T E Y L E R 'S

VERHANDELINGEN,
U I T G E G E E V E N DOOR.
T E Y L E R 'S
TWEEDE GENOOTSCHAP*
T W E E D E S T U K ,
BEVATTENDE EENE DI C II T - K UNDIG E VERHANDELING
OVER DE REGELEN DER DICHT-KUNDE, TER BEANT-
WOORDING VAN EENE VRAAG OVER DE DICHT-
KUNDE, UITGESCII REEVEN VOOR DEN JAARE
I73o, EN AAN WELKE DE GOUDEN EER-PRYS
IS TOEGE WEEZEN IN DEN JAARE 1781.
TE HAARLEM»
by JOH. ENSCHEDÉ en ZOONEN,
en J. V A N W A L R É.
MDCCLXXXIII.

z> VOOR-REDE.
Bladz. i
e Hiftorie der Dicht-kunde leert ons, dat d' Ouden niet
zoo zeer als de Hedendaagfen hun werk gemaakt hebben om de
Dicht-kunde onder regels te brengen, en deeze hunne lesfen en
yoorfchriften, in zekere zaamenftelfels, aan de leerlingen, ieioefening
en verkryging van kunst-kennis, voor te ft ellen. AM ns,
indien eenigen uit d''Oudheid dit gedaan hebben, is 'ér weinig
van hunnen arbeid, ja zelfs van hunne naamen, tot ons overgekomen.
U oudflen en voornaamflen van hen, welken wy hebben leer en
kennen, zyn de vermaarde Wysgeeren, ARISTOTELES, en
zyn leerling THEOPHRASTUS. D' eer ft e heeft waarfchynlyk
meer dan èèn boek over deeze edele kunst gefchreeven, en daarin
dezelve, in alle haare takken, behandeld; de tweede, naar 't getuigenis
van D10 GE NES LAËRTIUS (a), twéé boeken over
de Dicht-kunde, en één over de regels van het Bly-fpel. Van des
laat ft en werk is niets overig, van den eer ft en alleen één boek,
denklyk V eerfte, waarin hy de regels van het Treur-fpel en Helden-dicht
vervat heeft: regels, die lang in hoog-achting geweest
zyn, en by veelen noch zyn:
Van andere Ouden, die na ARISTOTELES en THEO­
PHRASTUS in deeze loop-baane mogen gevolgd zyn, is niets van
be-
Of) L
j b
- F
' Se
S" u
47 > 48. Degroote G E R . Jo. Vossius heeft zich vergist, -wanneer
by Jchryft Cap. HII. de Poè'tis Graecis, ad Olymp. CXIK ^ / T H E O P H R A S T U S , volgens
D-i o G E N E s L A E R T I Ü S J drie toeken over 't Bly-fpel, en eén over 4e Dkhuuaaten, zouwae
gejcbrceven öcbben.

n V O O R - R E D E .
belang overig, buiten den brief van den Latynfen Lichter Ho-
RATIUS A?» rfe Piso's, boven welken een andere, doch oude
hand waarfchynlyk 't opfchrift over de Dicht-kunde , of DE
ARTE POËTICA, gefield heeft, en in welken brief de fchrandere
Dichter, naar aantekening van PORPHYRIO, de voornaamfie
lesfen over de Dicht-kunde van den Griekfen leeraar
NEOPTOLEMUS overgenomen, en vertaald heeft (a).
Dus is de waereld met weinige boeken van deezen aard uit
d''oudheid belaaden: maar de laat ere eeuwen, die op de herfieU
ling der geleerdheid en letter-kunde gevolgd zyn, vooral de laatst
voorgaande, en deeze tegenwoordige, hebben derzelver getal zeer
merklyk vermeerderd. Dan zy die dezelven, met oordeel zoo wel ,
als vlyt, doorzocht hebben, meenen fontdekken, dat wel eemge
gronden der kunst dieper uitgeploozen, eenige regelen naauwkeuri«er
bepaald, en met diepzinnige redeneeringen, en bewysgronden,
uit de Wys-begeerte ontleend, gefiaafd zyn, maar dat ook
de \esfen en regelen daar door zyn vermeerderd verre boven 't
geen noodig was, om een goed verfiand tot Dicht-kunde geboren,
te volmaaken: ja dat die tot fynheden en zifteryen gebragt zyn,,
welken geene andere vruchten voortbrengen dan banden, om de
door 't waare dicht-vuur ontfiokene zielen, buiten noodzaake, te
knellen Dat ook de Schryvers, op onderfcheidene grondfiellingen
louwenden, weinig met eikanderen in V weezen der zaak over
Pen fiemmen, en dus den leerling in verwarring brengen, die
van den eenen ziet afkeuren, 't geen hy van den anderen zeer
hooglyk had aangepreezen gevonden.
» Zie GER. JO. VOSSIUS, de Artis Poët. nat. & confï. Cup. & § 5-
Daar

V O O R - R E D E . M
Daar en tegen als men de dicht-flnkken van de beroemd/Ie
Dichters met de voorgefchreevene regelen vergelekt, word men
ras gewaar, dat deeze Dichters niet felden in hunne jlukken van
die voorfchriften afwyken, even als of zy dezelven niet zeer noodig,
of zich daar boven rekenden. 'Er is geen regel in de Dichtkunde
zoo voornaam, dan die der éénheid van onderwerp, en
'/ bepaald blyven by 't zelve: en nochtans word die allervoornaamfle
regel zeer dikwils overtreeden, niet alleen van de Lier-dichters
maar ook van anderen; en 't behoort tot den byzonderen lof vanéén
grooten en geboren Dichter OVIDIUS, dat hy dien in
zyne Gedichten V meest van allen in acht genomen, en 't geen
yan zyn onderwerp vreemd was , daar uit gelaat en heeft. Aangaande
het Treur-fpel hebben d' Ouden zeiven waargenomen , dat
EuRiPiDEs veeltyds, in zyne Trear-fpelen, tegen de wetten
van het Treur-fpel heeft aangegaan (a). ARISTOTELES befchuldigt
hem daarvan, in zyne Dichtkunde, op dezelve plaats,
alwaar hy hem den gefchikften Dichter tot het Treur-fpel
poemt (b), en hy is V ook die 't grootfte getal Treur-fpelen gemaakt,
en zich dus in dat zwaarfie gedeelte der kunst V meest
geoefend heeft. Hoe de Franfe Treurfpel-Dichter P i E R R E
CORNEILLE, zoo vermaard in de voorgaande eeuw, omtrend
de regelen gedacht en gedaan hebbe, is uit zyn' eigene fchriften,
en uit anderen , die zyn leeven en werken hefchreeven hebben, genoeg
bekend (c).
(a) Zie den grooten Vossius, Itift. Poet. UB. I. Cap. III. § 2. Cap. IF. § 11, 13.
Cap.F.%i,C. Lib. Il.Cap. XII.%%,11. Cap. XIII. § 6, 30, 31. Cap.XIV. §8,13,18,
& in libro de irait. & recit. Vett. Cap. IV. § 6. en DACIER fur la 1'oëtique d'Arillote,
Ch. XVI. n. 12, 17. p. 255, 259. Ch. XIX. n. 28. p. 333.
(b) Wy weeten V Griekfe woord rpxy^rwroi niet beter over te zetten, 't'.retk
de TVysgeer omtrend EURIPIDES gebruikt.
(c) Zie DACIER furla Poè'tique d'Ariftote, Ch. XV. n. 18. p. 228. en vokg. NICERON
Mem. pour fervir a 1'hift. des hommes illuftres dans Ia rep. des lettres, to. XV. p. 352,
353. en V andwoord, V welk wy thans nitgeeven. bi. 87.
* 2

I V V O O R R E D E .
Dit maakt dat zommige zeer kundige mannen, in V geheel
geenen prys op de dicht-kundige regelen en zaamenfielfelen zetten,
ze genoegzaam allen voor onnodig houden, en aan die feldfaame
vernuften, welken door den Godlyken geest tot waare Dichters
gevormd zyn, eene gantfeh onbepaalde vryheid over laat en. Men
•weet, dat een zeer geleerd man onder d'Engelfen, die, in jonge
jaaren , een uitmuntend boek-deel over d' Afiatife Dicht-kunde
uitgege even, en daarin de groot ft e bly ken van zyne feldzaame ervaamheid
zoo in d'Oosterfe, als Griekfe,. en Latynfe Poëzy gegeeven
heeft, getuigt, "dat d'Oosterfe Dichters zomtyds de rege-
„ len te 'buiten gaan, en daaromtrend de vryheid gebruiken, die
„ hun toekomt, van of te volgen de wetten, die zy zeiven gemaakt
„ hebben, of daarvan af te wyken, naar dat hun goeddunkt."
En op een andere plaats verklaart die zelve uitmuntende man,
met den fchranderen Griek LUCIANUS, daarin van een gevoelen
te zyn, dat d'eenige regel der Dicht-kunde de wil en 't goedvinden
des Dichters is (a). Waarmede volkomen overeenftemt
de Heer DE VOLTAIRE in V begin zyner Proeve over 't
Helden-dicht (b).
Dan, gelyk doorgaans tusfehen twéé tegen eikanderen gefielde
ui-
(a) G UIL LEL MUS Jo NES in comment. Poef. Afiaticae, Cap. IV, p. 98. ed.
Lipf. notandum efl: tarnen poëtas leges hasce interdum neghgere : aequum elt
enim kilos jure mi fuo, & regulas, quas ipfi fejlicet rayenennt fi colhbeat, practermitterc.
Et Cap. XIII. p, 240. Quid de legibus poëncis fentiam, qinbusquc
caufis adduftus e as pro nihilo putem, commodioran mveniam exponendi locum.
Hic fufficiet cum Luciano, fcriptore doftisfimo deeernerc : umcain etfe poeticae
legem voluntatem poètae. Troiyrixfc dupeert? J? èXeudepia, xtü tóp* em TO Sófrv TQ
swrrfi; cit -ras Gallorum genti politisfunae rclinquamus Gallis has Plnlome us ait.
fbS Men vind genoegzaam dezelve woorden in een ander fluk van dien zeiven Dichter , en
•ditJaatfie is het dat de lieer DE BOSCH aanhaalt in V andwoord, 7 welk wy nu mtgeeven,
hl. 109, 110.

V O O R - R E D E. v
uit erft ens, het midden te houden best, maar tevens V moeielykst
is, zoo fcheen ook omtrend die twéé zoo ver van elkandereu ver-
'derde gevoelens raadzaamst te zyn, in de Dicht-kunde noch aan
d\eene zyde te .begunfiigen-Jiet vermeerderen, het verzwaar en, of
vernauwen van regelen, van bepaalingen, die, wy zullen niet zeggen,
ongegrond of valsch, maar zelfs alleen onnoodzaaklyk zyn,
en geen ander nut doen, dan den geest van vuurige Dichters in
hunne vaart te ftremmen; noch aan d' andere zyde alle regelen
en. zamenftelfelen .van Dicht-kunde voor onnoodig en onnut te verklaar
en, vermids men niet kan onder feilen dat de Dicht-kunde
eene. onregelmaatige zaak zouwde zyn, welke in 't geheel geene
regels hadde, daar elk byzonder foort van Gedicht in de Poëzy
een onderfcheiden gedeelte der kunst maakt, en V weezen van dat
onderfcheid, waar door, by voorbeeld, een Helden-dicht van een
Treur-fpel, een Lier-dicht van een Helden-dicht, enz. kan onderfcheiden
worden, alleen in de verfchillende regels van elk deezer
Dicht/lukken beftaat (n).
. De befchouwing van dit alles heeft. aan. ons TWEEDE COL-
LEGIE DER STICHTING VAN WYLEN DEN HEERE
P I E T E R T E Y L E R VAN DER H U L S T binnen deeze
Stad aanleiding gegeeven, in den jaar e. 1779, wanneer wy door
den laatften wil van den Stichter verplicht waren eene Dicht-kundige
vraag aan 't. gemeen voor te. feilen, om te beproeven, of'er
ken-merken konden opgegeeven worden, waaraan in de Dichtkunde
de noodzaaklyke van d' onnoodzaaklyke regels zouwden kunnen
(a) Dit is, naar onze gedachten, tegen den Heere BEVOLTAIRE, zeer wei aangemerkt
door den Heer R. FEITH, in 't begin zyner frÖ^^verhandeling over het Helden-dicht,/»
deezen jaare 1782 door''t Leidfe Genootfchap kunst Wrd door arbeid verkreegen uit gegeeven,.
* 3 1

vi V O O R - R E D F.
nen onderfcheiden worden ; en wy hebben ten dien e inde, voor
den jaare 1780, deeze vraag yoorgefteld: welken zyn de beste
en duidelykfte kenmerken van zoodaanige regelen, die om
dat zy in den aard van 't onderwerp te vinden, of met de
form van 't gekoozen dicht-ftuk verknocht zyn, niet mogen
of kunnen veronachtzaamd, of te buiten gegaan worden?
Men kan niet ontkennen dat deeze vraag zeer ftrikt en bepaald
was. *t Lid, door wien dit voor/lel gedaan wier-d, nu reeds overheden
,• gewoon zich veel met wysgeerige oefeningen bezig te houden,
had dezelve naauwkeurigheid van nette bepaalingen in dit
Dicht-kundig onderwerp gebruikt, welken men, in wysgeerige behandelingen
gewoon is. Hier door was de vraag niet gemaklyker
geworden. 'Er ontbraken toen niet, die, daar tegen inbragten de
moeielykheid van deeze vraag, welke, de geheele Dicht-kunde bevattende,
't noodzaaklyk maakte, dat hy, die deeze vraag, zoo als
zy daar lag, recht zouwde beandwoorden, alle d'onderfcheidene
deelen deezer kunst moest nagaan, de regelen, die voor elke foort
van Dicht-ftukken in de bekende zamenjlelfels waren gegeeven,
opzoeken, en derzelver meerdere of mindere noodzaaklykheid in
de weeg-fchaal leggen: eene zaak, die zy hielden voor te moeielyk,
of wel onuitvoerlyk, om eenige waarfchynlykheid toe te laaten,
dat iemand die op zich neemen, en uitvoeren zouwde. Dan
deeze tegenwerping wierd beandwoord met te zeggen, dat al het
fraaie moeielyk was, en dat, zoo eene meerdere moeite en arbeid
hier toe mogte noodig zyn, de belooning deezer Stichting ook aanzienlyk,
en wel waardig was, dat 'er, ter verkryging van dezelve,
wat meerder werks gedaan wier de. Daarby wilde 't geval,
dat, buiten deeze vraag, geene der anderen, éène flem won, behalven
van hem, die dezelve voorftelde. Dus ging deeze vraag
door

V O O R - R E D E . vn
door, en wierd, met goed-keuring der Heer en Befiierderen, uitgefchreeven,
zoo als 't naast kwam aan de meening van den
geenen, die de vraag had voor gefield: alleen liet men by d'uitfchryving
zien, dat men de vryheid der Dichter en liever in meerdere
ruimte gefield, dan nauwer bepaald zage.
D" uitkomst heeft aan de verwachting van zommigen onzer Leden
beandwoord. Niemand heeft die taak rechtftreeks aangevangen
en volvoerd. De Heer JERONIMO DE BOSCH, vermaard
door zyne lang bekende bedrevenheid in de Dicht-kunde, en in
andere takken van Geleerdheid, heeft, in zyn andwoord, 't welk
den gouden eer-prys, met eene groote meerderheid van vyftien tegen
twéé fiemmen, heeft weggedraagen, ook eene veel groot ere vryheid
genomen, dan de bepaalingen, in 't voorfiel der vraag uitgefchreeven
toelieten; maar hy heeft, zeer voorzichtelyk, die regels,
welken 't weezendlyk onderfcheid maaken tusfchen d'onderscheidene
Dicht-fiukken, en hunne betrekking hebben op 't dichtmaatige,
als de voet-maat en der verfen, de toon-vallen, zelfs d'uiterlyke
houding en fchikking der Gedichten, van 't verhevene der
Dicht-kunde onderfcheiden; noemende V eerfie het werktuiglyke,
't laatfie de ziel, 't weezen der Dicht-kunde, dat, 't welk een
Dichter en Gedicht maakt, 't Eerfie meent de geleerde Schryver
in de vraag geheel niet bedoeld te zyn, en word daarom van
hem uit zyne verhandeling geheel gelaaten. Omtrend 't laatfie is
zyn oordeel, dat het niet alleen onmooglyk is de meest noodzaaklyke
regelen van de min noodzaaklyke f onderfcheiden; maar zelfs
dat alle regelen, welken der Dicht er en zyn voorgefchreeven, ter
bereiking van 't fchoone, r
t verrukkende, V verhevene deel der
kunst, waarin 't op vinding, ver gier ing, verbeelding, grootheid
van denkbeelden aankomtx ontoereikende zyn, en alles van eenea
goe-

V I N V O O R - R E D E .
goeden fmaak, en eene geregelde oefening moet worden afgewacht.
Wat goede fmaak zy, meent de Heer DE BOSCH niet zoo openhaar
en-kenlyk te weezen, dat 't waare fchoon aanfionds van een
ieder kan gevoeld en getast worden: alzoo wy daaglyks ondervinden,
dat die Dichter aan den eenen, verre boven anderen, behaagt,
daar weder een ander Dichter van anderen verre boven
den eerften word gefield; ja dat 't geen van den een voor wel gedacht,
voor fchoon zelfs en verheven, word gehouden, aan anderen
als ongerymd, buitenfpoorig, ja wanfiallig voorkomt : welk verfchil
onze Schryver meent dat uit de werken van mannen, die hunnen,
naam onfterflyk gemaakt, en 't oordeel van verfcheiden eeuwen
doorgefiaan hebben, zouwde moeten worden beflist, of daar over
>t oordeel der nakomeling fchap afgewacht. En, nagaande eengen
der voornaamfie regels in de dichtkundige zaamenfielfels
yoorgefchreeven, poogt de Heer DE BOSCH aan te toonen, dat
geene derzelven de moeder van 't verrukkende, 't fchoone, 't verhevene
in de ftukken der groote meesters ooit geweest is: integendeel
dat zomtyds die ftukken, welken 't verfie van de gemeene regels
afwyken, 't meest behaagd hebben, en altoos blyven behaagen,
wanneer in dezelven de fchoonfle Poëzy word gevonden: waar
toe hy 'i meest bekende vaderlandfe Treur-fpel, de Gysbrecht
van Aemftel, van onzen grootfien Treurfpel-Dichter, met zeer
veel recht, ten voorbeeld e heeft aangehaald, en daar over breedvoerig,
echter, zoo 't ons voorkomt, naar waarheid, gefproken ,
hoewel voor dit uitmuntende fiuk, ook met betrekking tot de regelen,
wegens den byzonderen aard van [t onderwerp, noch wel iets
wet grond zouwde te zeggen zyn; en 't is zeer aanmerklyk, dat
de Dichter zelve zoo weinig bewustheid gehad hebbe van in dit
tooneel-fiuk verre van de regelen van het Treur-fpel te zyn afgeweeken,
dat hy het tegendeel fiaande houd; fchryvende in den opdragt

V O O R - R E D E . ix
dragt van *l zelve aan HUGO DE GROOT, met ronde woorden:
"Wy bouwden dit Treur-fpel op de gedachtenis, ons by de
„ fchryvers en de faem daervan naergelaeten; en floffeerden en
„ bekleedden de zaeck, naer de goude vryheid der edele poè'zye;
„ oock naer de tooneel-wetten, waer tegen wy wetende niet
„ misdeden, 't en waer misfchien in talrykheid van perfonagien,
„ dat wy qualyck konden vermyden, zonder V werck zynen c iscli
„ te weigeren." Woorden die ons ten duidelykfte aantoonen hoe
zeer verfchillende de gedachten zelfs van de grootfte meesters
over de regelen en wetten der dicht-kunde en van het tooneel zyn,
naardien VONDEL zelve van begrip was deezen in zynen Gysbrecht
zeer wel, of ten grootften deele, te hebben in acht genomen*
Maar geen ftuk kon onzen Schryver zoo te fade komen, dan
dit, in 't welk de verwoesting van Amfterdam volmaakt naar 't
VIRGILIAANSE voorbeeld van Trojes ondergang was afgemaald:
hem, die, om alle de gemelde redenen, eenegeduurige en
aanhoudende oefening in de pest e Dichters, voornaamendlyk van
't oude Griekenland en Latium, als V voordeeligfte middel om in
de Godlyke Dicht-kunst te vorderen, in deeze verhandeling,
van 't begin tot 't einde, heeft aangepreezen, en V laatfie hoofdftuk
derzelve befteed aan de verklaaring van de rechte navolging
deezer uitmuntende voorgangers, meenende onze Schryver dat
deeze oefening verre boven 't angftig na-fpooren van regelen, in
de verfcheiden dichtkundige zaamenftelfels te vinden, ja zelfs boven
het afflooven van "t verf and in wysgeerige diepzinnigheden,
ie feilen zy: en ook dat deeze is de rechte oefening, welke Ho-
RATIUS bedoelt, als die groote Dichter en Keur-mees ter by de
gaaven der natuur d'oefening van V ruuwe verft and wil gevoegd
** heb-

X V O O R - R E D E .
hebben. Op die wyze zegt de Heer DE BOSCH is de Dichtkunde
geboren, op dezelve wyze moet zy worden opgekweekt, en
voortgeplant.
Wat ons betreft, hoewel wy van onze onderftellïng by d'opgaaye
der vraage ten grondfage gelegd, niet zoo verre afgaan, dat
L ons zeiven zouwden moeten befchuldigen van kwaalyk gevraagd
te hebben, of V gevoelen, in deeze verhandeling voorgedraagen,.
geheel ovemeemen, en verdedigen; kunnen wy echter niet ontveinzen
dat wy het daarby gemaakte onderfcheid tusfchen V verhevene
"t fchoone en verrukkende in de Dicht-fiukken, waarin haar
Heien heven beftaat, en derzelver yerfchilletide formen en maaien
haar werktuiglyk gedeelte, als men V zoo noemen mag, zeer
aoed vinden, en onder begunftiging van 't zelve, gelyk wy t laatfie
aan de regels, die daar van V weezen- uitmaaken, blyven onderwerpen,
zoo V eerfie byna van allen dwang en regel vry fiel-
%n en aan den geest en inval dier Godlyke menfchen, wier ver-
Banden van de natuur tot deeze edelfie der kunfien gevormd zyn,
«verhaten. Zoo veel vermogen op ons >t gezag van zeer groote
mannen, en de voorbeelden in deeze verhandeling, meestal zeer
ter fneede, bygebragt..
Wat nu d'oefenïng en navolging aangaat, kan *t niet gelochend
worden dat de Dicht-kunst hierin met andere kunfien gelyk ftaat,.
dat debekwaamheid in dezelve, meer door het naarfiig oefenen,
het zien het navolgen, het verbeteren van goede voorbeelden, dan
door het bhote leezen, herleezen, overweegen, en in 't geheugen
prenten van regelen, verkreegen word. In welken zin volkomen
waarheid is, V geen de geboren Dichter NASO, een groot kun-

V O O R - R E D E . xi
ftenaar in zyne foor te, voor zoo veele eeuwen, gezegd heeft, dat
't de oefening alleen is, welke kunftenaars maakt (Y).
jy oude Dichters hebben, zonder voorgaand onderwys in kunstregelen,
zoodanige zangen en gedichten voortgebragt, welken hen
voor leer-meesters van V menschdom hebben doen aanzien, en
eenen naam verkrygen, die noch onverwelkt is, na dat de tyd alle
hunne werken heeft vernield (b). Die zangen en gedichten zyn
de voorbeelden geweest, welken de nakomelingen gezien, gevolgd,
befchaafd en verbeterd hebben. Uit dezelven zyn d'algemeene
gronden der kunst, welken in den geest dier groote mannen waren,
toen zy hunne ftukken aanvingen en uitvoerden, van tyd tot
tyd, door aanhoudende en herhaalde waarneemingen, opgefpoord>
en tot regelen gemaakt, waaruit naderhand zommige PWysgeeren
hunne voorfchriften, als tot een wetboek, hebben opgefteld. ARI­
STOTELES is van dit natuurlyk vermogen dier eerfte Dicht er en
zoo overtuigd, dat, wanneer hy in zyn boek over de Dicht-kunde,
welk alleen voor ons door den tyd bewaard is, [preekt van den
regel van éénheid van onderwerp, en het bepaald blyven by 't
zelve, als den noodzaaklykften regel zoo voor het Treur-fpel als
Helden-dicht; en H O M E R U S ^ over de nauwkeurige waarneeming
van dien regel in zyne beide groote dicht-ftukken, hy
daarby zelfs belyd, niet te weeten, of HOMERUS deeze nauwkeurige
betrachting, welke hem zoo veel eer deed, verfchuldigd
waare aan eenen kunst-regel, dien hy van anderen geleerd had,
dan
(a) Lib. 11. Artls. v. 661. Solus et artifices qui facit, nfustidest.
(b) De lof, welke HORATIUS hun geeft, loopt zeer wyd, en echter weet elk, dat die
pvereen/Iemt met 't getuigenis der gebeele Oudheid. Zie den Dichter de Arte Poëtica, v.
3P1—407.
* * 2

X I I V O O R - R E D F.
dan aan de goedheid van zyn natuurtyk verfland Qz), fchoon
't nochtans zeker is, dat HOMERUS niet alleen PHEMIUS
van Smyrna tot zynen leer-meester, maar ook verfcheiden oudere
Dichteren tot zyne voorgangeren gehad heeft; ja, dat meer is,
'er is noch een vers van ORPHEÜS bewaard, '4 welk, indien
men op deszelfs echtheid, gelyk zeer waarfchynlyk is, mag ftaat
maaken, zoo zeer met 't begin der Iliade overéénkomt, dat men
nauwlyks kan twyfelen of HOMERUS heeft uit dat gedicht van
ORPHEÜS 't-eerfie vers van zyn gemeld eerfie Helden-dicht
ontleend (b> Dan noch zekerer gaat, en dit maakt hier alles
uit, dat ARISTOTELES, welke de eerfie ons bekende fchryver
is]die een zaamen-ftel van dicht-kundige regelen heeft opgefield,
meer dan vyf honderd jaar en HOMERUS dood eerstgeboren
en in de waereld gekomen is, op eenen tyd,. waarin de Dichtkunde
onder de Grieken reeds lang, in alle takken, geoefend, en
volmaakt, het tooneel befchaafd, en het Treur-fpel, 't zwaarfie
gedeelte der ganfche Dicht-kunde, door de drie groote meesters
jEscHYLUs, SOPHOCLES M EURIPIDES tot die volkomenheid
gebragt was, waarin 't federd gebleeven is, wéke drie
Treur fpel-dichters allen, verfcheide jaar en, voor Arifiotelcs geboorte
zyn overheden (c) : zoo dat ten duidelykfle blykt, dat de
Griek-
da Grieken. De pLtsvan aee.cn fri^Uer^r rszeeraanm«klyk
L h r e e d s aanseweezen door den grooten V o s s i o s , Ltb. I, Infl. Poet. Lap. IJ. %,ö. *«*
dl Dichteren, die de voorgangeren van H O M E R U S geveest zyn, word ook gedoken m t
andwoord van den Heere D E B O S C H , bi. 100, ioi. „u^en bl 00 dat
(c) De Heer DE B O S C H zegt in zyne verbandehvg, He wy ^**^;£%fiS
T P S C H Y I BS en S O P H O C L E S , meer dan honderd jaaren, voor AR.-STOTEJ-.ES geuqa
feben aar verft"at dit van hunne geboorte. Zy zyr. ook beiden .neer dan
ren voor die» m geer geboren : doch de jaaren, verhopen tusfchen hunnen dood en de geioo. te
» A R I T O T i1 E s, maaken op verre na zoo een groot, tydvak met. Doch dit vejavd'e
niets in delaak, alsmaar deeze Treur fpel-dichters voor A R I S T O T E L E S geboo>te zyn O^~
leedcii, zoo ah ten veile zeker * en. buiten allen, twyfcl ö.

VOOR* » R E D E . xin
Griekfe Dicht-kunde aan deezen JVysgeer, welke d? eerfie ons hékende
fchryver is, die deeze kunst onder regels heeft willen brengen,
geenen dank ter waereld hebbe, noch eenige vordering verfchuldigd
is, maar dat zy als door eene Godlyke aanblaazing ontfiaan,
en opgewekt, door oefening en navolging voortgezet en volmaakt
is. Nu weet ieder, 't is de Griekfe Dicht-kunde, aan
welke de Latynen de haare, en wy alles, wat wy van Dicht-kunde
hebben , en weeten , vcrfchuldigd zyn.
De Heer DE BOSCH heeft, op meer dan eene plaats, ontkend
de noodzaaklykheid van diepe befpiegelingen en nafpooringen in de
hoven-natuur- of geest-kun de, om tot eenen hoogen trap van verdienfien
en eer onder de Dichters te fiygen. 't Geen niet zoo moet
verfiaan worden,, als of d'oefening in de JVysbegeerte gewraakt ,
en hun , die zich der Dicht-kunde willen bevlytigen, ontraaden
wierd. Het tegendeel is tastelyk, maar de meening van onzen
fchryver is, dat het deeze oefeningen niet zyn, die eenen Dichter
tot het fchoone, het verhevene, het verrukkende, met een woord,
tot de zielen het -keven der Poëzy brengen, gelyk d'''andere oefening
in de beste voorbeelden, overal door hem aangepreezen, iemand
doet, wiens ziel in de geboorte vermogens gekregen heeft,
om een uitmuntend Dichter te worden.
En deeze waarheid kan met twéé merkwaardige voorbeelden
uit d'oudheid worden opgehelderd. ERATOSTHENES is
een bekende naam onder de Griekfe Dichters. Hy was een
man van groote geleerdheid, en wiens fchranderheid hem groote
vorderingen in alle de takken, der JVysbegeerte had doen maaken.
Maar, met alle die kundigheden, en gaaven van verfiand, waren
zyne gedichten zoo verre af van de ziel en 't leeven der Poëzy,
** 3) vau

X I V V O O R - R E D E .
van dat fchoone, 't welk behaagt en verrukt, dat hy eenen bymam
kreeg naar de tweede letter van V Alphabeth, en W* genaamd
wierd, of de B,. waarmede men te kennen wilde geeven,
dat hy altoos onder den bovenf en rang blyven, en nimmer de
"Axcpx, de A, of eerfte letter, dat is een eerfie Dichter, zouwde
worden (a> Hy was geboren onder PTOLEMAEUS PHILA-
DELPHUS, en bloeide onder zynen zoon en opvolger, EUER-
GETES, omtrend twéé en een halve eeuw voor onze tydrekening.
V Andere voorbeeld vinden wy in den Latynfen Dichter LUCA­
NUS, een zeer geleerd man, in de natuur-kunde en andere weetenfchappen
ten hoogfien ervaren. Hier aan kan niemand twyfelen,
die maar eens, met aandacht, zyn Helden-dicht van den
Burger-kryg tusfchen Caefar en Pompejus, en deszelfs einde, ge-
Ieezen heeft, waarin de Dichter zelve gezocht fchynt te hebben
zyne verfcheidene kundigheden overal, daar het te pas kwam, of
niet, aan den dag te leggen: en nochtans is dat groote Heldendicht
, uit tien boeken beftaande, zco verre af van een fchoon
dicht-ftuk te zyn, dat het, hoe zeer 't eenige weinige verwonderaars
gehad hebbe, van alle kundigen, wien het toegelaaten word
met gezag over kunst-ftukken te oordeelen, is verworpen, en dat
men zich verwondert, dat in zulk eenen korten tyd, als 'er tusfchen
het leeven van VIRGILIUS en LUCANUS verhopen is,
een zoo groot verral in de Romeinfe Dicht-kunde hebbe kunnen
komen, als men, door vergelyking van 't laatfie met dat van den
eerften, gewaar word: ja een van LUCANUS geleerdfie uitgeevers,
en die zelve in de Latynfe Poëzy, boven zyne tydgenooten,
uitmuntte, heeft eene geheele en lange voor-rede hefieed, om alle
de
Ca; Zie GER. JO. VOSSIUS de Poëtis Graecis, Cap.VJÜ. ad Olymp. CXXXUI, öf
CXLPI.

V . O O R - . R E D E . xv
de gebreken, welken LUCANUS, als Dichter, hadde, f openbaaren
en. bloot te leggen»
Wanneer wy nu dit alles overweegen, dunkt 't ons, dat de verhandeling
van den Heere DE BOSCH, hoe verre dezelve van 't
ttiterlyke der vraage, zoo als die by d' uitfchryving is opgefteld,
moge fchynen af te wyken, 't inwendige derzelve wel getroffen,
en, naar zyn gevoelen over deeze zaak, wel beandwoord hebbe:
ja dat, als men acht geeft op de gemaakte onderfcheiding tusfchen
't waare fchoon en verhevene der Dicht-ftukken, en derzelver uiterlyke
formen, dicht-maaten,. inrichting, en houding, dit gevoelen,
door de daar voor bygebragte redenen, en welgekoozen voorbeelden,
al zeer aanneemlyk gemaakt is. Daarenboven moet van
veelgewigt zyn, 't geen wy reeds met een woord hebben aangeftipt,•
de vryheid, die wy genoegzaam overal vinden dat de. grootfte Dichters
, onder alle volkeren, in hunne voornaam ft e Lier-zangen, ook
wel in andere foort van dicht-ftukken, zonder de minfte bekommering,
gebruikt hebben, welker voet-fpooren men, redelyker wyze,
meenen mag veilig te kunnen nat ree den...
Wy vertrouwen derhalven, dat V oordeel, by de groote meerderheid
der Leden van deeze Stichting over die Verhandeling gegaan,
in 't algemeen zal worden gebillykt. Dan, gelyk degeaartheden
der menfchen, zoo zyn ook hunne oordeelen zeer verfchillenden:
en wy kunnen byna niet twyfelen, of ook eenigen, meer
gefield op zoo genaamde befchaafdheid, dan op - geest en losfen
zwier, zullen al te zeer verknocht zyn aan de voorfchriften der
regelen, uit hunne dicht-kundige zaamenfielfels geleerd, dan dat
zy zich dit alles zonder belgen, gemaklyk zouwden laaten zeggen.
Maar aan deeze menfchen word door deeze Verhandeling niets
an-

X V I V O O R - R E D E .
anders herinnerd, dan S geen met opzicht tot de Welfpreekendheid,
aan de Leden der FRANSE AKADE-MIE, door eene.
[chrandere ferme, zeer onlangs, is voorgehouden:
"Dat zy meer nut doen zouwden, als zy wilden bezefen
„ a"onmeetbaare grootheid der kunst, welke de gedachten
" uitdrukt, en daar toe wilden uitnoodigen en toelaaten
" alle klanken, alle ftylen, en alle wyzen; en leerden dat
'er geene regelen te bepaalen zyn voor die onbekende-.
" kunst, welke op *t papier overbrengt de kracht onzer
denk-beelden, en de hette onzer gewaarwordingen (a)?"
rs\ rv mm* Cl'Academie Eancotfe) deviendroit utüe, f'il . . . • • • apper-
jaare 1782. ofto. II. p. 181 der voorige uitgaave van Parys.
AND-

A N T W O O R D
OP DE
V R A A G :
XV II
WELKEN ZYN DE BESTE EN DUIDELYKSTE
KENMERKEN VAN ZOODAANIGE REGE­
LEN, DIE, OM DAT ZY IN DEN AARD
VAN 'T ONDERWERP TE VINDEN, OF
MET DE FORM VAN 'T GEKOOZEN
DICHT-STUK VERKNOCHT ZYN*
NIET MOGEN NOCH KUNNEN
VERONACHTZAAMD OF
TE BUITEN GEGAAN
W O RD EN?
B O O R
JERONIMO DE BOSCH,
EERSTEN KLERK TER SECRET/1R TE DER STAD
AMSTERDAM; LID VAN DE HOLLANDSE
MAATSCHAP PT DER JVE ET ENSC HAPPEN TE
HAARLEM, EN FAN DE MAATSCHAP PT DER
NEDERLANDSE LETTERKUNDE TE LEI­
DEN; ALS MEDE SECRET.1RIS DER
MAATSCHAP UT TOT BEVORDERING
VAN DEN LANDBOUIV
T AMSTERD AM.

XVIII
INLEIDING.
I N H O U D .
EERSTE HOOFDDEEL.
Over het wezen der Dichtkunde.
TWEEDE HOOFDDEEL.
b l a d z
-
Over de vereifchtens in een goed' heoordeelaar van
Dichtwerken, over die in een Dichter, en over de
wyze, op welke deeze moet worden bekwaam ge­
maakt.
DERDE HOOFDDEEL.
Het gewicht der gewoone regelen onderzocht, en derzelver
onvolkomendheid met betrekking tot het noodzaakelyke,
dat is tot het waare verhevene in de
Dichtkunde, aangetoond. 5 1
VIERDE HOOFDDEEL.
De navolging van uitmuntende voorbeelden is de noodzaaklykfie
regel ter bereiking van de voornaamfte
eigenfchap in een goed dicht/luk, het fchilderachtig
yoorftellen van de denkbeelden. 9%
VYFDE HOOFDDEEL.
Over den aard en invloed der waare Navolging. 164
1
l
3
2
^
ANT-

A N T W O O R D
OP DE VRAAG OVER DE
Bladz. I
REGELEN DER DICHTKUNDE.
I N L E I D I N G .
O
Vinder alle de kunfien en weetenfchappen , welke het
menfchdom tot eer en fieraad verflrekken , zyn voorwaar
geene, van welke men in 't algemeen oordeelt, dat zy gemakkelyker
geleerd en fchielyker kunnen geoefend worden,
dan de welfprcekendheid en dichtkunde. Ieder, die zonder
veel moeite zyne denkbeelden weet op 't papier te
brengen, en daarby vrymoedigheid genoeg bezit om die
met eenige uiterlyke • gebaarden aan anderen in 't openbaar
voor te draagen, verbeeld zich ras den naam van Redenaar
te verdienen. Ieder die in zich de bekwaamheid gevoelt,
om zyne gedachten in eene gemakkelyke voortrollende voetmaat
, door een zoetvloeiend rym onderfteund , voor te
ftelleri, en daarin zich eenigen tyd geoefend heeft, twyfelt
geenszins , of hy is den naam van Dichter waardig ; daar
'er ondertusfchen by alle volken, in alle tyden, flechts een
A zeer

j» ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
zeer gering getal van zulke voortreffelyke vernuften gevonden
is, aan welken men den grootfchen naam van Dichter
naar waarheid kon toeëigenen. Dit ftrekte reeds eertyds
CICERO (a) tot verwondering. Men leeft, zegt hy, van
zo veele fchrandere mannen, men kent 'er zo veelen, welke
alle de wysbegeerte, die moeder en voedfter van alle
pryienswaardige weetenfchappcn, met roem beoefend hebben
daar is geenc kunft, hoe afgetrokken en verborgen de
zelve zyn moge , gelyk by voorbeeld de wis- of bovennatuurkunde
is, of men kan een meenigte van mannen optellen,
welke zulke groote en volmaakte meefters in de zelve
geworden zyn, dat men zoude moeten benutten, dat alle de
genen, welke zich met eenigen yver op eene van die weetenfchappen
hebben toegelegd, ook alle die vorderingen,
welke zy begeerden, daar in gemaakt hebben. Het getal integendeel
van die genen, welke in de welfpreekendheid en
de dichtkunde hebben uitgeblonken, is zeer gering, mette-
«renftaande de poogingen van veelen ; en de oorzaak daar
van verklaart die wyze Redenaar niets anders te zyn, dan
de grootheid en moeilykheid van deeze weetenlchappen.
Dan is dit gebrek, naar verloop van zo veele eeuwen, nog
wel verbeterd, en vind men heden ten dage, in vergelykmg
van andere bekwaame mannen en konftcnaars, nog wel een
genoegzaam aantal van uitmuntende Redenaars en Dichters?
Het is 'er myns oordeels zeer verre van daan ; en om van
de Redenaars nu niet te fpreeken , het getal van goede
Dichters was altyd, en is ook nog heden zeer gering; zo
dat zich niemand behoeve te verwonderen over de gulhar-
(a) De Orau libr. L cap. 3.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 3
tige taal, waar van zich de ftaatkundige TEMPLE in zyne
mengelwerken bedient (V). Ik ben, (zegt hy) by my zeiven
ten vollen overreed, dat de waare genie in de poëzy
en de bekwaamheid om deszelfs verhevenheid te bereiken,
twee zulke byzondere en zeldzaame zaaken zyn, dat ik niet
weet, dat 'er een menfeh binnen den kring van meer dan
duizend jaaren geboren is, die gerekend kan worden in ftaat
te zyn, om den dichteren Ho ME kus en VIRGILIUS eenigszins
naby te komen; daar 'er ondertusfehen duizenden
geboren zyn', welke alle even groote helden, gezaghebbers
en ftaatsmannen geworden zyn, als zynde dit eene zeer bekende
zaak in de gefchiedenis.
Voortreffelyk is derhalven de pooging van de Ed. Heercn
Leden van het tweede Genootfchap, opgericht te Haarlem,
volgens den laatften wil van wylen den Heere PIETER
TEYLER VAN DER HULST, waarby zy alle kundige lieden
uitnoodigen, om hunne gedachten mede te deelen omtrent
de middelen, welke men in ons vaderland, ter bevordering
van deeze zeldzaame doch alszins verhevene kunft
behoorde aan te wenden. Reeds van ouds waren door kundige
mannen der dichtkunft de regels voo'rgefchreven, welke
allcngskens zyn vermeerderd en nog heden ten dage verder
worden uitgebreid. Veelen daartegen zo onder de oude
als laatere fchryvers zyn van begrip geweeft, dat een goed
Dichter van de natuur gevormd, en als door een goddelyke
aanblaazing, zo bekwaam word gemaakt, dat hy, om zich
te doen gelden voor den genen, dien hy geboren was, noch
meefters, noch voorfchriften, noch regelen, buiten de bloo-
; •; ' ; ; ~ (P - • • , . • t e
O) Apud Barnes, ad Eun'pid. Palamed. vs.'i. p. 486".
A 2

A . ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
te natuur, behoeft, en dat de poëzy hierin van alle andere
kunften en weetenlchappen onderfcheiden is. Om dan nu
het bedoelde oogmerk te bereiken en dit gefchil der Geleerden
te beüisfen, zo kon daartoe niets beters worden uitgedacht
dan dat men den Nederlandfchen Dichter het gewigt
en de'wezenlyke waarde van alle die regelen leerde kennen.
Wel is waar, een ryke bronader van natuurlyk dichtvermogen
laat zich door de veelvuldige en te enge banden met
bedwingen; de geboren Dichter volgt veel liever de leiding
van zyne verbeelding, dan het voorfchrift van anderen. Indien
men nochtans in aanmerking neemt, hoe algemeen de
achting is voor die veelvuldige boeken , waarin verftandige
mannen de regelen in de dichtkunft hebben opgegeeven, en
getracht de zelve uit de gronden van eene gezonde wysbegeerte
te verklaaren, zo fchynt het ontwyfelbaar zeker te
zyn dat de dichtkunde, even als andere weetenfehappen,
haare byzondere regelen heeft, van welken veelen wel kluisters
kunnen worden voor eenen leevendigen dichtgeeft, maar
echter anderen ten uiterften noodzaakelyk zyn. Van de
hoogfte nuttigheid is het derhalven, dat men de noodzaakelykfte
en altoos onvermydbaare regelen, van de minder
noodzaakelyke , en zulken , in welke den Dichteren eene
meerdere willekeur en vryheid toekomt weete te onderfcheiden
De ernflige overweeging nu van deeze zaak en delotfelyke
neiging, om den jongen Vaderlandfchen Dichter m
zyne onderneemingen de behulpzaame hand te bieden zyn
de eenige oorzaaken, waarom men de volgende vraag heeft
voor-efteld : Welke zyn de befte en duidelykfte kenmerken van
Mdaanige regelen, die, om dat zy in den aart van >t onderwerp
Ie vinden of met de form van het gekoozen dichtftuk verknocht
*yft

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 5
zyn, niet mogen of kunnen veronachtzaamd of te huiten gegaan
worden. Geen ander oogmerk dan de bevordering van waarheid
en kennis, kunnen de edelmoedige Leden van dit Genootfchap
in 't opgceven van deeze vraag bedoeld hebben.
Zy zullen het ray derhalven wel willen ten beften houden,
indien ik, om aan dit hoofdoogmerk te voldoen, genoodzaakt
worde my eenigszins van de vereifchten, in de voorgefielde
vraag opgefloten , te verwyderen ; nademaal, hoe
gaarne ik ook de grenspaalen der noodzaakelyke regelen en
derzelver duidelyke kenmerken, zo omtrent de form als het
onderwerp van het gekoozen dichtfluk nauwkeurig zou
hebben trachten aan te toonen, het echter my onder de behandeling
van deeze ftoffe volftrekt onmogelyk geworden
is, om deeze onderfcheiding in de regelen altoos te kunnen
beflisfen, gelyk uit het verflag klaarer blyken zal. Veel meer
ben ik in tegendeel bevefligd geworden in de gedachten,
welke de kundige GELLERT(Ö) ons omtrent de regelen in
de dichtkunde mededeelt. "De regelen , zegt hy , in de
„ dichtkunde zyn de weerklank van ons eigen verftand en
„ de flem der natuur. Het goed gebruik van de zeiven
„ hangt enkel en alleen af van ons doorzicht, van onzen
„ goeden fmaak. Hebben wy geen geeft, hebben wy geen
„ doorzicht, zy zyn volftrekt onnut, zy leeren ons naauw-
„ lyks, wat wy over 't geheel genomen te doen hebben,
„ doch geenszins hoe veel en hoe weinig by ieder gelegen-
„ heid. Het gebruik word door ons oordeel, door onzen
„ fmaak bepaald. Zy zyn inftellingen van het gezond ver-
„ fland en van de natuur, en geenszins willekeurige en ei-
00 Mengelfchriften pag. 200. et feqq.
A 3
» gen-

6 ANTWOORD OP DE VRAAG OVEPv
„ gendunkelyke wetten van fchoolleeraaren. Het fchoone,
„ het natuuiiyke in de gedachten en uitdrukkingen komt te
„ voorfchyn, zonder dat men 'er na zoekt, en de regels
„ doen 'er het minlte toe. Men vind duizend fchoonhe-
„ den in een werk, die door geene regels verklaard of ge-
„ leerd kunnen worden , en welken wy geen naamen wee-
„ ten te geeven. Een man van fmaak weet die uit te vin-
„ den en luifterryk voor te ftellen en behaagt." De zelfde
fchryver vervolgt verder. "De befte regels in de dicht-
„ kunft zyn algemeene leeringen. Zy reiken niet tot by-
„ zondere en enkele gevallen, die de geeft onder het ar-
„ beiden voortbrengt. Ik weet, om maar ééne opheldering
„ te geeven, wat in deeze foort van gedichten goed is;
„ doch zekere omftandigheid in myne ftoffe maakt my on-
„ zeker, hoe ik myne behandeling desaangaande zal fchik-
„ ken, hoe ik de zelve met den regel zal overeenbrengen.
„ Wie zal daar over uitfpraak doen ? Ik zelf. Wie geeft my
„ de bekwaamheid om het algemeene van den regel te be-
„ paaien? Ik moet die door eene zorgvuldige overweeging
„ van myn onderwerp verkrygen. Ik moet dat geen, het
„ welk by deeze gelegenheid fchoon, minder fchoon, of
„ gebrekkelyk is, gewaar weeten te worden. Hier uit moet
„ ik den zin des regels opmaaken, en de fchrede afmeeten
„ die ik ftaa te doen. De regels der dichtkunft gelyken
„ naar eene algemeene landkaart. Deeze teekent ons de
„ grenzen af, en wyft ons de voornaamfte plaatfen , rivie-
„ ren en wegen aan. Ik reis, volgens haare aanwyzing, van
„ het eene oord naar het ander. Ik ken de hoofdwegen;
„ doch ik tref op mynen togt bywegen aan. Ik vraag de
„ kaart; zy zegt my niets. Hier verfchynt my een woud,
„ daar

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 7
„ daar eene zandige wildernis. Hoe zal ik den weg vinden?
„ Hier ontmoet ik een moeras. Ik moet afhouden. Ik
„ kan my vergisfen. Hier is een beek overgeloopen, en
„ het is 'er gevaarlyk. Ik moet myn' weg veranderen. Wie
„ geeft my in deeze gevallen het licht, de onderfcheiding
„ en den moed, die ik noodig heb? Doet het de kaart?
„ Elk werk in de dichtkunft vereifcht zyne byzondere
„ regels. Ik heb een blyfpel vervaardigd; het behaagde.
„ Deszelfs inrichting, verwarring en ontknooping waren
„ fchoon, en de karakters treflyk. Ik ontwierp een ander.
„ De daad laat de behandeling van het voorige niet toe. Ik
,, moet eenen anderen weg inflaan, zal ik dien gelukkiglyk
„ aantreffen; en op wat wyze ? Voorheen teekende ik de
„ gedaante van den gierigaart. Thans wil ik den zwetfer
„ fchilderen. Myn ontwerp is geheel anders; ik moet an-
„ dere omftandigheden verkiezen; ik moet ze waarfchynlyk
„ maaken. Welke zal de befte fchikking daar toe zyn ?
„ Myn inhoud is van eene andere gefteldheid, ik moet van
„ eenen anderen fpreektoon gebruik maaken; en van wel-
„ ken ? Heeft dit plaats in het oefenen van een gedeelte
„ der kunft ; hoe veel meer moet het in de verfcheiden
„ foorten van dichtftukken plaats hebben ? Hier was ik
„ boertig; daar moet ik °t in den treurtoon houden. Hier
„ vorderde myne vinding ernft en nadruk; daar eifcht zy
„ fcherts en vrolykheid. Hier verhief ik my tot den groot-
„ fchen toon van den heldenzang; thans moet ik de een-
„ voudige taal eens zachtaardigen herders gebruiken. On-
„ langs lachte ik in een fchertfend lied; thans wil ik de 011-
„ ruften des levens in een klaagdicht doen fprceken." Met
recht derhalven had de zelve fchryver reeds te vooren gezegd;

8 ANTWOORD OP DE VRAAG OVEPw
zegd ; "zonder geeft zyn de regelen onnut; hebben wy
„ geeft, dan kunnen zy ons zeer te ftade komen, nochtans
bezitten zy geen vermogen , om ons te leeren , hoe
wy 'er gebruik van te maaken hebben, dit hangt van ons
doorzicht, van onzen fmaak af. De regels kunnen zelfs
" iemand , die geeft heeft tot dwaalen brengen, zy zyn al-
", gemeen, zy zyn niet altyd noodzaakelyk, zy zyn onvol-
" maakt." Maar vraagt iemand , hoe kan de bekwaame
GELLERT alle de regelen in de poëzy op zulke losfc
gronden fteilen? Hy fchynt evenwel toe te ftemmen dat 'er
regels zyn, en zulke die haare zekerheid hebben, hoedanig
zyn dezelve? Voor zo verre wy uit zyne gantfche redeneering
hebben kunnen opmaaken, bepaalt het zich by het navolgende.
De eerfte regel, zegt hy, in de poëzy, is, men
moet geeft hebben , men moet verftand en verbeeldingskracht
bezitten; wy voegen 'er met hem by, als een tweeden,
de oefening. Maar is dit niet vry algemeen? Wie kan
in de behandeling van ieder byzondere kunft of weetenfehap
immer ecnige hoop hebben om te behaagen, zonder geeft ,
zonder verftand, zonder oefening. Deeze dingen zyn volftrekt
noodzaakelyk voor een ieder, welke pen op papier
wil ftellen. Dan wat de overige regels betreft, getuigt hy
dat de zelve ons niet alleen in onzekerheid laaten, maar ons
zelfs, ter plaatfe waar wy hen met recht opvolgen kunnen
tot misflagen verleiden. "Dat men de heimelyke kracht
derzelve in de proefftukken van meefters en fchoone
Z voorbeelden moet leeren ontdekken. Dat de aanmerkm-
\ gen van verftandigen ons tot nieuwe regels moeten wor-
" den, tot dat door hunne onderrichtingen, door het lee-
" zen'van Redenaars en Poëten, door den aanwas onzer
" „ kun-

DE REGELEN' DER DICHTKUNDE. 9
„ kundigheden, ons verftand genoeg fterkte en licht ver-
„ krygt."
Ziet daar het geen de braave GELLERT nopens de regelen
in de dichtkunft heeft te boek gefteld. Wy hebben
het niet ongevoegelyk geacht, dit vooraf te laaten gaan ,
om aanftonds reden te geeven, waarom wy van de voorgeftelde
vraag eenigszins zyn afgeweeken. Ook kwam het
ons ongeloofiyk voor, dat iemand zodaanig een fchaal zou
kunnen vervaardigen, waarop de graaden van de volftrekt
noodzaakelyke en onnoodzaakelyke regelen in de dichtkunft
zodaanig waren afgeperkt, dat een aankomend Dichter daarop
in alle omftandigheden aanftonds het onderfcheid tusfchen
het geoorloofde en ongeoorloofde in de dichtkunft
zoude kunnen ontdekken ; nademaal de ondervinding van
alle tyden leert, dat het gevoel en de goede fmaak hierin
van veel meer vermogen is, dan de naauwkeurige opvolging
der befte regelen zelfs. Ik heb dan liever verkoozen
eenen eenigszins anderen weg in te flaan, welke ik wenfche
dat van de Beftuurders en Leden van dit loffelyk Genootfchap
zal worden goedgekeurd. De bevordering der Nederlandfche
dichtkunde gaat my zeer te harte, en word ook
zekerlyk alleen bedoeld met het opgeeven deezer vraag. Met
reden klaagt men, dat de vorderingen, welke de Nederlanders
ten opzichte van deeze kunft maaken, zeer gering zyn;
want alhoewel de dichtkunde hier mogelyk meer dan ooit
beoefend word, befpeurt men echter niet die meerdere bekwaamheid,
welke men natuurlyk naa de tyden van HOOFT
en VONDEL had mogen verwachten. De taal word meer befchaafd,
en de dichtmaat is misfchien meer geregeld; maar
wat belangt het fraaije, het verhevene, het waare dichterly-
B ke

IQ ANTWOORD OP DE VRAAG OVER-
ke fchoon, daarin zyn wy verre achteruit gegaan. Men kan
tegenwoordig meer dan vyf-en-twintig achtereenvolgende regelen
uit een dichtftuk neemen , welke, van het rym ontbloot,
volftrekt profa zyn, waar van ik meer dan eens de
proef genomen heb. Men moge de reden daar van zoeken
in het verzuim van eene wysgeerige theorie der fraaije letteren
, waar van wy in het breede zullen fpreeken; men moge
andere oorzaaken hier omtrent by brengen; my dunkt dat
de reden van dit alles zeer eenvoudig is, en lichtelyk van
oplettenden kan worden nagegaan. Men verwaarlooft dien
weg, welke door onze goede voorgangeren is ingeflaagen.
Het geen de geleerde RUHNKENIUS in zyne opdragt voor
den VELLEJUS PATERCULUS omtrent de waare beoefening
der rechtsgeleerdheid getuigt, kan zeer gevoegelyk tot
de dichtkunde worden overgebragt : Uit. dit recht geaard
onderwys, het welk ten tyde van de SCALIGERS en GROTI-
USSEN voomaamelyk heeft plaats gehad, zyn die onfierfelyke
mannen voortgekomen, welken ons vereenigd Nederland met alle
recht kan ftellen tegen de groot ft e vernuften van andere volkenfa).
En men zie dan hoedaanig de beoefening der rechtsgeleerdheid
volgens het voorfchrift van dien verftandigen man be-,
hoord te worden ingericht. VONDEL en HOOFT hebben
voor de Nederlandfche Dichters den weg gebaand , maar
hun voetfpoor is verlaaten, 't welk, indien men 't in acht
genomen had, de Nederlanders, ontwyfelbaar, zo verre in
de dichtkunde zou hebben kunnen doen vorderen , dat zy
voor niemand hunner nabuuren zouden behoeven te wy-
; UQ .v/jHOnwmv IÏJÏOI < ken.,
Ex hac fevera et jam inde a SCALIGERANIS et GROTIANIS temporibus
dufta difciplina immortales illi viri, quos Belgium foederatum jure opponit aliis natio-
Eibus, prodierunt.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. II
ken. Weshalven ik geen gering gedeelte van deeze verhandeling
zal hefteden , om de oorzaak van de meerdere
bekwaamheid van deeze twee Dichteren en anderen, welke
hun gevolgd zyn, aan te toonen; alhoewel het hoofdoog^
merk zyn zal te voldoen aan de les van HORATIUS(d).
Munus et'officium, nil fcribens ipfe, docebo,
Unde parentur opes, quid alat formetque poctam.
bbdnurno . v,:.; na ,t&:f:-osisbnp tbiuov3gni 3'bsri b$
volgens de vertaaling van HUYDECOPER.
Ik zelfs, niets fchryvende, zal andren leeren net
En klaar te fchryven, waar men voorraad haal' van zaaken,
Wat eenen Dichter kweeke en eindlyk kan volmaaken.
.nobtesdvlnob on/>; n«v ii'jüuïhoo-" gbrbfiiablirio'l 2orf

12 ANTWOORD OP BE VRAAG OVER
daan te hebben. Opdat dit echter in zekere orde gefchiede,
zullen wy eerfb fpreeken over het weezen der dichtkunde,
en waarin het zelve altoos geacht zy, en nog geacht
worde te beflaan., Ten tweeden over de vereifchten
in een' goed' beoordeelaar van dichtwerken, over die in een'
Dichter, en over de wyze op welke deeze moet worden
bekwaam gemaakt. Ten derden zullen wy het gewigt der
gewoone regelen, welke men in de dichtkunde van tyd tot
tyd heeft ingevoerd, onderzoeken, en de onvolkomenheid
van de zeiven met betrekking tot het noodzaakelyke, dat is
het waar verhevene in de dichtkunde, trachten te bewyzen.
Ten vierden zullen wy aantoonen, dat de navolging van
uitmuntende voorbeelden de noodzaakelykfte regel is, ter
bereiking van de voornaamfte eigenfehap in een goed. dichtftuk,
het fchilderachtig voorftellen van zyne denkbeelden.
Dus'zal de beoefening der oude Dichteren, waaruit men
alle goede lesfen en regelen alleen getrokken heeft, het beste
zo niet het eenige, middel worden, om iemand , welke
door de natuur tot de dichtkunde gefchikt is, te leeren onderfcheiden,
wat hy overal, welk onderwerp, welke forrn hy
ook voor zyn dichtftuk verkiezen moge, te volgen of te
vermyden hebbe. Eindelyk zullen wy ten vyfden, om met
alleen de noodzaakelykheid, maar ook de mogelykheid, om
aan deezen regel te voldoen, des te beter te kennen, den
aart der waare navolging befchryven en aantoonen, welk
eene invloed de zelve op groote Dichters gehad, heeft, alle
deeze onze gevoelens beveiligende, zo met het eenpaang
getuigenis van'geleerde en kundige mannen, als met de
klaarfte en duidelykfle voorbeelden der uitmuntendfte Dichteren
van ouderen of laateren leeftyd..
EER»

