Thermal manikin 'Newton' Testprotocol

comfortex-wp2-pr2-thermal-manikin-testprotocol 

Thermal manikin 

‘Newton’ 

Testprotocol 

Protocol nr. 2 Doc: comfortex-wp2-pr2-thermal-manikin-testprotocol 

Auteur(s): Tetra projectnummer: 090140 

Valérie Ver Eecke 

Joris Cools Opmaak: 01/09/2011 

Hans Bossaer Laatst bijgewerkt: 09/11/2011 

Alexandra De Raeve 

Pagina 1

Testprotocol voor het meten van de thermische isolatie en 

waterdampdoorlaatbaarheid van kledij. 

Abstract 

Het vermogen van de mens om zijn lichaamstemperatuur op peil te houden en zich comfortabel te 

voelen in koude, neutrale en warme omgevingen worden beïnvloed door de kledij die hij draagt. Om de 

invloed van de kledij na te gaan op deze levensbelangrijke lichaamsfunctie is het nodig om de 

thermische eigenschappen van het kledingstuk of – ensemble te kennen, nl. de thermische isolatie (Rct) 

en de waterdampdoorlaatbaarheid (Ret). Thermische isolatie (Rct) betekent in welke mate het 

kledingstuk bescherming biedt tegen koude. Waterdampdoorlaatbaarheid (Ret) betekent dan weer in 

welke mate het kledingstuk de damp van het transpiratievocht doorlaat van binnenuit naar de 

buitenomgeving om zo het lichaam af te koelen. Deze beide factoren (Rct en Ret) hebben zodoende 

een grote invloed op het algemene draagcomfort van de kledij. 

Het is dus belangrijk om deze waarden te kennen wanneer men thermische stress of een bepaald 

comfortgehalte gaat evalueren die wordt veroorzaakt door de lichamelijke omgeving ( kledij + koud, 

neutraal of warm milieu). Dus niet enkel het kledingstuk of – ensemble speelt een bepalende factor in 

het algemene draagcomfort, maar ook de omgeving (temperatuur, windsnelheid en luchtvochtigheid) 

waarin de persoon zich bevindt en welke activiteit (intensieve arbeid, zittende arbeid, … ) hij/zij 

uitoefent zullen een meebepalende factor spelen in het algemene draagcomfort. 

Om deze Rct - en Ret-waarden te kennen gaat men gebruik maken van een thermal manikin om 

verschillende kledingstukken of - ensembles te testen. Er worden testen uitgevoerd om de thermische 

isoltatie (Rct) en om de waterdampdoorlaatbaarheid (Ret) van de kledingstukken en – ensembles te 

bepalen. 

De wijze waarop dergelijke testen dienen te gebeuren staat beschreven in specifieke, internationaal 

gestandaardiseerde normen zoals de ISO, EN en ASTM-normen. 

In dit rapport wordt nagegaan en in detail beschreven welke normen worden aangewend, wat de 

vereisten zijn voor de testomgeving , hoe de testprocedure verloopt en hoe de eigenlijke resultaten 

worden berekend. 


Pagina 2

Inhoud 

Abstract ................................................................................................................................................... 2 

Inhoud ......................................................................................................................................................... 3 

Figurenlijst ................................................................................................................................................... 6 

Tabellenlijst ................................................................................................................................................. 6 

1. Gebruikte normen ........................................................................................................................... 7 

2. Technische vereisten testapparatuur .............................................................................................. 8 

2.1. De manikin ............................................................................................................................... 8 

2.1.1. Lichaamsbouw en maat ................................................................................................... 8 

2.1.2. Oppervlaktetemperatuur huid + meetsensoren ............................................................. 9 

2.1.3. De verwarmingselementen en meting warmte-energie ................................................. 9 

2.1.4. Transpiratiefunctie (enkel belangrijk voor de Ret) ....................................................... 10 

2.1.5. Transpiratie – oppervlak (enkel belangrijk voor Ret) ................................................... 10 

2.2. De klimaatkamer ................................................................................................................... 11 

2.2.1. Algemeen ....................................................................................................................... 11 

2.2.2. In de kamer .................................................................................................................... 11 

2.2.2.1. Algemeen................................................................................................................... 11 

2.2.2.2. Sensor(en) voor het meten van de omgevingstemperatuur..................................... 12 

2.2.2.3. Sensor(en) voor het meten van de relatieve luchtvochtigheid ................................. 12 

2.2.2.4. Sensor voor het meten van de windsnelheid ............................................................ 12 

3. Selectie en voorbereiding testkledij .............................................................................................. 13 

3.1. Het kledingstuk/ensemble .................................................................................................... 13 

3.2. Betekenis van de gebruikte symbolen en hun eenheid. ....................................................... 14 

3.3. Nodige tabellen ..................................................................................................................... 15 

4. Testprocedure thermische isolatie - Rct ....................................................................................... 16 

4.1. Definitie thermische isolatie ................................................................................................. 16 

4.2. Uitvoeren metingen .............................................................................................................. 16 

4.2.1. Statische of dynamische test ......................................................................................... 16 

4.2.1.1. Meten van de It (totale thermische isolatie kledingstuk = weerstand tegen 

warmteverlies tussen het geklede lichaam en de omgeving) ................................................... 16 

4.2.1.2. Meten van de Itr (resulterende thermische isolatie kledingstuk = resulterende 

weerstand tegen warmteverlies tussen het geklede lichaam en de omgeving) ....................... 16 

4.2.1.3. Meten van de Ia of Iar (thermische isolatie van de luchtlaag rondom de naakte 

manikin) ...................................................................................................................................16 

4.2.2. Aankleden van de manikin ............................................................................................ 17 

4.2.3. Instelling temperatuur manikin ..................................................................................... 17 

4.2.4. Instelling omgevingsparameters ................................................................................... 17 

4.2.5. Bereiken van ‘Steady State’ conditions ......................................................................... 17 

4.2.6. Registratie meetresultaten ............................................................................................ 17 


Pagina 3

4.3. Kalibratie van de thermal manikin ........................................................................................ 18 

5. Testprocedure waterdampdoorlaatbaarheid - Ret ....................................................................... 19 

5.1. Definitie waterdampdoorlaatbaarheid ................................................................................. 19 

5.2. Uitvoeren metingen: ISOTHERMISCHE CONDITIES .............................................................. 19 


5.2.1.1. Bepalen van de Rct – waarde (isolatiewaarde) ......................................................... 19 

5.2.1.2. Meten van de Rea of Rear (waterdampdoorlaatbaarheid van de luchtlaag rondom de 

naakte manikin) ......................................................................................................................... 20 

5.2.1.3. Meten van de Recle (basis waterdampdoorlaatbaarheid van het kledingstuk = 

waterdampdoorlaatbaarheid van het huidoppervlak door de buitenste kledinglaag) ............. 20 

5.2.1.4. Meten van de Recler (resulterende basis waterdampdoorlaatbaarheid van het 

kledingstuk = waterdampdoorlaatbaarheid van het huidoppervlak door de buitenste 

kledinglaag) ............................................................................................................................... 20 






5.3. Uitvoeren metingen: niet - ISOTHERMISCHE CONDITIES ...................................................... 21 


5.3.1.1. Bepalen van de Rct – waarde .................................................................................... 21 

5.3.1.2. Meten van de ARea + ARear (waterdampdoorlaatbaarheid van de luchtlaag rondom 

de naakte manikin) .................................................................................................................... 22 

