Anatomie blok 14: neuroanatomy

Anatomie blok 14: neuroanatomy
Hoofdstuk 1 Introductie en overzicht
Componenten en organisatie van het zenuwstelsel
Dendrieten: uitloper van een neuron met een receptieve functie
Axon: uitloper van een neuron die van het neuron afloopt
Neuroglia cellen hebben geen directe rol in de verwerking van informatie. Ze hebben een
ondersteunde functie voor de functionering van de zenuwcellen. Er zijn drie typen:
1) Oligodendrocyten: vormen myeline schede om de axonen
2) Astrocyten: selectieve permeabele barrière tussen de circulatie en het ZS (bloedhersenbarrière)
3) Microglia: fagocytose rol bij de reactie van het ZS op schade
ZS verdeeld in een CZS en een PZS
CZS: hersenen en ruggenmerg. Bevat de meeste zenuwcel lichamen.
PZS: dit is de link tussen het CZS en perifere lichaamsdelen. Het bestaat uit craniale en spinale
zenuwen en ganglia.
Autonome ZS: detecteert veranderingen in de inwendige organen. De componenten zitten zowel in
het CZS als in het PZS. Het wordt verdeeld in twee delen:
1) Sympatische ZS
2) Parasympatische ZS
Afferente neuronen (sensorisch): informatie van het PZS naar het CZS
Efferente neuronen(motorisch): informatie van het CZS naar het PZS
Inter-neuronen: liggen volledig in het CZS
Grijze stof: zenuwcellichamen
Witte stof: gemyeliniseerde celuitlopers
Ontwikkeling van het centrale zenuwstelsel
Ectoderm: huid van het zenuwstelsel
Mesoderm: skelet, spieren en bindweefsel
Endoderm: spijsverteringskanaal, luchtwegen, genitaliën
Uit het ectoderm ontstaat de neurale plaat met de neurale groeve en dus uiteindelijk de neurale buis.
Een aantal cellen verplaatsen zich en vormen neurale crests.
Neurale buis: centrale kanaal en de ventrikels
Neurale crests: sensorische en autonomische ganglia van de spinale en craniale zenuwen.
De grijze stof zit om het centrale kanaal heen en de witte stof zit daar omheen. Het
rostrale deel van de neurale buis ondergaat enorme groei en vormt in de 5 e week
drie hersenblaasjes:
- Prosencephalon
Telencephalon: 2 hemisferen
Diencephalon: thalamus
- Mesencephalon
- Rhomdencephalon
Metencephalon: pons en cerebellum
Myelencephalon: medulla oblongata
Bij de 7 e week zijn dit 5 hersenblaasjes geworden. De centrale holte ontwikkelt zich tot de ventrikels
met daarin de liquor.
1

Overzicht van de anatomie van het centrale zenuwstelsel
Het CZS wordt omgeven door drie membranen (meningen):
- dura mater
subdurale ruimte
- arachnoidea
subarachnoidale ruimte
- pia mater
De arteriële bloedtoevoer naar de hersenen komt de aa. Vertebralis en van de a. carotis interna. Deze
vormen een anastomose en vormen daarmee de cirkel van Willis.
Ruggenmerg: door de a. radicularis afkomstig van segmentale vaten van de a.
vertebralis.
Meningen: door de a. meningeal medius
De ruggengraat bevat 31 spinale zenuwen die vlakbij het ruggenmerg splitsen in ventrale en dorsale
takken.
Dorsale takken: afferente vezels waarvan de cellichamen in de dorsale wortel ganglia liggen.
Ventrale takken: efferente vezels waarvan de cellichamen in de spinale grijze stof liggen.
De grijze stof van het ruggenmerg kent dorsale en ventrale uitsteeksels:
De dorsale hoorn is het eindpunt van vele afferente neuronen die impulsen bevat van sensorische
receptoren vanuit en lichaam. Het is ook het begin van de ascendens weg die sensorische impulsen
naar de hersenen voert.
De ventrale hoorn bevat motorische neuronen die de skeletspieren innerveren.
Het perifere van het merg wordt gevormd door de witte stof en de zenuwvezels zijn daar
georganiseerd in een ascendes weg en een descendens weg.
Ascendens: informatie van de ledematen en spijsverteringskanaal, luchtwegen en genitaliën naar de
hersenen
Descendens: de hersenen regelen de activiteit van de neuronen in het ruggenmerg.
Sensorische informatie gaat naar het CZS via de afferente zenuwvezels die lopen in de craniale en
spinale zenuwen. De informatie kan worden verdeeld in speciale sensorische informatie en algemene
informatie. De speciale gaan via de n. olfactorius, opticus, facialis, glossopharyngeus en de
vestibularis. De algemene informatie gaat via de spinale zenuwen en deze informatie vanuit het hoofd
gaat via de n. tricheminus. Tussen de perifere receptor en de perceptie van de gevoel in de cerebrale
cortex zijn 3 neuronen nodig:
- primaire afferente neuron: komt binnen in het ruggenmerg of de hersenstam via een spinale
zenuw of de n. trigeminus, aan dezelfde kant van het lichaam als de perifere receptor zit. Het
cellichaam van de First-order neuron zit in de dorsale wortel ganglion van de spinale
zenuw/trigeminus ganglion. In het CZS blijft de neuron ipsilateraal lopen en synapteert dan op
de tweede neuron
- Tweede neuron: cellichaam in het ruggenmerg of in de hersenstam. De axon kruist naar de
andere kant van het CZS en loopt naar de thalamus waar hij eindigt
- Derde neuron: cellichaam in de thalamus en de axon projecteert op de somatosensorische
cortex (lobus parietalis).
De primaire afferente neuronen die algemene informatie (druk, pijn, temperatuur) vervoeren eindigen
vlakbij het niveau waar ze in de het ruggenmerg binnenkomen. Ze synapteren dan op de tweede
neuronen die dan kruisen en die dan de tractus spinothalamicus vormen.
De primaire afferente neuronen die de proprioceptieve informatie bevatten en de fijne aanraking
stijgen ononderbroken aan dezelfde kant van het ruggenmerg waar zij de dorsale column vormen.
2