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 13
EERSTE HOOFDDEEL.
Over het wezen der Dichtkunde.
M
JLvXen zou niet ligt eene kunft of weetenfchap kunnen,
opnoemen, wier wezen en kenmerken op meer verfchillende
wyzen bepaald zyn, dan de dichtkunde. De zelve heeft
byna geene eigenfchap, welke niet door den eenen of anderen,
als haar echt onderfcheidend kenmerk, is opgegeeven.
Oneindig is het getal der fchryvers, welke hunne gedachten
over de dichtkunde hebben te boek gefield. Zeer weinigen
zyn 'er, die ons zeggen, wat zy eigenlyk door dichtkunde
verftaan; en de genen, die zulks trachten te doen,
verfchillen altyd onder eikanderen. Daarenboven, 't geen
aanmerkelyk is, zyn hunne uitdrukkingen ten deezen opzichte
altyd zo ingewikkeld en duifter, dat ik openlyk durf
verklaaren de waare meening hunner denkbeelden veelal niet
te kunnen bevatten. POSIDONIUS in het leven van ZENO
by DIOGENES LAERTIUS (a) maakt eenig onderfcheid
tusfchen poëfis en poëma, en beweert dat poè'fis iets is, het
welk ons nadrukkelyke dingen te kennen geeft, en de daaden
der Goden en der Menfchen natuurlyk ter naarvolging
voorftelt, daar het gedicht poëma naar zyn oordeel een reden
is, welke uit zekere maat en melody beftaat, en door
de
(a) Libr. 7. Segm. 60,
B 3

14 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
de welluidendheid en bevalligheid van toonval de profa of
ongebondene reden verre te boven gaat: gelyk men voor
de aarde gewoon is te zeggen maxima tellus, en voor de
lucht Jovis aether; en om dit gevoelen van POSIDONIUS
verder op te helderen, zegt APHTHONIUS (a) dat de gantfche
Ilias poëfis is, en de fierlyke befchryving van de wapenrufting
van ACHILLES een poëma of gedicht (Z>> Maar
hoe diepzinnig ook deeze onderfcheiding van poëfis en poema
zyn moge, dezelve fchynt veel eer aanleiding te geeven
tot een' woordenftryd, als tot een goede verklaaring van
het wezen der dichtkunde. Di OME DES in de verzameling
der letterkundigen van PUTSCHIUS (O noemd de poezy
Fictae yeraeve narrationis, congruenti rhytmo, compofitam ftru-
Buram metricam , ad utilitatem voluptatemque accommodatam :
dat is een verzierd of waar verhaal in een bevallige of
overeenkomftige voetmaat gebragt, ingericht tot nut en vermaak
Waar mede eenigszins fchynt over een te komen de
bepaaling, welke ons MASENIUS in zyne Palaeftra Eloq.
mt. omtrent de dichtkunde heeft nagelaaten : Ars Poëtica
el facultas, quae oratione metrica rem quamléet verifimiliter
et accommode ad deMationem atque utilitatem audienttum exponit:
dat is, de poëzy is die bekwaamheid, welke m maat
alle zaaken waarfchynlyk en gefchikt, om vermaak en nut-
1 » «te Poe-tica cap* tragt dit gevoelen n ^ - ^ r e n zegge*
de: Poëma eft materia, five opusifoêfis, Wr*»o/e«f>o. Maar moge y £ ^
geer met zyne woorden niets anders zeggen, f^JlXl^Z Poëma voor 't ge-
Poëfis alleen voor de facultas, voor 't vermogen om «g r u i m er uitftrekt.
wrocht moeten houden, en vedch.lt a leen daar , gt hy de een ^
|fa wy; en dat hy een rede, d.e in den ^ ^ J ^ ^ flïte Prftoi heet.
Poëfis noemt, die hy, zo ze dat vermogen op ons met heett, uecnis
CO I ÏA
S-47°-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 15
tigheid te weeg te brengen weet voor te ftellen. JOSEPHUS
TRAP (a) in zyne lesfen over de dichtkunde bepaalt haar
dus: Ars, quicquïd efi, vel menie comprehendi poteft, metricis
iiumeris imitans, vel illuftrans; voluptatis hominum, atque utilitatis,
gratia: dat is, de kunft om alles wat 'er is en wat
men met het verftand bevatten kan, door voetmaat en toonval
na te volgen en op te helderen, tot vermaak en nut
van het menfchdom. BACO VERULAMIUS (^), die de
gronden van verfcheidene Aveetenfchappen ontdekt heeft,
befchouwd in tegendeel de verbeeldingskracht alleen als de
bron der dichtkunft; SCALIGER en anderen geeven wederom
andere uitleggingen, waar uit men zo weinig licht
zal fcheppen, als uit die, welke ons in onze dagen de geleerde
RIEDEL in zyne theorie der fchoone kunften, door
den Heer VAN ALP HEN in het Nederduitfch uitgegeeven,
heeft medegedeeld (r). De poëzy (zegt hy) is de kunft
en weetenfchap, om volkomen zinnelyke , fchoone, imaginative
en opvolgende voorbrengfels daar te ftellen door
middel van een volkomen zinnelyke taal. Maar wat zyn die
imaginative en opvolgende voorbrengfels ? Wat is die volkomen
zinnelyke taal? Ik weet dat de Heer VAN ALP HEN
zich moeite geeft om ons het woord zinnelyk te verklaaren
Qf). My is niet onbekend, dat de hooggeleerde CUR-
TIUS (

iS ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
verklaaring zo ten vollen overtuigd is, dat by meent de zelve
onwederleggelyk bewezen te hebben. Maar mettegen-
Itaande dit alles moet ik met den Heer PERPONCHER bekennen,
dat myn hoofd niet metaphyfifch genoeg georgamzeerd
is, om de volle klaarheid deezer bepaalmgen zo terftond
te kunnen inzien. Ik begryp wel, dat zinnelyk denken
is zich de dingen zo voorftellen, als zy zich aan onze
zinnen voordoen. Ik begryp, dat ik die zinnelyke gedachten
en begrippen op een zinnelyke of liever voor de zinnen
vatbaare wyze kan uitdrukken, en dat men die uitdrukkingen
zinnelyke redenen noemt. Ik geloof zelfs, dat hy,
die de zaaken, welke hy verhandelt, niet weet, als onder
het bereik der zintuigen te brengen, den naam van Dichter
onwaardig is, en dat veele fpreekwyzen en uitdrukkingen
van zodaanige voorwerpen moeten ontleend worden, die onder
de zinnen vallen, zal een gedicht immer kunnen behaae
en- maar heb ik daar toe zo veel fpitsvinnige redeneeringen
noodi?, als de Hoogleeraar CURTIUS tot bewys daar van
gebezigd heeft? Leert ons dit de natuur niet van zelf, en
fchildert hy, die dichterlyk vuur bezit, ons niet menigmaal
uit eigen beweeging zulke voorwerpen, die aan onze zinnen
behaagen, daar ondertusfchen de Dichter, die volgens
het voorfchrift van den Heer CURTIUS zich van zinnelyke
uitdrukkingen bedient, ons met al dat zinnelyke, dat hy
heeft, mishaagt? Waar is nu de man, welke my het recht
g bru k van myne zinnelyke taal en voorwerpen leeren za ?
|y den zo evengenoemden fchryver vinde ik daar niets van.
teUndeel, 't welk aanmerklyk is, daar de Heer CURTIUS
over "een dichtftuk oordeelt, is de gewaarwording van myn
zintuigen geheel onderfcheiden van de zyne. Hy maak

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 17
geen zwaarigheid, fpreekende over de Latynfche vertaaling
van TELEMACHUS door den Heer CHARISIUS te zeggen
: Ik gaa niet • te verre, met deeze vaerzen by die van V i R-
GILIUS te ftellen; hoewel het werk niet volgens ver dien ft en bekend
is geworden. My is het bekend, en ik gaa niet te verre,
met te zeggen, dat ik nooit elendiger en jammerlyker
poëzy, zo dit werk dien naam toekomt, geleezen hebbe,
en dat hy die met beraaden zinnen de vaerzen van CHA­
RISIUS by die van VIRGILIUS vergelyke, geen zinnelyke
vermogens heeft, om over het minfte dichtftuk te oordeelen.
Men flaa de vertaaling van CHARISIUS op, en leeze
flechts het begin.
Flebat adhuc fuperüm cel/a de ftirpe Calyp/o
Se tnale relicla, discesfum inftgnis Ulysft
Cura haec prima, Deam fe, non mortaleque mtmen
Aetemumque atrox fecum per peclora vulnus.
Ik zal niet alleen zeggen dat hier alles volftrekt profa is,
maar onverftaanbaar profa, met één woord, wartaal; waar
in zelfs volftrekt geen dichterlyke fchikking, geene in
Latynfche poëzy draaglyke conftructie in waargenomen is.
By voorbeeld:
Deam Je, non mortaleque numen.
Welk Latynfch Dichter zal zeggen, dulceqne, trifteque, reneque,
en deeze kwaalyk luidende gezegdens niet vermyden?
Maar de kunftige Dichter CHARISIUS heeft daar behaagen
in. vs. 12 van 't zelfde boek zegt hy voceque trifti. Een
C on-

l8 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
onbetwiftbaar bewys, dat hy niet bezit, 't geen CICERO (a)
van CAESAR getuigd, dat hy ooren had, welke gefchikt en
geoefend waren, om de dichterlyke taal te voelen, en die
van 't profa te onderfcheiden. En evenwel wil men al dit
onverftaanbaare , dit laage, vergelyken met dat verhevene,
dat goddelyke van VIRGILIUS (7>>
At regina gravi jam dudum faucia cura
Volnus alit venis, et caeco carpitur igni.
Multa viri virtus animo, midtusque recurfat
Gentis honos. Haerent infixi peclore vultus,
Verbaque: nee placidam membris dat cura quietem.
Ieder een die hier geen grooter onderfcheid ontdekt, dan
tusfehen de ftukken van een' kladfchilder of meefter in de
kunft, raade ik nimmer over dichtkunde te fchryven ofte
oordeelen (0- En dit is het geen dat my het meeft in de
theoretifche fchryvers mishaagd, en my minder waarde doet
ftellen in hunne ingewikkelde bepaalingen, dat wanneer zy
zich van voorbeelden zullen bedienen, hunne keuze meenigmaal
ongelukkig, en hun fmaak myns oordeels geheel en
al
(V) Ep. Fatn. libr. 9. ep. 10*. quod tritas aures haberet notandis generibus poëtarum.
**$ D'A'L^BERT"ïrgdykt ook elders (Melang. de Litterature. tom. v
- P^- f 5-)
de vaerzen van RUAEUS by die van VIRGIHUS, daar de zelve niet eens met die van
STATUS kunnen worden gelyk gerteld; alhoewel deeze groote Wysgeer minder te^beschuldigen
is dan CüR««r, zo heeft echter de kundige G. JoN>S 1» :fg^
voor zyne Aüaufche Poëzy, hieruit niet zonder reden afgeleid, dal D ALEMBERTI
fmaak in de Latynfche dichtkunde niet zeer zuiver was.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 19
al verkeerd is, gelyk in het vervolg nader blyken zal. Dan
hy, voor wien de afgetrokkene redeneeringen van de Heeren
CURTIUS en VAN ALPHEN verftaanbaar en klaar zyn,
neeme de bepaalingen, welke zy van de dichtkunde geeven,
aan, voor my zyn ze wat duifter: voornaamlyk wanneer
zy nader ontwikkeld worden. My zeiven kwam, naar lang
over dit onderwerp gedacht te hebben, deeze befchryving
voor de befte te zyn: Dichtkunde is dat vindingryke ven
mogen der menfchen, 7 welk in voetmaat met verhevenheid van
woorden en gedachten de voorwerpen der natuur zo trejfelyk
nabootjl en fchildert, dat ons verftand daar door verlicht en onze
hartstochten op een aangenaame wyze worden aangedaan.
Maar hoe veel woorden heb ik niet noodig , om dat
uitgeftrekte denkbeeld, het welk ik my van de dichtkunft
vorme, te bepaalen ; en echter kan ik 'er geene misfen ;
want de vinding is het niet alleen , 't geen een Dichter
maakt; daar moet rym en maat bykomen; en wat baat dit
alles nog, zo 'er geen byzonder foort van uitdrukking,
door haare verhevenheid van profa onderfcheiden, en waare
fchoonheid in de befchryvingen en vergelykingen gevonden
word; het hart van den leezer moet daar door getroffen
en verbeterd worden. Naar alles doorzocht en myne
gedachten uitgeput te hebben, om een juifte bepaaling omtrent
de dichtkunde te vinden , ben ik eindelyk wedergekeerd
tot de bekende bepaaling, welke ARISTOTELES
eertyds van de zelve gegeeven heeft. De poëzy, zegt hy,
is navolging (a). Maar nademaal de fchriften, welke die
groo-
,00

o 0 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
groote Wysgeer over de dichtkunde heeft te zaamen gefield
, zeer verminkt tot ons zyn gekomen, en van drie boeken,'welke
hy daar over gefchreven heeft, naauwlyks een
overig is, gelyk uit verfeheidene plaatfen van zyne andere
werken en het getuigenis van oude fchryveren, welke dezelve
aannaaien, zeker is, zo is het niet te verwonderen,
dat wy in die overgebleevene ftukken te vergeefsch eene
nadere verklaaring omtrent deeze navolging zoeken te ontdekken.
Veele laatere fchry vers hebben echter -in deeze
eenvoudige bepaaling van de dichtkunde door ARISTOTELES
gegeeven,' zo veel waarheid meenen te ontdekken, dat zy
de zelve verder uitgebreid en naar myne gedachten al zeer
aanneemelyk hebben gemaakt. Onder anderen verdient BAT-
TEUX, dat hy hier over met aandacht geleezen worde. Hier
of daar moge hy de meening van zynen voorganger niet
naauwkeurig begrepen hebben. Hy ziet hier nochtans doorgaands
veel meer dan zyne tydgenooten. De plaats laat my
niet toe dit alles in 't breede te verklaaren. Zo ik my met
bedrieg, ftelt BATTEUX, het doel van dichtkunft in de
navolging der fchoone natuur, daar ARISTOTELES de navolging
flechts fchynt aan te voeren, als het eenige en algemeene
middel, om aan het doel der dichtkunft te voldoen;
en dus is het beginfel van ARISTOTELES veel eenvoudiger.
Daarenboven geeft ons noch BATTEUX, noch anderen
die het met hem eens zyn immer eenig klaar denkbeeld,
wat men eigenlyk door fraaije of fchoone natuur te verftaan
hebbe, en wanneer men dit wederom uit vader AND RE of
anderen wil verklaaren, word het hoofd duizelig onder de
fpitsvinnigheid van de redeneering. Beter gaat het met het
eenvoudig imitari of navolgen van ARISTOTELES; de naboot-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. i\
bootfing of navolging, zegt*men (7/), moet op eene edele
en vrye wyze gefchieden. De goede nabootfing is eene gcr
duurige uitvinding. Men moet zich, om zo te- fpreeken,
in zyn voorbeeld vervormen, deszelfs gedachten verfraaijen
en zich de zeiven, door de wending die men 'er aan geeft,
eigen maaken. Het geen men van het zelve ontleend, moet
men verryken, en 't geen men niet verryken kan, achterlaaten.
Op de zelye wyze zegt BATTEUX, welke de gronden
van alle weetenfchappen in de navolging der fchoone
natuur ftelt, of fchoon hy het denkbeeld, dat hy van de
fchoone natuur heeft, niet wel verder kan verklaaren, evenwel
duidelyk genoeg wat hy door inriter verftaan wil hebben,
daar hy uit zyn gefteld grondbeginfel dit befluit opmaakt
O). Indien dan de grond van alle kunften beftaat in
de navolging der natuur, zo moet het vooral een wyze en
verftandige navolging zyn , welke niet flaafachtig iets nabootft,
maar die zulke voorwerpen en trekken uitkieft,
welke zy met alle die volmaaktheid, waar voor die vatbaar
zyn, voorftelt; met één woord, eene nabootfing, waar in
men de natuur ziet, niet zo als zy op zich zelve is, maar
zo als zy zyn kan, en zo als men zich de zelve in zyne
verbeelding kan voorftellen. Deeze bepaaling van BAT­
TEUX, in zo verre zy fteunt op de gronden van ARISTO­
TELES, en de navolging aanneemt als het middel, waar
door men onze verbeelding treft, om aan het oogmerk der
dichtkunde, dat is, te behaagen, te voldoen, komt my voor
de befte te zyn, van welke ik ooit gehoord hebbe. Ik gevoel
(a) Perponcher I brief. p. 44. et feqq.
O) Pr. de Lit. Tom. I. Pag. 45.
C 3

22 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
voel echter de moeijelykheid, om dit grondbeginfel verder
te verklaaren. Ik weet, dat het zelve van wegen alle de
byzondere eigenfchappen der poëzy, welke hier moeten
zaamen loopen, als melody, vinding, verbeelding, verrukking,
enz. aan veele tegenwerpingen noodzaakelyk moet
onderworpen zyn. Ik bemerk, dat het zelve door de zo
evengenoemde en andere vereifchten verder moet worden
ontwikkeld en uitgebreid; dat de bloote navolging voorgemeld
als het wezen der dichtkunde in de gemoederen van
fommige al te geringe denkbeelden zal doen ontftaan, omtrent
eene kunft, welker voortrefiykheid en godlykheid
men in de werken van groote mannen en boven het gemeen
verhevene wezens eerbiedigt; welker ongedwongen zwier
en meefterachtige trekken ons de voortreffelykheid van de
menfchelyke natuur voornaamelyk doen gevoelen. Geenszins
derhalven ben ik verwonderd, dat deeze befchryving
van het wezen der dichtkunft door veelen niet word aangenomen
, dat zy dezelve te algemeen en niet byzonder genoeg
oordeelen, en dezelve onderfcheidener en klaarer voor
hunne denkbeelden voorgefteld willen hebben, dat fommigen
zelfs meer behaagen vinden in het gevoelen van den
jongen RACINE die uit de overweging van onze byzondere
hartstochten, waar door wy nu in vreugde, dan in
droefheid, nu in medelyden, dan in gramfchap, nu in verwondering,
dan in liefde, Werkzaam zyn, en van welke
veele Dichters zelve getuigen, dat zy door der zeiver werkzaamheid
alleen zyn aangefpoord geworden, om te dichten,
de verrukking heeft geoordeeld het wezen der dichtkunde
te
O) Memoires de 1'Academie Royale des Infcriptions et belles Lettres, torn. VI. p. 245-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 23
te zyn. Maar niettegenftaande dit alles kan ik wederom niet
zien, waarom men de navolging niet als een grondbeginfel
zo voor de poëzy als andere kunfien zou mogen aanneemen,
wanneer men de overige eigenfchappen ook alle haare
waarde én kracht laat behouden. Men moet, zo men zegt,
de natuur of fchoone natuur volgen, dat is hier, men moet
zyne denkbeelden, overeenkomftig met de natuur, zo als
de jzelve is, of zyn kan,.fchilderachtig voorftellen, hiertoe
is zekerlyk verbeelding, hiertoe is verrukking noodig. DE*
MOCRITUS (a) en andere voornaame Wysgecren hebben
reeds beleden, dat 'er nimmer een groot Dichter zonder
eene goddelyke aanblaazing ontftaan is. Wy gelooven zelfs,
dat niet alleen groote kunftenaars, maar zelfs-een krygsman
zodaanig eene verrukking:moet gevoelen, zal hy waarlyk
groot zyn. Dan dit alles meen ik, dat geenszins "eenig nadeel
aan het van ons aangenomen grondbeginfel kan toebrengen.
Wy-merken de'verrukking aan als de dryfveer,
waar door wy gedreven en aangefpoord worden om aan de
van ons bedoelde navolging op eene dichterlyke wyze 'te
voldoen. De natuur is hier, gelyk POPE (Z>) voortreffelyk
zingt, de bron, het einde en de toetsfleen der kunft; haar
juifle. regelmaat, die altyd de zelfde is, moeten wy volgen.
Zy is een onfeilbaare .leermeefteresfe, naar welker zuivere
do Apud Ciceroneni de Divin. libr. I. cap. 37. ubi vid. Davis. nor.
00 Esfay on criticism. vs. 67 &c.
Firft follow Nature, and your judgment frame
By her juft ftandard, wich is ftill the fame:
Unerring Nature, (lil! divineiy bright,
One clear, unchang'd, and univerfal light,
Life, force, and beauty, mud to ali impart,
At once the fource, and end, and teft of art.
voor

24 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
voorfchriften wy ons oordeel moeten vormen. Zy fpreidt
een helder, beftendig en algemeen licht over onze denkbeelden,
geeft leven en kracht aan onze verbeelding, en
weeft zulk een fchoon tapyt van leering voor den geeft,
dat onze zielen daar mede vervuld, ik weet niet, door welke
heimelyke drift worden aangedrongen, om alle die fchoone
en. van haar ontvangené gedachten met verhevene woorden,
door eene liefelyke melody aan : een gefchakeld, uit te
drukken, het welk wy dus navolging of dichtkunde noemen
Dit zy voor het]tegenwoordige genoeg gezegd omtrent
het wezen der dichtkunde. Zy die daaromtrent iets
meer begeeren te weeten, kunnen by véele hedendaagfche
Wy

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 2 5
TWEEDE HOOFDDEEL.
Over de vereifchten in een' goed beoordeelaar van
dichtwerken, over die in een Dichter, en
over de wyze, op welke deeze moet
zuorden bekwaam gemaakt.
M^do kort en klaar my mogelyk was, het wezen der dichtkunde
befchouwd hebbende, zal ik nu, eer ik het gewigt
van de noodzaakelyke en onnoodzaakelyke regelen in deeze
kunft beproeve, melding maaken van alle zodaanige vereifchtens,
welke ik vordere in hem, die over poëzy naar
waarheid oordeelen, of de zelve naar behooren zal oefenen.
Niets is gemakkelyker dan over alles een beflisfend oordeel
te vellen, niets ongemakkelyker dan hier iemand te vinden,
van welken men zeggen kan, dat hy in alle deelen bevoegd
is, om uitfpraak te doen. Wie is 'er daarenboven, die zich
niet gefchikt acht, al was het maar eenmaal in zyn leven,
om vaerzen te dichten. Ieder een flaat de hand aan de lier,'
maar hoe weinigen zyn 'er, welke de zelve kunnen behandelen.
Niet te onrecht is het zeggen van VARRO (a) een
00 De Re Ruflica libr. 2. cap. 1. § 3.
D
fpreek-

20 ANTWOORD' OP DE VRAAG OVER
fpreekwoord geworden: Non pmnes, qui bakent cithardm,
funt citharoedi; waarmede overeen komt het zeggen der
Grieken (ƒ/) by de Latynen vertaald:
Plures thyrjkeros paucos eft cemere Bacchos.
Men voege hier by de waarheid van dat geen, 't welk C i-
CERO elders gezegd heeft (Z>> Ik'heb nimmer een' Dichter
gekend, welke niet meende, dat hy de befte was. Zo algemeen
is de oefening van dichtkunde, zo algemeen het denkbeeld
van dichtvermogen. Wy zullen derhalven onderzoeken,
wat hier eigenlyk noodzaakelyk is. Voor eerft, is het
poëta non fit, fed nascUur, wel zo eene wilde en onnaauwkeurige
uitdrukking, als het van veelen gedacht word te
zyn? Men neeme dit niet te ftreng, en bepaale het fleehts
alleen by dat natuurlyk dichtvermogen, 't welk by fommige
menfchen gevonden word; en aan anderen door geenerlei
lesfen of aangewende vlyt kan worden medegedeeld ; met
welk natuurlyk dichtvermogen, om dat het niet ontwikkeld
of door eene befchaafde oefening opgekweekt word, heden,
nog duizenden, aan zich zeiven en anderen onbekend, fterven.
Ten tweeden fluite men maar van deeze aangeborene
bekwaamheid en fmaak in de dichtkunft den kunftrechter
zeiven niet uit; want en hy die vaerzen maakt, en hy die de
zelve "wel zal beoordeeld^ moet vaivnatuure een gevoel
heb-
O) UoX?.c! rol vxfry.o(p;?a vxZpsi Si & fcfe
V i d
- Z c n o b
'
c c n t
' V
' S 7 7
' " C t
Erasm adag. chil. L cent VIL prov. VI & VIL <
(b) TuscuL difput. libr. V. cap. 22. nemiuem cognovi poetam, qui libi non
optiraus videretur.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. s$
hebben voor het dichterlyk fchoon, en een' fmaak om het
verhevene in het zelve te bevatten, nadien veele menfchen,
welke anderszins eenige verkregene kundigheden fchynen
te bezitten, dikwyls gantfch ongevoelig zyn voor het waare
fchoon in de dichtkunde, en op het hooren leezen van de
uitmuntendfte gedichten beginnen te geeuwen of te lagchen,
meenigmaal met een fchertzend gelaat vraagende, waarom of
men niet liever verftaanbaar profa fchryft. Aanmerkelyk is
ten deezen opzichte de redeneering van SOCRATES by
PLATO in zyne zamenfpraak, ION genaamd. "De kundige
„ Rhapfodus ION van Epidaurus, alwaar hy ter gelegen-
„ heid van het feeft van AEfculapius door het wel opzeg-
„ gen van de vaerzen van HOMERUS den hoogften prys
„ had weggedraagen, te huis gekomen zynde, word hem
„ van SOCRATES daar over geluk gewenfcht. By welke
„ gelegenheid ION aan den wysgeer deeze aanmerkelyke
„ vraag voorftelt: Wat is toch de reden, SOCRATES! dat
ii ik altyd, als ik de vaerzen van HOMERUS lees of hoor
„ leezen, met zo een inwendige drift en verhevene verruk-
„ king word aangedaan, daar ik altyd, wanneer ik HESIO-
„DUS, ARCOILOCHUS of eenig' ander' Dichter lees of
„ hoor leezen, niet alleen geen ontroering gewaar word,
„ maar zelfs onder het leezen van de zeiven meenigmaal
„ begin te flaapen? SOCRATES fchynt ION hier op te
„ willen aantoonen, dat daar van zyne eigene onbedreven-
„ heid de reden was; nademaal de dichtkunft, gelyk andere
„ kunften iets geheel was, en niet beftond in het voelen
„ en weeten der bekwaamheid van één' kunftenaar alleen
„ met uitfluiting van anderen, maar in de kennis van de
„ kunft zelve. Waar op hy verder voorgeeft te beweeren,
D 2 dat

23 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
„ dat hy, die de kunftwerken van den eenen meefter te recht
" en naar waarheid wift te beoordeelen, ook genoegzaame
" bekwaamheid moeft bezitten, om de waarde te zien van
< andere ftukken, door andere meefters in die zelfde kunft
Z uitgewerkt, en dat hy derhalven, die de fraaiheid van de
" gedichten van HOMERUS wel doorzien kon, ook niet
" onbekwaam kon zyn, om in het geheel over goede en
kwaade Dichters naar behooren te oordeelen. ION verï
klaart zich echter niettegenftaande dit alles daar toe ge-
" heel en al onbevoegd; betuigende by zich zeiven zeer
v wel bewuft te zyn, dat hy maar alleen gevoel had van
"de fchoonheden van HOMERUS, en omtrent andere
" Dichters niets kon beftisfchen, dewyl die zyne hartstoch-
" ten in 't geheel niet aandeeden. SOCRATES nu einde-
" lyk hier van zullende reden geeven , befluit uit zyne

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 20
„ ven. Elk derhalven, die door dit dichterlyk en heilig
„ vuur van God wierd aangeblaazen, kreeg ook aanftonds
„ de bekwaamheid om anderen door zyn dichterlyk vermo-
„ gen te verrukken, zo dat niemand zonder die goddel}ke
„ -aanblazing te gevoelen in ftaat was, om de vaerzen der
,, Dichteren naar behooren te kunnen opzeggen of verklaa-
,„ ren; en dit kon nog niet van allen op gelyke wyze gefchieden;
de eene wierd door deeze, de andere door
„ geene Godheid aangeblazen; de eene kreeg by opvolging
.„ zyn dichterlyk vermogen van HOMERUS, de ander van
„ ARCHILOCHUS of een ander'. Op welke gronden ION
„ overtuigd word van de reden, waarom hy van HOMERUS
„ alleen zo veel gevoelde, en zo ongevoelig was omtrent
„ andere Dichters, als zynde door het dichtvuur van Ho-
„ ME RUS ontftoken. Uit welk alles de wysgeer eindelyk
„ beweert, dat, daar alle kunilen en weetenfehappen door
„ eene byzondere oefening en onderwys kunnen geleerd
„ worden, de dichtkunft en 't vermogen om over de zelve
„ wel te oordeelen j daar in van alle weetenfehappen on-
„ derfcheiden zyn, dat de zelve noch door naarftigheid of
„ beoefening, noch door het opvolgen van regelen kunnen
„ verkregen worden, maar enkel en alleen afhangen van
„ eene byzondere gefteldheid onzer ziel, en eene aanblazing
der Godheid, welke den eenen meer, den anderen
„ minder word medegedeeld". Hoe vreemd en ongerymd
dit gevoelen van PLATO ook fommigen moge toefchynen,
is dit evenwel zeker, dat het fchoon van fommige kunften
en weetenfehappen veel meer door ons gevoel en onzen
fmaak, dan door fpitsvindige redeneeringen word beoordeeld.
Daarenboven leert ons ook de ondervinding, dat
D 3 twee

JO ANTWOORD OP DE y-R AA G OVER
twee • zeer bekwaame kunftreehters, over twee byzondere
kunflflukken geheel onderfcheiden zullen oordeelen. Ik ken
by voorbeeld twee mannen, welke beiden alle de Griekfche
en Latynfche Dichteren hebben geleezen en grondig ver-
Kaan. De eene fpreekt altyd van dar zachte, tedere, zoetvloeiende,
vruchtbaare en vernuftige, dat men in OVIDIUS
vind; de vaerzen van deezen Dichter zyn zo in zyn geheugen
geprent, dat hy verfcheidene regels uit de zei ven
achter elkander, weet op te zeggen; daar hem geloof ik, geen
drie achter een volgende regels van VIRGILIUS zo eigen
zyn. De andere integendeel verklaart altyd,. dat hy door
dat zachte, tedere en overvloeijende van OVIDIUS word
afgemat; daar hy nimmer genoeg weet te verheffen dat
krachtige, verrukkende en waar verhevene, dat men in
VIRGÏEI.US aantreft. De laatfie komt veel meer met myn
gevoelen over een, en de.Georgica van VIRGILIUS zyn
by my het fchoonfle en volmaakffce dichtftuk dat immer
gemaakt is; 't welk doorgaands meer geprezen, dan naar
waarde gekend word; maar van welk, wat de zaaken zelve
betreft, COLUMELLA (a) met nadruk heeft gezegd,
laat ons dikwyls ons bedienen, van het gezag van dat Goddelyk
gedicht. Dan vraagt men my wat wilt gy uit dit alles
bewyzen? Niets anders, als, voor eerfl, dat CICERO het
niet alleen is, welke geoordeeld heeft, dat de dichtkunde
door
ftfi Libr. 7. cap. 3. Utamur fnepius auftoritate divini carminis. Men vergclyke hier
mede het zeggen van ADDISON; Esfay on VIRGILS Georgica. In het kort de Landgedichten
van VIRGILIUS hebben alle de volmaaktheden, welke men m t maaken van
een gedicht kan erlangen, van den grootften Dichter, in den bloei van zyn leven, wanneer
zyne vinding vaardig, zyne verbeelding warm, zyn oordeel gevelhgt; en alle zyne
bekwaamheden in haarc volle kracht en rypheid zyn. i ; .

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 31
door eene goddelyke aanblazing wierd 'verkregen, en daarin
van alle andere kunfien en weetenfehappen onderfcheiden
was; dewyl wy zien dat PLATO onder den perfoon van
SOCRATES dit reeds lang'voor hem beweerd-heeft. Ten
tweeden, dat daar wy by ondervinding leeren, dat twee
kundige menfchen zulk een gantfeh vcrlchillend oordeel
kunnen' vellen óver de werken van twee by ieder een daar
voor erkende voortreffelyke Dichters, men hier geheel geen
gezag moet geeven aan fommige • menfchen, welke, om" dat
zy eenige verkregene kundigheden hebben, het zy in de godgeleerdheid,
rechtsgeleerdheid , wysbegeertc, of hiftoriekunde,
zich daarom aanmatigen ook over de werken van Dichters
naar waarheid te kunnen oordeelen. Wanneer zy by alle
hunne geleerdheid nog geen' byzonderen fmaak voor het
dichterlyke fchoon bezitten, kan dikwyls hun oordeel den
jongen Dichter affchrikken, om fehoonheden voor den dagte
brengen, voor- welke die geleerden 'wel ongevoelig kyt»;
maar echter de dichtkunde vatbaar is. Mciv oordede clan
over de gantfche redeneering van PLATO zo men wil; ik
weet, dat men hier de fchertfende'manier van SOCRATES
redekaveling zal meenen te ontdekken. Doch zulks is door
anderen hartelyk ontkend. Eii wat my betreft, ik tracht
uit dezelve niets 'anders te bewyzen, dan dat iemand," om.
den naam van Dichter te verdienen, veel meer dan verkregene
kundigheden moet hebben, en dat hy die over dichtirukken
wel zal oordeelen, ook van natuure daar toe eenigszins
moet gefchikt zyn. Weshalven wy ons in deeze verhandeling'
ook enkel en alleen zullen bepaalen tot die genen
, welke van natuure gevoel en fmaak hebben in het
dichtkundige, aan welken wy deeze voornaame-vraag ••voor-
llel-

2,2 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
ftellen- of 'er niet uit die meenigte van regelen, waar aan
men de dichtkunft van tyd tot tyd heeft onderworpen, en
die veelal den levendigen geeft van den aankomehng nood-
7-nkelyk moeten vermoeijen en affchrikken, een algemeene
rè^el zoude te vinden zyn, welke in alle onderwerpen en
formen van een gekozen dichtftuk onontbeerlyk is, en
waar in de hoofdfom van alle tot nog toe gegeevene lesfen
volftrekt ligt opgefloten. Wy meenen zodaanig eenen regel
gevonden te hebben, en zullen derhalven deszelfs kenmerken
opgeeven, en de noodzaakelykheid en kracht van
den zeiven nader trachten aan te dringen; maar daar deeze
reael voornaamelyk zyne betrekking heeft op de oefening,
Zo zal het niet ondienftig zyn , opdat ons gevoelen niet
verkeerdelyk worde uitgelegd, dat wy hier eenige melding
maaken van die noodzaakelyke vereifchtens, welke men met
reden in elk bekwaam Dichter vordert; en die men te vooren
billyker wyze vooronderftellen moeft. Alle menfchen
hebben eene algemeene befchaaving nodig, zullen zy zich
" e n boven het redenlooze vee. Een jong Dichter
mo zich in 't byzonder bevlytigen, om zyn verftand met
Te hande kundigheden te verryken. Daar is byna geene
Stnft of weetenfehap, waar van hy niet eenige kennisle behoort
te hebben. Voornaamelyk dient hy m meeft alle de
takken van de wysbegeerte bedreven te zyn, is het met
tornen, zo nochtans, dat hy daar van w , ^ *
nodig is, een behoorlyk gebruik maaken kan. Want be
geeft hy zich met zyne denkbeelden naar den hemel, om
daa alle die glansryke lighaamen, in het uitfpanfel verfpreid,
trbefchouwen, hy moet derzelver ftand, loop en wenteling
om g en gevaar te loopen van belagchelyke aan-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 33
merkingen of befchryvingen te maaken. Daar is geen één
Griekfch of Latynfch Dichter overig, in wiens fchriften
men hier van niet eene meer dan gemeene kunde ontdekt.
Het is VIRGILIUS niet alleen, welke begeert (a), dat hem
zyne Zanggodin zal leiden langs het uitfpanfel des hemels,
en hem aldaar den loop der Herren aantoonen , en de oorzaak
leeren, waar door zon en maan verduifterd worden;
dat deeze hem zal ontdekken de kracht, welke de aarde
beeven, en de onftuimige zee doet buiten haare oevers
gaan; wat de reden zy, waarom de zon des winters zich
zo rafch onder de wateren van den Oceaan verbergt, en
des zomers door zynen traagen loop de nachten verkort.
PROPERTIUS wenfcht (F) met geen minder drift onderwezen
te worden in de wetten der natuur, en te weeten,
welk goddelyk vermogen deeze aarde in evenwigt houd,
welke de plaats is, daar de opkomende zon zich het eerffc
vertoont en daar de zelve weder allengskens fchuil gaat,
hoe
(V) Georg. libr. 2. vs. 475 et feqq.
Me vero primum dulces ante omnia Mufae,
Quarum facra fero ingenti percusfus amore,
Aceipiant; coelique vias et fidera monftrent;
Defeftus folis varios lunaeque labores:
Unde tremor terris; qua vi maria alta tumescant
Objicibus ruptis rurfusque in fe ipfa refidant.
Quid tantum Oceano properent fe tinguere foles
Hiberni, vel quae tardis mora noftibus obftet.
(£) Libr. 3. eleg. 3. vs. 74 et feqq.
Turn mihi naturae libeat perdiscere mores,
Quis Deus hanc mundi temperet arte domum,
Qua venit exoriens, qua deficit; unde coaftis
Cornibus in plenum menftrua luna redit,
Unde falo fuperant venti; quid fiamine captet
Eurus, et in nubes unde perennis aqua.
E

34 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
hoe de maan haare hoornen vult, en alle maanden met een
vol gelaat te voorfchyn komt; wat de winden op zee doet
bulderen, en op welk eene wyze het water geduurig in de
wolken word opgetrokken. Gaat de Dichter vervolgens
weiden met zyne gedachten op aarde, hy moet de natuur,
den aart en de byzondere eigenfchappen van alles, wat de
zelve voortbrengt , verftaart, zullen zyne vergelykingen gepaft
, zyne zihfpeelingen eigenaartig , en zyne befpiegelingen
leerzaam zyn. In 't by zonder moet hy dat Wezen ,
het welk hier zich zo onderfcheidenlyk vertoont, den magtigen
en heerfchenden, maar tevens broofen en vergankelyken
menfch leeren kennen. Het is eene wyze aanmerking
van POPE, dat de hoofdftudie van den redelyken menfch
de menfch zelf behoort te zyn, en dat het toppunt der
menfchelyke weetenfehappen in de kennis van ons zeiven
beftaat. Deeze ftudie moet hy derhalven zich zo eigen
maaken, dat hy niet alleen onze hartstochten en derzelver
gewoone uitwerkfels altyd naar waarheid kan befchryven,
maar ook die geheime oogmerken, inzichten en begeerlykheden,
in welke te verbergen de menfchen doorgaans zo
vernuftig zyn, weet te ontdekken. Hy moet de waarde
van het leven kennen, en befeffen hoe dierbaar het gefchat
word, en hoe fchandelyk meeft al het gebruik is,
dat van het zelve gemaakt word. Hy moet met eenen
MANILIUS O) wèeten aan te heffen: "Waarom flyten
» wy
fa) Libr. 4. init.
Quid tam follicitis vitsm confumimus annis?
Torquemurque metu? eaecaque cupidjne reruni,
Aeternisque fenes curis, dum quaerimus aevura
Perdimus; et nulio votorum fine beati
Vifturos agimus femper, nee vivimus unquam?

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 35
„ wy de jaaren van ons leven in zo veel bekommering?
„ waarom worden wy door vrees en angft gekweld, door
„ blinde begeerte gedreven, door eeuwigduurende zorgen
„ verouderd; terwyl wy het leven en deszelfs vruchten
„ zoeken, verliezen wy het genot van het zelve, en geene
„ paaien weetende te ftellen aan onze luften en wenfchen,
„ maaken wy geduurig de vertooning en toebereiding als
„ of wy leven zullen, en leven nimmer." Ook is de gefchiedkunde
eéne zeer noodzaakelyke weetenfchap voor
een' Dichter. Voorbeelden uit de gefchiedenis van ouderen
of laateren tyd worden hier niet flechts gebezigd als zo
veele bewyzen en ophelderingen van dat gene, het welk
men tracht te beweeren, maar krygen door de hand eens
Dichters zulk eene leerzaame bevalligheid, dat die gebeurtenisfen
by eene gepafte gelegenheid door eene dichterlyke
pen kunftig befchreven en opgefierd ons veeltyds
meer aandoen en treffen, dan wanneer Avy de zei ven
aldaar leezen, waar ze naar waarheid zyn te boek gefield.
De aangenaame verwisfeling, welke hier door het voorftel
by den Dichter ondergaat, is zo gewigtig, dat ik my ten
vollen verzekerd houde, dat de zoetvloeijendfte Dichter,
zonder blyken te geeven van deeze gefchiedkunde, zyn
hoofdoogmerk, te onderwyzen en te vermaaken, nimmermeer
bereiken zal. Ik zoude te verre uitweiden, indien ik
alle de kundigheden , welke hier te pas komen, wilde optellen.
Niets kan hier worden uitgefloten, dat eenigszins
ftrekken kan, om den fmaak van den Dichter te verbeteren,
daar hy ons de wysheid en ordening der natuur zal
moeten leeren; daar hy haare voortreffelykheid in het verbinden
van het nuttige met het fchoone zal moeten navol-
E 2 gen,

36 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
gen, en toonen hoe hy de éénheid in aile zyne werken be«
tracht, daar hy onze verbeeldingskracht door zyne verhevene
taal en liefelyke melody zal moeten opwekken en verlevendigen,
en door zyne gepafte vergelykingen en fierlyke
befchryvingen ons beurtelings zal moeten onderwyzen en
vermaaken. Deeze algemeene kundigheden derhalven, ter
welker verkryging wy door het opvolgen van onzen regel
byzonder worden opgeleid, onderfteld zynde, gaa ik over,
om te befchouwen hoedanig het onderwys hier moet worden
ingerigt. Men weet, dat men thans eene beftudeerde
theorie der fchoone kunften tracht aan te pryzen; dat men,
om een Dichter te vormen, begeert dat hy zich de afgetrokkenfte
denkbeelden, uit de bovennatuurkunde ontleend,
zal eigen maaken, en de gronden der jEfthetica, dat is de
wysbegeerte der fchoone kunften, gelyk men die noemt,
zal verftaan. Men weet welke lesfen en regels den aankomenden
Dichter worden voorgehouden. Maar heeft een
geboren Dichter wel al die lesfen en regelen, om zyne
kunft te volvoeren, noodig? Is eene algemeene beoefening
byzonderlyk van de befte oude en laatere Dichteren hem
niet genoegzaam ? Zouden alle die lesfen en regels, welke
meenigmaal worden voorgefchreven van menfchen, die
nimmer twee regels goede dichtkunft wiften zaamen te ftellen,
en veelal, naar hun eigen goeddunken, 't zy waar of
valfch, die lesfen op eene fpitsvindige en ingewikkelde wyze
voordraagen, niet veeltyds, en zelfs daar waar het onnoodig
was, een Dichter kunnen vreesachtig en belemmerd
maaken, niet zonder een merkelyk verlies van die grootheid
en ftoutheid van gedachten, waar mede een os magna
fmaturum ons verrukt en verbaaft. Heeft men daarenboven
door

DE R E G E L E N DER DICHTKUNDE. 37
door de ondervinding niet dikwerf geleerd, dat zy zelf,
welke hier voor leermeefters en kunftrechters willen doorgaan,
noodig hadden, dat zy van anderen verlicht wierden?
Is eindelyk dat gene, het welk wy doorgaans goeden fmaak
in de kunft gewoon zyn te noemen, reeds zo beflifcht, dat
ieder het waare fchoon kan voelen en taften. Ik denk 'er
anders over. Dees, gelyk hy zich zelf verbeeld, een man
van fmaak, noemt dit fchoon, verheven; een ander, welke
ook iets meent te kunnen zien en gevoelen , noemt het
wanftallig, ongerymd en buitenfpoorig (/). Waar is de beflisfcher
? De werken , waar over men oordeelt, hebben
naauwlyks de proef van eenige weinige jaaren doorgeftaan,
en zullen zekerljk eerft in de volgende eeuwen het onpartydig
oordeel over hunne waarde moeten afwachten.
Werken derhal ven, gefchreven van mannen, welke by de
laate nakomelingfchap hunnen naam hebben weeten onfterfïyk
te maaken, en het onpartydig oordeel van verfcheidene
eeuwen hebben doorgeftaan, zouden hier het verfchil moeten
. 00 Men vindt hier van een aanmerkelyk voorbeeld in een proeve van dichtkundige
cieraaden, gedrukt in de poè'tifche en rechtsgeleerde vermakelykheden te Amfterdam by
M. Schagen 1734; waar in men als een uitmuntende fchildery bybrengt dc befchryving
welke ons VONDEL geeft van het opvaaren van Urfuls ziel ten hemel, en waarin hy
die ziel eerft laac roeijen in het bloed, dan zeilen, en eindelyk voor wind vliegen recht
hemelwaart der zielen haven in, het welk alles my veel meer buitenfpooriaheid, dan
uitneemendheid (chynt te bevatten. Op dezelve wyze heb ik ook meenigmaal de eerde
regels hooren roemen, in dat bekend gedicht van POOT, arme ryMotn genaamd.
In uw goutkantooren wasfen
Atlas appels hoog en laeg,
En de tuimelende Taeg
Hutfeit 'er zyn blonde plasfen.
Ik kan voorwaar geen denkbeeld maaken van goutkantooren, waar in rivieren vloeijen,
en appels wasfen.
E 3

38 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
ten beflisfchen. Deeze zouden ons moeten aantoonen, wat
in de poëzy, het waare, het fchoone, het verhevene is; en
uit die beproefde en aangenomene modellen zou men zyne
regels voor de dichtkunde moeten afleiden. Dit is zo onwederfpreekelyk,
dat zelfs zy, welke met eenen RIEDEL
ons fpitsvindige en wysgeerige lesfen in de dichtkunde voorfchryven,
niet fchroomen te zeggen (a): "de goede fmaak
„ kan niet beter befchreven worden, dan wanneer men
, zegt, hy is de fmaak der ouden, en van zulken onder
„ de nieuwen, welke het naaft by de ouden komen. Eene
„ onafgebrokene goedkeuring van honderde jaaren bewyft
„ dat de fchoonheden in de werken der Grieken en Ro-
„ meinen waare fchoonheden en oyereenkomftig met de
„ menfchelyke natuure zyn." Zodanig is de kracht der
waarheid, dat zy zelfs van haare beftryderen zich doet eerbiedigen.
Maar waarom dan ook niet liever tot die voorbeelden
van goeden fmaak opgeklommen, en zonder eene
duiftere beoefening der zogenaamde /Efthetica den jongen
Dichter aanftonds gewezen op die volmaakte voorgangers?
Waarom uit deezen niet alleen de lesfen en regels voor de
dichtkunde getrokken, terwyl, gelyk de kundige BATTEUX
te regt aanmerkt (£), regels niets anders zyn, dan algemeene
beginfels, getrokken uit byzondere en meenigmaal her.
haalde waarneemingen, en door de zeiven altoos bewaarheid.
Wil ik dan de echte kenmerken van deeze myne regels bewyzen,
zy moeten niet flechts op eene van my gemaakte
onderftelling ruften, maar ik moet de zelve met het algemeen
(a) P. 290, 291. II deel.
(£) P. de Lit. t. I. p. 24.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 39
meen aangenomen gevoelen van verftandige wezens , die
voor my geweeft zyn, weeten te onderfchraagen en kracht
by te zetten. Het is niet genoeg, dat men met den Heer
VAN ALPHEN, die overal eene wysgeerige beoefening der
fchoone kunften en weetenfehappen wil invoeren, om dat
men naar HOOFT en VONDEL geen genoegzaame opklimming
in de bewerking der Poëzy by onze Nederlanders ontdekt,
alles wat men naderhand in de zelve getracht heeft
uit te werken, verre beneden de hedendaagfche Engelfche,
Franfche en Hoogduitfche Dichters ftelt, gelyk het ook
geenszins voldoet, dat men uit eene eigenaartige liefde
voor het vaderlandfche gelooft, dat de Dichters hier geboren
en opgekweekt voor geen vreemdelingen behoeven
te wyken. Waarom moet ik my HOOFT en VONDEL enkel
als modellen ter naarvolging voorftellen, welke niettegenftaande
hunne veelvuldige fchoonheden op veele plaatfen
onhebbelyk en wanftallig zyn. Waarom zich niet begeeven
tot die goedgekeurde en volmaakte voorbeelden,
waar uit en HOOFT en VONDEL het fchoonfte van hunne
kunft getrokken hebben. Waarom ons ook niet toegelegd,
om die fraaije vernuften van het oude Griekenland en Latham
hunne kunft af te zien, en ons geheel en al overgegeeven
aan de beoefening van het duurzaam fchoon der
ouden; waarom niet langs dien weg, waar door HOOFT
en VONDEL, ten minften de eerflen der Nederlandfche
Dichters geworden zyn, voortgegaan, en ons gewend om
door eene geftadige oefening en herhaalde leezing hunne
gebreken te leeren vermyden, en al dat fchoone en verhevene
op te zaamelen, waarmede zy flechts hier en daar
hunne gedichten veredeld hebben ? wat zou ons, op dien
voet

40 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
voet voortgaande, wederhouden, om ook die grootheid van
gedachten, die natuurlyke befchryvingen, en die voortreffelyke
vergelykingen, welke in de werken der ouden fchitteren
en ons verrukken , ook tot ons over te brengen en te
bereiden naar onze wyze , niet als flaaffche naavolgers of
gebrekkige vertaalers, maar als kundige waarneemers en verftandige
wezens; welke weeten te onderfcheiden en de
omftandigheden der zaaken in acht te neemen. Het is waar,
ik ben het met de voorftanders der JEflhetka eens,
daar is volftrekt eene omwenteling op onzen Zangberg noo.
dig; maar beftaat die hervorming in een meer geoefende
kennis van de bovennatuurkunde , in welker naafpooringen
ieder doorgaans op zyne inwendige kennis en 't gevoel, dat
hy van zyne vermogens heeft, op geeftkundige waarneemingen
en ondervindingen zich beroept? Welke waarneemingen
en ondervindigen veelal ingewikkeld , moeielyk, en
van een' onzekeren uitflag zyn. Beftaat die hervorming in
de kennis van eene Leer, van welke men zelf getuigt (a)
dat de byzondere foorten van het aangenaame en onaangenaame,
tot de kleinfte omftandigheden toe, zo veel men
'er, zo wel door de befchouwing als door de opmerkzaamfle
naafpeuring der werken van fmaak, ontdekken of raaden
kan , in honderd byzondere ftukken naauwkeurig moeten
ontleend worden ; als wanneer alle deeze artikelen zaamen
genoomen het theoretifche deel van de Philofophie der kunffc
uitmaaken, welker beoefenend deel nog veel omflagtiger is.
Ik ontkenne zulks geheel en al, en bediene my hier van de
woor-
Qi) Voor. RIEDEL I. deel inleiding pag. 30, 31.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 41
woorden van den fchranderen BATTEUX O). "Men be-
„ dient zich van eene drooge en valfche bovennatuurkun-
» de
> welke de vryheid en alle de bevalligheden verbryzelt,
„ en men vergeet dat een dichtftuk volmaakt is, wanneer
„ het volmaakt zyne uitwerking doet:" en ik beroep my
daarenboven op de ondervinding. Wie was het, die zich
met een hoofd zo vol van allerhande metaphyfifche en ingewikkelde
denkbeelden tot het dichten begaf en daar in
flaagde? Voor zo verre ik weet, niemand. Men raadpleege
de oudheid, den grootften Dichter, die 'er immer was,
VIRGILIUS, aan wien VONDEL de meefte van zyne
dichterlyke fchoonheden verfchuldigd is, en zonder welken
hy mogelyk niet eens zoude genoemd worden. VIRGILIUS
heeft nooit zyne wyze lesfen over den landbouw, met zo
veel dichterlyk vuur en zo oneindig veel levendigheid en
zwier opgefteld, om dat hy vooraf lesfen in de jEfthetica
genomen had. Hy had met oplettendheid de uitwerkfeïs
der natuur befchouwd, en hy was gevoelig voor het fchoone;
hy wilt, dat het voor een' Dichter niet genoeg was te
zeggen: in de aankomft van de lente, als het bevroozene
ontdooit, moet men het land ploegen. Dit moeft fierlyk,
fchilderachtig, dichterlyk, voorgefteld worden.
Vere novo, gelidus canis quum montibus humor
Liquitur, et zephyroputris fe gleba refolvit,
.. Depresfo incipiat jam , turn mihi taurus aratra •
Ingemer-e, et fulco adtritus fplendescere -vomer.
' O») Tom- 3- pag. =2. On spptiqtic une Metaphyiïqne feche et faufie, qui deruit la libené
et les graces, et oa oublie qu'un poëme eft parfait, quand il a parfaitementfon effeL
F
In

42 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
In de nieuwe lente wanneer de koude fneeuw op het wit
gebergte begint te fmelten , en de murwe klay door het
blaazen van den weften wind zich ontlaat, dat dan de hygende
ftier beginne te zuchten onder het voorttrekken van
den zwaaren ploeg, en het door het geduurig wryven blinkend
gemaakt kouter beginne te glimmen in de voren. Men
zou eene wydloopige verklaaring over de verfcheidene trekken
van het waar dichterlyk fchoon, het welk men in deeze
weinige regels vindt, kunnen fchry ven, waar uit een jong
Dichter mogelyk meer voordeel zou genieten dan uit eene
gantfche beftudeerde jEjlhetïca. VIRGILIUS had ook de
menfchen leeren kennen, en hunne byzondere neigingen en
hartstochten in het gemcene leven en den dagelykfchen omgang
gade geflagen. Hier van daan die fchilderachtige en
tieffelyke befchryving van eene ftervende Dido, libr. 4. vs.
690. 692.
Ter fefe Mollens cubitoque innixa levavit:
Ter revoluta toro efl, oculisque errantibus alto
Ouaeftvit coelo lucem, ingemuitque reperta.
Duizend dergelyke vernuftige trekken, welke alleszins poëtifch
zyn, zou men uit den genoemden Dichter kunnen
aannaaien , van welke niemand met reden zoude kunnen
zeggen, dat hy die zo uitmuntend heeft weeten ter neder
te Aftellen, om dat hy 'door eene naauwkeurige betrachting
van alle die wysgeerige onderfcheidingen en fpitsvindige bepaalingen,
welke de bovennatuurkunde opleevert, geleerd
had, hoe de gewaarwordingen in de ziele ontftaan, en hoe
zy aangenaam of onaangenaam worden. Maar op welk eene
wy-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 43
wyze is hy dan zo een voortreffèlyk Dichter geworden? Of
heeft hy die fcherpzinnige theorie der fchoone kunften,
waar mede men hedendaags wil dat de Dichters zullen doordrongen
zyn, niet eens gehad? Is hy zelfs ontbloot geweeft
bykans van alle die lesfen en regelen, welke men thans den
Dichteren, eer zy de handen aan 't werk flaan, wil voorgehouden
en van hen in acht genomen hebben ? Welken
weg heeft hy dan ingcflaagen ? Het antwoord is gemaklyk;
hy had HOMERUS, die, gelyk ARISTOTELES en
QUINCTILIANUS getuigen, alle menfchen in wysheid
heeft overtroffen. Hy had HOMERUS
a quo, ceu fonte perenni,
Fatum Pieriis ora rigantur a'quis.
•
Neem hem zyn' HOMERUS af, en hy wordt armer, dan
VONDEL ZOU worden, wanneer hy zyn' VIRGILIUS miste.
Maar zou zich mogelyk TERENTIUS op die wysgeerige
Mfthetica hebben toegelegd ? Hoe kon hy anders zo
eigenaartig, zo voortreffèlyk die byzondere en onderfcheidene
chara&ers affchilderen ? Hoe bevallig, hoe natuurlyk
is zyne taal! Hoe veel menfchen-kennis ftraalt in de gantfche
behandeling van zyne blyfpelen door. Ieder die deeze
zyne kundigheden liever aan eene wysgeerige beoefening
der zielenleer, dan eene geduurige beoefening van zynen
voorganger MEN ANDER wil toegefchreven hebben, toont,
dat hy volftrekt geene kennis van deezen fchryver heeft.
Waar door, bidde ik u, heeft eindelyk OVIDIUS, die
meefter in het natuurlyk befchryven en fchilderen van allerleie
hartstochten en gemoedsbeweegingen, zich eenen al-
F 2 ge-

44 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
gemeenen roem verworven ? Nimmer had hy gedacht aan
eene Mfthetica of een metaphyfifch onderzoek over de oorzaaken
der driften, of zich bemoeid met eenige fpitsvindige
hairkloveryen over de wyze, op welke de driften haare
fterkfte uitvverkfels hadden. Van natuure tot het dichten
gelchikt, zag hy wat 'er by de menfchen, wanneer zy ontroerd
en aangedaan wierden, voorviel, raadpleegde met zich
zei ven en met de beweegingen van zyn eigen hart, waar
door hy natuurlyk en eigenaartig was, en waarheden fchreef }
•voor welker ongedwongen voorftclling een fcherpzinnig
wysgeer veelal onvatbaar is. Hy voldeed ten eenemaale aan
de les van HORATIUS.
Respicere exemplar vitae morumque jubebo
Do&um imitatorem, et vivas hinc ducere voces.
Hier van daan, dat de door liefde ontdoken jongeling zo
dikwyls onder het leezen van zyne werken moet uitroepen;
Compofuit cafus ijle poëta meos.
-En dit nog niet alleen; hy had ter verkryging van meerdere
menfchen-kennis, en de overige noodige kundigheden zich
bevlytigd met het onderzoeken en beoefenen der gedichten
van HOMERUS, EURIPIDES, SOPHOCLES en andere
Grieken. Hy had zyne kundige tydgenooten meenigmaal
hunne vaerzen hooren opzeggen, en geen gering gebruik
gemaakt van die voortreffelyke Romeinfche Dichters, welke
even voor hem geweeft waren. Dit alles heeft hem tot
zulk een' uitmuntend Dichter gevormd. Met één woord,
Ho-

