Maandblad van het Provinciaal Geschied- en Oudheidkundig ...

42* Jaargang. - 41 - JUNI 1922. N° 6.Maandblad van het Provinciaal Geschied- en Oudheidkundig Genootschap in Limburg.Prijs per Jaargang :Voor de leden gratis.Voor niet-leden :Voor Nederland 4.— gld.Voor't buitenland 5.— gld.REDACTIE : de heeren P. ALBERS S. J., Tongerschestr. 53,Maastricht,D rP. DOPPLER, Rijksarchivaris in Limburgen D rW. GOOSSENS, archivaris-bibliothecaris der gemeenteMaastricht.De nadruk van artikels, buiten toestemming der schrijvers,is verboden.Advertentiën: 10 cent per regel.Uitgevers :BOOSTEN & STOLS,St Arnorsplein 16,MaastrichtB IJ D R A 6 E N.Aanteekeningen over de St. Michielskerk en hetDominikanen-klooster te Sittard.rdoor L. van Miert, s. j.In den 26. jg. (1904) van de Maasgouw beschreefde kundige Rijksarchivaris A. J. A. Flament de kunstschattenen verdere oudheden in de St. Michaels-kerkte Sittard. De redactie veroorloove mij aan dien verdienstelijkenarbeid, een en ander uit oude aanteekeningenen persoonlijke herinneringen, toe te voegen,en mij te verontschuldigen, dat ik eerst nu met dieaanvullingen voor den dag kom.Degevel der kerk zag er omstreeks 1870 deerlijkvervallen uit; een paar houten, met planken aaneehgehoudenbeelden prijkten (!) nog in de nissen terzijde van het groote venster. De gevel groep was bijnaniet te onderkennen. Daarom onderging het front in1874 een gedeeltelijke reparatie. De beelden verdwenenen het beeldhouwwerk in den top, dat de overreikingvan den Rozenkrans aan den H. Dominicusvoorstelt, werd door invoeging van mergelblokken, diedaarna werden bewerkt, geheel hersteld. Toen had degevel nog zijn groot vensterraam. Later, bij gelegenheiddat het orgel, — evenals de balustrade van hetzangkoor, beide dateerende van omstreeks 1782 —naar achteren tegen den gevelmuur werd geschoven,werd het venster dichtgemetseld, maar op nieuw geopenden met een kleurig tafereel versierd, toen onderhet beheer der Duitsche Jezuieten, van 1900 tot 1917,de kerk zoowel van binnen als van buiten geheel werdopgehaald. (1)Oorspronkelijk had de kerk waarschijnlijk veel meervensters dan thans. Aan de schuine muurvakken naasthet altaar en aan den evangeliekant zijn langs de buitenzijdeduidelijk de uitsparingen zichtbaar, die voorvensters bestemd waren. De eerste twee moeten reedsspoedig — misschien bij den bouw der sacristie in1670 — verdwenen zijn, want de afbeelding in P. deJonghe's Belgium Dominicanum, die van 1713 dateert,geeft de sacristie reeds in haar tegenwoordigenvorm; daardoor kwamen de vensters van zelf te vervallen.Op de tweede verdieping van het klooster bevondzich aan de kerkzijde een odeum, of koor, datin de kerk uitzag. In 1753 vinden we vermeld, dat devensters van het odeum zouden gesloten worden omden pandgang boven, evenals beneden, langs de kerkte kunnen voortzetten.De vensters aan de epistelzijde werden in de jaren1868-71 met gekleurd glas, dat bijbelspreuken te lezen(1) Een afbeelding van den herstelden gevel en een beschrijvingvande kerk in haar tegenwoordigen toestand vindt men in : Mitteilungender Kongregalion im Aloysiuskolleg IU Sittard. 2 Kd. no. 3(Oktober 1919) S. 57-64.Volgens een aanteekening van A. Dunckel (Kurze Chronik S. 114)zou een kruis, afkomstig uit de kapel van het armenhuis, die vroegerop de plaats der St. Michielskerk stond, in een der balken vande kerk zijn ingelascht. In het ronde venster van den geveltop hingnogin de eerste helft der 19e eeuw een klokje, dat misschien alsmarktklolqe heeft gediend, nadat het stadhuis in 1677 was afgebrand.