Deze eindigt dan in de dorsale column kern (nuclei gracilis en cuneatus) in de medulla. Vanuit hier
gaan de tweede neuronen kruisen en stijgen dan op naar de thalamus als de mediale lemniscus.
Primaire afferente neuronen die de hersenstam binnenkomen via de n. trigeminus einde gaan
ipsilateraal naar de sensorische nuclei trigeminus en vanuit daar gaan de tweede neuronen gekruist
verder naar thalamus als de tractus trigeminothalamica.
De motor neuronen die direct de skeletspieren innerveren hebben hun cellichaam in de grijze stof van
het ruggenmerg en van de hersenstam (lagere motor neuronen). De hogere motor neuronen hebben
controle over de lagere motor neuronen. Dit zijn dus de dalende banen:
- tractus corticospinalis (tractus pyramidalis): regelen de activiteit van motor neuronen in het
ruggenmerg die de ledemaat spieren innerveren en de tracti innerveren. Deze axonen kruisen
in de pyramide.
- tractus corticobulbaris: regelen de activiteit van motor neuronen die liggen in de nuclei van de
craniale zenuwen die de skelet spieren innerveren van het hoofd en de nek
De axonen komen van de motorische regio van de cortex en gaan dan via de capsula interna naar de
hersenstam. Hier kruisen de axonen. De functie van de twee tracti is het regelen van vrijwillige,
aangeleerde bewegingen
Er zijn ook een aantal hersenstructuren buiten deze twee dingen om die een rol spelen bij de regeling
van beweging, houding en spiertonus. Dit worden de extrapyramidale banen genoemd. Hieronder
vallen de:
- vestibulaire kernen
- nuclei reticularis
- basale ganglia
De vestibulaire en de reticularis hebben invloed op de motor neuronen in het ruggenmerg door een
afdalende connectie via de tracti vestibulospinalis en reticulospinalis. Zij zijn belangrijk bij de houding
en de spiertonus. De basale ganglia hebben invloed op de lagere motor neuronen in de hersenstam
en het ruggenmerg van de contralaterale zijde door indirecte wegen/banen. Zoals via de thalamus
naar de cerebrale cortex en naar de formatio reticularis van de hersenstam. De basale ganglia zijn
belangrijk bij willekeurige onbewuste bewegingen.
3

Hoofdstuk 4: Autonome zenuwstelsel
Het autonome zenuwstelsel innerveert de viscerale organen, de gladde spiercellen en de secretoire
klieren.
Bij het autonome zenuwstelsel is er sprake van een preganglionair neuron (cellichaam in
ruggenmerg/hersenstam) en een postganglionair neuron (autonoom ganglion). Dit in tegenstelling tot
het somatische zenuwstelsel. De efferente neuronen vallen uiteen in twee categorieën:
- sympathisch
- parasympathisch
Sympathische deel
Preganglionaire neuronen: cellichamen in thoracale segmenten of lumbale 1-3. Liggen in de laterale
hoorn van de grijze stof. Acetylcholine als transmitter stof
Preganglionaire axonen: verlaten het ruggenmerg in de ventrale zenuw wortel en gaan daar samen
met de spinale zenuw.
Postganglionaire axonen: cellichamen in de sympathische keten van ganglia of de plexus (coeliaca,
superior mesenterica, inferior mesenterica) van de abdominale aorta. Noradrenaline als transmitterstof
alleen bij de zweetklieren acetylcholine.
De vezels die gemoeid zijn met de innervatie van structuren van het hoofd en de thorax eindigen met
postganglionaire neuronen in de sympathische keten.
De preganglionaire vezels die gemoeid zijn met de innervatie van de pelvis en de abdominale organen
passeren ononderbroken de sympathische keten en gaan dan naar de plexus.
Het sympathische deel is vooral actief bij stress, opwinding en angst: fight or flight reactie. De
hartslag en de bloeddruk zijn verhoogd. De bronchi zijn gedilateerd, vasodilatatie bij skelet spieren en
de gastrointestinale bloedstroom en beweeglijkheid zijn verminderd. De bloedglucose gaat omhoog en
men gaat zweten voor de afvoer van warmte.
Parasympathisch deel
Preganglionaire neuronen: hersenstam en ruggenmerg. In de hersenstam liggen in craniale zenuw
nuclei van de n. oculomotorius, n. facialis, n. glossopharyngeus en n. vagus. Sacrale 2-4 innervatie
van viscera van de pelvis.
Postganglionaire neuronen: liggen in de ganglia vlakbij de structuren die ze innerveren (enterische
zenuwstelsel).
De neurotransmitter van beide neuronen is acetylcholine.
Hoofdstuk 5: bedekkingen van het centrale zenuw stelsel
Schedel
De vloer van de craniale holte bevat drie fossae. Elk daarvan ondersteunt een specifiek deel van de
hersenen. In de fossae zitten foramina waardoor de zenuwen en bloedvaten komen.
Anterior craniale fossa
Gevormd door:
- os frontalis (grootste gedeelte): met de sinus frontalis air
- os ehtmoidalis: ligt in het midden van de fossa met in het midden een scherpe richel, de crista
galli waar de falx cerebri op aanhecht. Aan beide kanten van de crista galli liggen de
cribriforme platen van het ethmoid die de bulbus olfactorius ondersteunen.
- os sphenoidium
4

