cod. lib. 

jp, tit. 9> def. 2, HOLE. CONSI, 4 deel, conf. 1085 

tn dewyl, volgends het fut cononicum , het welk wy 

in dit geval in de practyk volgen , het huwelyk tus 

fchen den fchaaker en dc. gefchaakte beftaan kan, zd 

Hiaat de veréischte folemniteiten in het aangaan van 

hetzelve in acht zyn genomen , cap. uit. extra, de 

rapt., zo houdt de ordinaire doodftiaf en ook alle 

de lyffliaften , na het voltrekken van het huwelyk , 

op , behoudens nogthans des Officiers recht tot het 

T ft


vorderen van een geldboete; A N T H O N F A B E R , * / . ' 

idef.i, fere infine J Ü L I Ü S C L A R T J S , § raptus t 

num. 8, waarmede zig O R O E N E W E G E N en anderen 

, by hem aangehaald, ad. i unie codicis de rapt. 

virgin. § i, num. 3, ook conformeeren , ten zy het 

met openbaar geweld en gewapenderhand is ondernomen 

, en er zodanige verdere om Handigheden bykomen, 

die de misdaad zo zeer agraveeren , dat de 

atrociteit van dezelve de publicque wraak vereischt, 

dewelke door geen opgevolgd huwelyk weggenomen 

of geaboleerd kan worden; want als dan de beledigde 

party eerst door het voltrokken huwelyk fatisfactie 

zynde gegeeven , op dat de vrucht, waarvan zy 

zwanger zoude mogen zyn, wettig en echt geboren 

worde, zo kan de fchaaker daarna, om het publicq 

begaan geweld met de dood geftraft worden, 

op dat het ongelyk , het gemeenebest aangedaan, 

insgelyks gewroken worde ; J O L I U S C L A R U S , 

§ raptus, num. 8, alfchoon het ook tevens waar zy , 

dat uit refpecle in faveur van het bereids wettig voltrokken 

huwelyk, door den Souverain veel ligter 

abolitie en remisfie van de misdaad wordt verleend, 

op dat hetzelve nu genoeglyk huwelyk niet verbroken 

worde, arg. L. 1. §, uit. f. de liberife exhib., 

G R O E N E W E G E N , d. L. vergeleken met C A R P Z O - 

VI IJS, PraEt. Crimin. , quast 75. num. 63. & feqq. ; 

eindelyk zo iemand een getrouwde vrouw heeft gefchaakt 

, maar haare fchaamte niet ontdekt, en des 

haar eerbaarheid in zyn geheel heeft gelaten , zo 

raoet men tot een extraordinaire en ligtere ftraf toe-


vlugt neemen; aangezien de reden, waarom de wetten 

de vrouwenroof zo zwaar ftraffen , deeze wordt 

gezegd te zyn, om dat de maagdom en (ééns) gevitieerde 

kuisheid niet weder herfteld worden kan, d. L. unica 

fere in princip. , welke corruptie of bederving van 

kuisheid en maagdom in dit geval veronderfteld 

word te ontbreeken; en om dat in fchaaking van getrouwde 

vrouwen de begaane misdaad nog zwaarder 

moet worden geftraft, om dat zy zig aan een dubbelde 

misdaad fchuldig gemaakt hebben, te weeten aan fchaking 

en over/pel teffens , d. L, unica in medio principii, het 

welk immers niet zoude kunnen worden gezegd , zo 

de eigenlyke ftraf van vrouwenroof, zonder onteering 

van de geroofde vrouw, ook plaats had : tot 

befluit kan niet ftilzwygende voorby worden gegaan, 

dat by de novella leonis 35, de al te zwaare ftraffen, 

door JUSTINIANÜS ingevoerd, zyn verzacht, zo dat 

als de vrouwenroof gewapenderhand begaan is, de 

fchaaker zelf onthoofd , en zyn medeplichtigen en 

de heelders gegeesfeld, den neus afgefneeden en kaal 

gefchooren worden ; maar zo de fchaking niet gewapenderhand 

volvoerd is , dat dan de Au&eur zelf 

aan de hand verminkt, en de overige gegeesfeld, ge. 

fchooren en gebannen worden , allezins gereferveerd 

de geldboetens door JUSTINIANÜS geftatueerd, 

VOET , ad. ff. ad Legem Juliam. de vipublica > § 4, 

&feqq. 

T 3

294 


§ 9- 

Behalven het beruchte geval van den Graave van 

TOTTLEBEN, voorheen, by gelegenheid van den 

laatüen oorlog tegen Frankryk , Collone) van een 

regiment Infanterie, in dienst van deeze Republicq, 

geweest zynde , doch die naderhand als Lt. Generaal 

j in dienst van Rusland is overgegaan, en welke 

ongevaar 40 jaaren geleeden, te Amfteldam een violente 

fchaaking, of zogenoemde vrouwenroof ondernam 

aan een jonge jufvrouw, die descyds, oni 

zo te fpreeken, nog wegens haai e tedere jeugd voor 

pnhuwbaar werdt verfleeten , en waarvan de notable 

omflandigheden, zo door openbaare advertenticn 

in de Hollandfche en Fraufche nieuwspapieren , als 

vervolgends door de gelukkige iutarcesfie van een, 

magtig Monarch, ten zynen voordeele by de hooge 

Overheid deezer Landen gedaan, genoegzaam in zo, 

verre voor een overbekende zaak kan geconfidereerd 

worden , dat men niet geheel onkundig is op welk 

eene wyze de pourfuiten en crimineele gevolgen, raakende 

het gewekidaadig bedryf van deezen befaamden 

raptor, buiten effect indejuftitie gebleevenzyn; 

zo geheugt my in het laatst van den jaare 1759, als 

t>én der Advifeuren, een fingulier voorbeeld van fchaaking 

, voor zo vee! de decifie betreft, bygewoond 

te hebben , ten opzichte van de peifoon van Jan 

Amoldus gickhart, in zyn leven geweest zynde 

een ftooker van gediftilleerde wateren, die de ont-


voering van een minderjaarig burgermeisje , half 

vrywillig en half gedwongen, ondernomen had, zonder, 

geduurende dit crimineel attentaat, haar eer gefchonden, 

noch met haar vleeschlyke converfatie gehouden 

te hebben, en onaangezien hetzelve, na dat 

de zaak , op advys van Rechtsgeleerden compofibel 

was verklaard, niet alleen tot reparatie en vergoeding 

van zulk een bedenkelyke fchaaking gecondemneerd 

werd, om die jonge dochter in fasis ecelefia , zelfs 

onder een aanmerkelyk douarium, ten haaren behoeven 

gecontracteerd, en daarby met gemeenfchap 

van goederen te moeten trouwen; maar bovendien , 

(het geen wy vruchtloos poogden te disputeeren,) 

judicieelyk verweezen werd, tot het betaalen van een 

geldboete van drie duizend guldens , ten voordeele 

van den Officier, en het Gereformeerde Diaconiehuis 

ter plaatfe daar het cafm voorgevallen was. 

T4

aoö SLEUTEL D ï & 

VYFTIENDE HOOFDSTUK; 

Over driederleie foorten van uitgekipte burgertyke 

rechtszaaken , welke zelden in de rechtspkeging 

voorkomen: midsgaders over de difiin&ie, kracht 

en effecten van Rechterlyke fententien of 

yonnisfen , zo in crimineele als in c'tvile 

procesfen plaats hebbende. 

S I; 

D e behandeling van fommige rechtspleegende 

zaaken, inzonderheid dezulken welke zeldzaam en 

weinig voorkomende burgerlyke qurestiën belangen 

, en die in haare gevolgen een meerdere of 

mindere betrekking tot de Crimineele Praclyk fchy* 

nen te hebben , wanneer dezelven door een geconfirmeerde 

voorzichtigheid niet tydig worden geprascaveerd 

, is een object van aangelegenheid, waarop 

de Praftizyns, die, behalven een eerlyk falaris, de 

yergrooting van hunne reputatie voor de plytbank 

peoogen, z^r zorgvuldig en met de uiterfte atten. 

tüe dienen te letten het is, in gevolge van zulk


êene aanteradene oplettendheid, dat wy ons geincli. 

neerd gevoelen om in dit Hoofdftuk gebruik te 

maaken van driederleie differente foorten van finguliere 

burgerlyke qurestiën , onder zodanige clasfen 

behoorende , waarvan wy volmondig erkennen da 

eerde van dien verfchuldigd te zyn aan de opgaaf 

van een welbekend geëxperimeerd Rechtsgeleerde, 

binnen de Stad Amfteldam , en de beide laatde, 

als van geen minder belang zynde, uit onze parti» 

culiere verkiezing daarby hebben gevoegd: gelyk 

wy vervolgends het laatfte lid van dit Hoofdftuk 

zullen "illuftreeren met eene doorwrochte verhandeling 

over de diftincYie , kracht en effecten welke 

ten aanzien van alle crimineele en civile fententien 

plaats hebben. 

Ondertusfchen bepaalt zig het onderzoek van 

deeze driederleie gedistingeerde burgerlyke rechtszaaken, 

die oneigentlyk tot de Crimineele Praftyk 

fpecleeren, onder anderen, fpeciaallyk hier aan : 

Als, in de eerde plaats , hoe verre het recht van 

tttderfcheidetie huisgenooten , hei zy van dienstboden , 

man , vrouw , of kinderen , ten opzichte van het gebruik 

der JJeutels of het doen openen van beflotent be> 

waarplaatzen kan worden getrokken , voornaamlyk by 

abfentie van den man. 

In de tweede plaats wat recht dienstboden, ter zaake 

van huisdiefftal onrechtmaatig befchuldigd zynde, tegen 

hunne heeren en vrouwen naar rechten competeert. 

En, in de derde plaats, hoedanige vergoeding ouders 

T5

S93 SLEUTEL DER 

en voogden prcetendeeren kunnen tegen een' Schoolmee 

die hun kind of pupil mishandeld heeft, zodanig dat dezelve 

door al te ftrenge kaflyding verminkt geraakt is; 

midsgaders hot verre-voogden en Jchoolmeesters in rechte 

aciionabel en aanfpraaklyk zyn, die eene onhuwbaaie 

dochter, aan haare zorge of beftmring toebctrouwd', verleiden 

of ontmaagden. 

S 2. 

Hier, voortrefFelyke zoonen van JUSTINIAAN J 

zult gy een ruim veld vinden, om u verkregece 

wetenfchap , beide in de Theorie en in de Praöyk 

van deeze takken der rechtspleging op den toest te 

kunnen (tellen , ten minften met relatie tot dit drietal 

uitgekipte gevallen , welke misfchien geduurende 

den tyd dat fommige van u als Advocaaten en Pro. 

cureurs gerpraótifeerd mogen hebben , noch niet 

geSxteerd zullen zyn ; wel is waar, dat er dagelyks 

nieuwe qusestiën , zo voor de Hoven van Juftitie 

als voor de Rechtbanken in de Steden , en 

ten platten Lande geventileerd worden, welke, of 

heel zeldzaam , of apparentelyk nooit voorgevallen 

zyn: ja, om een' (tap verder te doen, maaken wy 

geene zwaarigheid van te gelooven dat er mogelyk 

in later tyd , gelyk in deeze eeuw al meermalen 5 

by experiëntie gebleken is , zodanige extraordinaire 

, of liever voorbeeldlooze Rechtsgedingen kun, 

pen ontdaan , waaraan het befchreven recht even

C R I M I N E E L E P R A C T Y K , aaf 

weinig als onze locaale en codumiere wetten, tot 

nog toe efficacieuslyk hebben voorzien gehad , hoedanige 

voorbeeldlooze procednren, als buiten exempel 

zynde, en noch op het gezach van fundamenteele 

rechtsgronden , noch op een voorgaande gewysde 

van den Rechter berustende , onwederfpreeklyk zeer 

difficil en ongemaklyk ter behandeling en beflisfing 

vallen: ondertusfchen is het altyd tot indruótie van 

jonge Practizyns geraadelyk, om, zo wel in cas crimineel 

als in burgerlyke rechtszaken een ongebeurd 

cafus voorteftellen , dnt , ichoon het, voor zo veel 

men weet, noch nimmer in de rechtspleeging voorgevallen 

is, nogthans daarom exteeren kan, en in 

beide refpeclen achter een vvelgefortificeerde battery 

gedekt te zyn, waardoor men de anderzins frappante 

pylen zyner aanranders in judicia kan voorkomen , 

of ten minden met hoope van een apparent goed 

fucces en triumphant gevolg kan af kaatzen. 

; ; 

; * /';' s>. **** 

I.) Dan, om vervolgends over te gaan tot een folid 

en naauwkeurig onderzoek van het eerde onderflelde 

geval, meesttyds gecomprehendeerd onder 

burgerlyke rechtszaaken, doch dat fomtyds ook crimineele 

gevolgen hebben kan, houdende, onder anderen 

de remarquable vraag , naamlyk, in hoe verre het 

recht van onderfcheidene huisgettooten, het zy \an dienst, 

boden, man, vrouw,, of kinderen, tsn opzichte van het

300 SLEUTEL DIK 

gebruik der fleutth, of het doen openen van beflootene bewaarplaatzen 

kan worden getrokken , voornaamlek by 

abfentie van den man ? Deeze finguliere vraag, die 

voor zo veel bekend is, nog weinig tot ean object 

van onderzoek onder de nationaale Rechtsgeleerden 

is gemaakt, verdient veel fpeculatie en bedenkelykheid, 

om dat zy haare generaale en fpeciaale uitzonderingen 

heeft; want behalven dat het paalvast gaat 

dat, als een man , met huwelykfche voorwaarden getrouwd 

zynde , en, het zy met een nagemaakte of 

wel een gevondene fleutel de geldkast van zyn vrouw 

opende , en alle de contante penninningen daaruit 

genomen had , om dezelve, buiten weeten van zyn 

vrouw , in de negotie te gebruiken, zo is het niet 

alleen een ongedisputeerde waarheid, dat hy na overlydea 

van zyne echtgenoote, zonder descendanten 

uit zyn huwelyk verwekt te hebben, tot reftitutie 

van herzelve genomen geld ongehouden, maar pok 

ter zaake van dien, niet crimineel ftraf baar is , om 

reden dat deeze daad tot fustentatie en onderhoud 

van het gemeene huishouden is ondernomen geweest, 

gelyk wy in den jarc 17O2. tegen de erfgenaamen 

van zodanige by huwelykfche voorwaarde 

getrouwd zynde vrouw, in een voornaame Stad, 

met een weergaloos fucces , in cas fubject beplee. 

ten hebben gehad : op die zelfde gronden zoude 

ook een vrouw of kind, welke met een nagemaakte 

of gevondene eigen fleutel een lesfenaar, of wel 

ten geldkist ontfloot, daaruit eenige penningen neemende, 

die aan haar' man of vader in het particu,-

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . 30! 

lier toekwamen, daar over geheel onftraf baar weezen » 

uitgezonderd dat een kind zulks naderhand van de 

vaderlyke of moederlyke legitime portie zoude kunnen 

worden afgekort, wanneer bevonden werd dat 

deeze familie-diefftal tot 'praejudicie en verkorting 

van zyne broeders en zusters ware gefchied , en 

hy dezelve penningen tot zyn privaat gebruik of 

particulier vermaak befteed bad : maar heel anders 

zoude het procedeeren in het geval als vrouw of 

kinderen, by abfentie van haar' man of vader, zig 

doleuslyk meester maakende van de fleutel van een 

lesfenaar of geldkist , waarin 's Lands of ,Stads gel. 

den aan de adminiftratie van den man toebetrouwd, 

beflooten waren, en dezelve penningen daaruit heimelyk 

geligt hadden , als wanneer de man , ter 

zaake van dezelve adminiftratie, raakende 'sLands 

of Stads gelden , niet alleen in de reftitutie van 

dien verobligeerd zoude zyn, maar in cas van onvermogenheid 

om dusdanige wedergeeving aan het 

Land of de Stad te presteeren, zyn vrouw of één zy» 

ner kinderen , het delict begaan, en de opgeligte 

penningen gedisfipeerd hebbende, criminalittr zoude 

kunnen worden vervolgd: ongeacht het geargumenteerde 

over dit onderwerp , behoort een meerdere 

reflexie geflagen te worden , als dienstboden 

of loontrekkende dienaaren , waaronder by uitzonderinge 

begreepen worden , een knecht, dienstmaagd, 

baker, naaister, fchoonmaakfter , en meer 

anderen , die voor dagelyks loon in een huisgezin 

worden geëmplojeerd, onderftonden met een nage-

$62 ' SLEUTEL OER 

maakte of gevonden fleutel een geldkist te opehenj 

en daaruit eenige penningen namen , in hoedanig 

geval hetzelve potltivelyk als een huisdieffial zoude 

worden geconfidereerd, ter zaake van welke naar 

rechten, en het conftant gebruik, hier te Lande in 

obfervantie , met een lyfftraf , of anderzins met 

een confinernent in een tuchthuis , en vervolgende 

met een bannisfement voor eenige jaren; ter discretie 

Van den competenten Rechter condemnabei 

zouden wezen : evenwel zou het in het onderftelde 

geval , ten aanzien Van zodanige delinquanten 

•welken als huisbedienden gepecceerd hadden, om 

hunne meesters of vrouwen te befteelen , een aaninerkelyk 

onderfcheid maaken, immers veel bedenkelykheid 

in onze crimineele rechtspleeging veroorzaaken 

, of het geld uit een opeuftaande lesfenaar 

of geldkist , waarop de fleutel ten tyde van 

de diefftal gevonden Was , ontvreemd ware geworden, 

en of by dergelyke gelegenheid de ontvreemde 

penningen gereftitueerd zynde, wel tot een crimineele 

ftraf, ten refpecte van zulk een delinquant 

zou kunnen worden gecontendeerd ? wy hebben in 

den jare 1780 voor het negative geadvifeerd in de 

zaak van Pieier M.... , contra den Hoofdofficier 

der Stad R , ter oorzaake dat dezelve Pieier 

M , na dat hy , nog heel jong zynde, als 

commisfaal uit een op en'taande lesfenaar van dé 

perfoon alwaar hy gelogeeerd was , een lomma 

van 400 guldens genomen hebbende, énkel


met het oogmerk om zig te diverteeren, en wel be* 

wust dat zyne bemiddelde ouders, gelyk zy meermaaien 

gedaan hadden, daarvan reftitutie zouden 

doen, doch onaangezien de immediate reftitutievaa 

dezelve penningen en ons wèl bekleed advys op de 

aankiagte van den burgerman, alwaar hy woonachtig 

was geweest en ten huize van weke hy die 

losbandigheid bedreeven had, tot een corfinement 

van twee jaren, en een bannisl'ement van 25 jaaren 

uit den Lande van Holland en Westvrieslandgecondemneerd 

werd , het welk zulk een groote fenfatie of 

opfchudding onder de misnoegde Burgery tegen den 

aanklaager, die van alles fchadeloos gefield was, verwekte, 

dat hy destyds gevaar liep, van, door het 

verbitterde volk mishandeld te worden. 