DE R.EGELEN DER DICHTKUNDE. 45
HORATIUS, wiens lieflyke en verhevene dichtader naa
byna twee duizend jaaren nog onze ooren (Treek en ons
verrukt; HORATIUS, die te gelyk Dichter en Kunftrechter
was, pryft in zyne dichtkunde niets met zo veel yver
aan, als de beoefening der ouden; ten vollen by zich zeiven
overtuigd van het voordeel, 't welk hy uit PINDARUS,
ALCAEUS en anderen getrokken had. Terwyl dan de eerfie
meefters in de kunft ons van zeiven dien weg aanwyzen,
zo door hun voorbeeld als door hunne leer, en men
by de uitkomft ziet, wanneer men de gantfche reeks der
oude Dichteren van HOMERUS af tot STATIUS toe nagaat,
dat zy, welke zich de befte modellen ter navolging
hebben voorgefteld , ook de voortreffelykfte Dichters geworden
zyn; zo fpreekt, dunkt my , de zaak van zelve,
dat de waare hervorming, welke men thans op onzen zangberg
met reden zeer noodzaakelyk oordeelt, niet door eene
beftudeerde JEjlhetica, maar door eene naarftige beoefening
der ouden moet worden te weeg gebragt. Te meer,
daar dit myn gevoelen door de gefchiedenis van alle eeuwen
word beveftigd. Naa die duiftre tyden der onwetendheid,
wanneer de dichtkunft wederom in Italië begon te
bloeijen en van daar zich door de befchaafdfte deelen van
Europa uitbreidde, wat was toch het middel, het welk zo
veele uitmuntende Dichters voortbragt: by voorbeeldeenen
PETRARCHA, BEMBUS, SARBIEVIUS, FRACASTO.
RIUS, SANAZARIUS, LOTICHIÜS, FLAMINIUS,
MOLSA, HOSSCHIUS, WALLIÜS en een meenigte anderen?
Nimmer was het een /Efthetiefch onderwys; het was
alleen het geduurig leezen en beoefenen der ouden. Komen
wy wat nader tot onzen tyd, en hooren wy de Engel-
fche

46 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
fche en Franfche Dichters fpreeken, de beften onder hen
maaken geene zwaarigheid om met eenen oprechten Boi-
LEAU en RACINE te erkennen, dat zy hunnen grooten
luifter aan de betrachting der ouden verfchuldigd zyn, en
dat zy nooit tot dien trap van goedkeuring zouden hebben
kunnen geraaken, byaldien zy zich niet geduurig in die
fraaije modellen geoefend hadden. En wat onze Nederlanders
betreft, men noemt eenen VONDEL, en niemand is
'er die twyfelt, of hy is de grootfte Dichter welke in onze
taal gevonden word. De vernuftige MOONEN fchreef van
hem
Dien 't luft naar regels in de poëzy te hooren,
Houdt VAN DEN VONDEL voor bewintheer in de kunft.
Een een'gen Fenix; maar (behoudens aller gunft)
Word uit zyne asfchen nooit een Fenix jong geboren*
Op welke regelen ik onlangs deeze aanmerking las : Men
vraagt wat is hier de reden van? Het komt my voor, zegt
de onbekende fchry ver, dat men de beoefening der ouden,
te veel verwaarlooft. HOOFT en VONDEL wiften, dat de
Griekfche en Romeinfche Dichters de waare bronnen zyn
van het fchoone en verhevene, zy erkenden hen voor hunne
meefters in die fraaije weetenfehappen; deezen hebben
zy beftudeerd, het fchoone van de zeiven afgezien, en op
eene kunftige wyze in hunne werken overgeplant. Dit gevoelen
is algemeen van de kundigen aangenomen. ANTO-
NIDES O) zegt van VONDEL, wanneer hy zyne uitvaart
zingt:
Hy
Gedichten, pag. 313.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 4^
Hy volgde 't rechte fpoor der ouden, en met reden:
Want hy geen oorzaak vont, om van een weg te treden,
Die elfen, vol fieraat, en zonder doolput leit
Naar Pindus, en geeft die hem treen d'onfterfiykheid.
Het zou overtollig zyn, hier de lofïpraaken van GROTIUS
en Vossius over den Gysbrecht en andere toneelftukken
van VONDEL aan te haaien. Zy achten dat Amfterdam
door de zelve zo groot een eer was aangedaan als eertyds
Athenen door den Edipus van SOPHOCLES en de biddende
vrouwen van EURIPIDES verworven had. Men is het inderdaad
in het algemeen eens, dat by VONDEL meenigmaal
zulk eene waare dichterlyke verhevenheid en verrukkende
taal gevonden word, dat men zich niet begrypen kan, hoe
hy aan die ongewoone doch fieityke uitdrukkingen, aan die
heerlyke befchryvingen en gepafte vergelykingen gekomen
is. Men vind hier doorgaans alles poëtiefch, geen profa,
alleen door den maatklank regelmaatig en welluidend gemaakt,
zo als het veelal met onze hedendaagfche Dichters
gaat. Waar aan is hy zulks verfchuldigd? alleen immers,
gelyk reeds aangemerkt is, aan het beoefenen der ouden.
Zo lang VONDEL geene kennis aan de Grieken en Latynen
had, maakte hy zeer Hechte gedichten; waar van nog
zo veele deerlyke voorbeelden in zyne werken te vinden
zyn. En G. BRAND merkt in zyn leven te recht aan, dat hy
door het opfpooren van het fraaije der oudheid alleen is in
ftaat geraakt, om den vereifchten honig uit die bloemen te
vergaderen, waarmede zyne gedichten zo ryklyk bedauwd,
en daarom van al de waercld zo greetig ontvangen zyn. En
hoe is het gelegen met de overige Dichters, die hem gevolgd

48 A N T W O O R D OP DE V R A A G O V E R
volgd zyn. POOT is een van de beften, die hem naby komen;
maar hoe veel heeft deeze Dichter ook niet uit de
werken der oudheid ontleend ? Wy zullen dit alles met
voorbeelden beveiligen, wanneer wy de noodzaaklykheid
van de beoefening der ouden nog nader zullen aandringen.
Maar zal iemand vraagen, wat is dan het befluit van
deeze redeneering ? Zal men om een goed Nederlandfch
Dichter te worden Griekfch en Latyn moeten leeren.
BROEKHUIZEN (a) was van oordeel, dat de eenige weg
ter vordering in de poëzy, alleen by de ouden te vinden
was , en dat die genen , welke daar van afweken, ook
verftoken bleven van alle hoop van ooit wel te zullen
fchryven. Dit gevoelen moet zekerlyk onaangenaam zyn
voor h n, welke van natuure geneigd zyn tot de dichtkunde,
en geen gelegenheid gehad hebben om de taaien der
ouden te leeren. Maar kunnen deeze geene Nederlandfche
Dichters leezen, die uit de werken der ouden hun voordeel
getrokken hebben? kunnen deeze niet, op het voetfpoor
van anderen, uit vertaalingen, hoe gebrekkig ook,
iets goeds trachten op te zaamelen , waarmede zy hunne
natuurlyke dichtader verryken ? Kan men eindelyk niet altyd
kundige vrienden vinden, welke voor het een of ander
voorwerp gefchikte plaatfen uit de ouden voor ons vertaaien
zullen, waar door wy in ftaat gefield worden, om onze
Nederlandfche poëzy met nieuwe en verhevene gedachten
te verryken? Het is bekend hoe dikwyls VONDEL en POOT
zich daar van' bediend hebben. Maar men gaat voort met
vraagen: Is dan eindelyk eene natuurlyke gefteldheid tot de
00 D. VAN HOOGSTRATEN leven van BROEKHUIZEN, p. 44.
dicht-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 49
dichtkunde, gepaard met de betrachting van eenige gemeenzaame
kundigheden, genoegzaam om iemand een voortreffèlyk
Dichter te doen worden, wanneer men dit éénc
flechts in acht neemt, dat men zyne aangeborene bekwaamheid
opkweekt en volmaakt door eene onafgebrokene
beoefening en herleezing van de oude Griekfche en Latynfche
Dichters, en zullen die, wanneer zy maar wel en
grondig van ons verftaan worden, ons zo groot eenen
voorraad van waare dichtkunde aan de hand geeven , en
onzen geeft met zulk eene rypheid en juiftheid van dichterlyke
fieraaden en fchoonheden vervullen, dat men in het
geheel verder geene regels of voorfchriften omtrent de
dichtkunde behoeve? Voor eerft moet ik hier aanmerken,
dat wanneer ik van regelen fpreek, ik geenszins bedoele de
zulken, welke, om zo te fpreeken, het werktuigelyke in de
Nederlandfche dichtkunde zyn , die haare betrekking hebben
op de voetmaaten, toonvallen en al wat dichtmaat is.
Men weet dat de regelen omtrent de zelve hier even zo
noodzaakelyk zyn als in alle andere taaien. Een naauwkeurig
onderwys in de zeiven zou eene gantfche afzonderlyke
verhandeling vereisfchen voor den Nederlandfchen Dichter
alleen gefchikt. Ten tweeden dat ik niet fpreeken zal over
de taal, en welke vryheden men daar omtrent gebruiken
moge. De Heer Z. H. ALEWYN heeft in het tweede en
derde deel der werken van de Maatfchappy der Nederlandfche
Letterkunde te Leiden daar over breedvoerig gehandeld.
Ieder die goed en vloeijend wil fchryven, behoort
de taal te verftaan waarin hy fchryft , en de Grammatica
en Profodie niet te verwaarloozen. Dit alles is onbetwiftbaar
zeker, maar wy hebben gemeend dat het oogmerk van
G de

50 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
de Ed. Heeren Leden van TEYLERS Genootfchap geenszins
was, om hier over een breedvoerige verhandeling te
ontvangen, daar al het gene wat daar toe behoort, genoegzaam
bekend is. Het voornaamfte doelwit van dit kunitlievend
Genootfchap was zekerlyk de dichtkunde , in haare
verhevenheid befchouwd, van haare overtollige regelen te
bevryden , en den Nederduitfchen Dichter in 't byzonder
eenen nieuwen en gemakkelyken weg te baanen ter verkryging
van dat fchoone, dat voortreffelyke, dat verrukkende,
dat waare, waar over men zich in de oude en veele nieuwe
uitheemfche Dichters met recht verwondert. En deeze {toffe
alleen zal eene breedvoerige verhandeling uitleveren.
Wy hebben reeds duidelyk genoeg gezegd, dat de beoefening
der ouden de van ons zo zeer aangeprezene regel is,
om welks waarde des te beter te kennen, wy thans onderzoeken
zullen, hoe onvolkomen de gewoone regelen, welke
in de dichtkunde voorgefchreven worden , doorgaans
zyn met betrekking tot het waar verhevene in de zelve.
DER -

DE REGELEN DER DICHTKUNDE.
DERDE HOOFDDEEL,
Het gewigt der gezvoone regelen onderzocht, en der-
zeiver onvolkomenheid met betrekking tot het
noodzaakelyke, dat is het waar verhevene
in de dichtkunde, aangetoond.
^^anneer men de ondervinding en het oordeel van verftandige
mannen raadpleegt, zal men zien, van hoe weinig
vermogen hier de regels zyn , en hoe menigmaal die genen
zelfs, welker kenmerken men meent altyd te kunnen
aantoonen, door de onderfcheidene toepasfing al hun waarde
verliezen en dikvvyls voor onnavolgbaare fchoonheden,
door het eigendunklyk brein der Dichteren gewrocht, moeten
wyken. Men zal gewaar worden , welke uitmuntende
trekken , dichtkundige fieraaden , en meefterlyke ftukken
hier voorbeelden kunnen te weeg brengen. Het is waar,
ARISTOTELES fchreef lesfen over de dichtkunde, en wel
voornamelyk over het Treurfpel, maar geen menfch kan
bewyzen, dat iemand door het flaaffch en naauwkeurig opvolgen
van zyne lesfen een goed Treurfpel Dichter geworden
is. Bekend is de geichiedenis \an D'AUBIGNAC,
welke, na dat hy zeer goede regelen en lesfen volgens
51
G 2 ARI-

$1 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
ARISTOTELES over het treurfpel had gefehreven, zelf
ook een treurfpel voor den dag bragt, waar van een voornaam
man zeide, dat hy zekerlyk zeer veel dank te weeten
had aan Monfr. 1'Abbé D'AUBIGNAC, om dat hy zo net
de regelen van ARISTOTELES gevolgd had, maar dat hy
het niet kon vergeeven aan de regelen van ARISTOTELES,
dat die D'AUBIGNAC ZO flecht een treurfpel hadden doen
maaken. Maar om ons doel te beter te bereiken, en ons
gevoelen te aanneemelyker te doen worden, laat ons het
wezenlyk gewigt, 't welk in die regels, die ons voor de
dichtkunde worden aangeprezen , ligt opgefloten , wat van
nader by befchouwen. Zyn alle die lesfen, welke ons van
ARISTOTELES af tot MARMONTEL toe in de dichtkunde
zyn voorgefchreven , wel juift en naar waarheid gegeeven
? Hoe dikwyls verfchillen de leermeefters en kunftrechters
niet onderling l Hoe menigmaal bouwen zy niet de
gronden en zekerheid van hunne lesfen op geheel van elkander
verfchillende onderftellingen. Moet nu een jong
Dichter, die van natuure eene levendigheid van geeft, eene
fterke verbeeldingskracht bezit, en alleszins een goed gehoor,
fmaak en neiging tot de poëzy heeft, zich eerft afflooven
in een doolhof van een menigte metaphyfifche
hairkloveryen ? Moet hy zich eerft alle die regels, welke
zo menigvuldig zyn , en die dagelyks door vernuftige en
fcherpzinnige Wysgeeren , doch welke zelf geen Dichters
zyn, vermeerderd worden, eigen maaken, en de verfchillende
begrippen weeten te beflisfchen, eer hy pen op papier
zet? Is het niet te duchten, zeggen wy nogmaals, dat
by dus handelende, veel van die edele ftoutheid, van dat
goddelyk vuur, waar door hy zich ontvonkt gevoelt, en
met

DE R E G E L E N DER DICHTKUNDE. 53
met het welk men denken moet, om niet gemeen te denken
, zal verliezen ? Dan men beweert, dat men maar de
noodzaakelyke moet volgen en de minder noodzaakelyke
overflaan. Voor eerft komt het my, gelyk ik reeds heb
aangemerkt, onmogelyk voor, de noodzaakelyke regels,
welke men in de dichtkunde thans bedoelt, van die genen,
welke minder noodzaakelyk zyn, zo juift te kunnen onderfcheiden,
dat men overal het wezenlyk onderfcheid ontdekken
kan. Piet is waar, FONTENELLE (V) vondt in zodanig
eene naauwkcurige onderfcheiding, ook zeer veel nuttigheid,
wanneer hy zegt: "het zou derhalven zeer noodzaake-
„ lyk zyn, dat men eene weegfchaal had, waarop men, om
„ zo te fpreeken, de regelen kon weegen, men zou zien,
„ dat zy niet allen het zelfde gezag verdienden. Daar zouden
,,'er fommigen zyn, welke de ftrengfte onderwerping vorderden,
anderen wederom, welke men kon overflaan en
„ verydelen; en indien men het zeggen mag, eenigen vereis-
„ fchen eene oprechte onderdaanigheid, anderen vergenoegen
„ zich met eene oogfchynelyke gehoorzaamheid. Indien men
„ de verfchillende bronaders had weeten te ontdekken, zoude
„ het niet zeer ongemakkelyk zyn aan elk van die regelen zy-
„ ne wezenlyke waarde te geeven." Maar na een lange en vry
diepzinnige redekaveling over de kunftgrepen der Dichters,
om de hartstochten gaande te maaken enz., verklaart hy
geen
f» Reflexions fur Ia Poêtique § 3. Ainfi il feroït fort mile d'avoir une balance OH
Jon put, pour ainfi dire, pefer les regies, on verroit qu'elles ne meritent pas toutes une
egale autorité. H y en a qu'il faut obferver a la rigueur, d'autres qu'ont peut eluder; et,
li ou peut le dire, les unes demandent une foumiflïon fincere, les autres fe contentent
d une foumilTion apparente. Si 1'on avoit trouvé les dilferentes fources qui les produi-
3ent,il ne feroit pas difficile de donner a chacune fa veritable valenr.
G 3

54 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
geen moeds genoeg te hebben, om die verfchillende fources
op te fpooren, en hoopt, dat anderen die na hem gelukkig
ontdekken zullen, 't geen, zo verre ik weet, tot dus
verre nog niet gefchied is, en waaraan ik ook wanhoop, of
het wel immer gefchieden zal, ten mirtften zo lang men
volhard in het verkiezen en voordellen van duiftere en
vergezochte redeneeringen , en niet eenvoudig zyn toevlugt
neemt tot die zuivere bronnen, welken het gezond verftand
en goeden fmaak openen. Dan, ten tweeden, als men, het
geen ook zeer aanmerkelyk is, Hechts de algemeene regels,
welke ons in de dichtkunde worden voorgefchreven, naauwkeurig
onderzoekt, vind men dat de zelve veelal op losfe
gronden fteunen, en niet met behoorlyk gezag geftaafd
worden. Men vind hier bykans niets, 't welk het gezond
verftand ons niet van zelve doet zien , of waar toe wy
door eene naarftige beoefening der ouden niet van zelve
gebragt worden. De bewyzen zyn my voor handen , en
zullen mogelyk beter beveftigen 't geen ik bedoele , dan
eene verdere redekaveling. Eene bekende Maatfchappy,
beroemd wegens de kundigheid haarer Leden, ftelde niet
zeer lang geleden, ter bevordering der Nederduitlche dichtkunde,
eene vraag voor, welker laatfte en voornaamfte gedeelte
was, welke zyn de algemeene regels der dichtkunft. Een
vefftandig, kundig en fcherpzinnig Wysgeer beantwoordde
de zelve, en wierd na verdienfte met den gouden eerprys
vereerd. Een jong Dichter moet noodzaakelyk denken, dit
werk zal ik my ten nutte maaken, ik zal my in die algemeene
regels, van een' wys man voorgedragen, door eene
alleszins kundige Maatfchappy goedgekeurd, naarftiglyk oefenen,
en daar van een behoorlyk gebruik maaken; dan wat
ge-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 55
gebeurt hem in dit onderzoek ? De eerfte regel welke hy
aantreft is, dat een Dichter in alle zyne ftukken eene éénheid
betrachte, een geheel maake, een enfemble levere, 't
welk in één punt famen loope. Ik erken de waarheid en
juiftheid van deezen regel. De éénheid in de verfcheiden.
heid is de grond van het waare fchoon, en ook de grond
der fchoone poëzy. Ja, zo 'er een regel noodzaakelyk is,
is het voorwaar deeze. HORATIUS (a) heeft ons reeds
geleerd
Denique, fit quidvis, fimplex duntaxat et unum.
volgens HUYDECOPER.
In 't kort, het zy 't u lufte in 't lang of kort te fchry ven,
Laat al wat gy begint een en eenvoudig blyven.
HOMERUS heeft deezen regel zo uitmuntend betracht,
dat, daar hy in 't eerfte vaers van zyn Ilias gezegd had,
zing o Zanggodin de gramfchap van ACHILLES! zyne
vier-en-twintig boeken niet eer eindigen, voor dat aan die
gramfchap voldaan is. En fchoon de verftoorde held zich
aanftonds naar zyn fchip begeeft, om daar werkeloos zyn
leed op te kroppen, zo is 'er echter niet één boek, welke
afwykingen, welke vernaaien de Dichter 'er ook moge tusfchen
weeven, in het welk geen gewag van ACHILLES en
zynen wrok gemaakt word, gelyk verftandige en geleerde
mannen dit te recht hebben aangemerkt. Dan deeze noodzaakelyke
regel, zegt men, komt in alle dichtftukken te
00 Art. Poet. vs. 23.
pas-

56 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
pas. In verre de meeften, beken ik, maar of de zelve wel
in allen zo ftreng behoord in acht genomen te worden,
heeft my de ondervinding menigmaal doen twyfelen. Het
Lierdicht onder anderen heeft dikwyls tot eer verftrekt
aan zynen maaker, zonder dat 'er deeze éénheid in gevon­
den wierd. PINDARUS, HORATIUS, en SARBIEVIUS,
de grootfte Lierdichters, welke 'er immer geweeft zyn, hebben
menigmaal deezen regel verhaten ; zy wyken dikwyls
van hun voorgenomen onderwerp af, en brengen in hun
vlugt ons .wederom andere, voorwerpen voor den geeft, om
geduurig ons gevoel op te wakkeren en onze verbeelding
gaande te maaken. HORATIUS begint met den lof van
Auguftus en eindigt met dien van Regulus. Te recht derhal
ven zegt BOILEAU (a) hier omtrent
.nav/kl a&iioyno'j £ i itugri -{S W Ip-Jad >
Sou ftile impetueux fouvent marche au hazard.
Chez elle un beau desordre eft un effet de l'ari.
Ik weet wel dat MARMONTEL (li) dit zoekt goed te maaken
met te zeggen, dat de kunft van het Lierdicht daarin
gelegen is, dat men onder de gedaante van verftrooijing en
afdwaaling in zyne gedachten een' geregelden tred bewaart,
en ten bewyze daar van dit zelfde Lierdicht van HORATIUS
aanhaalt. Maar men noeme dien tred zo geregeld als men wil,
ik kan niet zien, dat dit éénheid is, wanneer men begint met
den lof van Auguftus, en dan eindigt met de gantfche gefchiedenis
van Regulus. My is niet onbekend., dat men die verfchil-
Ca) Art Poë't. ch. 2. vs. 71. 72..
fV) Poet Franc. tora. 2. p. 4.20»

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 5^
fchillende onderwerpen wel eenigszins zoude kunnen overeenbrengen
, en dat men hier maar vordert eene éénheid van
gevoel, even als eene éénheid van daad in een Heldendicht
of Toneelftuk. Maar wat is dat alles onbepaald ? Wat is
éénheid van gevoel? Is het dat gene, dat wanneer ik fpreek
van de lucht, ik ook van alles mag gewaagen, wat op de
lucht eenige betrekking heeft? Als ik fpreek van het water,
dat ik 'er alles by mag brengen, wat op zee gebeurd is, dat
wanneer myn vriend na Engeland gaat, ik, even als HO­
RATIUS van zyne Galatea, geene twintig regels fpreek van
't gevaar 't welk ik voorgeef, dat myn vriend ondergaat,
maar aanftonds vyftig regels laat volgen welke eene gantfche
verfchillende gefchiedenis behelzen, waarin geene overeenkomft
is, dan dat die ook op zee gebeurt is. Wat my
betreft, ik kan hier de bedoelde éénheid, hoe men die ook
noemen mag, niet vinden. Laat onder anderen het oogmerk
van HORATIUS in de bovengemelde Lierzang geweeft zyn,
om de overwinningen van Auguftus te verbreiden, en te
toonen hoe groot een' invloed die held op de krygstucht
gehad heeft, in tegenoverftelling van Crasfus, wiens lafle
foldaaten zich byna zonder ftryden hadden overgegeeven,
en vermaagfchapt met de Parthen en de Meden; hy gaat
verder: Regulus, zegt hy, heeft eertyds zorg gedraagen,
dat dit niet gefchieden zou, en eindigt met de deugd van
deezen doorluchtigen Romein in 't breede voor te draagen,
zonder verder van Auguftus te gewaagen. En nog zoude
ik het MARMONTEL en anderen bekwaamen kunftrechteren
gaarne willen toegeeven, indien ik flcchts dit een en
ander voorbeeld voor handen had, doch ik flaa wederom
het derde bock der Lierzangen van HORATIUS op, en vinde
H in

53 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
in het tweede gedicht geen fchyn van éénheid. Hy begint
met 'den jongelingen de ingetogenheid en lydzaamheid in
het doorftaan van gevaaren , de waare dapperheid in het
ftryden voor hun vaderland aan te pryzen,, en tracht hen
daar toe op te leiden, door het fchilderen van de verhe-.
venheid en het vermogen der deugd; waarna hy op- eenmaal
vervalt om den lof van de ftilzwygendheid te vermelden
, en eindigt daarmede bet Lierdicht. By geval zie ik op
die plaats de aanteekening van den geleerden LAM BI NU S
in, wiens woorden ik niet kan nalaaten hierby te voegeni
nademaal zy volkomen myne gezegden beveftigen (a). "Het
„ is den Dichteren eigen, (zegt dat groote vernuft) even
„ als of zy door een heilig vuur aangeblaazen , en door
„ eene zielsverrukking buiten zich zeiven gebragt worden,
5, niet altyd by het begonnen onderwerp te blyven, maar
„ fomtyds elders heen te dwaalen , en hun gezang te be-
„ fluiten, met gedachten, die geene overeenkomft met het
„ aangevangen voorflel hebben," waarna hy verfcheidene
voorbeelden aanhaalt. In het gedicht zelfs , dat aanftonds
op het zo evengenoemde volgt, en welkers begin in ieders
mond bykans is,
Juftum, et tenacem propofiti virum
Non civium ar dor prava jubentium y
Non vultus inftantis tyranni
Mente quatit folida.
\ welk
ia) Eft poëtarnm tanquam fpiritu divino afflatorum et mentis ngitatione concitatorum,
Bon femper in propofito fermone haerere: fed ad alia nonnunquam aberrare, fententiaque
longe a principio diverfa carmen concludere, cujus rei exeinpia funt &c.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE.
't welk omtrent hier op uitkomt, (a)
Geen dwinglands wenk, geen muitziek volk,
Geen beul, geen foltertuig, noch dolk,
Die op de blanke deugd hunn' haat en moordpunt wetten,
Zyn magtig, om 't gemoed eens braven om te zetten.
dunkt ons, dat zo wel de verlangde éénheid ontbreekt, als
in dat voortreffèlyk Epithalamium van Peleus en Thetis by
CATULLUS, waarin de gefchiedenis van Ariadna en Thefeus,
welke op het bekleedfel der ruftplaats van Thetis was
afgemaald, bykans de helft van dat groot gedicht uitmaakt;
zo dat de geleerde VULPIUS zelf van gedachten is, dat
CATULLUS dit bruiloftsdicht gemaakt heeft, alleen om
deeze fchoone uitweiding; 't welk ons leert, dat ook in
andere gedichten buiten de Lierzang, de zo zeer met recht
aangeprezene éénheid van kunftenaars verwaarloofd is, en
dit niet in geringe ftukken, maar in zulken als dit Epithalamium
van CATULLUS, het welk, volgens het kundig
oordeel van den Hoogleeraar VALCKENAER, en andere
verftandige mannen, voor een van de vier befte dichtftukken
uit de gantfche oudheid gehouden word. Maar met
reden vraagt men, hoe voortreffèlyk dit gedicht ook zyn
moge, zou het echter nog niet veel beter zyn, als het by
alle zyne dichterlyke fchoonheden nog de éénheid had, en
een geheel uitmaakte ? Dan wie kent niet het eigenzinnig
brein der Dichteren ? Zy beginnen hun gedicht met het
een of ander onderwerp, zy ontmoeten op hunnen weg
00 Zie WAGEN AAR Vaderl. Hifh 14 deel p. 154.
H 1
59
een

6b ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
een voorwerp, welks eigenfchappen hun treffen, en welks
gefchiedenis hunnen geeft opwekt, zy worden vol vuur en
leven, zy gaan van hun eerfte onderwerp af, en fchilderen
ons, met al dat dichterlyke fchoon, dat een fterke verbeeldingskracht
kan opleveren, alle de omftandigheden tot dat
laatfte voorwerp betrekkelyk, waartoe zy mogelyk nimmer
zouden in ftaat geweeft zyn, wanneer zy aanftonds met dat
onderwerp begonnen waren ; gelyk dit het geval is van
CATULLUS, waarby men nog verfcheide andere voorbeelden
van groote Dichters zoude kunnen voegen. Men gebruike
derhalven maar eenige oplettendheid , en men zal
overtuigend genoeg zien, dat in de Lierzang, wier form
niet alleen de oudfte fchynt te zyn, maar welke ook het
meeft afwykt van het profa, en ten uiterfte gefchikt is voor
verheven poëzy, het oogmerk van den Dichter is zich geheel
en al over te geeven aan de verbeelding, om onze
zinlyke gewaarwordingen op te wekken en onze hartstochten
in beweeging te brengen. En om tot dit zyn doelwit
des te beter te geraaken, grypt hy alles, wat hem van nut
zyn kan, aan , en , fchoon hy niets minder dan geregeld
fchynt te denken, werpt hy echter geduurig enkele fpreuken
en gezegdens ter neder, welke, nader overwogen zynde,
ftof tot opheldering van groote waarheden verfchaflën,
en laat zich met één woord niet ftooren in zyne vlugt.
Verre boven de aarde, zo als hy zich verbeeld, verheven,
zegt hy, non audita, ml. mortale loquor: of, gelyk HORA­
TIUS, van PINDARUS, tot Antonius (preekt (a):
(e) Libr. 4. od. 2,
Mon-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 6l
Monte decurrens velut atnnis, imbres.
Quem fuper notas aluere ripas,
Feryet, immenfusque ruit profundo
Pindarus ore;
Laurea donandus Apolliuari,
Seu per audaces nova dithjrambos
Verba devolvit, numerisque fertur
Lege folutis:
Seu Deos, regesque canit Deorum
Sanguinem, per quos cecidere jufta
Morte Centauri, cecidit tremendae
Flamma Chimaerae
Sive, quos Elea domum reducit
Palma coeleftes, pugilemve, equumve
Dicit, et centum potiore jignis
Maner e donut:
Flebili fponfae juvcnemye raptum
P lor at, et vires animumque moresque
Aureos educit in a/tra, nigroque
Invidet orco.
Malta Dircaeum levat aura cycnum,
Tendit, Antoni, quoties in altos
Nubiu/u tractus.
ANTONIUS SEBASTIANUS MINTURNUS-, in.zyn voortreffèlyk
werk, gelyk het met recht van HUYDECOPER (V) genoemd
word, de Poëta, libr. V. pag. 388, getuigt zelf, ten opzichte
van deezen zo onnavolgbaaren Dichter PINDARUS, daar
^fffè'ifi :;,':;:

6l ANTWOORD OP DE VRAAG'OVER
hy over de noodzaakelykheid van de uitweidingen in het
Lierdicht fpreekt, dat hy doorgaans zaaken bybrengt, welke
tot de eerfte voorftelling niet betrekkelyk zyn, wanneer
hy zegt: Interjich vero Pindarus pkrunque quae funt praeter
propojitum genus. Welke woorden volmaakt overeenkomen
met die van LAMBINUS en met de waarheid. De genoemde
Dichter zingt, onder anderen, den lof van drie en vier
overwinnaars te gelyk in een gedicht, en dan wel dien van
zulken , welke in onderfcheidene ftrydperken den lauwer
hebben weggedraagen. Men zegge niet wederom, het is
toch een gebrek in die voornaame Dichters. Zo lang men
my geen Lierdichters aantoont, welke in waare verhevenheid
hen evenaaren, en dan niet in een enkel geval, maar
overal de vereifcht wordende éénheid bewaaren, zonder
eenig verlies van hun dichterlyk vuur, zal ik zulks nimmer
aanneemen. Men moge derhalven redekavelen over de
noodzaakelykheid van deeze éénheid , zo ernftig als men
wil, ik erkenne dezelve ten vollen, maar zegge ook tevens,
dat deeze regel veeltyds zo in het Lierdicht als elders verwaarloofd
is, ter verkryging van die uitmuntende verhevenheid
in het dichten, tot welke men zonder deeze nalaatigheid
mogelyk nimmer komen zou. Men ziet dus reeds de
onvolkomenheid van deezen algemeenen regel. De tweede
regel is, dat de Dichter zyne denkbeelden, zo veel mogelyk
is, fchildere. Dan hier word men zo overtuigd van
de waarheid, dat de regelen in de dichtkunft niet altyd door
een fcherpzinnig betoog kunnen worden aangewezen, dat
men zelf erkent, dit niet anders dan door voorbeelden, uit
den eenen of anderen Dichter getrokken, te kunnen beantwoorden.
Voor zo een noodzaakelyk en ver uitgeftrekt
ver-

DE'REÖELEN DER DICHT KUNDE. ^
vereifbhte, als het fchilderachtig voorftellen van zyne denkbeelden
in de dichtkunde is, weet men niet alleen geene
noodzaakelyke, maar zelfs in 't geheel geene regels in 't algemeen
uit te denken;'men wyft den aankomenden Dichter
op voorbeelden, en zoekt hem daar door te leeren : dan
hoe uitgezochtj hoe aantrekkelyk, hoe leerzaam moeten
zulke voorbeelden zyn, zullen zy dat gene , 't welk wy
bedoelen, in het hart van den jongen Dichter te weeg brengen.
De keuze zelfs hieromtrent is moeijelyk; men moet
een zeer goeden fmaak en van natuure gevoel voor het
dichterlyk fchoon hebben, zal ons zulks wel gelukken. Liever
had ik dat men den jonger Dichter aanmaande, om de
beften der oude en laatere Dichters in hun geheel geduurig
te leezen, en daaruit zelf dat gene te verzaamelen, 't welk
hem voortreffèlyk eri fchilderachtig voorkomt, nademaal wy
door de ondervinding weeten, dat fommige fchoone plaatfen
op den eenen veel meer indruk maaken, dan op den
anderen, en die door deeze, dees door gene meefterlyke
trekken aanleiding krygt, om zyn vernuft met fraaije denkbeelden
te verfieren; om hu niet te zeggen hoe verfchiliende'het
oordeel van bekwaame kunftrechters omtrent fommige
plaatfen, welke men als gepafte voorbeelden aanhaalt, menigmaal
is. Het bewys hiervan behoeven wy niet ver te
zoeken. In deeze zelfde verhandeling, waarover wy thans
fpreeken, beweert de Schryver dat alle de verfieringen van den
Dichter den toets van het gezond verftand moeten kunnen
uitftaan, want dat men anders gevaar loopt, wanneer men
zyne befchryvingen al te fchilderende en verheven wil voordraagen
om duifter te worden. Zyne aanmerking kan waar
zyn, maar het voorbeeld daar van, door hem bygebragt, is,
naar

64 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
naar ons oordcel, geheel en al ongepaft. Dus (zegt hy)
befchryft VONDEL in zyn' Palamedes den opkomenden dageraad
:
De voerman van den grooten beer,
Op dat hy zyne beurt verwisfel,
Vlugt heen met omgekeerden disfel!
Die voerman van den grooten beer, (zegt de Schryver) met
omgekeerden disfel, weg vlugtende, geeft ons die eenig
denkbeeld? Verlevendigt hy onze verbeelding? In tegendeel
hy pynigt dezelve , zy is oneindig beter te vreeden met
eene eenvoudiger, maar fraaijer befchryving, die de zelfde
Dichter, in een ander werk, van den dageraad geeft:
De dageraad verdreef alom de naarefchim,
De ftarren zonken, en de zon fteeg uit de kim
Des aardryks, met een' glans van goud en diamanten,
En overflraalde berg, woeftyn en waterkanten, enz.
Ik zal niets aanmerken ten nadeele van deeze laatfie regels,
maar ik zal alleen zeggen, dat zy my voorkomen zodaanig
te zyn, dat een middelmaatige genie gemakkelyk in ftaat is,
om zulke vaerzen te dichten, daar ik de eerfie befchryving
een meefterfluk oordeel, dat myne verbeelding alleszins
verlevendigt. Want waarom kan ik my den wagen , die,
gelyk alle de fterren, voor ons oog in vier-en-twintig uuren
om den as des hemels zich beweegt, niet als rennende,
voortfpoedende en wegvlugtende verbeelden; te meer, daar
de algemeene naam van deeze fterren onze gedachten van,
zelfs terftond op de metaphora des Dichters doet vallen.
Dit

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 65
Dit pynigt immers myne verbeelding niets, maar in tegendeel
het geeft my een aangenaam denkbeeld, wanneer ik my
verbeelde die heldere lichten des nachts allengskens te zien
verflaauwen , en daarna verdwynen voor het ryzend licht
des daags. Dan nimmer, geloove ik, zou de Heer VAN
ENGELEN deeze befchryving als een fout hebben aangemerkt
, indien hy geweeten had , dat het by de befte Dichters
gebruikelyk is, te fpreeken van deezen -wagen met zyn"
omgekeerden disfel. Zo zingt onder anderen HOSSCHIUS
(a) van den aankomenden morgen:
Jam fua dedinat verfo temone Bootes
Plauftra.
En inzonderheid, zo hem bekend geweeft was, met hoe
veel kunft VONDEL die gantfche rey, welke zo vol is van
dichterlyke fchoonheden, op den raad van kundige mannen,
uit den Hercules furens van SENECA (T) heeft overgenomen
en vertaald; men leeze flechts het begin:
Rey van Eubeërs.
- Het dun gezaait geftarnt verfchiet
Zyn' glans, en gloeit zoo vierig niet.
De fchaduw is aan 't overleenen,
De morgenfter dryft voor zig heenen
De benden van het Hemelsfch Heir.
De voerman van den grooten Beir;
Opdat hy zyne beurt verwisfel',
f» Libr. 2. el. 18.
{ky Aft. 1. vs. 125 enz.
r
Vlugt

66 AN'TWOORD OP DE VRAAG OVER
Vlugt heen met omgekeerde disfel.
De goude Titan ryft alree
Met blaauwe paarden uit de zee .
En fchittert over bofch en duinen .
En klaas bladeryke kruinen.
-t>j3rtrn nVdcferl inö'1 rfso i\t ^nivrrm^i'Jo yxo->b ^ajaoKd
Chorus Thebanorum.
Jam rara.micant fidera prono
Languida mundoinox vicla vagos
Contrahit ignes: :Luce renata
Cogit nitidum Phosphoros agmen:
Signum celfi glaciale poli
Septem ftellis Arcades urfae
Lucem verfo temone vocant:
i , Jam coeruleis eveclus equis
Titan fumma profpicit Oeta.
Dit vertaaien van rara fidera, door het dun gezaait gefiamt,
geeft een juiftheid van denkbeelden te kennen, waar voor
Teder een niet vatbaar is. VONDEL bezat eene byzondere
levendigheid van geeft, een groote verbeeldingskracht, en
had een fyn gevoel voor dat gene, het welk men verheven
noemt in de Dichtkunde, welk alles niet kan gemift worden,
zal men zich hier doen gelden. VONDEL wift zich meefterlyk
te bedienen van die plaatfen uit de Griekfche of Latynfche
Schryveren, welke hem door Vossius, BAR-
LAEUS of GROTIUS waren medegedeeld. Misfchien had
hy maar ééns hooren zeggen dat de Latynen, wanneer zy
de bladen van den laurier op de voortreffelykfte wyze wilden
vertoonen, die op 't hoofd van APOLLO plaatften:
lïatt-

DE REGELEN DE 11 DICHTKUNDE. 6?
Laufus Apollïneam cingere nata conuun.
of iets diergelyks : welk een uitmuntend gebruik maakt hy
van deeze gedachte in de opdragt der herfchepping van
OVIDIUS, welke hy loofwerk noemt; en meamibiet met my
erkennen, dat deeze vier regels zo uitneemend en fchilderende
zyn, als 'er mogelyk ergens kunnen gevonden worden,
i > I -'i v/ïfvj-u i' Q noibnl
. ,=.,; I «/ iVK msspssg \u oS
Wy fielden Nafoos beeld in loofwerk hier ten/ toon,
Het loof is door het beeld verheerelykt en fchoon,
Zo ftraalt een fchooner glans uit telgen van laurieren,
Indien ze Apolloos hoofd .befchaduwen.en fieijen.
Maar wat het ook zyn moge, het geen 'd'ërf-Dichter tot
deeze fchoone regelen aanleiding gegeeven heeft, :
wy leezen
de zelve met vermaak, en zyn geenszins zo buitenfpoorig
dat wy zouden beweeren , dat alle de fraaije plaatfen, welke
men in VONDEL aantreft, juift altoos in het een of ander
overgenomen zyn van de oude fchryvers, 't welk te ftellen
verre van ons is. Wy'zeggën alleenlyk, dat het leeren kennen
van de fchilderachtige voorftelling der denkbeelden by
de oude Dichters het befte middel is, om een genie, als
VONDEL, doorgaans zulke vaerzen te leeren maaken. Wy
hoopen in 't vervolg gelegenheid te zullen hebben om
verfcheidene van gelyke fraaiheid aan te haaien. Laat ons
nu ons nog eens vermaaken, om de vruchtbaarheid van
VONDELS vernuft te zien in het- voorftellen van de zelve
zaak op verfcheidene, maar altyd voortreffelyke wyze. En
wie zal twyfelen, of deéze ÏÏatüürly'ke en fchilderachtige
I 2 voor-

68 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
voorftclling van zyne gedachten in dichtmaat is boven het
bereik der veelal willekeurige regelen.
op ons Weeshuis
Hier treurt het weeskind met geduld,
Dat arm is zonder zyne fehuld,
En in zyn armoe' moet vergaan,
Indien gy 't weigert by te ftaan.
Zo gy gezegent zyt van God,
Vertrooft ons uit uw overfchot.
- ,noQrHlna..li^tssKl^V. b&qcf 13$ 100b zi 'ioof »H
Geen armer wees op aerde zwerft,
Dan die der weezen vader derft.
Der weezen vader derft hy niet,
Die. weezen trooffc in haar verdriet:
Dies41aa uw oogen op ons neêr.
Ons aller vader trooft u weêr.
tobns lo v.oo 5ed ni zooifc iïhr .•ftinitiRS;--s$tCLVio V r:i •
Wy groeijen vaft in tal en lalt:
Ons tweede vaders klagen,
Ay, ga niet voort door deeze poort,
Qf help een luttel dragen.
wo node;• d rrallux 01 blsrittargèh}} / f ni na I
• ?FFI0 JKRJ .£T3 r
fJ ;
:• ; "• !
m r bi nhf idKbrj < &b Bede' < 9
voor het Walen Weeshuis
t'Amfterdam.
• /rcV •-•'Kib"off>hov
'
8 f K J
- i Aan

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. tfO
Aan alle Chriftenen.
Och laet uw mededogen dralen
Op dees van elk vergete fchaer,
Op 't arme Weeshuis van de Walen,
Wiens laffc noch aangroeit jaer op jaer.
Wanneer 't ontfangt met open armen
Die arm zyn zonder hunne fchuld,
De weeskens die om nooddruft kermen;
En voedt hen op met groot geduld.
In tucht en eerelyke zeden.
Wie ziet ze zonder fchreien aan?
Heeft Kriftus arm voor ons geleden,
Wie kan voorby dees kribben gaen
En (tallen, zonder met den wyzen
Te olferen een luttel goud,
Om 't naeckt en hongrigh kind te fpyzen,
Dat in dit Bethlehem verkout?
Ay zorght niet dat de fchatten mindren,
Die gy aan God op woeker geeft,
Door vreemde en ouderlooze kindren.
Gedenkt, dat God hun vader leeft,
Die in uw weldaed word geprezen,
En 't goet dat nimmer zal vergaen.
De zuivre Godsdienft is der weezen
In hun ellende by te Itaen.
Men verfchoone my deeze weinige voorbeelden. Zy (trekken
enkel en alleen ten bewyze, dat ook fommigen van onze
Nederlandfche Dichters met zulke fchoonheden hunne
gedichten verfierd hebben, welke men met het hoogfte
I 3 recht

70 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
recht tegen over die van onze nabuuren kan ftellen. Wy
dachten daarenboven dat de zelve eenigszins noodzaakelyk
waren, dewyl wy den weg, welken VONDEL is ingeflagen,
als het gepafte middel aanpryzen, ter verkryging van die
uitmuntende gaven, om de denkbeelden fierlyk, teder, eenvoudig
, doch tevens verheven voor te draagen. En niemand
hehoeft te twyfelen , of VONDEL ZOU nog meer
fchoone gedichten hebben voor den dag gebragt, indien hy
vroeger' en meerder' toegang tot die, van ons zo zeer geprezene,
fchriften der oude Dichters gehad had. Dan om
tot onzen tweeden regel weder te keeren, waarin ons gezegd
word, dat men zyne denkbeelden, aanmerkingen, ja
waarheden en zedelesfen zelfs , fchilderachtig moet voorftellen;
men voelt hier klaar het zwakke van de theoretïfche
befchouwing. Men beroept zich op 't een of ander
voorbeeld, en zegt by de voorftelling van die gefcheurde
brokken: men hoort, men ziet hier de vreugd, maar nergens
vind men eene les , hoe ik deeze fchildery moet beginnen,
hoe voltooyen, en vooral zorg Hraagen dat 'er overal harmonie
of eene gepafte overeenkomft is. Men merkt wel te
recht aan dat het de Epopée niet alleen is, maar de poëzy
in 't algemeen, die
Se foutient par la fahle et vit de ficlion,
La, par nous enchanter, tout eft -mis en ufage,
Tout prend un corps, un ame, un efprit, un vifage. (a)
Xfl) BOILEAU Art. Poct.'ch. 3 vs, 1Ö2.
Leeft

DE R E G E L E N D E R D I C H T K U N D E . ~ l
Leeft door verdichtfelen, en voed zich door 't fieraad;
Hier fpant men alles in om ons vermaak te geeven,
't Krygt all' een lyf, een ziel, een aanzicht, geeft en leven.
PLUTARCHUS (V) had reeds te vooren aangemerkt: men
kent wel offerhanden, welke zonder zang en dans gevierd
worden , maar geene dichtkunde , welke zonder verzier de vertel
fels en onwaarheden kan hef aan: en BATTEUX naderhand
(Ji): de poëzy is eene geduurige logentaal, welke alle kenmerken
heeft van waarheid. Zonder misfehien de plaats van
PLUTARCHUS te kennen: doch verftandige mannen zien
de waarheid en ontmoeten eikanderen in alle eeuwen. Dan
zyne denkbeelden fchilderend uit te drukken, zaaken, die
niet zyn, te verzieren en voor te ftellen, even als of zy
waren, en hiertoe zulke woorden te kiezen, die overdragtig,
die bloemfpreukig zyn, en zulke gelykenisfen te gebruiken
, die door haare juiftheid en gevoegelykheid ons
vermaaken en leeren, dit alles, waarin het wezen der dichtkunde
geheel en al gelegen is, erkennen de kunftrechters
zelve, dat zy door geene nadere lesfen kunnen verklaaren,
en trachten ons zulks door voorbeelden te leeren. Ik wraake
de zelve geenszins. Maar hier ben ik nu juift daar ik
weezen moet. Hier komt het niet op de voetmaat, op de
rymklank, op de ftof, op de houding of vorm aan; het
betreft hier, als ik het zo noemen mag, het goddelyke, het
(a~) De audiendis Poëtis § 5. SUITIX? (th yxp cè%ópcv$ xx) xvxixovs Ivpsv, ovx h^sv
"èh xf/MÖov oiioi tysvlv) m'wo-iv. Nam Sacrificia quidem fine tibia et choro quaedam
novimus: at non etiam fine fabulis et mendacio poefin.
(b) Princip. de la Litt. tom. 1. pag. 38. la poëfie eft un menfonge perpetuel.
qui a tous les caracteres de la verité,
we-

72 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
wczenlyke der kunft. Ik moet myne denkbeelden fchildercnd
voordraagen, en daar toe naar maate myn onderwerp
of boertig of ernftig, of vrolyk of droevig, of gering of
gewigtig is, zulke levendige verwen en trekken van de natuur
ontleenen , welke op ieder onderwerp naar deszelfs
aart niet alleen toepasfelyk zyn, maar welke het geheel en al
opluifteren, en in zulk een licht doen voorkomen, dat het
ons bekoort, verrukt en verbaaft. In 't volgend hoofdftuk
zullen wy gelegenheid vinden, om dit fchilderend voordellen
der denkbeelden nog wat nader by te befchouwen ;
thans zullen wy ons vergenoegen, de onmogelykheid om
dit door regelen en voorfchriften te leeren, aangetoond te
hebben: de volgende voorbeelden zullen daar van ten bewyze
ftrekkcn. JANUS SECUNDUS (d) zingt een zeer gering
onderwerp. Hy zoekt zich te verontfchuldigen voor
die genen, welke hem berispten, dat hy zo menigmaal zyne
geliefde Neaera omhelsde. Maar hoe naïf, hoe dichterlyk
is de behandeling!
Bafia lauta nimis quidam me jungere dicunt,
Qjiaïia rugofi non didicere patres.
Ergo ego turn cupidis ftringo tua colla lacertis,
Lux mea, bafwlis immoriorque tuis,
Anxius exquiram, quid de me quisque loquatur;
Ipfe quis, aut ubi firn, vix meminisfe vacat.
Audiit, et rifit formofa Neaera, meumque
Hinc collum nivea cinxit et inde manu,
Bafiolumque dedit, quo non lascivius unquam
(a) Poemat. pag. 87.
In-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 73
Inferuit Marti Cypria blanda fuo:
Ecquid, ait, me tuis turbae deer et a feverae,
Causfa meo tantum competit ista foro.
POOT heeft in zyne gedichten ook verfcheidene trekken
van levendigheid en geeft, welke door geene lesfen kunnen
•worden medegedeeld, maar welke de verbeelding, door
fraaije voorbeelden opgewekt, onder 't werken als van zelfs
•fchetst. Men zie flechts hoe fchilderachtig hy het vallen
van den avond befchryft:
Wy zien de fchemeringen
Verdikken, daar we ftaen.
Airede heft de gulde maen
Haer horens op, en rukt ter baene in haerer kringen.
Hoe ruft het hangend loof
Der luifterende boomen!
Geen wint beroert de vlakke ftroomen.
Het flaeperige velt wort blint en ftom en doof.
Men leeze in het byzonder zyne minnedichten, en men zal
met my gewaar worden, dat, hoe gering de ftof ook fchynen
moge, het vruchtbaar brein der Dichteren, door het
leezen der ouden geoefend , de zelve de aangenaamfte en
leerzaamfte bevalligheden kan byzetten. Is dit zo in geringe
onderwerpen, hoe veel te meer moet zulks by gewigtige
voordellen plaats hebben. Myn' oude vriend JANUS HEL-
VETIUS, welke my menigmaal verklaard heeft, dat hy zich
in 't geheel niet ftoorde aan lesfen van fchoolleeraaren, en
dat hy, gelyk zyne gewoone uitdrukking was, naar boven
K ging,

74 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
ging, is ernftig, wanneer hy de onheilen, welke ons dierbaar
vaderland uit de vermeerdering van weelde en overdaad
noodzaakelyk .te wachten ftaan, dus nadrukkelyk affchildert.
"Wanneer de vrede en rykdommen ons ontvliet
„ den, en geene ryk belaadene koopvaardyfchepèn meer
„ hunne ankers zullen werpen op de Texelfche rede. Wan-
„ neer de yverigc arbeidsman , moede geworden, om de
„ verlaatene landen, waarop doornen en diftelen voortfprui-
„ ten, door dyken te befchermen, de zelve zal overgeeven
„ aan het geweld der Noordfche golven. Wanneer de hoo-
„ ge huizen en prachtige paleizen der Nederlanders, door
„ overftroomingen bedekt, zich naauwlyks met hunne fpit-
„ fen zullen vertoonen boven het water , waarin zich de
„ vrolyke Duiker en fnaterende Eend zullen verluftigen,
„ verheugd over het wedervinden van hun oud verblyf; en
„ de Zeeman van verre uitziende en onze kuit zoekende
„ zal vraagen , waar is het land, het welk zyn gebied uit-
„ ftrekte over de gantfehe zee j en uitroepen , het volk
„ van Nederland heeft door zyne traagheid, weelde en hovaardy,
de Godheid tegen haar wil en dank genoodzaakt
„ om het te verdelgen." Deeze voorltelling is nu geheel
en al mateloos, en evenwel kan men in de zelve de fchilderachtige
denkbeelden van den Dichter befpeuren. Daarenboven
is het eene zeer zwakke vertaaling van het oorfprongkelyke:
Diffugient cum Pax et opes, nuttasque tenebit
Anchora, Texalio Ut ore ja&a, rat es,
Arvaque vipretis et fentibus horrida tandem
fes/a Calcdonns dextera pandet aquis.
Cum

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 75
Cum Batavüm clangens aurata palatia mergus
Incolet et prisco gurgite laetus anas:
Navitaque Arcloo profpedtans litora, tellus,
Quaeret, ubi eft, toti quae dominata falo t
Et dieet, rea facla fuis gens inpia noxis,
Impulit invitos in fua fata Deos.
Men leere my nu, door lesfen en regelen zo kunfHg de
verfchillende ftoffen te behandelen, en ik zal my met het
grootfte vermaak aan die regelen onderwerpen. Maar beroept
men zich alleen op voorbeelden, en zegt men by de
voorltelling van de zelve, het voegt, het is gepaft, het is
fierlyk, het is ftreelend, het is toverend, het is verheven,
zonder eene nadere bepaaling; zo dunkt my, fpreekt de
zaak van zelve, dat de regelen, welke der dichtkunde worden
voorgefchreven, niet toereikende zyn, en in het verhevene
gedeelte derzeive, waarin het op vinding, op verziering,
op verbeelding, op grootheid van denkbeelden aankomt,
alles van den goeden fmaak en eene geregelde oefening
moet worden afgewacht. Vreesden wy niet te verre
te zullen uitweiden , dan zouden wy de onvolkomenheid
van alle de overige regels op gelyke wyze beveftigen. Om
echter ook aan te toonen hoe noodzaakelyk het is, dat men
de oude kunftrechters goed verftaa, om zich naar behooren
van derzei ver lesfen te bedienen, en hoe veelal de plaatfen
uit de zei ven verkeerdelyk worden bygebragt, zal ons het
volgende daar van kunnen overtuigen. De Heer VAN EN­
GELEN leert ons, dat een Dichter altyd bedacht moet zyn
om te verrasfen. Het nieuwe, het onverwachte, zegt hy,
weet elk, is het eenige dat ons opwekt. Een voorzien geit
2 not

76 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
not beantwoord nooit aan de verbeelding, die wy daar van
maaken, en niets gaat van onze hoop tot de wezenlykheid
over, zonder van zyne waarde te verliezen, gelyk FON-
TENELLE zegt; gevolglyk komt het
Fortunam Priami cantabo et nobile bellum;
'k Zing Priams heldenlot
En eedlen oorelog;
nooit te pas, en men zal altyd vraagen
Quid dignum tanto feret hic promisfor hiatu.
Wat heeft men toch te wachten
Van zulk een fnoeshaan, die niet kent zyn eigen krachten.
Voor eerft merk ik hier omtrent aan, dat, al is het HUY-
DECOPER, die hier vertaald, de vertaaling niet juift is.
Want nobile bellum is hier geen ëedelen, maar vermaarden
oorelog. Ten tweeden befchuldigt HORATIUS dien Scriptor
Cyclicus niet, om dat hy te veel in deezen eenen regel
gezegd had, en in 't vervolg daar door niet meer kon verrasfen;
hy beftraft hem, om dat hy met veel te groot een
ophef had aangevangen: "Ik zal zingen het lotgeval van Pri-
„ amus en den vermaarden oorelog der Trojaanen." Wat
zegt gy, dat gy doen zult, wat belooft gy met zo veel
fnorkery ? Bergen gaan in arbeid en ftaan een gering muisken
te baaren. Waarom niet liever begonnen als HOMERUS,
qui nil molitur inepte;
Bic mini Mufa virum captae poft tempora Trojae,
Qui

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 7?
Qjii mores hominum multorum vidit et urbes.
Non fumum ex fulgore Jed ex fumo dare lucem
. Cogiiat ' - ":-,d -::•/• '. \;vw 'jsaab lojfbaif-*:u>[ sbssovad
volgens de vertaaling van HUYDECOPER
. Hoe veel voorzichtiger wordt hy hierin bevonden,
Die zich niets zottelyk, niets dwaas, heeft onderwonden!
Meld my , 6 Zanggodin! den man, die, na den brand-
Van Troje, dwaalde en zvvorf van 't een naar 'tander ftrand,
En van naby bezag der volkren zede en leeven.
Hy zoekt geen rook uit licht, maar licht uit rook te geeven.
Dusdanig is de berisping van H O R A T I U S , welke men
gantfch verkeerdelyk heeft opgevat. Het is niet dat nobile
helium, (den vermaarden oorelog) 't geen HORATIUS afkeurt,
het is dat wydluftige cantabo, (ik zal zingen) waarvoor
HOMERUS veel beter gezegd had, die mihi Mufa virum.
(maak Zanggodin , dat ik zingen kan) Geef gy, ó
Zanggodin! my de krachten om te zingen van den man ,
enz. Men weet hoe algemeen de les in de welfpreekendheid
is, dat het begin van eene redevoering altyd zacht, altyd
nederig moet zyn; en dit alleen is de reden, waarom HO­
RATIUS als een voorbeeld , om wel aan te heffen, voorftelt
de nederige en eenvoudige uitdrukkingen , waarmede
HOMERUS beide zyne dichtftukken begonen heeft; deeze
Dichter roept aanftonds kortelyk de Zanggodin om byftand
aan, en befchryft zyn gantfch onderwerp in weinige woorden.
Dit eenvoudig begin heeft behaagd en zal altoos behaagen
aan kundige beoordeelaars; men leeze flechts dat
K 3 ge-