Middelste craniale fossa
- os sphenoidium: in het midden vormt het bot een hypofyse fossa met daarin de hypofyse.
Lateraal van het lichaam van het sphenoid liggen de lobes temporalis.
- os temporalis
Verder bevat de fossa verschillende punten van in en uitgang voor zenuwen en bloedvaten:
optische kanaal
o n. opticus (II)
o a. ophthalimica
fissura orbitalis superior
o n. oculomotorius (III)
o n. trochlearis (IV)
o n. abducens (VI)
o het ophthalimische gedeelte van de n. trigeminus (V)
foramen rotundum
o maxillaris tak van de n. trigeminus (V)
foramen ovale
o mandibula tak van de n. trigeminus (V)
foramen lacerum
o aa. carotis interna
foramen spinosum
o a. meningealis medialis
Posterior craniale fossa
- os occipitalis
- os temporalis
Anterior, in het midden, vormt het de clivus waar de hersenstam op rust.
foramen magnum
o medulla
o aa. Vertebralis
o n. accesorius (XI)
hypoglossal kanaal
o n. hypoglossus (XII)
foramen jugularis
o v. jugularis interna
o n. glossopharyngeus (IX)
o n. vagus (X)
o n. accessorius (XI)
meatus acousticus
o n. vestibulocochlearis (VIII)
5

Craniale meningen
o n. facialis (VII)
Dura mater
Het is een fibreus membraan dat als een losse zak om de hersenen heen zit. Er zijn twee grote
reflecties die in de craniale holte gaan. Dit zijn de falx cerebri en het tentorium cerebelli.
Arachnoid en de pia mater
Het arachnoid is een zacht en doorzichtig membraan die los om de hersenen zit. Tussen de dura
mater en het arachnoid zit een smalle subdurale ruimte waar venen doorheen lopen.
De pia mater is een heel dunne laag die strak om de hersenen zit. Tussen het arachnoid en de pia
mater zit de subarachnoidale ruimte met daarin een netwerk van bindweefsel (trabeculae) en arteriën
en venen. Het bevat ook hersenvocht.
Hoofdstuk 6 Ventriculaire systeem en cerebrospinaal vocht
Topografische anatomie van het ventriculair systeem
Voor de bouw zie netter.
Cerebrospinaal vocht
Dit wordt gemaakt in de plexus choroideus die in de derde en vierde ventrikel zit. Het is gevormd uit
vasculair pia mater. Het vocht bevat weinig eiwitten en cellen. Het volume is ongeveer 150ml. Het
wordt continue aangemaakt. Het meeste wordt gevormd in het laterale ventrikel vanuit daar gaat het
door het interventriculair foramen naar het derde ventrikel en dan via het aquaduct naar het vierde
ventrikel. Het vocht verlaat het vierde ventrikel door 3 openingen (2x foramen van Luschka en 1x
foramen van magendie) naar de subarachnoidale ruimte. Het vocht wordt geabsorbeerd in het
veneuze systeem naar de durale veneuze sinussen.
Hoofdstuk 7: Bloedtoevoer van het centrale zenuwstelsel
Bloedtoevoer van het ruggenmerg
Arteriele toevoer van het ruggenmerg
Er zijn drie longitudinale vaten die langs het ruggenmerg lopen: a. spinalis anterior en de aa. spinalis
posterior.
De a. spinalis anterior vormt bij de medulla de aa. vertebralis. De anterior en de posterior vormen een
anastomose met de aa. radicularis die weer van de segmentale vaten komen.
Veneuze drainage van het ruggenmerg
Er zijn 6 paar venen:
- anterior en posterior spinale venen
- en de gepaarde anterolaterale en posterolaterale venen
Al deze vaten komen uit op de interne vertebrale veneuze plexus via de anterior en de posterior
radiculaire venen.
Bloedtoevoer van de hersenen
Arteriele toevoer van de hersenen
Dit komt van de aa carotis interna en de aa vertebralis.
De aa carotis interna geeft de volgende takken af:
- a. hypofyse
- a. ophthalamica
- a. choroideus anterior
- a. communis posterior
6

Na het afgeven van deze takken vertakt de aa carotis interna in de a. cerebralis medialis en anterior.
De a. cerebralis anterior komt uiteindelijk uit op de a. communis anterior.
De a. cerebralis anterior:
- motorische cortex lage extremiteiten
- sensorische cortex lage extremiteiten
De a. cerebralis medialis
- laterale oppevlakte van de lobus frontalis, parietalis en temporalis
- primaire sensorische en motorische cortex van het hele lichaam
- auditorische cortex
- insula
De a. vertebralis komt de hersenen binnen via het foramen magnum. De aa vertebralis gaan samen
en vormen dan de a. basilaris. Voordat gebeurt geeft het eerst nog een aantal takken af:
- a. spinalis anterior en posterior: medulla en ruggenmerg
- a. cerebellaris posterior inferior: inferior deel van het cerebellum
De a. basilaris verdeeld zich in een a. cerebellaris superior (superior deel cerebellum) en posterior
(visuele cortex en het inferiormediale aspect van de lobus temporalis)
Het interne carotis systeem een het vertebrobasilaris systeem gaan samen in de aa communis
posterior. Het vormt uiteindelijk de cirkel van Willis. Er takken een aantal arterien af van de cirkel: de
a. perforates: anterior (basale ganglia, chiasma opticum, capsula interna en hypothalamus) en
posterior (delen subthalamus en hypothalamus en het ventrale deel van het middenbrein).
Veneuze drainage van de hersenen
Drie paar vaten nemen hieraan deel:
- superficiale venen: v cerebralis superior en medialis
- diepe venen: v. thalamostriate en v. choroideus
- durale veneuze sinussen
Hoofdstuk 8: Ruggenmerg
Externe kenmerken van het ruggenmerg
Topografische anatomie
De ruggengraad varieert van diameter op twee plekken: cervicaal en lumbaal. De cervicale vergroting
loopt van C3-T1 en bevat de innervatie van de bovenste ledematen via de plexus brachialis. De
lumbale vergroting loopt van L1-S3 en bevat de innervatie van de lagere ledematen via de plexus
lumbalis en de plexus sacralis.
Spinale zenuwen
Er zijn 31 paar spinale zenuwen:
- 8 cervicaal
- 12 thoracaal
- 5 lumbaal
- 5 sacraal
- 1 coccygeal
De spinale zenuwen bevatten zowel afferente en efferente neuronen. De dorsale wortels bevatten de
afferente neuronen die lopen van de perifere sensorische receptoren naar het ruggenmerg en de
hersenstam. De cellichamen liggen in de dorsale wortel ganglia.
De ventrale wortels bevatten vooral efferente neuronen met de cellichamen in de spinale grijze stof.
Als de spinale zenuwen het intevertebrale foramen verlaten scheiden ze in een dorsale en een ventral
eramus. De dorsale ramus gaat naar de spieren en de huid van de rug regio en de ventrale ramus
gaat naar de spieren en de huid van de buik kant.
7