II.) Geene mindere oplettendheid meriteeft het onderzoek, 

aangaande het tweede onderftelde geval, dat 

almede onder de c!;,sfe van burgerlyke rechtszaaken 

behoort, en desgelyks by den aanvang tot het crimineele 

appartement van de juftitie kan worden getrokken 

: dit tweede cafus heeft ten object de ingewikkelde 

vraag: wat recht dienstboden ter zaaks van huisdief' 

flallen onrechtmaatig be.fchuldigd zynde, hy retor fh tegen 

hunne Heeren en Vrouwen naar rechten competeert* 

dan alfchoon wy meermaalen zodanige geventileerde 

quesdèn hebben beleefd gehad , zo kan men nog-

$04 S L E U T E L b È É. 

thans geen exempel ih de fudicieele Praftyk aaris 

haaien, waaruit geprobeerd kan worden, dat dezelve 

door een finaale condemnatie ten voordeele van 

den onfchuldig geaccufeerden zyn getermineerd of 

beflist, uitgezonderdeen enkeld voorbeeld die wegens 

een befchuldiging van dien aart in cas crimineel 

begonnen, dog waarvan het ongelyk vervolgends by 

nadere dispofitie van den Rechter gerepareert zynde, 

ten bewyze van dien in de Rechtspleging zoude kunnen 

worden bygebracht: want behalven dat deeze 

foort van zaaken zeer zeldzaam voorvallen, en doorgaans 

onder da hand of in het vriendlyke ten opzichte 

van onvermogende dienstboden door tranfactie 

worden afgemaakt , wanneer den aanklaager 

buiten mogelykheid gefield is zyne ongefundeerde 

en onrechtvaardige befchuldiging te kunnen bewyzen 

, zo vallen daaromtrent zulke menigvuldige 

diflincliën en uitzonderingen , die in den oceaan 

der Rechtsgeleerdheid tot een noodzaaklyk compas 

behooren te verftrekken , voor bedreevene dierheden 

, welke de proeesfen, over deeze materie ontftaande, 

met gelukkige gevolgen zoeken te dirigee i 

ren : hier van dan is het dat wy, op het voetfpoor 

van gerenomeerde Rechtoeffenaaren onder de Romeinfche 

oudvaderen , en byzonder op het kundig 

voorfchrift van den geleerden CARPZOVIÜS, inzy* 

ne verhandeling over de lyfflraflyke misdaaden , waara 

over weleer de rechtskundige Penfionaris MEER 

M A N , in zyne vertaaling over dat werk, gecom*

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . ynx. 

dikvvyls gepractizeerd , en hier toe behooren ook de 

decreeten in het posfisfoire , het zy er questie over 

de momentane posfesfie , als de geipolieerde moet. 

worden gereleveerd , dat men noemt reftablisfement 

of van de fiduciaire posfesfie , in de practyk gezegd, 

de recredentie,of dat er geageerd wordt om den aan 

legger in de posfesfie te immitteeren, vv. GROIIUS, 

de loc. num. 17. 

ti 

Daar blyven , met betrekking tot deeze refledtable 

en wydloopige materie, nog een menigte obferva- 

tiën van gewigt te verhandelen , die, fchoon wy 

dezelve niet alle in het bepaald en bekrompen be 

itelt van dit Rechtsgeleerd Traflaat voeglyk kun 

nen plaatzen, wy nogthans van de voornaamfte der- 

zelve gebruik zullen maken, om dat zy van een on- 

bedenkelyke aangelegenheid zyn voor dezulken , 

welke zig willen bevlytigen om in onderfcheidene be 

trekkingen de judicieele practyk voorhooge en fubal- 

terne collegiën van juftitie, met een reputatie die voor 

deden aanbrengen kan , te exerceeren: als 1.) dat, om 

een pertinente verklaaring van een z dlflinhive fententie 

te geeven, het voor alle Practizyns een bekende zaak 

is , dat door middel van dien het gantfche proces ge- 

derimeerden uitgefproken wordt, nadien het in bur 

gerlyke rechtszaaken volftrekt zeker is, dat er geen 

vonnis mag worden gegeeven waardoor partyelitigan- 

ten niet voor het geheel, maar alleen ten deele buiten 

II. DEEL. X


proces zoude worden gefteld , volgends de lex. 19. 

§ 1. de recept. , wel te verltaan als den eisch maar 

over édne zaak is gegaan, want behelsde de conclufie 

een cumulatie van verfcheidene actiën of pretentien, 

dan l'preekt het van zelf dat de Rechter bevoegd 

is één derzelve te decideeren , en de uitfpraak van 

de verdere of andere te mogen opfchorten, uitgezonderd 

als er aan beide zyden der litiscontefteerende 

partyën refpectivelyk over een zaak van gelyke 

natuur, in cas van conventie en reconventie, eisch 

gedaan is , in hoedanig geval beide dezelve , vol* 

gends het conflant gebruik in de rechtspleeging gerecipieerd 

, door één en dezelfde fententie behooren 

te worden geterminecrd en beflist, gelyk dit ook al 

mede plaats kan hebben in tweederleie gedisputeerde 

ervenisfen zo van den vaderlyke als moederlyken 

kant; en dat vervolgends, na onze coftumen, de 

bepaaling om ook in andere foorten van qujestiën, 

door middel van eene fententic meerdere procesfen 

tusfchen dezelve litiganten te gelyk te decideeren, 

niet heel vreemd is , blykt, onder anderen uit het 

appendix van decifiïn , te vinden in de n 0 L L A N D- 

SCHE CONSULTATIES, 3 Deel, i ftuk , per 

totmn; 2.) dat 'er al verder verfcheidene noodzaakelyke 

requiliten zyn , welken concurreeren of zamen- 

/'>open moeten om een fententie in zyn volle kracht 

' e [doen valideeren , als voornaamlyk dat zy door 

den competenten Rechter geveld wordt, binnen den 

tyd by de wet bepaald , en openbaar uitgefprooken 

óp de plaats daartoe gedestineerd, conform de leer

C R I M I N E E L E PRACTYK. 3-3 

Van VOET , ad. tit, de judicis , hoewel het eerde 

van dien huidendaags, zo in crimineele als in civile 

zaaken juist zo naauwkeurig niet geobferveerd 

wordt, voor zo veel de bepaaling van tyd betreft 

als aan welke den Rechter niet ftriktelyk kan noch 

moet worden gebonden ; 3,) dat onder de verdere 

re-Hiiïitiën van noodzaakelykheid , die over dit 

ftuk in aanmerking komen, zig, onder anderen, 

ook deeze bevindt, dat een fententie door den 

Rechter zeiven wordt gedicteerd, of wel door een' 

Griffier of Secretaris van het collegie moet worden 

opgefteld, niet met nooten of abreviatiën ge. 

fchreeven , ten waare het zaaken van weinig omflag 

waren, maar geheel uitgewerkt, dat is met 

volle en uitgedrukte woorden, die het cafus in een 

helder daglicht dellen , en de gelitiscontedeerde 

condemnatie beflisfen ; 4.) dat bovendien al verder 

gerequireerd wordt, dat de pronunciatie of uitfpraak 

van een fententie gefchieden moet in tegen* 

woordigheid van partyën litiganten, of by contumatie 

als zy abfent zyn , het zy dezelve aanleggers 

of verweerders waren , volgends het voorfchrift 

van de lex, 47, en van de lex. 73, ff. de 

judicis* het welk echter, naar onze praclyk, zo 

zeer niet noodig is dat de partyën daarby prafent 

zyn , als kunnende in burgerlyke rechtszaaken de 

uitfpraak van een vonnis , by abfentie van de litiganten 

, voldaan , uitgezonderd in crimineele gevailen, 

raakende gevangene perfoonen, welken in 

een extraordinaris of ordinaris proces , ter zaake 

X 2

354 S L E U T E L B E J 

van eenige gefustineerde delicten in cas crimineel 

betrokken zynde , het een paalvast gebruik 

is , dat het zy de fententie ten hunnen 

opzichte tot abfolutie of condemnatie by den 

Rechter is geflagen , de geabfolveerde of gecon- 

demneerde gevangene, by de pronunciatie van het 

vonnis behoort prefent te zyn : 5.; dat , beha"» 

ven dit alles, een fententie behoort te worden ge- 

arrefteerd, immers in cas crimineel, in het bywe- 

zen van alle de Rechters , tot het collegie van ju- 

ftitie behoorende, of ten minden, voor zo veelde 

civile procesfen belangen, uit krachte van de plaats» 

lyke costumen , uit een evenredig getal van die 

geenen onder hun , die na de wet of itfantie van 

iedere plaats, ten aanzien van burgerlyke questiën 1 

over het fententieeren van iedere zaak moeten zit 

ten ; 6.) dat wanneer , aangaande de deciiie van» 

een civil proces , in het arrefteeren van een diffini- 

tive fententie de (temmen der Rechters niet eenparfg 

zyn , alsdan de pluraliteit of overftemming van de 

leden , compofeerende de rechtbank, plaats behoort 

te grypen, om dat zy geoordeeld worden door dee 

ze pluraliteit van gevoelens eenftemmig van opinie' 

geweest te zyn, hoewel het aan den anderen kant een 

aanmerkelyk onderfcheid maakt , dat , als er ten 

dien opzichte eene egaliteit van 'temmen pro et con 

tra had plaats gehad, in zodanig geval voor den z?ch» 

fte weg, byzonder in cas crimineel, zoude worden- 

geïnclineerd,, gelyk, by voorbeeld, ook practica 

bel is , wanneer er in een civil proces, met opzicht-

C R I M I N E E L E P R A C T Y K . ' 325 

tot de decifie van dien , vóór en tegen even veel 

Hemmen zyn, en de differentie of het verfchil in de 

hoeveelheid van het betaalen der fomma beftond, 

zodanig dat men door zulk een egaliteit van Hem 

men de gedaagde of verweerder aan deneeuenkant, 

tot betaaling van duizend guldens, en aan den ande 

xen kant, tot die van honderd guldens wilde con- 

demneeren, zo zoude ,naar rechten , verftaan wor 

den, dat alle de Rechters, met pluraliteit van Hem 

men , in de laatfie condemnatie van honderd gul 

dens hadden geconfenteerd, om reden dat het fa- 

vorabelfie gevoelen altyd moet pravaleeren , niet 

alleen volgends de Lex. 27, § 3, en de L. 38, % 1; 

maar ook om dat dit argument byzonder berust op 

de aangenomene rechtsgronden van den Profesfor 

V O E T , die, onder den voorverbaalden titul de re- 

ceptis. , folidelyk heeft aangetoond , dat zulks by 

ons, naar het voorfchrift van het befchreven recht , 

in allerleie crimineele en civile zaaken nog aldus 

moet worden gepractifeerd ; 7,) is het niet minder 

een noodzaakelyk requifit, dat de fententi'én worden 

geweezea , volgends het geen. dat by de. wetten, 

costumen , en ordonnantiën is bepaald , en geen 

wonder , zegt een bekend Rechtsgeleerde van on 

zen tyd , want anders zoude men van Rechters fouve- 

tainen maaken ! midsgaders dat het onderwerp van 

het vonnis ook conform moet zyn aan het geen door 

partyën litiganten ten procesfe geallegeerd en be« 

weezen is , en des , op fundament van die Huk 

ken en inHrumenteH , welken ter wederzyden tqt 

X 3


adftruclie van hun recht onder den Rechter gefour« 

neerd en overgelegd zyn ; 8.) dat in het arrefteeren 

van een fententie overal obfervatoir is, gelyk by 

alle collegiën van juftitie en fubalterne rechtbanken 

voor een permanente regel wordt geobferveerd , 

dat het flot of laatfte gedeelte van dien behelzen 

moet, de claufule van bepaaling, rakende de proceskosten, 

waarin doorgands een temeraire procedeerende 

eisfcher of gedaagde wordt gecondemneerd, 

ten ware de triumphant van het proces by contumatie 

abfent ware geweest, als welke tot ftraf van 

zyne moetwillige contumaüe in de kosten van den 

procesfe condemnabel is, zelfs wanneer hy in cas 

de appel triumpheert, om dat hyzig van een exceptie 

heeft bediend die hy in de RAUW ACTIE , of 

eerfte inftanfie, willens en weetens heeft verzwegen, 

waarmede concordeert het gevoelen van ZOESIUS , 

ad. f. de except. num. 32 ; doch by aldien de Rechter 

in het geheel nopens de condemnatie der proceskosten 

, by fententie niets heeft gepronuncieerd 

gehad, dan competeert ook aan den triumphant, 

ter zaake van dezelve, geen de inintte actie tegen 

den gefuccombeerde ; en 9.) dat het een bekende 

zaak in de rechtspleeging is,dat de Rechter,naar 

bevinding van zaken , byzonder in famillieprocesi'en, 

als mede in matrimonieele qnrestiën, aan partyën 

litiganten, de compenfatie van kosten by fen* 

tentie opleggen kan , waardoor een ieder van hun 

eigen proceskosten betaalen moet, gelyk voor geen 

mindere waarheid m de practyk bekend ftaat, düt 

"1*


wegens condemnatie of compenfatie van de proceskosten 

, by vonnisfe van den Rechter , gedecerneerd , 

geen provocatie of appèl aan een hooger collegie 

van juftitie uit die oorzaak alleen vallen, noch plaats 

hebben kan , waarmede, behalven onze ftatutaire 

wetten, zig de eenparige fentimenten van alle Rechtsdoctoren.confirmeeren. 

§ 8. 

Ten beflttite van deeze verhandelde materie laaten 

wy hier volgen , twee uitgewerkte formulieren 

van een fententie, zodanig als dezelve, zo in burgerlyke 

rechtszaaken als in cas crimineel, gepractifeerd 

worden , waarvan het eerfte formulier getrokken 

is uit het Rechtsgeleerd Woordenboek, by 

ons befchreven, en aldaar bladz. 242 en 243 woordlyk 

te vinden , en het laatfte formulier volledig 

geinfereerd is in BELLUM JURIDICÜM, of den 

•Oorlog der Advocaten, decifii 83, bladz. 607 & feqq. 

die in beide opzichten wetenswaardig en aanpryze- 

Jyk jjjsfc,


I.) FORMULIER van een DICTDM, rakende, 

eett civil proces. 

In der zake dienende voor den povE, 

van HoUAKD. 

Tusfchen, 

Cattina Eleonora van de Poll, weduwe van wylen 

Rynier van Dries/el, wonende te UTRECHT, 

zynde de eenige wettige dochter , nagelaten van 

Mr. Joan van de Poll, die de eenige nagelate wettige 

zoon is geweest van Johannes ean de Poll. 

Als mede Cornelis Pïeter Pronkerd , Predikant te 

WOUDENBERG, eenige zoon van Jan CarelPronkerd, 

in huwelyk verwekt by Antoneita van Straal' 

beek, die eenige nagelatene dochter is geweest 

van Johanna van de Poll, door Wilhelmus Straalbeek, 

aan dezelve Johanna van de Poll in huwelyk verwekt 

, én zynde de 'voornoemde Johanna van de 

Poll geweest de zuster van Antonetta van de Poll-, 

wiens dochter is geweest Comelia van Brienen , is 

getrouwd geweest met Willem Bohell, en zynde zo 

de eenige nagelatene vrienden van de gemelde Corttelia 

van Brienen, die op 't overlyden van den voornoemden 

Willem Bohell in wezen zyn geweest; impetramen 

van mandament van rau aétie , met de 

claufule van edicte ad valvas cum, ten eenre;

CRIMINEELE PRACTYK. Sao 

Ende, 

Willem de Vas de Jonge , in qualiteit als erfgenaam 

van Catrina van Otting, zyne overledene 

huisvrouw , vvoonende te H A S S E L T ; Anna van 

Otting, weduwe van wylen Jan van Goch; Johannes 

Petrus Westenberg , als in huwelyk hebbende 

Catrina Luder, alle wooriende te A M S T E L D A M , 

te zamen geinftitueerde erfgenamen van wylen voornoemden 

Willem Bohell, en nog den voornoemden 

Johannes Petrus van Westenberg, en Willem de Vas, 

beide wonnende te A M S T E L D A M , in qualiteit als 

Excuteurs van den testamente van Willem Bohell, 

gedaagdens in 't voorfchreven cas ter andere zyde. 