— 42 —gaf, versierd. Maar de kleuren bleken van zoo onsoliedfabrikaat, dat langzamerhand de teekening verdweenen in het begin der negentiger jaren alles doorde tegenwoordige gebranschilderde glasramen vervangenwerd.Omtrent de lambriseering, door Flament zoo nauwkeurigbeschreven, zij nog vermeld, dat ze in den bloeitijdvan verf- en witkwast, met een dikke, gele verflaagwas overtogen, en in 1859 werd schoongemaakt.Door den tijd en ook misschen ten gevolge van hetuitbeitsen had het kunstwerk hier en daar geledenen werd tusschen 1890-96 met zorg bijgewerkt doorde Geleensche firma Ramakers. Volgens het verhaalvan een oude van dagen stonden er vroeger boven deboiserie en de biechtstoelen houten versieringen enbusten, die echter meer spotlust dan devotie wekten.Wat daarvan zij, omstreeks 1875 lag er op den zoldernog een heele verzameling houtsnijwerk, o. a. drakenfiguren,relikwie-kasten zooals men er nog hier endaar op het altaar tusschen de kandelaren aantreftenz. Dit heette uit de kerk afkomstig te zijn.De dubbele rijen koorstoelen waren reeds in 1880verwijderd, om plaats te vinden voor de leerlingenvan het college. Hoewel zij door breeden, soberen bouween voornamen indruk maakten, droegen zij buiten demooi bewerkte wangstukken — met sirenen- en bloemfiguren— en de nog aanwezige rugleuningen, geenerleiversiering. Men moet het opruimen dier statigebanken zeker als een verlies voor de kunst betreuren.Maar als men aan den lijve ondervonden had, wat hetvoor jongens beteekent, uren lang op elkaar gedrongenzonder eenigen steun in lage armenbankjes teknielen, dan is het toch zeer verklaarbaar, dat denoodzakelijkheid om ruimte te maken voor het stijgendaantal leerlingen en niet minder het gevoel eindelijkde zege behaalden over de kunstliefde! De communiebankenen de deuren van het koor dagteekenenvolgens de kloosterrekeningen, van 1793. Voor de communiebankwerd ruim 34 gld. betaald.Het hoofdaltaar werd in 1855-57 door zekerenBayens uit Eindhoven geschilderd, verguld en gevernistvoor ongeveer 280 gld. Jammer genoeg werd toenook de lambriseering naast het altaar gemarmerd.Dezelfde kunstenaar leende zijn kwast ook nog welvoor theaterdecoratie; men karakteriseerde zijn vaardigheiddoor: „elke sop een engelenkop"! De muurvlakkenter zijde van het hoofdaltaar, zijn indertijddoor een Sittardsch penseelvoerder, August Dunckel,met tafereelen versierd (?); maar uit eerbied voorGods huis zijn ze later weer oyerkalkt.Tegelijkertijd met het verwijderen der eikenhoutenkoordeuren zijn in 1852 de beide zij-altaren, die er bijaansloten en de beelden droegen der H. Maagd en vanden H. Dominicus, eenigszins schuin geplaatst. Kunstwaardehadden ze allerminst. Hierbij zij nog opgemerkt,dat het O.L.V. beeld geenerlei gelijkenis vertoondemet het andere, dat ik voor dertig jaar in hetportaal der parochiekerk zag opgesteld. In 1877 en1878 zijn beide altaren vervangen door nieuwe, gewijdaan de H. Maagd en den H. Joseph, uit de ateliersvan Ramakers te Geleen, die zich elk stuk met 1200gld. liet betalen. Na het verdwijnen der koorbankenverschoof men de altaren naar de plaats, waar zij nunog staan.Vroeger — minstens tot 1875 — hingen in de St.Michielskerk negen schilderijen. Blijkens een aanteekening,die ik op een der nog aanwezigen las, werdenze in 1850 hersteld: „novem picturae renovatae 1850".In 1896 waren er nog slechts vier groote over, dietegen den muur aan de evangeliezij de hangen en ingenoemd jaar werden afgewasschen en gevernist. Ophet schilderij van den Rozenkrans staat: JESU MARIAEFIILO JOSEPHO EJUS NUTRITIO IN GRATI CORDISSIGNO AFFIXA FUIT. Het chronicum geeft 1694 telezen. Op de voorstelling der Geboorte leest men: Donodedit Joseph Lux. Waarschijnlijk wordt hiermee bedoeldP. Jos*. Lux, van Roermond, die in 1717 in hetSittardsche klooster trad, en na 1759-65 biechtvaderder Sittardsche Dominikanessen geweest te zijn, den10 Oct. 1784 overleed. De tegenwoordige kruisweg isvan Nicolas en werd in 1863 geplaatst; de kosten beliepen562 gld.Aan de epistelzijde vóór de communiebank lag eengroote, gedeeltelijk uitgesleten grafzerk, waarop hetvolgende wapen: Gedeeld: rechts (herald.) doorsneden:boven een lam (?) of koe (?), beneden eenbrug (?); links: twee gekruiste hamers, 't Is dus hetzelfdewapen, dat vermeld wordt in Maasgouw 1. c.blz. 38. Opschrift: Hier ligt begraben Der | Erentvestund vornehmer j Her Peter Brugen Churflen | Rhatalhier (of Statthalter?) Starb A° 1680 J den 6 Octoberund Agatha | Hamers desselben ehe | liebste. StarbA° 1674 | den 29 Aprilis. j Requiescant in pace.Terzelfder plaatse gaven twee kleine ruitvormigezerkjes te lezen:Familie Dolmans en: Elisabeth Paes 28 Decemb.A° 1715.Aan de evangeliezijde bevond zich een sterk uitgeloopensteen (aan het Maria-altaar werd de H. Communieuitgereikt!) met twee onherkenbare schilden.Op het rechtsche (herald.) was een dier (lam?) voorgesteld.Men las er: Sepulchrum [ Praenobilis DominiJois | Cornelii Lambertz Seri j Electoris Palatini Receptorisj Satrapiae Bornensis die 19ma Junii | 1729