Interne structuur van het ruggenmerg
Het ruggenmerg wordt in twee helften verdeeld door een dorsale mediane sulcus en door een
ventrale mediane fissura. In het centrum ligt het centrale kanaal wat in verbinding staat met het
ventriculaire systeem. Om het centrale kanaal zit de grijze stof (cellichamen van neuronen) en daarom
heen zit de witte stof (zenuw vezels).
Grijze stof van het ruggenmerg
Het heeft een ventrale en dorsale hoorn. De meeste afferente zenuwvezels die in de dorsale wortel
binnenkort eindigt in de dorsale hoorn. De ventrale hoorn bevat cellichamen van motor neuronen die
via de ventrale wortel het ruggenmerg verlaten en naar de skelet spieren toegaan.
Dorsale hoorn
De afferente vezels verdelen zich in ascendes takken en descendes takken. De meeste eindigen vlakbij
het punt waar ze het ruggenmerg zijn binnengekomen, maar kunnen ook verder lopen in de
dorsolaterale fasciculus.
Witte stof van het ruggenmerg
Dalende (ascending) spinale tractus
Bevatten impulsen van:
- pijn
- warmte/koud
- gevoel
- spieren
- gewrichten
Een deel hiervan zal naar de cortex gaan (bewust) en een deel zal naar het cerebellum gaan
(onbewust).
Er is een sequentie van drie neuronen tussen de perifere receptor en de cerebrale cortex:
1. neuron komt binnen via de dorsale wortel van de spinale zenuw en het cellichaam ligt in de
dorsale wortel ganglion. De vezel blijft aan de ipsilaterale kant van het merg en eindigt in de
grijze stof of in de medulla oblongata van de hersenstam
2. cellichamen in de grijze stof of in de medulla. De axon kruist naar de andere kant van het CZS
en gaat naar de thalamus waar het op een derde neuron eindigt
3. het cellichaam in de thalamus en de axon gaat naar de somatosensorische cortex van de
lobus parietalis.
8

Er zijn twee grote systemen die dit patroon volgen:
- de dorsale kolom
- tractus spinothalamicus
Dorsale kolom
De dorsale kolom kent twee kanalen:
- fasciculus gracilis (mediaal)
- fasciculus cuneatus (lateraal)
De kanalen geleiden impulsen van de propriocepes en de discriminerende aanraking (discriminative
touch). Het bevat axonen van primaire afferente neuronen die het ruggenmerg binnenkomen via de
dorsale wortelen.
De fasciculus gracilis bevat vezels van het ruggenmerg op sacraal, lumbaal en het lage thoracale deel.
De vezels van de fasciculus cuneatus komen van het hoge thoracale en van de cervicale dorsale
wortels. Ze bevatten informatie van de ipsilaterale zijde van het lichaam. De primaire afferente axonen
eindigen in de medulla oblongata in de nucleus gracilis en de nucleus cuneatus. De secundaire axonen
kruisen in de medulla als interne arcuate vezels en stijgen dan verder als de mediale lemniscus. Deze
eindigt in de nucleus ventrale posterior van de thalamus en gaan dan over in tertiare axonen die naar
de somatosensorische cortex gaan.
Tractus spinothalamicus
Deze ligt lateraal en ventraal van de ventrale hoorn in de grijze stof. Het geeft impulsen door van pijn
en temperatuur sensatie maar ook van niet-discriminatie aanrakingen (non-discriminative) en druk.
Het bevat secundaire neuronen waarvan de cellichamen in de contralaterale dorsale hoorn liggen en
dus ook informatie krijgen van primaire neuronen die daar eindigen. De spinothalamische axonen
kruisen naar de andere kant van het ruggenmerg door het passeren van de ventrale witte
commissure.
De axonen van pijn en temperatuur kruisen over 1 segment van hun origine, en de andere axonen
kunnen eerst vele segmenten passeren voordat ze kruisen. De hersenstam lopen de vezels als de
spinale lemniscus en de meeste vezels eindigen in de thalamus in de ventrale posterior kern waar ze
informatie overdragen op thalamocorticale neuronen die naar de somatosensorische cortex gaan.
Spinoreticulothalamische systeem
Hier stijgen sensorische impulsen naar hogere centra. De secundaire neuronen van de dorsale hoorn
gaan naar de hersenstam en eindigen daar in de formatio reticularis. De reticulothalamische vezels
stijgen naar de intralaminaire thalamische kernen die dan de cerebrale cortex activeren. Dit is
waarschijnlijk de route van langzame pijn.
Deze drie systemen zorgen ervoor dat alles bewust wordt maar er zijn ook gevoelens waarvan je je
niet bewust bent, dat gebeurt via de tractus spinocerebellaris.
Tractus spinocerebellaris
Je hebt hier een ventraal en een dorsaal gedeelte. Beide bevatten informatie van spierspoeltjes,
Goglie peesorganen en van tast receptoren. Deze gaan naar het cerebellum voor de controle van de
houdingen en de coördinatie van de beweging. Het systeem bestaat uit twee neuronen. Ze bevatten
secundaire neuronen waarvan de cellichamen in de dorsale hoorn liggen. De kanaal neuronen
eindigen direct in de cerebellaire cortex.
Vezels van het dorsale deel stammen af van een groep cellen: Clarke’s kolom. De axonen stijgen
ipsilateraal en komen het cerebellum binnen via de peduncules cerebellaris inferior.
Vezels van het ventrale deel kruisen en komen het cerebellum binnen via de perduncules cerebellairs
superior. Sommige axonen kruisen dan weer in de witte stof van het cerebellum
9