Die in 't collegie van den Raadt mondling was 

bepleit: 

,, 't Voorfchreve Hof, met rype deliberatie van 

,, Raaden doorgezien en overwogen hebbende al 

,, 't gund ter materie dienende is , doende recht 

in de naam en.de van wegen de HOOGE OVEIUG- 

5, HEID , en de GRAAVELYKHEID van HOLLAND, 

„ ZEELAND , en VRIESLAND , verklaart de impe- 

,, tranten in hunne voorfchreven qualiteit privasi- 

,, velyk en met uitfluiting van alle anderen gerechtigd 

,, te zyn tot de helft van den geheelen boedel en 

„ nalatenfchap van Willem Bohell, zo als die by 

„ zyn overlyden is geconftitueerd geweest, condemneert 

de laatfte gedaagdens, Johannes Petrus 

„ van Westenberg , en Willem de Vas , in. qualiteit 

X 5

13© SLEUTEL D K B . 

als Executeurs van den testamente van voor- 

M noemden Willem Bohell, aan de impetranten en die 

van hunne raaden te geven acces tot, mitsgaders 

viiie van exhibitie van alie boeken , brieven , 

chartres, en papieren tot den boedel en palaten» 

fchap van den voornoemden Willem Bohellbchorea- 

,, de en onder hen berustende , met faculteit voor 

de impetranten, omme daarvan of uit te mogen 

„ nemen copiën of extracten , 't zy crupel of 

„ authenticq , zo als de impetranten te raade zul- 

,, len worden ; alles, (des gerequireerd,) onder 

„ expurgatie van eeden , van geen andere boeken, 

,, brieven , charters , of papieren te hebben , te 

,, weten , of ter kwader trouwe weerloos gewor- 

,, den te zyn , direct of indirect, en voorts aan 

,, de impetranten te doen behoorelyke rekening en 

,, verantwoording van hunne directie en adminiitratie 

, midsgaders ontfangst en uitgaaf welke 

„ zy in hunne voorfchrevene qualireiten over en we, 

„ gens den gemelde boedel en nalateiifchap van 

„ Willem Bohellhebben gehad , gehouden , en ge- 

„ daan, als mede met denimpetrante de voorfchreve 

„ rekening optenemen,te ad}ufteeren en te fluiten, 

,, en vervolgends, na dat dezelve van alle debatten 

,, zal zyn gezuiverd , aan de impetranten tegen 

,, behoorlyk acquit te extradeeren, en te laten vol- 

„ gen de gerechte helite van den voorfchreven boedel 

,, en nalatenfchap , met alle vruchten, revenuen, 

„ baten , en profyten , daarvan gepercipieerd en 

„ genoten, federt het overlyden van den gemelden


„ Wilkm Bohell, a's mede met de interesten van de 

„ capitalen tegen 4 pCt. in 'tjaar, te rekenen «.*;/«te 

mom tot de dadelyke cxtraditie of volkomen 

,, voldoeninge toe." 

,, Condemneert laatllelyk de eerde gedaagdens, 

„ in qualiteit a!s geinftitueerJe erfgenamen van ge- 

,, melden Willem Bohell, omrae 'tzelve re geliengen 

,, en gedogen ; en condemneert de gedaagdens in 

,, alle kosten van deezen procesfe , ter taxatie en 

s, moderatie van den voorfchreven Hove." 

Gedaan, enz. 

II.) FORMULIER van een SENTENTIE in 

cas crimineel. 

„ Alzo de jegenswoordige gevangene , alhier in 

,, judicio te recht gefield , hem zeggende genaamd 

,, te zyn Joost Gserard van den Schild , oud ir> jaa- 

„ ren, geboortig van Nymegen , niettegenftaande 

„ veele getuigen, van goeden gelooven, eenparig- 

„ lyk en uit goede weteufchap hem verklaaren, niet 

„ Joost Geerard, maar Frans Michiel van den Schild, 

,, genaamd te zyn , ende niet ongetrouwd, maar 

,, getrouwd, ende een zwangere vrouw en kind te 

„ hebben , gelyk denzelven Frans Michiel van den 

„ Schild , voor zyn trouwdag , volgends vonnisfe 

„ der Had Nymegen, in dato den i7juny 1660, 

, over Godslasterlyke , en fchrikkelyke trouwbe.

3 32 S L E U T E L D E R 

lofren met een andere jonge dochter aangegaan , 

is gecondemneerd geworden in een boete van, 

t i honderd guldens, en de voorfchreve trouwbelof- 

ten in zyn prefentie publicqlyk aan Hukken ge- 

„ fcheurd geworden; welk exempel, hem gevange- 

,» ne bekend zynde , wel behoort hadde afkeerig 

M 

t e 

maaken, omme in cas van huwelyk, als een 

heilige zaake met de trouw van God ingefreid, 

niet te fpeelen of te fpotten ; zo is 't, nogthans 

5, in tegendeel van dien , dat hy gevangene, bui,- 

„ ten pyn en banden van yzere, bekend ende be- 

,, leden heeft, dat hy in zyn logement gezien heeft 

,, zekere juffrouw , ende naar deszelfs gelegenheid 

,, gevraagd hebbende , ende verftaande van goede 

middelen te zvn , bekend hy gevangene met zyn, 

,, hospita daarop onderdaan te hebben , by dezel- 

,, ve aan haar woonplaats te Loosduinen te gaan, 

„ om alzo in haar gezelfchap te geraken , tot wel- 

ken einde met een vyagen, bevens de voorfchre- 

„ ven dochter en zuster uitgereden zynde , h e 

m 

„ uitgegeeven te hebben voor een ongetrouwd per- 

,, foon , ende een Heer van noble extractie, noe- 

,, mende hemzelven Jonker Wouter van Bonenburgk, 

,, Heer van Beerde en Griet, en Overleenheer van 

„ den Oegen , ende Raad Verwalt; voorgevende 

,, dat hy was gebenificeerd met een compagnie te 

,, voet alhier ; continueerende alzo in zyne voor- 

fchreve vryagie , heeft hy gevangene de gepre- 

„ texeerde qualiteit zo weten voor te ftellen, dat 

hetzelve by de dochter niet alleen, maar ookby


de moeder en znster voor de waarheid is opgenomen 

; zulks dat hy gevangene hem niet ont- 

„ zien heeft, op den voorfchreven valfchen naam 

„ en geufurpeerde qualiteit, zyne huwelykfche 

proclamatiën door den Predikant tot loosduinen. 

„ te laten aantekenen ,latende ook alzo vervolgends 

„ 'teerfte gebod afkondigen, abufeerende onder- 

„ tusfchen nog verder de onnozele dochter en de 

„ moeder, en om verders geld endebehoefrens van 

,, haar te bekomen , heeft hy gevangene voorgege. 

„ ven , dat alzo hy nu was gebeneficeerd met een 

„ co-npagnie te voet, gehouden was geweest de 

Heeren in de Kastelyne te tracteeren , welke 

maaltyd hem gekost zoude hebben 382 guldens; 

,, ende om zulks bekwame, fchyn van waarheid te 

geven , bekent hy gevangene tot dien einde in- 

„ gelteld ende gefabrifeerd te hebben , zekere val- 

„ fche rekening, op den Haam ende van de Kastelyn 

van 'tHof, houdende de rekening voor den Heer 

„ van Bonenburgh, Capitein, den 5 Au 5usti ;66 4, 

„ voor eeten voor de Heereu , met het conduit 

5) zo als ookdefontyn, (te weten de wynfontyn,) 

„ t'famen U75 guldens; zo als mede voor de knechts 

aan wyn ende tobak , alsmede voor het vreemde 

„ bier 107 guldens, makende t'famen de voorfchreve 

382 guldens, dat de Kastelyn daarop ontfan- 

,, gen zoude hebben van den Heer Capityn 213 gul-,. 

„ dens 1 1 ftuivers, den 6 Augusti 1664; daar on- 

„ der valschlyk Hellende, Kastelyn van 'tHof, 

frjsost van Dyk; zulks dat by door.de voorfchre.

334 SLEUTEL D E R 

„ ve gefabrifeerde valfche rekening bekent vaö de 

„ moeder van de Juffrouw ontvangen te hebben 180 

„ guldens , tot betalinge van voorfchreve reftant, 

,, nevens nog eenig ander geld afleenende , dat hy 

„ mede onder een valsch pretext de voorfchreve 

,, Juffrouw haar goude kettingen, om die quanswys 

„ naar zyn kwaliteit te doen vermaken , hadde af. 

„ handig gemaakt, welk voorfchreve geld ontvan- 

„ gen hebbende , hy de betalinge onder de voor- 

„ fchreve rekening zelfs heeft gefield , waarna hy 

„ gevangene verder bekend en beleden heeft, dat 

„ om de voorfchreve huwelykfche proclamatie n de 

„ kerkgeboden zyn voortgang niet verder te laten 

„ verlopen , verdigt te hebben , ende op een val- 

„ fchen anderen naam, op den 8 Augusti i^ó 4 , ge- 

„ compareerd te zyn voor een Notaris , ende hem 

voor dezelve aangegeven te hebben» te weten, 

Fredrik van Wylling , van en na Wynendaal, als 

„ getrouwd hebbende de Wel Edele Jonkvrouw 

„ Anna Margareta van Bonenbwgh, ende als geitelde 

testamentaire voogd over den perfoon en de 

5, goederen van de Hoog Wel Edele Jonkheer Ca- 

„ pityn Wouter van Bonenburgh, Heer van Heerdeen 

„ Griet, Overleenhcer van Gegen, en Raad Ver- 

„ walt, om op die naam de aangegeven , end* al- 

„ reeds geproclameerde huwelykfche geboden, (als 

„ gekoppelt, ende door den drank daartoe gebragt) 

5, by notariale acte van infinuatie en protest te doen 

fchutten, en dat kwafie om redenen, dewyl het- 

Z zelve zoude ftrekken tegen de placaten en Land-

CRIMINEELE PRACTYK. ^ 

„ rechten van Cleef> Velawe, ende Gelderland, ne- 

,, vens meer andere infame en verfierde leugenen, 

„ uitwyzeris de voorfchreve acte , door Notaris en 

„ getuigen aan zyn logement infinueeren , alsme- 

„ de aan den Predikant die aantekeningen heeft 

„ gedaan, midsgaders aan het huis van de doch- 

„ ter, misbruikende alzo de namen van Heeren 

„ van groote digniteiten ; en derhalven hetzelve 

„ zaken zyn van overgroote valsheden, waardoor 

„ de eenvoudige en goede lieden fchandelyk wor- 

,, den bedrogen , gelyk in deezen zeer enorm is 

„ gefchied ; waardoor niet alleen misbruikt wor^ 

„ den allerhande publicque aclens , die voor No- 

5 J taris en getuigen, als van volkomen geloof worden 

aangenomen, maar ook de heilige trouw, 

„ van God ingefteld ; 't welk over zulks niet on« 

„ gecorrigeerd, maar andere ten exempel moet 

„ worden geftraft. Zo is 't, dat Mynheeren van 

„ den Gerechte, gezien ende overwogen hebbende 

„ de crimineele eisch, by Jonkheer Qulntyn de Veer, 

„ Bailluw van 'sGravenhage , ratione offici, jegens 

„ hem gevangene gedaan ende genomen , doende 

„ recht, (op zyn gevangene eigen confesfie,) uit 

,, naam ende van wegen de hooge Overheid, en 

„ Graaflykheid van Holland ende Westfriesland, 

„ hem gevangene gecondemneerd hebben, gelyk 

„ hy gecondemneerd wordt mits deezen, gebragt 

„ te worden ter plaatze daar men gewoon is ju- 

,, ftitie te Ptlminiftreeren, en aldaar met de voor- 

„ febreve gepretexeerde en verfierde acle, en val-

33^ SLEUTEL DER CRIMINEELE PRACTYK» 

„ fche rekeriinge boven zyn hoofd , met de ftrop 

,, om den hals, anderen ten exempel, aan een paal 

met roeden wel ftrenglyk gegeesfeld , en verders 

den tyd van 6 agtereenvolgende jaaren in 'ttugthuis 

deezer Steede geconfineerd te worden , om 

aldaar ter discretie van de Heeren Regenten te 

j, arbeiden , en met zyn handenarbeid de kost te 

„ winnen; bannende hem gevangene, ter expiratie 

„ van de voorfchreve tyd, nog den tyd van 30 ag- 

„ tereenvolgende jaaren uit den Haag en de juris- 

,, dictie van dien, zonder middelertyd daar weder 

,, in te mogen komen , op de poene van zwaarder 

„ ftraffe , ende condemneerende hem gevangene 

3, voorts in de kosten ende mifen van juftitie.'' 

Aldus gepronuncieerd , per campanam, op den 30 

Oclober 1664, prefent alle de Heeren. 

E I N D E .

ÖR.IMINEELE P R A C T Y K . 2ö$< 

mentarieerd heeft gehad, volmondig durveri ftaande 

houden, dat het onderfcheid groot is, ja he* 

melsbreed verfchilt , tusfchen een aanklagte waarby 

dienstboden ten onrechte van hüisdiefftallert 

fimpelyk en flechts op een losfe prjefumtie befchuldigd 

worden , zonder dat het met eenige crimineele 

actie verzeld gaat , en tusfchen eene accufatie van 

die zelfde natuur , uit hoofde van welke de befchuldigde 

directelyk by de juftitie wordt aangeklaagd 

, met dat gevolg, dat er op de perfoon van 

den onfchuldigea huisbediende apprehenfie corporeel 

wordt verleend, en hy, uit krachte van dien 

zodanige ongemeriteerde fchandvlek van gevangenis 

of tortuur ondergaan heeft gehad : aangezien 

in het eerfte geval het, volgends de dispofitie van 

het befchreven recht, conftantis , en van zelf fpreekt, 

dat onfchuldige dienstboden , ter zaake van ongeperpetreerde 

misdaaden befchuldigd , doch daarover 

in judicio niet aangeklaagd zynde , geen verder 

recht zoude competeeren dan de hun aangedaane 

hoon , waardoor hunne reputatie bevlekt 

wordt , derzelver actie ad injuriandum tegen hunne 

heerïn of vrouwen refpedive, ten deezen opzichte 

te retorqueeren, op zulk een wyze dat zy, volgends 

de bekende regelen van de Practyk hier te Lande, 

voor alle rechtbanken in obfervantie, tot niet meerder 

, in geval van litisconteftatie, by eisch zoude 

kunnen concludeeren , dan tot een honorable reparatie 

van eer , en tot eene profitable amende , 

waaruit gemaklyk te beduiten valt , dat foonge- 

II. DEEL. V

Sc6 S L E U T E L DER 

lyke aftiën alsdan zyn louter civil, en blyven in de 

termen van burgerlyke rechtszaaken, waarvan de beoordeeling, 

naar bevinding van dien , ter discretie 

of befcheidenheid van den competenten Rechter, 

meer of min met betrekking tot de bepaaling van 

de profitable amende, afhangt; maar anders, ja 

geheel anders verfchild het, zo wanneer een huisbediende 

, of loontrekkend dienaar, valschiyk beticht 

zynde, een huisdiefftal begaan te hebben, en 

op voorgaande requifitie van zyn meester of vrouw, 

wegens zulk een onfchuldige misdaad , crimineel 

geaprehendeerd , en in beflootene hechtenisfe 

gebragt wordt, als in welk laatst gementioneerd 

geval , zo dra van de ongefundeerdheid en onwaarheid 

der befchuldiging zonneklaar confleert, 

den Rechter ontegenzeggelyk aan de letter van de 

wetten verbonden blyft, om het aangedaan ongelyk 

, met relatie tot de onfchuldige geapprehendeerde 

, dien conform te moeten repareeren , zonder 

dat zyn arbitrair of willekeurig goeddunken hierin 

het minst in aanmerking komen kan , om reden, 

dat de eed en plicht van het Rechtersampt, conform 

de Crimineele Ordonnantie uitdrukkelyk dicteert, 

om, buiten aanzien van Haat of perfoonen, 

aan onfchuldige gevangene , door onwaarachtige 

betichtingen , met onbehoorelyke incarceratie bezwaard 

geworden , promptlyk recht te moeten 

doen , en het hun aangedaan ongelyk by formeele 

fententie kosten fchade-loos niet alleen, maar 

ook zelfs met een evenwigtige gratificatie of be-


looning,naar gelegenheid van perioonen en zaaken* 

te doen herftcllen: hoe evident het is dat de Rechters 

hier te Lande zig ten deezen refpecte onfchendbaar 

aan de opvolging van zulk een' ftokregel verbinden 

, is , onder anderen , gebleeken in het zo 

veel geruchts gemaakt hebbend crimineel proces, van 

zekere welbekende dienstmaagd , weleer geventileerd 

geweest voor den Ed. Achtb, Gerechte der 

Stad M,..... , welke dienstmaagd, door haar 

vrouw ten onrechte befchuldigd zynde eenige zilverene 

lepels en vorken uit een beQooten buffet geftoolen 

te hebben , deswegen , op aanklagte van dé 

laatfte , geapprehendeerd werd: de dienstmaagd, 

door bedreiging van paalgeesfeling binnenskamers , 

het praetenfe delict,aldus gedwongen, geconfesfeerd 

hebbende , wierdt, in gevolge van dien , by fententie 

van den Rechter , tot een lyfftraf gecondemneerd 

, het welk zy vervolgeuds ondergaan heeft 

gehad : eenige jaaren daarna op een volklaare wyze 

zynde komen te blyken, dat deeze dienstmaagd 

die misdaad niet geperpetreerd had, maar dat dë« 

zelve huisdiefftal door haar cameraad , zynde een 

keukenmeid, aldaar destyds ten huize woonachtig, 

was begaan geworden , werd , by nader vonnis 

van den competenten Rechter, de ondergaane infami 

van de onfchuldige dienstmaagd inpleno judicia 

openbaarlyk gerepareerd , en bovendien de vrouw 

aanklaageresfe, welke haar, ter zaake als gemeld, 

onwettig had doen apprehendeeren , daarby gecondemneerd 

om, ten haaren behoeve, tot dedomage* 

V 2

3o8 S L E U T E L D E R 

ment van haar geledene fchade en fchande te moe 

ten uitkeeren een fomma van twee duizend ponden 

vlaamsch , welke laatfte condemnatie met recht 

zeer geadmireerd werd , en de algemeene goed 

keuring wegdroeg. 

