Schepen als schakels - Museum Volkenkunde

SCHEPEN ALS SCHAKELS: HANDEL EN VERANDERING IN INDONESIË © SUDHA RAJAGOPALAN
DE PERMANENTE OPSTELLING OVER INDONESIË IN HET RIJKSMUSEUM VOOR VOLKENKUNDE
Digitale publicaties van het Rijksmuseum voor Volkenkunde
De Dayak zijn ook befaamd om hun traditionele smeedwerk. Hun ceremoniële zwaarden, mandau,
zijn rijk versierd met geitenhaar, apenhaar, kralen en tanden van wilde beesten. De gevesten
gemaakt van hertenbeen hebben geen praktische functie, maar zijn bedoeld om geesten tevreden
te stellen of bekoren. Schilden die vroeger ook in oorlogen zijn gebruikt, worden nu nog steeds bij
ceremonies, oorlogsdansen en of andere feestelijke gebeurtenissen gebruikt. De motieven op een
oorlogsschild waren bedoeld om de vijand af te schrikken. Ook hier zijn motieven weer uitgekozen
vanwege het vermogen dat zij volgens de Dayak bezitten om kwade geesten te verdrijven.
Nusa Tenggara: verzameltraditie
De eerste voorwerpen uit Nusa Tenggara (Kleine Sunda eilanden) werden vroeg in de negentiende
eeuw bijeengebracht door de Natuurkundige Commissie 13 , die een team naar de regio afzond om
etnografische voorwerpen te verzamelen. Deel van de collectie werd verkocht aan Von Siebold, de
stichter van het Rijksmuseum voor Volkenkunde. Verder verwierf het museum in 1864 van
Salomon Muller een groot aantal voorwerpen die eveneens afkomstig waren van de reis van de
Natuurkundige Commissie. B.A.G. Vroklage, later de eerste professor voor volkenkunde aan de
universiteit van Nijmegen, verrichte in de jaren dertig van de twintigste eeuw veldwerk in Nusa
Tenggara en is verantwoordelijk voor belangrijke bijdragen aan de museumcollectie uit deze regio.
In de verzameling bevinden zich drakenbeelden, een huisdeur en vorstversieringen.
RMV 2271-2
Drakenbeelden van Alor vervulden een beschermende functie voor zowel individuen als de gehele
gemeenschap. De drakenbeelden gemaakt voor persoonlijke bescherming waren nauw
vereenzelvigd met de maker of eigenaar. Er een weggeven of verkopen zou ongeluk brengen, zo
geloofde men. Drakenfiguren in het rituele huis kregen voedseloffers in de vorm van rijst en kip om
zo de voortzetting van de familielijn - met andere woorden: de vruchtbaarheid - te verzekeren. In
Alor vervult de drakenfiguur waarschijnlijk de functie van kwade geesten afweren net zoals de
hond-draak of aso in Dayak-kunst.
Het complementaire dualisme van mannelijk-vrouwelijk, rechts-links manifesteert zich in het
dagelijks leven op de Kleine Sunda eilanden op een aantal manieren. Een daarvan is de
architectuur van huizen. Mannelijke activiteiten en symbolen worden geassocieerd met de
rechterkant van het binnengedeelte van het huis, met de zolder en het gebied om het huis.
Vrouwelijke activiteiten en de aanwezigheid van de vrouw in het algemeen worden geassocieerd
met het binnengedeelte van het huis in het algemeen en meer in het bijzonder met de linkerkant
van het binnengedeelte. In de hooglanden van Timor vertoont de huisdeur, die toegang verleent
vanaf de - mannelijke - buitenkant van het huis tot de - vrouwelijke - binnenkant, vrouwelijke
symbolen.
De Manggarai op Flores bouwden lange, ovale huizen voor meer dan één familie. Het Nederlandse
koloniale bewind verbood uiteindelijk om redenen van hygiëne dergelijke constructies. Deze
huizen werden in de jaren dertig van de vorige eeuw vervangen door kleinere constructies, waarin
drie families leefden. De tentoongestelde nokversieringen zijn waarschijnlijk van zowel de eerdere
als de meer moderne constructies. De versieringen gaven de status van de bewoners aan. De
Manggarai wonen tegenwoordig in vierkante eengezinshuizen.
18