— 43 —defuncti et Joannae Clarae j van Oost die lma Octobris1740 | mortuae conjugum | R. I. P.Links daarvan een ruitvormige steen: f M: MargaritaStrybos, née Engelen, starb den 3 Xbris 1764.Midden in het priesterkoor bevindt zich een grafkeldervan ongeveer twee meter diepte, die aan vierzijden lijkovens bevat en was gesloten door een versierdekoperen plaat van ongeveer 3X1V2me ter.Iemand, die er omstreeks 1850 meermalen in was afgedaald,vertelde me, dat hij verschillende lijken vankloosterlingen, oogenschijnlijk onverteerd, op eenplank in de nissen had zien liggen. Bij de geringsteaanraking echter viel alles in stof. Van P. AlbertusSchulpen lezen we, dat hij begraven werd „in monumentoFratrum in choro ante altare". Hij overleed14 Sept. 1794 (niet 1784, gelijk J o s. Eussel inKronijk van Sittard blz. 75 zegt). Misschien was hijde eerste, die in den grafkelder werd bijgezet, wantnog in 1793 werd iemand in den pandgang begraven.Na P. Schulpen stierven P. Wilhelmus Kerckhoffs(t 5 Nov. 1794), P. Alanus van Meer, uit het adellijkgeslacht van dien naam te Valkenburg geboren (f 5Nov. 1794), P. Antoninus Crous (t 22 Nov. 1794) enP. Franciscus Dolmans (f 16 Dec. 1794); zij zullenwaarschijnlijk eveneens in de kerk begraven zijn.Vóór dien tijd werd in de pandgangen begraven.Vijftig jaar geleden zag men daar in den overal verzakten— waarschijnlijk in 1658 door den Prior Joan.Kupers gelegden — vloer, een menigte hardsteenenplavuisjes, waarin initialen, namen en jaartallen gebeiteldwaren. Bij het vernieuwen van den vloer kondenze niet meer blijven liggen. Van de twee laatstovergebleven pandvakken werd aangeteekend, watnog te ontcijferen viel. Ik laat hier die opschriftenvolgen.P. H. G. 1714 (= Hyacinthus Guilelmi).B. D. S. 1714 (= Br. Domin. Suylen).B. M. C. 1715 (= Br. Mathias Coumans).P.. L. D. B. 1716 (= Lud. Bertr. Du Bois).P. A. G. 1716 (= Arnoldus Geusens).P. J. W. 1717 (= Joan. Wynandts).P. G. S. 1718 (= Guil. Schafs).P. G. v. d. D. 1723. 3. 26. (= Godefrid. v. d. Dyck.26 Mrt.)P. D. H. 1723 (=Domin. Hoefslegers).R. P. J. P. 1727 (= Jacobus Penris).R. P. P. G. (= Petrus Geeten).wijs 1746 (= Fr. Henr. Lowys).R. P. R. P. 1747 (= Raymundus Paes).B. V. W. 1764 = Br. Vincent Wynandts).R. P. D. Janssen 1764 (= Dominicus J.)Adm. R. P. H. Corten (1767).B. Ben(edict.) Thoolen (1767).R. P. C(arolus) Erckens 1772.R. P. Alb. Kamps 1775.F. Lud. Wehrens Subdiac. 1784.R. P. Jubilarius Werden 1793.L. S. (= Br. Lambertus Spee 1678?)P. A.De pandgangen, de groote zaal langs den tuin enandere kamers waren voor een halve eeuw nog versierdmet plafonds in stukwerk. Elke door balkenafgesloten ruimte was in verschillende vakken verdeeld,— ongeveer in den trant van de boiserie derkerk, — en was met bloemen aangevuld. (1) Het eenestuk na het andere echter liet los. Zoo herinner ik menog, dat we eens uit de kerk in de (studie)zaal langsden tuin terugkeerden, en tot onzen schrik gewaarwerden, dat een stuk van eenige meters groot op debanken was neergevallen. Onder den studietijd zoudat niet zonder ongelukken zijn afgeloopen. In denpandgang langs de studiezaal prijkte het wapen derorde met de spreuk Laudare, Benedicere et Praedicare.In de studiezaal zelve stonden in het midden van elkvak medaillons met opschriften: S. Spirit., M. R. A.gedekt door.een kroon (het kloosterzegel), S. Dominicus,S. Thomas, S. Rosa. In een der kamers las men:R. P. Hyacinthus Corten, deservitor in Born. (2)Ook waren nog voor ruim een halve eeuw in dekruisramen van het dormitorium met hun in lood gevatteruitjes verschillende gekleurde wapens te zien,die uit P. Kupers' tijd dateerden. Van hem toch lezenwe: „plurimas fenestras tam in refectorio, et hospitumcubiculis quam in dormitorio et quibusdam cellis,benefactorum insigniis exornavit".Nog valt een en ander mee te deelen over den kerkschat.De beide zij-altaren waren geflankeerd door vierhoekigemet glas afgesloten relikwie-kasten. Omtrent1895 zijn die relieken — waaronder zeer groote — eneen aantal „Agnus Dei" in twee fraaie koperen reliekschijneningezet en in het nieuwe Maria-altaar geplaatst.Over enkele relikwieën, die de kerk bezat,(1) Het stukwerk der pandgangen werd waarschijnlijk onder hetprioraat van P. Kupers (1657—68) aangebracht, „qui totum quoqueclaustrum stravit parvimento lapideo et plastravit".(2) Uit de rekeningen van den P. Procurator over 1786—'97 valtop te maken, dat de Paters te zorgen hadden, voor hun kleederen,witten der kamers, krijt en steenkolen, die zij aan den Procuratorbetaalden uit het peculium, waarover zij beschikken mochten. In diezelfde rekeningen wordt melding gemaakt van verschillende kerkelijkefunctiën die zij in den omtrek vervulden. Zoo de deservituurte Milleh, te Saeffelen, te Hoengen ; de vroegmis te Wehr, de hoogmiste Urmond. De passie preekte P. Jonghen te Buchten, Amstenradeen Beek ; P. Beugels te Born, Susterseel enSchinnen ; P. Willemste Stein en te Echt ; P. v. d. Meer te Munstergeleen ; P. Schulpente Limbricht en te Jabeek ; P. Peulen te Oirsbeek ; P. Cals te Berg ;P. Bisschoffs in de collegiaal- of parochiekerk te Sittard.