§5- 

III.) Ondertusfchen heeft het derde object, van 

uitgezochte qusestiën, insgelyks in de termen van 

burgerlyke rechtszaaken vallende , en aan welke wy, 

(onder verbetering,) voor zo veel het een nood- 

zaaklyk licht in de rechtspleeging byzetten kan, 

boven de beide verhandelde voorbeelden'de pra>- 

ferentie zouden geeven , eigenlyk ten onderwerp 

dit tweeledig onderzoek : hoedanige vergoeding ou 

ders en voogden prestendeeren kunnen, tegen een' fchool- 

weester die hun kind of pupil mishandeld heeft , zoda 

nig dat dezelve, door al te firenge kaftyding, verminkt 

geraakt is ; midsgaders hoe verre voogden en fchool- 

meesters in rechten aavpfraaklyk en aüionabel zyn , 

die een onhuwbaate dochter , aan haare befluunng toe 

vertrouwd, verleiden of ontmaagden. Aanbelangende 

de interpretatoire definitie , ten opzichte van het 

eerfle lid van dit tweeledig cafus , en van de 

vraag daaruit geproponeerd , behoort, in de eer- 

fte plaats zorgvuldig gelet te worden, dat ouders 

en voogden hier een gelyk pouvoir ofgezachover 

minderjaarige kinderen , in hunne onderfcheidene 

qualiteiten reprefenteeren, en gevolglyk, dat wet-


tig aangeftelde voogden, by overlyden van de ou 

ders, als fuccedeerende door de aangenomene voog- 

dyfchap in derzelver plaatfen , een gelyk recht 

competeert om regres en vergoeding te mogen 

eisfchen , ter zaake van mishandeling door al te 

zwaare kastyding van een' Schoolmeester, een wees 

kind of pupil , onder hunne directie en opzicht 

ftaande, aangedaan, in gevalle dat zodanig kindof 

pupil door zulk eene onnatuurlyke en al te uren- 

ge kaftyding verminkt geraakt ware: dan, terwyl 

deeze foort van zaaken aan oneindige discufiön, 

en byna onbeflisbaare cavillatiën in de rechtsplee- 

ging zouden onderworpen zyn , uit oorzaake dat 

Schoolmeesters doorgands een ongelimiteerd recht 

van gezach over de fchoolkinderen prrctendeeren , 

immers geduurende de fchooltyd , dat hunne leer 

lingen alleen onder hunne particuliere beftuuring 

ftaan , en daarom niet oneigenaartig met den be 

kende naam van kinderkoningen pronken , als over 

dezelve een temporair gezach bekleedende, 't welk 

men huu tot bedwang van de jeugd, naar redelyk- 

heid , noch ontneemen , noch disputeeren kan : 

zo zal het derhalven , ter inflructie en ophelde 

ring van dit onderfteld cafus , beter gefchiktzynom 

zig in deezen louter aan voorbeelden te bepaalen , 

welken hier en daar geëxteerd hebbende , die in 

cas van litisconteftatie gevolgtrekkingen aan de 

hand kunnen geeven, bekwaam om zulk een dis- 

putable materie voortaan buiten alle bedenking re 

ftellen ; exempli gratial zeker Dorp-fchoolmee- 

V 3

3io SLEUTEL D M 

fter, woonachtig in Noordholland[, Meester Barend 

genaamd , en gereputeerd voor een man van een 

oplopend en driftig character , had in den jaare 

1756 een zyner fchoolkinderen door verwoedheid 

20 rigoureus en ftrengelyk met een' ftok geflagen, 

dat hetzelve kind door zulk een ongepermitteerde 

kaftyding verminkt werd , en federt kreupel ging; 

de ouders van den mishandelden fchooljongen hem 

daarover in rechten geconvenieerd en betrokken 

hebbende , werd hy , na dat de zaak alvoorens 

ter wederzyden beplecten was , by formeele fententie 

gecondemneerd, in een geldboete van honderd 

zilverene ducatons, ten behoeve van de publicque 

armen van de plaats alwaar het cafus voorgevallen 

was , met deportement van het fchoolmeestersampt 

, behalven in de vergoeding van alle 

de onkosten, ter geneezinge van het verminkte 

kind aangewend , en vervolgends in de kosten 

van den procesfe : aldus geheugt het ons in den 

jaare 1760 , in een voornaame Stad van Zuidhoh 

land, over een dergelyk geval een notabel proces 

te hebben hooren bepleiten tegen een Franfchen 

Koslfchoclhouder , die een zyner jonge kostgangeren, 

ten dien tyde als een ouderloos kind nog onder 

•voogdyfchap ftaande, op zulk een vehemente wyze 

gemaltraiteerd en mishandeld had , dat dezelve 

daardoor lam en beroerd was geraakt : de 

voogden , genoodzaakt om in hunne qualiteiten 

deswegen tegen den Kostschoolhouder in rechten te 

moeten ageeren , als beducht zynde dat zy, by na-


laatigheid vandien, zelf culpabel en ftraf baar zou 

den zyn, pretendeerden, na ingenomen advys van 

Rechtsgeleerden, dat hy hun ongelukkig gemaakt 

hebbende pupil, geduuretide zyn overig leeven , teu 

zynen koste , naar evenredigheid van zyn' ftaat, 

moest alimenteeren en onderhouden ; doch den 

Heer Officier in loco, zonder daarop te letten, voor 

kwam de civile adtie van de voogden door een 

crimineele eisch , in gevolge van welke de Frdtrfche 

Kostfchoolhouder, by condemnatie van den Rechter, 

ter zaake voorfchreven, voor al zyn leven gebannen 

werd, zonder dat er eenige alimentatie, uit krach- 

te van de civile eisch , ten behoeve van het ver 

lamde kind , werdt geadjudiceerd : het contrarie 

van dien is nogthans by eene andere rechtbank 

gedecideerd, ten refpeéte van een' Scholmeester die 

na een volwasfen en (terken fchooljongen, wegens 

eenige gepleegde baldadigheden gecorrigeerd te 

hebben , door dezelve handdaanlyk werdt aange 

vallen , zodanig dat de Schoolmeester , in deeze 

worfteling te kort fchietende, zig in de onvermy- 

delyke noodzaakelykheid bevond, om zig met een 

pennemes tot deszelfs eigen lyf berging te moeten 

defendeeren , waarmede hy den boosaartigen 

en op hem aangevallen fchooljongen een wonde 

aan de linkerzyde van de borst toebragt , zynde 

dezelve Schoolmeester, nadat de zaak behoorelyk in 

rechten gediend had, hiervan kosten fchade-loos 

geabfolveerd, en dien fchooljongen , na zyne ge-, 

«eezing , vervolgends tot ftraf opgelegd om agt 

V 4

3ï2 S L E f J T E L D E R 

dagen lang te water en te brood onder het Raad. 

huis te blyven zitten. 

Wat nu betreft het tweede lid waaruit dit on- 

derftelde cafus gecompofeerd is, en de vraag die 

daaruit refulteert, naamlyk, in hoe verre voogden en 

fchnolmeesiers in rechten aanfpraaklyk en atlionabel 

zyn , die een onhuwbaare dochter , aan haare befluu- 

ring toevertrouwd misleiden of ontmaagden; ter gene- 

raale beantwoording van de bovenftaande vraag 

diend, dat zo wel Voogden als Schoolmeesters in het 

geprefupponeerde geval gepacceerd hebbende, bei. 

den onwederfpreeklyk crimineel ftraf baar zyn , om 

dat, als een Voogd of een Schoolmeester zyn pupil of 

fchoolkind van de vrouwlyke fexe zynde, en aan 

hunne particuliere zorge toebetrouwd , in een on- 

huwbaaren (laat defloreerd en ontmaagd hebbende, 

de crimineele aéu'e van den Officier in /ocoonmogelyk 

ontgaan kan , als welke noodzaakelyk verpligt is 

ten deezen opzichte, tot confervatie van het recht 

van de hooge Overheid te moeten waaken : in dier 

voegen weidt, voor eenige jaaren geleden , een 

zeker bemiddeld weduwnaar met eerloosheid en 

banuisfement geftraft , en vervolgends in een geld 

boete van tienduizend guldens, ten behoeven van 

zyn pupil , gecondemneerd , om dat hy een miiir 

derjaarige huwbaare jonge dochter , over wie hy 

de voogdyfehap bekleedde , en die aan zyn huis 

fvoonachtig was, verleid,gedelioreerd en ontmaagd 

}rad , onder perfuatie en afdwinging van met hem, 

na haare meerderjaarigheid, te trouwen : dan het


geen als een iingulier voorbeeld alhier in confidera- 

tie komt, is het beruchte geval van een'Schoolmees 

ter, waarin wy in den jaare 1758 , nevens drie an 

dere Haaglche Advocaaten , ter requifnie van den 

Officier in cas crimineel , geadvifecrd hebben ge 

had , waarvan de omftandigheden hoofdzaaklyk 

hierin bedonden: dat dezelve Schoolmeester, mis 

bruik van zyn gezach maakende .op eene misdaadige 

wyze onderdaan had een jong meisje , van elf jaa 

ren oud, na voorgaande vleiende bewoordingen , en 

opgevolgde gefchenken te defloreeren en te ontmaag 

den , hoedanig inpardonnabel delict, ten aanzien 

van eene onhuwbaare dochter, aan zyne zorge toe- 

betrouwd , door een Schoolmeester begaan , zo 

zwaar by den Rechter gewogen werdt , dat de de- 

linquant , volgends fententie, openbaar gegeesfeld 

en gebannen werdt , op fundament dat er ftuprum 

violentum, of geweldaadige verkrachting had plaats 

gehad; gelyk in dergelyke gevallen altyd naar rech 

ten geprefumeerd wordt, 

§6. 

Hier mede deeze beredeneerde driederleie foorten 

van finguliere burgerlyke rechtszaaken afgehandeld 

hebbende , begeeven wy ous tot de volledige ex 

plicatie wat onder de benaaming \m fententie of von 

nis verdaan dient te worden , en confequentelyk van 

hoedanige diftindie , kracht en elfeét-en dezelve in 

de crimineele en civile rechtsplceging zyn, waartoe 

V 5

314 S L E U T E L DEB. 

de volgende obfervatiën in aanmerking komen: als, 

vooreerst, dat in ons Hollandsen recht een gewysde 

(res judicata) in een tweederleien zin word opgevat; 

want fomtyds betekent het een proces, dat door de 

fententie van den competenten Rechter is getermineerd, 

zo dar het niet eerder een fententie komt te 

zyn, als na dat dezelve is geflaagen , en het ook 

aanftonds een gewysde zaak wordt genaamd, als de 

fententie is uitgefprooken , alfchoon er nog geappelleerd 

kan worden ; en in dien zin werdt zy ons 

voorgefteld in de L. 7, 1, 11, ff. de tranfadionib. 

L. 14. codicis de appellationib.; fomtyds betekent 

het een vonnis dat door den verloop van tien dagen 

{dit noemt wen in de pra&yk de fata/ia appellutionis ,) 

of op eene andere wyze is geconfirmeerd, zo dat 

het daarna niet meer kan worden geinfinneerd, ( dit 

zegt men in de pratïyk te zyn , een vonnis gegaan in 

kracht van gewysde,) op welk eene wyze ULPIA- 

KUS , in L. 23. § 1 , ff, de condirt. indebiti , heeft 

gefchreven, ais iemand na het uitfpreeken van de zaak 

zal hebben getranflgeerd, zo kan hy het daarom repeteeren, 

om dat er goedgevonden is, dat de tranfaclie van 

geener waarde is : en op dat het niet twyfelachtig 

zoude zyn , wat hy door die uitgebroken of gewysde 

zaak wilde te kennen geeven, zo laat hy er op volgen 

, want men moet 'gelcoven dat 'er alsdan voor het re. 

fcript plaats is , als er getranflgeerd wordt overeen fen- 

•teii'ie , die ontuyfelbaar is , en door geen remedie kan 

worden geadewpteerd of vernietigd ; en dan is er tusfchen 

een fententie en een gewysde zaak dit onder-

C R I M I N E E L E PRACTÏK. 315 

fcheid , dat de fententie kracht heeft, permodum 

caufie, by wyze van oorzaak; maar een vonnis gegaan 

in kracht van gewysde , by wyze van effect: 

de fententie eindigt het difput, in djer voegen, dat 

het door middel van appèl weder opgehaald kaq 

worden; maar een gewysde zaak dusdanig , dat er 

voor geene verdere procedures te vreezen is , het 

welk zo voorvalt als men de fatalia van het appèl 

laat verloopen , of als er binnen de tien dagen uit. 

ftel van betaaling wordt verzocht, van het geen waarin 

men gecondemneerd is, L. penult. codicis, b- ïs% 

en hiervan hangde af de decifie van de qucéstie, wanneer 

deeze conditie of clauful vervuld is , tot dat 

het proces uiterlyk zal weezen determineerden gedecideerd; 

want het proces kan manr niet zo aanllonds gezegd 

worden te weezen getermineerden gedecideerd, als 

het defünitive vonnis is geveld, door een'Rechter 

van wiens vonnis appèl valt, maar daar zal moeten 

worden gewacht tot dat het vermogen van te appelleeren 

niet meer fubftilteert, of als er geappelleerd 

is, het zy een of meerder reizen, dat de zaak is 

gedecideerd door den Rechter, in het hoog'fte resfGrt 

van wien niet verder geappelleerd , of deszelfs 

uitfpraak geconvelleerd kan worden , C O V E N , 6bfervat. 

4 ; op dat ik niet zegge dat het proces fomtyds 

dan eerst gezegd wordt te weezen afgeloopen, 

als de executie van het gewysde ten einde gebragt 

is , en de aanlegger het effect heeft erlangd van 

de fententie, zo als nader te zien is by C A R P Z O ' 

V I U S , dtfinit. forenf. part. 1. conftitut. 7 defmitiiCu

3i6 S L E U T E L DER. 

Een fententie nu waarby het proces door den. 

Rechter getermineert wordt , verfchiit van de opU 

tiio judicis; als welke door den Souverain effect- forteert 

; om welke reden de praffes , aan,wien het 

recht niet competeert om te mogen deporteeren, 

(zie op BAJV,) zyne opinie aan den Keizer openlegt 

, dat bat hem toefchynt, dat de beklaagde van 

misdaad behoorde te worden gedeporteerd; en dan 

ordonneert de Keizer de deportatie , L. 6, $ i, 

ff. de interdiSt et relegatis, ( zo wel in het civile ah in 

het crimineele gebeurt hef fomtyds , dat een Rechter zyn 

opinie aan den Souverain moet openleggen , dewyl hy, 

uitfpraak doende naar het voorfchtift van de wet , gelyk 

zyn eed en pligt medebrengt, tot onbillyke hardigheid of 

flapheid , ook wel onrechtvaardigheid zoude moeten vervallen, 

als wanneer de Souverain zelf daarin voorziening 

doet, als alleen daartoe bevoegd zynde,) ook differeerd 

een fententie van de comminatiën of bedreigingen, 

brieven, publicque waarfchouwingen, (programmata,) 

en appoinétementen, der Rechters, (fubfciiptiones,) 

welke geen aucthoriteit van gewysde hebben, 

zo min als ieder woord dat een Rechter fpreekt; 

L. 7 codicis de fentent. £f interlocation. tot. tit, codicis 

comminationes &c. judic. autlor. ter. judic, non habere; 

zo nogthans dat de comminatie van den pretor, 

om wettige interesten te moeten betaaleu , als een 

voogd het geld vaneen pupil, gedestilleerd tot aankoop 

van onroerende goederen of perceelen, niet zal 

hebben gedeponeerd 3 kracht van fententie of decreet 

heeft ; L. 7, § 7, ff. de administ & peric, tu«


tor. , en dat de vermaaning van een recht in plaats 

treedt van een edict, L. 2, codicis quomodo & quomodo 

judex; maar als een Rechter uitfpreekt videri 

fibi dat het hem toefchynt, dan leidt het geen twyffel 

of hy heeft met die uitdrukking krachtdaadig 

vonnis kunnen uitfpreeken , aangezien de Rechters 

dat niet deeden, om dat er by hen eenige bedenklykheid 

over de decifie van de zaak was , maar uit 

zedigheid , welke in de oude Rechtsgeleerden zo 

zeer geroemd en gepreezen is geworden * alfchoon 

het zeker is dat anders de difiinitive fententiën met 

bepaalder woorden werden uitgefproken , BRJSO- 

N 1 u s , antiquit. jelut. lib. 2 , cap, 2 , ( wat my belangt 

, ik kan in dat woord SCHÏNEN geen zedigheid 

vinden, als het in een vonnis gebruikt wordt ; ik zoek 

daar bepaalde zaaken , en geen onbepaalde woorden ; te 

meer , daar v o E T er zelf, als het by de Rechtsgeleerden 

voorkomt, wel eens uit argumenteert ; beter is dan 

de praclyk by ons, de Rechters condemneeren totgeeven, 

doen, laaten, of lyden en gedoogen, direSt en bepaalt.') 