Stijgende spinale kanalen
Tractus corticospinalis
Dit deel houdt zich vooral bezig met de controle van vrijwillige, discrete en aangeleerde (skilled)
bewegingen (gefractioneerde bewegingen) van het distale gedeelte van de ledematen. De neuronen
stammen af van cellichamen in de cerebrale cortex (gyrus precentralis). De axonen verlaten de
hemisfeer door het passeren van de corona radiata en de capsula interna waarna ze naar de crus
cerebri van de middenhersenen gaan. Dan via het ventrale deel van de pons naar de medulla
oblongata waar ze twee kolomen vormen: pyramide baan. In het caudale gedeelte van de medulla
kruist het merendeel van de vezels en wordt dan de tractus corticospinalis lateralis die naar de dorsale
tractus spinocerebellaris gaat.
Een andere deel blijft ipsilateraal en vormt de tractus corticospinalis ventralis. Deze vezels kruisen pas
vlakbij hun eind punt.
Tractus rubrospinalis
Deze begint in de rode kern. Het zorgt voor de controle over de tonus van flexor spieren in de
ledematen. De vezels kruisen in de ventrale temgentum decussatie en dalen dan verder naar het
ruggenmerg. De rode kern ontvangt vezels van de motorische cortex en van het cerebellum. Dit is dus
de niet-pyramidale route.
Tractus tectospinalis
Vezels ontspringen van de colliculus superior van de middenhersenen. De vezels kruisen in de dorsale
tegmentum decussatie. Ze eindigen in de cervicale segementen. De colliculus superior krijgt informatie
van de visuele input en zorgt voor reflex bewegingen als reactie op visuele stimuli.
Tractus venstibulospinalis
Vezels beginnen bij de nuclei vestibularis in de pons. Het ontvangt informatie van het limbische
systeem door de n. vestibularis en van het cerebellum. Axonen van de nucleus vestibularis lateralis
dalen ipsilateraal als de tractus venstibulospinalis lateralis. Zij hebben controle over de tonus van
extensie spieren in het behouden van houding tegen de zwaartekracht in.
Vezels van de nucleus vestibularis medialis dalen ipsilateraal als de tractus vestibulospinalis medialis.
Tractus reticulospinalis
Er ontspringen vezels uit de formatio reticularis van de pons. De vezels vanuit het gedeelte van de
pons dalen ipsilateraal als de tractus reticulospinalis medialis. De vezels vanuit het gedeelte van de
medulla dalen billateraal als de tractus reticulopspinalis lateralis. Ze beïnvloeden vrijwillige
bewegingen, reflex activiteit en spiertonus door de controle van de alfa en gamma motor neuronen.
Een hoge cervicale ruggenmerg laesie:
- spastische tetraplegie + hyperreflezie - extensie plantaire reactie
- incontinentie - sensorische ataxie
- sensorisch verlies beneden niveau laesie
Lage cervicale ruggenmerg laesie:
- zwakte + atrofie + fasciculaties van de spieren - sensorische ataxie
- areflexie in de bovenste ledematen - incontinentie
- spastische paraparese (onderste ledematen) - sensorisch verlies beneden niveau van laesie
- hyperreflezie (onderste ledematen) - extensie plantaire reactie(onderste ledemaat
Thoracale ruggenmerg laesie
- spastische paraparese - sensorische ataxie
- hyperreflezie - incontinentie
- extensie plantiare reactie - sensorische verlies benden niveau van laesie
Lumbale ruggenmerg laesie
- zwakte + fasciculaties in spieren - sensorische ataxie
- areflexie van de onderste lede maten - sensorisch verlies beneden niveau van laesie
- incontinentie
10

Hemisectie van het ruggenmerg Brown-Séquard syndroom
- ipsilateraal verlies van proprioceptie
- bovenste motor neuron signalen: hemiplegie, monoplegie
- contralateraal verlies van pijn en temperatuur gevoel
Hoofdstuk 9: Hersenstam
De hersenstam bestaat uit de
- medulla oblongata
- pons
- middenhersenen
Interne structuur van de hersenstam
Caudale medulla
De distale hoorn van het ruggenmerg wordt vervangen door het caudale deel van de sensorische
nucleus trigeminus. Het ontvangt primaire afferente vezels van algemene sensatie van het hoofd die
de hersenstam binnenkomen via de n. trigeminus. Het caudale deel is vooral geassocieerd met
modaliteiten van pijn en temperatuur. De vezels die eindigen in delen van het caudale deel van kern
dalen verder als de tractus spinalis van de trigeminus.
Midden medulla
Aan het ventrale deel van de midden medulla zijn de pyramide prominent aan wezig. Aan het dorsale
oppervlak eindig de dorsale kolom in de nucleus gracilis en cuneatus.
Rostrale medulla
Dit bevat de nucleus olivary inferior. Het heeft controle over de beweging en ontvangt afferente vezels
van de motorische en sensorische cortex en van de rode kern. De efferente connectie is met het
cerebellum via de peduncules cerebellairs inferior. Ook bevat het de nucleus hypoglossal en de
dorsale kern van de vagus met preganglionaire parasympathische neuronen. Het caudale deel van de
ventrikel vloer is de area postrema en in het laterale deel van de vierde ventrikel zit de kern van de
vestibularis.
Hersenstam laesie (unilateraal)
- ipsilaterale hersenzenuw dysfunctie
- contralaterale spastische hemiparese
- hyperreflexie
- extensie plantair reactie
Hersenstam laesie (bilateraal)
- vernietiging van de vitale centra: ademhaling en circulatie
- coma dood
Hoofdstuk 10: hersenzenuwen en hersenzenuw kernen
I olfactorius VII Facialis
II Opticus VIII: vestibulocochlearis
III Oculomotorius IX glossopharyngeus
IV Trochlearis X Vagus
V Trigeminus XI Acessorius
VI Abducens XII Hypoglossus
11