- 44 —bevat het archief nadere berichten. De twee volgende Martyris und beede Reliquien der Heyligen Marterndocumenten hebben betrekking op de voornaamste, nl. Herculani undt Probi, welche a° 1677 in singularihet hoofd van den H. Julianus en de gebeenten van , gratia von Ihro Pabsts Heylighkeith, mir allergnadigstde H.H. Herculanus en Protus.verehrt worden, alsz in selbiger Kirchen P.P. Praedicatorumordinis St. Dominici, zur euiger VenerationWollEhrwürdig sonders herzliebster Herr Brueder, der christglaubigen vorzustellen, unndt selbigem Conventuizue übertragen, wie Ew Hochw. von meinemHernn bruder P. Ambrosio ejusdem Sti. Ordinis schonverstanden, so habe ich, zur beantwortung dersselbenSchreiben, vom 30 lapsi mensis Maji, wegen Verfertigungder Kastleins, warein diese Heyl. Reliquieneinkommen sollen, nit verhalten wollen, undt zueBitten dasz Ew. Hochw. dieselbe zue Lüttig, oder zueAachen, in dreien Stückhen, onder in ein Kastlein allein,wie sie es am freylichst- und bequembsten, zueOrnament des Althars finden werden, dasselbig oderdieselbe bedingen unndt verfertigen lassen, dar ichgern sehen möchte, dasz bey meyner Ankunft aldahe,so verhoffentlich immediate post festum Sti. Joannissein wirdt, unndt wavon Ew. Hochw. von meinerSchweistern Catharin hernegst gewiszheit vernemmenkonnen wirdt, alles in so weith parat stehen mögte,damit nur die Heyligen Reliquien, die ich mit mihrbringen oder von Aachen herausz vorahn schickhenwerde, blos darein zue setzen wehren, unndt bey denersterer exposition derselben, ich praesens sein mögte.Die aufergangene Unkösten, vor gedachten Kastlein,werde bey genannten meiner Ankunft, wan nit etwadie bezahlung ehenter von Ew. Hochw. verlangt würde,alszdan entrichten; dasz nun nach inhalt des ConciliiTridentini, Ehe dergleiche Reliquiae offentlichIch will verhoffen mein voriges vom 7 martii wirtzu recht einge laufen sein; hiebey folgt die andwortvon Viterbo, so der Emundt von Rom mir hat zukommenlassen. Sönsten wissen Ew. H. wie dasz ichdas Heylig Haubt des Hl. Marters Juliani, und diezwei gebeinst der Heiligen Martiern Herculani undProbi denen P.P. Dominicanis zij Sittart ad aeternamvenerationem populi zue schencken willens gewesensund annoch bin. Weillen nun darzu ein Tabernaculumvom nöthen und ich eben nit weisz, wie solches gedachtePatres zu haben verlangen, also belieben Ew.H. mit dem Patri Priori zu Sittart darüber zu conferirenund mir einen abrisz darüber, auch was derTabernacel ungefehr kosten soll, anhers zu schicken,ich werde das geldt alsdan vorschicken, wasz daraufgehen soll, damit wan geliebts Gott, ich diesen Frühling,nach der Aacher Heyldumfahrt, nacher Sittartkommen, und diese Reliquien mit mir bringen werde,alles fertig und in standt seyn, der festivitat derTranslation beywohnen zu können. Ew. H. wissenungefehr, wie grosz dasz Hl. Haubt und die gebeinstseint, überschicke unterdessen eine Abschrift des Attestati,so ich dahemahls zugleich von Rom bekommenhabe. Im übrig seint wir alle Gottlob woll auff unddanke Gott den Herrn, dasz nit allein die leidigeSchlaffsucht mich völlig verlassen, sondern dasz ie.langer je mehrer mir die leibskraften zuwachsen.Mein sohn hatt verlittenen Fastnacht, auch diese f astenin den Comedies cum universali applausu woll!agirt, und die vornembste Persohn gehabt nemblichin iehner der Hauszvatter und in dieser als Christus,wie die Synopses mit sich bringen. Womit neghstwünschung eines fröhlichen Alleluia verbleibe Ew. L.Düsseldorf 14 Aplis 1692.Dienstwilligst BruederIsenbroch.Hochwürdig, in Gott AndachtigerHochgeehrter Herr P. Prior,Demnach (: zur Danckhbarkeit meiner, zur aldahiegemGymnasio, zuetragender Obligation, vom welchemich den Anfang meiner Fortun gemacht zue habenertchenne :) ich nicht besser habe erdenckhen kon-;nen, den ienigen Schatz der Heyl. Haubts Sti. Julianikönnen vorgestelt, zue forderist dieselbe dem Ordinarioloei muessen vorgebracht werden, dabey könnenEw. Hochw. alszdan thun wasz Ihro belieben, alleinglaube nit dasz solches anitzo solte requirirt werden,indemme diese dem Ordinaris zue Augspurg von Newbourgausz, durch aldahige HH. Jesuïtern, wie einliggendeAbschrift mit mehreren zeiget, ich habe vorzeigenlassen, doch remettire mich auff Ew Hochw.Bessers befinden, undt damit die Kastlein nit zuekurtz oder zue enge gemacht werden sollen, so überschickeauch hiebey die Maasz genannter Reliquien,unndt ist der schwarze f aden Mensura ossium Sti.Herculani et St. Probi, der weisze aber Mensura seucirculus capitis.Immittelst Ew. Hochw. mich gehorsambst befehlendtverbleibeEw. Hochw.Ergebenster DinerEmundt Friederich Isenbroch.Düsseldorf, den 3 Juny 1692.Ahn P. Prior Michaelen Geeten.