*S ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
gene, het welk QUINCTILIANUS omtrent deeze plaats heeft
aangetekend , en men zal ras ondervinden, hoe hoog die
bevoegde kunft rechter deeze wyze aanhef geftelt heeft, daar
hy redekavelende over de byzondere gaven van HOMERUS in
alle takken van welfpreekendheid, zich dus laat hooren.
"Wel aan dan, heeft hy niet in 't begin van beide zyne wer-
„ ken met zeer weinige woorden de wet van de voorredens
„ niet alleen, zegge ik, in acht genomen, maar vaftgefteld;
„ daar hy met het aanroepen der Godinne, door welke men
„geloofde, dat de Dichters moeften worden bezield, aan-
„ ftonds den leezer inneemt, en door kortelyk te melden
j, het gewigt der ftoffe, welke hy verhandelen zal, des zelfs
„ aandacht opwekt, en door de geheele zaak in weinig
„ woorden te bevatten de zelve leerzaam maakt." Ik zal my
niet inlaaten, om de juiftheid en waarheid van deeze les aan
te toonen. Ik weet hoe algemeen het begin is van meeft alle
de Heldendichten. Ik zing, ik zal zingen. Je chante; VIR­
GILIUS zelf begint met te zeggen arma virumque cano. Hoewel
de zeven eerfte regels van zyn' Aeneas mogelyk maar
een inleiding zyn, en hy het gedicht eerft recht fchynt te
beginnen met de woorden Mufa mihi causfas memora. My is
bekend dat de Dichters dit veel beloovend en hoogmoedig
begin zoeken te verzachten , door in 't vervolg de een of
andere deugd aan te roepen, gelyk VOLTAIRE in de Henriade
voortreffèlyk de waarheid om byftand bid. Dan dit
zv zo als het wil. Ik beweer alleenlyk dat men zeer kwam
(a) Inft. Orat. libr. i. cap. X. Age vero nonne in utriusque óperis ingresfu paucisfimis
verfibus legem prooemiorum, non dico, fervavit , fed conftituit ; nam et benevolum
auditorera "invocatione Dearum, quas praefidere vatibus creditum CA, et mteutuaa
propofua rerum mr.giiitudine, et doeilem famuia celeriter comprehenfa lacit.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 79
Iyk redekavelt, wanneer men zegt: Indien een Dichter, en
wel een Heldendichter , ons van den beginne af wil doen
belang neemen in zyn fhik, zo moet hy de karakters van
zyn perfoonen nooit vertellen, maar in hunne daaden en gefprekken
affchilderen; en men dan daaruit gevolgen trekt, en
voorbeelden bybrengt, welke geheel en al niet overeenkomftig
zyn met het voorftel; maar waar uit zelfs blykt, dat, indien
die poëta cyclicus eertyds van HORATIUS wierd berifpt,
om dat hy met teveel fnorkery begonnen was, het ook ontwyfelbaar
zeker is, dat de maakers van die bygebragte ftukken
nog veel minder de berisping van dien Dichter zoude
kunnen ontgaan. Het ware inderdaad te wenfchen, dat de
begrippen der ouden altyd in hun waar licht wierden voorgefteld
en verftaan, men zou zo veele ongerymdheden niet
met hunne woorden trachten goed te maaken; maar dit in
't voorbygaan. Van meer belang is hier onze aanmerking,
omtrent het verfchillend oordeel van twee leeraars in de
kunft. De een de woorden van den anderen leezende,
meent daarin iets te vinden dat hem in zyn aangenomen
begrippen beveiligt; hy ftaaft met het gezag van de zeiven
zyne regels; maar die woorden wel begrepen zyhde, leeren
geenszins dat geen, 't welk men bedoelt. Zo geinig ftaat
is 'er te maaken op 't zeggen van kunftrechters in 't gemeen.
De een zoekt deezen weg tot leering aan te pryzen,
de ander wederom eenen anderen, en deeze oneensgezindheid
onder de befte leermeefters, brengt met reden den jongen
Dichter in twyfel, welken weg hy kiezen zal. Daar is
niets anders voor hem overig, als zyn toevlugt te neemen
tot die beproefde en in 't algemeen altoos goedgekeurde
voorbeelden, door welker geduurige -beoefening hy zeker-
lyk

ÖO ANTWOORD OP DE YR-AAG OVER
lyk zyn goeden fmaak meer vatbaar maaken zal voor het
waare fchoon in de dichtkunde, dan door het van buiten
leeren van aile die fpitsvindige en meefttyds van elkander
verfchillende regelen. Wy zouden ons nog langer met de
voornoemde verhandeling kunnen bezig houden, ware het
dat wy voorgenomen hadden het goede en gebrekkige in de
zelve overal aan te toonen. Dan met deeze onze aanmerkingen
bedoelen wy niets anders , dan ontegenzeggelyk te
bewyzen, dat welke regels in de dichtkunde ons ook worden
voorgefchreven, de zelve veelal ongenoegzaam zyn; en
het groote in.de kunft, het verhevene in'woorden en gedachten,
alleen door eene wel geregelde oefening en goeden
fmaak verkregen word. Heb ik my fomtyds wat al te
iterk uitgedrukt, om ieder van de onvolkomenheid der aangeprezene
lesfen te overtuigen; men fchryve dit .geenszins
toe aan eenige bedilzucht, waarvan ik my zeiven vreemd
ken. Maar ik meende dat van my gevorderd wierd, dat ik
niet alleen bewees, hoe onmogelyk het ware de noodzaakelyke
regels • in de dichtkunde van de onnoodzaakelyke te
onderfcheiden, maar dat zelfs de algemeene regels hier niet
konden voldoen , of om dat het waare, het fchoone, het
verhevene, gelyk het verzieren, fchilderen en bybrengen
van gepafte vergelykingen , veelal van onze zinnelyke gewaarwordingen
, van ons gevoel en fmaak afhangen, en derhalven
voor geen onderwys vatbaar zyn; of om dat men by
ondervinding leert, dat ook die regelen , welke ons toefchynen
alleszins goed te zyn, en zeer gefchikt om geleerd
en aangeprezen te worden, echter veeltyds van groote kunftenaars
verwaarloosd zyn, door welke verwaarloozing zelfs
wy meer dan eene ,dichterlyke fchoonheid, ja zelfs veele

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 8l
uitmuntende dichtftukken verkregen hebben , waarvan het
te duchten is, dat wy altyd zouden zyn verftoken gebleven
, indien die groote Dichters meer de voor handen zynde
lesfen, dan wel hun eigen geeft en vernuft gehoorzaamd
hadden , en geen ftoutheid genoeg bezeten om zich den
dwang der fchoolleeraaren te onttrekken, en als vrye geeften
zich van de aarde te verheffen. De befte verhandeling
welke ik immer in de Nederduitfche taal, betrekkelyk tot
dit onderwerp gezien had, was die van den Heer VAN EN­
GELEN; nergens vond ik meer bondigheid in de redeneering,
en meer gezond verftand in het bepaalen en beveftigen
van de algemeene regels, maar om die reden zelf moet
het deeze verhandeling zyn, waar uit ik de onvolkomenheid
der nedergeftelde regels trachtte te betoogen. Men fchryve
zo veele lesfen over de dichtkunde als men wil, maar laaten
zy zich bepaalen tot het werktuiglyke, om zo te fpreeken
van de kunft, tot de famenftelling der voetmaat en
rymklank, tot de rolling der verfen, tot de houding zelfs
en vorm van een gedicht, tot de taal, en wat des meer zy.
PELS, HUYDECOPER, FR. DE HAES, ALEWYN, en anderen,
hebben daaromtrent reeds fraaije regels gegeeven; doch dit
word niet met de voorgeftclde vraag bedoeld, men eifcht
eene bepaaling van het onderfcheid tusfchen de noodzaakelyke
en onnoodzaakelyke regels, welke haar betrekking hebben
op het verhevene en waar dichterlyke in de kunft,
geenszins hoe men profa in rym zal brengen. Maar dit
verhevene, dit wezenlyke, is juift dat gene, waar omtrent
wy aanmerken, dat het door geen bepaald leerftelfel kan
verkregen worden. Ik kan wel begrypen, dat die genen,
welke gewoon zyn, aan het trekken van lynen, aan het maa-
L ken

82 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
ken van cirkels en driehoeken, en alle die oefeningen, welke
de wiskunde oplevert, dat die genen, welke dagelyks de
graden van hette en koude naauwkeurig waarnecmen, wanneer
zy over het wezen en de eigenfchappen van fraaije
kunfien zullen oordeelen, ook gaarne die bepaalingen, die
onderfcheidingen en zekerheden , welke zy in de beoefening
van hunne weetenfehappen geduurig aantreffen, trachten
in te voeren; maar zulks omtrent de dichtkunde te willen
onderneemen, waarin men zyne eigene zinnelykheid,
de ingeevingen van zyn vernuft, en de gewaarwordingen van
zyn gevoel en fmaak, gewoon is te volgen, acht ik geheel
en al onmogelyk. Ik voorzie wel dat fommigen dit myn
gevoelen niet zullen aanneemen , en met reden vraagen,
Waarom hebben dan ARISTOTELES, HORATIUS, VIDA, BOI-
LEAU , en andere fchrandere mannen, hunne regelen omtrent
deeze kunft te boek gefield; is zulks vruchteloos gefchied
? Dit zy verre, maar zo ik my niet bedrieg, betreffen
hunne lesfen wederom meeftal het werktuiglyke, en
zyn, op zyn hoogft genomen, flechts eenige aanleidingen,
om verder te denken, en de weelderigheid van zynen geeft
te leeren beteugelen. Zy geeven ons nergens eenige bepaalingen
,
Quos ultra citraque nequit confijlere reclum. (a)
zy wyzen ons meeftal naar goede voorbeelden. Ondertusfchen
hoor ik wederom anderen vraagen, zyn 'er dan geene
regels ? zyn 'er niet noodzaakelyke, welke men uit die van
U zo zeer geprezene meefterftukken, uit alle die fchoone
voor-
(

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 83
voorbeelden, getrokken heeft, en die de ondervinding van
verfcheidene jaaren reeds geveftigd heeft ? Zyn 'er geene
vafte bepaalingen omtrent de inrichting van ieder ftuk ? Ik
antwoorde wederom ja. Maar alle deeze regelen hebben zeker
veel meer hunne betrekking op de fchikking en houding
van een gedicht, dan op het dichtkundige van het zelve,
nademaal 'er een ftuk zou kunnen beftaan, gelyk by
voorbeeld het Treurfpel van D'AUBIGNAC, waarvan wy te
vooren gefproken hebben, het welk volkomen volgens de
voorgefchrevene regelen was te zaamen gefteld, en waaraan
echter alle dichterlyke fieraaden ontbraken. En, om hier
ten vollen van overtuigd te worden , laat ons eens zien ,
waartoe ons hier de onderfcheiding der noodzaakelyke regelen
van die genen, welke minder noodzaakelyk zyn, eindelyk
brengt. Men weet, by voorbeeld, dat een Heldendicht
moet zyn een verhaal der lotgevallen van een' Held, in welke
men om der zeiver byzonderheid moet belang neemen;
waarin éénheid is van daad, die zich van tyd tot tyd ontwikkelt
, en door haare grootheid by ons verwondering
baart, en die eindelyk een geheel uitmaakt. De noodzaakelyke
regel is hier derhalven de éénheid van daad. (a) "Het
„ Heldendicht (zegt BATTEUX) laat niet toe dan ééne daad;
„ het is een geheel volkomen, evenredig, in eene goede or-
„ dre te zaamen gefteld ftuk, het welk volmaaktelyk aan een
„ verbonden is in alle zyne deelen." En die daad moet zo
worden voorgefteld, dat wy daarin belang neemen, dat die
ver-
(V) Tom. 2. p. 203. 1' Epopée ne raconte qu'une aflion. —. c'eft un tout entier,
proportionné, ordonné, parfaitement lié dans toutes fes parties.
L 2

84 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
verwondering baard, (a) Maar is dit het nu alles ? en worden
wy daartoe van zelfs niet gebragt door de ondervinding
en de leiding van het gezond verftand ? Wat brengt
deeze eenige en waare regel te weeg, om dichterlyke
fchoonheden voor den dag te brengen? Hy bedoelt alleen
de houding, en geeft ons in 't geheel geen aanleiding tot
dat dichtkundige, waarvan PETRONIUS (£) zegt: "Men
moet zyne gedichten niet met gebeurde zaaken opvullen,
,, het geen veel beter de gefchiedfchryvers doen, maar men
i, moet zynen vryen geeft laaten weiden langs allerhande
„ omwegen, door de tusfchenkomft van magtige wezens,
en het uiten van verhevene gevoelens in verzierde geval-
,, len zodaanig laaten werken, dat het veel eerder eene voor-
„ zegging van een buiten zich zelfs gebragt gemoed, dan
„ een naauwkeurig met getuigen beveftigd verhaal van we-
„ zenlyke gebeurde zaaken fchynt." Na alles, wat over het
Heldendicht gefchreven is, te hebben nagegaan, is my voorgekomen
waarheid te zyn, het geen VOLT AI RE omtrent
het zelve heeft aangemerkt: "De regels van het gezond
„ verftand (zegt hy) zyn by alle volken der waereld vol-
„ ftrekt de zelfde. Zy zeggen ons allen eenpaarig, dat 'er
tot een Heldendicht voornaamelyk vereifcht word één-
„ heid van bedryf. — dat die éénheid gepaard moet gaan
„ met verfcheidenheid — dat het bedryf groot moet zyn —
ge-
(a) l'A&ion doit etre interesfante, merveïlteufe.
(b) Cap. 118. pag. 708. edit. BURM. wiens aantekeningen men «op deeze plaats
raadpleegen kan. Non res geftae verfibus comprehendendae fnnt quod longe melius Hiftorici
faciunt, fed per ambages deorumque minifteria, et fabulofum fententiarum tormenratn
praecipitandus eft liber fpiritus, ut potius furentis animi vaticinatio appareat, quara
religiofae orationis fub teftibus fides.

DE REGELEN DEP. DICHTKUNDE. 85
„ gewigtig — en een goed geheel uitmaaken. Deeze en
„ diergelyke voorfchriftcn zyn , in zekeren zin eeuwige ,
„ onveranderlyke wetten, waaraan zich alle natiën hebben
„ onderworpen, om dat zy door de natuur zelve gegeeven
„ zyn. — maar het wondcrbaare (Je meneiUeux) de Epifo-
„ des, de flyl zelfs, en al het geen zynen oorfpronk heeft
„ of van dat zonderling inftinct, 't welk men fmaak noemt,
„ of van de dwingelandye der gewoonte; hier omtrent zyn
„ de gevoelens verdeeld en heeft men geenen vallen regel."
De lesfen en regelen, welke men het Treurfpel heeft voorgefchreven,
zyn van gelyke waarde en kracht. Men begeert
dat in het Treur- of Blyfpel de daad en handeling insgelyks
enkelvoudig zyn moet, dat in het zelve daarenboven de éénheid
van tyd en plaats moet worden in acht genomen; dat
het verdichtfel in vyf bedryven moet verdeeld worden, in
welke het ééne toneel met het andere verbonden is; in welke
de waarfchynlykheid moet bewaard worden, en het karakter
der perfonaadjen zich zeiven altoos moet gelyk zyn.
Niemand twyfelt aan de nuttigheid van deeze les. HEIN-
SIUS (a) heeft, volgens ARISTOTELES, reeds gezegd: (b)
"Het Treurfpel vertoont ons eene gewigtige en volkomen
„ daad, welke binnen eenen bepaalden tyd afloopt, met
„ woorden, welke op eene zoetvloeijende en aangenaame
„ wyze, door melody en harmonie aan een gefchakcld
„ zyn." Maar de vraag is hier wederom: wat is hier meer
noodzaakelyk, wat minder noodzaakelyk? De éénheid, by
voor-
00 De Tragoediaè' conftitutione.
(f) Tragoedia eft feriae abfolutaeque aaionïs et quae juftae mngnitudinis fit imitatie- ^
fermone, harmonia et rbytmo fuaviter condita.
L 3

86* ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
voorbeeld, van daad, en van tyd en plaats, word ons overal
aangeprezen. BOILEAU (a) wil dat deeze drie zaaken
altyd zullen worden in acht genomen; wanneer hy zich dus
laat hooren:
Ou en un lieu, qu"en un jour, un feul fait accompli
Tienne jusqu* è la fin le Theatre rempli.
Maar myn onderwerp laat niet toe, dat ik deeze drie zaaken
allen kan in acht neemen. Van welke der zeiven mag
ik het eerfte afgaan ? Welke is wel het minft noodzaakelyk?
Als wy BATTEUX (£) gelooven, is de éénheid van tyd minder
noodzaakelyk dan die van plaats. "De toegevendheid, (zegt
„ hy) welke de bepaalingen van tyd laat uitbreiden, laat niet
„ toe, dat men die van plaats verwydere." Wanneer men FON-
„ NELLE (0 gehoorzaamt, moet de éénheid van tyd meer
in acht genomen worden dan die van plaats, dewyl hy zegt;
"Het fchynt, dat de éénheid van tyd van meerder gewigt
„ is, dan die van plaats." Gelyk ook MARMONTEL, Qf)
welke, de woorden van BOILEAU aannaaiende, dus fpreekt:
"Men ziet hier de éénheid van plaats voorgefchreven op
„ gelyke wyze, als de éénheid van tyd en daad, een nieu-
„ we regel, welken de ouden ons niet hebben opgelegd, en
„ welken men niet verpligt is ftiptelyk te gehoorzaamen".
Het
00 1'Art. Poëtique chant. i. vs. 45. 45.
(V) Tom. 3. p. 11. Indulgence, qui elargit les limites du temps, n elargit pas de même
celle du lieu. , . , .
(r) Reflex, fur la Poët. §68. II femble que 1'unité de temps doive etre plus importante
que celle de lieu.
00 Avant propos, p. 25. on y voit Punitó de lieu prefcnte a 1 egal de 1 unité de tems et
d'aftion: regie nouvelle que les anciens ne nous avoient point impofée et qu'on n'eft pas
oblige d'obferver a la rigeur.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 87
Het is ons oogmerk geenszins, om hier in 't breede het gewigt,
het welk in de redeneering van deeze, zo zeer van
elkander verfchillende leermeefters, ligt opgefloten, te verklaaren
, of daar over naar behooren üitfpraak te doen.
CORNEILLE, welke afzonderlyk over de waarde van deeze
drie éénheden zyne gedachten heeft te boek gefteld,
belyd, dat 'er maar drie van alle zyne Tooneelftukken zyn,
waarin deeze drie éénheden zyn in acht genomen. In de
Cid, het welk een van de befte Tooneelftukken is, wat de
poëzy betreft, en daarom altyd behaagd heeft, kan noch
éénheid van daad, noch éénheid van plaats, worden aangetoond.
De éénheid van tyd zelfs is 'er zo gedwongen, dat
men zich nimmer met eenige waarfchynlykheid alle die gebeurtenisfen
in den omloop van vier-en-twintig uuren kan
voorftellen. Dit alles wel weetende, befluit CORNEILLE
zyne redekaveling met deeze aanmerkelyke woorden: (V)
"Het is gemakkelyk voor hen , welke zich alleen met de
„ befchouwing bezig houden , om geftreng te zyn ; maar
„ indien zy tien of twaalf gedichten van deeze natuur aan
„ het algemeen geeven wilden , zouden zy mooglyk nog
„ veel meer infchikkelykheid gebruiken omtrent de regelen,
„ dan ik doe; zo dra zy door de ondervinding geleerd had-
„ den, welk eenen dwang hunne naauwgezetheid veroor-
„ zaakt, en hoe veel fraaije zaaken die naauwkeurigheid van
„ ons tooneel verbant." En op eene andere plaats (F) verklaart
_ (a) Pag. 497. II eft facile aux fpeculatifs d'être feveres; maïs, f'ils voulaient donner
dix ou douze poëmes de cette nature au public, ils élargiraient peut-être les regies encor
plus que je ne fais, fi-tót qu'ils auraient reconnu par 1'experience quelle conttainte
aporte leur exaétitude, et combien de belles chofes elle bannit de notre theatre.
(£) Dans la preface de Clitandre. Que fi j'ai renfermé cete piéce dans la regie d'un
jour

83 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
klaart hy rondborftig, wanneer hy al eenmaal de éénheid
van tyd heeft in acht genomen, zich echter daar aan in het
vervolg niet altyd te willen binden. "Indien ik dit ftuk be-
„ paalt heb (zegt hy) naar den regel, volgens welke het in
een dag afloopt, het is niet om dat ik berouw heb, dat
„ ik my van deezen regel niet bedient heb in teMelite, of
dat ik voorgenomen heb my in het toekomende daar aan
„ te verbinden. Tegenwoordig bidden fommigen deezen regel
aan, veelen verwerpen wederom den zeiven. Wat my
„ betreft, ik heb maar alleen willen aantoonen, dat, wanneer
ik my van deezen regel verwyderd heb, zulks niet is toe-
„ gekomen, om dat ik den zeiven niet geweeten heb." Ik zal
my wel wachten om de regelen van het Tooneelfpel verder
uit te pluizen. Het is hier vol van verwarring en oneenigheid
onder de kunftrechters. Daarenboven betreft al het geen,
waar over men twift, de houding en fchikking van het ftuk,
en niet het dichterlyk fchoon. Wy moeten ons alleen hier
beklaagen over het gemis der. Reien, welke men van ons
tooneel verbannen heeft, en daar voor in de plaats gefteld
de Vertrouwden, die nuttelooze wezens, gelyk zy met recht
van den Heer BILDERDYK (/) genoemd worden, die
doorgaans niets uitvoeren , dan hunne meefters en meeftresfen
te hooren fpreeken, en der zeiver klagten met een
mêdoogend helaas ! te beantwoorden. Het is ongelooflyk,
hoe veel de zedelyke toepasfmg hier door in de Tooneelfpe-
jour, ce n'eft pas que je me rcpente de n'y avoir point mis Mclite, ou que je me fois
relblu a m'y attacher dorénavant. Aujourd' hui quelques uns adorent cette regie, beaueoup
Ia meprifent, pour moi j'ai voulu feuleineM montver, que fi je men eloigne, ce
n'eft pas faute de la connaitre.
(0) Vooraffpraak voor Edipus. pag. p.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 89
fpelen geleden heeft, en hoe veel dichterlyke fchoonheden
met deeze Reien van het tooneel verdweenen zyn. Men
kan zulks zien uit de vergelyking van de voor handen zynde
tooneelftukken, waarin de zelve gevonden wórden, met
die van laater' tyd. En wil men van het waar gebruik der
zeiven verder overtuigd worden, men leeze wat de kundige
JOHANNES BURTON (7/) daar over niet lang geleden heeft
aangemerkt; van wien wy Hechts deeze weinige woorden
zullen aannaaien , om dat zy met het gevoelen van den
Heer BILDERDYK, welke het boek niet fchynt gelcezen
te hebben , volkomen overeenftemmen. "Hoe veel beter
„ deeden ten deezen opzicht de Grieken, dan onze heden-
„ daagfche Dichters, welke zeker of in't geheel geene zorg
„ draagen, om de zedekunde aan te kweeken, of, opdat
„ zy toch overvloedige wysheid zouden fchynen te bezit-
„ ten, dikwyls perfoonen invoeren, welke geheel en al te
„ onpas gedienftig zyn, en tegen alle waarfchynlykheid aan,
„ met kwetfing van het gezond verftand, wysgeerige aan-
„ merkingen maaken." Dan wy moeten verder gaan. Gefteld
zynde, dat men alle de noodzaakelyke regelen hier aan kon
ftippen, alle de verfchillende gevoelens tot één kon brengen
, het welk volftrekt onmogelyk is; wat zou dan dit alles
nog baaten, om iemand te leeren een Dichter te worden.
Alles zal ik hier in acht neemen, en echter niet een' regel
waare poëzy fchry ven. Myn taal, myne denkbeelden zullen
O?) Pentalogia five Tragoediarum Graecarum deledus. torn. r. p. 38 et feqq. Quanto
redhus hac in parte Graeci quam poëtae noftri recentiores? qui quidera difciplinae moralis
aut curani gerunt nullam, aut, ne non abunde fapere videantur, perfonas faepe ingerunt
male officiofas extra locum, et contra ipfius rei verifmülitudinem, invitaplane Minerva,
philofophantes.
M

00 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
len dor en zonder leven zyn. Wie zul my zeggen,,
hoe ik myne verfieringen zal moeten inrichten? hoe ik
myne befchryvingen zal moeten maaken ? hoe. myne vergelykingen
fchilderen, en my van het wonderbaare, daar het
nodig is, verftandig bedienen? En hierin echter beftaat het
wezen der poëzy. Want de nadere verklaaring der Tooneelwetten
maakt my geen' Dichter; en te weeten dat een Heldendicht
moet bevatten de bedryven van een' Held, waarin
éénheid is van daad, is op zyn hoogft genomen, kundigheid
te hebben, om een ruwe fchets te vormen van een
onderwerp, het welk kunftig uitgewerkt, met fchoone byvoegfelen
verfierd, en op eene uitmuntende wyze tot volmaaktheid
gebragt moet worden, zal het ons behaagen en
in verwondering verrukken. Daarenboven is de nodige
xveetenfchap hier zeer eenvoudig, en word ons door het
gezond verftand van zelfs voorgefchreven. Maar deeze eenvoudige
regelen , welke aan een ieder bekend zyn, zyn
geenszins genoegzaam om my den naam van Dichter te verwerven.
Men moet van natuure een vindingryk vernuft,
een levendige verbeeldingskracht, een verftand , geoefend
door het leezen van de befte fchryvers, zo van vroeger'
als van laateren tyd, en een geheugen bezitten, 't welk ons
de fraaije gezegden en meefterlyke trekken van andere Dichters,
die voor ons geweeft zyn, onder het werken terftond
te binnen brengt, en aanfpoort om geen mindere vruchten
Van fchoone poëzy aan onze tydgenooten te fchenken, zal
men dien grooten naam van Dichter verdienen. Dan dit
alles is ver°boven het bereik van fcherpzinnige en' ingewikkelde
Ieerftelfels. Het geen ondertusfehen hier wederom my
zeer aanmerkelyk voorkomt, is dat, gelyk wy de algemeene
Jes-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 01
lesfen in de dichtkunde door groote vernuften verwaarloofd
zagen, de uitmuntendfte Dichters zo verre hunne vryheid
hebben uitgeftrekt, dat zy zich menigmaal niet eens over
deeze eenvoudige regels, volgens welke ons de éénheid van
daad word aanbevolen , en welke van ons aangenomen is,
•omtrent het Heldendicht, bekommerd hebben. MILTON
fchreef, zo men zegt, een Heldendicht, en voldeed niet
eens aan die eerfte en zichtbaare regels. Men beweerde dit
op een' tyd tegen den fchranderen ADDISON; maar deeze
fchrandere man antwoorde te recht: "Noem het Paradys
„ verloren geen Heldendicht; ik heb 'er niets tegen, maar
„ noem het dan een goddelyk gedicht, en beken, dat het
„ in zyn foort zo verwonderenswaardig is als de Ilias van
„ PI o ME RUS." En wat zullen wy van VONDEL zeggen?
Deeze aangemoedigd door het fchilderachtig en uitmuntend
verhaal, 't welk Aeneas doet in het tweede boek van VIR­
GILIUS, wegens het by verrasfing inneemen van zyne vaderlyke
Stad Troije, maakt een Treurfpel Gysbrecht van
Aemftel, waarin hy op niets minder fchynt bedacht geweeft
te zyn, dan dat gene in acht te neemen, 't welk men tegenwoordig
in een Treurfpel vordert. Dit ftuk nochtans
zo onregelmaatig zaamgefteld, en het allereerfte dat men in
Amfterdam ten toonecle voerde, is zo fchoon van poëzy,
dat men naar meer dan honderd-en-vyftig jaaren in onze taal
deszelfs weergaê niet kan aantoonen. Men vertoont het
nog alle jaaren verfcheidene maaien , en de aanfehouwers
worden nimmer moede van dit uitmuntend ftuk te zien en
deszelfs dichterlyke fchoonheden te hooren. Ik weet, dat
fommigen deezen algemeenen toeloop toefchryven aan de
verfcheidenheid der vertooningen, en het belang 't welk
M 2 men

92 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
men neemt in de lotgevallen van zyn Geboorteftad: maar
my is tevens bekend, dat verfcheidene kundige lieden, welke
anders nimmer in den Schouwburg komen, echter alle
jaaren dit tooneelftuk één of meermaalen gaan zien, om zich
te vermaaken met het aanhooren en op nieuw zich herinneren
van zo veele uitmuntende, fierlyke en recht poëtifche
gedachten , befchryvingen en vergelykingen. Waaraan is-
VONDEL nu alle die dichterlyke fchoonheden verfchuldigd
? Immers aan niets anders dan aan eene geduurige
beoefening van de gedichten van VIRGILIUS; gelyk wy
dit in eene bylaage, achter deeze verhandeling te plaatfen ,
door veelvuldige voorbeelden , welken ik hoop dat men
met aandacht leezen zal, zullen ophelderen, en onbetwiftbaar
beveiligen. Door het fchoone, het welk hy in deezen
Latynfchen Dichter aantrof, opgewekt, heeft hy zulke
ongemeene, verhevene en fchilderachtige uitdrukkingen
en denkbeelden overal in zyne dichtwerken ingevlochten,
dat niemand in de Nederduitfche dichtkunde, wat
het fraaije en verhevene betreft, met hem kan gelyk gefield
worden. Men vraage wederom niet, zou VONDEL
evenwel nog geen volmaakter Dichter geweeft zyn, als hy
meer orde en houding in zyn flukken gebragt had ? Dit
is reeds voor lang van ons toegeftaan ,• maar dat wel in
acht neemen van de orde en houding, zo als men het
noemt, maakt geen' Dichter. Men moefl waarlyk altoos
eerft beginnen , met in den aankweekeling dat dichterlyk
vuur te ontfteken, waar door VONDEL boven allen heeft
uitgemunt, en waar toe hem buiten alle tegenfpraak de
grootfte aanleiding gegeeven is door het geduurig leezen en
herleezen van de oude Dichters, en het vertaaien van de
zei-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 93
Zelvcn, hoe gebrekkig ook, tot zyn eigen gebruik. Hier
vond hy voedfel voor zyn' geeft, en overvloedige ftof tot
aankweeking van zyn' natuurlyken dichtader; dit moeft derhalven
de voornaame en noodzaakelyke regel zyn voor alle
jonge Dichters. Hoe veelen worden 'er tegenwoordig niet
gevonden, welke zich verbeelden den naam van Dichter te
verdienen, wanneer zy de gewoone vorm van een gedicht
verftaan. Wanneer zy, by voorbeeld , weeten , dat een
Klinkdicht moet beftaan uit vier coupletten, twee van
vier en twee van drie regels : dat in de twee eerfte coupletten
de vier uiterfte regels op elkander moeten rymen,
als ook de vier middelfte, zo dat in acht regels maar twee
rymklanken gehoord worden: dat in elk der twee laatfte
coupletten, die elk van drie regels zyn , twee regels op
elkander moeten rymen, en de beide overfchietende regels
ook wederom op elkander , dat 'er zo veel mogelyk het
zelve woord maar ééns in moet voorkomen, dat de laatfte
regel van het derde couplet eenigszins eene fterke uitdrukking
'moet bevatten, en dat eindelyk de laatfte regel insge-
Iyks krachtig en als een kort begrip van 't geheele vaers
zyn moet. Want een gedicht dus ingericht, noemt men een
Klinkdicht. Dan hoe veele gedichten, die volkomen aan
deeze wetten voldoen , zou men niet kunnen bybrengen ,
die echter, wat verhevene gedachten en levendige uitdrukkingen
betreft, geheel en al van waare poëzy ontbloot zyn,
die de vorm bezitten, maar de wezenlyke diehterlyke ziel
misfen? Hoe weinige zyn 'er, die met dit van VO-NDEE
op Antony Jacobsz Roscius kunnen gelyk gefteld worden:
M 3 Zyn

1
94 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Zyn Bruit t'omhelzen in een beemt, bezaeit met rooien.
Of in het zachte dons, is geen bewys van trouw:
Maar fpringende in een meir, daar 't water ftremt van kou
En op de lippen vrieft, zich te verreuckeloozen;
Dat 's van twee uiterften het uiterfte gekoofen,
Gelyk myn Rofcius, beklemd van druck en rouw,
In d'armen houdt gevat zyn vrucht en waerde vrouw,
En gloeit van liefde, daar 't al kil is, en bevroozen.
i Zy zuchte; och lief, ik zwym: ik fterf: ik gaa te grond
Hy fprak: fchep moet, myn trooft, en ving in zynen mond
Haer' adem en haer ziel, zy hemelt op zyn lippen:
Hy volght haer bleeke fchim naer 't zaligh Paradys.
Vraeght ymandt u naer trouw, zoo zegh, zy vroos tot ys,
En fmolt aan geeft, en hy gingh met haer adem glippen.
Men neeme dit vaers uit elkander, men beroove het van
zyn voetmaat en gantfche ftructuur, men ondervind de
waarheid van het zeggen van HORATIUS (a). Invenias etiam
disjecli membra poè'tae; en deeze proef moet ieder goed
dichtftuk kunnen doorftaen. Het is ook bekend, dat een
onderfchrift of byfchrift kort moet zyn, en het flot daarvan
altoos nadrukkelyk en veel beteekenend; maar kan ik daarom
zulke uitmuntende byfchriften maaken als deezen van
VONDEL C
Op
(a) Serm. I. i. 4. vs. 62.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE» 95
Op Claudius Salmafius, lafteraar van Huig de Groot.
ö Pharizeeuwfche gryns met fchyngeloof vernift,
Diè 't groote lyk vervolgt ook in zyn tweede kift.
Gy helhond paft het u dien Hercles na te basfen,
Te fteuren op 't altaar den Phcenix in zyn asfchen,
Den mond van 't Hollandfch recht, by Themis zelfs beweend,
Zo knaag uw tanden ftomp aan 't heilige gebeent. .
Op de. af beelding van Mas Anjello.
Sie Mas Anjello hier in print voor elk ten toon;
Die van de vifchbank klom op 's Konings hoogen troon,
Het kittelöorigh paert van Napels holp aan 't hollen,
En op zyn Faëton's geraakt aan 't zuizebollen;
In eenen oogenblik ging plotfeling te gront,
Gehoorzaamt als een vorft, doorfchooten als een hont.
en op die van Gerardus Joannes Vojjius door Sandrart gefchilderd.
• -
Laat zestig winters vry dit Vosfen hooft befneeuwen,
Noch gryzer is het brein, dan 't gryze hair op 't hoofd,
Dat brein heeft heugenis van meer dan vyftig eeuwen,
En al haar wetenfchap, in boeken afgefloofd,
Sandrart befchans hem niet met boeken of met blaaren,
Al wat in boeken fteekt, is in dit hoofd gevaaren.
Men voege hier by dat van G. BRAND op Taurvn; want
goede voorbeelden kunnen niet genoeg worden aangehaald.
Vond

90 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Vond Kerk en Staat haarftryd, de waarheid vond ook helden,
Dees was 'er een, dit hoofd mogt duizend guldens gelden.
Zo mild was toen de haat. Wat had Tauryn misdaen!
Geweetensdwang beftreen, 'sLands vryheid voorgeftaen,
Geyverdt in zyn ampt, voor 't Chriftendom gefchreven,
Het nodige getoond, de recklyckheid gedreven.
Dat wierd toen kettery en ballingfchap zyn loon.
Daar God de weeghfchaal houd verwacht de deucht haar
(kroon.
En wil men een Latynfch voorbeeld, men leeze het volgende
byfchrift van GROTIUS.
in effigiem Scaligeri, pauilo ante mortem expresfani
Haec eft Scaligeri mortem meditantis imago,
Luminis heu tanti vejpera talis er at.
In vultu macies, & tortor corporis hy drops,
Sed tarnen, & magni confpiciuntur avi.
Laeva tenet chartas Nahathaei manera caeli:
Armatur calamo nunc ^uoque dextra fao.
Haec eft illa manus, vitam cui tota vetuftas
Debet, & a primo tempora ducla die.
Quod ft Scaligero meritis par vita daretur,
Non nift cum mundo debuit ille mori. (a)
Het is onmogelyk om de fchoonheid van gedachten en uitdrukkingen,
welke in de bovengemelde gedichten voorkomen,
O) De vermaling van dit gedicht door J. SPEX is te vinden in de Proeven van Poëtifche
Mengelftoffen. I. d. p. 172.

BE REGELEN DER DICHTKUNDE. 97
men, door lesfen aan iemand mede te deelen; op het hooren
leezen van de zeiven, voelen wy den indruk, welken zy
op ons gemoed maaken, maar kunnen naauwlyks aan anderen,
al het uitmuntende, het welk wy daarin aantreffen,
verklaaren ; die genen , die zodanige vaerzen der waereld
hebben medegedeeld, worden van ons voor Dichters gehouden.
Moeten wy lesfen over de dichtkunde geeven, wy
zoeken naar zulke voorbeelden, en doen ons beft om na te
vorfchen, hoe die Dichters aan die denkbeelden gekomen
zyn. Vinden wy, dat zy zich in 't byzonder hebben toegelegd
om de fraaije gedachten der oude Dichters zich eigen
te maaken, dan mag men geruftelyk befluiten, dat dit de
zekerfte weg is. Al wie derhalven deeze onze aanmerkingen
met eenige oplettendheid overweegt, zal ras bemerken,
dat het niet alleen onmogelyk is, hier het middenpunt, het
welk het noodzaakelyke van het minnoodzaakelyke fcheid,
aan te toonen, maar dat het zelfs noodig is, zich hier van
eenige banden te ontflaan, om vrywillig dat voetfpoor te
betreeden, het welk naar boven leid, en gelyk wy in 't vervolg
nader zullen zien, door groote vernuften gebaand is;
het volgend hoofdftuk zal ons aanleiding geeven, om hunne
voetftappen op dien weg met roem na te volgen.
N VIER-

93 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
VIERDE HOOFDDEEL.
De navolging van uitmuntende voorbeelden is de nood-
zaakelykfte regel ter bereiking van de voornaamfle
eigenfchap in een goed dichtfluk, het fchilder­
achtig voorflellen van de denkbeelden.
JrÏebben wy tot dus verre de onvolkomenheid der algemeene
regelen in de dichtkunde en de onmogelykheid om
hier het noodzaakelyke en minnoodzaakelyke te bepaalen,
aangetoond; hebben wy de navolging van uitmuntende voorbeelden,
als het eenige gepafte middel aangeprezen voor
hen , welke van natuur tot het dichten gefchikt zyn, het is
thans de moeite waardig, de nuttigheid en noodzaakelykheid
van deeze navolging door bewyzen, welke op de natuur der
dingen gegrond , en door het eensluidend getuigenis van
verftandige mannen en groote dichters beveftigd zyn, verder
te ftaaven, en te doen zien, hoe wy door beoefening
van fchoone en meefterlyke kunftftukken allengskens worden
opgeleid en bekwaam gemaakt tot het voortbrengen van
voortreffelyke en fchilderachtige dichtwerken. Wy hebben
reeds aangemerkt, dat wy niet weeten of iemand door de
lesfen van ARISTOTELES een bekwaam Treurfpeldichter
ge-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 99
geworden is; ons ten minften komt het zeer onwaarfchynlyk
voor, naardien AESCHYLUS en SOPHOCLES, welke
nu nog de volmaaktfte modellen zyn voor het Treurfpel,
meer dan honderd jaaren voor ARISTOTELES geleefd hebben,
en dus geheel en al onbewuft van zyne lesfen geweeffc
zyn. In tegendeel fchynt die wysgeer, de meefterftukken
van deeze groote mannen befchouwende, eerft. aanleiding
gekregen te hebben, om dat geen door regelen te verklaaren
, waartoe die voortreffelyke Dichters door hun eigen
vernuft en eene geregelde oefening als van zelfs gekomen
waren; zo zeker is hier het zeggen van QUINCTILIANUS (a) i
"Het zyn geene uitgegeevene leerftelfels, die ons de bewys-
„ redenen hebben doen uitvinden ; alle dingen zyn reeds
„ werklyk gezegd, eer zy door regelen geleerd wierden. De
„ fchryvers hebben eerft naderhand die zaaken, welke zy
opgemerkt en fraaij bevonden hadden, by een verzamelt
„ en uitgegeeven." De regels zyn dus maar aanleidingen,
die men uit meefterftukken getrokken heeft. Zy waren, om
met GELLERT op de te vooren aangehaalde plaats tefpree^
ken, in den geeft der groote mannen beruftende, voor dat
zy hunne ftukken van welfpreekendheid en dichtkunft ter
uitvoer bragten; dewyl wy die anders in hunne werken niet
hadden kunnen opfpooren. Doch AESCHYLUS , SOPHOCLES,
EURIPIDES en PINDARUS zyn het alleen niet, welke, zonder
zich ftiptelyk aan regelen te binden, door eigene oefening
kunftwerken hebben voor den dag gebragt. HOMERUS
fchynt
t» Libr. 5. cap. 10. pag. 433. edit. Burm. Nee enim artibus editis faflum eft, ut argumenta
mvemremus: fed ditfa fuut omnia, antequara praeciperentur: raox ea fcriptores
obfervata et colle&a ediderunt.
N 2

IOO ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
fchynt uit niets minder, dan uit naauwgezette lesfen en fpitsvindige
regelen, zyne goddelyke kunft getrokken te hebbeiu
Hy heeft voor eerft goede voorgangers gehad, welker werken,
fchoon veelal nu verlooren geraakt, echter ecrtyds in de
waereld geweeft zyn. Jo. JONSIUS (V) noemt een getal
van meer dan twaalf groote Dichteren , welke allen voor
HOMERUS gebloeid hebben, waarvan nochtans fommigen,
volgens de gedachten van den geleerden Vossius (T), enkel
in naam en nimmer wezenlyk zouden beftaan hebben;
die, tot zodanig een vermoeden, mogelyk, aanleiding
gekregen heeft door een plaats by HERODOTUS, hoewel
de zelve niet door den kundigen fchryver word bygebragt.
In welke plaats die oude Gefchiedfchryver duidelyk fchynt
te ontkennen, dat 'er eenige Dichters voor HOMERUS en
HESIODUS geweeft zyn. Dan verftandige mannen hebben
te recht aangemerkt, dat dit zeggen van. HERODOTUS
op Amphion , Orpheus, Linus,, Mufaeus en anderen niet kan
toegepaft worden; als welke buiten allen twyfel HOMERUS
en HESIODUS zyn voorgegaan, maar enkel op die gedichten
, welke valfchelyk op den naam van die Dichters verfpreid
wierden. Dewyl het zo wel uit het getuigenis van
HOMERUS zei ven, welke van oudere Zangers en Dichters
gewaagt, als uit de voortreffelykheid van zyne gedichten,
zeker is, dat hy het voetfpoor van anderen voor zich gehad
heeft. Ten deezen opzichte is aanmerkelyk het zeggen
van CICERO (Y):. "Niets is te gelyk uitgevonden en tot
„ vol-
(a) De Script. Hift. Philofopb. libr. i. cap. 3.
(è) De Art. Poët. nat. cap. 13. p. 31.
(V) Brut. cap. 18. Nihil eft fimul et inventum et perfettum: nee dubitari debet, quin
fue-

E REGELEN DER DICHTKUNDE. IOI
„ volmaaktheid gebragt, en men moet niet twyfelen, of
„ daar zyn Dichters voor Homerus geweeft, het welk men
„ gemakkelyk na kan gaan uit die gezangen, welke hy de
„ inwooners van Corcyra en de minnaars van Penelope op
„ hunne gaftmaalen laat zingen." Deeze goede voorgangers
nu heeft hy gevolgd , en gelyk het eenen grooten geeft betaamt
, waarfchynlyk verbeterd. Hy had (en wil men dit
met MARMONTEL(/?) als een noodzaakelyken regel in de
dichtkunft aanmerken, ik heb 'er niets tegen, maar dit is
gefchïkt voor alle redelyke wezens) hy had zich zeiven leeren
kennen, en door eenen langduurigen omgang met menfchen
van allerlei rang en geaardheid, der zeiver gewoone
neigingen naauwkeurig gade geflagen, en zich eene byzondere
menfchen kennis daar door verworven; zo dat hy,
waar en wanneer hy wil, onze hartstochten kan gaande maaken,
en naar zyn goeddunken , of zachtere of fterkere gemoedsbeweegingen
in ons verwekken. Hy had daarenboven
zich overgegeeven aan eene aandachtiger bcfchouwing der
natuur, en zich toegelegd, om die verheven uit te drukken,
waar door hy geduurig zulke welgepafte fchilderyen
voor onze verbeelding weet op te hangen. ' Niet zonder reden
derhalven is hy altyd als het volmaaktfte voorbeeld in
dichtkunde aangemerkt. Ons oogmerk is geenszins, om dit
met de gelykluidende getuigenisfen van groote mannen te
beveiligen , met reden beducht zynde, dat wy het zelfde
antwoord zouden verdienen, het welk eertyds door AN-
TAL-
fuerint ante Homerum poè'tae, quod ex eis carminibus intelligi poteft, quae apud illum,
et in Phaeacum, et in procorum epulis canuntur.
(V) Poëtique Francoife. torn. i. p. 81.
N 3

102 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
TALCIDAS den Lacedemonier aan een' Redenaar gegeeven
wierd, welke hem een lofreden over Hercules wilde voorleezen
, wie heeft hem ooit veracht? (d) JACOBUS DUPOR-
TUS heeft achter zyne Gnomologia Homeri, ons reeds een volgens
het alphabet gefchikt aanhangfel van loffpraaken over
HOMERUS medegedeeld. In de Griekfche Anthologie vind men
over dit onderwerp verfcheide fraaije byfchriften, waarvan
één (F) om zyne kortheid ons zeer behaagt. De vertaaling
daarvan door GROTIUS, dewyl die nog nimmer uitgegeeven
is, zal hier voldoen.
Vix natnra, tarnen reperit, finemque lahorum
Fecit, et in magno yires confumfit Fiom er o.
Aldus vertaald.
Natuur vond naauwlyks raad om 't edelfte ons te geeven,
Maar werkte uit al haar magt, en gaf Homerus 't leven.
Wy houden hem dan ook voor het volmaakfte model, en
hem zyne kunft af te zien voor den noodzaakelykften regel.
Het heeft niet alleen zyne betrekking op de Latynfche
Dichters, wanneer men leert, dat men uit die onuitputbaare
bron van kennis zyn dichterlyke fchoonheden moet vergaderen.
De Nederlandfche Dichters behoorden ook uit hem
veele fraaije gedachten en fchoone vindingen te ontleenen,
en daar door te trachten hunne dichtftukken luifter by te
zet-
(a) PLUTARCH. Apophth. pag. 338 et 385. edit. Steph.
(b) Anth. Graec. libr. 4. edit. Brod. pag. 505.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 103
zetten. De grootfte kunftrechters onder de Engelfchen ,
gelyk BEATTIE, (V) en onder de Franfchcn, gelyk Bo-
RELLY, (£) weeten geen genoegzaame kracht van woorden
te gebruiken, om hunnen landsgenooten de beoefening van
deezen Dichter als een' eerden en voornaamen regel in de
dichtkunde aan te pryzen. Wy hebben reeds gezegd, en
zullen vervolgens nader bcwyzen,hoe VIRGILIUS uit hem
geboren is, en hoe VONDEL wederom uit VIRGILIUS
het fchoone van zyn kunft heeft getrokken. Wie derhalven
niet ontbloot is van dichterlyk vuur en een' goeden
fmaak, oefene zich geduurig in HOMERUS, VIRGILIUS
en andere Griekfche of Latynfche Dichters, en trachte met
dat fchoone, dat onnavolgbaare, dat waar verhevene, 'twelk
ons zo zeer in de ouden behaagd, ook in onzen tyd zyne
gedichten te verryken, en brenge langs dien weg die zo lang
gehoopte omwenteling op onzen Nederlandfchen Zangberg
te weeg. De navolging der ouden is de noodzaakelykfte
regel in de dichtkunde, welke my bekend is, wanneer de
zelve maar met oordeel gefchied; waartoe wy in het volgende
hoofddeel, wanneer wy over den aart der waare navolging
zullen handelen, hoopen aanleiding te geeven. Het
zal ons nu maar te bewyzen ftaan, hoe verftandige mannen
altyd geoordeeld hebben, dat die regels, door welker opvolging
men alleen den naam van Dichter verdient, niet uit
eenig kort begrip of leerftellige verhandeling konden geleerd
worden, maar dat zy door hen, welke natuurlyke vermogens
00 Achter zyn Esfay of truth.
00 Premier memoire fur 1'Eloquence dans les nouveaux memoires de 1'Acad. Royale
de fcient. et Bell. Lett. de Berlin. tom. 3. pag. 521. 522.

ÏC4 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
gens tot de kunft bezaten, uit de vernuftige werken van
voortreffelyke meefters moeften getrokken en afgeleid worden.
De kunft moet op de zelfde wyze , als zy geboren
is, ook verder opgebouwd en volmaakt worden. Haare beginfels
waren zeer eenvoudig. Zo verre wy weeten, bragten
de oudfte Volken hun leven door op het land, in
woeftynen, bosfchen en valleijen, alwaar hunne o oren wierden
geftreeld door het liefelyk gezang der vogelen. Door
deeze melody en de van hen waargenomen harmonie aangefpoord,
verbeterden zy wel haaft eenigszins hunne ongeregelde
fpraak en gebaarden; en daar het ongewoone en verhevene
het meeft hunne aandacht trof, was het zeer eigenaardig,
dat die uitdrukkingen , waar van zy zich in hunne
eenvoudige Feeften, om den lof van hunne Goden en Helden
te verbreiden , bedienden , dichterlyk wierden. Aanmerkelyk
zyn hier omtrent de woorden van LUCRETIÜS : (a)
At Uquidas avium voces imitarier ore
Ante fuit multo, quam laevia carmina cantu
Concelebrare homines posfent, aureisque juvare.
Et Zephyri cava per calamorum fibila primum
Agrefteis docuere cayas inflare cicutas,
Inde minutatim dulceis didicere querelas,
Tibia quas fundit digitis pulfata canentum,
Avia per nemora, ac fylvas faltusque reperta,
Per loca pa forum deferta, atque otia dia:
Sic unum quidquid paullatim protrahit Aetas
In medium, Ratioque in luminis eruit oras.
Ca) Libr. V. vs. 1378. et feqq.
Haec

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 105
Haec animos ollis mulcebant atque juvabant
Cum fatiate cibi: nam turn funt omnia cordi.
Saepe itaque inter fe proftrati in gramine molli
Propter aquae rivum, fub ramis arboris altae,
Non magnis opibus jucunde corpora habebant:
Praefertim cum tempeftas ridebat, et anni
Tempora pingebant viridanteis floribus herbas,
Turn joca, turn fermo, turn dulces esfe cachinni
Confuerant, agreftis enim turn mufa vigebat.
Waar mede men vergelyken kan de vaerzen van TIBULLUS,
(a) en die van HORATIUS, (£) gelyk ook het. gene de ge •
leerde THO. WARTON heeft aangetekend in zyne verhandeling
over het Griekfche Herdersdicht, geplaatft voor de
uitgave van THEOCRITUS. JOSEPHUS TRAP(C) fchynt
derhalven niet te onrecht de oorfprong der dichtkunde gefteld
te hebben in die, ons allen zo zeer ingefchapene,
zucht van navolging en gevoel voor harmonie. Doch wy
zullen ons over dit natuurlyk beginfel niet verder uitlaaten,
dewyl dit ons te ver zou doen afwyken, en wy in deeze
verhandeling op meer dan eene plaats niet onduidelyk daaromtrent
ons gevoelen hebben te kennen gegeevcn. De kundige
ROBERTUS LOWTH heeft in zyne redevoering over
het doelwit en de nuttigheid der dichtkunft, als ook in het
begin van zyn werk over de heilige dichtkunde der Hebreen
, veele fraaije zaaken ten deezen opzichte te boek gefteld,
waar uit blykt, dat die allereerfte en ruwe fchetfen
Qa) Libr. 2. el. 1. vs. 52.
(b) Epift. libr. 2. ep. 1. vs. 139.
(O Vol. 1. pag. 54.
O
der

IOÓ ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
der dichtkunde allengskens van tyd tot tyd zyn verbeterd,
en tot meerdere volkomenheid gebragt, waar uit bekwaam e
vernuften hunne kunft wederom getrokken en volmaakt
hebben. Thans zyn 'er reeds verfcheidene uitmuntende
Dichters in de meefte taaien te vinden. Hun voorbeeld
vorme wederom anderen ! Had men dit altyd fterk aangedrongen
, men zou minder leerboeken , maar meer goede
voorbeelden hebben. Om van de byzondere eigenfchappen
der dichtkunde nu niet te fpreeken, befchouwe men maar,
hoedanig het begin van veele kunften en weetenfehappen
geweeft is, men zal ondervinden dat zy reeds lang beftonden,
eer men om lesfen of regelen dacht. Te recht heeft
CRASSUS by CICERO (a) hier omtrent reeds aangemerkt
: "Alle regelen en lesfen acht ik van zo veel gewigt
„ te zyn , dat groote Redenaars niet door der zeiver op-
„ volging eene eeuwige roem verworven hebben, maar door
„ naauwkeurig dat geen in acht te neemen, waarin groote
„ mannen hun voorgingen; en dat dus niet de welfpreekend-
„ heid uit de kunft, maar de kunft uit de welfprcekendheid
„ geboren is." En op de zelve wyze beweeren de Geneesmeefters,
welke, om dat zy voornaamelyk op de ondervinding
fteunen, EMPIRICI genaamd worden, by C E L S U S , in zyne
voorreden: (Z>) "dat noch een Landman, noch een Zeeman
„ door
O) De Oratore libr. i. cap. 32. Verum ego hanc vim intelligo esfe in praeceptis omnibus
, nou ut ea fecuti oratores, eloquentiae laudem fint adepti; fed, quae firn fponte
homines eloquentes facerent, ea quosdam obfervasfe, atque id egisfe: ik esfe, non eloquentiam
ex artificio, fed artificium ex eloquentia natum.
(£) Nam ne agricolam quidem aut gubernatorem difputatione fed ufu fieri; Repertis
deinde medicinae remediis homines de rationibus eorum disferere coepisfe: nee poft rationem
medicinam esfe inventam: fed poft inveiitam medicinam rationem esfe quaefitam \
(contendunt.)

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 107
„ door lesfen kan bekwaam gemaakt worden, maar dat zy
„ eene geduurige ondervinding noodig hebben; ja wanneer
„ men (zeggen zy) reeds de geneesmiddelen uitgevonden
„ had, heeft men eerft over de reden van der zeiver nuttig-
„ heid beginnen te redekavelen , en dus is de geneeskunft
„ geenszins uitgevonden , na dat men de oorzaaken reeds
„ ontdekt had ; maar de kunft reeds uitgevonden zynde,
„ heeft men zich eerft toegelegd , om de oorzaaken daar-
„ van te zoeken." Algemeen is de belydenis der Rechtsgeleerden,
dat niet het recht uit de regelen, maar de regelen
uit het recht geboren zyn. (a) Is dit zo met veele andere
kunften en weetenfehappen gelegen, omtrent de dichtkunft
zegt de kundige QUINCTILIANUS (Z>) onder anderen:
"Het gedicht is veel ouder, dan de aanmerkingen over
„ het zelve." Want de vloeibaarheid der vaerzen is niet.
door de reden ontdekt, maar de natuur en het gevoel hebben
de zeiven doen voortrollen , en maat en rym daar bygezet;
men gevoelde wat 'er gebeurde , en volgde dat gevoel,
en dus heeft de opmerking van dat gene, het welk
gefchiedde, en eene aandachtige befchouwing der natuur de
kunft te weeg gebragt. Uit deeze en andere waameemingen
zyn naderhand veele nuttige en vafte regelen voor de
kunften geboren , welke voor der zeiver beoefenaars onontbeerlyk
geworden zyn. Dit ontkend niemand , maar onder
die allen fchynt de dichtkunde alleen iets voor zich te
hebben behouden , waar in haar wezen gelegen is, en het
welk zy niet mededeelt dan aan haare gunftelingen. Het is
(a) Non jus e regulis, fed e jure regulas exftkisfe.
Ci-
O) Infl. Orat. libr. o. cap. 4. Ante enim carmen ortum eft, quara obfervatio carrainis.
O %

108 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
CICERO niet alleen, die, wanneer hy zyn' vriend AR-
CHIAS verdedigt, beweert, dat een Dichter noch meefters,
noch voorfchriften behoeft, maar door de natuur moet bekwaam
gemaakt, en verder door goede voorbeelden opgekweekt
worden. PLATO heeft dit reeds, gelyk wy gezien
hebben, voor hem ftaande gehouden, en fchrandere mannen,
groote Wysgeeren en Dichters van vroegeren en laateren
tyd hebben dit altoos eenpaariglyk beweerd. . PINDARUS
die zo veel verhevenheid en dichterlyk vuur bezat, als immer
eenig Dichter gehad heeft, en van wien HORATIUS
getuigt, dat het roekeloos zou zyn hem in zyne vlugt te
willen evenaaren, toont zulk eene fterken afkeer te hebben
van die door kunft gewrochte Dichters, dat hy de zeiven
by krasfende Raven vergelykt. Zyne woorden, volgens de
vertaaling van SUDORIUS, luiden dus:
Sunt mea plures pharetra fagittae
Conditae, quarum fonitum peritï
Sentiunt fali, neque turba dura
percipït aure.
Ille, qui per fe reperit fagaci
Multa natura fapiens, fed arte
Redditus vates ftrepit ut loquaci
Gutture corvus. (a)
Wil men getuigenisfen hebben van laateren tyd, de vernuftige
POPE, wiens kunde en verftand Engeland met reden
ver-
(/Ï) Olymp. 2 vs. 149. et feqq..