5.3.1.3. Meten van de ARecle (basis waterdampdoorlaatbaarheid van het kledingstuk = 

waterdampdoorlaatbaarheid van het huidoppervlak door de buitenste kledinglaag ) ............ 22 

5.3.1.4. Meten van de ARecler (resulterende basis waterdampdoorlaatbaarheid kledingstuk = 

waterdampdoorlaatbaarheid van het huidoppervlak door de buitenste kledinglaag) ............. 22 



5.3.4. Transpiratie.................................................................................................................... 22 

5.3.5. Vooraf bevochtigen van de textielhuid ......................................................................... 23 


5.3.7. De vochtige textielhuid verzadigd houden .................................................................... 23 



5.4. Kalibratie van de thermal manikin ........................................................................................ 24 

6. Berekeningsmethodes testresultaten ........................................................................................... 25 

De berekening van de meetresulaten gebeurt volgens de methode vastgelegd voor een manikin die 

bestaat uit ≥ 20 segmenten, daar manikin ‘Newton’ uit 26 segmenten bestaat. ................................. 25 

6.1. Thermische isolatie (Rct) ....................................................................................................... 26 

6.1.1. Algemeen ....................................................................................................................... 26 


Pagina 4

6.1.2. Berekening van de Ia of Iar (thermische isolatie van de luchtlaag rondom de naakte 

manikin) 26 

6.1.2.1. Seriële rekenmethode Ia of Iar .................................................................................... 26 

6.1.2.2. Parallelle rekenmethode Ia of Iar ................................................................................ 26 

6.1.3. De eigenlijke thermische isolatie (Rct) .......................................................................... 26 

6.1.3.1. Seriële rekenmethode It of Itr = optellen van de thermische isolatie van ieder 

afzonderlijk lichaamssegment ................................................................................................... 27 

6.1.3.2. Parallelle rekenmethode It of Itr = berekening gemiddelde thermische isolatie 

a.d.h.v. de totale huidoppervlakte, dus niet segment per segment. ........................................ 27 

6.1.4. Resultaten nodig voor de testen project Comfortex ..................................................... 28 

6.1.4.1. Icle = effectieve thermische isolatie met statische manikin ....................................... 28 

6.1.4.2. Icler = resulterende effectieve thermische isolatie met dynamische manikin ............ 28 

6.2. Waterdampdoorlaatbaarheid (Ret) ....................................................................................... 29 

6.2.1. Algemeen ....................................................................................................................... 29 

6.2.2. Berekening van de Rea of Rear (waterdampdoorlaatbaarheid van de luchtlaag rondom 

de naakte manikin) ........................................................................................................................ 29 

6.2.3. Berekening eigenlijke waterdampdoorlaatbaarheid (Ret) ............................................ 29 

6.2.4. Parallelle rekenmethode = berekening totale waterdampdoorlaatbaarheid kledij en 

luchtlaag rondom de manikin (Ret) ............................................................................................... 30 

6.2.5. Resultaten nodig voor de testen project Comfortex ..................................................... 30 

6.2.5.1. Recle = waterdampdoorlaatbaarheid van enkel het kledingstuk - statische manikin 30 

6.2.5.2. Recler = effectieve waterdampdoorlaatbaarheid van enkel het kledingstuk - 

dynamische manikin .................................................................................................................. 31 

7. Opstellen van het testrapport ....................................................................................................... 32 



8. Beoordeling testresultaten ............................................................................................................ 33 


8.1.1.1. Beoordeling volgens EN 342 ...................................................................................... 33 

8.1.1.2. Beoordeling volgens EN 14058 .................................................................................. 36 


8.2.1.1. Beoordeling volgens EN 343 ...................................................................................... 38 

9. Bijzonderheden testen Comfortex ................................................................................................ 41 

9.1.1. Reële omgevingsparameters ......................................................................................... 41 

9.1.2. Gebruik van onderkledingsets ....................................................................................... 41 

9.1.3. Testopzet ....................................................................................................................... 42 

9.1.3.1. Invloed van overwijdte op de pasvorm: Slim fit versus loose fit .............................. 42 

9.1.3.2. Invloed fysionomie sekse: Man/vrouw versus unisex ............................................... 43 

9.1.3.3. Invloed assemblage techniek: Stikken versus lassen ................................................ 44 

9.1.3.4. Invloed van het design: Verschillende detailafwerkingen op eenzelfde kledingstuk 44 


Pagina 5

Figurenlijst 

Figuur 1: Segmentenverdeling op manikin ......................................................................................................... 8 

Figuur 2: 'Zwetende manikin ............................................................................................................................. 10 

Figuur 3 (links): Wicking effect op de textielhuid .............................................................................................. 10 

Figuur 4 (rechts): Newton zonder en met textielhuid ....................................................................................... 10 

Figuur 5: Voorstelling van een klimaatruimte ................................................................................................... 11 

Figuur 6: Voorbeeld visualisatie huidtemperatuur manikin per zone .............................................................. 25 

Figuur 7: Grafische weergave gemiddelde lichaamstemperatuur en warmtetoevoer ..................................... 25 

Figuur 8: Symbool EN 342 ................................................................................................................................. 35 

Figuur 9: Symbool EN 14058 ............................................................................................................................. 38 

Figuur 10: Symbool EN 343 ............................................................................................................................... 40 

Figuur 11: Transparante regenjas (Decca) ........................................................................................................ 42 

Figuur 12: Werkoverall (Alsico) ........................................................................................................................ 42 

Figuur 13: Omlooppak (Sarco) ........................................................................................................................... 43 

Figuur 14: Verschillende afwerkingen mouwboord .......................................................................................... 45 

Figuur 15: Verschillende afwerkingen kap ........................................................................................................ 45 

Figuur 16: Verschillende afwerkingen sluiting .................................................................................................. 45 

Figuur 17: Windbreker (eigen ontwerp + confectie) ......................................................................................... 46 

Figuur 18: Verschillende variaties ventilatieopeningen .................................................................................... 46 

Figuur 19: Skijas (Sioen) .................................................................................................................................... 47 

Tabellenlijst 

Tabel 1 - Betekenis gebruikte symbolen met hun eenheid ............................................................................... 14 

Tabel 2: Metabolismegraad van menselijke activiteit ....................................................................................... 15 

Tabel 3: Verschillende klassen EN 342 .............................................................................................................. 34 

Tabel 4: Effectieve thermische isolatie (Icle) van kledij bij verschillende omgevingstemperaturen i.f.v. de 

warmtebalans van het lichaam bij verschillende tijden van blootstelling. ....................................................... 35 

Tabel 5: Resulterende effectieve thermische isolatie (Icler) van kledij bij verschillende 

omgevingstemperaturen i.f.v. de warmtebalans van het lichaam bij verschillende tijden van blootstelling. . 35 

Tabel 6: Verschillende klasen EN 14058 ............................................................................................................ 37 

Tabel 7: Verschillende klassen EN 343 .............................................................................................................. 39 

Tabel 8: Aanbevolen maximum draagtijd van een regenpak (broek + jas) zonder thermische voering. .......... 40 

Tabel 9: Te testen ensembles met de verschillende omgevingsparameters .................................................... 41 

Tabel 10: Onderkledingsets per testensemble .................................................................................................. 41 

Formules 

Vergelijking 1 - Formule seriële rekenmethode Ia ............................................................................................ 26 

Vergelijking 2 - Formule parallelle rekenmethode Iar........................................................................................ 26 

Vergelijking 3 - Formule seriële rekenmethode (Rct) ....................................................................................... 27 

Vergelijking 4 – Formule parallelle rekenmethode (Rct) .................................................................................. 27 

Vergelijking 5 - Rekenmethode Icle .................................................................................................................... 28 

Vergelijking 6 - Rekenmethode Icle .................................................................................................................... 28 

Vergelijking 7 - Formule waterdampdoorlaatbaarheid luchtlaag rondom naakte manikin ............................. 29 

Vergelijking 8 - Formule parallelle methode (Ret) ............................................................................................ 30 

Vergelijking 9 – Rekenmethode Recler ................................................................................................................ 30 

Vergelijking 10 – Rekenmethode Recler .............................................................................................................. 31 


Pagina 6

1. Gebruikte normen 

Voor het testen van de thermische isolatie (Rct) en de waterdampdoorlaatbaarheid (Ret) wordt voor de 

testprocedure volgende normen gebruikt: 

- ISO 15831: Kleding – Fysiologische effecten – Meting van thermische isolatie d.m.v. een thermische 

beproevingspop. 

