Schepen als schakels - Museum Volkenkunde

RMV 264-76 en 264-248
SCHEPEN ALS SCHAKELS: HANDEL EN VERANDERING IN INDONESIË © SUDHA RAJAGOPALAN
DE PERMANENTE OPSTELLING OVER INDONESIË IN HET RIJKSMUSEUM VOOR VOLKENKUNDE
Digitale publicaties van het Rijksmuseum voor Volkenkunde
Het onderliggende principe van het wayangtoneel is de strijd tussen goed en kwaad, en iedere
voorstelling begint en eindigt in een kosmisch evenwicht. Veel wayangvertellingen zijn gebaseerd
op de Hindoe heldendichten Ramayana en Mahabharata 8 , een gevolg van de grotere impact van
handel op de eilanden. De heldendichten werden echter niet opgelegd aan de Indonesische
toeschouwers zoals ze waren, maar werden aangepast aan lokale toneelvormen en hun helden
kregen kenmerken van lokale volkshelden.
Ondanks de Indiase oorsprong van de verhalen, blijft het uiteindelijke samenspel van gamelan 9 ,
dichtkunst, zang en het verhaal van de poppenspelers wezenlijk Javaans of Balinees. De
sleutelfiguur in de wayangvoorstelling, de kayon, is ook op de tentoonstelling te zien. Hij
vertegenwoordigt het kosmische evenwicht aan het begin van het verhaal en het ideaal waar de
wayangvertelling aan het eind van de voorstelling naar moet terugkeren.
Verder hebben wayangvertellingen ook veel dynamiek getoond, waarbij het eigentijdse
wayangtoneel altijd politiek commentaar op actuele zaken heeft geleverd. Het heeft eigentijdse
functies verworven en brengt hedendaagse boodschappen over. Zo was het bijvoorbeeld een
effectief mobilisatiemiddel van de Indonesiërs in hun vrijheidsstrijd tussen 1945 en 1949, toen
Nederlandse politici als wayangfiguren werden uitgebeeld. Herkenbaarheid is de sociale en
politieke kracht van een mondelinge vertelling. Dus, als de boodschap nieuw is, is gebleken dat zij
in een bepaalde vorm (de wayangomgeving) heel effectief overgebracht kan worden zodat het
publiek de boodschap meteen herkent en begrijpt.
Krissen
De krissen in deze expositie zijn tentoongesteld vanwege hun hoge esthetische kwaliteit en
symbolische rol in de Javaanse samenleving. Er zijn een aantal krissen die behoren tot de mooiste
koninklijke stukken van Indonesië. Zij symboliseerden koninklijke macht en werden cadeau
gegeven bij geschenkenuitwisselingen. Men gelooft dat de kris, een dolk met tweesnedig lemmet
en een houten of ivoren greep, magische krachten bezit. Volgens zeggen kunnen deze
legendarische krachten zowel het goede voortbrengen als ook het kwaad ontketenen. Hoewel hij
oorspronkelijk van Java afkomstig is, komt de kris ook voor op een aantal andere eilanden met
hofculturen, zoals op Bali en Sulawesi, maar niet in alle Indonesische culturen.
De kris en de wayang worden vaak als één geheel en als typisch Javaans gezien.
6