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. IOQ
verheft, zegt in de voorreden van zyne werken: (a) "Alles,
„ wat ons is overgelaaten, is, de voortbrengfels van ons
„ vernuft aan te beveelen door de navolging der ouden: en
„ men zal het waarheid bevinden , dat in alle eeuwen, het
„ verhevenfte karakter voor gevoel en leering bereikt is
„ door die genen , welken aan de ouden het meelt, ver-
„ fchuldigd waren. Om de waarheid te zeggen, wat waarlyk
„ gezond verftand is , moet. het zelfde gevoel verwekken in
„ alle tyden, en het geen wy leering noemen, is Hechts de
,, kennis van het gevoel onzer voorgangeren. Derhalven
„ hadden die genen, welken zeggen dat onze gedachten ons
„ niet toebehooren, wegens hunne gelykheid met de ouden,
„ even goed kunnen zeggen, dat onze aangezichten ons niet
„ toebehooren, om dat zy gelyken aan" die van onze vaders.
„ En in der daad, het is onredelyk, dat het algemeen, ver-
„ wacht hebbende dat wy fcholieren zouden zyn, nog zou
„ morren, ons zo te bevinden." De fchrandere VOLTAIRE,
zekerlyk een der grootfte Dichters, welke men in onze dagen
gezien heeft, zegt in zyne proeven over de dichtkunde:
(£) "Men heeft byna alle kunften en weetenfehappen
,, met
00 AH that is Ieft us is to recommend our produftions by the imitatlon of te Ancients:
and it will be found true, that in every age, the higheft character tbr fenfe and learning
has been obtain'd by thofe who have has been molt indebted to thera. For to fay truth,
whatever^ is very good fenfe, mud have been common fenfe in al! times: and what we
call learning, is but the knowledge of the fenfe of our predecesfors. Therefore they who
fay our thoughts are not our own becaufe they refemble the Ancients, may as well fay our
faces are not our own, becaufe they are like our Fathers: and indeed it is very unreafonable,
that people fhould expeét us to be fcholars, and yet be angry to find us fo.
00 Esfay fur la poè'fie. On a accablé prefque tous les Arts d'un nombre prodigieux
de régies, dont la plupart font inutiles ou fausfes. Nous trouverons par tout des lecons,
mais bien peu d'exemples. Rien n'eft plus aifé, que de parler d'un ton de maïtre des
chofes qu'on ne peut executer: il y a cent Poëtiques contre un Poëme.— Le monde eft
plein de critiques, qui a force de Commentaires, de Definitiom, de Diftinüiom font parve»
O 3

IIO ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
„ met een onnoemelyk getal van regelen trachten te over-
„ laaden, welker grootfte menigte onnut of onwaar is. Men
„ vind overal lesfen, maar zeer weinige voorbeelden. Niets
„ is gemakkelyker, dan op eenen meefterachtigen toon te
„ fpreeken over zaaken , welke men niet in ftaat is, ter
„ uitvoer te brengen. Daar zyn honderd boeken, welke over
„ de kunft, om wel te dichten, gefchreven zyn tegen één
„ goed gedicht. De waereld is vol van fpitsvindige beoordee-
„ laars, die door geweld van uitleggingen, bepaalingen en on-
„ derfcheidingen, de allerklaarfte en eenvoudigfte kundighe-
„ den der menfchen hebben weeten te verduifteren. Wat al
„ barbaarfche naamen , welke waanwyze beuzelaryen heeft
„ men niet al op een geftapeld, om het hoofd van een jonge-
„ ling duizelig te doen worden, en hem in één of twee jaaren
„ een zeer valfch denkbeeld te geeven van de welfpreekend-
„ heid, van welke hy zelf binnen weinige maanden een zeer
,, klaar en waar denkbeeld en kennisfe had kunnen krygen
„ door het leezen van eenige goede fchry vers." Ja, vervolgt
die zelfde Dichter: "die uitleggers en die beoordeelaars zyn
„ dwingelanden, welke een vry volk, welks geaartheid hun
„ onbekend was , als flaaven aan hunne wetten hebben ge-
„ tracht
venus a obfcurcir les connaisfances les plus claires et les plus fimples. — Que des ooms
barbares, que de puerilités pedantesques 011 entasfait il n'y a pas longtems dans la tête
d'un jeune homtne, pour lui donner en une année ou deux une tres fausfe idéé de 1'eloquencè,
dont il aurait pti avoir une connaisfance tres vraye en pen de mois par la leflure
de quelques bons livres. Ces Commentateurs, ces Critiques font des Tyrans, qui
ont voulu asfervir a leurs loix une nation libre, xiont ils ne connaisfent point le caraftere;
ausfi ces prétendus Légiflateurs n'ont fait fouvent qu'embrouiller tout dans les Etats qu'ils
ont voulu régler. HOMERE, VIR

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. |J|
,, tracht te onderwerpen ; zo dat deeze zo genaamde wettf
gevers dikwyls niets anders doen, dan die Staaten te ver-
„ warren, welke zy trachten in orde te fchikken. HOMERUS,
„ VIRGILIUS , TASSO , MILTON hebben nimmer aan eenige
o f
n lesfen regelen gehoorzaamd , dan die van hun
„ ordeel en vernuft. Zo veele zo genaamde regelen, zo vee-
„ le banden dienen nergens anders toe, dan om groote man-
„ nen te belemmeren en in hunne vaart op te houden, en zy
„ geeven eene zwakke onderfteuning aan hen , welken na-
„ tuurlyke bekwaamheden ontbreken. Men moet in de loop-
„ baane zelf loopen, en zich niet op krukken laaten voort-
fleepen." Dus fpraken PINDARUS, POPE en VOLTAIRE
over de regels in de dichtkunde; en wie wift beter wat hier
nodig was , dan deeze mannen , die zo veele dichterlyke
fchoonheden hebben voor den dag gebragt? Dan zy zyn 't
niet alleen ; bedaarde en kundige kunftrechters hebben 'er
nimmer anders over geoordeeld. De veelweetende MORHOFF,
(V) met wien de fchrandere HEINSIUS en geleerde PIEYNE
volkomen overeenftemmen , fpreekt ten deezen opzichte
aldus: "Niet weinigen zyn 'er, die regelen en lesfen over
„ de dichtkunde hebben te bock gefteld, maar men moet
„ omtrent de zelve met zeer. veel omzichtigheid te werk
„ gaan, opdat wy ons natuurlyk vermogen en vernuft niet
„ uitdooven door de fcherpzinnigheid en diepzinnigheid van
„ die lesfen ; opdat onze vlugge geeft niet worde over-
„ rom-
_ f>) Libr. 2. cap. 16. Inpitutiones poëticas non pauci fcripfere, in quibus tarnen cum
C 1
V e r f a n d U
e f t n e i
e n i u m
Ll °K TT ' "g vel praeceptorum iubtiütnte extenuemus, vel eoS
5 . ovf'S? l
^."uS raqUe m i
° n e
b t U n d i t U r i n g e n , U m e t a d e x e r c i
°, ' ' »' ineptum ddTt
et noV1 ego plures, qui in arte hac excelluerunt, leftione potius Poëtarum et exercido
co pervemsfe, quo prolixis praeceptis tardius pervenitur. exeiciuo

ÏI2 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
rompeld en belemmerd door de menigte en moeijelykheid
„ der zei ven, door welke beide zaaken het verftand dof en
„ ftomp, en onbekwaam tot de beoefening gemaakt word.
„ Ik weet zeer zeker, dat de meeften, welke in de dicht-
„ kunft hebben uitgeblonken, dit enkel en alleen verkregen
„ hebben door eene geduurige leezing en beoefening der
„ oude Dichteren, daar men door wydloopige lesfen naauw-
„ lyks, of ten minften zeer traag, tot eenige volkomenheid
„ in de zelve komen kan." Nimmer heeft men myn gevoelen
beter kunnen verklaaren., dan met deeze nadrukkelyke
woorden. Het leezen en navolgen der ouden is de
eenige, waare en noodzaakelyke regel, door welker opvolging
alleen groote Dichters geboren zyn. Men hoore
LONGINUS, wiens wyze fchriften over het verhevene,
van alle verftandige lieden zo hoog gefchat worden: Deeze
befchryft ons den weg, langs welken men hier het toppunt
van volmaaktheid bereikt, met deeze weinige woorden, zeggende:
(>) "Het is de ieverige en aandachtige navolging van
„ verhevene Schryvers, welke voor ons geweeft zyn." En
waarlyk niet te onrecht; want door dat leezen, dat navolgen
en, 't geen hier een gevolg van is, door de pooging om die
fraaije gedachten van anderen te verbeteren en verder uit te
breiden, worden wy als door een heilig vuur aangeblaazen,
om fchoone en uitmuntende ftukken voor den dag te brengen.
Maar, zegt men, de uitfpraak die evenwel HORATIUS^)
over dit gefchil gedaan heeft, is die niet om haare waarheid
O) Pag. 97.ct feqq. edit. Tollii. »5 rüv ï'^pccSiv (teyxXav o-jy/pxCpsxv xxi ^oiy,rZv
pltWfti're, Kxi&Accw, fubKmium, qui ante nos vixcrunt, utriufqe geuens fcnptomm
cum aemulatione conjuncta imitatio.
(/>) Art. poët. vs. 408.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE, 113
heid reeds zo algemeen aangenomen, dat 'er niet meer aan
getwyfeld word.
Natura fieret laudabik carmen an arte
Quaefttum eft. Ego nee ftudium fine divite vena
Nee rude quid posftt video ingenium, alterius fic
Altera poscit opem res et confpirat amice.
volgens HUYDECOPER.
Men heeft lang onderzocht, of een pryswaardig dicht
Meer zy, of aan natuur, of aan de kunft, verpligt..
'k Zie niet wat een van beide alleenig zou vermogen:
Een ryke geeft, die niet befchaafd is, of het poogen
En gaven zonder geeft en vindingryk verftand,
Zo zeker gaan natuur en kunft hier hand aan hand.
Het blykt immers klaar uit deeze woorden, dafde bloote
oefening zonder de gaaf der natuur even min als de bloote
natuur zonder oefening genoegzaam is, om een' uitmuntend'
Dichter te maaken, en dat de dichtkunde, even min als de
andere kunften, zekere voorfchriften en regels misfen kan,
die, door haare beoefenaars, noodzaakelyk moeten gekend en
in acht genomen worden. Doch heeft men nog wel immer
deeze bekende plaats van HORATIUS in 't Nederduitfch
goed uitgelegd, en word ons gantfch verfchil hier geen enkele
woordenftryd ? Wat verftaat men door die kunft of
kundigheden, zonder welke dat ingenium rude, dat ongeoefend
brein, niets vermag. Is het de ^Efthetica? Is het de
Geeftkunde ? Zyn het afgetrokkene redeneeringen ? Beftaat
P het

114 ANTWOORD OP DE VRAAG OVEPv
het 'JfyMiunP, waar van HORATIUS fpreekt, in een fyn gefponnen
en wysgeerig onderzoek van de verfcheidene foorten
der fchoone kunften, van het byzonder karakter en den
omvang van elk in 't byzonder ? In een aanecnfchakeling
van allerhande regelen ? Of is het ter verkryging van de
noodige kundigheden, hier ter plaatfe de van ons zo zeer
aangeprezene beoefening der Ouden? Ik beken alle waare
hoogachting te hebben voor alle kunften en weetenfehappen,
en in 't byzonder voor de moeder van allen, de wysbegeerte,
maar oordeel echter dat haare afgetrokkenfte gedeelten,
tot welken de bovennatuurkunde behoort, zeer ongefchikt
zyn voor een' jong Dichter om daar mede te beginnen. Ik
beweere dat de lesfen welke men uit haare grondbeginfels
heeft zoeken af te leiden, hier zeer onnut zyn , en dat
HORATIUS met zyne oefening niets anders heeft willen
bedoelen dan de beoefening der Ouden. Dit is zo zeker,
dat elk die de voornoemde plaats met eenige oplettendheid
naleeft, met my daar van zal moeten overtuigd zyn. HORA­
TIUS fpreekt van een ingenium rude, van een ruw en geheel
ongeoefend brein, dat ftudium (beoefening) noodig heeft.
Wie zou zulks willen ontkennen? Maar zou men wel dat
ingenium rude, deeze lompheid en onbefchaafdheid van vernuft
aan iemand durven toefchryven, welke, met eenige natuurlyke
vermogens begaafd, HOMERUS had leeren verftaan,
en zich meeft alle die kundigheden, welke in die onuitputbaare
bron van wysheid en kennis liggen opgefloten, had
eigen gemaakt. Zou men hem, die van natuure een vena
dives (een ryke dichtader) had, en alle de Griekfche en Latynfche
Dichters met fmaak las, een ingenium rude kunnen
noemen? dit zy verre. LIORATIUS heeft dcrbalven met
dec-

DE REGELEN DEP. DICHTKUNDE. Ï15
deeze zyne woorden niet anders willen te kennen geeven,
dan dat daar te vooren getwift was, of een lofwaardig dichtftuk
alleen wierd te weeg gebragt door den invloed der natuur
of door kunft, dat, zeg ik, hy van oordeel was, dat
geene oefening, hoe groot ook, genoegzaam was, zonder
eene ryke dichtader , noch dat een ongeoefend verftand,
hoe dichterlyk van natuure ook, iets kon te weeg brengen,
dat voldeed, en dus het-een aan het andere de behulpzaame
hand moeft bieden; dat is met andere woorden, dat alle aangewende
vlyt en yver niets kon baaten, wanneer men geen
natuurlyke gefteldheid, geen gevoel en neiging tot de dichtkunde
bezat, en dat welk een gevoel, welke neiging, welke
natuurlyke gefteldheid men ook tot de dichtkunde mogt
hebben, het echter noodzaakelyk was, dat 'er ftudium (beoefening)
by. kwam, om dat rude ingenium, 't welk mogelyk
eenige vaerzen in 't wild zoude uitwerpen , te befchaaven.
Dit ontkent niemand; dan ik vraage wederom, beftaat
die beoefening in de JEfthetica of bovennatuurkunde? in
het waarneemen van alle die naauwgezette regels en lesfen,
welke men dagelyks vernieuwt en vermeerdert ? Ik ontkenne
zulks geheel en al, en beweer, dat die beoefening volgens
den zin van HORATIUS, moet geacht worden voornaamlyk
gelegen te zyn, eerft in de beoefening van HOMERUS,
wiens dichtkunde niets anders is dan de oude wysbegeerte.
Qui quid fit pulcrum, quid turpe: quid utile, quid non:
Plenius ac melius Chnftppo ac Crantore dicit. (a)
0) Horat. libr. 1. Epilt. 2. vs. 3 & 4.
P 2
Vol-

Il6 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
volgens HUYDECOPER
Die ons veel klaarer en veel beter heeft gewezen,
Wat fchoon, wat fchandelyk, wat nut, wat fchaadlyk zy,
Dan Crantor of Chryfip.
en uit wiens fchriften alle volgende Dichters en Wysgeeren
hun meefte kracht en leven bekomen hebben. Ten tweeden
in de beoefening van de overige oude Griekfche Dichters,
welke het rude ingenium van HORATIUS en alle de
overige groote Dichters, die na hem geweeft zyn, befchaafd
hebben. En, opdat niemand hier langer aan twyfele, zal
HORATIUS zyn eige woorden verklaaren, en ons toeroepen
, wat hy door de befchaaving van het rude ingenium
verftaat, daar hy zegt
Vox exemplaria Graeca
Noclurna verfate manu, verfat e diurna.
Lees om uw verftand te befchaaven, nacht en dag de Griekfche
Dichters, want vervolgt hy
Grajis ingenium, Grajis dedit ore rotundo
Mufa loqui
de Grieken hebben verftand , den Grieken is het gegeeven
fchoone vaerzen te dichten. Maar hoe nieuw komt ons
deeze leer voor; zyn alle die lesfen, welke men omtrent de
dichtkunde heeft te zamen gefteld, dan vergeeffch gefchreven?
dit zy verre. Men beginne maar niet met dezelven;
men

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 11 (
men laate het oordeel eerft ryper worden, en door het leezen
van de volmaakfte voorfchriften en modellen den Dichter
zeiven het gewigt dier lesfen beoordeelen. Dan, men
is toch bevreefd dat de jonge Dichter, dus handelende, door
de geweldige vlugt eener heete, zelfs eener fchoone, maar
onbeftuurde verbeelding zal vervoerd worden, en flikkerende
gebreken met treffende fieraadcn zal verwarren , dat
Zyn weelderige geeft, door geene lesfen beftuurd, veele
ongerymdheden zal voor den dag brengen. Mogelyk minder
dan men denkt. Hy zal zeker befnoeijing, hy zal den raad
van kundige- lieden fomtyds noodig hebben, maar tevens zal
het gebrekkige, 't welk men in hem vind, door zo veele
oorfprongkelyke, zo veele fchoone en natuurlyke trekken,
waar in hem de lesfen en regels zouden gehinderd hebben,
vergoed worden, dat men zich niet zal beklaagen een origineel
Dichter geleezen te hebben. De dicht- en fchilderkunft
hebben zeer veel overeenkomft met eikanderen. Geef den
jongen Schilder, na dat gy hem de eerfte algemeene regelen
der kunft geleerd hebt, een model in handen , door een
kunftig en voortreffèlyk meefter gefchilderd, laat hy zich
dagelyks in de befchouwing van het zelve oefenen, hier uit
zal hy het waare nut trekken, en wel dat nut, 't welk hem
noch door lesfen, noch door regelen, kan medegedeeld worden.
Hy zal hier fchoonheden gewaar worden, waar toe
zyn genie hem leid, en waar voor geene lesfen vatbaar zyn;
hy zal, even gelyk de jonge Dichter uit HOMERUS, hier
uit, door het befchouwen van al dat natuurlyk fchoon,
nieuwe fchoonheden voor den dag leeren brengen, en zyne
kunft met zulke trekken van waar vernuft verryken, voor
welke men zonder het aanwenden van die modellen onbe-
P 3 kwaam

118 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
kwaam zou zyn. Is de welfpreekendheid eindelyk de zufter
der dichtkunde, hoedanig moet ook in die weetenfchap het
ondenvys zyn? Zal men den aankweekeling het boek van
den geleerden FRANCius over de gebaarmaaking, 't welk
van niemand geleezen word, in de handen geeven? of zal
men liever hier het voorbeeld volgen van de Romeinen, in
welker tyden de welfpreekendheid meelt, gebloeid heeft?
Deezen bedienden zich nimmer van fpitsvindige redeneeringen.
Zy bragten de jongelingen dagelyks naar de markt, alwaar
in dien tyd opcnlyk ten aanhooren van al het volk pleidojen
en redenvoeringen gehouden wierden, om aldaar een
° CICERO, AOTOIÜUS, CRASSUS en HORTENSIUS te hooren
fpreeken en óp te merken, hoe het gelaat, de houding, de
woorden en uitdrukkingen van die welfpreekende mannen
waren , en men oefende dus zich alleen in voorbeelden.
PERICLES, DEMOSTIIENRS en de overige Griekfche
Redenaars waren mede nooit aan eenige lesfen die onweerftaanbaare
kracht van fpreeken, waar door zy de gemoederen
der menfchen naar hun goeddunken konden bewegen,
verfchuldigd. 't Is bekend hoe zeer de welfpreekendheid
thans vcrwaarloofd word, men vind de zelve bykans niet
meer op den predikftoel of voor de balie. Wil men die
edele kunft herboren zien , in plaats van al dat redentwisten
over onbekende en fomtyds niet oorbaare zaaken, waarvan
tegenwoordig de fchoolen weergalmen, en waar in de
onbefchaamdfte, en die zich het minft ontziet geduurig fchandelyke
taalfeiten te begaan , de eerfte is , men laate den
aankomenden jongeling eenige redenvoeringen, door LIVIUS
te boek gefteld, en die veelal liefde voor de vryheid en
deugd inboezemen, van buiten leeren, men doe hem al het
fraai-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE, j 19
fraaije en het verhevene, dat in de zelve gelegen is, verftaan,
en dan'in 't openbaar met al die houding en gesten, welke
de natuur weldenkende en yverige harten van zelve inboezemt,
opzeggen; men zal allengskens wederom die zeldzaame
kunft zien herleeven, en mannen opftaan, welke de leerzaame
jeugd tot voorbeelden kunnen ftrekken. Niet dat ik
een wel ingerigte Logica zou verachten, doch het misbruik
't welk van deeze weetenfehap gemaakt is, heeft de welfpreekendheid
by ons verbannen. De dichtkunft moge boven
alle andere weetenfehappen de eigendunkelyke wetten
van fchoolleeraaren verachten, en flechts goede voorbeelden
tot haar opbouw vereisfehen ; de ondervinding leert
ons, dat ook de beoefenaars van de welfpreekendheid en
fchilderkunft het grootfte voedfel voor hun vernuft uit voortreffelyke
en alleszins navolging waardige modellen moeten
trekken. Dan waar het hier voornaamlyk op aankomt, wanneer
wy ons gcdumïg oefenen in die uitmuntende modellen,
worden wy als Dichters in 't byzonder in ftaat gefteld, om
groote vorderingen te maaken; wy leeren hier iets, dat ver
boven het begrip is van een dor en naauwgezet Wysgccr;
wy leeren van waare gefchiedenisfen verdichtfels te vormen;
niet, om dat de menfchen doorgaans liever vermaakt dan
onderwezen willen worden, gelyk L'ABBE DU BOS (a) en
andere hedendaagfche fchryvers meencn , maar om dat de
Dichter door die vervalfching van de gefchiedenis gelegenheid
krygt, om fommige waarheden en zedelesfen krachtiger
en aanneemelyker te doen worden, daar hy de zelve al fchilderende
voordraagt. Niemand twyfelt, of Daedalus is met
f» Reflexious fur la PoéTie et fur la Peinture. torn. 1. pag. 63.
zyn

120 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
zyn zoon Icarus met een fnelzeilend vaartuig uit Creta gevlugt;
maar deeze eenvoudige gefchiedenis zou geen verwondering
baaren. De kunftige Daedalus, welke door Minos
word opgefloten gehouden, moet volgens het gevoel
van den Dichter ongemeene wegen zoeken om te ontvlugten;
hy moet wieken van wafch vormen, hy moet die den
wulpfchen Icarus, welke geduurig met die pennen fpeelt,
en zyn vader ophoud onder 't werk, al beevende en fchreijende
omhangen; hy moet zich met zyn' zoon op deeze ongewoone
wyze een' vryen weg zoeken te baanen door de
wolken; en eindelyk moet hy op deeze gevaarlyke togt
niet minder vreezen voor den val van zyn kind dan een vogel,
welke voor 't eerft zyn jong uit het hooge neft te voorfchyn
brengt, en de lucht leert klieven; gelyk OVIDIUS (»
dit alles ons op meer dan eene plaats fchilderachtig befchryft,
puer Icarus una
Stabat; et ignarus fua fe tra&are pericla
Ore renidenti, modo quas vaga moverat aura,
Captabat plumas'. flavam modo pollice ceram
Mollibat; lufuque fuo mirabile patris
Impediebat opus.
volgens de vertaaling van VONDEL.
Zyn zoontjen Ikarus ftont lachende hier by,
En handelde onbewuft dit vedertuigh te bly,
Waar me het vliegen zou, niet zonder noot van 't leven.
Dan
Ca) Metam. libr. 8. vs. 184 &c. et Art. libr. 2. vs. 23.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. I 2I
Dan bondt het veders om door d'ope lucht te zweven:
Dan kneet het goutgeel wafch met zyne kleene hant,
En hindert fpeelende, door wulleps onverftant,
Zyn vaders wonderwerk.
En vervolgens van de vader fpreekende zegt hy
pariter praecepta volandi
Tradit', et ignotas humeris adcommodat alas
Inter opus monitusque genae maduere feniks:
Et patriae tremuere manus: dedit ofcula nato
Non iterum repetenda fuo: pennisque levatus
Ante vol at; comitique timet velut aks, ab alto
Quae teneram prokm producit in aè'ra nido.
volgens de zelve
Nu leert hy hem bedaert,
Voorzichtig vliegen, fchiet de pen aan rugh en leden.
Terwyl hem d'oude man vermaent met rype reden,
Zoo rolde traen by traen langs zyne kaeken neêr.
De handen beefden, en de vader, droef en teêr
Van harte, kuft den zoon nog eens voor 't allerlefte,
En zweevende op zyn pen, vloogh door het hoogh gewette
Hem voor, en vreesde voor den knaap, die 't hart beroert.
Gelyk een vogel, die zyn jong gebroetfel voert
Ten nefte uit door de lucht.
Het was maar te wenfchen, dat deeze voïftrekte noodzaakekelykbeid,
om wonderbaare, bykans onmogelyke, ja geheel
en al onwaare zaaken te verzieren en te fchilderen, hier
Q meer

122' ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
meer in acht genomen wierd van de zulken, die, aan de
voorftclling van drooge waarheden gewoon, zich vermeeten
over dichtftukken te oordeelen , niet begrypende , dat de
Schepper aller dingen fommige redelyke wezens met zulk
een vindingryk vermogen van ziel en levendige verbeeldingskracht
heeft willen begiftigen, dat zy zelfs de ongerymdfte:
onderwerpen durven aangrypen, de zelve natuurlyk kunnen
fchilderen, met byvoegfelen opfieren, en zo overeenkomftig
uitwerken, dat men in de minfte trek dé grootheid van den
meefter eeuwig moet erkennen. De Fabelkunde der Ouden
levert daar van nog verfcheidene voorbeelden op. Hoe kan
men iets belagchelyker, iets met het gezond verftand en de
gezonde reden meer ftrydende, in het oog van den dorren
Wysgeer of verwaanden vitter, uitdenken , dan te verhaalen,
hoe de groote Jupiter, welke door het geweld van zyn'
donder en blixem hemel en aarde doet fidderen en beeven,
om van zyne huisvrouw niet befpied te worden, dan eens
de gedaante van een zwaan, dan van een' ftier, dan wederom
van iets anders aanneemt, alleen om zyne welluftige begeertens
by een jonge dochter te voldoen. De Wysgeer mag
met eenen Palaephatus deeze verzieringen tot eene wezenlyke
gefchiedenis, welke by het menfehdom heeft plaats gehad,
overbrengen, en door dien ftier (Taurus) een fchip
van dien naam, of den eenen of anderen Vorft verftaan,
welke op Europa verliefd zynde, haar van haar' vader Agenor
heimelyk uit Phoenicia naar Creta heeft weggevoerd.
Het gezond verftand van den Dichter handelt hier zo willekeurig
, dat hy deeze wysgeerige waarheid haat en veracht.
Zyne denkbeelden fchilderachtig willende voorftellen, vertoont
hy ons Europa, de fchoone dochter des Konings, als
fpee-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 123
fpeelende met haare gezellinnen in een aangenaame bloemryke
en welriekende landsdouw, aan den oever der zee gelegen.
Hy doet haar bezig zyn met het verzamelen van bevallige
en keurige bloemen, geeft haar daar toe een kunftig
van goud gewerkt mandje in de hand, het welk, als zynde
een kleinood, van haar edele voorouderen herkomftig, de
dochter van haare moeder, als een byzonder gefchenk had
ontvangen, waar op de gantfche gefchiedenis van Io kunftig
was gedreven , waarop men zag hoe Mercurius door het
lieflyk fpeelen op zyn fluit de honderd oogen van den anders
zo waakzaamen Argus allengskens het een na het ander
door den flaap laat overvallen. De Dichter vertoont ons in
dit geurig veld, waarin de blanke Europa gaat fpeelemeijen,
een Stier, zo wit als eerft gevallen fneeuw, met een zwarte
kol op het voorhoofd , wiens hoornen juift naar de wyze
van een halve maan gebogen zyn, wiens leden, niettegenftaande
hunne grootheid en vaftheid zeer glad en teder zyn,
zo dat deeze Stier een natuurlyk voorwerp van achting en
verwondering moeft worden in de oogen van een jonge dochter.
De bevallige Europa nadert dien en ftrykt met haar
zachte hand over de gladde huid. Het makke beeft fchynt
zich daarin te verluftigen, en loeit zyne beminde meefteresfe
liefelyk toe, en ftreclt haar door zyn minnelyk gelaat. Hy
knielt uit vriendfchap voor haar voeten, en geeft haar zyn'
rug tot eene zitplaats. De Koninglyke fpruit gaat daar op
neder zitten. De Stier ryft zachtjes op, en, de Dichter al
voortgaande met zyne denkbeelden te fchilderen , laat de
jonge dochter, hoe onmooglyk zulks ook fchynen moge,
al fpeelende en ftreelende allengskens door den Stier van het
ftrand brengen in zee. Europa zich op 't onverwagtft be-
Q 1 vin-

124 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
vindende, in het midden van de baaren, word bevreefd; men
ziet, dat zy haare rechtehand aan eene van de fchoon gevormde
hoornen houd; terwyl haar flinkehand de flippen
van haar overkleed , waar door de zachte winden fpeelen ,
bedwingt; en haare zwarte hairlokken over den elpenbeenen
boezem zwaaijen. Onder het wegvoeren laat de Dichter
duizend minnegoodjes klapwieken, wenden, draaijen en fpeelen
in de lucht; de Tritons komen met hun muzyk uit de
ftille golven te voorfchyn , en de Zeenimphen danfen op
het water. Zodaanig is de ftaatigj togt, welken Jupiter,
volgens het fchilderachtig denkbeeld van den Dichter doen
moet in de gedaante van een' Stier. Het is ons onmogelyk
te verklaaren, welke uitmuntende verfcheidenheid men vind
flechts in dit eene geval by voortreffelyke Dichters, als by
ANACREON, MOSCHUS, OVIDIUS en HORATIUS, welke zich
als om ftryd beyverd hebben, om deeze gefchiedenis fchilderachtig
voor te ftellen. De groote HEMSTERHUIS vind
zelf zo veel behaagen in de befchryving van dit geval by
den geeftigen LUCIANUS, dat hy gelooft, dat die fchry ver
daarin het een of ander fchoon tafereel van een Schilder gevolgd
heeft. Men zegge nu niet, dat deeze zaaken gefchikt
waren naar de denkbeelden der Heidenen, en dat wy zulke
fabelachtige vertelfels niet meer in de dichtkunde zouden
dulden. Heeft de tyd dan de natuur en aart der dichtkunde
geheel en al veranderd? leeft zy niet meer door verdichtfelen
? Dit zy verre. Of fchoon men tegenwoordig, 't zy uit
gebrek van geeft, 't zy uit gebrek van oefening, minder dan
ooit dat vinden, dat verzieren, dat fchilderen, in de Hollandfche
dichtwerken aantreft, is nochtans de Nederlandfche
dichtkunde voor alle deeze dingen vatbaar. De kundige CATS,
die

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 125
die groote fchilder van de natuurlyke neigingen der menfchen,
wiens brein door en door geoefend was in de fchriften
der Ouden , geeft ons eene fierlyke en voortreffelyke
befchryving van het prachtig fcbip van Cleopatra, en, hoewel
wy overtuigd zyn , dat 'er nimmer zodaanig een fchip
beftaan heeft, wy fcheppen echter in de bevallige voorftelling
behaagen.
Zy komt den fachten ftroom van Cydnus afgedreeven.
Haar fchip is na de kunft en wonder net gebout,,
Alwaar het ooge valt daar fiet men enkel gout.
De wimpels zyn damaft, die van de ftengen vlogen,
Het roeituich al gelyck met filver overtogen,
• De feylen purper root, het fchoonfte dat men vint»
De lucht met reuck gevult, in plaatfë van de wint..
De kabels zyn gekrolt zo geeftig als fe mochten,
En al het ftaende want van fyd' en gout gevlochten,
Het roer vol beeldewerck van groen en feldfaem vee,
En Nymphen, geeftig volck, die reijen op de zee.
De roeijers zyn geciert met groene myrtekransfen,
En doen het aardig fchip als op het water dansfen;
Want noyt en zag men riem en op of onder gaen,
Of 't wort al na de kunft en op de maet gedaen.
Omtrent de Koningin daar hoort men foete keelen,
Daar hoort men op de fTuyt en op den hooren fpeelen,
Daar hoort men fnarenklanck en ander foet geluyt,
Gelyk men veeltyts doet omtrent een jonge Bruyt.
Haer maegden opgeciert met wonder fchoone rocken „
Die fchynen als gemaeckt, om herten aen te locken „
Die faten op het boort en over al verdeylt,,
Q 3 T er -

I2Ö ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Terwyl de fnelle jacht al fachtjens henen zeylt:
De lieden uyt het landt die komen aan de flranden,
En krielen over hoop, en brengen offerhanden,
En riepen wellekom met zo een bly gerucht,
Als of 'er Venus zelfs kwam vallen uit de lucht.
Daer komt een fachte lucht als vooren uytgevaeren,
Daer ftygt een foeten reuck te midden uyt de baren,
En vult de gantfche kuft, dat noyt en is gefchiet;
Zo dat en oog en neus, en oir zyn luft geniet.
Mevrou heeft boven al gantfch heerlick laaten maken
Een throon naar eyfch geciert met enkel goude laken;
Daer fat in vollen glans, daer fat het aerdig beek;
Terwyl om haren ftoel een kleyn gefelfchap fpeelt;
Te weten, menig kint gekleet als Venus jongen,
Wanneer het in de Mey komt geeftig uyt-gefprongen,
En treft een jonge maegt. En fiet in deezen ftant
Soo komt de gulle bercq gevaren aan de ftrant.
Men vergelyke hier mede de niet min keurige en fchilderachtige
befchryving , welke ons HOSSCHIUS (a) van het
zelve fchip gegeeven heeft.
Littoribus folvens patriis Regina Canopi,
Miranti luxum gurgite, vela dedit.
Aurea puppis er at, formaeque in puppe Deorum,
. Monftraque delubris, Nile, recepta tuis.
Bubaftisque, Epaphusque & Anubus, & Inachis lo,
Et quae praeterea numina Memphis habet.
Au-
(a) El. 2. vs. 9.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 127
Aurea fulgebant fummo carchefïa malo,
Fulgebant nitidis ilüta tranflra notis.
Caerula inaurati verrebant aequora remt;
E cedro tabulae, clavus eburnus er at.
Unda repercusfo radiabat concolor auro,
Et qualis Danaën fallere pos/et, er at.
Mollia purpurei neclêbant vela rudentes:
E media fuerant vela petita Tyro.
Ipfa videbatur velorum purpura fluclus
Tingere, purpureas finder e puppis aquas.
In medio thalamus: thalamo regina jacebat,
Vifa fibi aequoreas inter habenda Deas.
Errabant pueri, quales pinguntur Amores,
Reginam circum, purpureumque torum.
Pars ar cum, pharetramque gerit: pars aurea yibrat
Spicula: pars dominae fpargit in ora rofas.
Qidd memorem, ut cultae Nympharum more puellae
Nautarum fubeant arte manuque vices?
Ut feriant illae duclis ad peclora remis
Aequora; propulfam dirigat illa ratem?
Haec faciles captat ventos, tractatque rudentes,
Et modo dat Zephyris, & modo vela Notis.
Illa fedct, citharamque tenet, remisque canendo
Imperat, & pul/as carmine mulcet aquas.
Pars philyrd flor es, & ferta fragrantia neclit
lila coronandis puppibus, illa Diis.
Pars tibi votivas pingunt, Neptune, tabellas,
Quas tibi pro falvd munera puppe ferant.
Singula quid referam? quas pendant regna Canopi,
Et quas Nilus opes, una carina vehit.
Dit

128 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Dit zyn ongemeene, dit zyn verrukkelyke befchryvingen,
en het zy CATS de zyne naar die van HOSSCHIUS heeft
ingerigt, of zyne eigene verbeelding gevolgd is, 't geen ik
niet beflisfchen kan, zulke fchilderachtige voorftellen, kunnen
ons overtuigen, dat hier meer levendigheid van geeft
en verbeeldingskracht toe noodig is, dan men door lesfen
of regelen aan anderen kan mededeelen. Onze befte Nederlandfche
Dichters hebben de noodzakelykheid van dit
fchilderen ook zeer wel begrepen. Men vind onder ande­
ren by POOT, ANTONIDES , VOLLENHOVEN, SMITS, HOOG­
VLIET en anderen menigvuldige blyken van dat fchilderachtig
voorftellen der denkbeelden; en het heeft hen geenszins
aan gevoel en vinding ontbroken. Dikwerf befpeurt men de
gewilligheid van hunnen geeft , om zich van de gewoone
denkbeelden te ontdaan, en daar voor ongewoone, verhevene
en fchilderachtige in de plaatfe te ftellen, en wanneer
zy hun oogmerk niet bereiken, ondervind men aanftonds,
dat hen alleen de genoegzaame oefening ontbreekt. VON­
DEL was hun voornaame voorganger, en de meerdere volkomenheid
welke hy bezat, is nergens anders aan toe te
fchryven dan aan zyne meerdere bedrevenheid in de werken
der Ouden. Hier had hy allengsksns geleerd, dat het niet
genoeg was, om iemands dood te betreuren, dat men alle
zyne bekwaamheden en deugden befchreef, men moeft
fomtyds maar eene van de zeiven uitkiezen, en de uitwerkfels
van deeze eigenfchap fchilderachtig doen voorkomen.
Dus behandelt hy de zangkunft, in een gedicht genaamd:
Op-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE» t2$
Opvaert
van Mej offer
Margarite van Vlooswyk.
De tiende Zanggodin,
Uit eene roos geboren,
Volght negen engle koren,
En vaert ten hemel in,
Op eenen regenboogh,
Een fchoone wolk van bloemen,
En verwen niet te noemen;
De fchoone vaert om hoogh
Op galmen van haar keel
En harp, door een gemengelt.
Ay zie: zy fchynt verengeit,
Ontkleet van 't flerfiyk deel.
Zy zweeft al hooger aen,
Om 't zalig licht te groeten,
Een geeft verroert geen voeten,
Maar dryft gelyk de Maen.
Dergelyke voorbeelden gelukkig uitgewerkt, treffen ons,
maaken ons warm, en boezemen ons al dat dichterlyk vuur
en natuurlyk vermogen van geeft in , het welk vereifcht
word, om onze denkbeelden fierlyk, verheven en overeenkomftig
met de natuur der dichtkunde voor te draagen.
Niemand, geloof ik, twyfelt aan het geen hier van my gezegd
word. Ieder een bemerkt, dat wy over het wezen der
poëzy handelen; hy ziet dat de verfcheidenheid, zo in het
fchilderachtig als het natuurlyk en ongedwongen voorftellen
R van

3) rag. 32,

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 131
Zo flaat een dadelboom in eenzaamheid aan 't treuren,
Wiens takken niet en zien de takken van zyn gaa,
Tot dat hun ryzig groen 't hoofd door de lugt komt beuren,
En oogt 't beminde loof met vrolyk lonken naa.
Men ziet in de Nederduitfche navolging, hoe veel minder
ook dan het oorfpronglyke, echter die vernuftige en dichterlyke
trekken, welke zich door geene regelen laaten bepaalen
; wil men zyne denkbeelden zo fchilderende voorftellen
, men zoeke zulke voorbeelden en volge de zeiven. Dus
leeft men ook onder anderen by CATULLUS(Ö) het voordeel,
't welk een vryfter heeft in tegenoverftelling van een
getrouwde vrouw: en by tegenzang het voordeel, 't welk een
getrouwde vrouw heeft in tegenoverftelling van een vryfter.
Puellae.
Ut flos in feptis fecretus nascitur hortis,
Ignotus pecori, nullo contufus aratro,
Chiem muicent aurae, firmat fol, educat imber;
Multi illum pueri, multae optavere puellae;
Idem quum ten ui cdrptus de flor uit ungui,
Nulli illum pueri, nullae optavere puellae,
Sic vïrgo,dum intacla manet, dum cara fuiscfl t
Qiium caftum amifit polluto corpore florem,
Nee pueris jucunda manet, nee cara puellis.
Juvenes.
Ut vidua in nudo vitis quae nascitur arvo,
Nunquam fe extollit, nunquam mi tem educat uvam,
Sed
00 Carm. nupt. LXI vs. 35 et feqq.
R 2

1^2 A N T W O O R D OP D E V R A A G O V E R
Sed tenerum prono defteclens ponder e corpus r
Jam jam conti ugit fummum radice flagellum,
Hanc nulli agricolae, nulli accoluere juvenci:
At fi forte eadem eft ulmo conjuncta mar ito,
Multi illam agricolae, multi accoluere juvenci:
Sic virgo, dum int act a manet, dum inculta fencscit,.
Qiium par connubium maturo tempor e adept a eft,
Cara viro magis, et minus eft invifa parenti.
Degeleerde VULPIUS, die over de nuttigheid der poëzy een
voortreffèlyk boek gefchreven heeft, zegt in zyne aantekeningen
over deeze plaats: (V) "Ik geloof dat alle de beval-
„ ligheden deeze allerfchoonfte vergelyking onzen Dichter
hebben opgegeeven; zo vol is de zelve van aardigheid „
„ natuurlykheid en bevalligheid, waar van ook LUDOVICUS
„ AREOSTUS in zyn gedicht niet gefchroomd. heeft zich te
„ bedienen." Ik zal hier niet wederom vraagen, waar zjai
nu de lesfen en regels, waar uit ik dit fchilderachtig en dichterlyk
voorftellen van myne denkbeelden leeren moet? Het
is zeker, dat my niemand hier omtrent eenige bepaaling van
het geen noodzaakelyk is, geeven kan; men moet zich geduurig
op den goeden fmaak, door fchoone en goedgekeurde
modellen bewaarheid, beroepen; maar waarom zal men
zich dan langer laaten te rug houden, en, zich niet aanftonds
bevlytigen om de voorbeelden der Ouden te volgen,
en uit hun alleen te leeren, wat waar, wat verheven, wat
fchil-
(a~) Crediderim Chnrites omrres ac Veneres pulcTierrimam hanc comparationem poëtaa
noftro diftavisfe: adeo elegantia et lepore fcatetj quam LUDOVICUS AREOSTUS iu
poëma fuum derivare non dubitavit.

D E R E G E L E N D E R D I C H T K U N D E . 133
fchilderachtig in de dichtkunde is? Hoe groot een veld zou
'er voor my niet open ftaan; wilde ik flechts eenige fchoone
trekken, welke door oude Dichters ons zyn nagelaaten,
en als bloemen van het menfchlyk vernuft moeten aangemerkt
worden, voor den dag brengen. Doch ik moet my
bepaalen. De fchrandere JONES heeft in zyn geleerd werk
over de Afiatifche poëzy ons verfcheidene bevalligheden,
zo in kiesheid van woorden, fierlykheid van zeggen, als in
fchilderachtige befchryvingen en vergelykingen , welke de
dichtkunde van de Oofterfche volken oplevert, medegedeeld,
welke ik wenfchte dat onzen Nederlandfchen Dichteren bekend
waren; dit zou niet weinig toebrengen tot verbetering;
daar wy zien, welk eenen invloed het leezen van de Pfalmen
en Prophecten op BERNARDUS DE BOSCH en andere goede
Zededichters gehad heeft. Ondertusfchen is hier niets moeijelyker
dan by het gebruik maaken van deeze bevalligheden,
tevens het gezond verftand niet te kwetfen. Men ziet dat
de grootfte Dichters, wanneer zy te veel hunne verbeelding
toegeeven, wel eens tot ongerymdheden vervallen, waarom
het ook te wenfchen was, dat 'er voor de Nederlandfche
Dichters een boek wierd te zaamen gefteld, het welk eene
matelooze vertaaling bevatte van alle de befte dichterlyke
fieraaden, welke men in allerhande omftandigheden by de
Grieken en Latynen vind ; dit zou hen zekerlyk het beft
kunnen onderwyzen , hoe, en in hoe verre zy zich van
deeze uitmuntende trekken, om hunne denkbeelden te fchilderen,
zouden moeten bedienen. Het is wel waar, men
heeft gefchreven (V) over de dichterlyke fchoonheden, maar
wci-
O) MACQUET in de werken van de Maatfchappy derNederl. Lett. te Leiden, III. d»
R 3

ï34 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
weinigen aangeroerd van die genen , welke wy bedoelen.
Men noeme dit verheven.
„ Hier fterft het leven zelfs, terwyl het leven geeft
„ Aen dooden."
Het behaagt my in 't geheel niet. In het gedicht van POOT,
Uitgang van Godts Zoom genaamd , waar uit dit voorbeeld
ontleend is, zyn meer buitenfpoorigheden, dan verhevene
gedachten, en 't heeft my veele maaien de moeite wel waardig
gefchenen éénmaal deeze vraag voor te ftellen : Wat is
goede fmaak, wat valfch vernuft in onze Nederlandfche Dichters?
Dan als men die ftoffe aanroert, zal men ras overtuigd worden
van de genoegzaame onmogelykheid, om de grenspaalen
van de noodzaakelyke en minder noodzaakelyke regelen hier
te bepaalen. Welk eene ftoffe een Dichter ook moge verhandelen
, 'er is geen van meer gewigt en meer verheven dan
de Godsdienft; de lof der Goden was een van de eerfte
onderwerpen der dichtkunft, toen zy geboren wierd: waarom
by veele oude Dichters in 't begin hunner gedichten
Gevonden word; 'E y, A/5? étp%éft£ öx, a jfove principium. De befchouwing
der natuur en haare verbaazende uitwerkzels
fpoorden den levendigen geeft van den Dichter als van zelf
aan, om de grootheid van haare werken te vermelden. Hier
by komt het belang dat wy hebben in de behandeling van
een onderwerp 't welk alle onze belangen in tyd en eeuwigheid
in zich vereenigt. Geen wonder dan dat deeze ftoffe
het eigenaartig onderwerp der poëzy geworden is. Maar wat
gebeurt hier? Zo lang men fpreekt van God, als Schepper
en Onderhouder van 't heelal, en men eenigszins blyft binnen

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. f$$
nen de paaien van den natuurlyken Godsdienft , is alles
by de goede Dichters verbeven , en de behandeling veelal
overeenkomftig met de grootheid van 't onderwerp. VON­
DEL, onder anderen, heeft ons daar van een luifterryk
voorbeeld gegeeven 5 en men oordeele zo men wil over het
verheven zeggen van MOSES, het welk men by LONGINUS
vind aangetekend; God zeide, daar zy licht; en daar was licht.
De rei der Engelen uit den Lucifer heeft alle kentekenen
van verhevene poëzy, en ik kan my niet weêrhouden, die,
om haare fchoonheid , hier geheel in te voegen, als het
treffelykfte bewys van 't geen ik zegge:
Rey van Engelen.
Zang.
Wie is het, die zoo hoogh gezeten»
Zoo diep in 't grondelooze licht,
Van tydt noch eeuwigheit gemeten,
Noch ronden, zonder tegenwight,
By zich beftaet, geen fleun van buiten
Ontleent, maer op zich zeiven ruft,
En in zyn wezen kan befluiten
Wat om en in hem, onbewuft
Van wancken, draeit, en wort gedreven,
Om 't een en eenigh middelpunt;
Der zonnen zon, de geeft, het leven;
De ziel van alles wat gy kunt
Bevroên, of nimmermeer bevroeden;
Het hart, de bronaêr, d'oceaen
En oirfprong van zoo veele goeden
Als uit hem vloeijen en beftaen
By

1^6 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
By zyn genade, en alvermoogen,
En wysheit, die hun 't wezen fchonck
Uit niet, eer dit in top voltoogen
Palais, der heemlen hemel, blonck;
Daer wy met vleuglen d'oogen decken,
Voor aller glanfen Majefleit;
Terwyl we 's hemels lofgalm wecken,
En vallen, uit eerbiedigheit
Uit vreeze, in zwym op 't aenzicht neder?
Wie is het? noemt, befchryft ons hem,
Met eene Serafyne veder.
Of fchort het aan begrip en ftem?
Tegenzang.
Dat 's Godt. Oneindigh eeuwig wezen
Van alle ding, dat wezen heeft.
Vergeef het ons, o noit volprezen
Van al wat leeft, of niet en leeft,
Noit uitgefproken, noch te fpreeken,
Vergeef het ons, en fchelt ons quyt,
Dat geen verbeelding, tong noch teken
U melden kan, ghy waert, ghy zyt,
Ghy blyft de zelve. Alle Englekennis
En uitfpraeck, zwack, en onbequaem,
Is maer ontheiliging, en fchennis:
Want ieder draeght zyn' eigen naem,
Behalve ghy. Wie kan u noemen
By uwen Naem? wie wort gewyt
Tot uw Orakel? wie durf roemen?
Ghy zyt alleen dan die ghy zyt,
Uw

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 137
Uw zelf bekent en niemant nader.
U zulx te kennen, als ghy waert
Der eeuwigheden glans en ader;
Wien is dat licht geopenbaert?
Wien is der glanfen glans verfcheenen?
Dat zien is noch een hooger heil,
Dan wy van uw genade ontleenen;
Dat overfchrydt het perk en peil
Van ons vermogen. Wy verouden
In onzen duur; ghy nimmermeer.
Uw wezen moet ons onderhouden
Verheft de Godtheit. Zingt haer eer.
Toezang.
Heiligh, heiligh, nogh eens heiligh,
Driemael heiligh: eer zy Godt.
Buiten Godt is 't nergens veiligh.
Heiligh is het hoogh gebodt.
Zyn geheimenis zy bondigh.
Men aenbidde zyn bevel.
Dat men overal verkondigh
Wat de trouwe Gabriël
Ons met zyn bazuin quam leeren.
Laet ons Godt in Adam eeren.
Al wat Godt behaeght, is wel.
Men moge dat wezen aller wezens, waar door wy ons bewegen,
leven en zyn, door eene opftapeling van woorden,
bynaamen en befchryvingen eenigszins willen doen kennen.
S Het

138 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Het is groot, het is verheven, wanneer die verhevene geesten,-
de Engelen, zich uit fchaamte het aangezicht dekken,
ter aarde vallen en om vergiffenis fmeeken, om dat zy dien
naam, voor-welken noch menfchen-, noch engelen-tongen
vatbaar zyn, hadden willen uitfpreeken; 'l is God. De Heer
TRIP, by den Heer ALEWYN zo hoog gefchat, en andere
voornaame Dichters, hebben met uitneemende gezangen
de deugden en het vermogen van het Opperwezen in top
trachten te verheffen. Dan, zo dra die zelve Dichters zich
begeeven, om de geheimen van den geopenbaarden Godsdienft
te verklaaren, en hunne dichterlyke verhevenheid in
de behandeling van die ftoffen te toonen, mengen zy daarin
veeltyds dingen, die te verre boven hun bereik gaan, en
welken 'zy voorftellen op eene wyze, die, tegen de H.
Schrift, en 't gezond verftand, aanloopt. Boven anderen,,
kan MILTON zelve hier van ten voorbedde ftrekken, die
in zyn verheven en met groot recht allerberoemdft Heldendicht,
%
t Paradys verhoren, veele dingen heeft ingemengd,
waar over men zich ten uiterfte moet verwonderen, dat zy
in den geeft van eenen zo diep denkenden Dichter hebben
kunnen vallen: als 't geen hy van de fpyze der Engelen in
den hemel, en derzelver verteering verzonnen heeft, in
zyn vyfde boek ; van de vuurwapenen door de afvallige
Engelen, in den tweeden ftryd , gebruikt, en welken niet
anders zyn , dan 't oorlogstuig , dat, in onze laatere eeuwen
, onder de naamen van kanonnen , buskruid en kogels
is bekend geworden , in zyn zesde boek; de uitrukking en
ópftapeling der bergen door de goede Engelen op 't hoofd
hunner wederpartyen , zekerlyk ontleend uit den Reuzenfiryd
der oude Fabel-hiftorie, niet tegenftaande die Enge-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. T39
gelen-kryg, volgens MILTON zelve, in 't begin van zyn
verhaal, voorviel
Eer deeze waereld was gefchapen, en
De woeste baiert heerfchte, daar men nu
Deez' hemelen ziet rollen, en deez' aard
Nu rusten op haar middelpuntige as.
Alle welke buitenfpoorigheden tegen 't gezond verftand aanloopen,
en daarom zo zeer te laaken zyn, als, in tegendeel
den hoogften roem verdient MILT ONS befchryving van de
overwinning en den triumph van Gods Zoon over die afvallige
hemellingen , welke zo uitmuntend fchoon is , als
overeenkomftig met de verhevenheid der zaak, zo verre 't
denkbeeld der zelve door menfchlyk vernuft is uit te drukken.
Zo zyn ook in 't ftraks aangehaald dichtftuk van
POOT over het lyden van onzen Zaligmaaker ontelbaare onvoorzichtige
en onverfchoonlyke uitdrukkingen, welke ver-
Handige ooren kwetfen, en die wy fpaaren hier bloot te
leggen. SIDRONIUS HOSSCHIUS, die zo veel zoetvloeijendheid
bezat, als weinige Dichters gehad hebben, zingt
wel op eene bevallige en dichterlyke wyze van het ontblooten
van Jezus lighaam :
Ergo qui foliis filyas, qui cortice truncos,
Qui yeftit campos gramme, yefte caret.
En op een andere plaats van den Heiland, daar hem dorft
O iterum duris erumpite rupibus undae!
Saxa dabunt vobis rupta do/ore viam.
S 2 Qui

140 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Qiii rore et phiviis fitientes irrigat herbas,
Arida qui vernis imbribus arva juvat*
Qjii fcatebris fontes, qui fontibus evocat amnes t
Veflra deficiens mme eget auctor ope.
Doch voorzichtiger fchreef VOLLENHOVEN, in wiens,
kruistriomf veele dichterlyke fchoonheden gevonden worden,
wanneer hy aldus van den lydenden Heiland fpreekt,
maar bepaaldelyk van 't lyf van Jezus:
Zyn lyf gerekt, gefcheurt, mismaakt.
Het lyf van hem, die 't vee met huiden,
Den menfch met zyde, 't velt met kruiden,,
De lucht met ftarren kleedt, ganfeh naakt.
Veele voorbeelden uit Latynfche en Nederduitfche Dichters
zoude ik hier kunnen bybrengen, welke allen met hunne
verbeeldingskracht gefpeeld hebben, om het ongeopenbaarde
ons in hunne poëtifche verrukkingen te verklaaren!
maar wy gaan liever deeze buitenfpoorigheden , door de
Dichters in dit heilig onderwerp bedreven, met ftilzwygen
voorby. Komt altoos het zeggen van HORATIUS (a) te
pas, het kan en mag hier vooral niet verwaarloofd worden,
Scribendi recle, Japere ejl et principium et fans..
volgens de vertaaling van HUYDECOPER:
Wel denken is de bron en oorfprong van wel fchryveii.
(«) Art. Poët. vs. 300»
Het

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. I41
Het zy echter verre van my, dat ik hier alle vernuftige en
geeftige invallen en gepafte zinfpeelingen zoude willen verbannen.
De poëzy heeft alle die fieraaden noodig, om zich
te doen gelden, en hoewel wy altoos , wanneer wy over
Goddelyke zaaken fpreeken, ftamclen; kunnen wy evenwel
niet nalaaten de volgende regels uit den zo evengenoemden
HOSSCHIUS hier by te voegen, nademaal de zelve niet alleen
vol tederheid en kracht zyn, maar ook waardig het gewigt
van het onderwerp, 't welk daar in verhandelt word.
Te faltem, Genitor, nati fuspiria tangant
Ultima, te poscit vox morientis opent.
Aspicis; ut ver [et fupremo languida motu
Lumina ? vix cervix fuflinet aegra caput.
Et quamvis tenues fugiant cum fanguine vires 9
Deftituatque fuum corpus nane vigor,
Attollit tarnen exfangues ad fulera vultus,
Utque peteft, oculis quaerit et ore patrem.
Singultumque trahens imo de peclore; mene
Defiituis, clamat, tu quoque care pater?
Quae toties movere, nihil jam fumma parentem
Verba movent: natum deferuisfe put es.
Magne pater, neque tu nati miferere ferentis
Ultima? nee piet as illa paterna fubit?
Nee te perpetuis exacla doloribus aetas r
Nee mors ipfa movet, causfaque mortis amorf
Hoe quoque, Chrifle, feras opus eji, tam mitis in omnes
In te fuftineat durus ut esfe pater..
Ik wenfehte maar, dat ik hier de noodzaakelyke regels van
S 3' de

Ï42 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
de minder noodzaakelyke kon onderfcheiden. Dat fapere,
dat bezitten van een' goeden fmaak, is hier en overal de
voornaame regel, 't Is my geenszins onbekend, dat men
het in SANNAZAAR niet heeft kunnen dulden, dat hy de
Heidenfche Goden met God den Vader, den Zoon, en den
Heiligen Geeft onder eikanderen haspelt. Hoewel dit nimmer
kan goedgekeurd worden, zal my echter niemand berispen,
dat ik van de Hengftebron en Helicon gewaage, en
my van de naamen der Heidenfche Goden, by voorbeeld
van Minerva, Neptunus, Venus, Ceres, Bacchus en anderen
als zinfpeelingen bediene, wanneer de omftandigheden
der zaaken 'er maar na gefchikt zyn, en de wending in de
gedachten zulks toelaat. Niemand heeft het in VOLLEN­
HOVEN mispreezen, dat hy zyn kruistriomf dus aanvong:
Wie leert me nu de befte klanken,
Triomfzang, die niet ydel poogt
Myn' Heilant, aan het kruis verhoogt,
In top te heffen en te danken ?
Onnodig is 't, dat ik het verg
Apollo of Apolloos zonen,
Die hier, beluft op and're tonen,
Kies voor Parnas den Dootshooftberg.
Alle deeze zaaken, welke onze verbeelding opwekken, kunnen
in de dichtkunft niet gemift worden, gelyk ook BOI­
LEAU (a) zulks wel heeft begrepen.
Ca~) Chant. 3. vs. 165 &c.
'Cha*

DE REGELEN DER DICHTKUNDE» 143
Chaque Vertu devient um Divinité.
Minerve eft la Prudence, et Venus la Beauté.
Ce rfeft plus la vapeur qui produit le tonnerre;
>Ceft Jupiter armé pour effrayer la Terre.
Un orage terrible aux yeux des matelots,
Ceft Neptune en couroux qui gourmande les flots.
Ik zoude evenwel allen Nederduicfchen Dichteren raaden,
om, wat het gebruik deezer Heidenfche Goden betreft, zeer
voorzichtig te zyn , de zeiven byna nooit te plaatfen in
godsdienftige gedichten , en altyd met oordeel de zelve te
gebruiken in anderen. De Latynfche Dichter heeft hier eene
meerdere vryheid , de taal waar in hy fchryft is veel 'meer
overeenkomftig met die denkbeelden, welke zonder verlies
van het waar verhevene hier nimmer kunnen gemift worden;
gelyk de Heer VAN ENGELEN dit te rechtheeft aan-,
gemerkt. Maar hoe breedvoerig, hoe oordeelkundig dit
ftuk van dien fchranderen man ook moge behandeld zyn,
daar ontbreekt echter nog veel aan, om den jongen Dichter
het waar gebruik van deeze Heidenfche naamen, perfoonsverbeeldingen
en dergelyken te leeren kennen. De keuze
van de vorm en voornaamlyk van de ftof vereifcht hier
eene gantfch verfchillende behandeling, en hier voor altyd
zekere regels te vinden, en door de zeiven de paaien van
het goed en kwaad gebruik, dat men van deeze dichterlyke
fieraaden maaken kan, zodanig af te perken, dat ieder het
onderfcheid zien en leeren kan, komt my genoegzaam onmogelyk
voor. Het gezond verftand en de goede fmaak
zullen hier wederom alles moeten beflisfchen. Waar omtrent
niets onaangenaamer is dan. de oneensgezindheid onder
de