- ASTM F2370-10: Standard Test Method for Measuring the Evaporative Resistance (= 

waterdampdoorlaatbaarheid) of Clothing using a Sweating Manikin. 

Voor de beoordeling van de testresultaten kunnen volgende normen worden gebruikt: 

- EN 14058: Beschermkledij – Kledingstukken voor bescherming tegen koude (temperaturen boven 

de -5°C). → Beoordeling thermische isolatie (Rct) 

- ISO 342: Beschermende kledij – Pakken en kledingstukken voor bescherming tegen kou. 

(temperaturen tussen de 10°C en onder de -5°C). → Beoordeling thermische isolatie (Rct) 

- EN 343: Beschermende kledij – Bescherming tegen regen. 

→ Beoordeling waterdampdoorlaatbaarheid (Ret) 


Pagina 7

2. Technische vereisten testapparatuur 

2.1. De manikin 

2.1.1. Lichaamsbouw en maat 

- De manikin moet vervaardigd zijn uit kunststof of metaal. 

- De manikin moet de lichaamsbouw van een volwassen man anatomisch voorstellen met: 

hoofd 

borstkas 

abdomen 

rug 

billen 

benen 

voeten 

armen 

handen (bijvoorkeur met afzonderlijke vingers om ook handschoenen te kunnen testen) 

- De manikin moet minimum uit 15 afzonderlijk controleerbare ( huidtemperatuur en 

warmtetoevoer) lichaamssegmenten bestaan. 

- De lichaamssegmenten zijn bijvoorkeur geplaatst zoals op deze figuur : 


Figuur 1: Segmentenverdeling op manikin 

- Bestaat de manikin uit meer dan 20 segmenten wordt de evaluatie van de meetresultaten 

volgens een andere methode berekend dan wanneer er maar 15 segmenten zijn. (zie punt 6, 

pagina 26). Berekeningsmethodes testresultaten. 

- De manikin heeft een lichaamslengte van 1,70 m groot (afwijking ± 15 cm): 

ISO 15831 (Rct) vereist een lengte van 1m70 (afwijking ± 15 cm). 

ASTM F2370 (Ret) vereist een lengte van 1m70 (afwijking ± 10 cm). 

Manikin ‘Newton’ is 1m75 groot en voldoet dus aan de vereisten van beide normen. 

- De manikin heeft een totale huidoppervlakte van 1,7 m 2 groot (afwijking ± 0,3 m 2 ): 

ISO 15831 (Rct) vereist een totale huidoppervlakte 1, 7 m 2 (afwijking ± 0,3 m 2 ). 

Pagina 8


ASTM F2370 (Ret) vereist een totale huidoppervlakte van 1, 8 m 2 (afwijking ± 0,3 m 2 ). 

Manikin ‘Newton’ heeft een huidoppervlakte van 1, 8 m 2 en voldoet dus aan ASTM F2370.. 

*Op norm ISO 15831 is er dus een afwijking van ± 0,1 m 2 

- Het te testen kledingstuk/ensemble correspondeert met de lichaamsmaat (bv. M ) van de 

manikin. Indien dit niet het geval is, kunnen afwijkende maten, vertekende resultaten 

opleveren. 

2.1.2. Oppervlaktetemperatuur huid + meetsensoren 

De manikin moet zo zijn gebouwd dat deze een constante en uniforme huidtemperatuur blijft 

behouden in alle lichaamssegmenten: 

ISO 15831 vereist 34°C (afwijking ± 0,2°C) 

ASTM F2370 vereist 35°C (afwijking ± 0,5°C) 

Testen uitgevoerd op manikin ‘Newton’ gebeuren steeds met een huidtemperatuur van 35°C. 

*Op norm ISO 15831 is er dus een afwijking van 1°C. 

De huidtemperatuur wordt op z’n minst door één puntsensor per lichaamssegment gemeten. Een 

minimum aan 15 puntsensoren is een vereiste. De sensoren zijn van het type thermokoppel, 

thermistors of RTD’s . 

De puntsensor mag niet meer dan 2 mm dik zijn en moet mechanisch en thermisch goed verbonden zijn 

met het lichaamsoppervlak. De geleidende bedrading moet goed verbonden zijn met de oppervlakte 

en/of door de binnenzijde van het lichaam passeren. 

De sensor mag ook niet meer dan 0,5 mm boven het lichaamsoppervlak uitsteken. 

Bij het berekenen van de gemiddelde huidtemperatuur moet de oppervlakte van elke 

temperatuursensor worden afgetrokken van de huidoppervlakte per segment. 

2.1.3. De verwarmingselementen en meting warmte-energie 

Elk lichaamssegment van de manikin moet uitgerust zijn met een individueel controleerbaar 

verwarmingssysteem die de capaciteit heeft om een constante huidtemperatuur in stand te houden. 

De afgifte van de hoeveelheid droge hitte doorheen de kledij wordt bepaald door het meten van de 

warmte - energie (aantal Watt) die nodig is om de constante huidtemperatuur per segment in stand te 

houden gedurende de testperiode. 

De apparatuur om de toevoer van warmte-energie te meten, is in staat om een nauwkeurig totaal 

gemiddelde te geven van de volledige testperiode. Deze waarde mag niet meer dan 2% afwijken van de 

gemiddelde warmte-energie nodig om één lichaamssegment te voorzien van warmte gedurende de 

testperiode. 

Pagina 9

2.1.4. Transpiratiefunctie (enkel belangrijk voor de Ret) 

De manikin moet de mogelijkheid bezitten om water te verdampen aan het huidoppervlak om zo het 

menselijk transpireren na te bootsen. 

Bij de manikin ‘Newton’(gebruikt in het project Comfortex) wordt het zweten gesimuleerd door water 

die binnenin de manikin wordt opgewarmd, waarna het warme water via buisjes naar de 

openingen in het huidoppervlak wordt gebracht. 


Figuur 2: 'Zwetende manikin 

De manikin is hierbij voorzien van een capillaire textielhuid (bodysuit), dit om het wicking effect en dus 

het verdampen te bevorderen. 

Ter info 

Figuur 3 (links): Wicking effect op de textielhuid 

Figuur 4 (rechts): Newton zonder en met textielhuid 

- Zweten kan ook worden gesimuleerd door de manikin een vochtige bodysuit aan te trekken. De bodysuit moet 

vervaardigd zijn uit textiel met een capillaire structuur om zo voldoende vochtopname te garanderen. Dit systeem is 

van toepassing bij een ander type manikin. 

- Een derde mogelijkheid om het transpireren te simuleren is via een ventielsysteem. Waterdamp wordt hierbij via een 

buissysteem naar de ventielen aan het huidoppervlak gebracht. 