45Een handschrift, door P. August. Janssen opgesteld,vermeldt bijzonderheden over eenige andere relieken,en nog wat.1740. Auff H. Creutz-erfindungs-Tag dato 3tenMay ist so viel schnee getallen, als von Menschengedencken umb solche Zeit jemahlen gesehen. Auffselbigen Tag ist in unsere Kirch solemniter erhobeneine partickel des H. Creutzes.1779. dato 6ten 8bris ejusdem Anni haben wirHochfeyrlich und precessionaliter abgehohlet ausz derCollegial Kirch, und erhoben in unsere Kirch die H.Reliquien Stae Luciae Virginis et Martyris; diese habenauch begleitet der Herr Vogt, Magistrat, und dieganze Bruderschaft des H. Nahmen Jesu, und des H.Rozenkranzes mit brennenden Fackelen, und nach geëndeterHochmesz, welche gehalten hat der Wohl-Ehrwürdiger und Eximius Pater Ceslaus Alofs, S.Theologiae Doctor, und vor diesem Provincial der NiederlandischenProvinz, und jetziger Prior dieses KlosmitHochwürdip-en H. SacramentProcession über den Marck gehalten, und darnacherseynd die H. Reliquien verehret worden.Anno 1780 dato 28ten Januarii, auff welchen Tagfait das Festum Translationis S. Thomae Aquinatis,seynd (da auszerhalb die obgem. Solemnitaet, die Studentennoch gewesen mit ihre fahnen, und auch einepredig gehalten) die H. Reliquien der H. ThomasAquinatis, und des H. Donati, Episcopi et Martyrisin unsere Kirch erhoben durch den obgen. WohlErw.P. Priorem, welcher acht Tag darnacher gottseeligim Herrn entschlaffen ist von ein boses fieber, wel-•ches Zwey Laejenbrüder, einen vor 11 Tag vor ihmdipsem leben wep-o-enohmen, und in unseremKloster einen grozen schrecken verursacht hat. Allediese 3 H. Reliquien haben wir bekommen ex specialigratia et affectione von dem Ehrw. herrn PhilippusWalry, vor der Extinction Jesuiter zu Mastricht.Het laatste document, dat we hier laten volgen, dateertuit den franschen tijd. Het kerkbestuur der St.Michielskerk nam daarbij een aantal kerkornamentenover van het opgeheven klooster der Sepulchrinen teGulik. Het kruis met dubbele dwarsramen op de monstransherinnert nog aan haar herkomst. Enkele voorwerpenwerden reeds door Flament beschreven.Zittardden 6 May.Den 16 florialanno 11 von die franz. Republiek.Krafft und inhalt dieser zuigen und erkennen wirKirche provisoren für uns und auff unsere nachkomlingennahmens und zum lasten unserer Kirche St.Michaelis alhier, dasz wir von die subprimierte geistlicheChanoinessen und Kloster in Gulich vom H. grabübernommen haben etliche Kirche Ornamenten zumgebrauch und werth unserer Kirche St. Michaelis alshier specificiert ist.1° einen silbere vergoldene munstrans an gewigtcirca 5i/ 2to sage fünff und ein halb pfund, die lunetteis von gold in gewigt mitgerechnet.ein von silber vergoldene Ciborium.3 schone stühlen mit scharlack uberz(ogen).einen antipendium von weisze seid mit rothe undgrüne blumen mit einen breiten goldenen gerlang(galon?) einwendig gecieret.einer casel oder meszkleid mit gold brodiert vonweisze seid und grund mit rothe und grünen blumen,einen stuhl (= stola) und manipel auch von weiszeseid mit kleine goldene borden besetzt, eine kelichtuchoder velum nebst börsche (= bursa) und pallast(= palla) von roth und weisze seid mit gold gearbeitet.item zwey schone gelackierte Kistgern mit 2 silberevergoldene Krönchern mit Reliquiae; m das eine lindensich reliquiae von St. Domimci und bt. vixanae,in das andere Kistgen finden sich reliquiae st. Albaniund St. Catharinae,welche ornamenten wir nun aso übernehmen vondieser tag an bis zum ewigen zeiten mit dem beding,dasz wir mit jedem Jahr 15 sage fünfzehn anniversariahalten, die zum lasten obengemelter Kloesterwerren, anizo nahmens unserer Kirche St. Michaelisübernehmen und jahrlichs zu besorgen und verpflichten,hier bey auch sonderbahr zu bemerken ist, daszirr, 'fal das obenffemelte Kloester wiederum in seinenvorigen stand solte instituiert werden, wir unterschreibeneuns auch billig und rechtmaszig geloben und verpflichtenobengemelte Ornamenten in seinen derseynnrlpr Naturen mit allem ubernommenen geisuicnenlasten oder anniversia an gemelte Chanoinessen undKloester in Gulich zuruck zu geben und wieder zuversorgen.Johan Baptist Engelen provisor.P. Joseph Houben proviseur.Herman van Mülcken provisor.Bernardus Dunckel provisor.nota bene: die anniversariabestehen in 15 leszemeszenjeder mesz ad 12 stuv. gerechnet.