144 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
de kunftrechters, waar van wy in deeze verhandeling al meer
dan één voorbeeld gezien hebben. De van ons zo ftraks
aangehaalde fchryver keurt in zyne bekroonde verhandeling
geheel en al af dat eeuwig bleek gelaat, waarmede POOT (a)
Diana by Endymion laat komen.
Men hoorde menfch noch dier,
Geloei van koei noch ftier.
Gerucht in velt noch kolken.
Het weer was zonder wint,
De hemel zonder wolken,
Diana mingezint.
- De herder, onbewuffc
Van alles, fliep geruft
In Latmus wilde bosfchen.
Zy hielt haer zilvre kar
En hagelblanke rosfen
Recht op hem aen van ver.
Het eeuwig bleek gelaet,
Wert roozigh inkarnaet
In 't nadrend nederryden.
Maar dit komt my voor, geenszins eenige berisping onderhevig
te zyn. Het is bekend dat men zegt Luna argentea,
nivea, pallida. Want de aanmerking, dat het Lazarusklap
zoude zyn, wanneer Diana zo verliefd wierd afgefchilderd,
kt haar betrekking als maan, verdient geen verdere verklaaring.
Ieder begrypt ligtelyk, dat hier geenszins de bedoeling
(V) Pag. 164.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 145
ling is. Men geeft en aan zon en aan maan een bleek of
rood, droevig of vrolyk gelaat, naar zyn goeddunken, en
niemand maakt eenige de minfte zwaarigheid, om de zon,
voornaamlyk als men van Phcebus , Titan of Apollo fpreekt,
een wagen en paarden te verïeënen. POOT voegt 'er zelfs
niet onaardig een zweep by , in dat geeftig en fierlyk gedicht,
Wachten genoemd, het welk wy om deszelfs bevalligheid
hier in 't geheel plaatfen.
Hier heeft my Rozemont befcheiden,
Hiér by deez' boom, die weligh waft.
Waer magh de fchoone zoo lang beiden,
Dat zy niet op het uurtje paft?
Of ben ik wat te vroeg gekomen,
Door drift der min,*waar van ik quyn?
o Zaligh velt, o groene boomen!
't Koft hier te nacht wel bruiloft zyn.
Maar och, hoe lang zyn thans de ftonden!
Elk omzien duurt een jaar gewis.
Op achten was de komft gevonden:
Ik fchat het al ruim negen is.
Val avont. Zoudt ge uw' plicht niet weten?
Of is de tyd zyn' wieken quyt?
Of heeft Apol zyn zweep vergeten,
Dat hy dus traaglyk zeewaert rydt?
Daghvoerder, laet u dit toch luften:
Verkort den dagh en rek den nacht.
Spoei voort: gy zult by Thetis ruften,
En ik by 't meisje dat ik wacht.
T En

14

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. I47
verftand hier voorfchryft, kon aantoonen, en altyd het tot
hier toe, en niet verder, met reden beflisfchen! Dan hoe
groot is hier de verfcheidenheid! men fchryve een breedvoerige
en oordeelkundige verhandeling over het waar gebruik,
't welk men van dit dichterlyk voedfel maaken moet;
men wyze daar in verfcheidene omftandigheden aan, waar
in die dichterlyke ficraaden te pas komen en noodzaakelyk
zyn: Ik houde my nochtans ten vollen verzekerd, dat dikwils
het eigenzinnig en vruchtbaar brein der Dichteren zich
in zodaanige omftandigheden plaatfen zal, op welke geen
leermeefter heeft kunnen denken , waar alles dan zal moeten
afhangen van den goeden fmaak des Dichters. Het geen
wy omtrent het gebruik van deeze perfoons-verbeeldingen
gezegd hebben , kan ook gemaklyk worden toegepaft op
de overige dichterlyke fchoonheden , waar onder fierlyke
befchryvingen en gepafte vergelykingen behooren. Het is
een noodzaakelyke regel, en ik moet my van den zeiven bedienen
; maar word ik alleen , om dat ik my van den zeiven
bedien , den naam van Dichter waardig? dit zy verre.
Ik moet het voortreffèlyk, ik moet het fierlyk doen, en de
kleuren , waarmede ik de zelve voorftel, van de fchoone
natuur ontleenen. Wat de befchryvingen betreft, wy hebben
in deeze verhandeling daar van al voorbeelden bygebragt;
in het vervolg zullen wy gelegenheid vinden om nog
van anderen te melden. Maar indien men meer begeert,
men leeze het werk van VULPIUS de utlUtate poëtices. (a)
Deeze geleerde fchry ver heeft ons nadruklyk aangetoond,
hoe veel verhevener hier de Dichter is dan de Gefchied-
00 Cap. 3.
T 2
fchry-

148 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
fchry ver. LIVIUS verhaalt ons op welke wyze Hercules
den ftruikrover Cacus heeft te ondergebragt. Maar men
zie de zelfde gefchiedenis van VIRGILIUS te boek gefteld,
men' zal zich nog veel meer moeten verwonderen over de
kunftige verwen , waarmede deeze onvergelykelyke Dichter
dit geval heeft weeten op te fieren en te fchilderen, en, hoe
bekwaam de Hiftoriefchryver ook zyn moge, hoe zeer hy
zich van dichterlyke kleuren, voor zo verre zyn onderwerp
toelaat, heeft trachten te bedienen, men zal nochtans moeten
bekennen, dat LIVIUS VIRGILIUS niet heeft kunnen
evenaaren, om uit te werken, dat men belang neemt in de
gefchiedenis. De vergelykingen zyn hier van een' oneindigen
invloed, en kunnen niet gemift worden. Het is ondertusfchen
wederom te verwonderen , dat daar omtrent zo
weinig by alle kunftrechters te vinden is. De vermaarde
Vossius, die over de dichtkunde en alle haare byzondere
vormen met zeer veel geleerdheid gefchreven heeft, zegt
niets van deeze dichterlyke fchoonheden. SCALIGER heeft
de vergelykingen wel eenigszins aangeroerd, maar ons het
waar gebruik, dat wy van de zelve maaken moeten, niet aangetoond.
Het is niet genoeg, dat ik de broosheid van het
menfchelyke leven kan vergelyken met de verganklykheid
van de bloemen des velds, welke heden bloeijen en morgen
verwelken, ik moet dit verheven, met veel nadruk, endaar
zulks te pas komt, weeten te doen. HOMERUS heeft dit
reeds eertyds gedaan ; maar hoe onnavolgbaar, hoe luifterryk
is de gantfche inrichting? DiOMEDES, verwonderd dat
GLAUCUS met zo veel dapperheid tegen hem aantrok, vraagt
deezen naar zyn afkomft en geflacht; welke vraag door
GLAUCUS met dit voortreffèlyk gezegde word beantwoord:

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. I49
Ol;? Tip CpvWwv ys-jsvt, TorjUe xx) dvdpüv'
QÜMx TOC (ib T xvs^oq xxyLxlm %m, aKKa, Si ö' fcy
TyiteSocccrx Cpvsi, expo? S' smyi'yvsTxi upy.
"Clg xv'Spüv yev£>i, y) [ikv cpvei, v) 5' xnoh'/r/ti. 00
\ Welk wy zo wel in Nederduitfche als Latynfche vaerzen
overgebragt', hier zullen laaten volgen:
Quid genus inquiris, Tydida, fortis in armis!
Qualis adeft foliis, talis mortalibus aetas,
Haec modo ventus humi jlernit, modo tempor e verno
Plurima foecundis videas fuccrescere filvis,
Sic hominum genus eji, oriturque peritque viciffim*
Wat vraagt ge myn genacht, Tydides, edle Held:
't Gedacht der menfchen is als 't wufte blad der boomen.
Nu ziet men door den wind het ftroien langs het veld,
En weer uit knop by knop op nieuw te voorfchyn komen
In 't weeliggroenend woud, zo dra het lente wordt.
Dus groeit het één gedacht der menfchen, *t ander dort.
00 Ihad. £. vs. 14$. Het is aanmerkelyk dat de Griekfche overzetter van Jelus
birach byna• woordelyk Homerus gevolgd heeft, cap. XIV. vs. 19. iï?*(pó?lov
vxKXov S7ti lévèpou oxvéog, rx (ih xxTx^xXKst, ccKhx Ik Cpusi. Ovrccg xx) ysvsx irxpxït
xxi XI{AXTCX; , )} (th re?.eiiTÜ, hepx le yswxrxt. waar van de Nederduitfche vertaaling
dus luidt : Gelijck een groenende bladt op eenen dichten boom : eenigen
werpt hy af, en anderen doet hy uytfpruyten: alfoo is het met het geflachte de*
vleelches ende des bloedts, het een fterft, en het ander woit geboren.
T 3
En

150 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
En op een andere plaats laat hy Apollo tegen Neptunus
zeggen:
el S>)

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 151
dien grooten leermeefter ontleend, zal dit alleszins beveiligen.
De ongelukkige Orpheus, (a) het gemis van zyn waarde
Eurydice befchreijende, word befchreven te treuren.
Qualis populea moerens Philomela fub umbra
Amisfos queritur foetus; quos durus arator
Obfervans nido implumis detraxit: at illa
Met noclem, ramoque fedens miferabile carmen
lutegrat, et moeflis late loca queftibus implet.
aldus vertaald:
dus jammert ongetrooft
De droeve Nachtegael, om 't misfen van zyn krooft;
Dat 's Landmans wreede hand, die lang op 't neftje loerde,
Nog jong en vederloos der moeder korts ontvoerde;
Die fchuilende onder 't loof, nu ganfche nachten zucht,
Vervullend wyd en zyd met klagen woud en lucht.
Men vergelyke hier mede HOMERUS Od. T. VS. 518. 522.
et Od. n. vs. 216. en raadpleege de aanteekeningen van den
geleerden DE LA CERDA, op de aangehaalde plaats van
VIRGILIUS, men zal ondervinden, hoe en SOPHOCLES,
en EURIPIDES en MOSCHUS en CALLIMACHUS, om
van de Latynfche Dichters niet te fpreeken, zich allen met
veel kunft van deeze zelfde vergelykingen bediend hebben.
Het byeenzaamelen van diergelyke plaatfen, waarin de zelfde
zaak op verfcheidene wyze, maar altyd kunftig, is voorgefteld,
(a) Georg. libr. 4. vs. 81 ï.

152 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
field, verfchaft den Dichter veelal onbekende voordeden.
Hy word daar door opgeleid, om die verfcheidenheid, die
ficraaden in zyne werken te brengen, welke de dichtkunde
niet ontbeeren kan. En nademaal de geleerde Vossius en
kundige HURD, welke met voordacht over de navolging
gefchreven hebben , bykans niets hebben aangeroerd van
het geen deeze onderlinge overeenkomft in de dichterlyke
befchryvingen en vergelykingen betreft, zo zullen wy 'ons
wat langer met dezelve moeten bezig houden. Hoe kan
immer de moed van een' Held, welke ten flryde gaat, fchilderachtiger
vertoond en levendiger voor onzen geeft gefteld
worden, dan wanneer de Dichter zyne gedachten door de
volgende vergelyking opheldert. Turnus gaat by VIRGI­
LIUS zyn vyand te gemoet; en de Dichter zegt van hem
Qualis ubi abruptis fugit prtefepia vinclis,
Tandem liber equus, campoque potitus aperto,
Aut ille in paftus armentaque tendit equarum,
Aut adfuetus aqüae perfundi flumine noto
Emicat, adreclisque fremit cervicibus alte
Luxurians: luduntque jubae per colla, per armos.
aldus vertaald:
Dus rent een moedig ros den muffen ftal ontvlugt
Nu eindlyk los en vry in de open frisfche lucht
Ter ruime weiden in , daar 't paarden faam ziet fcholen,
Of naar een ftroom, daar 't vaak vermoeid van omtedolen
Te
Ca) Aeneidos libr. XI. vs. 490,

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. I53
Te wedde pleeg te gaan by heten zomertyd,
En fteekt het hoofd omhoog en hinnikt wyd en zyd,
En fchudt om hals en nek de dartelende maanen.
VIRGILIUS heeft deeze uitmuntende plaats byna woordelyk
uit HOMERUS (a) overgenomen; en veele geleerde
mannen hebben geoordeeld, dat zyne vertaaling in verfcheiden
opzichten het oorfpronglyke overtrof. VOLTAIRE
vond zo veel behaagen in deeze fchilderachtige vergelyking
dat hy zich daar van gaarne heeft willen bedienen in zyne
Henriade: (F)
Tel qu' èchappè du fein d'un riant pdturage,
Au bruit de la trompette animant fan courage,
Dans les champs de la Thrace, un cour fier orgueilleux,
Indocile, inquiet, plein d'un feu belliqueux,
Levant les crins mouvans de fa têtë fuperbe,
Impatient du frein, vole et bondit fur Vherbe,
Tel paroisfoit Egmont: une noble fureur,
Eclate dans fes yeux, et brule dans fon coeur.
-Wat zou onze Nederlandfche Dichters wederhouden, om
ook zulke fieraaden te gebruiken ; en daar door hunne
dichtftukken luifter by te zetten. Ik ben by my zeiven ten
vollen overtuigd, dat, wanneer men onzen Dichteren maar
kennis en gevoel gaf van dergelyke fchoonheden, onze Nederlandfche
vernuften zo bekwaam zyn, om de zelve wel te
(a) Iliad. g vs. 506.
(è) Chant. VIII.
V
plaat-

154 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
plaatfen, als eenige andere Natie. Zeer algemeen zyn de ver^
gelykingen van boomen ontleend, en zy worden ter opheldering
van de omftandigheden op onderfcheidene wyze gebezigd.
Men vind de zeiven overal by HOMERUS, (a) VIR.-
G I L I u s, (£) C A T u L L u s (V) en anderen; wy zullen flechts
eene uit VIRGILIUS hier aannaaien, door welke hy ons
den ftaat van het wankelend gemoed van Aeneas wil doen
kennen. Dido doet alle pogingen, om den Held van zyn
voorneemen, om haar te verlaaten , af te trekken. Aeneas
word wel bewogen, maar blyft onveranderlyk by zyn eens
genomen befluit, en in deeze omftandigheden is het, dat
de Dichter van hem zegt: Qd~)
Ac yeluti, annofam valido quum robore quercum
Alpini Boreae nunc hinc, nunc flatibus illinc •
Eruere int er fe eer tant; it ftridor, et alte
Confternunt terram concusfo ftipite frondes:
lp fa haer et fcopulis; et quantum vertic e ad auras
Aetherias, tantum radice in Tartara tendit.
Haud fecus adfiduis hinc atque hinc vocibus heros
Tunditur, et magno perfentit pe&ore curas.
Mens inmota manet: lacrymae volvuntur inanes.
VONDEL niet. te vreden met deeze plaats in zyn VIR­
GILIUS en in profa en in rym vertaald te hebben, vond
zich naderhand aangemoedigd, om de zelve op deeze wyze
nog
Iliad. vs. 482 en Hiad. t. vs.
(£j Aeneid. libr. 2. vs. 624.
Cann. 63. vs. 105.
(/) Aeneid. libr. 4 vs. 441.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 155
nog eens over te zetten, of het mogelyk ware, dat hy de
kracht van de Latynfche vaerzen in zyne Nederduitfche gedichten
kon overbrengen, (a)
En eveneens gelyk op Liban 't winterweder
Beftormt den dikken Ham van een' bejaerden Ceder
Van overal, zo dat 'er bergh en bofch af kraeckt,
En 't fchudden van den boom een bedt van blaeden maeckt,
Terwyl hy dik gegroeit, in d'aerde fchiet te wonder
Zyn takken juift zo hoogh, als taie wortels onder;
Zo wort de Helt nu vaft door 't roepen hier en daer
Gefolt, en hoe bedaard een feilen ftryt gewaer;
Maar 't opzet even vaft niet eens verzet door 't fchreien.
Onnodig is de aanmerking, dat VONDEL door deeze vertaaling
niet al het fchoone , dat in het oorfpronglyke is,
heeft uitgedrukt. Het is genoeg gezegd te hebben, dat hy
door zulk eene herhaalde oefening wierd in ftaat gefteld ,
om zich, wanneer het te pas kwam, van dergelyke dichterlyke
fchoonheden te bedienen. En men ziet waarlyk met
verwondering hoe uitnemend hy dit gedaan heeft. (£)
gelyck de herrefst buien.
Beftooken, reis op reis, van 't noorden en van 't zuien,
Een hoogh gewasfen eick, die over bosfchen ziet,_
En diep in Taurus rugh zyn taie wortels fchiet.
Hy kraeckt vaft, en beftroit den grond met blad en lover,
En
(V) Poëzy 2 deel. p. 593,
(F) Maeghden. p. 49.
V 2

I56 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
En helt ter flincke hand, dan weer ter rechter over.
Zo word myn vlotte geeft gedreven heen en weer.
De vergelyking van deeze vaerzen met de zo even aangehaalde
vertaaling doet ons al wederom zien, welk voedfel
en leven VONDEL door dat vertaaien aan zyne poëzy gegeeven
heeft. Ik zoude wel wenfchen , dat ik hier meer
zulke uitmuntende voorbeelden uit de Nederlandfche Dichters
kon aanvoeren. De volgende regels van VONDEL (a)
waar in hy ons leert , hoe Jofeph uit zyn geduldig gedrag
fterkte en magt zou bekomen, zyn niet minder lofwaardig.
Een eick die met zyn hooft vol blaen,
En bladige armen zal beflaen
Veel gronts, veel luchts, en winterbuien
Van Ooften, Weften, Noorden, Zuien,
En blixemftraal en donderkloot
Verduuren, wort allengskens groot.
Om tegen dat gevvelt te fportelen,
Verzekert hy zyn voet met wortelen,
• Zyn rugh met pit, en hout en baft:
Gelyck zoo ftout een bofchreus paft.
ïk zal om haare fierlykheid hier ook byvoegen den
Toezang.
'k Zie Jacobs kinderen en knaepen
Te weide gaan, en koeij en fchaepen,
(a) Jofeph in DotBan.
In

DE REGELEN DER. DICHTKUNDE. 15-
In fchaduw van dien hoogen boom,
By eenen vvydt vermaarden ftroom
Vaft bloemen, gras en klaver fcheeren.
'k Hoor beemden harderliedren leeren
De fluit, aan 's harders dartlen mont.
'k Zie huppelen den vetten gront,
Op het getippel dezer vingeren,
Die toonen door malkandren flingcren,
Tot roem van Abrams Godt, wiens hant
Hem voerde in zulk een gaftvry lant.
Bekend is ook de vergelyking, welke'de Dichters hebben
overgenomen van den luifter der zonne en het helder licht
der maane, wanneer zy de voortreffelyke gedaante van een'
held of heldin, van een' bruidegom of bruid op de uitmuntendfte
wyze wilden vertoonen. Zo zegt onder anderen
VIRGILIUS (V) van Pallas dien jeugdigen held, van wien
zyn oude vader met zo veel tederheid affcheid nam.
Ipfe agmine Pallas
In medio, chlamyde et piclis conjpeclus in armis.
Qualis, ubi Qceani perfufus Lucifer unda,
Quem Venus ante alios aftrorum diligit ignis,
Extulit os facrum coelo, tenebrasque refolvit^
De meefte geleerden hebben gewild, dat deeze plaats ook
uit HOMERUS ontleend was; ik moet echter met den kundigen
HEYNE erkennen, dat my zulks nog niet bewezen
is,
(a) Aeneid. libr. 8. vs. 587.
V 3

158 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
is. Zekerder is het, dat volgende Dichters zich van deeze
gedachten meer dan eens bediend hebben. Zo zingt by
voorbeeld LOTICHIUS van de fchoonheid van zyne Phyllis:
Qualiter Eois cum fur git Lucifer undis,
Oceanum radiis yeftit et arva fuis.
Blanda verecundo fc ardent lumina vultu,
Sic oculis fiunt cuncla ferena tuis.
En op een andere plaats Qi) van eene bruid:
Sed jam fponfa yenit, manibus deducfa fuorum,
Virgineumque regit confpicienda cliorum.
Qjialiter aftrorum coelo Regina fereno
Luna, repercusfis notie refulget aquis:
Qjiale vel Oceani liquidis jubar exferit undis
Lucifer, Aurorae praevia ftella fuae:
Sic vivus micat ore nitor, fc lumina flagrant,
Cincla fuperciliis lumina nigra fuis.
Men leeze hier de aangehaalde plaatfen van BURMAN, ge­
lyk ook die van BROEKHUYZEN op TIBULLUS, (£) en
men zal zien, hoe menigmaal beroemde-Dichters hun vernuft
hebben laaten fpeelen in het veranderen en opfieren
van deeze gedachten. Zulke vergelykingen wekken ons op,
en maaken, dat wy met veel meer genoegen en gewilligheid
ons overgeeven aan het leezen van kunftige dichtwerken,
dan van wysgeerige befriegelingen. Wy verlaaten de dorre
bos-
(V) Libr. 4. Eleg. 3. vs. iig.
(f) Libr. 3. el. 4. vs. 29.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 1^9
bosfchen en nauwtoegankelyke wegen. Wy begeeven ons
naar die liefiyke ftreeken, die aangenaame valleijen en vrucht-.
baare hoven; waar de geurige bloemen, door het menfchelyk
vernuft geplant, onze zinnen bekooren; en de veelvuldige
fchilderyen der natuur onze verbeelding opwekken.
Wy fcheppen behaagen in het zien maaken van vergelykingen,
welke ons den waar en aart der dingen in hunne verhevenheid
doen kennen : wy worden door een dichterlyk
vuur ontftoken, en in die heilige verrukking gebragt, welke
zich van elders niet verder laat verklaaren, maar echter volftrekt
noodig is, om goede dichtftukken voor den dag te
brengen. Men moge hier denken, dit zyn buitenfpoorige,
dit zyn onbezonne redeneeringen , van een jong en ongeregeld
Dichter voortgebragt; ik houde de zelve voor waarheden
; en , beweerde eertyds de bedaarde en naauwkeurige
SOCRATES by PLATO, (V) dat al wie zonder verrukking
of aangeblaazen te zyn, den drempel der Zanggodinnen
nadert, vertrouwende dat hy door eene oplettende
waarneeming der regelen in de kunft een goed Dichter worden
zal, geheel en al het fpoor byfter en volftrekt onbekwaam
is. Ik ben met den zeiven Wysgeer volkomen overtuigt,
dat de op maat gebragte redenen van den diepzinnigen
en geregelden denker moeten verdvvynen voor den hoogen
toon van den buiten zich zeiven gebragten Dichter. Wien kan
daar;
, 00 Pbaedr. p. a45 edit. Serran. & S' m fiéy pcxvlx? MOVTXV M TTOIWAXS ó-jpx?
aCplxyrxi Treurde)? w$ xpx Ttyy/fi 'ixxvug aia/Jfriw fréfüvai, a,re).y,g '&üt6$ te xx) v) wo\yfii4,
V7rb Tife TUV fieavofiévuv v) taxi truCppovouvrc? ycpoivkOvi. qui autem abfquc poëtarum furore
ad poëticas fores accedit, confidens artis cujusdam duétu atqüe aufpiciis borium
poëtam fe evafurum, imperfeclus et ipfe eft, et ipfius poëfis manca et imperfecta,
prae illa, quae ex furore proficiscitur; ac proinde omnis illa, quae ex temperantis
fobriique hominis animo manat poëfis, evanescit.

IÖO ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
daarenboven onbekend zyn , die maar eenmaal door een
waare dichterlyke verrukking is vervoerd geweeft, hoe hy
haat al wat afgemeten en bepaald is; hoe hy doordrongen
met het gewigt van het onderwerp het geen hy behandelt,
ncderziet op al dat gene, het welk hem zou kunnen hinderen
in zyn vlugt, en hoe hy alles aangrypt, het geen zyne denkbeelden
verlevendigt en zynen geeft opwekt, om de voor
handen hebbende ftoffe dichterlyk en naar waarde te behandelen
; waar toe buiten allen twyfel niets gevoegelyker, niets
beter is, dan het leezen en herleezen van de fchoone dichtwerken
der Ouden. "De Dichters zelve, zegt MARMON-
„ TEL O) , de Gefchiedfchryvers en de Redenaars , welke
„ uitgemunt hebben in de kunft van wel te fchryven, zyn het
„ woordenboek voor een Dichter. Het is daar, waar hy zich
„ oefenen moet in het vinden van fyne en geeftige trekken;
„ het is daar, waar hy het gebruik van bevallige en vernuf-
„ tige fieraaden leeren moet; het is daar, waar hy de fyn-
„ heden, de eigenaartige fraaiheden en rykdommen van zy-
„ ne taal moet leeren kennen, niet naar maate hy de zelve
„ noodig heeft, maar eer hy pen op papier zet, niet om
?5
zich
O) Poet. Francoife tom. i. pag. 122. Le Diaionnaire d'un Poëte, ce font les Poetes
eux-memes, les Hiftoriens et les Onueurs qui ont excellé dans 1'art d'ecnre. Ceit la quil
doit etudier les finesfes, les delicatesfes, les richesfes de fa langue; non pas a mefure qu il
en a befóin, mais avant de prendre la plume; non pas pouf fe faire un ftyle des debns
de leurs phrafes et de leurs vers mutilés, mais pour faifir avec précifion le fens des termes
et leurs rapports, leur oppofition , leur analogie , leur caraétere et leurs nuances, 1 ctendue
et les limites des idees qu'on y attaché, 1'art de les placer, de les combiner, de les faire
valoir 1'un par 1'autre; en un mot d'en former un tisfu, ou la Nature vienne fe peindre,
comme fur la toile, fans qu' 1'Art paroisfe y avoir mis la main. Pour cela, je le repete,
ce n'eftpas asfez d'une leéture indolente et fuperficielle, il faut une étude feneufe et profondement
réflechie. Cette etude feroit pcnible autant qu' ennuyeufe fi elle etoit ïlolee;
mais en etudiant les modeles on etudie tout 1'Art a la fois, et ce quil a de fee et d ab-
Itrait s'apprend fans qu'on s'en appercoive, dans le terns meme qu on admire ce quil a de
plus ravisfant.

BE KEGELEN DER DICHTKUNDE. lól
„ zich een' ftyl te vormen uit eenige brokken van hunne
M fpreekwyzen, en van eenige verminkte vaerzen, maar om
m e t
,i naauwkeurigheid te treffen, en zich eigen te maaken
„ den waaren zin der uitdrukkingen, haare onderlinge betrek-
„ king, haare ftrydigheid, haare overeenkomft, haare waare
„ hoedaanigheid en haare verlchcidcnheid in de te zaamen-
„ voeging, de uitgeftrektheid en de bepaalingen van de denk-
„ beelden, welke men daar aan becht, de kunft om dit alles
„ wel te plaatfen, wel te zaamen te voegen, en het een door
„ het andere te laaten gelden; om met een woord zich een
weeflel te bereiden, waar op de natuur zich kome te fchil-
„ deren even als op een doek, zonder dat de kunft daar aan
„ haare handen. fchync hefteed te hebben. Om dit te ver-
„ krygen, ik, herhaalt- het, is het niet genoeg ongevoelig en
„ oppervlakkig te leezen ; men moet zich daar van eene
„ ernftige en grondig overdachte oefening maaken. Deeze
„ oefening zou zo moeijelyk als verveelende zyn, indien
„ zy op zich zelve ftond en vruchteloos was. Maar met
„ zich te oefenen in de modellen, oefent men zich tevens
„ te gelyk in de kunft; en al het gene droog en afgetrok-,
„ ken is leert men dus zonder het te merken, ter zeiver
„ tyd als men zich verwondert over het gene het welk het
„ toverendfte en verrukkelykfte . is". . Doch word men ,
door zich te oefenen in goede modellen , als van zelfs bedreven
in de kunft , waarom over die kunft dan zulke
breedvoerige boeken gefchreven , waarom den aankomenden
leerling niet aanftonds gewezen tot die voorbeelden?
Het is inderdaad wonder dat een man, welke hier zo veel
waarheid gezien heeft, echter zo breedvoerig is, om alles
fpitsvindig te beoordeelen. Hy had onzes oordeels der
X Fran-

l6l ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Franfche dichtkunde veel meer nut toegebragt, indien hy
minder had zoeken te betoogen en zynen landgenooten meer
gelegenheid gegeeven , om alle die onderfcheidene, fyne,
tedere, fchoone en bevallige kleuren , waarmede de oude
Dichters gewoon zyn hunne denkbeelden te fchilderen, te
leeren kennen, niet alleen door het voorftellen van die fierlyke
befchryvingen en gepafte vergelykingen, waar van wy
thans fpreeken, maar ook het geen men te recht als noodig
aanmerkt, door aan te toonen, welk het eigenlyk gebruik en
de plaatfing van ieder woord in 't byzonder zy , door te
doen zien, hoe alle uitdrukkingen op zich zeiven moeten
ftrekken, om onze denkbeelden op te wekken en te verlevendigen
, hoe juift en krachtig ieder woord moet zyn, van
't welk men zich als een byvoegzel bedient, het welk zo
keurig behoort te zyn, dat men, wanneer men het eens gefteld
heeft, nimmer een beter of gevoegelyker weet uit üe
denken, gelyk dat rara fidera , dat dun gezaait gefiarnt te
vooren van ons aangehaald is; en eindelyk door te doen
opmerken hoe men alle overdragtelyke wyze van zeggen
en alle de overige redenkonftige figuuren met oordeel moet
bezigen, om altyd nuttig, leerzaam en vermaakelyk te zyn.
De aanduiding en verklaaring van goede voorbeelden baanen
ons hier toe den eenigen weg. Wy hebben met achterlaating
van diepzinnige redekavelingen deeze en gene vergelykingen
, deeze en gene dichterlyke fieraaden daar toe bygebragt.
Uit deezen ontdekt men immers met het grootfte
vermaak de gelukkige nabootfing der natuur, Avaar door de
kunftige hand eens Dichters de bloemen van zyn vernuft
dan dus , dan zo fchakeert, om altyd fchoone tafereelen
voor onze verbeelding te fchilderen. Ieder die flechts eenige

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 163
ge natuurlyke gefteldheid tot de dichtkunft in zich gevoelt,
en dan zodaanige vergelykingen, als van ons zyn bygebragt,
leest, word aanftonds daar door opgewekt, om van dezelve
gebruik te maaken. Dit is zelfs zo fterk, dat ik een
jong Dichter ken, welken ik zeker weet dat door deezen
eenvoudigen regel van VONDEL in den Gysbrecht, daar
van Gozewyn en Clarisfe gezegd word:
Hy fcheen een zon gelyck, en zy de klaere maan;
aanleiding kreeg, om deeze gedachten verder uit te breiden
in een Latynfch gedicht op het huwelyk van een' Hoogleeraar;
welke vaerzen by die van LOTICHIUS en anderen,
welke hy te vooren nooit had ingezien, vergeleken zynde,
ons zullen kunnen overtuigen , van hoe groot een vermogen
zulk een kleine trek van een' kunftenaar zyn kan , om
den aankweekeling aan te fpooren, om ons in zyne werken
dichterlyke fchoonheden mede te deelen: de woorden van
dien Dichter zullen dit hoofddeel befluiten.
Hymen o Hymenaee veni, tibi facra parantur,
Cernitis? in fponfi doclis fapientia labris
Excubat, et totum pingit dementia vultum,
Ut viget, ut laetos oculis jaculatur honores;
Talis vere novo radiantibus aurea /lammis
Spicula vis Phoebi tranquillis mittit ab undis.
Hymen o Hymenaee veni, tibi facra parantur;
Sponfa verecundo faciem fujfufa rubore,
Nobile cui nitidos cingit diadema capillos,
Ingreditur, comitesque fuas fupereminet omnes.
Qualis Luna, fuum quando compleverit orbem,
Nobile micat media rutilis argentea flellis.
X 2 VYF-
«

164 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
VYFDE HOOFDDEEL.
Over den aart en invloed der zvaare Navolging*.
T
JLs dan de beoefening van fraaije modellen de zekere en
noodzaakelyke regel in de dichtkunft; moeten wy geduurig
uitmuntende voorbeelden ons voor oogen houden , en aï
het waare fchoon, het welk de zelve opleveren, aandachtig
befchouWen, grondig'leeren kennen, en een behoorlyk gebruik
daar van weeten te maaken. Moet de waare navolging
dus geboren worden; zo hebben wy tot voorkoming
van alle misbegrip en ter meerdere beveiliging van ons aangenomen
gevoelen niet ondienftig geoordeeld, in dit laatfte
hoofdftuk eensdeels te verklaaren de wyze, op welke deeze
navolging moet worden ingericht, en ten anderen aan te
toonen , welk eenen invloed de zelve op de befte Nederlandfche
Dichters gehad heeft. Menigmaal heb ik hooren
zeggen , dat het navolgen van anderen niet weinig de verdienften
van groote Dichteren deed verminderen; maar zy,
die dus oordeelen , toonen dat zy in 't geheel geen denkbeeld
hebben van de waare navolging in de dichtkunde. De
waare navolging verfchilt zeer veel van het copieeren en
uitfehryven; het laatfte is een teeken van eenen laagen en
armoedigen ,. het eerfte van eenen verhevenen en ryken.
geeft-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 165
geeft; de waare navolging weet altyd haar onderwerp zodaanig
op te lieren en te verfraaijen met dat fchoon, 't welk
men by anderen gevonden heeft, dat wanneer men het oorfprongkelyke
met het nagevolgde vergelykt, men in twyfel
ftaat, waar aan men den voorrang geeven zal; 't zyn fchoone
zufters, welker begaafdheden, hoewel onderfcheiden, zo
voortreffèlyk zyn, dat men niet weet wie men van die
fchoone zufters de fchoonfte noemen zal. liet zeggen van
QUINCTILIANUSO) i s allcrzekerft. "Een eenvoudige na-
„ volging voldoet geenszins, om dat het een bewys is van
„ een traag vernuft, zich te vreden te houden met die din-
„ gen,welke van anderen uitgevonden zyn", maar wanneer
die uitvindingen van anderen in een andere taal overgebragt,
op andere zeden toepasfelyk gemaakt, eene gantfch vcrfchillende
en na de omftandigheden volmaakt gefchikte gedaante
ontvangen, dan moet die navolging voldoen. Wy worden
door zulk navolgen allengskens opgeleid tot grootere volmaaktheden.
De fraaije gedachten en uitneemende fchilderyen
der Ouden, veelal uit de eeuvoudige natuur ontleend,
treilen onze verbeelding; wy maaken daar een nuttig en wys
gebruik van, en worden dus allengskens bekwaam gemaakt,
om uit die zelve natuur nieuwe fchoonheden te trekken,
aan welke wy zonder die eerfte navolging nimmer zouden
gedacht hebben. Wy worden inderdaad oorfprongkelyke
Dichters, geheel onderfcheiden van die , welke HORATIUS
fervum pecus noemt; die woord voor woord overzetten en
f>) Infïit. Orat libr. 10. cap. 2. Vergelyk hiermede Voss. de imiratione cap. 4. Imitatie-
ipfa per fe non fufïïcit, vel quia pigri eft ingenü contentum esfe iisquae fuut ab
alus mver.ta. 8.&c.
X 3
de

l66 ANTWOORD OP DE VRAAC OVER
de denkbeelden van anderen , zo als die zyn, uitfchryven
en vertaaien, op welken paft het zeggen van een groot Engelfch
Dichter, to creep fervilely aft er the fenfe of fome other:
als een flaaf kruipen volgens de gedachten van fommige anderen.
De waare navolging, waar van uitmuntende Dichters
zich altoos bediend hebben, is verheven en geheel en
al vreemd van al wat laag of flaafachtig is; zy is het, die
ons tot de uitvinding als van zeiven brengt. Men zie flechts
hoe VIRGILIUS menigmaal in het vertaaien en navolgen
van zynen meefter HOMERUS hem de loef heeft afgeftoken,
of ten minften wanneer hy de zelve zaaken verhandelt
en zy dan met elkander vergeleken worden, de overwinning
zeer twyfelachtig maakt. Veele geleerde mannen hebben
zich bevlytigd om zodaanig eene vergelyking ons mede te
deelen, waar in men dan aan deeze dan aan gene de overwinning
toekent; en dit is het waare navolgen, wanneer men
door het wys gebruik, het welk men van eens anders uitvindingen
weet te maaken, zelf in zyn eigene taal oorfprongkelyk
blyft. Niemand twyfelt of VIRGILIUS, hoe
fterk hy ook de voetftappen van HESIODUS, THEOCRI-
T u s, en voornaamlyk HOMERUS gevolgd heeft, is een
oorfprongkelyk Dichter; en kon PROPERTIUS eertyds
van zich zeggen:
Primus ego ingredior puro de fonte facerdos
Itala per Grajos orgia ferre choros.
VIRGILIUS heeft met geen minder recht ter eere van Italien
gezongen:
ti-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 167
tibi res anti quae laudis et artis
Ingredior, fandtos aufus recludere font es,
Afcraeumque cano Romana per oppida carmen.
Het komt derhalven 'er maar op aan, of de navolging verftandig
is ingericht, of men met het navolgen zelve blyken
geeft, dat men de werken van groote Dichters met fmaak
en oordeel leeft, of men onderfcheiding weet te gebruiken
dat men niet de zaaken met de uitdrukkingen, zo als die
van anderen zyn voorgeftelt, blootelyk overneeme, maar dat
dan eens een enkel woord , dan eens eene enkele gedachte
van een ander ons onder het werken diene, om die denkbeelden
, waarmede wy zelf vervuld zyn , te ontwikkelen
en luifterryk te doen voorkomen. Het is ongelooflyk, hoe,
wanneer men dus handelt, de fchoone voorftelling der oude
Dichters in handen van een' tegenwoordig kunftenaar,
kunnen bereid, hervormd en geheel en al door de wending,
die men 'er aan geeft, van gedaante veranderd worden, zo
dat het geheel nieuwe uitvindingen fchynen. In 't vervolg
zullen wy hier van volkomen overtuigd worden; het goed
gebruik, het welk onze voornaame Nederlandfche Dichters
van de werken der Ouden gemaakt hebben, zal ons doen
zien, dat de reden, om welke men na die groote mannen
geen meerdere vorderingen in de Nederlandfche dichtkunde
gewaar word , welke reden men zo gaame verlangt te weeten,
niet anders is, dan dat men hun voetfpoor heeft verlaaten
, en zich meer over het werktuigelyke, om zo te
fpreeken, in de dichtkunft, bekommerd, dan over het waare
fchoon, 't welk, gelyk wy meenen, reeds te hebben aangetoond
, door geene lesfen of regelen kan verkregen worden.
Goe-

IÓ8 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Goede modellen zyn hier de eenige middelen; uit deezen
alleen moet ik leeren, hoe ik myne befchryvingen alleszins
kunftig en volgens de natuur moet inrichten, hoe ik myne
vergelykingen gepaft, fierlyk en voortreffèlyk moet voorftellen,
hoe ik, daar het gevoegelyk is, van myn onderwerp
voor een tyd moet afwyken, en waare of verdichte gefchiedenisfen
in myn ftuk weeven, om, als ik het dus eens noemen
mag, door deeze dichterlyke begocheling, leerzaamheid
en weetenfchap te bevorderen. Want zy die zich inbeelden
dat zy dusdaanige voorbeelden uit andere Dichters
niet noodig hebben, en dat hun eigene bekwaamheden hier
genoegzaam zyn, mag men met recht onder die ongelukkigen
ftellen, welke de vruchten van hun eigen vernuft overleeven
, en nimmer eenigen naam by de nakomelingfchap
kunnen verwerven. De kundige VIDA (V) zong ten hunnen
opzichte na waarheid:
Infelix
Viribus ipfe fuis temer e qui fifus et arts,
Extemae quafi opis nihil indigus, abnegat audax
Ei da fequi vet er urn veftigia; dum fibi praeda
Temper at heul nimium atque alienis par eer e crevit
Vana Juperflitio, Phoebi fine numine cura.
TIaud tongum taks ideo laetantur, et ipfi
Saepe fuis fuperant monument is, illaudatique
Extremum ante diem foetus flevere caducos,
Viventesque fuae viderunt funera famae.
. O) Poët. libr. 3. vs. 245 ècc.
Het

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. I

I7Ó ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
zyn, dat men zyne eigene gedachten en vindingen by de
hunne kan plaatfen , en dat die beiden niet te onderfcheiden
zyn. De kundige leezer moet deeze navolgingen hier
en daar met vermaak zien en gevoelen, en een oorfprongkelyk'
Dichter leezende, met genoegen gewaar worden, hoe
wezenlyke fchoonheden, in welk een taal zy ook met oordeel
overgenomen worden, altoos fchoonheden blyven.
Doch konden wy het oordeel en den goeden fmaak hier
wederom aan regelen bepaalen, wy zouden verre gevorderd
zyn. Die met kunft wil navolgen, neemt nu veel dan wei'
nig, naar dat de zaak zulks vordert, van den oorfprongkelyken
Schryver over, weeft het in zyn ftuk, en doet het by
wylen meer uitwerkfels hebben, dan het by die genen heeft,
van wien hy zulks ontleende. In 't byzonder draagt hy
zorg, dat hem alle de omftandigheden bekend zyn, by welke
dat gene gezegd is , waarvan hy zich bedient; want
zulks niet weetende vervalt hy tot dwaalingen, welke men
nimmer kan billyken , en waaraan die genen lichtelyk bloot
gefteld zyn, welke de oude fchry vers in hunne taal niet kunnen
leezen, en zich verlaaten op het zeggen hunner vrienden
, zonder de gantfche zaamenhang, waarin dat gene,
het welk men overneemt, voor komt, naar behooren na te
gaan. Mogelyk zal ik omtrent dit laatfte myne gedachten
wederom beter door voorbeelden dan op eene andere wyze
kunnen verklaaren. De bekwaame Dichteres Juffrouw VAN
MERKEN bedient zich onder anderen in den Germani-
CÜS (V) van een navolging uit VIRGILIUS, welke naar ons
oordeel niet zeer wel te pas komt. Het geval, daar ter
(«?) VyfJeboek. pag. 145.,
plaat-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. I7i
pl'aatfe verhaald, is aldus. Germanicus komt met zyne legerbenden
in het bofch van Teutoburg, waarin voor meer
. dan zes jaaren Varus met zyn legermagt verflagen was, men
vind 'er
Al 'tveld, dat een toneel van aakligheid verftrekt,
Met lykgeraamten en met wit gebeent' gedekt.
men verzamelt die beenderen by elkander.
Men neemt die lykgeraamten af,
Brengt al de hoofden t'faam, en graaft in 't bofch een graf.
waarin alle die overblyfzels, die te vooren verftrooid waren,
by een gebragt worden, men.ftelt 'er dus een plegtig Osfilegium
in , begraaft alle de beenderen in een' kuil en werpt
boven den zeiven eene hoogte aarde en' zoden op. Hoe
komen dan hier de volgende regelen te pas ; hoe fchoon
die op zich zelfs ook zyn mogen?
Ligt zal de Landman, als zyne Osfen 't kouter trekken,
Door 't floten van den ploeg, nog eens de plaats ontdekken,
Waar Romes dierbaar krooft door u thans ruft geniet:
Ligt dat hy, graavend, hun verbrooken fpeeren ziet,
En op hunn' hollen helm, door roeft belet te blinken
By 't roeren van den grond zyne yzren fpae hoort klinken;
Daar hy al fidderend, zyn verfchrikt gezicht mistrouwt,
Als hy het overfchot van 't helden krooft befchouwt.
Dit alles kon nu geen plaats meer hebben; die fpeeren, die
Y 2 hel-

172 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
helmen waren reeds opgeruimd en de beenderen lagen niet
meer veiTpreid ; zy waren , gelyk wy leezen, reeds in een
graf by een verzameld, en konden derhalven niet meer hier
en daar dus opgedolven worden. Hoe natuurlyk, hoe ongedwongen
is integendeel de plaats by VIRGILIUS. In de
Georgka (ci), den Landman vermaanende om naauwkeurig
acht te geeven op de tekenen des hemels, nademaal de zelve
van zeer kwaade gevolgen kunnen zyn, gelyk inzonderheid
die, welke men kan afleiden uit het op en ondergaan
van de zon,
Solem quis dkere falfum
Audeat*
beveftigt hy dit zyn zeggen met het voorftellen van de tekenen,
welke men na den dood van Caefar in de zelve gezien
had.
Sol caput obfcura niüdum ferrugine texit,
Impiaque aeternam timuerunt faecula noctem*
waarna hy vervolgens , fpreekende van alle andere kwaade
voortekenen, welke even voor de burgerlyke oorlogen vernomen,
en alleszins bewaarheid waren, hier een voortreffelyke
uitweiding maakt: Hy barft uit in klagten over dien
burgelyken kryg, en wel in 't byzonder over den tweewerf
ongelukkigen flag van Pharfalie , waarin zo veel duizenden
Romeinfche burgers waren omgekomen , wier ligchaamen
daar nog verftrooidlagen, en om wier beenderen en wapenen
(a) Lib. I. vs. 489.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 173
nen by een te verzamelen, toen hy dit fchreef, nog hie-<
mand gekomen was, ja welke plaats men zelfs fchroomde
te naderen , om geen getuigen te zyn van alle de naare gevolgen,
welke een burgerlyke oorlog veroorzaakt.
Ergo inter fefe paribus concurrere telis
Romanas acies iterum videre Philippi.
Nee fu'it indignum.Superis bis fanguine noftro
Emathiam, et laetos Haemi pinguefcere campos.
Scilicet et tempus veniet, quo finibus illis
Agricola, incuryo ter ram molitus ar air 0,
Exefa inveniet fcabra rubigine pi la,
Aut gravibus rafiris galeas pulfabit inanes,
Grandiaque effbsfis mirabitur osfa fepulcris.
Welke plaats, om des te beter begrepen en met die van
Juffrouw VAN MERKEN te kunnen vergeleken worden,zo
zal ik hier eene vertaaling van de zelve by voegen; te meer,
daar die van VONDEL onbruikbaar is, waar van ik in 't vervolg
terftond reden geven zal.
Pharfalië! gy hebt de Roomfche lègerfchaar,
Gelyk in magt en moed, zien woeden op elkaar!
En tweemaal dulde uw toorn, o Goon! dat Haemus velden
Gemeft zyn met ons bloed, het bloed van Romes helden.
Ligt dat de Landman hier nog eens in latren tyd,
Terwyl zyn kromme ploeg den harden grond doorfnyd,^
Hun naare grafplaats ftoor, by niemand meer geweeten,
Dat hy de fpeeren vind', door rooden roeit gegeeten,
Gebroken door den tyd, bedolven onder de aard,
Y 3 Daar

174 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Daar 't grof gebeente hem de diepfte ontroering baart.
Ligt zal hy graavend., met de zwaare fpade floten
Op helmen., die wel eer een jeugdig hoofd befloten,
Nu hol en uitgeteerd, niets dan een hand vol ffcof.
Zekerlyk is niemand dei' Nederlandfche Dichters gelukkiger
in het navolgen der Ouden dan VONDEL, maar niemand
heeft zich ook meer moeite hier toe gegeeven. Reeds mannelyke
jaaren bereikt hebbende, en ziende het verzuim, dat
hy in zyne jonge jaaren begaan had, van de oude Dichters
niet te hebben leeren verftaan, gaf hy zich met een' onbegrypelyken
yver aan de beoefening der Latynfche Schryvers
over; op den raad van kundige mannen maakte hy vertaalingen
van de zeiven,, gelyk hier van ten bewyze kunnen {trekken,
behalven verfcheide Tooneelftukken, de VIRGILIUS
in profa en rym en andere werken. Aanmerkelyk is het ondertusfchen
, dat, daar hy zich zo kunftig menigmaal heeft
weeten te bedienen van fommige plaatfen uit de Ouden,
deeze zyne vertaaling van VIRGILIUS altyd zo ftyf, dor
en alleszins ongelukkig is; 't welk dan ook de reden is,
waarom wy de zelve niet hebben aangehaald. Het een en
ander bewys hier van bygebragt zal genoegzaam zyn. In de
vertaaling laat VONDEL JEneas tot zyn Vaderzeggen.
Myn lieve vader, laat ik u', dus ftram en möe,
Dan neemen op den hals en op myn fchouders laaden.
Gysbrecht zegt tot Gozewyn
Oom Gozewyn koom hier, gy zyt flok out en traeg,
Gedoog, dat ik u op myn'beide fchouders draeg.
In

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 175
In de vertaaling zegt VONDEL:
Wie zou dees nederlaag en nagtmoort op 't begeeren
Van iemand , naar den eifch uitdrucken, of dien laft
En zulk een zwarigheid befehreicn, als het paft.
en vervolgens:
Een magtelooze hoop van menfchen word alfms,
Op ftraet, in huis en kerk, in godsplaats, hier en gins
Verwoet ter neer gevelt enz.
In den Gysbrecht leeft men:
'Wat mond kan u vertellen
Den zwaaren arrebeid van deezen naaren nagt;
En met hoe groot een moord die over word gebragt!
Men ziet 'er allefins verbaasdheid, en men hoort
Zig mengen onder een bloedftorting, brand en moort.
VIRGILIUS fpreekende over het gevecht, waar toe het
rooven van Casfandra aanleiding gaf, vergelykt in navolging
van, HOMERUS de ftrydende Grieken en Trojaanen , by
winden, die tegen elkander aandruisfehen. VONDEL mismaakt
die fchoone regels door zyne vertaaling aldus:
De Grieken rukten toen van overal by een,
Op 't luit misbaar der maagd, uit fpyt, dat zy, 't gemeen
Ter fchande, met gewelt ontweldigt wierd hun allen,
Die fel gelyckerhand ons komen aangevallen.
De heftige Ajax, en de zoons van Atreus me,
En al 't Myceenfche heir, gelyk op land of zee;
De winden alle vier, uit hun fpelonck gebroken,
Elkandren bulderende aanranden, en beftoocken,
Dat

176 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Dat bofchgcboomte en ftam luidruchtig knackt en kraeckt,
God Nereus met zyn vork de baaren gaande maeckt.
""En op de tanden neemt, en keert al 't onderft boven.
Over de ftyfheid en ongerymdheid van deeze overzetting,
zou men verfcheidene aanmerkingen kunnen maaken. Maar
men befchouwe liever, hoe kunftig VONDEL zich van deeze
zelve plaats in zynen Gysbrecht heeft weeten te bedienen,
en men zal aanftonds gewaar worden, dat hy nimmer met de
vertaaling van zynen Virgilius bedoeld heeft, VIRGILIUS
daar door aan anderen bekend te maaken, maar zulks alleen
op raad van verftandige mannen ondernomen heeft, om zich
de fchoonheden der Ouden eigen te maaken, en om zich daar
van, als het te pas kwam, gevoegelyk te kunnen bedienen.(V)
Men leeft in den Gysbrecht, dat Criftyn even als Casfandra
by 't hair gefleept wierd, en daar door een algemeene ftryd
word veroorzaakt. Daarop kwamen (zegt VONDEL)
De Gelderfchen, de Zeeu, de Vries, de Kennemaer,
Van allefins te hoop, vol fpyts op 't groot misbaer,
En om de ontruckte maegd;menzag 'er 'sGraeven zoonen;
Men zag 'er de Egmonts zelfs en L iederick meezig toonen,
Om 't moedigt! e in den ftryd, met Grobber, helfch vanaert.
De winden buldren zoo, eer 't byfter weer bedaert
Des winters tegens een, en weeten van geen ftrycken,
En zetten in gevaer de dammen en de d3 T
cken,
Door 'tpersfen van den vloet; enz.
Men
(/i) Of wil men liever met den Schryver van zyn leven zeggen: Het vertaaien vondt
hy dienm'g. om de gedachten van de grootfte geeften tot in het merg te doorgronden,
huune kunft- en aardigheid hun af te zien, en zyne lhaaren te leeren ftellen op hunne toonen.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 177
Men zou hier van nog een menigte van voorbeelden kunnen
aanhaalen , maar men zie flechts de vertaaling in, en
men zal, wat de kunft van poëzy betreft, aanftonds met
my moeten erkennen, dat de zelve VONDEL geheel en al
onwaardig is. Van meer belang is het voor ons na te gaan,
welk nut VONDEL uit al dat vertaaien getrokken heeft, en
welk eene invloed dit op zyne voortreffèlyk e gedichten gehad
heeft; weshalven wy maar alleen van de kunftige vertaalingen
en gelukkige navolgingen zullen gewaagen. Het
zou overtollig zyn alle de Griekfche plaatfen , door hem
met veel oordeel vertaald en nagevolgd, op te tellen. Eenige
regelen uit den Rei van de Feniciaenfche broeders van
Thebe, (a) welke de geleerde VALCKENAER in zyne aantekeningen
op de Phoenisfae van EURIPIDES (T) uitmuntend
noemt, zullen ons daar van kunnen overtuigen.
o Dubble bergtop klaer befcheenen
Van 't licht der zonne! o vruchtbre kruin,
Begroeit met wyngaart rontom heenen
En ranken, eedle druiventuin!
Gy fchaft hier nektar alle dagen!
Die 't hart verheugt, o draekeneft!
o Toppen, daar de Goon uit zagen,
Diariaes bergh en jaght-geweft.
Och of ik ftil in Febus kooren,
Daar Dirces bron niet ruifcht nog ftroomt,
Verquikt met zang en fpel te hooren
Myn tyt mogt flyten onbefchroomt.
GO P a
g-15« CO Pa
s- 85-
Z
Schoon

I78 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Schoon he't geen wy in de Bylaagen uit den Gysbrecht van
Aemjlel zullen bybrengen, genoegzaam zoude kunnen zyn,
om ons te overreden van het voordeel, 't welk VONDEL
uit het vertaaien en beoefenen der Latynfche Dichters genoten
heeft, zullen wy echter ter meerdere overtuiging nog
eenige voorbeelden daar by voegen. Nergens is de geeft
van de oude Griekfchc en Latynfche Dichters vruchtbaarer,
dan wanneer zy ons de gelukkige dagen van de gouden eeuw
befchryven , toen 'er een algemeene vrede heerfebte , en
de aarde van zelf vruchten voortbragt, toen "'er geene vyandfehap
onder het menfehdom bekend was, en men geen
yzer of ftaal te vreezen had. Met recht verwenfehte men
derhalven alle de genen welke het eerft ondernomen hadden
de zee te beploegen en andere landen te zoeken, om der
ftervelingen nooddruft te vermeerderen, gelyk ook die genen,
welke door de hebzucht aangezet, de diepten der aarde
niet hadden kunnen ongemoeid laaten , maar daar uit
goud, yzer en ander metaal weeten op te delven, tot verderf
van 't menfehdom. Dit is een ryke ftof geworden voor
het dichterlyk vernuft.' VIRGILIUS (a) zegt van deeze
uitvindingen
Tune alnos primum fluvü fenfere cavalas; •
Navita tune ftellis numeros et nomina fecit. —
Turn laqueis captare feras, et fallere vifco,
Liventum, et magnos canibus circumdare faltus. —
Tam ferri rigor, at que argutae lamina ferrae: —
Turn variae yenere artes. Labor omnia vicit
lm probus et duris urgent in rebus egeflas. —
(a) Georg. libr. I. vs. 136 &c.
Ti-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 179
TlBULLUS (V)
Quam bene Saturno vivebant rege, prius quam
Tellus in longas eft patefacla vias.
Nondum caeruleas pinus contemferat undas,
Effufum vernis praebueratque ftnum.
Nee vagus ignotis repetens compendia terris
Presferat externa navita puppe ratem.
Non acies, non ira fuif, non bella: nee enfem
Immiti faevus duxerat arte faber. -
Nunc Jove fub domino caedes, nunc vulnera femperi
Nunc mare: nunc leto multa reperta via.
En libr. i. el. 11.
Quis fuit, horrendos primus qui protulit en fes ?
Quam ferus, et vere ferreus ille fuit!
Tune caedes hominum generi, tune praelia nata:
Tune brevior dirae mortis aperta via eft.
En OVIDIUS (£)
Nondum caefa fuis, peregrinum ut viferet orbem,
Montibus in liquidas pinus descenderat undas,
Nullaque mortales, praeter fua, litora norant.—
Non galeae, non enfts erant. et feqq. —
En HORATIUS (Y)
Illi robur et aes triplex
Circa peclus er at, qui fragilem truci
Commiftt pelago ratem
Primus, nee timuit praecipitem Jfricum
(a) Libr. i. el. 3. vs. 35 et feqq.
(b~) Metam. libr. 1. vs. 94 et feqq.
(Ó Eibr. 1. od. 3. vs. p &c.
Z 2
De*

180 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Decertantem Aquilonibus,
Nee triftis Hyadas, nee rabiem Noti: —
Quem mortis timuit gradum,
Qjii recJis oculis monfira natantia >
Qtii vidit mare turbidum, et
Infamis fcopulos Acroceraunia?
Nequicquam Deus abfeidit
Prudens Oceano disfociabili
Terras, fi tarnen impiae
Non tangenda rates trajifiliunt yada.
De overige plaatfen, zo van oude als laatere Dichters heeft
de kundige BURMAN by een verzameld in zyne aanmerkingen
over LOTICHIUS, (a) waar uit men zien kan hoe
die allen hunnen geeft: hebben beproefd in het veranderen
en verfraaijen van de gedachten, waar toe die groote omwenteling
van zaaken gelegenheid had gegeeven. VONDEL
en POOT hebben gaarne van die denkbeelden willen gebruik
maaken, en daar door hunne gedachten trachten te verheerlyken;
VONDEL, de Sophompaneas van GROTIUS vertaalende
, zingt in zynen Jofeph in 't Hof van het ftout beftaan
van 't volk van Fenicie met geen minder zwier dan
zyn voorganger;
't Begon het fchuimend pekelzout
Te ploegen met een hobblend hout,
Niet langs bekende kufte,
Maar diep in zee, en veer van honck
CO Pag- 55