2.1.5. Transpiratie – oppervlak (enkel belangrijk voor Ret) 

Het transpiratie-oppervlak van de manikin is de volledige huidoppervlakte met zijn verschillende 

segmenten. Het volledige huidoppervlak wordt verwarmd en gaat transpireren. 

Pagina 10

2.2. De klimaatkamer 

2.2.1. Algemeen 

Om relevante metingen te kunnen uitvoeren met de manikin moet deze binnenin een gecontroleerde 

klimaatruimte (klimaatkamer) worden geplaatst. 

Deze moet: 

- Een horizontale of verticale luchtstroming hebben (ISO 15831 en ASTM F2370). 

De luchtstroming in de klimaatkamer van manikin ‘Newton’ gebeurt horizontaal. 

Voldoet dus aan beide normen. 

- ISO 15831 : moet minstens (2 m lang x 2m breed x 2m hoog ) groot zijn. 

- ASTM F2370: moet minstens (1,5 lang m x 1,5m breed x 2,5m hoog) groot zijn 

De klimaatkamer van manikin ‘Newton’ bedraagt 3m lengte x 2m breed x 2,5 m hoog . 

Deze afmetingen voldoen aan beide normen. 

2.2.2. In de kamer 

2.2.2.1. Algemeen 


Figuur 5: Voorstelling van een klimaatruimte 

Ruimtelijke variaties binnen een straal 0,5 m van de manikin (het huidoppervlak) mogen 

volgende zaken niet overschrijden: 

- Omgevingstemperatuur ± 1°C 

- Relatieve vochtigheidsgraad : 

ISO 15831: ± 10% 

ASTM F2370: ± 5% 

- Windsnelheid ± 50 % van de gemiddelde waarde 

- De temperatuur van de vloer, wanden en plafond mag niet meer dan 1°C verschillen met de 

omgevingstemperatuur. 

Variaties van tijdelijke aard (gedurende de testperiode) mogen volgende zaken niet 

overschrijden: 

- Omgevingstemperatuur ± 0,5°C 

- Relatieve vochtigheidsgraad: 

ISO 15831: ± 10% 

ASTM F2370: ± 5% 

Pagina 11

- Windsnelheid: 

ISO 15831 ± 20 % van de gemiddelde waarde gemeten over een periode van 3 

min. 

ASTM F2370 ± 20 % van de gemiddelde waarde gemeten over een periode van 

5 min. 

- De temperatuur van de vloer, wanden en plafond mag niet meer dan 0,5°C verschillen 

met de omgevingstemperatuur (enkel aangegeven in ASTM 2370). 

De klimaatkamer van manikin ‘Newton’ voldoet aan deze voorwaarden. 

2.2.2.2. Sensor(en) voor het meten van de omgevingstemperatuur 

Gedurende de test moet de omgevingstemperatuur worden gemeten door één sensor met: 

- 0,15°C nauwkeurigheid 

- Een tijdsconstante die 1 minuut niet overschrijdt. 

- Plaatsing op een afstand van 0,5 m (afwijking ± 0,1 m) van de manikin en minstens 1 m boven 

de vloer van de klimaatkamer. 


Opmerking 

Meerdere meetsensoren zijn aan te raden. Indien meerdere sensoren worden gebruikt moeten deze op gelijke 

afstand (hoogte) van elkaar worden geplaatst. Het bepalen van de correcte omgevingstemperatuur wordt bepaald 

door het berekenen van de gemiddelde waarde van deze verschillende sensoren. 

2.2.2.3. Sensor(en) voor het meten van de relatieve luchtvochtigheid 

Gedurende de test moet de relatieve vochtigheidsgraad worden gemeten door één sensor met: 

- een nauwkeurigheid van 5% 

- een meetrepetitiviteit van 3% 

De relatieve luchtvochtigheid dient slechts op één plaats in de klimaatkamer te worden opgemeten om 

de algemene vereisten te verzekeren. 


2.2.2.4. Sensor voor het meten van de windsnelheid 

De windsnelheid wordt gedurende de test gemeten door een omnidirectorale sensor (anemometer) 

die: 

- Een nauwkeurigheid heeft van 0,05 m/s. 

- Die een meeting uitvoert van gemiddeld 1 minuut per locatie. 

- Die om de 3 minuten metingen uitvoert. 

- Plaatsing heeft frontaal voor de manikin op een afstand van 0,5 m (afwijking ± 0,1 m). 

ISO 15831 stelt vast dat indien de tijdelijke windsnelheid de grens van 0,1 m/s niet overschrijdt, 

het niet nodig is om de windsnelheid gedurende de test te meten. Volgens ASTM F2370 

bedraagt deze grens 0,05m/s. 



Pagina 12

3. Selectie en voorbereiding testkledij 

De norm ISO 15831 (Rct) raadt aan om minstens 2 maal hetzelfde kledingstuk – of ensemble te 

testen. Bij voorkeur 2 stuks van hetzelfde ensemble. 

De norm ASTM F2370 (Ret) raadt aan om 3 maal hetzelfde kledingstuk – of ensemble te 

testen. Bij voorkeur 3 stuks van hetzelfde stuk of ensemble. 

Het meermaals testen van hetzelfde kledingstuk of – ensemble is belangrijk om betrouwbare 

meetresultaten te verkrijgen en mogelijke grote variatieverschillen tegen te gaan. 

3.1. Het kledingstuk/ensemble 

- Heeft een confectiemaat in overeenstemming met de maat van de manikin. Dus bij voorkeur 

maat medium. 

- De kledij zal worden getest in de staat zoals deze werd ontvangen. 

- De kledij zal bij voorkeur niet worden gewassen of chemisch gereinigd voorafgaand op de test. 

Dit kan de nauwkeurigheid van de testresultaten beïnvloeden. 

- Indien dit toch het geval is, zal de reiniging gebeuren zoals aangegeven volgens de 

onderhoudsinstructies van de fabrikant. De onderhoudsprocedure en het aantal cycli die het 

kledingstuk of – ensemble heeft ondergaan, moet vooraf worden meegedeeld. 

Voorafgaand de testen zal het kledingstuk/ensemble worden geconditioneerd gedurende minstens 12 

uur: 

- In een daartoe voorziene ruimte bij 20°C (afwijking ± 5°C) en de relatieve vochtigheidsgraad van 

50 % (afwijking ± 20%). 

- Of in de klimaatkamer met de ingestelde omgevingsparameters voor de test. 

Belangrijke opmerkingen: 

- Bij testen met een statische manikin kunnen grote luchtlagen in de kledij bijdragen tot een grotere 

waterdampdoorlaatbaarheid (Ret = ademend vermogen), i.v.m. kleinere luchtlagen. Daarom kan kledij die niet de 

correcte pasvorm heeft (te strak of te los) foutieve metingen veroorzaken. 

- Wanneer de meetresultaten worden aangewend om verschillende materialen gebruikt in kledij te vergelijken, is het 

van uiterst belang dat het kledingstuk wordt vervaardigd volgens hetzelfde patroon. Dit is om design - en 

pasvormvariabelen zo constant mogelijk te houden. 

- Wanneer de meetresultaten worden aangewend om een variatie van kledij (verschillende stukken) te vergelijken, moet 

dezelfde maataanduiding van een bepaald type kledingstuk worden gebruikt. 