Hersenzenuw kernen
Afferente kernen
Vezels met algemene informatie (druk, pijn, temperatuur, aanraking) vanuit het hoofd gaan de
hersenen in via de n. trigeminus (V) bij de pons en eindigen in de sensorische nucleus trigeminus.
Vezels die informatie bevatten over het gehoor en positie informatie lopen via de n.
vestibulocochlearis (VIII). Ze eindigen in de nucleus vestibularis en de nucleus cochlearis in de
medulla. Viscerale afferenten (waaronder smaak) eindigen in de nucleus solitarius van de medulla.
Efferente kernen
Dit kan worden verdeeld in drie groepen.
1. kernen van de somatische efferente celkolom
- oculomotorius (III): m. levator palpebrae superior en alle extraoculaire spieren (behalve
de m. obliques superior en de m. rectus lateralis)
- Trochlearis (IV): m. obliques superior
- Abducens (VI): m. rectus lateralis
- Hypoglossus (XII): intrisieke en extrisieke spieren van de tong
2. kernen van de branchiomotor celkolom: het innerveert striated spieren afkomstig van de
branchiale bogen.
- Trigeminus (V): motorische nucleus trigeminus kauwspieren, tensor tympani, tensor
velli palitini, m. mylohyoideus en de m. digasticus venter anterior.
- Facialis (VII): spieren voor de gezichtsuitdrukking en m. stapedius
- Nucleus ambiguus: motorische vezels in de glossopharyngeus (IX), vagus (X) en het
craniale deel van de accessorius (XI) voor innervatie spieren van de pharynx en larynx.
3. kernen van de parasympathische celkolom bestaat uit preganglionaire parasympathische
neuronen van de:
- oculomotorius (III)
- facialis (VII)
- Glossopharyngeus (IX)
- Vagus (X)
Er zijn een aantal kernen:
- Edinger_Westphal nucleus: van de oculomotorius naar de sfincter pupilae en de ciliary
spieren.
- Nucleus salvitorius superior: facialis lacrimal gland en de nasale en orale mucose
membranen
- Nucleus salvitorius inferior: glossopharyngeus parotis klier
- Nucleus vagus (dorsaal motorisch): thoracale en abdominale viscera
Hersenzenuwen
III n. oculomotorius
Bevat de meerderheid van somatische motorische neuronen die de extraoculaire spieren innerveren
en verantwoordelijk zijn voor de bewegingen van de ogen. Hij bevat ook preganglionaire
parasympathische neuronen die controle hebben over de gladde spieren in de oog. Hij innerveert de
m. obliques superior en de m. rectus lateralis niet. Maar de ogen eleveren, depressie en adduceren.
Hij innerveert wel de m. levator palpebrae superior. Het zorgt ook voor de constrictie van de pupillen
door de preganglionaire parasympathische vezels.
De motor neuronen hebben de cellichamen in de nucleus oculomotorius
De preganglionaire parasympathsiche neuronen hebben de cellichamen in de Edinger-Westphal
nucleus
12

Pupil licht reflex
Directe licht reflex: vernauwing van de pupil bij licht dat op de retina valt
Consensuele licht reflex: vernauwing van de pupil van het oog dat niet wordt belicht
Accommodatie reflex
Hierbij is er contractie van de ciliary spieren waardoor de lens boller of minder bol kan worden. Het
gaat samen met constrictie van de pupil.
IV n. trochlearis
Bevat alleen somatische motorische neuronen die uit de nucleus trochlearis komen. Het innerveert de
m. obliques superior waardoor het oog naar beneden kan kijken.
VI n. abducens
Bevat alleen somatische motorische neuronen. De cellichamen liggen in de nucleus abducens. Het
innerveert de m. rectus lateralis. Hiermee kan het oog abduceren.
V n. trigeminus
Bevat zowel sensorische als motorische vezels. Het is de grootste sensorische vezels van de hersenen
en innerveert de kauwspieren. De sensorische vezels geven informatie over pijn, druk, temperatuur en
aanraking van het gezicht, schedel, cornea, nasale en orale holten en de dura mater. De cellichamen
van de afferente vezels (muv de proproceptie) liggen in de trigeminus ganglion. Ze eindigen in de
sesnorische trigeminus kern. Het heeft drie subkernen:
- hoofd sensorische kern: eindigen van vezels met informatie over druk en aanraking
- mesencephalische kern
- spinale kern: eindigen van vezels met informatie over pijn en temperatuur en bereiken hun
eindbestemming door daling in de tractus spinalis van de trigeminus.
Axonen die voortkomen uit de secundaire neuronen in de trigeminus kern kruisen en vormen dan de
tractus trigeminothalamicus contralateralis. Deze eindigt in de contralaterale ventrale posterior kern
van de thalamus waarnaar er vezels lopen naar de sensorische cortex van de lobus parietalis.
VII n. facialis
Bevat sensorische, motorisch en parasympathische componenten.
Sensorisch: smaak van twee-derde van het anterior deel van de tong, de vloer van de mond en het
palatum en de cutane sensatie van een deel van het buiten oor. De cellcihamen van de primaire
afferente neuronen liggen in het ganglion geniculate
Motorisch: cornea reflex
VII n. vestibulocochlearis
N. vestibularis
De meeste vezels eindigen in de nucleus vestibularis van de rostrale medulla. Het heeft controle over
de positie, behouden evenwicht, coördinatie van het hoofd en oogbewegingen en bewustheid van
vestibulaire stimulatie. Vezels van de laterale kern dalen via de tractus vestibulospinalis lateralis. De
vestibulaire kernen dragen ook bij aal de mediale longitudinale fasciculus en wordt de tractus
vestibulospinalis medialis. Het stijgende deel van deze fasciculus maakt verbinding met de kern van de
abducens, trochlearis en de oculomotorius voor de coördinatie van het hoofd en oogbewegingen. De
efferente vezels houden zich bezig met het evenwicht.
N. cochlearis
Vezels eindigen in de dorsale en ventrale cochlearis kernen. Van deze kernen stijgen axonen naar de
pons sommige kruisen dan en worden dan het trapezium lichaam en sommige daarvan eindigen dan
in de superior olijf kern (zorgen voor transmissie van gehoor informatie naar de n. cochlearis). Vanuit
de superior olijf kern gaan de vezels naar de collicus inferior vanuit hier gaan impulsen naar de
nucleus geniculate medialis van de thalamus en dan door de capsula interna naar de primaire gehoor
cortex (gyri van Heschl’s).
13