De watermolen te Wanssum.Medegedeeld door M. J. Janssen, pastoor, te Meerloo.Het goed op den Berch (naar zijne hooge liggingaldus genoemd) later voorkomende onder de benamingCalkershof, was oorspronkelijk een laethof enmet de laeten daaronder behoorend alsmede de watermolensmet al hunne rechten leenroerig aan het huisBlitterswijck. Deze heeren lieten zulke hoven metgronden erfelijk over aan een of meerdere landbouwers,oorspronkelijk vrijgelatenen, die de bezittingtegen zekere verplichtingen beakkerden. De oorspronkelijkebezitters van zulke uitgestrekte allodiale ofeigen goederen waren de laetheeren, de gebruikersde laeten. De goederen mochten zonder toestemmingvan den heer niet vervreemd, belast of verkocht worden,en het laetgerecht hield op bepaalde tijden zijnezittingen, realiseerde de overdrachten in het laetprotocol,hield opzicht over de verplichte levering vancijnsen, kapoenen en rookhoenders.Wegens zulke bezitting vestigde, in het begin der15de eeuw, de vrouwe van Blitterswijck, Elisabeth vander Donck, de vier malder rogge voor de DinsdagscheSt. Catharina-Mis aldaar, op de watermolens te Wanssum.In 1501 schonk Aert van Blitterswijck aan zijnevrouw eene lijfrente van 5 malder rogge op den Bercherhofte Wanssum.In 1535 komt als leenheer of laetheer voor Jasparvan Lijnden tot Hemmen, heer van Blitterswijck. (1)Naderhand vindt men andere eigenaren van BergerofCalkershof en der watermolens vermeld, zonderdat er nog van • laetgerechtigheden gerept wordt.In 1715 was Calkaershof belast met een jaarlijkscheerfpacht van één malder rogge ten behoeve der armente Wanssum.In 1718 stierf op die hoeve de pachter HendrikDaemen.In de 18de eeuw waren de hoeve en gronden heteigendom van het Augustinessenklooster „Jerusalem"te Venraij, dat volgens opgave van 1794, jaarlijks 29malder gerst ervan opbeurde.Door het Domeinbestuur werd de hoeve (toen naareen der pachters Bussershof genaamd) publiek verkocht.In Juli 1878 werd het geheel groot 29 hectaren 11aren en 20 centiaren door de erven G. J. de Rijk vanSteijl bij openbare veiling in perceelen verkocht.De watermolens te Wanssum lagen aan de Molen-(1) Zie Maasgouw 1900, bladz. 87.46 -beek, de bovenste aan het Gemeente broek, de onderstein de lage weiden tegenover de kerk nabij Calcarshof.Den 26 Mei 1691 waren aankoopers de echteliedenMichiel Fleuren en Anna Lamberts. De onderste waseen korenmolen, de bovenste een olie-, looi-en slijpmolen,doch ook in staat om koren te malen, met hetrecht bij den bovenste nog een volmolen te mogenzetten.Een halve eeuw later vinden wij als eigenaar genoemdGerardus de Mulder (f 1753) en echtgenooteHelena Coenen (t 1758). Hunne dochter PetronellaMulders (f 1781) was gehuwd met Arnold of NoldusKessels (f 1788), wier erven tot in de jaren zestigder vorige eeuw in bezit gebleven zijn. Ten jare 1786werd door deze familie een aanzienlijke boerderij nabijden bovensten molen opgetrokken.Den 4 Juli 1803 verdronk bij het zwemmen in debeek nabij den bovensten molen de 21 jarige jongelingPetrus Zohland uit Well.Of door den drang van het water of door ontredderingvan het gebouw stortte den 17 Februari 1810des avonds ten tien ure de onderste molen in en issinds dien niet meer opgebouwd. Zijn plaats aan debeek is nog kenbaar. De bovenste molen hield het nogruim eene eeuw lang uit. Door de familie Hanckxwerd hij verkocht en in Mei 1921 geheel gesloopt,waardoor een der fraaiste uitzichten van Noord-Limburgverdwenen is.Schilders hebben den typischen molen met zijn radmeermalen op doek gebracht.De oude laethof op den Berch, de oude watermolenszijn verdwenen en behooren tot het verleden,alleen de HH. Diensten van het voormalig St. Catharina-Officiein de kerk van Blitterswijck zijn blijvenbestaan.M. J. JANSSEN, Pastoor.BERICHTEN.Een bizondere Romeinsche dakpan.HEERLEN. Zuid-Limburg en vooral Heerlen is.vrij rijk aan Romeinsche pannen of tenminste aanfragmenten van pannen, afkomstig van Rom. gebouwen.Velen hebben dan ook zoo'n platte vierkante metstaande boorden of een halfronde pan wel gezien (tegulaen imbrex). Doch onze gave platte pan, groot30X42 c.M., gevonden onlangs bij onze opgraving vaneen kleine Rom. villa rustica te Meesenbroek alhier,heeft twee bizondere eigenschappen.Boven aan den bovenkant staat het kleine, niet in