Pagina 13

3.2. Betekenis van de gebruikte symbolen en hun eenheid. 

Tabel 1 - Betekenis gebruikte symbolen met hun eenheid 

Betekenis Eenheid 

A totale oppervlakte van de naakte manikin m 2 

fi fractie van de totale lichaamsoppervlakte voorgesteld door de oppervlakte van lichaamssegment i fi 

ai oppervlakte lichaamssegment i m 2 

Rct totale thermische isolatie van het kledingstuk en luchtlaag m 2 /W 

It totale thermische isolatie van het kledingstuk/ensemble met de manikin in statische toestand m 2 K/W 

Itr 

resulterende totale thermische isolatie van het kledingstuk/ensemble met de manikin in dynamische 

toestand 

It,i thermische isolatie kledingstuk per lichaamszone i 


m 2 K/W 

Ia thermische isolatie van de luchtlaag met de manikin in statische toestand m 2 K/W 

Iar thermische isolatie van de luchtlaag met de manikin in dynamische toestand m 2 K/W 

Icle effectieve thermische isolatie van het kledingstuk met de manikin in statische toestand m 2 K/W 

Icler resulterende effectieve thermische isolatie van het kledingstuk met de manikin in dynamische toestand m 2 K/W 

Ret totale waterdampdoorlaatbaarheid van het kledingstuk en luchtlaag kPa.m 2 /W 

Recle 

basis waterdampdoorlaatbaarheid van enkel het kledingstuk met manikin in statische toestand onder 

isothermische condities 

kPa.m 2 /W 

Recler 

resulterende waterdampdoorlaatbaarheid van enkel het kledingstuk met manikin in dynamische 

toestand onder isothermische condities 

kPa.m 2 /W 

ARecle 

basis waterdampdoorlaatbaarheid van enkel het kledingstuk met manikin in statische toestand onder 

niet -isothermische condities 

kPa.m 2 /W 

ARecler 

resulterende waterdampdoorlaatbaarheid van enkel het kledingstuk met manikin in dynamische 

toestand onder niet -isothermische condities 

kPa.m 2 /W 

Rea 

waterdampdoorlaatbaarheid van de luchtlaag rond de naakte manikin onder isothermische condities met 

manikin in statische toestand 

kPa.m 2 /W 

Rear 

waterdampdoorlaatbaarheid van de luchtlaag rond de naakte manikin onder isothermische condities met 

manikin in dynamische toestand 

kPa.m 2 /W 

ARea 

waterdampdoorlaatbaarheid van de luchtlaag rond de naakte manikin onder niet -isothermische 

condities met manikin in statische toestand 

kPa.m 2 /W 

ARear 

waterdampdoorlaatbaarheid van de luchtlaag rond de naakte manikin onder niet -isothermische 

condities met manikin in dynamische toestand 

kPa.m 2 /W 

Res waterdampdoorlaatbaarheid van de textielhuid manikin kPa.m 2 /W 

Ps waterdampdruk aan het huidoppervlak manikin kPa 

Pa waterdampdruk aan de luchtlaag (stroming) over het kledingstuk kPa 

Pss druk van verzadigde waterdamp aan huidtemperatuur kPa 

Psa druk van verzadigde waterdamp aan de omgevingstemperatuur kPa 

RH relatieve vochtigheidsgraad van de lucht in de klimaatruimte % 

Hc totale toevoer warmte-energie naar de manikin W 

Hci toevoer warmte-energie naar lichaamssegment i van de manikin W 

He warmteverlies via evaporatie aan de omgeving W 

Ta luchttemperatuur binnenin de klimaatruimte (luchtstroming over de kledij) C° 

Ts oppervlaktetemperatuur van het huidoppervlak van de manikin C° 

Tsi lokale huidtemperatuur van lichaamssegment i van de naakte manikin C° 

va windsnelheid binnenin de klimaatruimte m/s 

De resultaten Icle en Icler zijn de beoogde testresultaten voor de thermische isolatie (Rct) bij de manikintesten project 

Comfortex. De resultaten(A)Recle en (A)Recler zijn de beoogde testresultaten voor de waterdampdoorlaatbaarheid 

(Ret) bij de manikintesten project Comfortex. 

Pagina 14

3.3. Nodige tabellen 

Tabel 2: Metabolismegraad van menselijke activiteit 

Activiteit 

RUSTEN 

Energie 

[Watt/m²] 

slapen 40 

liggen 45 

relaxed zitten 60 

1relaxed staan 

WANDELEN & LOPEN 

70 

2wandelen 3,2 km/uur (0,9 m/s) 115 

wandelen 4,3 km/uur (1,2 m/s) 150 

wandelen 6,4 km/uur (1,8 m/s) 220 

lopen 8 km/uur (2,2 m/s) 

KANTOORACTIVITEITEN 

380 

lezen (zittend) 55 

schrijven (zittend) 60 

typen (zittend) 65 

rondwandelen (ijsberen) 

HUISHOUDELIJKE TAKEN 

100 

koken 100 

huis poetsen (vb. stof afnemen met stofdoek) 115 

huis poetsen (vb. ramen poetsen) 

ARBEID 

200 

bedienen zaagtafel 105 

bedienen drilboor 235 

verplaatsen 50 kg gewicht (vb. zakken zand) 235 

werken met spade (vb. zand in kruiwagen 

scheppen) VRIJE TIJD & SPORT 

280 

fietsen 16 km/uur 220 

dansen (meebewegen op muziek) 140 

dansen (intensief, vb. rock-and-roll) 255 

gymnastiek (licht) 175 

gymnastiek (intensief) 235 

tennis (vrije tijd) 210 

tennis (competitie) 270 

basketbal (vrije tijd) 290 

basketbal (competitie) 440 

worstelen (competitie) 505 


Pagina 15

4. Testprocedure thermische isolatie - Rct 

De Rct (thermische isolatie) kan op een statische als op een dynamische manikin worden 

gemeten. 

ISO 15831 raadt aan om minstens 2 maal hetzelfde kledingstuk – of ensemble te testen. Bij 

voorkeur 2 stuks van hetzelfde ensemble. Enkel indien er tussen de 2 resultaten 

een verschil van > 4% blijkt, wordt er een 3 e test uitgevoerd. Indien er zich dan nog een afwijking 

van > 4% voordoet, is herkaliberatie van de manikin aan te raden (zie verder punt 4.3, pagina 19) 

Indien er slechts één kledingstuk – of ensemble beschikbaar is, dient dit stuk tussen de testen door, 

van de manikin te worden verwijderd en moet het vervolgens opnieuw worden geconditioneerd. Het is 

uiterst belangrijk dat de manikin opnieuw op identiek dezelfde wijze zal worden aangekleed en dit 

terug om variatieverschillen tegen te gaan. 

In kader van het project Comfortex wordt slechts één test per kledingstuk – of ensemble uitgevoerd. 

Hierdoor wordt afgeweken van de norm ISO 15831. 

4.1. Definitie thermische isolatie 

Thermische isolatie = de weerstand tegen warmteverlies tussen 2 verschillende 

oppervlaktes/milieus. 

4.2. Uitvoeren metingen 

4.2.1. Statische of dynamische test 

4.2.1.1. Meten van de It (totale thermische isolatie kledingstuk = weerstand tegen warmteverlies 

tussen het geklede lichaam en de omgeving) 

De manikin blijft in statische toestand: 

- Armen hangen los naast het lichaam en de manikin staat rechtop. 

4.2.1.2. Meten van de Itr (resulterende thermische isolatie kledingstuk = resulterende weerstand 

tegen warmteverlies tussen het geklede lichaam en de omgeving) 

De manikin wordt aangewend in dynamische toestand : 

- Armen en benen kunnen bewegen, de schouders, heupen en knieën werken scharnierend. 