IX: n. glossopharyngeus
Is vooral sensorisch maar ook een paar parasympathische en motorische vezels. De afferente vezels
krijgen informatie van:
- receptoren voor algemeen gevoel in de pharynx, een-derde van het posterior deel van de
tong, buis van eustachius en midden oor
- smaak puppilen van de pharynx en een-derde van het posterior deel van de tong
- chemoreceptoren van de carotis lichaampjes en baroreceptoren in de sinus caroticus.
Het zorgt voor de slik reflex oa door verbinding met de nucleus ambiguus en de nucleus
hyppoglossus. De viscerale en smaak vezels eindigen in de nucleus solitarius van de medulla. De
motorische component helpt bij het slikken. De parasympathsiche vezels innerveren de parotis klier.
X: n. vagus
Afferente vezels informatie van:
- receptoren voor algemeen gevoel van de pharynx, larynx, oesophagus, trommelvlies,
gehooruitgang
- chemoreceptoren in de aorta lichaampjes en baroreceptoren in de aortaboog
- receptoren in de thoracal en abdominale organen
De motorische vezels komen vanuit de nucleus ambiguus en innerveren spieren van het zachte
palatum (molle), pharynx, larynx en bovenste deel oesophagus en is dus belangrijk voor het slikken.
De parasympathische vezels komen van de dorsale motorische vagus kern die naar het
cardiovasculaire systeem lopen, respiratoir systeem en gastro-intestinaal systeem.
XI: n. accessorius
Alleen motorisch. Bestaat uit een craniaal en een spinaal deel. Het craniale deel komt vanuit het
caudale deel van de nucleus ambiguus en gaat samen met de vagus naar het palatum molle, pharynx
en larynx. De spinale wortel komt vanuit de ventrale hoorn vanuit de grijze stof (C1-C5) en innerveren
de m. sternomastoideus en m. trapezius.
XII: n. hypoglossus
Puur motorisch. Het innerveert de intrinsieke en extrinsieke spieren van de tong. De axonen komen
vanuit de hypoglossus kern en ontvangt vanuit de nucleus solitarius en de sensorische trigeminus
kern. Die zijn betrokken bij de reflex beweging van slikken, zuigen en kauwen. Het ontvangt ook
vezels van de contralaterale motorische cortex die zorgen voor vrijwillige bewegingen van de tong die
nodig zijn voor de spraak.
14

Hoofdstuk 11: cerebellum
Interne structuur cerebellum
In de witte stof zitten vier paar cerebellaire kernen.
Cerebellaire cortex
Bestaat uit verschillende folia. In de cortex liggen cellichamen, dendrieten en synaptische connectiesv
van de meerderheid van de cerebellaire neuronen. Het bestaat uit drie lagen:
- moleculaire laag: vezelrijk
- Purkinje cellaag
- Granulaire laag: granulatie cellen
Afferente projectie op het cerebellum komen van het ruggenmerg (spinocerebellaire vezels), inferior
olijf kern (olivocerebellaire vezles), nucleus vestibularis (vesitbulocerebellaire vezels) en van de pons
(pontocerebellaire vezels). De meeste axonen eindigen in de cortex. De vezels komen binnen via de
peduncules en gaan dan verder als mossige (mossy) vezels of klimmende (climbing) vezels afhankelijk
van waar ze vandaan komen. Alle afferente vezels die niet uit de inferior olijf kern komen zijn mossige
vezels. Deze vezels vertakken en gaan dan naar de folia en eindigen in de granulaire laag op
granulatie cellen. De axonen van deze cellen gaan naar de moleculaire laag en daar vormen ze twee
parallelle vezels.
De Purkinje laag bestaat uit een unicellulaire laag van Purkinje neuronen. De dendrieten van deze
cellen lopen door tot in de moleculaire laag. De parallelle vezels lopen hier mee samen en vanuit deze
vezels krijgen de purkinje neuronen exciterende synaptische input. De inhibitie van het intracorticale
circuit wordt geregeld door Golgi, basket en stellate cellen. De axonen van de Purkinje cellen zijn de
enige die de cortex verlaten een aantal hiervan eindigen in de diepe cerebellaire kernen.
De klimmende vezel komt van de olijf kern. Deze leveren een discrete exciterende synaptische input
aan de Purkinje cellen. Ze exciteren vooral de neuronen van de diepe cerebellaire kernen.
15