DE REGELEN DER DICHTKUNDE l8l
Voor windt en daer de Noortftar blonck
Te vaeren, waer 't zich luftte.
Niet om uitheemfchen met zyn ftuur
Te haelen al het geen natuur,
Met luttel wel te vreden,
Vereifcht, maer overlaên en vol
Van fcbat, te brengen purpre v/ol
Om Koningen te kleeden;
En oock den groenen esmeralt,
Die aan der fockren vingers bralt.
Dit alles is gewaslen
Uit goutzucht: dees vervloeckte toght,
Die eerft ons leerde op ftormen, nocht
Of windt of weer te pasfen.
En op een brosfe en krancke kiel
Te wagen onze diere ziel
Waar toe brengt zy de menfchen!
Zy onderfcheit geen goedt van quaet.
De Godsdienft wyckt voor eigebaet.
't Is roof al wat wy wenfchen.
De vrybuit is de befte waer.
Men roofde 't wel van Godts autaer.
Geluckige oude tyen,
Toen d'aerdbey was zoo wellekoom,
En fap van zelf gewasfen boom
De befte leckernyen.
Toen al de werelt door een wet
Alleen den menfch was voorgezet,
Dat 's van geen quaet te weten,
En ieder in eenvoudigheid
Z 3 En

182 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
En kuifcheit leefde zonder kleit,
In flilligheit vergeten.
Na dat het kleet geraeckte in zwang,
En d'aerde vruchten.gaf door dwang,
Vergreep men zich uit toren:
De bloetvenvantfchap kon niet ftaen,
De broeder greep zyn' broeder aan, -
Het maegfchap ging verloren.
Noch hout.de ftoutheit geenen {tant:
Maer d'aerde voelt haer ingewant
Al bevende ommewroeten.
Men vint het ftael en d'yzeraêr,
Die beter nooit gevonden waer:
Men maeckt den vrede voeten.
En 't bleef 'er niet by eene ziel,
Die door 't fcherpe lemmer viel,
Maer menighten van benden,
Ja heele volcken vielen dick
Verflagen in een oogenblick
Door 's ooreloghs elenderi.
POOT, wiens werken ook blyken dragen van den invloed,
welke de fchoone ftukken der Ouden op den geeft van den
maaker hebben te weeg gebragt, in een gedicht, benoude
reis na Engeland genaamd, zegt:
Fenicie vondt vroeg op 'zee een reisbaar padt.
De pyn werd omgehouwen.
Men ging aan 't fchepen bouwen.
De vloet, al viel 't hem zuur,
Kreeg

DE REGELEN DER DICHTKUNDE,; 183
• Kreeg bergen op zyn rug in weerwil der natuur.
Dedael brogt maft en zeilen.
Het dieploot leerde peilen.
De ftarren lichtten voor.
Zo voer men tusfchen bank en blinde klippen door.
Doch 't moft een ftouthart weezen,
Die de eerfte zonder vreezen,
Een uitgeholden boom .
Dus tot zyn kerker koos, en afftak in den ftroom*
En onder 't ommezwerven,
Een zeldzaam (lag van fterven,
Noch vreemt en onbekent,
Met moeite en arbeid zocht op 't fchuiment element.
Men vergelyke het gantfche gedicht van POOT met de Lierzang
van HORATIÜS, en men zal bevinden, dat het een
uit het andere geheel en al ontleend is. Zeide HORATIUS
Nequicquam Deus abfcidit
Prudens Oceond disfociabili
Jnoow jod fBarrmsd'-Ad ob 3i;b rlasri bnyornös «aar/ioTKA
POOT zegt
Wat baat het, fchoon de Britten
Van 't rond der wereld zitten
Gefcheiden door het nat?
Dit alles noem ik gebruik maaken van de fchriften der Ouden.
Men ziet hier de verfcheidcnheid in de gelykheid,
en houdt hen beiden voor oorfprongkelyke Dichters. By
de Ouden is het denkbeeld zeer algemeen, wanneer men
het

184 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
het gevaar wil voorftellen, waar aan groote Staaten en Vorftelyke
Hoven veelal onderworpen zyn, in tegenoverftelling
van het eenvoudig verblyf des Landmans, dat men die hooge
paleizen vergelykt met hooge boomen, welke door den
wind en donderbuien het hevigft getroffen worden, daar de
laage ftulp doorgaans veilig is. Zo zingt HORATIUS(Ö)
by voorbeeld;
Saevius ventis agitatur ingens
Pinus; et celfae graviore cafu
De ei dunt turres ; feriuntque fummos
Fulmina montes.
Volgens de vertaaling van ANTONIDES (li)
Het groote fchip heeft meeft op zee te draegen;
Een hooge toren ftort met zwaarer nederlagen.
Het blixemen treft meeft de kruin
Van een verheve duin.
Zekerlyk is deeze vertaaling niet gelukkig; te meer daar
ANTONIDES gemeend heeft dat de Dichter met het woord
Pinus een fchip bedoelde. Beter is de volgende van een
myner vrienden:
De fteile Pyn word meeft door feilen wind bewogen;
Te hooger fpits, te zwaarer val.
Het blixfemvuur treft uit den hoogen
De Bergen overal.
(Ö) Libr. 2. od. 10. vs. o.
(J>) Gedichten pag. 461.
En

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 185
En OVIDIUS (a) zegt
perflant ahisfima venti;
Summa petunt dextra fulmina misfa Jovis.
En op een andere plaats Qf)
Vive tibi, quant umque pot es ,praeluftria vita,
Saevum praeluftri fulmen ab arce venit.
Welke is nu het gebruik dat VONDEL van deeze gedachten
heeft weeten te maaken ? In den Gysbrecht zegt Badeïoch
in die fchoone alleenfpraak , welke tot eene proeve
kan verftrekken van uitmuntende Nederduitfche dichtkunde.
Hoe veel gelukkiger zyn arme en Hechte Dorpen,
En Hutten laag gebouwt, min ftormen onderworpen,
Dan eenig Heerenhuis, dat door 't geboomte fteekt,
En daar het bulderen des wints zyn kracht op breekt.
En hoe voortreffèlyk bedient zich POOT van die zelve gedachten
, doch geeft daar aan een gantfch andere, wending
in zyne ryke armoede;
Een felle flormbui breekt de hemelhooge Pynen
In 't wout van Pelion,
Terwyl het kruipend veil in hoven en woeflynen,
Het ongeval ontfchuilt langs laan en beek en bron.
De Heer PERPONCHER (e), een man van een fyn gevoel
en
(a) Remed. Amor. vs. 359. 370.
(f) Trift. libr. 3. el. 4. vs. 5 & 6.
CO Bri
ef aan den Heer VAN ALP HEN, bladz. 61.
Aa

l86 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
en oordeel, fchryft byna een gantfche verklaaring, om ons
de fraaiheid, de bevalligheid, de gedachten, de beeldtenisfen,
de uitvoering van het taafreel, de taal en de beryming van
deeze weinige vaerzen, te leeren kennen. Jammer is het,
dat die kundige man niet tevens heeft aangetoond met hoe
veel kunft dit alles is ontleend en nagevolgd uit de zo even
aangehaalde plaats van HORATIUS. Ik wil echter geenszins
hier mede te kennen geeven, als of men altoos, wanneer
men diergelyke denkbeelden, waar toe ons de natuur
der dingen van zelve aanleiding geeft, by laatere Dichters
aantrof, zoude moeten vaft ftellen, dat die uit de oude
Schryvers waren overgenomen. In tegendeel ben ik van gevoelen
, dat veele waarheden , welke eene aandachtige befchouwing
der natuur den opléttenden verfchaft, in alle tyden,
in alle plaatfen en by alle volkeren hier de zelfde uitwerking
moeten hebben op onze verbeelding. En hoe klaar
men ook in de reeds gemelde voorbeelden eene navolging,
moge ontdekken; het is niet te min zeker, dat wy genoodzaakt
worden onzen toevlugt te neemen tot hooge boomen,
hooge torens, welke het meeft door ftormwinden worden
bewogen , wanneer wy als Dichters het gevaar, waar aan
hooge Staaten onderworpen zyn, befchryven zullen.. Een
naauwkeurige waarneeming van de uitwerkfels der natuur in
't algemeen, en van de gewoone hartstochten der menfchen
in 't byzonder, doet een Dichter ongemeene fchoonheden
als van zelfs voor den dag brengen. VONDEL, by voorbeeld
, ons willende befchryven en doen zien , welke de
gemoedsgefteltenis zy van een braaf huisvader en moedig:
krygsman , die de onheilen, welke zyn Stad en Vaderland
drukken, wyslyk voor zyne tedere Echtgenoot tracht te ver-
ber-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 18?
bergen , laat Badeloch even voor de aangehaalde woorden
zeggen:
Myn goede vrome man gaat quynen en verbyt
Zynleetdesdaeghs, en brengt de nachten door met waecken;
Ik vind hem menighmael met traenen op zyn kaecken:
En vraegh ik wat hem deert, hy zucht en antwoort niet,
En kropt zyn hartewee, verdubbelt myn verdriet.
De Dichter volgt hier niets anders dan de natuur. En zulk
een waar voorval, 't welk zyn oorfpronk heeft uit de algemeene
gefteldheid van het menfchelyk hart, wel en gepaft
door ons voorgefteld, moet in alle eeuwen behaaglyk zyn.
HOMERUS (a) zeide eertyds van de vrouwen, welke nevens
Brifeis den dood van Patroclus beweenden:
\ welk dus kan vertaald worden:
Funera Patrocll quae foemina flere vldetur,
Illa fuos proprios agitat tune menie dolores.
Van deeze uitmuntende gedachten in het oorfprongkelyk,
zegt onder anderen TERRASSON (F): "Zie daar volgens
„ mynen byzonderen fmaak de fynfte trek, welke in de
„ gant-
Qa) Ilïad. T. vs. 302.
(V) Differtat. fur 1'Iliade Part. 4. cap. 4. Selon mon gout particulier, voila Ie trait le
plus fin, qui foit dans toute 1'Iliade. Rien n'efl plus naturel que 1'image que le Poè'te
nous prefente de nos pauvres filles , qui fe trouvant depuis asfez longtemps entre les
mains d'un vainqueur , renouvellent leurs larmes k 1'occafion des nouveaux objets de
triftesfe qui les environnent, quoi qu'elles y prisfent peu de part.
Aa 2 •

188 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
„ gantfche Ilias is. Niets is natuurlyker, dan de fchildery
„ welke ons de Dichter geeft, van deeze arme jonge doch-
„ ters, welke, zich federt een' geriümen tyd bevindende onder
de handen van een' overwinnaar, haar traanen vernieu-
„ wen by gelegenheid van nieuwe voorwerpen tot droefenis,
welke haar omringen, hoewel zy voor zich zelve daar
„ aan weinig deel hebben." Deeze waarheid komt ons natuurlyk
voor den geeft, en wy fcheppen in haare voorftelling
behaagen. Maar, vraagt men nu met reden, moeten
alle fchry vers , welke na HOMERUS deeze omftandigheid
by het droevig menfehdom hebben waargenomen en te boek
gefteld, navolgers van HOMERUS zyn? Dit te beweeren,
zy verre van ons. CURTIUS (Ö), of wie ook de fchryver
der daaden van Alexander den grooten moge geweeft
zyn, befchryft ons de zelfde omftandigheid by het fterven
van Alexander, alwaar ook eene vrouw op het hooren van
den dood van dien krygsheld in traanen uitbarft, en by die
gelegenheid op nieuw het verlies betreurt van haar onlangs
geftorven Echtgenoot. De plaats-is te aanmerkelyk om hier
niet by te voegen (T). "De droefheid bepaalde zich niet
„ binnen de muuren der ftad, maar de tyding van zo groot
„ een onheil vervulde fchielyk het omgelegen.land, en floeg
„ vervolgens over tot. een groot gedeelte van Afien, aan
j, deeze zyde van den Euphraat gelegen. Ook kwam de
„ zelve fpoedig de moeder van Darius ter ooren, welke
5.5 haa-
Ca) Libr. 10. cap. V.
(b) Necmuris urbis luelus continebatur; fed proximam regfonem ab ea, deinde magnam
partem Afiae cis Euphratem tanti mali fama pervaferat. Ad Darii quoque matremceleriter
peïlata eft. abfcisfa ergo verte, qua induta erat, lugubrem fumpfit; Iaceratisque
crinibus humi corpus abjecit. Adfidebat ei altera exneptibus, nuper amisfura Hephaeftionem,
cui nupferat, lugens,propriasqae causfas dolori% ih-emmuni meeftiiia tetiakahar*

DE REGELEN DER DICHTKUNDE, 189
„ haare kleederen gefcheurd hebbende een rouwgewaad aan-
„ nam, en haar hairlokken uitrukkende zich op den grond
„ nederwierp. By haar zat een haarer nichten, den onlangs
„ gelïorven Hephaeftion, met wien zy getrouwd geweeft
„ was, betreurende, en deeze herhaalde in die algemeene droef
„ heid alle de redenen , welke haar byzondere ftof tot treuren
„ gaven" Niemand zal hier behoeven te beweeren dat de
evengenoemde fchryver, hoe dikwerf hy zich ook de woorden
en gedachten van andere fchry vers eigen maakt, deezen
natuurlyken trek uit HOMERUS heeft ontleend. Beide
deeze fchryvers kunnen ééne waarheid voorftellen, welke zy
beiden hadden ondervonden. Men vind nog meer dergelyke
befchryvingen by TACITUS en anderen. Het zou
nochtans zeer nuttig zyn voor den Wysgeer en Dichter,
dat en de uitleggers van HOMERUS en die van CURTIUS
deeze plaatfen onderling hadden vergeleken, en dat men dit
by alle gepafte gelegenheden deed. Men zou hier uit leeren,
hoe naauwkeurig men moet zyn in het opmerken van
de geringfte omftandigheden, welke in byzondere gevallen
van groote vreugde, droefenis en andere hartstochtelyke
aandoeningen by de menfchen plaats hebben. Deeze geringe
zaaken, gelyk ons die toefchynen, wel van ons in acht
genomen, doen ons verhevene waarheden fchryven. Dit is
de groote bedoeling van de les van HORATIUS, reeds te
vooren van ons in 't Latyn bygebragt, waar van de vertaaling
door HUYDECOPER (V), hoewel de zelve niet zeer
fierlyk is, hier voldoen zak
60 P A
S' 2
82.
Aa 3
Die

190 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Die in 't nabootfen zich verftandig wil 'gedraagen,
Dien raad ik, dat hy fteeds zyn oogen houd geflaagen
Op 't leevend voorfchrift van 'tgedrag en 's menfchen zeen,
En daar voorzigtiglyk zyn reden van ontleen.
Maar welk een onderfcheid men ook maaken moge tusfchen
het geen men uit de natuur en uit de fchriften van voorige
fchry vers ontleent; beide deeze navolgingen moeten ftrekken
tot volmaaking der dichtkunft., en om in de zelve wel
te flagen, is veel oplettendheid, naarftigheid en levendigheid
van geeft noodig. Wanneer de oefening geregeld is, word
men niet alleen door de eene navolging opgeleid tot de andere,
maar men ontdekt ook fomtyds met genoegen, hoe
andere fchryvers in de zelfde gedachten met ons gekomen
zyn, wanneer zy de eene of andere waarheid willen voorftellen,
en daar in de natuur volgen. Doch om onze denkbeelden
zo klaar als mogelyk is voor te draagen, zullen wy
by het vorige nog eenige voorbeelden voegen. Niet minder
algemeen, dan de reeds bygebragte gedachten, is de zedeles,
dat de hoogheid van ftaat altyd geen genoegen baart,
en dat zy, die Koningen der aarde en Overwinnaars der
waereld zyn, echter geen waar genoegen kunnen fmaaken,
zo zy hunne eigene driften en begeerlykheden niet weeten
te beteugelen. De voorftelling van deeze waarheid is een
ryke ftof geworden voor Wysgeeren en Dichters. CLAU-
DIANUS (a) zingt ten deezen opzichte voortreffèlyk:
Tu li eet ext remos late dominere per In dos;
Te Medus, te mollis Arabs, te Seres adorent;
Ca) De IV Conf. Honor. vs. 257 et feqq.
Si

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. ÏQ;
Si me tuis, fi prava cupis, ft duceris ira %
Servitii patier e jugum: tolerabis iniquas
Interius leges: tune omnia jure tenebis
Qtium poter is rex esfe tui:
Men vergelyke hier mede dén Rei uit den Thyeftes van SE
NECA (a) :
Tandem regia nobilis
Antiqui genus Inachi,
Fratrum compofuit minas.
Quis vos exagitat furor,
Alt er nis dare fanguinem,
Et fceptrum fcelere aggredi?'
Nescitis cupidi arcium,
Regnum quo jaceat loco.
Regem non faciunt opes,
Non yeftis Tyriae color,
Non frontis nota regiae,
Non auro nitidae fores.
Rex eft, qui po fuit metus,
Et diri mala pecloris:
Ouem non ambitio impotens,
Et numquam ftabilis favor
Vulgi praecipitis movet.
Non quidquid fodit Occidens',
Aut unda Tagus aurea
fa) Act. 2. vs. 336 et feqq.
Cla

192 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Claro devehit alveo:
Non quidquid Libycis terit
Fervens area mesfibus.
Aldus vertaald:
Qjd tuto pofitus loco
Infra fe videt omnia:
Occurritque fuo libens
Fato: nee queritur mori.
Mens regnum bona posfidet.
Nil ullis opus eft equis;
Nil armis, et inertibus
Telis, quae proeul ingerit
Parthus, cum ftmulat fugas:
Admotis nihil eft opus
Urbes fternere machinis,
Longe faxa rotantibus.
Rex eft, qui metuit nihil. '
Rex eft, qui cupiet nihil.
Hoe regnum ftbi quisque dat.
Zo heeft dan eindlyk 't oud geflacht,
Uit Koning Inachus gefproten,
Der broedren feilen wrok verzacht,
En 't langgewenfcht verbond gefloten!
Wat helfche woede dreef u aan
Om naar elkanders bloed te dorften?
Door gruwlen naar de kroon te ftaan?
Gy weet het niet, misleide Vorften!

DE REGELEN DER DICHTKUNDE 193
Indien ge naar paleizen haakt,
Wie recht den naam verdient van koning:
't Is niet de fchat die koning maakt,
Noch 't ryk verguldfel van uw wooning;
Noch Tyrifch kleed, met purpren gloed,
Noch kroon die van juweelen fchittert.
Hy, hy is koning, wiens gemoed
Geen vrees ontflelt, geen haat verbittert;
. Wien geene volksgunst, los van aart,
En wuft als ligtbewogen golven,
Noch fcepterzucht ontroering baart,
Noch wat uit mynen word gedolven;
Noch 't goud dat Tagus langs zyn boord,
Glashelder, meevoert uit zyn bronnen;
Noch al het graan, in 't vruchtbaar oord
Van 't gloeijend Africa gewonnen;
't Is hy, die boven vreugd en leed
En alle driften ver verheven;
Zyn lot grootmoedig tegentreedt,
En vrolyk fcheiden kan van 't leven.
Het groot gemoed bezit een ryk,
Dat ruitermagt behoeft noch vlooten,
, Noch zwaard, noch fchicht, ten laffen blyk
Van vrees, al vlugtende afgefchoten,
(Gelyk de woefte Parther vecht)
Noch fteenenbrakende mortieren,
Waarmee men wal en muuren flecht:
Hy, die zich zeiven kan bellieren,
Is van gevaar en rykszorg vry;
13b Be-

194 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Behoeft geweer noch praalvertoning.
Elk geeft zich zelf dees heerfchappy;
Wie niets begeert, niets vreeft, is koning,
en het geen aldaar verder' volgt. Men befpeurt hier een
groot onderfcheid in de voorltelling en ziet duidelyk, dat
de eene Dichter aan den anderen niet eens gedacht heeft.
ARRIANUS (V) verhaalende , hoe Alexander van levenswyze
veranderde, en de kleederen en zeden der van hem
overwonnen volkeren aannam, maakt deeze aanmerking,
welke wy in 't Nederduitfch zullen voordragen: "Voor 't
„ overige, indien ook iets anders, althans de beroemde daa-
„ den van Alexander kunnen ten bewyze {trekken, dat, het
„ zy iemand magtig is door krachten des lichaams , het
„ zy verheven door den luifter van zyn gedacht, het zy
„ hy door krygskunde, dapperheid en geluk Alexander zelf
„ overtreffe, het zy hy te gelyk Africa en Afia, (gelyk
„ deeze zich had voorgefleld) doorkruifende hebbe te on-
„ dergebragt, het zy hy Europa als een derde gedeelte van
„ zyne heerfchappy by Afia en Africa voege, dat, zeg ik,
„ dit alles den menfch niets baaten kan, om zyn waar geluk
„ te bevorderen, indien 'er geene ingetogenheid en heer-
„ fchappy over zyne eigene driften by komt, welke groote
„ zaaken hy ook in fchyn moge uitvoeren." Korter maar
niet
(j) De exped. Alexandri libr. 4. pag. 256. edit. Blancardi. De Latynrdie vertaaling
luidt aldus: Caeterum fi quid alïud, Alexandri eene praeclara facinora docinnento esfe
posfunt, five quis corporis viribus polleat, five generis fpiendore emineat, five bellica
virtute felicitateque Alexandrum ipfum fuperetj five Africara fimul atque Afiam (queiu
admodum ille animo deftinarat) pernavigans fubjugarit; five Europam Afiae atque Africae
tcrtiam adjunxerit: nihil haec oinnia homini ad felicitatem adipifcendam profutura., nili
pariter moderatio animi accedat, quantumvis res in fpeciem maximas gerat.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE- 195
niet min krachtig had HORATIUS (a) reeds te vooren gezegd:
Latius regnes avidum domando
Spiritum, quam fi Libyam remotis
Gadibus jungas, et uterque Poaius
Serviat uni.
Niemand zal ook hier twyfelen, of dat denkbeeld, van ter
verkryging van grooter magt het eene deel der waereld aan
het andere vaft te klinken, is zo eigenlyk, dat de eerfte
fchryver het niet heeft behoeven te ontleenen van den anderen.
POOT evenwel fchynt niet geheel onkundig geweeft
te zyn van het zeggen van HORATIUS, wanneer hy, in
dat uitmuntend gedicht, Nagedachten op het affterven myner
moeder Katharina Groenheide, waar in het gevoel van kinderlyke
verplichting ongewoone dichterlyke fchoonheden
heeft voortgebragt, dus zingt:
't Genoegen Iaet ons zachter fterven,
Dan of men 't Franfche aan 't Spaanfche lant
Gehecht had door een' Koningsbant,
De hoogheid doet geruftheid derven.
Dan , begeert men duidelyke kenmerken, dat P o o T zich
zo wel als VONDEL van de werken der Ouden bediend
heeft; men leeze flechts deeze regels uit zynen brief van
Vafthi aan Ahafueros:
Hebt
tji) Libr. 2. od. 2. vs. 10 et feqq.
Bb 2

106 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Hebt gy voor 't echtaltaer niet hoog en dier gezworen,
Daer 't zon en vier en vloet en alle Goden horen,
Dat eer Choaspis ftroom te rugge keren zou,
Dan dat ge uw Koninginn' zoudt wezen ongetrouw?
Choaspis, loop té rug, want Vafthi werd verdreven,.
En flyt met droef geklag haar ongelukkig leven
In een vergeten hoek.,
en vergelyke hier mede de woorden van OVIDIUS (a) in
den brief van Oenone aan Paris :
Populus eft (rnemïnV) fluyiali conftta ripa\
Eft in qua noftri Ut era fcripta memor.
Popule, yiye precor, quae conftta margine ripae,
Hoe in rugofo cortice c ar men habes:
Cum Paris Oenone poterit fpirare relicla,
Ad fontem Xanthi ver fa recurret aqua.
Xanthe, retro* propera, yerfaeque recurrite lymphae;.
Suftinet Oenonen deferuisfe Paris.
door een myner vrienden dus vertaald:.
Daar ftaat een populier (dit heugt my) aan deeze oorden,
Die myn getuigen is, indien gy daar naar vraagt,
Groei lieve populier, die aan des Xanthus boorden
Op uwen ruigen fchors dees leesbre tekens draagt;
Als Paris zyn Oenön verlaaten kan en leven,
Zal Xanthus fnelle ftroom ftraks keeren naar zyn bron
Keer
(a) Epift. Heroid. 5» vs. 35.

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. IQZ
Keer Xanthus! keer te rug, wil naar uw bronnen ftreeven,
Wyl Paris zyn Oenone, op 'tfnoodft, verhaten kon.
Deeze vergelyking van de woorden van POOT met die van
OVIDIUS brengt my als van zelfs op de befchouwing, hoe
kunftig de Dichters menigmaal deezer verzekering van liefde
en trouw door de tegenoverftelling van onmogelyke gebeurtenisfen
hebben weeten kracht by te zetten. Zo zingt onder
anderen Tityrus by VIRGILIUS (a):
Ante leves ergo pascentur in aethere cervi,
Et freta deftituent nudos in litore pis ces:
Ante, pererratis amborum finibus, exful
Aut Ararim Parthus bib et, aut Germania Tigrim,
Quam noftro illius ïabatur peclore vultus.
En PROPERXIUS (P):
Terra prius 'falfo partu deïudet arantes,
Et citius nigros fol agitabit equos:
Fluminaque ad caput incipient revocare Uquores y
Aridus et ficco gurgite piscis erit:
Quam posjim noftros alio transferre calores*
Waarmede men vergelyken moet de uitmuntende vaerzen
van RE LAND in zyne Galatea (Y):
An~
f» Eclog. i. vs. 60 &c.
(£) Libr. 2. el. 12. vs. 33.
CO Eleg. 4. vs. 38. &c.
Bb 3

198 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Ante pater Rhenus Garamant as vifet et In dos,
Et Batavam tingent Nilus et Indus humum;
Ante meae capient me tandem oblivia dextrae,
Quam posfim formae non meminisfe tuae,
Atque in te fixos alio transferre calores.
Maar zou VONDEL zich nimmer van deeze gedachten bediend
hebben? Men leeze, wat hy Adelaert in zyne Leeuwendalers
(a) doet zeggen:
Wanneer de wilde baren
Niet langer tegens ftrant en hooge duinen flaen;
De leeuwrick zode, en gras, de nachtegael de blaen,
De koe de klaver fchuwe, en 't knyn de diepe holen,
Wanneer de noortftar verre in 't zuiden om ga dolen,
De winter fneeuw en ys, de zomer zaet ontbeer,
Dan neemt de min van my, myn hart van u zyn keer.
Daar is, dunkt my, niets nuttiger en aangenaamer voor een
jong Dichter, dan deeze verfcheidenheid in de voorftelling
van de zelfde denkbeelden by goede Dichters na te gaan.
Zo leeft men ook by Juffrouw VAN M E R K E N (li):
Eer zal het ftarrenheir by dag ten reije gaan;
Het fpardend vifchje in 't loof der hooge beuken woonen;
Het orglend vogeltje in den vloed aan 't zwemmen flaan;
De wyngaardrank den olm een' feilen afkeer toonen;
Eer
(a) Pag. 16.
Q>) Gedichten, pag. 296".

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. IQp
Eer zal onze Amftelftroom verandren in een dal;
Eer draagt de olyfftam druif; de ryzige eik lauwrieren;
Eer ik myn Amarant, myn vreugd vergeeten zal;
. Eer ik niet fchreijend haar gedachtenis zal vieren.
En de opgave van deeze onmogelyke zaaken heeft zich
niet alleen bepaald, om de ftandvaftigheid der liefde daar
mede altyd te bewyzen: de befchryving van den eeuwigduurenden
roem, welke groote Helden en Dichters by de nakomelingfchap
zouden venverven, is op de zelfde "wyze
dikwyls voorgefteld. De Dichter PHILIPPUS VAN THESSA-
LONICA , in de bloemlezing van Griekfche byfchriften (a),
heeft onder anderen deeze zelfde gedachte gebruikt, om
ons den altoosduurenden lof van HOMERUS voor oogen
te Hellen. Deszelfs onuitgegevene vertaaling door GROTIUS
zal hier genoegzaam zyn:
Extinguet prins aftra pohis: fol ipfe foporis
Tempora noclurnis irradiabit equis.
Fundet aquas dulces terris circumflua Thetys,
Mortuus ad fuperum limina vertet iter.
Chiam nigra furripiant doclas oblivia chartas,
Et pereat mundo nomen, Homere, tuum.
Het tintiend licht der fterrevieren
Word eer verdoofd aan 's hemels trans;
Eer zal Apol in vollen glans
Den zonnewagen 's nachts beflieren;
O?) Tom. 2. pag. ai8. edit. Brunsk.
Eer

200 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Eer zal de bruifchende Oceaan
Met zoete golven de aarde omftromen,
De doode uit Plutoos ryken komen,
Te rugge treên op 's levens baan,
Dan 't heilig blad, door u befchreven
Vergeten worde op 't waereldrond,
Dan ooit, Homeer! in ieders mond
Uw groote naam niet meer zou leven.
Maar laat ons wederkeeren tot onzen Dichter POOT. Ieder
is in de zo even van ons aangehaalde vaerzen niet minder
overtuigd van een openbaare navolging, dan wanneer hy
des Dichters uitdrukkingen leeft in zyn minverlangen aan
Jongkvrou Neeltje *i Hart:
't Is waar, 'k geniet uw' echt byna,
Doch dat bedroefd byna koft my een zee van traenen.
OVIDIUS (V) had gezegd:
Pene mam/, quod amo, Qanta eft vicinia) tango:
Saepe fed QieuP) lacrimas hoe, mihi pene movet.
Het zou eene gantfche afzonderlyke verhandeling vereifchen,
om alle de navolgingen van POOT, zo uit de fchriften der
Ouden, als andere Dichters, welke hem even zyn voorge­
gaan ; gelyk VONDEL, HOOFT en ANTONIDES op te
zaamelen. Zyne veldzangen en minnedichten leeveren daar
van
(a) Epift. Heroid. 18. vs. 170 & 180.

DE REGE EEN DER. DICHTKUNDE. 201
van aan de kundigen de klaarfte blyken op. Men zie flechts
in zyn Herdersklagt, Zoet hart genaamd:
Ik hadde een fluit met zeven monden
Van riet, door Veenryks hant met wafch aan een gebonden, .
Die me op zyn fterfbed ook dat herders fpeeltuig gaf,
En zeide nogh: ik maeke u eigenaer hier af. •
VIRGILIUS zegt in zyne tweede Ecloga:
Eft mihi disparibus Jeptem compa&a cicutis
Fiftula, Damoetas dono mild quam dedit olim:
Et dixit mariens: te nunc habet illa fecundum.
Men vergelyke vervolgens dit gantfche gedicht met de Herderszang
van ANTONIDES, Da/nis genaamd, en men zal
klaar befpeuren , welk voetfpoor hy gevolgd is. Dan hebben
wy in VONDEL, en POOT reeds ten vollen gezien, hoe
groot het gebruik is, dat zy van de oude Dichters gemaakt
hebben; wy zullen ook toonen hoe de Drosfaart HOOFT
zich niet minder van de fchoonheden van die voortreffelyke,
fchry vers heeft bediend. BROEKHUIZEN, .welke nooit
kan nalaaten met den -grootften lof van deezen Dichter te
gewaagen, heeft in zyne aanteekeningen op de gedichten van
TIBULLUS en PROPERTIUS verfcheidene plaatfen bygebragt,
welke door HOOFT, of kunftig vertaald, of overgenomen
zyn. Het een en ander voorbeeld zal wederom hier
genoegzaam zyn.
Cc Ti-

202 ANTWOORD ÓP DE VRAAG OVER
Ti BULLUS (a) zingt onder anderen van Venus:
Illa do eet furtim molli des eendere leclo,
Illa pedem nullo ponere posfe fono.
VIRGILIUS (F) of wie de fchry ver van de Ciris moge geweeft
zyn:
Cum furtim tacito descendens Scylla cubili
Auribus arreclis nocluma filentia tentat:
Et pres fis tenuem fwgultibus aëra captat.
Tune fufpenfa levans digitis yeftigia primis
Egreditur.
En OVIDIUS (V):
Surgit amans animamque tenens yeftigia furtim
Sufpenfo digitis fert taciturna gradu.
Men vergelyke nu met deeze gedachten de woorden van
H O O F T in een van zyne gedichten-, en men zal met
BROEKHUIZEN moeten erkennen, dat niemand, wiens
vernuft niet is aangekweekt en bekwaam gemaakt door het
geduurig leezen der oude Dichters, in ftaat is, om diergelyke
dichterlyke bevalligheden voor den dag te brengen:
Schreumende maeghden en onervare borsjes
Kunt gy, wanneer 't u luft, haar vreeze korten,
" En moedt inftorten,
{a~) Libr. I. et. *. vs. 19. &ev
(i>) Vs. 209. &e.
\e) Faft. 1. vs. 425. &c,
Dan

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 203
.Dan leert men, luchtig, ten zachten bedd' uytftyghen,
En in een onderkeurs ter venfter vaeren,
Op zang en fnaeren.
Dan leert men, zaghtjens, om d'ouwde lien te mompen,
Zyn voetjes zetten, dat het niemand kuiter,
Alleen, by duifter.
Dan leert men, liftigh, zyn boel ter fluyk inlaeten,
En vloeken 't kraeken van de deur en trappen,
Die 't willen klappen. .
VIRGILIUS (a) zegt van een Priefterin of Toveresfe:
Haec fe carminibus promittit folvere mentis,
Qjias velit? aft aliis duras inmittere curas.
HOOFT (7>) in zynen Gerard van Velfen:
Ontbinden kan ik de ghemoeden van de min,
En andren weder ftuur ik harde zorghen in.
PROPERTIUS (Y) zingt van den flaap:
Dum me jucundis lapfam fopor impulit alis.
HOOFT doelt ongetwyfeld hier op, wanneer hy zingt in
zyn' brief van Menelaus aan Helena; welke vol is van dichterlyke
fchoonheden en keurige navolgingen:
(a) Aeneid. libr. 4. vs. 487. 488.
(b~) Aft. 3. fc. 4.
(0 Libr. 1. el. 3. vs. 45.
Cc 2
Dé

204 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
De flaepgodt bp zyn' luim, om vack in my te werken,
Speeld al 't genui ft er nae, met wieghen van zyn' vlerken:
En zuye zult zoo lang, dat hy 't gedacht verdooft:
Toen viel hy toe, en floot zyn wieken om myn hoofdt.
Wy zouden te ver uitweiden, wilden wy meerder bloemen
van het dichterlyk vernuft, vergaderd op de weelige gronden
van het vruchtbaar Griekenland en Latium uit onze
befte Nederlandfche Dichters by een brengen. De voorbeelden
door ons aangehaald zullen (dit vertrouwen wy) genoegzaam
zyn, en ons uit haar en aart doen zien, dat hoewel
eigen vinding een der voornaamfte vercifchten in de
dichtkunde is , en de zelve eenigszins met het navolgen
fchynt te ftryden, echter deeze'van ons bedoelde navolging
niet minder een vindingryk vermogen van geeft, als veel
belezenheid en oordeel vordert. De denkbeelden , welke
wy van de dingen verkregen hebben, het zy door het leezen
der fchriften van kundige lieden, het zy door opmerkzaamheid,
moeten altyd zodaanig door ons voorgefteld worden,
dat zy door de houding, wending en inrichting, welke
men als Dichter daar aan geeft, altyd uitgezocht, nieuw en
treffende zyn. Dit is eene waare, eene noodzaakelyke regel
voor den Dichter. Het bekende zeggen van TEREN-
T i u s Qa) is algemeen aangenomen. "Daar word niets gezegd,
„ het welk te vooren niet gezegd is." De kunft moet 'er maar
bykomen, en bekende zaaken verryken. Het op en ondergaan
der zon ziet men dagelyks; maar hoe groot is de
verfcheidenheid, waarmede groote Dichters deeze gewoone
Prol. in Eunuchu-m. Nullurn eft jam dictum, quoc* non didtum fit prius.
wer-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 205
werking der natuur hebben wecten voor te ftellen ! Een
groot boekdeel ware naauwlyks genoegzaam om alle de byzondere
wyzen te bevatten, waar op dit dagelyks verfchynfel,
naar de onderfcheiden ligging van de plaats, waar men
zig bevond, door vernuftige Dichters is afgefchilderd. Hoe
veele waarheden zyn 'er niet, welke flechts nader behoeven
aangedrongen te worden , en door een dichterlyk bekleedfel
meer behaaglyk gemaakt, om nieuwe en treffende
aandoeningen by leezer en hoorder te verwekken. MOLIÈRE
fchreef in zyn Mifantrope (a):
Uamour, pour l'ordinaire, eft peu fait a ces tqïx,
Et Pon voit les amans vanter toujours leur choix,
Jamais leur pajfwn ny voit rien de bldmable,
Et, dans robjet aimé, tout leur devient aimable;
lis comptent les éefauts pour des perfeclions,
Et favent y donner de favorables noms.
La pdle eft aux jas mins en blancheur comparable;
La noire a faire peur, une brune adorable;
La maigre a de la taille et de la li bert é;
La grasfe eft, dans fon port, pleine de majefté;
La malpropre fur foi, de peu d'attraits chargée,
Eft mife fous le nom de beauté negligée;
La gèante paröit une deésfe aux yeux,
La naine, un abrégé des merveilles des cieux;
Uorgueilleufe a le coeur digne d'une couronne;
La fourbe a de Fefprit; la fotte eft toute bonne;
La trop grande farJeufe eft d'agréable humeur,
f» Aa. 2. fc. 5.
Cc 3
Ei

206 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
JLt la muette garde une honnête pudeur.
Cefi ainfi quun amant, dont Vamour eft extréme,
Aime jusqid aux défauts des perfonnes qu'il aime.
Het was waarheid, het behaagde ieder een, en deeze woorden
en gezegden wierden alom geprezen : maar is der zeiver
kracht en waarheid nu minder, om dat, het zy zulksaan
MOLIÈRE bekend geweeft is of niet, en PLATO (a)
en LUCRETIUS (£), en HORATIUS (O en OVIDIUS (d)
en PLUTARCHUS (O, die zelfde zaaken reeds te vooren
gezegd hadden? Ik denk 'er gantfch anders over. Laat de
zaaken, die men voordraagt, zo algemeen zyn als men wil;
laat zy uit de natuur of uit de fchriften van groote kunftenaars
ontleend zyn , het zal 'er maar op aankomen , hoedaanig
de voorftelling zelve zy; is die algemeen, niet nieuw
en ongewoon, zy kunnen nimmer verwondering baaren of
behaagen; maar is die nieuw, ongewoon en met rechtdichterlyke
fieraaden bekleed, zy zal ons altoos treffen en vermaaken.-
Wy maakten zo even gewag van de verfcheidenheid,
waarmede de Dichters het op en ondergaan van de
zon befchreven hebben ; dan hoe voortreffèlyk is de befchryving
van den avond , waar van zich onder anderen
HOOGVLIET bedient in het begin van het tiende boek van
zynen Abraham.
00 De Republ. Hbr. V. pag. 474. ed. Scrran.
O) Libr. 4. vs. 1154.
GO Satyr. libr. 1. S. 3. vs. 39. et feqq.
00 Art. Am. libr 2. vs. 657.
o (0 D e
adulatione.
\ Was

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. ^O?
't Was avond, en de zon, gehult met gout en ftraleri;
Scheen thans te Berfeba ter weftkimme in te daelen,
Haar gloet te dooven in het middelantfe zout,
Terwyl zy nochtans met dat licht, dien gloed, dat gout
En d'eige ftralen, aan dezelve hemelkringen
Den morgen maakt in 't oog der tegenvoetelingen.
De maan vertoonde nu 't verzilvert aangezicht,
En troofte 't aardryck met den weerglans van het licht.
Een zachte dau zeeg op de blaan, en bloemen knoppen,
En baadde 't velt, als in een zee van vruchtbrc droppen.
De wind lag in den flaap: enz.
Schoon 'er wel andere befchryvingen van den avond of morgen
uit Dichters voorhanden waren, heb ik echter deeze
bekende regels verkoozen, om dat die voor eerft zeer aan
myn' oogmerk voldeeden , en ik ten anderen in 't Ncderduitfeh
byna geen'Dichter ken, by wien zo veel dichterlyk
vuur, levendigheid van geeft en verbeeldingskracht gevonden
word, dan by HOOGVLIET. Was het natuurlyk vernuft
van deezen Dichter maar opgekweekt en verfterkt door
de beoefening van de dichterlyke fchoonheden der Ouden,
hoe weinig zou 'er op zyn werk, waar tegen men nu met
reden eenige berispingen kan inbrengen, te zeggen zyn;
hoe veel van dat profaifche, waar door onze tegenwoordige
Nederlandfche Dichters zo meenigmaal hunne dichtftukken
ontluifteren, en het welk ook hem niet zonder reden, vooral
in de laatfte boeken is te laft gelegd, zou in dichterlyke
taal veranderd zyn. Al dat overtollige, al dat zwellende,
buitenfpoorige en tegen de gezonde reden ftrydende, 'twelk
men thans in hem meent te ontdekken, zou hy gewisfelyk
be-

208 A N T W O O R D OP DE V R A A G O V E R
befnoeid en verbeterd hebben, had hy zich die van ons'zo
zeer aangeprezene modellen meer kunnen eigen maaken,
en de taal, waar in die gegeeven zyn, oorfprongkelyk kunnen
verftaan. Men kan niet ontkennen dat ook veele anderen
van onze Nederlandfche Dichters zeer veel verbeeldingskracht,
levendigheid van geeft en dichterlyk vuur bezeten
hebben; maar, zeggen wy nog eens, wy meencn dat
hun eene geregelde oefening in de werken der oude Dichters
ontbroken heeft. Van natuure gefchikt tot dichten ,
befteede men al zyn vlyt in het leeren van regelen en lesfen,
tot de dichtkunde betrekkelyk; ja , dat verder gaat,
men geeve zich over aan een aandachtige befchouwing der
natuur, en men zoeke der zeiver uitwerkzels alleszins efgenaartig
en verheven voor te ftellen; dit alles is niet genoegzaam,
zo men zich niet van uitmuntende voorbeelden
bedient, uit welke men alleen leeren moet, op wat wyze
men de voorwerpen, die de natuur opleevert, aan de zinnen
behaaglyk moet maaken, en welke ons alleen allengskens
verder doen opklimmen, om ongehoorde nieuwe en
voortreffelyke gedachten in onze dichtftukken te plaatfen,
waar over men zich in alle eeuwen zal verwonderen , en
welke men zo lang 'er goede fmaak by 't menfehdom is,
altoos zal goedkeuren. Niet onaartig heeft' onlangs zeker
fchry ver over den fmaak in de poëzy (a) aangemerkt, dat
de goede fmaak der ziele door het leezen van werken van
vernuft, gefchreven door mannen van een net oordeel, of
door het verkeeren met kundige vrienden, zeer verbeterd
en voltooid word. "Welke voordeelen (zegt hy) trekken
(a) Proeve van dichtkundige Letteroefeningen, png. 18.
„ de

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 209
„ de Schilders uit het beftudeeren der beelden, die zy an-
„ tieken noemen ! geen minder nut vind een Dichter in
„ het leezen van goede Poëten. Deeze befludeerden de
„ werken der natuure, beeldden haar eigenaartig af, zo dat
„ men het zelfde doet met hen te leezen, als met de na-
„ tuure zelve te onderzoeken. Zy zyn zelfs mogelyk be-
„ tere gidfen dan de natuur zelve, vooral voor een jeugdi-
„ gen Dichter, die uit eigen ondervinding de natuur nog
„ niet heeft leeren kennen, en het origineel denken ncg
„ niet volkomen bezit. Voortreffelyke mannen zyn ten
„ minften van dit gevoelen in de fchilder- en beeldhouw-
„ kunde, en kunnen het voordeel niet genoeg roemen, dat
„ men uit de antieken trekt. Alle Schilders en Beeldhou-
„ wers zien de Mediceefche Venus, den Laókoon, en zo
„ veele andere ftukken der Oudheid, die Italië bevat, met
„ verwondering: maar de Grieken en Romeinen hadden geen
„ mindere meefterftukken in de poëzy dan in de fchilder-
„ kunft. Al wat fmaak heeft, leeft HOMERUS en VIR-
„ GILIUS met verwondering. Waarom zouden hunne wer-
„ ken de antieken der dichtkunde niet zyn ?" Het beftudeeren
van deeze antieken, het verftandig navolgen van de
denkbeelden der Ouden is dan het geen 't welk wy als de
noodzaakelykfte regel aanbeveelen, en alhoewel wy ons nimmer
in ftaat gevoelen, om alle die fchoone trekken, welke
wy by de Griekfche en Latynfche Dichters aantreffen, aan
anderen door regelen en lesfen te openbaaren, zo leeren
wy evenwel by ondervinding, dat deeze oefening en navolging
der Ouden zulk eenen invloed op onze befte Nederlandfche
Dichters gehad heeft, dat zy zonder de zelve nimmer
die grootheid, waar toe zy gekomen zyn, zouden heb-
Dd ben

2IO ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
ben kunnen bereiken. Het geen een ieder weidenkenden en
die tot de grootfte volmaaktheid hier komen wil, moet aanfpooren
, om langs deezen weg, de Nederlandfche dicht-
• kunde, welke zich tegenv/oordig veelal zo jammerlyk door
een geregeld rym alleen doet gelden, alle die fieraaden eii
wezenlyke eigenfchappen toe te voegen, waar door de poëzy
by andere volken voor de uitmuntcndfte en verhevenfte
van alle kunften en weetenfehappen gehouden is.
B E S L U I T .
iZ/iet daar, Ed. Heeren! het geen ik UL. ter bevordering
van de dichtkunde heb trachten mede te deelen. Met zeer
veel genoegen heb ik myn taak tot dus verre volbragt. Myn
hoofd is nog vol van'dichterlyke fieraaden, welke ik wel
wenfehte, dat ik, zo als die van my gevoeld worden, aan
anderen kon verklaaren. Ik verbeelde my, dat door het wys
gebruik, het geen men van de zelve behoord te maaken,
veelal de waare hervorming op onzen Nederlandfchen zangberg,
moet worden te weeg gebragt. Heb ik, zo door het
voorftellen van myne denkbeelden, als door het bybrengen
van gepafte voorbeelden eenigszins daar toe mede gewerkt,
ik zal mynen arbeid dubbel beloond achten. Met opzet
heb ik niet gefproken van 't gefchil over de meerdere
voortreffelykheid van de Oude of hedendaagfche Dichters.
Deeze zaak is, zo ik my niet bedrieg, meefttyds behandeld
door

DE R E G E L E N DER D I C H T K U N D E . 211
door hen, welke de taal der oude Dichters niet genoegzaam
verftonden, of geen gevoel genoeg bezaten om hier al het
fchoone te ontdekken. Ik verklaar dat ik geenszins zulk een
blind verwonderaar der Ouden ben als die genen, van welke
MARMONTEL (V) niet onaartig zegt: "Een buitenfpoorig ver-
„ wonderaar der Ouden is doorgaands eenperfoon, die zyn
„ rol wil fpeelen; het is niet hun lieder eer, maar zyne
„ verwaandheid, die hem bezielt: het is niet hunne goede
„ naam, maar zyn begrip, het geen hy voorftaat." Ik meen
menigmaal hunne gebreken zeer wel te kunnen zien. Het
fpeelend vernuft van OVIDIUS en de gezwollen geeft van
LUCANUS hebben my dikwyls niet behaagd. Maar het, is
Waar, ik bragt my dan nog wel eens te binnen het bekende
zeggen van een Latynfch fchryver, dat men over groote
mannen altyd met zeer veel omzigtigheid moet oordeelen.
Van jongs af my hebbende toegelegd om de fchriften der
Ouden te leeren verftaan, heb ik daar in veele fchoonheden
ontdekt, en naderhand gezien, hoe zy in de werken van
fmaak de gidfen geworden zyn voor groote vernuften. Dit
heeft my zeer in de goede gevoelens omtrent de Ouden beveftigd.
En ik kan verklaaren, dat ik onlangs zeer verwonderd
was, wanneer ik in de nieuwe bydragen (Ji) een verhandeling
las over dit onderwerp, en daar in.zag, hoe de
fchryver van de zelve, de Heer M A C QUE T, niet alleen geene
zwaarigheid maakt, om de lykzang van FRANCIUS op
Antonides boven die van OVIDIUS op Tibullus te ftellen;
maar
(a) Avant propos, p. 34. Un Enthoufiafte des anciens eft bien fouvent un perfonnage
qui veut jouer fon róle. Ce n'eft pas leur gloire, mais fa vanité, qui 1'anime: Ce n'efl
pas leur renommee, mais fon opinion, qu'il defend.
(£) 2 üeel pag. 77.
Dd 2

212 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
maar ook tot die ongerymdheid vervalt, dat hy, om ons de
voortreffelykheid van VIRGILIUS en MOONEN wel te
doen gevóélen, de ongelukkige vertaaling van de gedichten
van VIRGILIUS door VONDEL, tegen de vaerzen van
MOONEN over ftelt. Welk een uitwerking dit moet maaken
op den Nederduitfchen leezer, begrypt een ieder, die
met eenige oplettendheid de menigmaal belachgelyke vertaaling
van VONDEL geleezen heeft, gelyk onder anderen deeze
is;
Arma furens capio, nee fat radonis in armis.
"Ik neem als een verwoed menfch de wapenen aan, maar
„ wegens myne ontroering weet ik niet, wat ik met de zel-
„ ve zal uitvoeren."
Ik gryp de wapens en 't geweer aan droef en dul,
Doch zonder overleg, en kennis en belui.
Zekerlyk zullen de vaerzen van MOONEN gemakkelyk den
voorrang boven zulk eene vertaaling krygen. Maar de geleerde
ERNESTI heeft zeer wel gezegd, dat wanneer men
uit vertaalingen het oorfprongkelyke wil beoordeclen, men
even eens handelt, als of men den luifter en glans der zon
uit een gefchilderd afbeeldzel van de zelve wilde afleiden.
Men moet derhal ven de denkbeelden en fchilderyen dei-
Ouden in hunne eigene taal voorftellen. Men moet al het
fchoone van hunne gedachten en befchryvingen kunnen gevoelen
en verftaan. En dan zal niemand hier lang behoeven
te twyfelen. En hy die tegenwoordig in ernft zingt (a)$
Laat
(*) Taal- en dichtk. Oefen, van't Genootf. Kunft word door arbeid verkregen.d. H. b!. 353.