Een fntentie wordt verdeeld in interlocutair of 

provifioneel, en definüifoï uiteindig: interlocutoir is 

een zekere uitfpraak de plano , over eenig incident 

in den beginne , of het midden van het proces gedaan 

, welk de principaale zaak niet ten volle termineert, 

atg. I. 1, $ 1, ff, de confïitut-princ. 1. 7, 

codicis de fentent. & interloc-tion, La, f de appellat, 

recipiend. rel non, welke daarna ten difiinitive kart 

worden geretracreerd , waarin zy van de definitive 

verfchilt j en hiertoe fchynt te behooren het geen

3i3 S L E U T E L DÉR 

CELSUS zegt, in L. i, ff. h,t., hei geen de Pretor 

bevoolen ofverhooden heeft, kan hy door een contrarie b 

herhaalen en teniet doen; maar contrarie wegens fententiën, 

zie GOLHOFREDES , in notis ad, d. I., en voegt er 

by (ie L. iy , § uit. L. so. derecept. arbitr. recept. L, I. § 

uit- in fine ff. de qutzfionib. L. 27 ,ff. de poenis, Z. 15, codicis 

depcenis, waarvan deeze de reden is, om dat het 

officie van den Rechter, ha de uitfpraak van het definitive 

vonnis eindigt; maarniet na het interlocutoire, 

arg. d. 1, 19, § ultim, 1. 20, ff. aereceptis, l. 55, ff. 

h. t. ; daar ontbreeken echter geen interlocutoire 

fentiën , die kracht van definitie hebben , als de 

executie derzelve eene irreparabel grief aanbrengt, 

of dat er uit noodzaakelykheid des rechts condemnatie 

op moet volgen; by voorbeeld , zo de Rechter 

in een civile zaak de pynbank decreteert , of in 

een crimineele, als hy het doet tegen de wetten aan, 

/. 2. ff, de appell. recipiend. vel non , of dat een afweezende 

beklaagde geadnoteerd is , (zie van dat 

adnoteeren in het RECHTSGELEERD WOORDENe 

n 

BOEK, op het articul requirendi, &c) zyne goederen 

zyn verzegeld om geconfisqueerd te. worden , 

als hy zigzelven binnen een jaar niet filteert , atg. 

L. 2, codicis fpendent. appel, mors iniervenerit, of dat 

de Rechter den eisfoher of gedaagde den eed defereert, 

als of de zaak dubieus ware , op dar er volgends 

het geen gezwooren is, geoordeeld worde, 

arg. L. 31 «, ff. de jure. jurando, of dat hy in eenige 

arbitraire gedingen ordonneert , de zaak te reltitueeren 

of te exbibeeren , als Je gedaagde niet liever

CRIMINEELS PRACTYK. 319 

een zwaarder condemnatie, als vierdubbeld of 

vergoeding van kosten , fchaaden en interesfen , 

wil ondergaan , zo als dat voorvalt in de geënta* 

meerde actie van vrees of arglist , § 27, inftitut. 

de act.on, I ia, § i & § 4, ƒ, quod metuscaufti, 1. 

18, ff. de dek malo: dat nu dusdanige interlocutoire 

fententiën, welken kracht van dcfinitive hebben , 

na de pronunciatie niet kunnen worden geretrac» 

teerd, komt de waarheid naast by, ten allerhoog- 

Iten als er van dezelve geappelleerd is ; zie hier 

van in de HOLLANDSCHE CONSULTATIEN, 

1 Deel, advys 180, verf. 

Wyders zyn de interlocutoire fententiën by ons 

in de Practyk menigvuldig : by voorbeeld, als de 

gedaagde wordt geabfolveerd van de inftantie, 

want dat verfchilt veel van de abfolutie van het 

proces , als de eisfcher verklaard wordt niet onU 

vanglyk in zynen eisch en conciufis, want daarin ligt 

de decifie van het proces opgeflooren , welke in 

de abfolutie van de inflantie niet begreepen is, 

als waardoor de eisfcher ft'lzwygende zyn recht gereferveerd 

wordt,waarom het ook vooreen contradictoir 

vonnis wordt gehouden , als de Rechter verklaart 

, den eisfcher in zynen eisch niet ontvange/yk, 

en abfoheert den verweerder van de inflantie , N K o- 

STADIÜS, cas. fup. decif. n6, JACOE COREN, 

0bferv.1t. 26, num. 7, & feqq.; ook als partyen geordonneerd 

worden te moeten compareeren voor 

eenige gedelegeerde uit de Rechters, {Commisfaris.

3L Ö S L E U T E L D E R 

fen) of andere goede mannen , als de Rechter^ 

ex offico, aan partyen te kennen geeft,als de bewyzen in 

dit of dat gedeelte defect zyn , wat er, om de zaak 

in ftaat van wyzen te ftellen, nog vereischtwordt, 

in welk geval men het in de praétyk noemt poinc- 

ten van offici'ên ofte difficulteiten opperen; s IM ON v A N 

L E E U W E N , cenf. forens, part. 2 , lib. I,cap. 31, 

num. 8, 9, W A S S E N A A R , pra£l. judic. cap* ai , 

num. 3, 4, na W I L L E M D E G R O O T , inleiding 

tot de Hoïlandfche Pratlyk, lib. 2, cap. 2, num. I, 

en volgende: als de Rechter de regel en order voor- 

fchrytt, waarna het proces zal befchreeven of be 

handeld worden, daar partyen faitcn contrair alle- 

geren, hy dezelve by zyn decreet oplegt om die 

feiten te bewyzen , dat wy noemen atlen maken en 

produStie doen, of als zy de zaak in faclo wel ééns 

zyn , maar over het recht disputeeren , om een 

kort ontwerp te maaken van de zaak, dat wy zeg 

gen memori'e'n en advertisfementen van rechten, waarvan 

dezelve W I L L E M D E G R O O T , op de aangehaalde 

plaats num. 7 en volgende , breeder handelt , al- 

fchoon het waar zy dat de eisfchers of gedaagdens, 

fomtyds zonder tusfchenkomst van een interlocutoi 

re fententie door de Pra&izyns, die hen in het pro» 

ces bedienen, van zelf kunnen verzoeken , dat zy 

tot het bewys het geposteerde faciter mogen worden 

geadmitteerd, als het confteert, dat het geen quass- 

tie des rechts maar fafti des daads is, SCHOTANUS , 

in procesfa judiciario, bladz. 6o,en zo wordt het zeer

R E 

HET 

GISTER' 

VAN 

Ë Ë R S T E D E E L: 

J§cttèn, (Perfooneeie, en Ampele, of niet perfoo- 

neele ) hoe daarin wordt gehandeld. Bladz, 228. 

Adulterium, hoe die geftraft wordt. . 46- 

Advocaat of Procureur, mag een gevangene by inter- 

rogativen , waarop hy moet antwoorden , mee 

dienen. • ' V 

Aigedwongene bekentenis, is niet voldoende. 23, 

Alibi, mag door alle geaprehendeerde perfoone» 

beweezen worden, Inleid. II. Twee bedenkingen 

over de omftandigheid van dat bewyzen, 29 —* 

Wat de crimineele ordonnantie daar van zegt, 

. . . . • -77- 

Annotatie van goederen, wat de crimineele ordonnan 

tie daar van zegt. , • • • i 

Appèl, wanneer 't zelve niet vallen kan , 13 , 17 1 

> 

185-wanneer geappelleerd kan worden, 25-uit 

zondering door de Staaten van Holland en West*, 

•vriesland daarop bepaald. . . Mid. 

Appèl-reglement van Zyne Doorl. Hoogh. WILLE* 

CAREL HENDRIK FRISO, Prins van Orange, 

eu Nasfau, enz, enz. enz. .. ; . 

A 

6 8 i

R E G I S T E R . 

Apprehenfie , wat de crimineele ordonnantie daar 

van zegt ,165 van Apprehenfie op de %erfche 

daad, 167 — van Apprehenfie op bevel van den 

Rechter. . . . . ibtd. 

Apprehenfie , (Notficatie van gedaane) binnen 24 

uuren te doen: wat de crimineele ordonnantie daarvan 

zegt. . . . ,63, 

Arbitraire beoordelingen van de meeste Rechtbanken 

in Holland. . . Inleid. 11, 1 x. 

E. 

Bekentenis, afgedwongen is niet voldoende, 23 —— 

Zie verder op confesfie- 

Beurzefny:krs, hoe die geftraft worden. . 65. 

Blasphemie, behoort onder de zwaarfte delicten. 33. 

Bloedfchande, hoe die geftraft wordt. . 5S. 

Burgers, (Rraave) moeten zelfs met geen gevangenis 

bezwaard worden, zo lang zy niet fuspeBus ds 

fuga zyn. . . . . ai. 

C. 

Civile zaaken, hoe het daarin gelegen is met de extra 

judicieele confesfie. • . 109. 

Competentie of incompetentie van den Rechter, volgends 

een Plakaat van Hun Ed. Gr. Mug. (in 1656.) 

. . . . I84.

k E G - i S Ï Ê R » 

tmöelntie pan jurisdictie, aangaande crimineele zeiken 

, in drieërleie wyzen gefundeerd. . 25* 

Ccnclufie; zie, Formulier van conclufie, enz. 

van antwoord; zie, Formulier van een conclufie 

van antwoord, enz. 

. (Simpele contrarie) in cas crimineel, zie, 

Formulier van eene fimpcle contrarie conclufie, enz. 

Confesfie; definitie daarvan, 188 — wanneer zy 

openlyk en expres, of tacite en ftilzwygende is, 

i8c--wanneer zy gezegd wordt te zyn judicieel of 

extra-judicieel ,ibid - moet niet altyd zo aanftonds 

Voor beweezen gehouden worden , JOO — hoedanig 

het met eene confesfie in civile zaaken gelegen 

is, 191 — wat in extraordinaris crimineele 

proceduuren.in het ftukvan confesfie , noodzaakelyk 

wordt gerequireerd, 191 - wanneer dezelve herroepen 

kan worden , 195 hoedanig alles gelegen 

is omtrent de extra judicieele confesfie, 197 — 

hoe omtrent dezelve in civile zaaken , 199 —• 

nadere obfervatiën op dezelve , 201 — hoedanig 

op eene gedaane confesfie extraordinaris recht 

kan Worden gedaan. . . . 203. 

Confiscatie van goederen, tefolutie van Hunne Ed. Gr. 

Mog. daaromtrent, (in 1732,) 35 — van Zeeland. 

3Ö< 

Confiicl van jurisdiclie , wat dat is, 369 — kan uit: 

verfchillende oorzaaken ontdaan. . 371. 

Confiontatie van gevangenen, wat de crimineele ordonnantie 

daar van zegt, 174 •- aanmerking Van Mt* 

8IMON VAN L E E U W E N daar op. « tjji 

A 2


Confrontatie van getuigen. . . tjy 0 

Confrontatie , van reprochen en falvatiën , in cas 

crimineel. . . . . t g o u 

r—— van fommige algemeene regelen, raakende de 

reprochen en falvatiën , voor zo veel de perfoonen 

der getuigen betreft, 309 — voor zo veel de 

depofitiën der getuigen betreft, 319 — voor zo 

veel de form van examinatie der getuigen betreft. 

. . . . . 324. 

Confpiratie, behoort onder de zwaarfte delicten. 33. 

Contrarie conclufie (Simpele); zie, Formulier van eene 

fimpele contrarie conclufie, . . 249. 

Correspondentie met den vyand, behoort onder de 

zwaarfte delicten. . . 33. 

CRETU, (Jofeph) geftraft, (1779,) wegens misdaad 

tegen't ligchaam. . . 52, 

Crimen Lcefe Ma/efiatis, één der zwaarfte delicten, 

33 - wie daaraan fchuldig verklaard worden , 34 — 

ftraf daarop , ibid — waarin die misdaad eigenlyk 

beftaat, 38 —een vreemdeling kan dezelve,in een 

Land , waar in hy zig nog niet geëtablisfeerd 

heeft, niet begaan. . . . 43. 

Crimen notorium per fe, wat dat is, 13 - volgends 

het gevoelen van den Hove Provinciaal van Holland. 

. . . . . ibid. 

Crimen perduellionis , hoe dezelve begaan wordt, 

39, 41, 42. 

Crimineele jufiitie; zie, Jufiitie (Crimineele ) 

Crimineele trdonnantie; zie, Ordonnantie (Crimineel)


Crimineele Prattyk, definitie daar van, iT — uitzon, 

dering in dezelve. . '3» 

Crimineele procesfen, die extraordinair behandeld moe 

ten worden, hoe aanteleggen , 70 — hoe ter zaa- 

ke van zvvaare delicten, 75 - 

h o e t e v e r v o l 

na dat de apprehenfie gefchied is. . 9

R E G I S T E R , 

fiiejfial, door wie dehzelven kan begaan worden, 

60 — wat de ftraf daarop '\s,ihid — kan zwaarge* 

maakt worden , ter oorzaake van de perfoon , de 

zaak, de tyd, de wyze, en qucliteit. . 66 f 

Dispofitie, van den Rechter op txeptiën enz. 243, 

044 «- van den Eifcher , R. O., van eisch op 

de provifie. . . . 257. 

Disfolutie van huwelyk , zie Adulterium, 

Domefiicque diefftallen, worden zwaar geftraft, 62 — 

werden by de Romeinen onder de ligtfte foort van 

diefftallen gefield. . . 63. 

DONKER, (Nathanaël) in 1767 te Amfieldam, wegens 

vrouwenmoord geradbraakt. , 44, 

Doodfiag, is niet altyd een moord, 43 - wordt on. 

derfcheiden in ordinair of manflag, en extraordu 

tiair, 47 — uit noodwtêr is onffrafbaar. . 49. 

Dronkenfchap, maakt den doodflag niet meeronftraf-s 

baar. , , , , iW, 

E, 

Echtfcheiding ; zie, Separatie, tusfchen onééniglee, 

vende echtgenooten. 

Eed, (Noodzaakelyken) zie , Juramentum necesfarium. 

Eed van zuivering, zie, Juramenturn purgatorium. 

Eeuwige gevangenis; zie, Gevangenis (Eeuwige) 

Eisch; zie Formulier van eene conclufie van eisch, 

Examinatie van den gevangenen ; wat de crimineele 

ordonnantie daarvan zegt, 170— aanmerkingen 

van Mr. SIBION VAN E E E U W E N daarop. 171 %


Exeptie declinatoir , hoe de Praftizyns zig daarom 

trent behooren te gedraagen , 232 — van eene 

incompetentie 233, - zie ook. • °4®« 

Extraordinaire procesfen, wat dat zy" , 12—wanneer 

iemand, daarin betrokken zynde, in een ordina 

rii proces ontvangen kan worden. . ?*• 

F. 

Foram domicilii, wat daaronder verdaan wordt. 05. 

commhfiddW. . . 

. 1 ..- deprehenfionis • • ' t 

^' 

Formulier van een Notul, houdende de exeptie de 

r 

clinatoir van eene incompetentie , en verzoek 

van renvoy, van wege een gevangenen of verweer 

der, ter crimineele rolle gedaan dellen. 933. 

vap een conclufie, met middelen in het zelfde 

geval, geproponeerd van wege een' gedaagden of 

verweerder in cas crimineel , die niet gevangen 

is. . 

. van een conclufie van antwoord, met middelen 

op eene exeptie declinatoir in cas van renvoy. 

. . . . 2 

4°* 

j_ . mtiAk in cas crimineel, met midde 

len, door eene gevangene en verweerderesfe, die 

ex carcere defenfie doet . • 250. 

» van eene conclufie van eisch, ten principaale in 

cas crimineel, zonder middelen. . S45' 

( A 4 )


formulier van een conclufie van eisch , in cas crimineel „ 

ten principaale met middelen. . a 4 (j. 

—— van eenefimpele contrarie conclufie , is cas crimineel 

zonder middelen. j . 2 ^ 

van een/chriftuur van reproche en falvatie, i» 

cas crimineel, by wyze van confrontatie ontworpen 

, 300 — voor zo veel de perfoonen der getuigen 

betreft, naar fommige algemeene regelen, 

309 — voor zo veel de depofitiën der getuigen 

betreft, 319 - voor zo veel de form van examinaiie 

der getuigen betreft. , . 3 2 4 f 

* van een request, waarby echtgenooten gezamentlyk 

verzoeken om gefepareerd te worden, 

' ' " ' 

3 4 

3' 

"' "-—• "— waarby een vrouwfeparatie 

van haar'man, en ten dien einde veniam ageijdi ,of 

wel eenen curator ad lites over haar perioon ver-i 

G. 