- De manikin wordt motorisch aangedreven en zal een wandelende beweging uitvoeren met: 

Per minuut 45 dubbele stappen (afwijking ± 2 stappen) met een paslengte (gemeten 

van teen tot teen) van 63 cm (afwijking 10 cm). 

Per minuut 45 dubbele armbewegingen (afwijking ± 2 bewegingen) met een lengte 

(gemeten van pols tot duim) van 53 cm (afwijking 10 cm). 

4.2.1.3. Meten van de Ia of Iar (thermische isolatie van de luchtlaag rondom de naakte manikin) 

Aan het begin van iedere nieuwe serie testen is het noodzakelijk om de thermische isolatie van de 

luchtlaag rondom de naakte manikin vast te stellen. 

Dit kan statisch (Ia) als dynamisch (Iar) gebeuren, afhankelijk van de daaropvolgende test. 

Belangrijk hierbij is dat de test wordt uitgevoerd onder dezelfde omgevingsparameters en hetzij 

statisch of dynamisch als de daarna uit te voeren Rct –test. De gemiddelde testduur bedraagt 2 à 3 uur. 


Pagina 16

4.2.2. Aankleden van de manikin 

Het kledingstuk of - ensemble wordt aangetrokken in overeenstemming met het gebruik in de praktijk. 

M.a.w. zoals een volwassen man dit in een reële situatie zou dragen. 

4.2.3. Instelling temperatuur manikin 

- Huidtemperatuur wordt ingesteld op 35°C (afwijking ± 0,2°C). 

Hier wordt afgeweken van de norm ISO 15831 die 34° C aanraadt. 

- Deze temperatuur dient gedurende de volledige testperiode constant te blijven. 

4.2.4. Instelling omgevingsparameters 

- De omgevingstemperatuur (Ta) binnenin de klimaatkamer wordt minstens 12 °C lager gezet dan 

de huidtemperatuur (Ts) van de manikin . 

en/of 

- De omgevingstemperatuur wordt zo ingesteld dat deze een aanvoer van warmte-energie (heat 

flux) garandeert van minstens 20 W/m 2 per lichaamssegment van de manikin. 

- De relatieve vochtigheid (RH) wordt tussen de 30% en 70% gezet. Bij voorkeur op 50%. 

- Windsnelheid (va) wordt ingesteld op 0,4 m/s (afwijking ± 0,1m/s). 

4.2.5. Bereiken van ‘Steady State’ conditions 

Na het starten van de test (vooraleer er resultaten worden geregistreerd) moet het systeem de tijd 

krijgen om ‘Steady State’ conditions te bereiken. 

D.w.z. de huidtemperatuur van de verschillende lichaamssegmenten (Tsi) van de manikin en de 

warmte-energie (heat flux) (Hci) naar de segmenten, moet na een periode van gemiddeld 10 min. 

constant blijven (afwijking ±0,2°C en ±2%). Na het bereiken van deze ‘Steady State’ conditions kunnen 

de eigenlijke metingen beginnen. 

4.2.6. Registratie meetresultaten 

Na het bereiken van de steady-state condities kunnen de eigenlijke metingen plaatsvinden. De nodige 

waarden worden door de PC geregistreerd. 

De waarden worden iedere minuut bijgehouden gedurende de volledige testperiode. Het gemiddelde 

van deze waarden gemeten over een periode van minstens 20 minuten is voldoende om de thermische 

isolatie van het kledingstuk – of ensemble te bepalen. Deze 20 minuten is echter een zeer beperkt 

minimum. 

Belangrijke opmerking 

De testduur is echter afhankelijk van het te testen kledingstuk of – ensemble. Kledingstukken met een hogere 

isolatieweerstand vereisen een langere testduur dan kledingstukken met een lagere isolatiewaarde. Gemiddeld kunnen we 

stellen dat de test voor één kledingstuk of – ensemble ongeveer 4 à 5 uur duurt. 


Pagina 17

4.3. Kalibratie van de thermal manikin 

Om na te gaan of de manikin correct functioneert, moet deze op regelmatige basis worden 

gekalibreerd. 

Om goede en betrouwbare resultaten te bekomen moet een kledingstuk of kledingensemble 2 maal 

worden getest. Indien de variatie (het verschil) tussen de verschillende resultaten > 4% bedraagt, 

betekent dit dat de variatie te groot is en wijst dit op een meetfout. De oorzaak van deze meetfout kan 

zowel bij de manikin liggen als bij het kledingensemble. Om dit na te gaan moet de manikin opnieuw 

worden gekalibreerd. 

Herkalibreren betekent dat er wordt gecontroleerd of de metingen die de manikin uitvoert nog 

conform zijn om correcte waarden te garanderen. 

Herkalibreren gebeurt door het testen van een vastgelegde referentieset van 2 verschillende 

kledingsets (beschermkledij tegen koude) op de manikin. De referentieset werd volgens de norm ISO 

15831 vastgelegd en is verkrijgbaar bij de erkende instituten: Hohensteiner Institute, Duitsland en VTT 

Tampere University of Technology, Finland. 

De referentieset bestaat uit een ensemble A en B. Ensemble A kan enkel worden gebruikt bij de 

dynamische (bewegende) manikin, ensemble B kan gebruikt worden bij zowel een statische als een 

dynamische manikin. 

De test gebeurt volgens de testprocedure zoals eerder beschreven en de evaluatie kan gebeuren 

volgens de seriële, parallelle of globale methode. De gemiddelde totale thermische isolatie (Itr) zal 

worden berekend. De resultaten verkregen na de test moeten overeenkomen met volgende 

referentiewaarden: 

- Ensemble A = 0,299 m 2 K/W (± 3% afwijking) 

- Ensemble B = 0,395 m 2 K/W (± 3% afwijking) 

Wanneer volgende waarden worden verkregen betekent dit dat de manikin optimaal functioneert. 

Belangrijke opmerkingen 

- Wanneer na het testen met de respectievelijke referentieset A of B de resultaten niet overeenstemmen met of sterk 

afwijken van de referentiewaarde, betekent dit dat de manikin niet meer optimaal functioneert. Dit betekent dat er 

zich een technisch probleem voordoet en dat de manikin zal moeten worden nagezien door een daartoe opgeleide 

technicus. 

- Centexbel gebruikt zijn eigen referentieset voor kalibratie. Deze referentieset is een gelijkaardige set als de 

referentieset beschreven in ISO 15381. 

- Om een optimale werking van de manikin te garanderen, is het aangewezen om iedere 6 maanden een kalibratie uit te 

voeren. 


Pagina 18

5. Testprocedure waterdampdoorlaatbaarheid - Ret 

De Ret (waterdampdoorlaatbaar) kan zowel op een statische als op een dynamische manikin worden 

gemeten. 

De norm ASTM F2370 raadt aan om 3 maal hetzelfde kledingstuk – of ensemble te 

testen. Bij voorkeur 3 stuks van hetzelfde stuk of ensemble. 

Indien er slechts één kledingstuk – of ensemble beschikbaar is, dient dit stuk tussen de testen door, 

van de manikin te worden verwijderd en moet het opnieuw worden geconditioneerd. Het is uiterst 

belangrijk dat de manikin opnieuw op identiek dezelfde wijze zal worden aangekleed en dit terug 

om variatieverschillen tegen te gaan. 