D E R E G E L E N D E R D I C H T K U N D E 213
Laat de aloudheid Dichters noemen,
Nafo roemen,
En Homeers vergoden lier.
Laat zy duizend andre braeven
Kroonen, om hun ryke gaeven
. Met een' dankbren eerlaurier.
Kan zy de eeuw, die wy beleven,
Overftreeven
In vernuft en kloek verftand?
Kan zy grootfcher fchedels kroonen?
Kan zy kloeker Dichters toonen
Dan myn zangryk vaderland.
toont dat hy geen denkbeeld heeft van het waare fchoon
der Ouden, en ik houde my ten volle verzekerd, dat deeze
fchryver nimmer eenig Griekfch of Latynfch Dichter in de
oorfprongkelyke taal met oordeel geleezen heeft. De Heer
VAN ALPHEN (V) brengt derhalven deeze regels te regt by
als een teken van buitenfpoorigheid. Wy erkennen gaarne,
dat by VONDEL, DE DEKKER, POOT, HOOGVLIET,-SMITS en
andere Nederlandfche Dichters veel dichterlyk fchoon te
vinden is, en geeven hun met genoegen den welverdienden
lof. Maar de zaak onpartydig en naar waarheid overwogen
zynde, kunnen de nieuwe, zo als die zyn, met de Ouden
niet worden gelyk gefteld. Men zegge wat men wil; de
Ouden zyn hier de regte voorgangers, hunne fchriften zyn
de echte modellen. Deezen hebben het onpartydig oordeel
van veele eeuwen doorgeftaan, en alle kundige mannen in
O) Inleiding voor RIEDELS Theorie, pag. 4,
Dd 3
al-

£14 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
alle tyden hebben geoordeeld, dat zy het beft de natuur
hebben wecten te fchilderen, en door de navolging van de
zelve de groote kunftenaars geworden zyn. Iedele en ongegronde
denkbeelden worden door de duurzaamheid van
tyd te niet gedaan, maar het oordeel van het gezond verftand
en de natuur word altyd meer en meer beveftigd; gelyk
CICERO (V) in een ander opzicht dit zeer verftandig
heeft aangemerkt. Opinionum enim commentn dekt dies, naturae
judicia confirwat. Ik wil echter deeze meerdere bekwaamheid
van vernuft geenszins aangemerkt hebben als byzonder
eigen aan de Ouden, en als niet kunnende verkregen
worden van anderen. Daar tegen ben ik het ten vollen
eens met den fchranderen MIDDLETON, welke hier omtrent
uitmuntende dingen gezegd heeft in zyn opdragt .aan
Lord Hervey, geplaatft voor het leven van Cicero. De menfchclyke
natuur is altyd de zelfde geweeft in alle leeftyden
by alle volken, en men is het onderfcheid van vorderingen
enkel en alleen verfchuldigd aan het onderfcheid van opvoeding
en oefening en dat van de belooningen, voorgefteld
aan ieders byzondere naarftigheid en vlyt. Waar dee^e belooningen
het allermecft en naar der zeiver waarde waren
uitgebreid , daar zal men altoos vinden het grootfte getal
van blinkende voorbeelden van menfehelyke volmaaktheid.
Mogten de waare oefeningen voor de jeugd ftand grypen,
en de rechte drangmiddelen, waar door edele zielen alleen
worden getroffen, aangewend, men zag in alle takken van
weetenfehap ras groote mannen geboren worden. De weg,
welke ter verkryging van waare dichtkunde leid , hebben
00 De nat. Deor. libr. 2. cap. 2.
wy,

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 215
wy, zo veel mögelyk, trachten aan te toonen; wordendaar
door eenige jonge Dichters opgewekt, om ook die vereifchte
fieraaden, waar door de Ouden ons zo zeer behaagen,
in hunne dichtftukken te plaatfen, welk een aangenaam vooruitzigt
voor onzen geringen arbeid ! Ik behoef het bykans
niet te herhaalen; een ieder begrypt ligtclyk, dat het geenszins
ons doelwit is geweeft van het werktuiglyke van de
vaerzen te fpreeken, -nadien iedere taal daar omtrent haare
byzondere regels heeft, en de zelve genoegzaam bekend
zyn. Gelyk wy ook onnodig geoordeeld hebben, breedvoeriger
te handelen over de vorm van ieder dichtftuk in 't byzonder
; want uit het ~gene wy over het Heldendicht en
Treurfpel gezegd hebben, bleek onzcs oordeels genoegzaam,
dat de noodzaakelyke regelen omtrent de zelve zeer eenvoudig
zyn, en van de minft bedreevenen ligtelyk konden
worden opgefpeurd.- Het voornaame oogmerk in deeze onze
verhandeling was, daar gevraagd wierd, welke zyn de
noodzaakelyke , welke de minder noodzaakelyke regels in
de dichtkunde, éénmaal aan te toonen, dat, wat het verhevene
betreft, het gebruik van leenfpreuken en perfoonsverbeeldingen,
zich te bedienen van het wonderbaare, daar
zulks nodig is, het fchilderen van onze denkbeelden door
natuurlyke befchryvingen en gepafte vergelykingen, en wat
des meer zy, in welk alles het wezen der dichtkunde gelegen
is, allen zaaken zyn, welke noch door regelen, noch
door lesfen, dan die van het gezond verftand en den goeden
fmaak, kunnen verkregen worden, en dat men dit gezond
verftand, deezen goeden fmaak voornaamelyk kan deelachtig
worden door eene geduurige beoefening der befte
modellen, welke hier de dichtwerken der Ouden zyn. Dit
myn

2l6 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
myn gevoelen heb ik getracht te beveiligen door naauwkeurig
de fchriften van voornaame mannen te onderzoeken ,
van welken geoordeeld word dat zy over de regelen in de
dichtkunde het befte gefchreven hebben, en van welken
het my toefchynt, dat ik bewezen heb, dat zy of veelal
het met ons eens zyn, of wanneer zy de regelen, welke
haare betrekking hebben op dit waare fchoon, en dit van
ons bedoelde verhevene in de dichtkunde, nader zoeken te
ontvouwen , doorgaands van den weg afdwaalen. Om nu
niet verder te fpreeken van het door ons bygebragt eenpaarig
getuigenis van zo veele beroemde mannen en groote
Dichters, welke zich aan de eigendunkelyke voorfchriften
van zogenaamde kunftrechters niet hebben willen onderwerpen
, maar de zeiven veracht, en daar door ongemeene
fchoonheden voor den dag gebragt hebben. Dit alles befluitende
met het voorftellen van zulke voorbeelden , uit
welke men ontegenzeggelyk kan afleiden, dat zy, welke van
ons als de grootfte Nederlandfche Dichters erkend worden,
deezen roem voornaamelyk verworven hebben, door zich
van die befte modellen te bedienen, en dat by gevolg de
mindere vordering, welke men na HOOFT, VONDEL en
POOT in de Nederlandfche dichtkunde befpeurt, niet moet
toegefchreven worden aan het verzuim van een Mfthetkfch
onderwys, maar aan de verwaarloosde beoefening van de
Griekfche en Latynfche Dichters. Myn befluit zal zekerlyk
niet aangenaam zyn voor hen , die zich niet meer in ftaat
bevinden om de oude Dichters te kunnen leeren verftaan,
en evenwel goede Nederlandfche Dichters meenen te zyn.
Verre is het van my, dat ik deezen hunnen roem zou willen
betwiften ; ik geloof dat 'er uitmuntende Nederduitfche
Dich-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 217
Dichters zyn, en geweeft zyn, als LANGENDYK, SMITS,
Juffr. VAN MERKEN, Juffr. VAN DER WILP, DE BOSCH,
STEENWYK en verfcheide anderen, welke zonder eene
grondige kennis van de oude Dichters uitmuntende dichtftukken
gemaakt hebben. Ik beweer alleen, dat zy nog veel
voortreffelyker zouden zyn , en geweeft zyn, wanneer zy
eenen meerderen toegang hadden of gehad hadden tot die
vruchtbaare akkers van waaren fmaak en vernuft. De voorbeelden
daartoe van my aangehaald dunkt my dat dit buiten
allen twyfel ftellen. Welk een fchat van fraaije denkbeelden,
natuurlyke fchilderyen, verhevene uitdrukkingen en waare
dichterlyke fchoonheden, ligt niet opgefloten in de werken
der Ouden; waar van wy niet alleen een verftandig gebruik
kunnen maaken, maar die voornaamelyk onzen geeft zodaanig
oefenen, dat wy in ftaat worden gefteld om andere nieuwe
en voortreffelyke gedachten in onze gedichten te brengen!
Indien ik door het voorbeeld van groote mannen en
eigen ondervinding niet ten vollen van de waarheid van myn
gevoelen overtuigd ware, zou ik dit met zo veel iever niet
durven beweeren, maar de proef daar van genomen hebbende,
is my zulks ook gebleken. Een jong Dichter in de
Griekfche en Latynfche taal onderwezen, en van natuure
tot het dichten gefchikt, wierd verzocht om een lykdicht te
maaken op den dood van een vrouw, welk een' bedroefd'
man en eenige kleine kinderen naliet. De jongeling vroeg
zynen vrienden raad; hoe hy dit zoude aanvangen, omniet
den algemeenen fleur van lykdichten te volgen. Hem wierd
gezegd, dat 'er een lykklagt was Van PROPERTIUS over den
dood van Cornelia , de Gemalin van L. Aemilius Paulus,
waar in de geftorvene word ingevoerd, haaren man aanfpree-
E c ken-

2l8 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
kende, en hem , om haar gemis in zwaaren rouw gedompeld,
trooftende en den vadeiiyken pligt voor oogen houdende.
De jonge Dichter volgde deezen raad, en bragt in
navolging van de lykklagt van PROPERTIUS een gedicht
voor den dag, waar over oude kundige en beroemde Dichters
hun verwondering niet genoeg hebben kunnen betoonen.
Het een en ander voorbeeld, daar uit bygebragt, zal
hier, vertrouwe ik, ook niet ongepaft zyn.
PROPERTIUS zegt:
Sat tibi fint no&es, quas de me, Pauk, fatiges:
Somniaque in faciem credita faepe meam.
Welk is nu het gebruik dat van deeze twee regels gemaakt
word? De vrouw word even als Cornelia by PROPERTIUS
fpreekende ingevoerd:
Gy hebt myn dood reeds lang genoeg befchreid;
Reeds lang genoeg, in zo veel' bange nachten,
En dagen van droefgeeftige eenzaamheid,
Uw kracht verteerd, door nuttelooze klagten.
- De liefde, die als in een levend beeld,
Zo als zy u en my wel eer deed blaken,
Zelfs in uw' flaap u fteeds voor de oogen fpeelt,
Moet u met recht het hart gevoelig maken.
PROPERTIUS:
Et fi quid doliturus er is, fine ieftibus Wis,
Qjmm venient, ficcis ofcula falie genis.
Ver-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 2Ip
Verberg, kan 't zyn, voor hen uw zielsverdriet!
Vertoon u nooit met rood bekretene oogen,
Opdat hun oog, wanneer 't uw traanen ziet,
Niet met u fchreije, uit kinderlyk medoogen.
PROPERTIUS:
Fungere mat er nis vicibus, pater, illa meorum
Omnis erit collo turba ferenda tuo.
Ofcula quum dederis tua flentibus, adjice matris,
Tota domus coepit nunc onus esfe tuum.
Gy hebt, nu my de dood heeft weggerukt,
Een' dubblen laffc gelaadcn op uw fchouders,
Daar al de zorg des huisgezins u drukt,
En gy den pligt voldoen moet van twee ouders.
Wanneer ge ons krooft uit liefde omhelft en kuft,
Wil dan met een 't voor my een kusje geeven!
't Geniet, van zyn verlies nog onbewuft,
De zoetheid van het onbekommerd leven.
Niemand , geloof ik , zal twyfelen , of deeze denkbeelden
zyn vol van tederheid en volgens de natuur gefchilderd.
Wanneer nu het geheel overeenkomftig is aan deeze brokken,
wie zal zulk een dichtftuk niet naar waarde willen verheffen?
Het fchilderachtig en natuurlyk voorftellen van de
gedachten was eertyds en is nu nog het hoofdoogmerk der
dichtkunde; hier door moeten de Dichters zoeken te behaagen
en te onderwyzen, en welk een aanleiding hier toe de
fchriften der Ouden kunnen geeven, is hen bekend, welke
Ee 2 zig

220 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
zich bevlytigd hebben de zelve te leeren verftaan. Menigmaal
heb ik my verwonderd, daar onze eeuw zo vruchtbaar
is in vertaalingen, waarom men niet fommige ftukken,
vooral die der Grieken , in onze taaie heeft overgebragt.
Men leeft de zelve genoegzaam in alle uitheemfche taaien;
maar de Nederlanders zyn in dit ftuk zeer ten achteren. De
Oedipus van Sophocles, onlangs door den Heer BILDERDYK
uitgegeeven, heeft echter veel roem verworven. Waarom
ook geen andere ftukken van deeze foort door een bekwaame
hand in 't Nederduitfch gebragt; geenszins, nochtans,
om dat ik het oorfprongkelyke na diergelyke vertaalingen
wil beoordeeld hebben, dit zy verre; maar om dat ik denk,
dat Nederlandfche Dichters , welke de oorfprongkelyke
fchry vers niet leezen kunnen, en echter veel natuurlyk vernuft
bezitten, uit zulke vertaalingen ongemeen veel nut en
voordeel zouden kunnen trekken, gelyk VONDEL met het
vertaaien van VIRGILIUS, hoe gebreklyk ook, in de daad
verworven heeft. Daar zyn by voorbeeld twee gezangen,
het eene genaamd Bions tykzang op Adonis; het andere een
Rouwklagt van Mofchus over den dood van Bion. Alle fchryvers
van ouden en laateren tyd betuigen eenpaarig, dat alle
dichterlyke bevalligheden in deeze ftukken te vinden zyn.
BROEKHUIZEN heeft het "eerfte tot zyn eigen gebruik vertaald,
hoewel niet zeer gelukkig, het welk de reden fchynt
te zyn, dat het in de uitgave van zyne Nederduitfche gedichten
niet gevonden word. BALTHAZAR HUYDECOPER,
welke 'er een affchrift van bezat, fchynt evenwel daar in
veel genoegen te hebben gevonden, dew}! deeze kundige
man het der vergetelheid heeft willen onttrekken, door het
te laaten drukken in eene verzaameling van Nederduitfche
men-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 221
mengeldichten (a). Het andere, de rouwklagt van Mofchus
over den dood van Bion, is door D. SMITS gevolgd naar
een Franfche vertaaling, waarfchynlyk die van LONGEPIERRE,
en te vinden in zyne gedichten (Z>). De zo even van ons
gemelde jonge Dichter P. NIEUW LAND heeft ook dit laatfte
gedicht volgens het oorfprongkelyk Griekfch in 't Nederduitfch
gebragt, zo als wy 't overwaardig achten hier in zyn
geheel te plaatfen, aan 't oordeel van UL. Ed. Heeren geheel
en al overlaatende, in hoe verre hy den bovengemelden
Dichter is naby gekomen of overtroffen heeft.
R O U W K L A G T V A N M O S C H U S
OVER DEN DOOD VAN
B I O N .
w eêrgalmt van zucht op zucht, o heuvels, dicht begroeid ï
o Zee en ftromen, die den Griekfchen grond befproeit,
Betreurt uw' Bion, dien van elk geliefden zanger!
Zucht, bosfchen! planten, weent! fpreidt, bloemen ! fpreidt
(niet langer
Een' liefélyken geur, nu flap en dor van blaên.
Neemt, roos en anemone, een droevig rouwrood aan:
Verdubbel vry het wee, reeds op uw blaên gefchreven,
o Hyacinth, helaas! uw dichter liet het leven!
Heft,
OO Uitgegceven in Arofterdam by W. Barents in 't jaar r {2j,
00 Pag. 255.
Ee 3

£22 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Heft, Nimfen van Sicilje! een' droeven lykzang aan.
o Nachtegaaien, die, in 't fomber loof der blaên
Verfcholen, treurig kweelt, meldt thans der brongodinnen
Van Arethufe, die den blyden veldzang minnen,
Dat herder Bion ftierf, en met hem 't zoet geluid
Van vrolyk veldmuzyk en Griekfche herdersfluit.
Treurt, Nimfen van Sicilje! en flaat bedrukt aan 't klagen.
Doet Strymons oevers van uw rouwgezang gewagen,
o Zwaanen! kweelt een lied, gelyk weleer uw boord'
Van herder Bion zelf zo dikwerf heeft gehoord;
Doet d'eertyds blyden rei der Griekfche Nimfen hooren:
"Der herdren Orpheus hebt ge in eeuwigheid verlooren."
Heft, Nimfen van Sicilje! een' droeven lykzang aan.
Uw dichter zingt niet meer, door lommrige êikenblaên
Befchaduwd , daar in 't rond de kudden luiftrend hoorden.
Nu zingt hy 't lied van Lethe in Plutoos duiftere oorden [
En doet de bergen niet weêrgalmen, als weleer;
Zelf 't rundvee loeit van rouwe en wil geen weide meer.
Treurt, Nimfen van Sicilje! en flaat bedrukt aan 't klagen,
Apollo treurt om u, te vroeg door 't lot verflagen,
Zelf treurt, o Bion! woud- en tuingod, diep in 't zwart;
Der waternimfen rei deelt mede in hunne fmart;
Zy ftorten, daar ze in 'twoud een kronklendfpoor zich banen,
Voor heldervlietend nat nu niets dan zilte tranen.
Ach! de echo galmt niet meer op 't tokklen van uw fluit,
Maar treurt in rots cn klip: men zag gebloemt en kruid
Ver-

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 22$
Verwelken om uw' dood, den boom zyn vruchten fchudden,
De vette melk verdroogde in de uijers van de kudden,
De korf der byen ftierf, en wie zou, uit de raat,
Den honig gaêren, daar uw honig ons verlaat?
Treurt, Nimfen van Sicilje ! en flaat bedrukt aan 't klagen.
Zo deed de dolphyn nooit van rouwe al 't ftrand gewagen;
Zo kweelde Philomele in 't grievendft hartverdriet
Door 't woud, of in 't gebergt haar zufler Progneniet;
Zo treurde Cerylus nog Ceyx in de ftromen,
Om zyn Halcyone, voor eeuwig hem ontnomen;
De vogel van Auroor befchreide nooit haar' zoon,
Al zwevende om zyn graf, op zo bedrukt een' toon,
o Bion, als om u, door 't noodlot wreed verflagen,
De leeuwrik, nachtegaal, en zwaan, en dolphyn klagen.
Heft, Nimfen van Sicilje! een' droeven lykzang aan.
't Ge vogelt, dat wel eer, op 't liefiykft aangedaan
Door Bions tedren toon, van Bion leerde kwelen,
Betreurt den herder nu, die allen wift te ftrelen;
De tortels treuren mede en kirren beurt om beurt;
Treurt, vogels! onze fmart treurt metu, tortels, treurt!
Treurt, Nimfen van Sicilje! en flaat bedrukt aan 't klagen,
Wie, wie zal thans uw fluit, ons aller welbehagen,
Befpelen? die den galm uw's monds, nu ftyf en koud,
Nog ademt? welke hand? wat herder is zo ftout?
Nog ftreelt zich de echo met uw vaak herhaalde zangen!
Pan, Pan verdient alleen dat waard gefchenk te ontvangen,
Ten

224 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Ten zy hy 't weiger, zelf beducht dat zyn muzyk,
't Muzyk van eenen God, voor dat eens herders wyk'.
Treurt, Nimfen van Sicilje, en flaat bedrukt aan 't klagen.
Hoe kon uw toon wel eer aan Galaté behagen,
Wanneer zy naaft u zat aan d'oever van de zee!
Zo fpeelde Cyclops niet; de fchone Galaté
Ontvlugtte Cyclops, daar ze u toelachte uit de baren:
Nu gaat zy, eenzaam, langs de dorre ftranden waren.
En hoedt uw runders, die bedrukt tér weide gaan.
Heft, Nimfen van Sicilje! een' droeven lykzang aan.
Met u, o herder! ftierf de gunft der zanggodinnen,
Het dartel kusje ftierf en al het zoet van 't minnen;
En de eertyds blyde ftoet der kleine minnegoón
Omringt bedrukt uw graf; ja Cypris kufte Adoon,
Wanneer hy, wreed gewond, den adem reeds liet glippen.
Zo teder niet, als thans uw koude en ftyve lippen.
Hoe treft u deeze flag, o Meles ! die weleer
Uw' zoon, den gunftling van Calliope, uw' Homeer
Befchreid, en 't woeft gebruifch van uwe ontroerde ftromcrj
Verdubbeld hebt van rouwe om 't pand u toen ontnomen,
En lucht en zee vervuld met donderend geluid:
U grieft een nieuwe wond , gy mift uw tweede fpruit;
Elk hunner was bemind by bron- en ftroomgodinnen;
De een wift de gunft der Nimf van Helicon te winnen,
Voor d'andren vloeide 't nat van Arethufes bron;
Die zong van Thetis krooft, dat Hektors magt verwon,
Van

DE REGELEN DER DICHTKUNDE 225
Van Ledas fchoone telg en Atreus fiere zoonen;
Maar dees van kryg noch bloed; dees kweelde op zachter toonen
Den veldgod, daar het vee hem volgde op zynen galm,
Of molk den vetten room, of meed een rieten halm,
Of leerde dartle liefde, en wift, door kunftig fpelen,
Den kleinen Minnegod en Venus zelf te ftrelen.
Heft, Nimfen van Sicilje! een' droeven lykzang aan.
Om u is ftad by ftad met diepen rouw belaên,
Treurt Afcra meer dan toen 't Hefiodus moeft derven,
Met mindren rouw dan u zag Thebe Pindar fterven,
Anacreons verlies gaat Teion min ter hart,
Alcaeus dood baart min 't bekoorlyk Lesbos fmart,
Archilochus deed nooit dus Paros om zich klagen,'
En Mitylenes kuft vindt langer geen behagen
In Sapphos tonen, daar 't met uw gezang zi«" ftreelf
En ieder herder, die, door Phcbus gunft bedeeld,
Van heilig dichtvuur blaakt, betreurt uw deerlyk feeven:
Sicelidas, de roem van Samos, fikfch bedreven
Op fiuitfpel, treurt om u; om u weent Lycidas,
Wiens lachend oog weleer 't vermaak van Kudos was;
Philetas zucht, bedrukt, aan Alens ruime boorden;
Theocritus treurt mede in Aetnas vruchtbare oorden;
Ontvang ook deezen toon van my, die, niet geheel
Onkundig, maar door u geleerd, de fluit befpeel;
Een ander moge uw goed als erfgenaam ontvangen,
Ik erfde waarder fchat, gy liet me uw fluit en zangen.
Heft, Nimfen van Sicilje! een droeven lykzang aan.
Helaas! gewas en bloem, door winterkou vergaan,
F f
Her-

ii6 ANTWOORD OP DE VRAAG OVER
Herleven ieder lente om weliger te groeijen;
Welriekende narcis en hyacinth herbloeijen,
De menfch, de menfch alleen, door kracht en reden groot,
Slaapt, eens bedolven in des aardryks flillen fchoot,
Den langen, diepen flaap; hem baten magt noch gaven.
Gy, Bion! ligt dan ook in 't zwygend ftof begraven,
Terwyl de kikker nooit zynTchorre tonen ftaakt;
'k Benyd zyn' toon hem niet, die God noch menfch vermaakt.
Treurt, Nimfen van Sicilje! en flaat bedrukt aan't klagen.
Ach, Bion! dronkt gy dan, in 't bloeijen uwer dagen,
Vergif, verderfiyk gif'? wat fchadelyk venyn
Kon in uw' zoeten mond noch doodlyk bitter zyn?
Wie mengde 't, door den galm dier lippen niet bewogen?
Gewis heeft ftern noch fluit op dat- gemoed vermogen.
Heft, Nimfen van Sicilje! een droeven lykzang aan.
De boosheid wacht haar flraf: Ik, teder aangedaan,
Befchrei uw deerlyk lot met ongeveinsde traanen,
En, wift ik my een' weg naar Plutoos ryk te baanen,
Gelyk Laertes zoon of Herkules weleer,
Of Orpheus, 'k daalde zelf naar 't ryk der fchimmen neer,.
En hoorde of ook uw toon die Godheid kan bekoren.
Gy, doe Proferpina een teder veldlied hooren,
Zy kweelde zelf weleer den Griekfchen herderstoon,
Op Aetnaas vruchtbre kuft; uw zang verwacht zyn loon r
Gelyk zy Orpheus gaê hem weder heeft gegeven,
Bewogen door zyn lier, fchenkt ze ook gewis u 't leven;,
Vermogt myn fluit hier iets door teder veldmuzyk,
Ik fmeekte- aan Pluto zelf uw weêrkomft uit zyn ryk.
Wy

DE REGELEN DER DICHTKUNDE. 227
Wy meenen met dit alles aan het loffelyk oogmerk van
UL. voldaan te hebben, daar wy de dichtkunft van haare
overtollige regelen hebben -zoeken te bevryden , en een'
noodzaakelyken regel aan te toonen, welke naauwkcurig in
acht genomen zynde, het waare fieraad en wezen aan verfcheidene
dichtftukken, gelyk wy gezien hebben, gegeeven
heeft, en van welken geenszins te twyfelen is, of hy zal onze
Nederduitfche Dichters nog veel meer fchoonheden doen
voor den dag brengen, waar door zy voor geene van hunne
nabuuren behoeven te zwichten , het geen ik en uit liefde
voor myn vaderland en uit hoogachting voor alle befchaafde
letteren en hoope en wenfehe.
Ingenium cui fit, cui mens divinior, atque os
Magna fonaturum, des nominis hujus honorem.
H O R A T.
Ff 2 B Y-

B Y L A A G E.
Behoorende tot bl. 92.
VIRGILIUS libr 2 vs. 64.
Certantque illudere capto. '
VONDEL pag. 22.
En heeft veel fmaets geleden.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 77.
Cuncta equidem tibi Rex, Qfuerit quodcunque) fatebor
Vera, inquit: neque me Argolica de gente negabo.
VONDEL pag. 22.
Heer Gysbreght, ftraf me vry.
Ik ben van 's vyands volck, en waerdigh om te fterven.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 71.
Cui neque apud Dana os usquam keus:
VONDEL pag. 22.
geperft door hoogen noot.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 104.
Hoe Ithacus velit et magno mercentur Atridae.
VONDEL pag. 22.
Myn ramp wil Kennemer en Waterlant behaegen:
22Q
VIRGILIUS libr. 2 vs. 74.
Hortamur fari, quo fanguine cretus,
Quidve ferat, memoret.
Ff 3 VON-

230, B Y L A A G E.
VONDEL pag. 22,.
Wat zyt ge voor een gaft? of in wat lant geboren?
VIRGILIUS libr. 2 vs. 159.
teneor patriae nee legibus nllis.
VONDEL pag. 23.
Nu bén ik ymmers vry van Hollants dieren eedt,
En Egmont kan my hier niet heeten of verbieden.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 146.
Ipfe viro primus manicas atque arta levari
Vincla jubet Priamus. —
VONDEL pag. 23.
Ontbintden knecht, zo magh hy onverhindert fpreeken.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 108.
Saepe fugam Danai Troja cupiere relicla
Moliri et longo fesfi discedere belle.
Saepe illos afpera ponti
Interclufit hiems et terruit Au ft er euntis.
VONDEL pag. 23.
De hoplien wenfehten dick hét leger op te breecken,
Naerdien-met ftorni op ftorm, en endeloös gevecht,
Het heele ronde jaer, niet meer was uitgerecht,
Dan moeite en volck gefpilt, en tyt onnut verlieten;
VIRCILIUS libr. 2 vs. 109.
Fecisfentque utinam:
VONDEL pag. 23.
En och, of 't waer gebeurt een goede wyl te voren,
ViR-

B Y L A A G E. 231
VIRGILIUS libr. 2 vs. 130.
et quae fibi quisque timebat,
XJnius in miferi exitium converfa tulere.
VONDEL pag. 24.
Toen zochten 'er een deel hun leet aan my te wreeken.
Daer quamen, zonder flot, veel klachten t'mynen laft.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 129 & 132,
me deftinat arae.
Jamque dies infanda ader at: —
VONDEL pag. 24.
Men doemde my ter doodt, en heden zou .'t my gelden.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 134.
Eripui Qfateor) leto me; et vincula rupi.
VONDEL pag. 24.
Maer giftren avont brack een vrient myn boeien los,
VIRGILIUS libr. 2 vs. 135.
Limofoque lacu per no&em obfcurus in ulva
Delitui.
VONDEL pag. 25.
En flack in diep moerafch al den verleden nacht.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 144.
miferere animi non digna ferenti$~*
VO NDEL pag. 25.
die my met onrecht haeten*
yiR.

233 B Y L A A G E.
VIRGILIUS libr. 2. vs. 148 & 149.
Qjiisquis es, amïsfos hinc jam obliviscere Grajos.
Nojler eris.
VONDEL pag. 25.
Ga heene, ick fchenck u 't lyf, het is geen ftraffens tyt.
Wy zyn van onzen hals den groten vyant quyt.
'k Ontfang u in myn' dienft.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 20.
Uterumque armato milite complent.
VONDEL pag. 27.
Op dat 'er de Soldaet geruft in fchuilen moght.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 128 & 129.
pueri Ut cum innuptaeque puellae
Sacra canunt funemque manu contingere gau-dent.
VONDEL pag. 31.
De burgery heeft zelf het zeepaert ingehaelt,
Met zangen en triomf.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 16.
Ergo omnis longo folyit fe Teucria luctu,
Panduntur portae. juyat ine et Dorica cajlra
Deferiosque yidere locos, litusque relictum.
VONDEL pag. 32.
Al 't vollek fchoot naer 't fchip, van ftraet en burreghwal.
De geeft van out en jong door een fcheen uitgefpannen.
Men brocht het Vosmeer toe met kroezen en met kannen.
VIR-

B Y L A A G E. 23a
VIRGILIUS libr. 2 vs. 254.
Et jam Argba phalanx injlruclis navibus ibat
A Tenedo, tacitae per amica filentia lunae.
VONDEL pag. 33.
Het zeepaert, zwanger van'gewapenden, zal gaen
In arbeit, en van vracht, voor 't opgaen van demaen,
Omtrent ter middernacht, verlosfen; —
VIRGILIUS libr. 2 vs. 270.
In fommls ecce ante oculos moejlisjimus Heclor
Vifus adesfe mihi.
VONDEL pag. 36.
Nicht Machtelt, docht me, ftont voor myne ledekant
Bedruckt.
VIRGILIUS eod. loco.
largosque effundere fletus.
VONDEL pag. 36.
Toen ze in haer traenen fmolt;
VIRGILIUS libr. 2 vs. 274.
Hei mihi, qualis er at, quantum mutatus ab Ulo
Heet ore, qui —
VONDEL pag. 36.
Helaes! zy quam my niet in die geftalt te vooren,
Gelyck haer zuivre ziel enz. —
VIRGILIUS libr. 2 vs. 280.
Compellare virum, et moe/las expromere voces:
O lux Dardaniae, fpes 0 fidisfima Teucrum.
Gg VON-

£34 B Y L A A G E.
VONDEL pag. 36.
Ik fprackze al fchreiende aen, na eenen diepen zucht:
O adelycke fprurrvan 't hooge huis te Woerden.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 282 & feqq.
Quae tantae temer e morae? quibus Heclor ab oris
Exfpeclate venis? ut te paft multa tuorum
Funera, poft varios hominumque urbisque labores-
Defesfi adjpicimus!
VONDEL pag. 36.
Wat oirzaeck dryft u hier op ongerufte paden?'
Of komtge om onzent wil, met zwarigheid beladen
Om d'uwen by te ltaen, in 't kommerlyck belegh?
VIRGILIUS libr. 2 vs. 2.87.
Uk nihil: nee me qua er ent em yana moratur;,
VONDEL pag. 37.
Zy fchudde 't hooft;
VIRGILIUS libr. 2 vs. 288.
Sed graviter gemïtus imo de peel ore ducens;
VONDEL pag. 37.
En fteende en zuchte zwaer, en borft in 't endt dus uit:
VIRGILIUS libr. 2 vs. 289.
Heu fuge, nate Dea, te 'que hls, ait, eripe flammis.
Hoftis habet muros; ruit alto a ad-nnne Troja.
Sat patriae Priamoque datum, ft Pergama dextra
Defendi posfent 9 etiam hac defenfa fuis/ent..
VON

B Y L A A G E. 235
VONDEL pag. 37.
Het is tyt naer andere geweften,
Te vlieden van dit huis. De vyant heeft de vetten.
De zeeftadt ftaet in brant: het is met haer gedaen. •
Oom Gysbrecht heeft vergeefs zyn burgers voorgeftaen.
Geen tegenworftelen noch ftryden magh u baeten.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 351.
Excesfere omnes, adjtis arisque reliclis,
Di, quibus imperium hoe fi et er at.
VONDEL pag. 37.
Godts heilgen hebben kerek en outer lang verlaten.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 620.
Nus quam abero, et tut urn patrio te limine fiftam.
VONDEL pag. 37.
'k Zal Gysbrecht, ongequetft van fpiets of eenigh zwaert,
En, zonder eene nop van 't kleet door 't vier te zengen,
Geleiden, en gezont op dezen drempel brengen.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 619.
Eripe, nate, fugam, finemque inpone labori.
VONDEL pag. 37.
Verlaet dan flux dit flot: fteeck af, op Godts gena,
En geef u zeewaert in. voort, voort, eer 't wort te fpa.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 302.
Excutior fomno. —
VONDEL pag. 37.
En fchoot uit mynen droom.
Gg 2 VÏR-

236* B Y L A A G E.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 792.
Ter chriatus-ibi collo dare brachia cïrcum;.
Ter fruflra conprenfa mdrius &c.
VONDEL pag. 37.
Greep toe, en zocht vergeefs t' omhelzen haeren geeft*
VIRGILIUS libr. 2 vs. 790.
lacrimantem, et multa yolentem
Die ere deferuit, tenuisque recesjit in auras.
VONDEL pag. 38.
Dié door myn armen droop, en wechftoof uit myn oogen,.
En liet me heel verbaeft, en van het fpoock bedrogen-
VIRGILIUS libr. 2 vs. 327.
incenfa Danai dominantur in nrbe.
VONDEL pag. 38.
De vyant is in ftad't»
VIRGILIUS libr. 2 vs. 325.
Fuimus Troës: fuit Ilium ei ingens
Gloria Teucrorum.
VONDEL pag. 38.
Het is met Amfterdam en zyne hooge wallen
Gedaen:
VIRGTLIUS libr. 2 vs. 328..
Arduus armatos mediis in moenibus adftans
Fundit equus, yi&orque Sinon incendia miscel*
Infultans. . \ .
VON>

B Y L A A G E. 23?
VONDEL pag. 38.
Het zeepaert loft zyn vracht, en Vosmeer fticht den brandt,
In 't barnen van 't gevecht, met fchimpen en braveeren.
' VIRGILIUS libr. 2 vs. 334.
yix primi proelia tentant
Portarum yigiles, et caeca marte rejïjlunt.
VONDEL pag. 38.
De wachters vechten flaeu, en zien hen niet te keeren.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 330.
Portis alii bipatentibus adfunt,
Millïa quot magnis unquam yenere Mycenis.
VONDEL pag. 38.
Het leger treckt vaft in met duizenden, een maght
Zoo groot als Waterlant noch oit te velde braght.
Adfcenfu fupero:
VIRGILIUS libr. 2 vs. 302.
et fummi faftigia teelt
VONDEL pag. 38.
Ick zal terftont om hoogh gaen zien van Schreiers toren*
VIRGILIUS libr. 2 vs. 42.
0 miferi, quae tanta infania civesf
Creditis aveclos hoftis? aut ulla putatis
Dona carere dolis Danaüm? fic notus Ulixes?
Gg 3 VON-

238 B Y L A A G E.
VONDEL pag. 38.
Helaes wat gaet my aen, in dezen droeven ftanr!
Is dat triomf? heet dat zyn vyanden verjaegen?
Nu kent men Haerlem eerft: nu blycken Egmonts lagen.
VIRGILIUS libr. 1 vs. 207.
Durate, et vos met rebus fervate fecundis.
VONDEL pag. 39.
Gedult mevrouw, gedult, Godt proeft zyn uitverkoren.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 734.
Ardentis clypeos, atque aera micantia cerno.
VONDEL ^g. 39.
Ik kan befcheielyck en klaer 't geklicklack hooren
En 't rammelen van 't ftael: 't geluit komt dichter by.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 312.
Sigea igni freta lata relucent.
VONDE L pag. 39.
De fchepen branden al, en fchitteren in 't Y.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 310.
Jam Deiphobi dedit ampla ruinam,
Vulcano fuperante, domus.: jam proxumus ardet
Ucalegon.
VONDEL pag. 39.
Ick zag het groot gebou, Jan Witten gevels, vallen:
Het naefte huis daer aen ftaet rede in lichten brant.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 313.
Exoritur clamorque virum clangorque tubarum.
VON-

B Y L A A G E. 239
VONDEL pag. 39.
Men fteekt'er de trompet, men hoort de menfchen fchreien.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 317.
pulchrumque mori fuccurrit in ar mi's.
VONDEL pag. 39.
Al wie in 't harnas fterft, die ffcerft met kryghsmans eer.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 339.
Addunt fe focios Ripheus et maximus armis
Epytus, oblati per lunam, Hypanisque Dymasque,
Et lateri adglomerant nofiro: —
VONDEL pag. 39.
Voor 't huis vergaderen de treflykften, de grooten,
Heer Heemskerck, —
Oudshoren, en Pollaen, —
VIRGILIUS libr. 2 vs. 349.
Si vobis audentem extrema cupido
Certa fèqui, —
et vs. 352.
Succurritis urbi
Incenfae, moriamur et in media ar ma ruamus.
VONDEL pag. 40.
Doch zooge zyt gezint den vyant te verletten,
Zoo veel ons mooglyck zy, en 't leven op te zetten
By ffcadt en burgery, zoo volghtme: dat's u voor,
VIRGILIUS libr. 2 vs. 636.
Abnegat excifa vitam producer e Troja,
Exfiliumque pati.
VON-

24-0 B Y L A A G E.
VONDEL pag. 42.
Voor my, 'k ben out en traegh my voeght niet dat ik vlie
Zoo veele moeiten is dit leven my niet waerdigh.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 638.
Vos, 0 quibus integer aevi
Sanguis, ait, folidaeque fuo ftant robore vires,
Vos agitate fugam.
VONDEL pag. 42.
Maer gy, myn dochter, wien het leven beter lult,
En in het bloeiendft zyt van uwe jonge jaeren,
Zet gy 't op vluchten aen;
VIRGILIUS libr. 2 vs. 657.
Mene efferre pedem, genitor, te posfe reliclo
Sper afti?
VONDEL pag. 42.
Zou ik u hier alleen verlaaten tot een' roof,
Die my een vader ftreckte,
VIRGILIUS libr. 2 vs. 523.
haec ara tuebitur omnes.
VONDEL pag. 42.
Dit outer is ons wyck.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 515.
Hic Ilecuba et natae nequidquam alt aria circum,
et vs. 517.
Divum amplexae ftmulacra fedebant.
VONDEL pag. 43.
Gy mooght dan, nu gy hebt die zelleve gedachten,
Met my, voor dit altaer, de vyanden verwachten.
VlR'

B, Y L A A G E. 241
VIRGILIUS libr. 2 vs. 707.
Ergo age, care pater, cervici imponere noftrae. •
Jpfe fubibo hum er is, nee me labor ijle gravabit.
Quo res cunque cadent, unum et commune periclum,
Una falus ambobus erit. Mihi parvus Iulus
Sit comes, et longe fervet vejligia conjux.
VONDEL pag. 44.
Oom Gozewyn, koom hier: gy zyt ftock out entraegh;
Gedoogh dat ick u op myn beide fchouders draegh,
Klarisfe nicht, gy zult my volgen met dees reien, .
Waer Godt of 't goet geluck ons allen wil geleien.
VIRGILIUS libr* 2 VS. 664.
Hoe er at, alma parens, quod me per tela, per ignis,
Eripis,
VONDEL pag. 44.
Hoe nu, heeft Godt my dan, door water en door vier,
Door fpiets en zwaert geredt, en menigh blanck rappier.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 431.
Iliaci cineres et flamma extrema meorum.,
Teftor, in occafu vejlro, nee tela, nee ullas
Vit avis fe vices Danaum, et fi fata fuisfent,
Ut caderem, meruisfe rnanu,
VONDEL pag. 45.
Zoo neem ick Godt en al zyn heilgen tot getuigen,
Dat geenerley gevaer, noch zelf de felle doot
My hinderden uw lyf te bergen in den noot.
Hh Vin-

2 42 B Y L A A G E.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 647.
Jam pridem invifus Divis, et in ut i lis annos
Demoror, ex quo me Divum pater, atque hominum rex
Fulminis adflavit yentis, et contigit igni.
VONDEL pag.'45.
En haeckte lang te gaen naer aller zielen bedt.
Al federt dat ick uit myn' zetel wert gezet,
VIRGILIUS libr. 2 vs. 3 & 12.
Infandum, regina, jubes renovare dolorem,
animus meminisfe korret, lucluque refugit.
VONDEL pag. 46.
Gy eifcht een' zwaeren eifch. Wie zou daer niet voor gruwen?
Het zal ons hartewee en droefheit flechts vernuwen.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 6.
Quis talia fando
„ Myrmidonum, Dolopumve, aut. diri miles Ulixi
Temper et a lacrymis!
VONDEL pag. 46.
Wie hoort dit treurfpel aen die niet zyn tranen laet?
Al ftont hier Grobber zelf, en 't heiloos bastertzaet,
VIRGILIUS libr. 2 vs. 10 & 13.
Sed, fi tantus amor cafus cognoscere noftros,
Incipiam.
VONDE L 'pag. 46.
Doch nu gy 't zoo begeert, hoor toe, ick zal 't verhaelcn.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 361.
Quis cladem illius no&is, qui funera fando
Explicetl VON-

B Y L A A G E. 243
VONDEL pag. 46".
wat mont kan u vertellen
Den zuuren arrebeit van dezen naeren nacht,
En met hoe groot een' moort die over wort gebragt?
VIRGILIUS libr. 2 vs. 364.
Plurima perque vias flernuntur inertia pasfim
Corpora.
VONDEL pag. 47.
Men zagh de doón geftroit langs burreghwal, en ftraeten.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 368.
crudelis ubique
Lu&us, ubique pavor, et plurima mortis imago.
VONDEL pag. 47.
Men ziet 'er allefins verbaeftheit, en men hoort
Zich mengen onder een bloetftorting, brant en moort.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 363.
Urbs antiqua ruit, muitos dominata per annos.
VONDEL pag. 47.
De groote aeloude ftadt, vermaert in oorelogen,
Gaat plotfelyck te gront.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 367.
Quondam etiam vidtis redit in praecordia virtus,
Vicloresque cadunt Danai.
VONDEL pag. 47.
Wy worden niet tê min door wanhoop aangedreven,
Dat menig graefsgezinde en Kenmer koft zyn leven:
Hh 2 VIR-

ü44 B Y L A A G E.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 366.
nee foïi poenas dant fangu'rne TeucrL
VONDEL pag. 47.
En *t Amfterlantfche bloet en meuvelt niet alleen,
VIRGILIUS libr. 2 vs. 384.
Ignarosque loei pasfim et formidine captos •
Sternimus.
VONDEL pag. 47.
' De kennis van den wegh, van liegen, ftraeten, bruggen^
En ftadts gelegentheid , by 't fchynen van de maen,
VIRGILIUS libr, Q VS. 318,.
Ecce autem telis Panthus elapfus Achiyüm,
Panthus Othryades, ar cis Phoebique facerdos,
Sacra manu, vi&osque Deos, parvumque nepotem
Ipfe trahit, curfuqae amens ad litora tendit.
VONDEL pag.. 47.
Myn broer,, prooft Willem, quam, geladen onder d'armen
Met overfchot van 't kruis des heilants:
VIRGILIUS libr. 2 vs. 479.
conrepta dura bipenni
Limina perrumpit. —
VONDEL pag. 48.
hy loopt met boomen op de' deur.
VIRGILIUS. libr. 2 vs. 355.
inde, lupi ceu
Raptor es atra in nebula, quos improba ventris
Exegit caecos rabies. VON-

5' V L/ A A G E. 245
V.ÓNDEL pag. 48.
Als tygers, die, by nacht van honger uitgejaeght,
Gebeeten zyn op roof.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 358.
per tela, per hoftis
Vadïmus haud dubiam fa mortem.
VONDEL pag. 48.
wy vliegen onvertfaeght
Door vier en zwaerden heen,
VIRGILIUS libr. 2 vs. 487.
penitusque cavae plangoribus aedes
Femineis ululant. Ferit aurea ftdera clamor.
VONDEL pag. 48.
En hooren eenen galm, die uitberft over ftraet,
En over al de fladt, en Godt voor 't voorhooft fiaet,
In zynen hoogen troon.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 409 & 410.
telis
Noflrorum obruimur, oriturque mijerrima caedes.
VONDEL pag. 48.
en quetft ons zelfs met fteenen
En hout uit misverftant.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 489.
Turn pavidae teclis matres ingentibus errant,
Amplexaeqw tenent post es, atque ofcula figunU
Hh 3 VON*

2 4ó" B Y L A A G E.
VoNDEL 'pag. 48.
men hoort de vrouwen weenen,
En kinders, die vol fchrick krioelen hier en daer,
De binnetransfen langs.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 763.
huc undique Troïa gazd
Ineen'fis erepta adytis, menfaeque Deorum,
Cr at er es que auro folidi, captivaque v eft is
Congeritur.
VONDEL pag. 48.
Men torft 'er kelcken uit, kasfuiffelen, en kappen,
Die flyf ftaen van gefteente, en parlen en root gout,
Om 'theerelyckft,als 'tplagh, wanneer men hoogh tyt houdt,
En koor en outerkleên.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 403.
Ecce trahebatur pasfts Priameïa virgo
Crinibus a templo Casfandra adytisque Minervae.
VONDEL pag. 48.
Men fleipteze by 't hair uit ons lievrouwe koor.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 406.
teneras arcebant vincula palmas.
VONDEL pag. 48.
Om d'armen dun en teer met koorden ftyf gebonden.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 407.
Non tulit hanc fpeciem furiata mente Coroebus.
VONDEL pag. 49.
Doch Heemskerck meeft, die dol dit langer niet verdroegh,
VIR-

B Y L A A G E» £47
VIRGILIUS libr. 2 vs. 405.
Ad coelum tendens ardentia lumina fruftra.
VONDEL pag. 49.
Toen zy naer 's hemels troon haer blaeckende oogen floegh.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 409.
Confequimur cuncJi, et denfis incurrimus armis.
VONDEL pag. 49.
Wy floten ons wel dicht, en volghden hem' al t'zaamen,
En mekten ze uit de maght des knevlers:
VIRGILIUS libr. 2 vs. 413.
Turn Danai gemitu atque ereptae yirginis ira
Undique conlecli invaduut: acerrimus Ajax .
Et gemini Atridae, Dolopumque exercitus omnis,
Adverfi rupto ceu quondam turbine yenti
Confligunt, Zephyrusque Notusque, et laetus Eois
Eurus equis: [Iridunt filyae, faevitque tridenti
Spumeus, atque imo Nereus ciet aequora fundo.
VONDEL pag. 49.
daer op qnamen
De Gelderfchen, de Zeeu, de Vries en Kennemaer
Van allefins te hoop, vol fpyts, op 't groot misbaer,
En om d'ontruckte maeght; menzagh 'er 's Graevenzoonen,
Men zagh 'er d'Egmonts zelfs en Diedrickmeê zich toonen:
Om 't moedigfte in dien ftryt, met Grobber,helfch vanaert.
De winden buldren zoo, eer 't bylter weèr bedaert
Des winters, tegens een, en weeten van geen ftryeken,
En zetten in gevaer de dammen en de .dyeken,
Door 't persfen van den vloet.
VIR-

S48 B Y L A A G E.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 424.
Ilicet obruimur numero
VONDEL, pag. 49.
de vyant wert te fterck,
VIRGILIUS libr. 2 vs. 424.
primusque Coroebus
Penelei dextra, Divae armipotentis ad aram,
Procumbit; cadit et Ripheus, juftisfimus unus
Qui fuit in Teucris, et fervantisfimus aequi,
VONDEL pag. 49.
Neef Heemskerck had by 't koor alreê den geeft gegeven,
Die ridderlycke helt en eere van zyn ftam.
Polaenen viel 'er by, die hem te hulpe quam,
En niemandt week in moedt noch billyckheit van oordeel,
VIRGILIUS libr. 2 vs. 429.
nee te tua plurima Panthu
Labentem pietas, nee Apollinis infula texit.
VONDEL pag. 49.
Geen ftool befchutte hem, noch geen vierkante muts,
Noch geen godvruchtigheid kon Jefus priefter helpen.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 304.
In fegetem veluti quum flamma furentibus auftris
Incidit, aut rapidus montano flumine torrens
Sternit agros, ftemit fata laeta, boumque labores,
Praecipitesque trahit jihas; ftupet infcius alto
Adcipiens fonitum faxt de vertice paftor.
VON-

B Y L A A G E» 249
VONDEL pag. 49.
Gelyck -een waterftroom gewelt baert op een (luis,
En elx gehoor verdooft met ysfelyck gedruifch.
De deuren kanten zich geweldigh tegens 't wringen
Des fpringvloets, voor een wyl, tot dat zy open fpringen,
En geven 't water ruimt, den fpringvloet vryen toom,
Die wint dan velt, en ruckt de wortels met den boom,
En huis en hof om veer, en zet de laege landen
In eene baere zee, met groene en nieuwe ftranden.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 758.
Meet ignis edax fumma ad- fafiigia vento
Volvïtur; exfuperant flammae, furit aeftus ad auras.
VONDEL pag. 50.
zoo dra de burgery de vlam
Ten daecke van de kerek ten hemel uitgeflaegen
En 't heerelyck gebouw zagh branden lichter laegen.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 565.
Deferuere om nes defesfi, et corpora faltu
Ad terram mifere, aut ignibus aegra dedere.
VONDEL pag. 50.
dat out en jong
Van boven, om het vier t'ontgaen, te berfte fprong,
Of in de fpietfen viel ter aerde.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 329.
Vi&orque Sinon incendia miscet.
li VON-

25Q B Y L A A G E.
VONDEL pag. 50.
'De helfche Grobber ftichte
Met een gewyde toorts den brandt in 't heiligh dack.
VIRGILIUS libr. 3 vs. 672.
Clamorem immenfum tollit. —
VONDEL pag. 52.
Die zich liet vreeslyck hooren,
VIRGILIUS libr. 3 vs. 659.
Trunca manum pinus regit. —
VONDEL pflg. 52.
Zyn fpietfe was een maft in zyne grove vingeren.
VIRGILIUS libr. 3 vs. 623.
Vidi egomet, duo de numero cum corpora noflro
Pr en fa manu magna medio refupinus in antro
Frangeret ad faxum, fanieque exfperfa nat ar ent
Limina:
VONDEL pag. 52.
Ick zagh hem man op man gelyck konynen flingeren
Wel driemacl om zyn hooft, gevat by 't eene been,
En kneuzen dan het hooft op floepen of op fteen.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 479.
Jpfe inter primos conrepta dura bipenni
Limina perrumpit, post es que a cardine vellit
Aeratos: jamque excifa trabe firma cavavit
Robora, et ingentem lato dedit ore fenefiram.
VON-

B Y L A A G E. 251
VONDEL pag. 52.
Hy proeft op grendelen de deught der ftaele klingen,
Houwt fel met eenen flagh door yzer en door Haal;
En proeft zyn bekkeneel op poorten van metael.
VIRGILIUS libr. 3 vs. 655.
fummo cum monte videmus
Ipfum inter pecudes vafia fe mole moventem
Paftorem Polyphemum.
VONDEL pag. 53.
Hy fcheen een Polyfeem, het krygsvolck fcheen zyn kudde.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 441.
obfesfumque acla testudine Urnen.
Haer ent pari etibus fcalae, postisque fub ipfos,
Nituntur gradibus: clipeosque ad tela jiniftris
Protedti objiciunt: prenfant faftigia dextris.
VONDEL pag. 53.
Men voert den ftormbock aen: men gaet de ladders rechten,
En klimt, met d'eene hant ten gevel uitgeftreckt,
In d'ander met den fchilt, die hals en hooft bedeckt.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 445.
Dardanidae contra turris ac tecla domorum
Culmina convellunt.
et vs. 448.
Auratasque trabes, veterum decora alta parentum
Devolvunt.
VONDEL pag. 53.
Ons jeught, daer tegens aen, die wentelt heele ftylen,
li 2 En

252 B T
Y L A A G E.
En eicke balleken, en uitgelezen hout,
En wat 'er is van outs tot pracht en prael gebouwt,
Van boven in den hoop.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 446*.
his fe quando ultimo- cernunt
Extrema jam in morte parant defendere têlis.
VONDEL pag. 53.
en of ze luttel hoopen,
Zoo dient het om hun huit ten dierfte te verkoopen,
VIRGILIUS libr. 2 vs. 45r.
Infaurati animi, Regis fuccurrcre tc&is %
Auxilioque levare viros, vim que adder e viclis..
VONDEL pag. 53.
En burgemeefleren en raeden voor te ftaen,
Tot quyting van den eedt haer overheit gedaen.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 449.
alü ftri&is mucronibus imas
Ohfedere fores.
VONDEL pag. 53.
Een deel der burgery beneên met hellebaerd
En fabelen en fpiets de poort en muur bewaert.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 458.
Evado ad furnmi fajligia culminis.
et vs. 460.
Turrem in praecipiti Jlantem, fummisque fuh af ra
Educlam teclis, unde omnis Troja videri,
Et Danaum folitae nayes, et Achaica caftra.
VON =

B Y L A A G E. 253
. VONDEL pag. 53-
Ik fleegh den toren op, die boven 't dack koomt ryzen^
In 't midden van 't ftadthuis, van waer men u kon wy zen
De tenten om de ftadt, en hoe al 't legher lagh.
Janna.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 492..
labat ariete crebro
VONDEL pag. 53.
En met den ftorrembock de poort gewelt aendeden,
En ramden reis op reis.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 492.
et emoti procumbtmt cardïne poftes.
VONDEL pag. 53.
De deur gaf krack op krack.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 463.
Adgresft ferro. dreunt , qua fumma labantis
Juncluras tabulata dabant; convellimus alt is
Sedibus impulimusque. ea lapfa repente ruinam
Cum fonitu trahit, et Danaum fuper agmina late
Incidit. Aft alii fubeunt: —
VONDEL pag. 54.
Wy fielden flux in 't werek de disfels, en de bylen,
En hieuwen in het ront in ftucken alle ftylen,
En flieten fpits en al 't gevaert van boven af;
Het welck een flagh en roock de merreckt over gaf;
En maeckte een vreeslyck loch in zoo veel yfre koppen i
Dat anderen terflont, gevoeght in orden, floppen.
Ii 3 VIR-

254 B Y L A A G E.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 567.
Jamque ddeo fuper unus eram: —
et vs. 560.
Objlupui: —
VONDEL pag* 54.
'k Was al myn vrienden quyt, en ftont verbaefr. en ftom.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 596.
Non prius ddfpicies, ubi fesfum aetate par ent em
Liqueris Anchifen? fuper et conjuxne Creufa,
Afcaniusque puer? quos omnis undique Grajae
Circum errant acies.
VONDEL pag. 54.
O Gysbreght, laetge nu Klaeris uw nicht verlegen?
Magh u oom Gozewyn, die gryze, niet bewegen?
En fteltge huis en vrouw en kinders in gevaer?
VIRGILIUS libr. 2 vs. 559.
At me turn primum faevus circumftetit horror.
VONDEL pag. 54.
Toen fchrickte ick,
VIRGILIUS libr. 2 vs. 632.
Descendo, ac ducente Deo flammam inter et hoftis
Expedior. Dant tela locum flammaeque recedunt.
VONDEL pag. 54.
'k Aenbadt het heiligh light, dat voor my ging zoo helder,
Ick raeckte op flraet, en quam in 't Klooster vranck en vry.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 731.
fubito quum creber ad auris
• - Vifus adesfe pedum fonitus: VON-

B Y L A A G E. 255
VONDEL pag. 55.
Ick hoorde paerdevolck, dat langs de doelebrugh
Quam trapplen naer ons toe.
Cesfi.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 803.
Nee fpes opis ulla dabatur*
VONDEL pag. 55.
Dies gaf ick 't op, en voort de gantfche ftadt ten befte,
En waerfchuwde yeder een, en gafme langs de vefte
Naer 't Slot toe.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 796".
Atque hic ingentem comitum adfluxisfe novorum
Invenio admirans numerum; matresque, virosque 9
Colleclam exftlio pubem, miferabile volgus.
Undique convenere, animis opibusque par at i,
In quascunque velim pelago deducere terras.
VONDEL pag. 55.
met een fleip van menfchen arm en ryck,
Een' troosteloozen hoop, die herwaert neemt de wyek.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 424.
primus que Coroebus
Penelei dextra, Divae armipotentis ad aram 9
Pr ocurn bit.
VONDEL pag. 55.
Toen Heem.skerck Borsfelen gevelt had voor uwe oogen,
Lagh 't lyck ter zyden 't koor, in eenen hoeck getogen,
VlR~

256 B Y L A A G E.:
VIRGILIUS libr. 2 vs. 391.
deinde comantem
Androgei galeam, clipeique infgne decorum
Induitur, laterique Argivum adcommodat enfem.
VONDEL pag. 55.
en zette helm en pluimen
Van Borsfelcn op 't hooft, en toogh zyn rustingh aen,
En bond het zwaert op zy.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 552.
Implicuitque comam laeva; dextraque coruscum
Extulit o • . . . • enfem.
VONDEL pag. 56".
En vat hem by den baert met d'eene, met den degen
Gereet in d'andre hant.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 575.
Exarfere ignes animo: fubit ira cadentem
Ulcisci patriam, et fceleratas fumere poenas.
VONDEL pag. 56.
Hyblaeckte,enkrecgheen koorts, en door de koortfe dorft
Naer héur en Aemltels blo et.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 533 & 534.
Wc Priamus, quanquam in media jam morte tenetur,
Non tarnen abjlinuit, nee voci iraeque pepercit.
VONDEL pag. 58.
De Bisfchop, fchoon hy ftont op d'oevers van zyn leven,
Betoomde zich niet eens van gramfchap en van rouw:
VIR-

B Y L A A G E. 257
VIRGILIUS libr. 2 vs. 540.
At non Uk, fatum quo te mentiris, Achilles
Talis in hnfte fuit Priamo: fed jura fidemque
Supplicis erubuit, corpus que exfangue fepulcro
Reddidit Hedtofeum, meque in mea regna remiftt.
VONDEL pag. 57.
Uw vader ley de hant wel eerloos aan een vrouw,
Maer zoop noit vrouwenbloet , of is daer om gelaftert.
Dus blyckt het dat ge zyt een overwonnen baftert,
Naer lichaem en naer .geeft.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 583.
nullum memorabile nomen
Feminea inpoena eft, nee habet victoria laudem,
VONDEL pag. 57.
nu gy u aert betoont
Aen Nonnen, die altyt in 't woeden, zyn verfchoont.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 548.
HU mea triftia fata
Degeneremque Neoptolemum narrare memento.
Nunc mor ere. Hoe dicens,, alt aria ad ipfa trementem
Traxit, et in multo lab fint em fanguine nati 6V„
VONDEL pag. 57.
En d'ander antwoorc hem: gy zult deze eedle reien,.
Als baftertbislchop, dan gaan volgen en geleien.
Hardtneckige, legh nu den valfchen myter neêr.
Zoo fprak het baftertzaet, en ruckte hem om veer
Met ftoel met al in 't bloet.
Kk Vim»

258 B Y L A A G E.
VIRGILIUS libr. 12 vs. 67.
Indum fanguineo veluti violaverit oftro
Si quis ebur, vel mifla rubent ubi lilia multa
Alba rofa: tales virgo dabat ore colores.
VONDEL pag. 57.
En fcheen gevormt-albaft, met purper overfpat.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 553.
ac lateri capulo tenus abdidit enfem.
VONDEL pag..57.
Hy duwde 't bloedigh zwaert in 's Gryzen ftramme zyde
Tot aan 't verguit geveft.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 547.
Cui Pjrrhus: Referes ergo haec et nuntius ibis
Pelidae genitori: —
VONDEL pag. 53.
Ga hene, zeght hy, klaegh uw moeder uwe fmart.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 759.
ex fuper ant- flammae:
VONDEL pag. 58.
Het vier nam d'overhant,
VIRGILIUS libr. 2 vs. 766.
'Pueri et pavidae longo ordine matres
Stant circum.
VONDEL pag. 58.
Men zagh 'er by een fchacr van weduwen en weezen,
Bekreeten en bedruckt, en die nogh erger vreezen.
• • . j V,n

B Y L A A G E. 259
VIRGILIUS libr. 2 vs. 658.
tantumque nefas patris excidit ore.
VONDEL pag. 66.
Hoe laetge zulek een woort uw' kuifchen mont ontgaen?
VIRGILIUS libr. 2 vs. 665.
utque
Ascanium, patremque meum, juxtaque Creufam,
Alterum in alterius mablatos fanguine cernam.
VONDEL pag. 66.
Ick zal myn vrouw, myn zaet zien in elckanders bloet
Verfticken.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 668.
Ar ma, viri, ferte ar ma: vocat lux uit i ma viel os.
VoNDEL pag. 66.
Brengt herwaert myn geweer, op mannen, wapen, wapen.
Het is de jongfte dagh, en met dit huis gedaen.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 670.
Nunquam omnes hodie moriemur multi.
VONDEL pag. 66.
Noch zal het wraeckeloos zoo niet te gronde gaen.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 669.
Reddite me Danais: finite injlaurata revifam
Proelia. —
VONDEL pag. 66.
Komt volgtme, daer we flus in 't harnas bezigh waren,
In 't midden van den moort 'k gevoel een nieuwe kracht.
Kk 2 VIR-

ooo B Y L A A G E.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 675,
Si periturus abis, et nos rape in omnia tecum..
V O N DEL pag. 67.
of hebtge voor te fterven,
Zoo neem ons t'zamen meê.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 606.
tu ne qua parentis
Jus fa time, neu praeceptis par ere recufa.
VONDEL pag. 68.
Dus wederftreef niet meer uw trouwe gemaelin»
VIRGILIUS libr. 1 vs. 276.
Hic jam ter centum totos regnabitur annos
Gente fub Neclorea.
VONDEL pag. 68.
De Hollandfche gemeent zal, eer dry hondert Jaer
Verloopen, zich met maght van bontgenooten ftercken.
VIRGILIUS libr. 1 vs. 415.
At Venus obfcuro gradientis aè're fep/it,
Et multo nebulae circum Dea fudit amictu.
VONDEL pag. 69.
Ick zal u met een mift en dicken nevel dcckcn*
VIRGILIUS libr. 2 vs. 781.
Ad ter ram Hefperiam veni es: ubi Lydius, arva
Int er opima virum, leni fluit agmine Tybris.
Illic res laetae, regnum que, et regia conjux
Parta tibi: lacrymas dileclae pelle Creufae.
VON-

B Y L A A G E. 261
VONDEL pag. 69.
Zyn wil is, dat gy treckt naer 't vette lant van Pruisfen,
Daer uit hetPoolfch gebergt deWysfelftrooni komtruisfchen,
Die d'oevers ryck van vrucht genoeghelyck befpoelt.
Verhou u daer, en wacht tot dat de wraeck verkoelt.
Gy zult in dit geweft een ftadt Nieuw Hollant, bouwen,
• En in gezonde lucht, en weelige landouwen,
Vergeten al uw leet, en overbrogten druck;
Waer door uw naezaet klimt den bergh op van 't geluck.
VIRGILIUS libr. 2 vs. 701.
Jam jam nulla mora eft': fequor, et, qua ducitis, adfum.
& vs. 704.
Cedo, equidem, nee, nate, tibi comes ire recufo.
VONDEL pag. 69.
Nu buigh ick my voor Godt, myn lief, myn uitverkoren:
Nu weiger ick geenfins naer uwen raet te hooren,
VIRGILIUS libr. 2 vs. 712.
Vos famuli, quae dicam, animis advertite veftris.
Eji urbe egresfis tumulus, templumque vetuftum
Defertae Cereris, juxtaque antiqua cupresfus,
Religione patrum muitos fervata per annos.
Hanc ex diverfo fedem veniemus in unam.
VONDEL pag. 70.
• Hoort mannen hoort na my,
Wanneer men uit den ftroom en Pampus raeckt voorby,
Zoo doet ter flincke hant in zee zich op wat weilant,
Dat Marcken heet van outs, een laegh en visfehers eilant,
Het welck een klooster draeght genoemt Mariengaerd,
Een

262 B Y L A A G E.
Een rycke en oude abdy: wy zullen derrewaerfc
Ons fpoên.
VIRGILIUS libr. 6 vs. 823.
Vincet amor patriae.
VONDEL pag. 70.
De liefde tot zyn lant is yeder aangeboren.
NB. De blad-zyden van den Gysbrecht van Aemftel, in
deeze bylaage aangehaald, zyn van den druk van 1652, 1 Amfterdam
by de fVeduwe van Abraham de Wees, op den: Middeldam.
D R U K - F O U T E N.
Bladz. 16. reg. 11. als onder 't bereik der zinnen, lees als 't
ware, onder 't bereik der zinnen.
, i7. — 20. conftru&ie in waargenomen, lees conftructie
waargenomen.
• 40. — 24. ontleend, lees ontleed.
•—— 102. — 11. Vix natura , tarnen reperit. lees Vix natura
tarnen reperit. •
116. — 14. Fox exemplaria Graeca. lees Vos exemplaria
Graeca.
121. — 5. van de vader, lees van den vader.
128. — 22. allensksns.. lees allenskens.
• 165. — 19. eeuvoudige. lees eenvoudige.