•een cirkel ingedrukte stempel CEO, 3 c.M. lang en1 c.M. breed, 't Is het fabrieksmerk van een pannenbakkerij.Dit merk werd indertijd eveneens aangetroffendoor den heer Janssen te Meienburg onderHalen bij Roermond en door den rijksarchivaris Jos.Habets in de Rom. villa's Backerbosch te Heer, teMesch en te 's-Gavenvoeren, wat wel als bewijs maggelden voor het gelijktijdig bestaan dezer villa's metvilla Meesenbroek. (Zie Publications etc. 1895 blz.272 en 279).Beneden vertoont de pan een gat, waarin een gedeeltevan een dikken spijker nog vastgeroest zit. Pannenmet spijkers erin komen hier sporadisch voor,ofschoon zij. zeer waarschijnlijk aan geen pannendakvan een Rom. villa ontbroken hebben. Gelijk bekendis, was zoo'n dak weinig hellend. Krammen warenniet aan de pannen; de benedenste rij pannen werdmet spijkers op een houten balk of op de daksparrenbevestigd en gaf zoodoende genoeg steun aan de hooger,bijna horizontaal liggende pannen.De vrij zeldzame pan verrijkt de groeiende verzamelingvan Rom. voorwerpen van 't gemeente-museum.De bovengenoemde blootgelegde Rom. villa te Meesenbroeken eveneens een opgegraven Rom. woningmet kelder bij het Tempsplein en d'e gevonden voorwerpenhopen we uitvoeriger te bespreken.Heerlen,P. PETERS.47HOENSBROEK. In het nummer van December1921. deelden wij blz. 93 mede, dat de eigenaren derRomeinsche grafvondsten te Hoensbroek bereid warenalles aan het Museum in bruikleen af te staan, zoodrahet vindersloon geregeld was. Tot ons groot genoegenkunnen wij thans mededeelen, dat door de tusschenkomstvan ons ijverig medelid, den heer Ern. vanAelst, eene regeling tot stand gekomen is en dat devoorwerpen naar het Museum overgebracht zijn. Wijzijn den eigenaars Frans Hermans, Hub. Maas en Jos.Vincken en dén vinders Math. Hanssen en Jos. Mengeleersdaarvoor zeer dankbaar.Ook die voorwerpen, welke blijkens een courantenberichtvan 26 November nog later gevonden werden,zijn eveneens afgestaan, n.1.:1. Vier fragmenten van een schaaltje in terra sigillatamet hartvormige bladeren in barbotine-versieringop den rand.2. Een beker van een dofzwart beschilderd witbaksel met randlijstje en zandbestrooiing. Daarbij eenklein wandfragment van een dergelijken beker.3. Drie groote fragmenten van een kruik in gladaardewerk met standring.4. Eene kleine wrijfschaal precies gelijkend opdie, welke reeds vroeger gevonden en door ons beschrevenis.5. Eenige fragmenten van grof aardewerk, waaronderdie van eene urn en van een urndekseltje.6. Een blauwgroen bolvormig fleschje of balsamariummet twee oortjes, korten hals en platten rand,6 c.M. hoog. Zie Sammlung Niessen, Cöln 1911, plaatXXXVI, n° 481.LIMBRICHT. Bij het afgraven eener weide vanden heer Jos. Ceunen trof men een plek aan waarin overoude tijden eene woning moest gestaan hebben.Tusschen de scherven van aardewerk kwam ooknog een gaaf potje te voorschijn zonder standring,dat de kenmerken droeg van de zg. „Pingsdorfer Waare"uit den Karolingischen tijd.MAASTRICHT. In de Sint Mathiaskerk heeft menvoor eenigen tijd de hardsteenen pijlers van het pleisterwerkontdaan. Men volgde daarin het voorbeeld derkerkbesturen der kathedraal van Roermond en derparochiekerk van Weert. De ontbloote pijlers verhoogenden monumentalen indruk der binnenarchitectuur.Opmerkelijk is het, dat men in de Sint Mathias tweegroepen van pijlers kan onderscheiden, die in structuurbelangrijk van elkaar afwijken. Ze wijzen ontwijfelbaarop twee bouwperioden der kerk. Ook kanmen duidelijk zien, dat de voetstukken nog een eindonder den vloer zitten. Deze is dan ook oorspronkelijklager geweest. Men vraagt zich af of uitdieping derkerk deze niet meer tot haar recht zou brengen en ofdan ook niet de grafsteenen te voorschijn zouden komen,die er in de 16e eeuw hebben gelegen.• SCHINVELD. In de maand April van dit jaarwerd bij het afbreken van een oud huis eene partijzilveren munten gevonden, die grootendeels uit deeerste helft der 17de eeuw dagteekenden. Hun aantalzou ongeveer 250 stuks bedragen hebben. De heerH. J. von Karin zond ons 191 munten ter beoordeelingen wij konden ze determineeren als volgt:1 munt van Ant. Gunther van Oldenburg, geslagenonder keizer Ferdinand III.4 schellingen van Max. Hendrik van Beieren, prinsbisschopvan Luik.1 stuk van slecht zilver of biljoen, zijnde een 1/20Philipsdaalder van Philips II.1 kwart pattacon van Albertus en Isabella.16 schellingen met den pauw of zesstuiverstukkenvan Albertus en Isabella.87 Halve schellingen of driestuiverstukken van Albertusen Isabella.