Indien de resultaten van 1 van deze stukken of ensembles ± 10 % verschilt met de 

gemiddelde waarde van deze 3, moet het stuk(ken) of ensemble(s) dat boven deze ±10% grens valt, 

opnieuw worden getest. Indien de nieuwe test een waarde(n) oplevert binnen deze ±10% grens, moet 

deze nieuwe waarde(n) worden gebruikt. Indien de nieuwe test terug een waarde(n) oplevert boven 

deze ±10% grens, dan moeten 3 extra kledingstukken of – ensembles worden getest. 

Indien er zich dan nog afwijkingen boven de 10% grens voordoen,is herkalibratie van de manikin aan 

te raden (zie verder punt 5.4, pagina 25). 


Hierdoor wordt afgeweken van de norm ASTM F2370. 

5.1. Definitie waterdampdoorlaatbaarheid 

Waterdampdoorlaatbaarheid = de weerstand tegen het doorlaten van waterdamp tussen 2 

oppervlaktes/milieus. 

5.2. Uitvoeren metingen: ISOTHERMISCHE CONDITIES 

Isothermische condities betekent dat de lichaamstemperatuur van de manikin en de 

omgevingstemperatuur gelijk worden ingesteld. Op deze manier kan uitwisseling van droge hitte niet 

plaatsvinden. Deze testcondities om waterdampdoorlaatbaarheid te bepalen worden beschreven 

in ASTM F2730. 


5.2.1.1. Bepalen van de Rct – waarde (isolatiewaarde) 

Om de Ret-waarde van het kledingstuk – of ensemble te kunnen berekenen is het noodzakelijk om 

eerst de Rct-waarde (isolatiewaarde) te kennen. Deze test dient vooraf te worden uitgevoerd. 


statisch of dynamisch als de daarna uit te voeren Ret –test. 


Indien er vooraf reeds een test werd uitgevoerd om de isolatiewaarde van hetzelfde kledingstuk –of ensemble te bepalen bij 

gelijke omgevingsparameters met de manikin in de juiste lichamelijke toestand kan deze Rct-waarde gewoon worden 

overgenomen. Het is dan niet meer nodig om een aanvullende Rct-test uit te voeren. 


Pagina 19

5.2.1.2. Meten van de Rea of Rear (waterdampdoorlaatbaarheid van de luchtlaag rondom de 

naakte manikin) 

Aan het begin van iedere nieuwe serie testen is het noodzakelijk om de waterdampdoorlaatbaarheid 

van de luchtlaag rondom de naakte manikin vast te stellen. 

Deze kan statisch (Rea) als dynamisch (Raer) gebeuren, afhankelijk van de daaropvolgende test. 



De gemiddelde testduur bedraagt 2 à 3 uur. 

5.2.1.3. Meten van de Recle (basis waterdampdoorlaatbaarheid van het kledingstuk = 

waterdampdoorlaatbaarheid van het huidoppervlak door de buitenste kledinglaag) 

Statische toestand 


5.2.1.4. Meten van de Recler (resulterende basis waterdampdoorlaatbaarheid van het kledingstuk 

= waterdampdoorlaatbaarheid van het huidoppervlak door de buitenste kledinglaag) 

Dynamische toestand: 

- Armen en benen kunnen bewegen, de schouders, heup en knieën werken scharnierend. 








M.a.w. zoals een volwassen man dit in een reële situatie zou dragen. 



- Deze temperatuur dient gedurende de volledige testperiode constant te blijven. 


- De omgevingstemperatuur (Ta) binnenin de klimaatkamer wordt gelijk ingesteld als de 

huidtemperatuur (Ts) van de manikin . Dus ook op 35°C (afwijking ± 0,5°C).. 

- De relatieve vochtigheid (RH) wordt ingesteld op 40% (afwijking ± 0,5%). 



Pagina 20






constant blijven (afwijking ±3%). Na het bereiken van deze ‘Steady State’ conditions kunnen de 

eigenlijke metingen beginnen. 



waarden worden geregistreerd door de PC. 



De testduur is echter afhankelijk van het te testen kledingstuk of – ensemble. Kledingstukken met een hogere weerstand 

tegen waterdamp vereisen een langere testduur dan kledingstukken met een lagere weerstand. 

5.3. Uitvoeren metingen: niet - ISOTHERMISCHE CONDITIES 

Niet – isothermische condities betekent dat het kledingstuk – of ensemble op de manikin wordt getest 

in reële condities. M.a.w. onder condities die werkelijke weers - en werkomstandigheden 

simuleren. 

De huidtemperatuur van de manikin wordt bij niet –isothermische condities lager ingesteld dan de 

omgevingstemperatuur en dit om uitwisseling van droge hitte mogelijk te maken. De uitwisseling van 

droge hitte gebeurt hier simultaan met de afgifte van hitte via evaporatie (vochtige warmte) waardoor 

condens in de kledinglagen kan optreden. 

Deze testcondities om waterdampdoorlaatbaarheid te bepalen worden beschreven in ASTM F2730. 


5.3.1.1. Bepalen van de Rct – waarde 

Om de Ret-waarde van het kledingstuk – of ensemble te kunnen berekenen is het noodzakelijk om 

eerste de Rct-waarde (isolatiewaarde) te kennen. Deze test dient vooraf te worden uitgevoerd. 




Indien er vooraf reeds een test werd uitgevoerd om de isolatiewaarde van hetzelfde kledingstuk –of ensemble te bepalen bij 

gelijke omgevingsparameters met de manikin in de juiste lichamelijke toestand kan deze Rct-waarde gewoon worden 

overgenomen. Het is dan niet meer nodig om een aanvullende Rct-test uit te voeren. 


Pagina 21

5.3.1.2. Meten van de ARea + ARear (waterdampdoorlaatbaarheid van de luchtlaag rondom de 


Aan het begin van iedere nieuwe serie testen is het noodzakelijk om de waterdampdoorlaatbaarheid 

van de luchtlaag rondom de naakte manikin vast te stellen. 

Deze kan statisch (ARea) als dynamisch (ARaer) gebeuren, afhankelijk van de daaropvolgende test. 




5.3.1.3. Meten van de ARecle (basis waterdampdoorlaatbaarheid van het kledingstuk = 

waterdampdoorlaatbaarheid van het huidoppervlak door de buitenste kledinglaag ) 

Statische toestand: 


5.3.1.4. Meten van de ARecler (resulterende basis waterdampdoorlaatbaarheid kledingstuk = 

waterdampdoorlaatbaarheid van het huidoppervlak door de buitenste kledinglaag) 

Dynamische toestand: 

- Armen en benen kunnen bewegen, de schouders, heup en knieën werken scharnierend. 








- Deze temperatuur dient gedurende een test van 30 minuten constant te blijven en mag niet 

meer dan 0,2°C afwijken. 


- De omgevingstemperatuur (Ta) in de klimaatkamer wordt ingesteld < 23°C. 

- De relatieve vochtigheid (RH) wordt ingesteld tussen de 30% en 70% . 50% wordt aanbevolen. 


Bij de manikintesten die uitgevoerd zullen worden in kader van project Comfortex wordt soms 

afgeweken bij de instelling van de windsnelheid. Bij bepaalde testen wordt een windsnelheid 

van 0,2 m/s of 0,6 m/s gebruikt. 

5.3.4. Transpiratie 

Het zweten wordt gesimuleerd door water die binnenin de manikin wordt opgewarmd, waarna het 

warme water via buisjes naar de openingen in het huidoppervlak wordt gebracht. De manikin is hierbij 

voorzien van een capillaire textielhuid (bodysuit), dit om het wickingeffect en dus het verdampen te 

bevorderen. 