Gemeenelands middelen ; zie , Middelen (Gemeene* 

lands:) 

Gerelaxeerde perjoonen, wat weleer omtrent hen 

plaats had. . . . ae 

Getuigen, onderzoek wegens de probatie daarvan, 

2


van tydverzuim genietende , 099 — reprochen en 

falvatiën ten opzichte van hunne perfoonen ge, 

confronteerd , naar fommige algemeene regelen, 

309 - ten opzichte van hunne depofitiën , 319 

— ten opzichte van de fortn der examinatiën van 

getuigen. . 3 2 

4' 

_ ( Valfche ) in het geval van onéénigleeveu- 

de echtgenooten. • . - 33^* 

Gevangenis', zie, Incarceratie. 

Gevangenis ( Eeuwige ) of een Rechter daartoe condemneeren 

mag. . . . 263. 

Gevangenis/en of Gevangenhuizen , hoe die moeten 

zyn. . . . » 

2 6 

°- 

Gewapend of ongewapend geweld , daarin wordt de 

misdaad tegen de aangeborene vryheid verdeeld. 

. . . 55. 

Geweld; zie boven , Gewapend of ongewapend geweld; 

C I L B E R T , geftraft wegens een aangegaan huwelyk 

ltaande het leven van zyn vrouw. , 351. 

Godslastering , behoort onder de zwaarfte deliéten. 

. . . • \ 33« 

Grondwetten van Holland vorderen dat de befchuk 

digde gehoord moet worden , alvoorens eenige 

fletrisfure in zyne eer en goeden naam te ondergaan. 

, . « , Inleid, x. 

A 5


HAVE N , '(Syvert v a n d e rj m e t h e t z w a a r d g £. 

ftraft, (" 1051,) wegens een' doodïlag in dronkenfchap 

begaan. • • . jo 

H. 

Hooren op vraagarticukn; zie, Informatïgn. 

HORST, QVan der) zyn geval in 1773. . 2o. 

Huweljks voorwaarde, blyft in kracht, niettegenftaande 

een feparatie tusfchen tatel en bed, op publiek 

gezach van den Rechter gedecreteerd, 336 

. uitzondering daarop, , , £V. 

Huwelykszaaken, zie, Echtfcheiding of Separatie. 

I. 

Incarceratie mag geen plaats hebben , zo lang niet 

wettig van de fchuld of onfchuld blykt, 97 „ i s 

principaal gefchikt adcustodiam, en niet adpcemm 

259 — noodzaakelyke requifiten, daarop betrekking 

hebbende. . , . 061 

Incompetentie van den Rechter ; zieCompetentie of Incompetentie, 

enz. . . > J g 

hformaü-èn, of verhooren op vraagarticukn of 

mterrogativen , hoedanig de Officier daaromtrent 

moet handelen, 102 - wat de crimineele ordonnantie 

daarvan zegt, 175 - een gevangene mag 

daarby niet gediend worden van een'Advocaat of 

P r o c u r e u r 

ibid.

R E G I S T E R » 

Jnformatie, of verhoor op vraasarticulen, is geval 

le van een vrouw , die, befchuldigd zynde haar 3 

man vermoord te hebben , ter zaake van dien, 

crimineel geapprehendeerd wordt, 105— N. II. 

108 - N. III. • • » 

; •••!! in gevalle van een' man, die , gefuspecleerd 

een' manflag te hebben begaan, daarover in «n 

extraordinair crimineel proces wordt betrokken , 

114 - N. II, 118 - N. III. . tm 

. in gevalle van een apprehenfie corporeel, ver 

leend op een pcrfonn, die geprefumeerd wordt het 

crimen faifi, in verfcheidene inftrumenten geperpe- 

treerd te hebben, 123 — N. II» 127 — N. Hl. 

, . '. . , 129, 

„ in gevalle van een jonge dochter, die zig 

zelve befchuldigd een' kindermoord in baarensnood 

begaan te hebben , en wier onfchuld uit de der-, 

de informatie confteert,, 132 — N, II. 136 — 

N. HL . » » }3\ 

in gevalle van een geëxcogiteerdc vrouwenver' 

hachtirig , waarvan de onwaarheid door vrywilli 

ge confesfie van de zevende informatie aan den 

Rechter blykt, na dat alvoorens, op verzoek van 

den Officier, ter zaake van dien, apprehenfie cor 

poreel was verleend geworden, 140 - N. II. 143. 

in gevalle van verfcheidene importante dief- 

ftallen, door een bende fteutelmaakers, in onbe 

woonde huizen gepleegd , en waarvan de fchuld 9


onaangezien de ontkentenis, by de derde informatie 

klaarlyk blykt , 145 - N U. 14» - 

N. III. i J0. * 

Informatie in gevalle van een huisbraak,wwby een perfoon, 

op wien de prefumtie gevallen was , geapprebendeerd 

wordt, en zyne onfchuld by de derde 

informatie , ten genoege van den Rechter, probeert, 

153 - N. II 156 - N- III. I J G. 

~— in gevalle van een gevangenen delinquant, 

die, in een extraordinaris crimineel proces, confesfie 

van huisbraak doet, maar in de omftandigneden 

van tyd en plaats varieert, 209 — N. II au — 

• 213- 

Ingezetenen dcezer Landen , waar die geapprehendeerd 

en te recht gefield kunnen worden. 34. 

Injurie, zie. Misdaad tegen de eer en goeden naam, 59. 

hterrogativen, zie Informatie, ook Vraagarticukn. 

J- 

Juramentum Necesfarium , of noodzakelyken eed , 

wanneer dezelve door Rechters opgelegd mag 

worden. , nrl 

• • • • 200. 

t purgatorium, of eed van zuivering, kan in 

crimineele zaaken geene plaats hebben. 7s. 

Jurisdictie, (Competentheid van) aangaande crimi 

neele zaaken , in driederleie wyzen gefundeerd. 

• • • 2.5. 

»——— (Conflict van) wat dat is, 369 — zie ver* 

der ConfliSt van Jurisdiéïie.


Juflitie, (Crimineele) wat de crimineele ordonnan* 

tie daarvan zegt. . . 165. 

K. 

Kinder dievery-, de ftraf daarop onzeker. . 64. 

Kindermoord, hoe die geftraft wordt, 44 — hoe de 

vader van het omgebragte kind, indien hy verleider 

van de moeder, en dat des de moord uit 

wanhoop gefchied is , zou behooren geftraft te 

worden. . . . 45. 

Kraamvrouwen die haare kinderen vermoorden, hoe zy 

geftraft worden. . . 44, 

L. 

Landdievery , behoort onder de zwaarfte delicten, 

33> 63 — wordt onderfcheiden geftraft. 6$. 

Landverraadery , zie Confpiratie. 

M. 

Manjlag, is een ordinaire doodflag, 49 — wanneer 

dezelve onder de clasfe van ordinaris procesfen 

reforteert. . . . . 223. 

• in öfficio begaan , kan naar billykheid van 

geene apprehenfie gevolgd worden. 2*5. 

f—— (Mislukten en onvolvoerden) is niet gantfchelyk 

onflraf baar. < • 227.


si EER, (Laurens van der) geftraft over Landdiév«y 

641. 

Middelen, ( Gemeenelands) hoedanig te procedeeren 

in zaaken die betreffende , 353 -. Piacaat 

desaangaande. , , . 366. 

Misdaad tegen het leven, wat daaronder begreepen. 

wordt, 43 — wat dezelve befchreeven wordt te 

zyn . . . . , ibid. 

** tegen het ligchaam, wat daar onder verftaan 

wordt, 51 — wordt fomtyds met den dood geftraft, 

52 — is onderworpen aan fcbaêvergoeding, vergoeding 

van meesterloon , enz 53 - de delinquant 

in deeze is vry van lyfftraf, (doch niet van geld* 

! boete ,) als de gewonde zes weeken , na 't ontvangen 

van zyne wonden , op ftraat gegaan heeft. 54. 


N. 

Notificatie van gedaane apprehenfie binnen 24 uur en te 

doen ; wat de crimineele ordonnantie daarvan 

zegt. - . ; . 168. 

Notul\ zie , Formulier van een Notul, enz. 

Notulen , wat de crimineele ordonnantie daarvan 

zegt, 172, 174 — aanmerking van Mr. SIMON 

VAN LEEUWEN daarop. . . 172» 

O. 

Officier ; bedenkingen deezen betreffende, wegens 

het alibi van een gevangenen , 29 — wanneer 

hem geene actie van lyiftraf, ( wel van geldboete, 

) in gevalle van misdaad tegen het ligchaam 

competeert,54 — wat hy verpligt is, ten aanzien van 

't verhoorenivan een gevangenen geprefumeerden 

delinquant, 76 mi' hoe hy best kan handelen 

in verfcheidene voorkomende gelegenheden, 100 

enz. — moet letten op de prerogativen en 

voorrechten , een' geboren' burger , volgends de 

byzondere privilegiën der Steden, competeerende 

. . . 223. 

Ondertekening van den gevangenen ; wat de crimineele 

ordonnantie daarvan zegt, 173 — aanmerking 

van Mr. SIBÏON VAN LEEUWEN daarop , 

' • • . • • ibid. 

Ontfiag onder handtasting, wanneer practicabel. 16.

R E G I S T E R * 

Ontfiagene perfoonen, wat weleer omtrent hen plaats 

had. . . . . 28. 

Ontvlugting uit de gevangenis , wat ftraf daarop be 

hoort te volgen. . . . 265. 

Oproer, is niet altoos onder het crimen leefe Majefta- 

tis te betrekken, . • 41» 

Oproermakers, zyn fchuldig aan de misdaad tegen 

de aangeborene vryheid. , 55. 

Otdinaris procesfen, wat dat zyn ,12 - i 

— hoe daar 

in te proeedeeren. . . . 256. 

Ordonnantie, (Crimineele) kort uittrukzelvanfom- 

mige articulen daarvan , 165 voor eerst 

op 't ftuk van de crimineele juftitie , en appre 

henfie , ibid apprehenfie op de verfche 

daad, 167 «—— apprehenfie op bevel van den 

Rchter, ibid — annotatie van goederen, 168. *- 

notificatie van gedaane apprehenfie , binnen 24 

uuren te dotn, ibid — in crimineele zaaken hoe 

danig te proeedeeren, 170 — examinatie van den 

gevangenen, ibid — notulen, 172 — lecture aan 

den gevangenen, ibid — ondertekening van den 

gevangenen, 173 — notulen van 't zelve ende 

perfifteeren , 1 74 — hooren op articulen ende 

confrontatie , ibid — zonder Advocaat of Procu 

reur, 175 — exeptie , 176 — hoedanig te pro- 

poneeren, ibid — defenfi ende alibi, 177 

recoiement ende confrontatie van getuigen. 

, . • ibid*


Öxphsde, wat dat is. • . . 2 8 * 

\)verfpeeler of Overfpederesfe, hoe die geftraft worden. 

. . . ' • . 4


Preventie, kracht en effecten van dezelve, 373 — 

wanneer desaangaande exeptie plaats kan hebben, 

377 — in welke gevalle dezelve cesfeert. 370. 

Probatie van getuigen, onderzoek desaangaande. 267. 

Proeedeeren, hoedanig te doen in crimineele zaaken, 

volgends de crimineele ordonnantie, 170 — hoe 

conform 't reglement van de Staaten van Holland 

en Westvriesland, in zaaken raakende de gemeenelands 

middelen, 353 — placaat desaangaande. 

367. 

Proces/en, (Extraordinaire en ordinaire,) wat dat 

zyn, 12 - iemand in een ordinair proces ontvan 

gen zynde, kan niet weder op nieuw extraordinair 

op articulen gehoord worden, 104 zie ook 

Crimineele Proces/en. 

< (Ordinaris crimineele) zie Crimineele Proa:fin, 

( Ordinaris) 

Procureur i zie Advocaat of Procureur. 

Purge, wat in cas daarvan gerdiieden kan . 74. 

Pynbank, derzelver cerfle introductie, 14—'tgebruik 

daarvan afgekeurd, J5 - wanneer met dezelve 

niet bedreigd mag worden, 18 — hoe te 

condemneeren als dezelve zonder eenige bekentenis 

te doen doorgedaan is, ibid hoe in de 

applicatie van dezelve gefeild zou kunnen worden, 

20 — moet geproportioneerd weezen naaide 

grootheid van het delict, en naar het temperament 

van den patiënt, 21 — derzelver affchaffing 

wenfehelyk. . t 2 3 >

Raptor, is fchaaker. 

Raptus, is fchaaking. 


R. 

Rechtbanken in Holland, oordeelen dikwyls arbitrair. 

. . . Inleid, II, ix« 

Rechters , wanneer dezelve met de pynbank niet 

mogen bedreigen, 18 — hoe zy moeten hande« 

len met iemand die, zonder bekentenisfe te doen , 

de pynbank doorgedaan heeft , ibid — hoe zig 

te bewaaren van te feilen, met betrekking tot de 

pynbank, 20 — moeten vooral van de territien 

of preparatiën tot de tortuur gebruik maaken , 

22 — hoedanig zy zig moeten gedraagen , in gevallen 

een gevangene zyn alibi bewyst, 29 • 

ter hunner discretie behoorde te ftaan het ftraffen 

van de geene die kinderen te vondeling leggen 

, 46 - zy mogen een gevangenen, die de jurisdictie 

van den Rechter declineert, ordonneeren 

te respondeeren op vraagarticukn, 97 — maar 

hem niet uitlokken op hoop van pardon , vol 

gens Mr. SlMON VAN LEEUWEN, I96 —— 

wanneer zy bevoegd zyn om het juramentum «ecesfarium, 

of den noodzaakelyken eed , opteleggen, 

200 — of zy tot eene eeuwige gevangenis 

condemneeren mogen , 263 — hun dikwyls 

kwalyk gedrag omtrent onéénigkevende echrgenooten. 

. . . 3^3, 

B 2

R E G I S T E R 

Rechtsgebied declinseren ; wat een gevangene , die 

zulks wil doen , geraaden zy, 98 — wat daar 

omtrent meer plaats kan hebben. . 99. 

Rechtsgeleerden; zie PraStifyns, 

Recollement van getuigen , wat de crimineele ordon 

nantie daarvan zegt. . . 

Reconventie heelt in cas crimineel geene plaats. 71. 

Reglement van appèl van Zyne Doorl. Hoogheid 

WILLEM CAREL HENDRIK PRISO , enz. 

enz. enz. . . . 

van de Staaten van Holland en Westfriesland, 

op de manier van proeedeeren, in zaaken de Ge- 

meenelands middelen betreffende. . 352. 

Reliëf, wat dat zegt. . . 73. 

Renvoy, (Verzoek van) van een gevangehen , of 

verweerder, ter crimineele rolle gedaan Hellen , 

233; zie ook . . . 240. 

Reprochen van getuigen; wat dat zyn, 275 — kun 

nen op driederleie wyzen gefchieden. . ibid. 

Reprochen, tegen de formaliteit en wyze van exa- 

minatie , welke by het booren of ondervraagen 

van getuigen geobferveerd geworden zyn , 28a 

Tegen inftrumenten of gefebriften. 285, 294. 

- en falvatiën in cas crimineel geconfronteerd, 

301 - voor zo veel de perfoonen der getuigen 

betreft, naar fommige algetneene regelen, 3C9 — 

voor zo veel de depofitiën der getuigen betreft, 

319 — voor zo veel betreft de form der examina- 

tie van hun. . . . 524.


Request, (Formulier van een ) houdende verzoek 

van apprehenfie corporeel, in zaake van een vrouw 

die befchuldigd wordt haar' man vermoord te 

hebben, 79 — waarby apprehenfie corporeel ver 

zocht wordt , op een' man , gefuspedeerd een' 

manflag begaan te hebben, 80 op een per- 

foon , geprefumeerd van het crimen falfi in ver 

fcheidene inftrumenten gepleegd te hebben, 83 

— tendeerende om te hebben apprehenfie corpo- 

reel, op de perfoon van een jonge dochter, die 

haar zelve befchuldigd een' kindermoord in ba 

rensnood begaan te hebben , 85 — contineerende 

verzoek van apprehenfie corporeel, wegens eene 

aangeklaagde , doch geëxcogiteerde vrouwenver 

krachting, 87 ——— ten fine een bende fleutelmaa. 

kers, wegens importante diefftallen , in onbe 

woonde huizen gepleegd, moge worden geappre- 

hendeerd, 90 — tendeerende om te hebben appre* 

henfie corporeel, op een perfoon , op wien de pre- 

fumtie van huisbraak gevallen was, 93 — waarby 

een gevangene verzoekt, na geflootene informa- 

tiën , ontvangen te worden in een ordinaris pro. 

ces , 161 — van een' Officier aan Schepenen, 

tendeerende om een gevangene, die, na geflote- 

ne informatie, in een ordinaris proces ontvangen 

was , op nieuw op interrogatoriën te doen hoo- 

ren ; op welk request door den Rechter is ver 

leend NIHIL. . . . 163, 

B 3


Request , waarby echtgenooten gezamentlyk ver 

zoeken om gefepareerd te worden. . 343. 