81 Schellingen of zesstuiverstukken van Karei IV.Bijna alle muntstukken waren in Zuid-Nederlandschemunthuizen geslagen; eenige droegen het muntteeken,een boompje, van 's Hertogenbosch, doch geenenkel was er bij, dat het muntteeken, eene vijf puntigester, van het Maastrichtsche atelier vertoonde.De munten Waren over het algemeen slecht bewaarden niet zeldzaam. Het jongste stuk dagteekende uit1657, doch het is mogelijk, dat er nog jongere warenbij de stukken, welke niet aan ons waren opgezonden.SINT GEERTRUID. Men deelt ons mede, dat bijden bouw der nieuwe pastorie oude hardsteenen grafkruizenmet opschriften stuk geslagen werden, om zein het metselwerk te gebruiken. Wij vinden dat hoogstafkeurenswaardig. Niet alleen getuigt dat van geringebelangstelling in het historisch verleden der parochie,doch ook van weinig piëteit voor de dooden, „quipraecesserunt cum signo fidei et dormiunt in somnopacis."VENLO. Aan „De Limburger Koerier" van 11 Meij.1. werd uit Venlo geschreven:Met het oog op den fin. toestand der gemeente werdde restauratie der oude Minderbroederskerk alhiernog steeds uitgesteld. Maanden geleden stortte hetgeheele gewelf van het presbyterium in. Thans heeftde Rijks-Monumenten-commissie nogmaals een onderzoekingesteld naar den toestand dezer kerk, die volgensden Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen,als zoodanig moet behouden blijven. Genoemdecommissie acht het absoluut noodzakelijk allegewelven te stutten om het gebouw voor ondergang tebewaren. De Commissie van Financiën adviseert denRaad daartoe over te gaan en een crediet van f 2500tot dat doel beschikbaar te stellen.B O E K E N N I E U W S .Jaarboekje der Limburgsche Protestanten-V er eenigingvoor 1922. „Drukkerij C. van Tilburg", Tilburg.In dit goed verzorgd jaarboekje komen twee opstellenvoor, die voor de Limburgsche historie van belangzijn, n.1. blz. 13—31: D. Hendriksz Jr., Herinneringgewijd aan Ds. D. Hendriksz Dzn. en zijne gemeenteMeerssen, en blz. 32—44: A. J. de Beaufort, Schetsenuit de eerste eeuw der Reformatie in de LimburgscheLanden en hunne omgeving.G. N. A. Ketting. Bijdrage tot de geschiedenis vande lepra in Nederland. Academisch proefschrift.'s Gravenhage, Drukkerij Mouton & 0°, 1922. 29848 —blz. in 8°. In deze dissertatie van meer dan gewonenomvang treft men ook eenige merkwaardige bijzonderhedenaan over het leprozenhuis te Maastricht, datin 1672 werd afgebroken.AANWINSTEN VOOR DE BIBLIOTHEEK.In ruil voor de uitgaven van het Genootschap:Maandblad van het Genealogisch-heraldisch Genootschap:„De Nederlandsche Leeuw". Jrg. 40 (1922),n c 4.Suomen muinaismuistoyhdistyksen Aikakauskirja.Finska fornminnesföreningens Tidskrift. XXXII.Helsinki 1922.Van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen:Jaarverslag van de Commissie voor 's Rijks GeschiedkundigePublicatiën. 's Gravenhage 1922.AANWINSTEN VOOR HET MUSEUM.Voor de muntverzameling ontving het Museum vanpastoor M. J. Janssen van Meerloo eene partij oudemunten, die grootendeels vroeger in Noord-Limburgin omloop waren geweest, en van Dr. P. Doppler eengrootbrons van keizer Antoninus Pius en een koperennoodmunt van XXIIII stuiver, die tijdens het beleg"van 1579 te Maastricht werd geslagen. Een anderekoperen noodmunt van hetzelfde beleg, doch van 40stuiver, werd bij grondwerken in de buurt der SintLambertuskerk te Maastricht gevonden en voor hetMuseum verworven.Van de directie van het Ziekenhuis Calvariënbergwerd door het Museum in bruikleen aanvaard:een oud houten kruisbeeld;twee torsokolommen van een ouden schoorsteen;de overblijfselen van eene oude communiebank, bestaandeuit een bovenvoorstuk, vijf achterstukken eneen gestoken pilastertje;een beeldje in gebakken aardewerk met geelgroenglazuur uit de XVde eeuw. Het stelt een doedelzakspelervoor, doch het is gebroken en een paar stukjesontbreken.Uit Hoensbroek werd eene partij Romeinsch aardewerkgrootendeels in bruikleen verworven. Zie daaroveronder de rubriek Berichten.