Cerebellaire kernen
Van mediaal naar lateraal:
- nucleus fastigial
- nucleus globose
- nucleus emboliform
- nucleus dentate (grootste)
hoofdstuk 12: Thalamus
Interne organisatie
In de thalamus heb je een dunne laag van zenuwvezels die bestaan uit afferente en efferente
connecties van kernen van de thalamus. Deze laag heet de interne medullaire lamina. Het verdeeld de
thalamus in drie kern delen:
- anterior
- mediaal
- lateraal
In de lamina zitten een aantal celgroepen: interlaminaire nuclei. Dan heb je ook nog de laterale
medullaire lamina die bestaat uit thalamocorticale en corticothalamische vezels. Tussen deze lamina
en de capsula interna zit de nucleus reticularis.
Functionele organisatie
Alle kernen (behalve de reticularis) projectern ipsilateraal op de cerebrale cortex. Je hebt specifieke
kernen en niet-specifieke kernen. De eerste groep ontvangt specifieke informatie en projecteert dan
ook op een klein gedeelte van de cortex.
Laterale kern groep
Deze bestaat uit specifieke kernen.
Ventrale posterior kern (VP nucleus)
Hier eindigen alle stijgende banen vanuit het ruggenmerg en de hersenstam die algemene sensorische
informatie bevatten van de contralaterale helft van het lichaam op een bewust niveau:
- tractus spinothalamicus
- mediale lemniscus
- tractus trigeminothalamicus
Laterale geniculate nucleus
Het is een onderdeel van het visuele systeem. Het is het eindpunt van de tractus opticus.
Mediale geniculate nucleus
Het is onderdeel van het gehoorsysteem. Het ontvangt stijgende banen vanuit de inferior colliculus.
Het projecteert op de primaire gehoorcortex.
Ventrale anterior nucleus
Het heeft reciproke connecties met motor regio’s van de lobus frontalis. Het is een belangrijk
mechanisme waardoor de basale ganglia hun invloed uitoefenen op de normale beweging en
waardoor abnormale bewegingen worden ontwikkeld bij stoornissen in de basale ganglia.
Ventrale laterale nucleus
Anterior kerngroep
Het is onderdeel van het limbische systeem. Het projecteert voornamelijk op de gyrus cingulatum. Het
is belangrijk bij de controle van emotie, instinct reacties en gedrag en geheugen.
Mediale kerngroep
Het heeft vooral te maken met de controle van stemmingen en emoties.
Intralaminaire kerngroep
Het heeft te maken met de slaap.
16

Hoofdstuk 13: cerebrale hemisfeer en cerebrale cortex
De cerebrale hemisfeer komt van het telencephalon.
Er zijn drie type vezels in de witte stof:
- associatieve vezels
- commissurale vezels
- projectie vezels
Associatieve vezels
Deze maken een verbindingen tussen corticale plaatsten die liggen binnen 1 hemisfeer. De primaire
sensorische regio’s in de lobus parietalis, temporalis en occipitalis zijn een voorbeeld hiervan.
- superior longitudinale fasciculus: verbindingen tussen de lobus frontalis en occipitalis
- inferior longitudinale fasciculus: anterior en inferior delen van de lobus frontalis met de gyri
temporalis, belangrijk bij de structuur in het regelen van gedrag. Voorbeeld is het cingulum.
Commissurale vezels
Lopen van de ene hemisfeer naar de andere hemisfeer en maken een verbinding tussen functioneel
gerelateerde structuren.
- corpus callosum
o splenium: occipitale delen (visueel)
- anterior commissure: verbinding tussen inferior en mediale temporale gyri en de reuk
gebieden
- hippocampus commissure
17

Projectie vezels
Lopen tussen de cortex en de subcorticale structuren.
Hoofdstuk 14 Corpus striatum
In de cerebrale hemisferen liggen een aantal basale ganglia:
- nucleus caudatus
- putamen
- globus pallidus
- amygdala: is embryologisch hetzelfde maar heeft een totaal andere functie dan de rest.
De nucleus caudatus, het putamen en de globus pallidus zijn samen het corpus striatum. Het heeft
belangrijke verbindingen met de cortex, thalamus en de nucleus subthalamicus en de substantia
nigra.
Het putamen en de globus pallidus worden samen ook wel de nucleus lentiformis genoemd. Het
globus pallidus is het oudste deel en wordt daarom ook wel het paleostriatum genoemd en de andere
twee het neostriatum
Functionele anatomie van het corpus striatum
Verbindingen van het striatum
Afferente van het striatum
Er zijn drie bronnen: cortex, thalamus en substantia nigra.
Corticostriatum vezels: komen van het de cortex voornamelijk van de ipsilaterale kant en dan vooral
van lobus frontalis en parietalis. De motorische regio van de frontalis komt uit in het putamen. Andere
regio’s komen uit in de nucleus caudatus.
Thalamostriatum projectie: komt vanuit de intralaminaire nuclei van de ipsilaterale kant van de
thalamus.
Nigrostriatum projectie: komt van het pars compacta van de ipsilaterale kant van de substantia nigra.
De neuronen van het pars compacta bevatten het donkere pigment neuromelanine (bijproductie van
dopamine prodcutie).
Efferente van het striatum
Dit wordt verdeeld in twee delen: globus pallidus en naar het pars reticulata van de substantia nigra.
De projectie heeft een remmende werking op deze twee delen van de hersenen.
18

Verbindingen van de globus pallidus
Afferente van de globus pallidus
Komen vanuit het striatum en van de nucleus subthalamica. Er zijn twee type vezels. De vezels van de
nucleus subthalamica zijn stimulerende vezels voor de neuronen in de globus pallidus.
Efferente van de globus pallidus
Het laterale segment van de pallidus projecteerd op de nucleus subthalamica. Het mediale segment
projecteert op de thalamus. De vezels naar de thalamus geven uiteindelijke stimulerende vezels af
naar de frontale motorische regio’s.
Normale functie van de basale ganglia
De basale ganglia worden gezien als een deel van het extrapyramidale motorische systeem. De functie
van de basale ganglia is het mogelijk maken van gedrag en bewegingen die nodig en gepast zijn in
welke context dan ook. Het remt niet gewilde (inappropriate) bewegingen.
Wanneer een beweging is geïnitieerd vanuit de cortex gaan impulsen via de corticospinale,
corticobulbare en corticostriatum wegen naar o.a. het neostriatum. Dit zorgt voor excitatie van de
neuronen in het striatum. Het striatum heeft dan twee mogelijkheden om de activiteit van de basale
ganglia output neuronen naar het mediale segment van de globus pallidus en het pars reticulata van
de substantia nigra te controleren.
De directe weg: bestaat uit striatopallidale en striatumnigrale neuronen die direct een remmende
functie hebben op de globus pallidus en substantia nigra.
Indirecte weg: deze loopt via de subthalamische kern. Het zorgt uiteindelijk voor het activeren van de
pallidale en nigrale neuronen en dus remming van de thalamische en corticale cellen.
19