• waarby een vrouw fcparatie verzoekt; zie, 

Formulier van een request, van dien inhoud. 

Rejolutie van Hunne Hoog Mogende in de zaak van 

Mr, PIETER PAULUS, Raad en Advocaat Fis 

caal van het Ed. Mog. collegie ter Admiraliteit 

op de Maaze. . . . 381. 

RYSSEL, (Generaal Major van) waaraan hy zig 

fchuldig gemaakt heeft, (1787,) . 40. 

. S. 

s ALM, (Rhyngraaf van ) waaraan hy zig fchuldig 

gemaakt heeft, (1787,) . . 40. 

Salvatiè'n ; wat dat zyn , 288 — conftant gebruik 

daaromtrent. . . . ibid. 

— en reprochen in cas crimineel geconfronteerd , 

301 — voor zo veel de peifoonen der getuigen 

betreft, naar fommige algemeeue regelen, 309 — 

voor zo veel de depoütiën der getuigen betreft, 

319 - voor zo veel betreft de fonn der examina- 

tie van hun. . . . 314. 

Sckauktrs . zyn den dood fchuldig , 57 doch 

niet als de fchaaking met toeftemming gefchiedt, 

ibid — fommige Rechtsgeleerden gevoelen het 

tegendeel. . . . 5 8 . 

SCHILT, (Frans Michelvan) in 'sGraavenhaage 

geftraft, over zyne ondertrouw met een meisje, 

ftaande het leven van zyn vrouw, . 348.


Separatie, tusfchen onéénigleevende echtgenooten, 

334 — definitie van eene feparatie van tafel .en 

bed, 335 —- op publiek gezach van den Rech- 

ter gefchied, blyft de ftatutaire gemeenfchap dei- 

goederen duuren , 336 — als de feparatie door 

het wegloopen van de vrouw gefchied is, wordt 

onderzocht in hoeverre zy, ten refpecte van de 

goederen, nog verbonden, aanfpraaklyk, en exe 

cutabel blyft, 338 — verfchillende gelegenhe 

den en oorzaaken van dat wegloopen, 339 —— 

als de feparatie gefchied is met gemeen confent, 

zonder dat er de aufthoriteit van den Rechter 

tusfchen beiden komt , en de echtgenooten el 

kander de eere des huwelyks blyven bewyzen, 

of de effecten van het huwelyk als dan nog In 

hun volle kracht blyven? . . 341. 

Simpele eontrarie conclufie ; zie Formulier van eene 

Jimpele contrarie conclufie, enz. 

Simpele of niet perfooneele Actiën, zie AStiën; (Per- 

fooneele en fimpele, enz.) 

Sponfalia; zie Trouwbelofte. 

Staaten Generaal; hunne refolutie in de zaak van 

Mr. PIETER PAULUS, Raad en Advocaat Fis 

caal van het Ed. Mog. collegie ter Admiraliteit op 

de Maaze. . . • 38' - 

Staaten van Holland en Westvriesland, hunne ge 

maakte uitzondering (in 1718,) op het appellee- 

ren, 05; hunne refolutie (in 1732,) op het ver 

beurd verklaaren der goederen, 35 — hun placaac 

B 4


(van f595 en 1614,) op het ftraffen van dieven, 

61 — hun reglement (van 1749,) op de manier 

van proeedeeren in zaaken de Gemeenelands mid, 

delen betreffende, 3^4 _ Placaat desaangaande, 

366. 

Straf op het Crimen leefe Majeftatis , 34 — op den 

moord, 43 'm, op den kindermoord, 44 — hoedanig 

die zou moeten weezen voor een jongman 

die een meisje verleid heeft , en welk meisje 

het kind, by hem geteeld, ombrengt, 45 _ 0p 

adulterium of overfpel , 46 — op. het te vondeling 

leggen van kinderen , 47 op den doodflag, 

ibid — op de misdaad tegen het ligchaam, 

51, y 2 op de misdaad tegen de aangeborene 

vryheid, 56 — op den diefftal, 60 - op landdievery 

is verfchillende ,64 — op kinderdievery, 

onzeker, ibid — op 't beurzenlhyden ,63 — 

hoe dezelve zou moeten weezen , voor iemand 

die geftolen goed heimelyk, en beneden de helft 

van de waarde opkoopt, ibid — voor ftruikroovers 

, ^8 -— op een' manflag in een ordinaris 

proces, 220 — op een mislukten en onvol voerden 

manflag, 227 voor iemand die uit de 

gevangenis breekt, 265 — voor een getrouwd 

man die fponfalia of trouwbelofte met een meisje 

contracteert , 548, 350 als hy T 

t meisje 

trouwt , en des in twee huwelyken te gelyk 

leeft. . . . 3 5,. 

Struikroovers, hoe die geftraft worden. . 63.


St'gsstie, wat dat zegt. • • 73, 

T. 

Territiè'n, of preparatiën tot de tortuur, is tweeder-! 

lei, verbalis en realis. • . 22. 

Triplex forum ordinarium van een crimineelen delinquant; 

hoe gehandeld moet worden als daarover 

verfchit ontftaat. . . 71. 

Trouwbelofte; hoe het contrafteeren daarvan door 

een getrouwd man met een meisje ftrafbaar is. 

. 'i • ' ' ' ; 

347* 

V. 

Valsch munten, behoort onder de zwaarfte delicten, 

33. 

Valfche getuigen; zie Getuigen, (Valfche) 

Verbeurdverklaring van goederen; zie Confiscatie, enz. 

Verhooren op vraagarticukn, of interrogativen; zie 

Informatie, 

Vondeling ( Te ) leggen van kinderen , niet onftrafbaar. 

. . . . . 46. 

Voorn, (Land van) hoedanig de keuren aldaar zyn, 

in gevalle van misdaad tegen het ligchaam. 55. 

Vorftenmoord , behoort onder de zwarrfte delicten. 

• 33- 

Vraagarticnlen ; zie Informatie — daarop mag niemand 

, éénmaal in een ordinaris proces ontvangen 

zynde, niet weder op nieuw extraordinair gehoord 

worden. . . . 164. 

B 5


Vrouw; (Een van haar' man weggeloopene) zie o? 

't artykel Separatie. 

Vrouwenverkrachters, wat deezen , naar rechren , 

eigenlyk zyn , 56 hunne ftraf, ibid 

wanneer zy oudtyds van de doodftraf bevryd 

bleeven. . . . . ibid. 

W. 

Wettigheid van jurisdictie, zie Competentheid van ju* 

risdiclie. 

Wil (De) voor de daad neemen, wanneer. . 33, 

WITTE, (J. E.) het gebeurde met hem. . 373. 

Z. 

Zaaken; zie Crimineele zaoken; ook Civile zaaken. 

Zeeland , derzelver refolutie op de confiscatie van 

goederen, (in 1732,) . . 36.

R E G I S T E R 

V A N 

HET TWEEDE DEEL. 

A. 

_/\_...., ( Jofina van der ) haar geval wegens over- 

fpel met i>H ILI PPDS VAN DER G.... 20. 

AStie, (Crimineeje) zie Crimineele Aftie. 

Adulterium, zie Over/pel. 

Advocaat; wanneer hy , in zyn qualiteit patrocinee- 

rende , een getrouwde vrouw, die nimmer vleesch- 

lyke converfatie met haar' man gehad heeft, en 

deswegen tot disfolutie van den huwelykshand con- 

tendeert, gedunrende den loop van den procesfe 

zyne cliënt; bezwangert , of hy ; in de' eerfte 

plaats, ter zaake van dien, crimineel aclionabel 

zonde zyn, in de tweede plaats, of hy , na het 

huwelyk van zyne cliënte , by fententemie van 

den Rechter,gedefolveerd was, in het onderhiel 

de geya! zoude mogen trouwen, 59 — een' mis- 

flag begaande, heeft daarvoor niet te verantwoor 

den, 138 — hoedanig hy zig in 'tbepleiten van 

crimineele en burgerlyke zaaken moet gedraagen. 

" : 

'.' . . '. 170.


Jpothecar; een voorbeeld van een' misflagin 't gee- 

ven van arsenicum, doch echter vrygepleeten. 

• • • . . 141. 

Asjtgnatiën, derzelver kracht. . 378. 

Jtsfurantie , hoe in gevalle desaangaande geprocedeerd 

moet worden, 112 — hoedanig dezelve gedaan 

mag worden, I?J — verklaaring wat het 

i s 

' . . . . 127. 

•—— (Policevan) wat dat is. . 

B. 

BAREND, (Meester) zyn geval als ichoolmeester 

wegens het verminken van een' zyner ichoolieren. 

310. 

BARTOLOTTI, (Gulielmo) zyn geval wegens 

'tbetaalen van vrachtpenningen. . ug, 

SIERTEMPEL, (Schepen) geftraft wegens bloedlchande. 

. é 8 > 

Bloedfchande, of Crimen incesti, geftraft, 68, 76 — 

onderzoek of dezelve doodftraflyk dan lyfftraflyk 

is, 69 — de verzwyging daarvan geltrafr. 77. 

Bloedfchandige Kinderen; zie Kinderen, (Bloedfchandige) 

Eodemarybrieven, wat dat zyn, 117, 132, - rechten 

van dezelven, 134 — wat eenfehipper daaromtrent 

moet waarneemen. . . 135,

R E G I S T E R » 

Bodem; zie Officianten. 

B O H E L L , (Willem) 't voorgevallene met zyne 

nalaatenfchap. . . , 329» 

BOOLTSZ, (De Heer Mr.) Raadsheer in het 

Parlement te Parys , zyn eenzydïge uiterfte wil 

vernietigd. . / » . 143» 

B R A & K E L , (Van) Boomkweeker ; zyn geval met 

j. j. DE W I T T E , Junior , wegens Landverraadery. 

* • • •, 87* 

BRONSWYK, (Grietje van) getuigen tegen den 

Advocaat van CUILE NBURG. • 50. 

BDYS, (Egbertus) zyn geval met zyn vrouw ALI- 

DA VAN DER STRENG. . . 49« 

C. 

Certeparty , wat dat is, 117; zie ook . 125. 

Chirurgen; in hoeverre hy, door onkunde of verzuim 

een' misdag begaan hebbende, al of niet 

actionabel zoude zyn, 136 — een treffend voorbeeld 

desaangaande. • . 140. 

Compenfatie, of Fergelyking , hoever het recht daarvan 

gaat, 206 — verfchilt in veele gevallen zeer 

breed van Reconventie. . . ibid. 

Conclufie van eisch, in cas crimineel, ter zaake van 

defolutie, wegens begaan ovcrfpel. . ao.

R E G I S T E R. 

Corruptie van den Rechter, hoedanig dezelve geftraft 

wordt. . . . . 4 6 . 

Crimen falfi , of men iemand ter zaake van dezel. 

ve, na dat de deiinquant bereids eene openbaaie 

lyfftraf ondergaan heeft , of met den zvvaarde 

over 't hoofd een fchandaal heeft gefupporteerd 

tot eene eeuwige gevangenis kan condemneeren. 

. . C6. 

——— vooronderfteld gepleegd te zyn geworden 

door den Autheur Mr. FRANCISCDS 

LIEVENS KERSTEMAN. . . 81. 

Crimen incesti; zie Bloedfchande. 

Crimineele aclie , hoedanig dezelve tegen de perfoon 

van een' Rechter , ter zaake van wandevoir of 

rualverfatie al of niet kan plaats hebben. 39, 

Crimineele ordonnantie, wat dezelve zegt wegens onfchuldige 

gevangenen. . . 307. 

Crimineel vonnis, zie Vonnis. 

CDHENBÜ8C, (Van) Advocaat, het voorgevallene 

wegens zyn gedrag omtrent ALIDA VAN 

DER STRENG. . . . . I48.

R E' G i S T E R» 

D. 

Definitie, ( Volledige ) van de deugden qualiteiten . 

enz. van een' Rechter. . . 

Definitive fententie, wat dat is. . 321* 

Defolutie van huwelyk, wegens begaan overfpel, 20. 

— wanneer dezelve kan cesfeeren, 23, 24, enz. 

Deurwaarders; zie Officianten. 

DiBum; zie Formulier van een diftum. 

Diemaren, (Loontrekkende) kunnen in cas crimineel 

niet getuigen. . . . JJ. 

Dienstboden , wat recht hun, ter zaake van huisdiefftallen 

onrechttnaatig befchuldigd zynde, by 

retorfie tegen hunne Heeren en Vrouwen naar 

rechten competeert. . 303. 

Dispofitie, ( Testamentaire ) zie Testamentaire dis» 

pojïtie 

Dothr in de Medicynen, in hoeverre hy, door on. 

kunde of verzuim een' misflag begaan hebbende, 

al of niet aflionabel zoude zyn. . 136. 

DOORSCHOT, (Yzak) vonnis tegen zyn gefepal-Cerde 

vrOUW , HEiNDRINA HYBLOM. , 17, 

DOUGL AS, (Mevrouw ) geftraft. . 3fj, 

DiMeld overfpel; zie Overfpel. (Dubbeld)


Bed, ( Expurgatoire) zie beneden: Expurgatoire 

Eed. 

Emgduurende gevangenis; zie Gevangenis. (Eeuwig- 

duurende ) 

Expurgatoire eed, in gevalle een vrouwsperfoon in 

E. 

baarensnood, een' getrouwd' man, een kind als 

vader opzweert. . « 50. 

F. 

Faljiteiten, gepleegd in een testamentaire dispofitïe 

geftraft. . . . . 64. 

Fatalia appellationis; wat dat is. . 315. 

Forma probantie, wat dat zegt, . . 23. 

Formulier van een pleitmemorie van eisch, over eene 

burgerlyke rechtszaak , refulteerende uit eene 

acte obligatoir van fchuldbekentenis, die gedis 

puteerd wordt, 176 N II. van antwoord in 

hetzelfde cas, 185 ~- Ni III. van replicq , in 

hetzelfde cas , waarby de objectiën van partye 

gefolveerd worden, 196 N. IV. vanduplicq 

in hetzelfde cas , waarby de objeftiën van par-


tye , by replica gedaan , weggenomen worden. 

Formulier van een pleitmemorie van eisch, in cas crimineel 

, ter zaake van een gepretendeerden doodflag 

, 210 — N. II. van antwoord, in cas crimineel 

, houdende hetzelfde cafus, 227 — N. III. 

van replica , in cas crimineel, houdende hetzelfde 

cafus, 241 — N. IV. van duplicq, in cas crimineel 

, houdende het zelfde cafus.' . 248; 

Formulier van een ditlum, raakende een civilprocesj 

1^. - van eene fententie, in cas crimineel. 33r. 

van een request,in cas van disfolutie, wegens 

adulterium. . . . 5. 

»•• van een conclufie van eisch, in cas crimineel, 

ter zaake van disfolutie , wegens begaane overfpel. 

. . . i ao. 

G. 

c...., ( Philippus van der) zyn geval wegens over 

fpel met josiNA A . . . . . . 20. 

Gedwongen overfpel i * * 27. 

Generaal overfpel, wat dat is. . . 7. 

Getuigen moeten in crimineele zaaken confonant 

zyn. , i i . 52, 

C


Getuigen infamia fatlti en infamict juris, zyn in crimineele 

zaaken niet admisfibel. . 53. 

GEDRTSZ, (Schipper Arend) zyn geval met 

BAU TOL OTTIJ zie op dien naam. 

Gevangenen, (Onfchuldig) wat dezelven toekomt. 

. . . 306. 

Gevangenis, (Eeuwigdurende.) gedachten daar 

over. . 68. 

Godvruchtigheid , behoort by een' Rechter te zyn. 

• « • • . 42, 

HA AREN , (Onno Zwier van) zyn geval wegens 

vooronderftelde bloedfchande. . 78. 

Herbergiers, zyn verantwoordelyk voor de goederen 

van reizende pasragiers , "die by hen logeerer. 

108. 

II. 

Huis die fjlallen; zie Dienstboden. 

Huisgenooten, het zy dienstboden, vrouw of kinderen 

, hoe ver hun recht , ten opzichte van het 

gebruik der ileutels, of het doen openen van beflootene 

bewaarplaatfen kan worden getrokken, 

voornaamlyk by abfentie van dea man. 300. 

H'YBLOM: ( Hendrina) eengefepareerdehuisvrouw 

van YZAAK DOORSCHOT; vonnis tegen haar 

wegens overfpel, * . . 17.

R E G I S T E R . * 

Incesii; (Crimen) zie Bloedfchande. 

I. 

ïnterlocutoire fententie, wat dat is. . 3 1 

?» 

K. 

KERSTEMAH , ( Mr. Franciscus Lievens) zyn 

geval wegens eene vooronderftelde gepleegde falciteit 

in verfcheidene wisfelbrieven. . Si. 

Kinderen , (Bloedfchandige) moeten ten koste van 

de plaats haarer geboorte, onder verbloemde naamen, 

worden gealimenteerd. . 7 Ö 

' 

KINSCHOT, ( Mr. Johan Anthony van) zyn geval 

wegens het verkenen van paspoorten. . 167. 

Landrecht, wat dit is. • • 

L. 

Landverraadery i geval desaangaande voorgevallen met 

de perfoonen van j. E. DE WITTE , Junior, en 

VAN BRAAKEL, Boomkweeker. • 87.


M.... , (Pieter) het voorgevallene met hém wé» 

gens het ontvreemden van 400 guldens uit eene 

openftaande lesfenaar. . . g C2. 

Maherfatie in officio, geftraft, 56; zie ook . 39. 

Man van den huize , wanneer deeze moet betaalen 

voor zyne dienstboden, kinderen, of iemand van 

zyn gezin, 107 — is verantwoordelyk voor alles 

wat in zyn' dienst bedreeven wordt. . 10*. 

Mandament in cas crimineel, by den Procureur Generaal 

van den Hove van Holland geobtineerd , tegen 

FREDRIK j Rhyngraaf van Salm, op den 5 

November 1787. . . i 0 0 , 

Meesterloon, enz. ; vergoeding daarvan kan gevor. 

derd worden. . . . JO^, 

MIED RN, (Mr. Adriaan van der) Raadsheer in 

den Hove Provinciaal; zyn geval en ftraf wegens 

dat hy zig ex officio in den hoegften graad aan 

wandevoir , malverfatie , en myneedigheid had 

fchuldig gemaakt, 36 — in zyne eer herfteld. 38. 

Moord, in gevalle van overfpel, of dezelve ftraf baar 

is. . . . « 2. 

MOSSEL; (Kaat) zie beneden, CATHARINA 

MULDER,


MULDER, (Catharina) bygenaamd Kaat Mosfel, 

baar geval in 1783. . . . 91. 

Munter , ( Valfche) door den Stadhouder gepardonneerd. 

. . . 66. 

Myneedigheid in officio, geftraft. . 36, 

• N, 

Naarftigheid, behoort by een' Rechter gevonden te 

worden. . . . 46. 

NOORDWYK, (Sophia) eene overfpeeleresfe. 12, 

O. 

Officianten, Deurwaarders , Stads Bodens , of andere 

publieke perfoonen ,in het {tuk van hun amtof 

officie, van wegen een' mansperfnon gewelddaadig 

tegenftand ontmoet hebbende , kunnen tegen 

denzelven in rechten,tot vergoeding vangeledene 

kosten en fchade, proeedeeren. . 106. 

Onbaatzuchtigheid , behoort by een' Rechter gevonden 

te worden. . . . 46. 

Ongepubliceerdplacaat; zie Placaat, (Ongepubliceerd) 

ONNO ZWIER, V A N H A A R E N ; zien/JAREN, 

(Onno Zwier van ) 

C3


Onfchuld, zonderling geval daarvan. . 57, 

Onfchuldig gevangenen, wat dezelven toekomt. 306. 

Omydigheid, behoort by een'Rechter gevonden te 

worden. . . . . 47. 

Oranje; (Prins van) zie, WILLEM DE VYFDE. 

Ordonnantie ; (Politique ) derzelver uitfpraak over 

bloedfchande, 74 — zie verder Politique Ordon 

nantie. 

Ordonnantie raakende het wisfeirecht. . 266. 

—— (Crimineele) zie Crimineele Ordonnantie. 

Ordonnantiën; zie Piacaaten. 

Ouders of Voogden, hoedanige vergoeding zy kunnen 

pretendeeren tegen een' fchoolmeester die hun 

kind of pupil mishandeld heeft, zodanig Jat de 

zelve, door al te ftrenge katryding, verminkt ge» 

raakt is; mitsgaders hoeverre voogden en fchool- 

meesters in rechten aanfpraakelyk en actiouabel 

'• zyn , die eene onhuwbaare dochter, aan hunne 

beftuuring toebetrouwd , verleiden of ontmaag. 

den. . . . . 2°8« 

Overryding; zie Veerman. 

Overfpel; request van disfolutie in gevalle daarvan, 

5 — wordt ondeifchehien in generaul en fpeciaal, 

1 — ftraf op hetzelve, ibid — als 't gepleegd is 

met eene Vorltin of 1'rinces, 10 —of een delin- 

quant in dat geval , na ondergaane frraf, met 

een ander perfoon mag trouwen,


conclufie van eisch ter zaake van disfolutie in 

cas daarvan, 20 — wanneer in gevalle van over 

fpel , niet tot verbreeking van den huwelyksband 

kan worden geconcludeerd. . . 24. 

Overfpel, (Gedwongen) . • 2 

7' 

« by vergisfing. . • 

(Dubbeld) neemt de oorzaak der ftraffe 

niet weg. . . • 2 

8. 

Over/lemming, in het arrefteeren van eene difiinitive 

fententie . - » ^24, 

P. 

Paarden; (Hollende) zie, Voermxn. 

Pardon verleend aan een valfchen munter , door 

den Prins Erfftadhouder. . . 66. 

PES TERs, Raadsheer, geftraft. . 36. 

Placaat ofGrdonnantie, definitie daarvan, 154 —- 

is uit drie voornaame deelen zamengefteld, 

157 , en vervolgends , alwaar die deelen ieder 

afzonderlyk breedvoerig verklaard worden —— 

moet behoorelyk gepubliceerd , en ten minften 

24 uuren den volke bekend geweest zyn, aleer 

hetzelve van kracht is. . . 168. 

———- ("Ongepubliceerd) gearrefteerd ten zelfden 

dage dat het deliét is begaan , of hetzelve kracht 

werkende kan zyn. . . 166. 

C 4


Pleiten; onderzoek rankende de manier daarvan, 

zo in crimineele als burgerlyke zaaken. 170. 

Pleitmemorie van eisch ; zie Formulier van een pleit 

memorie van eisch — N. II, vat? antwoord in 

't zelfde cas, zie ook aldaar — als mede N. III, 

van replica en N. IV, van duplicq. 

Police van asfuraniie, wat dat is, . 113. 

Pblitique Ordonnantie , tegen het overfpel geltatu- 

eerd , wanneer men al of niet van dezelve be- 

yryd dient t.e blyven, 24: zie verder Ordonnantie 

(Politique ) 

Prefcriptie , of vergunning, in cas van overfpel, 

doet het recht van disfolutie vervallen. ;6. 

Proces/en over zcezaaken, hpe die behandeld moe 

ten worden. . , . 1:2. 

Protestatiè'n , tegen onbetaalde wisfelbrieven ; ge, 

wigtige obfervatiën daarover. . . 273. 

Pyn , wanneer vergoeding daarvan gevorderd kan 

Worden. , . . . 107. 

R. 

Maptor, of Schaaker, of hy met de gefchaakie mag 

trouwen* . . , 287.


Raptus, of Vrouwenjchaaking, definitie daarvan, 28a 

wanneer niet met de doodilraf gefiraft kan 

worden , 284 -=— verfchilleiide omftandigheden 

daarvan. . . . 285. enz. 

Recht van huisgenooten , omtrent het gebruik van 

fleutels , en het doen openen van gefiootene be- 

waarplaatfen, 300 — van dienstboden, in gevalle 

yan onrechtmaatig befchuldigd zynde van huis- 

diefftallen. . . . 303. 

• 1 ••• van ovders of voogden, tegen een' fchoolmees- 

ter die bun kind of pupil mishandeld heeft , zo 

danig dat dezelve , door al te ftrenge kattyding 

verminkt gïraakt is ; mitsgaders hoe verre voog 

den en fchoolmeesters in rechten aanfpraaklyk en 

aclionabel zyn , die eene onhuwbaare dochter, 

aan haare befiuuring toevertrouwd, verleiden of 

ontmaagden. . . . 308. 

• der Wisfelbrieven, . . G62. 

Rechter; wanneer eene crimineele actie , tegen hem, 

in gevalle van wandevoir of malverfatie al of niet 

kan plaats hebben , 39 — of hy, altyd ter goeder 

naam en faam gedaan hebbende, terzaake van 

geprefumeerd wandevoir en myneedigheid , in het 

ft uk van zyne bediening begaan, pravifionee' van 

zyn amt gefuspendeerd , en crimineel in perfoon 

gedagvaard mag worden, enz 40 — welke deug 

den, qualiteiten , enz. in hem verei?cht worden , 

42 — wanneer hy arbitrair handelt , 107 — 

moet fomtyds zo in het civile als crimineele zyne


opinie aan den fouvtrain openleggen , dewyl hy, 

uitfpraak doende naar het voorfchrift van de wet, 

gelyk zyn eed en pligt medebrengen , tot onbillyke 

hardigheid of flapheid, ook wel onrechtvaardigheid, 

zoude moeten vervallen, wanneer de fouverain 

zelf daarin voorziening doet , als alleen 

daartoe bevoegd zynde, 316 — hoe hy zig moet 

gedraagen by het formeeren van eene fententie. 

3 2 

3> enz. 

Rechtvaardigheid , behoort by een' Rechter te wee 

zen. . . . . 42* 

Reconventie, verfchilt in veele gevallen zeer breed 

van Compenfatie. . , . 206". 

Reders , hun recht in gevalle van fcheepsfchade. 

• • » . ui. 

Request in cas van disjolutie , wegens adulterium. 

S. 

s ALM , (De Rhyngraaf van) het voorgevallene 

met hem in 1787. . . 99, enz. 

SAULI , vermengd geweest in het geval van BAR- 

TOLOTTI; zie op dien naam. 

Schaakeri zie Raptor. 

J,

R E G I S T E R , 

Sehaaking van vrouwen, zie Raptus. 

Scheepifchade, zie Reders. 

Schippers , zyn verantwoordelyk voor het geen zy 

van hunne meesters binnen boord hebben. ioS. 

SCHILD , (Frans Michel van de) zig noemende 

Joost Geerard; zyne fclciteiten. . 331. 

Schoohnee.ters , zie Ouders of voogden. 

Sententie of vonnis ; wat daaronder verftaan wordt, 

gig wordt verdeeld in interlocutoir of pruvi* 

fioneel, en definitif of uiteindig, 317 — hoe de 

uitfpraak daarvan gefchieden moet , 323 — hoe 

zy moet worden gearrelteerd. . 374. 

— gegaan in kracht van gewysde , wat dat is, 

314. 

, (Formulier van een) zie Formulier vaneen 

fententie 

Sleutels, hoever het recht van huisgenooten daarop 

kan getrokken worden , zie Huisgenooten. 

Speciaal overfpel; wat dat zegt. . . 7. 

Sponfalia , zie Trouwbelofte. 

Straf, op overfpel, 7 als het feit gepleegd is 

met eene Vorftin of Princes, 10 — der politique 

ordonnantie tegen het overfpel , wanneer van 

dezelve al of niet bevryd gebleeven kan worden, 

24 — op corruptie van de perfoon van een'Rech- 

rer , in 't ft.uk van zyn officie, 46 — op eene 

fchaaking. . . • a88.


STRENG , (Alida van der) haar geval met den 

Advocaat VAN CUILENBURG. . 48, 

s WIET EN, (Mevrouw Douariere Bikker van) mee 

den zwaarde over 't hoofd geftraft. . 64. 

T, 

Testament, (Wettig) dat ten aanzien van den be. 

noemden erfgenaam zyne kracht 'verlooren heeft 

gehad. , 142 , 146 — bevestigd , offchoon ge 

maakt zynde toen de testatïur, door een beroer 

te overvallen zynde , wel konde hooren , maar 

niet anders zeggen als ja en neen , 143 — voor^ 

beeld van een éénzydig testament dat vernietigd 

w e r d 

ibid. 

Testamentaire dispofitie , falciteiten daarin gepleegd 

en geftraft. . . . 64. 

THOMASO, vermengd geweest in 't geval van BAR- 

TOLOTTI, zie op dien naam. 

TOTTLEBEN, (Graaf van) het voorgevallene 

met hem, wegens fchaaking. . 294. 

Trouwbelofte; zonderling geval daaromtrent voorge- 

v a l I 

en. , . . . 61.


U. 

Üiterjle wil, zie Testament. 

V. 

Vergelyking, zie Compenfatie. 

Vergisfing, ( Overfpel by ) ~. . 27Ï 

Verjaaring, zie Prefcriptie. 

Voerman , of hy aanfpraaklyk is voor fchade door 

zyne paarden , in gevalle van holling , of door 

zyn onvoorzichtig ryden, veroorzaakt. 108,111. 

Vonnis tegen HENDRINA HYBLOM» eene overfpeeleresfe, 

17: zie verder Sententie. 

Voogden, zie Ouders of Voogden , enz. 

Voorbeelden, zyn dikwyls van 't hoogfte nut in 

rechtsgeleerde demonltratiën. . 139* 

Vrouwenfchaaking, zie Raptus. 

Wagenaar, zie Voerman. 

W. 

Wandevoir in officie, geftraft, 36; zie ook . 39. 

Wil, (Uiterfte) zie Testament.


WILLEM DE VYFDE, Erffiadhouder, enz. van 

Nederland, pardonneert een vallenen munter. 66, 

Winstderving , vergoeding daarvoor kan gevorderd 

worden. . . . » 107. 

Wisfelbrieven, derzelver recht. . . 262. 

WITTE, Junior, (J.E.) zyn geval wegens Land- 

verraadery. . • • 87» 

Wendheeler, zie Chirurgen. 

E R R A T A . 

II. Deel, 3 Stuk , XI. Hoofdftuk , § 1 , gealle* 

gueerd wordende de crimineele proceduuren van den 

Heere Hoofdofficier der ftad UTRECHT , contra den 

Advocaat Cuilenburg, is, ten opzichte van de per* 

foon van den Heere eisfeher R. O. , door over» 

baasting één erreur begaan , als zynde destyds 

niet geweest de Graave van Nasfau la Lek , maar 

Jonkheer DIDERIK. VAN LOKHORST , Heere van ter 

Meer , die in dit geval als eisfeher R. O. gefun 

geerd heeft gehad ; ondertusfehen blyft daarom 

het geciteerde, raakende deeze notable proceduu 

ren, in zyn wezen. 

By

By den in TG BEVER deezes is te bekomen» 

Hollandfche Pleitzaal, of Magazyn van jinguliere 

Proces/en ; dienende tot een vervolg van de 

Accademie der jonge PraStizyns : door 

Mr. F. Lili VENS K E R S T E M A N . 

Een Werk dat niet alleen uiterst dienftig is voor 

jonge Practizyns, en dezulken wier beroep practicabel 

is , maar allernuttigst voor allerhande clasfen 

van menfchen , het zy dan politiken, commercianten, 

zeelieden, militairen, rentenieren, beftierderen 

van Landgoederen , Landrechters , itudeerende 

jongelingen , enz. (feilende hen , met flechts een 

weinig opmerkzaamheid, in ftaat om in hunne eigene 

zaaken uit de oogen te zien , en hunne Practizyns 

na te gaan, waardoor zy in ftaat worden gefteld om 

de bevordering of niet bevordering hunner zaaken 

in het ware licht te zien ; politiken kunnen hieruit 

zien hoe verre te gaan in het formeeren van ontwerpen 

, die betrekking hebben tot de Landwetten; 

commevciecrende kunnen er klippen door vermyden, 

die den niet in rechten ervaren handelsman maar al 

te dikwyls voorkomen ; zeelieden kunnen er hunne 

rechten in leeren kennen ; militairen , hoe verre 

hun gezag gaat, in het civile en crimineele ; renteniers 

, hoe zig te gedragen in belening, belegging, 

verpanding, koop en verkoop, in arresten , enz.; 

beftierderen van Landgoederen , de wyze van 

koop , verkoop , verhuring , en benadering ; 

Landrechters, hoe zich in civil en crimineel te gedragen 

; ftudeerende jongelingen, voornaamlyk te 

Leiden, hunne rechten en die hunner hooge Schoole. 

De kundige Schryver heeft dit alles niet gelaten 

by eene droge en blote betoging, maar doormengd 

met voorvallen, forme van proceduren, interogatiën, 

formulieren, en alles duidelyk opgehelderd 

, zo dat een mcnsch van een gering geestvermogen 

alles in éénen opflag kan inzien, en zichzelven 

te hulp komen ; een werk, van zulk eene alge < 

meene nuttigheid, kan tot ieder leezer zeggen : 

„ Goede wyn behoeft geen' krans ;" weshalven 

ieder verltandig mensch, die belang ftelt in hetwelzyn 

en de verlichting der menfchen , niet zal nalaten 

dit overheerlyke werk, als eene algemeene Oefenplcirzaal 

aantepryzen , en dit is alles wat wy er 

van verkiezen te zeggen. De prys is ƒ a : 16.

Nog is by denzelven te bekomen, 

Een zeer klein getal Exemplaaren van het Niew 

Oifenfchool der Notaris/en, of de Notariaale Praetyk 

in haare grondregelen en beoefening gemaklyk 

gemaakt; tweede Uitgaaf, waarin de volgende 

onderhandelingen voorkomen: 

Over de generaale requifiten van notariale acteri 

én inftrumenten , over notariale infinuatiën en pro» 

testen , over notariale procuratiën ad litis en ad ne. 

gotia , en revocatie van dien ; over notariale contracten 

van compagniefchappen , over notariale 

obligatiën, over compromisfen, over trans actiën ,over 

notariale atteltatiën , over notariale trouwbeloften 

, over huwelykfche voorwaarden , over 

notariaale transporten , over notariaale contraéten 

van koop en huur , over testamenten in 

't generaal, over testamenten houdende exkeredatie 

en fidecommisfe, over codecillen houdende legaten 

en prelegaten , over donatiën inter vivos en caufa 

tnonis, over notariale aéten, houdende 't jus delu 

berandi, of 't recht van beraad, over notariale acten 

van repudkuie, en adiëeren der ervenisfen. 

Mede door 

Mr. F. L I E V E N S K E R S T E M A N . 

De prys is ƒ i ; 6.

dpo_5725.pdf

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?