Pagina 22

5.3.5. Vooraf bevochtigen van de textielhuid 

Voor het aankleden dient de huid van de manikin bevochtigd te worden. Dit gebeurt d.m.v. een spray. 

De huid moet worden bevochtigd tot deze volledig is verzadigd. De verzadiging zal merkbaar worden 

door kleurverandering van de huid. De kleur zal donkerder worden. Pas hierna kan de test worden 

gestart. 


- Het is aan te raden de manikin reeds te laten opwarmen vooraleer men de textielhuid bevochtigt. Op deze manier zal 

de manikin achteraf sneller zijn ‘stady state conditie’ bereiken. 

- Met een IR (infrarood camera) is het makkelijk om na te gaan of de huid volledig is verzadigd. 



M.a.w. zoals een volwassen man dit in een reële situatie zou dragen. Neem notitie van de wijze van het 

aankleden en neem eventueel een foto van de aangeklede manikin voor het rapport achteraf. 

5.3.7. De vochtige textielhuid verzadigd houden 

Gedurende de test moet de vochtige textielhuid verzadigd blijven. Dit gebeurt door van binnenuit de 

manikin water te transporteren naar de textielhuid. Dit wordt via openingen in de lichaamssegmenten 

naar de binnenzijde van de textielhuid gebracht (idem principe zoals de functie van poriën bij het 

zweten). 






constant blijven (afwijking ±3%). Na het bereiken van deze ‘Steady State condition’ kunnen de 

eigenlijke metingen beginnen. 



waarden worden geregistreerd door de PC. 

Deze waarden worden iedere minuut bijgehouden gedurende de volledige testperiode. Het gemiddelde 

van deze waarden gemeten over een periode van minstens 30 minuten is voldoende om de 

waterdampdoorlaatbaarheid van het kledingstuk – of ensemble te bepalen. Deze 20 minuten is echter 

een minimum. De gemiddelde testduur bedraagt 2 à 3 uur. 


De testduur is echter afhankelijk van het te testen kledingstuk of – ensemble. Kledingstukken met een hogere weerstand 

tegen waterdamp vereisen een langere testduur dan kledingstukken met een lagere weerstand. De gemiddelde testduur 

bedraagt 2 à 3 uur. 


Pagina 23

5.4. Kalibratie van de thermal manikin 

Om na te gaan of de manikin correct functioneert, moet deze op regelmatige basis worden 

gekalibreerd. Herkalibratie voor Ret gebeurt altijd met een statische manikin. 

Om goede en betrouwbare resultaten te bekomen moet een kledingstuk of kledingensemble 3 maal 

worden getest. Indien de resultaten van 1 van deze stukken of ensembles ± 10 % verschilt met de 

gemiddelde waarde van deze 3, moet het stuk(ken) of ensemble(s) dat boven deze ±10% grens valt, 

opnieuw worden getest. Indien de nieuwe test een waarde(n) oplevert binnen deze ±10% grens, moet 

deze nieuwe waarde(n) worden gebruikt. Indien de nieuwe test terug een waarde(n) oplevert boven 

deze ±10% grens, dan moeten 3 extra kledingstukken of – ensembles worden getest. Indien er zich dan 

nog afwijkingen boven de 10% grens voordoen, wijst dit op een meetfout. De oorzaak van deze 

meetfout kan liggen bij de manikin als bij het kledingensemble. Om dit na te gaan moet de manikin 

opnieuw worden gekalibreerd. 

Herkalibreren betekent dat er wordt gecontroleerd of de metingen die de manikin uitvoert nog 

conform zijn om zo correcte waarden te garanderen. 

Herkalibreren gebeurt door het testen van een vastgelegde referentieset (kledingset) op de manikin. De 

maat van deze kledij moet corresponderen met de lichaamsmaten van de manikin. 

De referentieset werd volgens de norm ASTM 2370 vastgelegd en bestaat uit: 

- Beschermend Nomex III A hemd (203g/m 2 ) in platbinding met een knoopsluiting en 2 

borstzakken. Het hemd wordt over de broek gedragen en het bovenste knoopje van de sluiting 

wordt niet dichtgeknoopt. 

- Beschermende Nomex IIIA broek (203g/m 2 ) in platbinding met 2 zijzakken en 2 achterzakken. 

- Ondergoed: 

T-shirt uit 100% katoen jersey (140g/m 2 ± 10%) met korte mouwen en een ronde hals. 

Slip uit 100% katoen jersey (180g/m2 ± 10%) die goed de taille en de bovenbenen omsluit. 

- Sokken uit een basis breisel die de voeten en de kuit omsluiten tot max. 25,4 cm vertrekkende 

vanaf de hiel. De sokken zijn vervaardigd uit minstens 75% katoen met een gewicht van 33g ± 

5g per sok. 

- Sportschoenen vervaardigd uit een weefsel of zacht leder met een zachte zool. 

De test gebeurt volgens de testprocedure zoals eerder beschreven en de evaluatie kan gebeuren 

volgens de seriële, parallelle of globale methode. De basis waterdampdoorlaatbaarheid van het 

kledingstuk (Recle) wordt berekend. De resultaten verkregen na de test moeten ongeveer de volgende 

waarden weergeven : 

- Recle = 0,016 (kPa.m 2 /W) in de veronderstelling dat de Clo-waarde 1,22 is. 

Wanneer volgende waarden worden verkregen betekent dit dat de manikin optimaal functioneert. 


- Wanneer na het testen met de respectievelijke referentieset de resultaten niet overeenstemmen met of sterk afwijken 

van de referentiewaarde, betekent dit dat de manikin niet meer optimaal functioneert. Dit betekent dat er zich een 

technisch probleem voordoet en dat de manikin zal moeten worden nagezien door een daartoe opgeleide technicus. 

- Om een optimale werking van de manikin te garanderen, is het aangewezen om iedere 6 maanden een kalibratie uit te 

voeren. 


Pagina 24

6. Berekeningsmethodes testresultaten 

Alle meetresultaten worden via PC met de eigen ‘Newton’ software verwerkt. Deze software registreert 

niet alleen de resultaten maar visualiseert deze ook. 

De resultaten worden achteraf in een Excel-bestand gegoten, hetzij tabel en/of grafiek. 

De berekening van de meetresulaten gebeurt volgens de methode vastgelegd voor een manikin die 

bestaat uit ≥ 20 segmenten, daar manikin ‘Newton’ uit 26 segmenten bestaat. 

Figuur 6: Voorbeeld visualisatie huidtemperatuur manikin per zone 

Figuur 7: Grafische weergave gemiddelde lichaamstemperatuur en warmtetoevoer 

Om toch een duidelijk inzicht te krijgen in hoe de testresultaten tot stand komen worden de 

verschillende rekenkundige formules ter informatie weergegeven. 


Pagina 25

6.1. Thermische isolatie (Rct) 


De thermische isolatiewaarden (Rct) gemeten met een thermal manikin worden gebruikt om de 

fysiologische invloed van kledij op zijn drager na te gaan. Afhankelijk van het einddoel van de kledij zal 

er een bepaalde evaluatie aan de opgemeten waarden worden toegekend. 

6.1.2. Berekening van de Ia of Iar (thermische isolatie van de luchtlaag rondom de naakte 

manikin) 

Aan het begin van iedere nieuwe serie testen is het noodzakelijk om de thermische weerstand van de 

luchtlaag rondom de naakte manikin vast te stellen. 

De berekening van de isolatie van de luchtlaag rondom de manikin kan eveneens gebeuren volgens de 

seriële als de parallelle rekenmethode. Het is belangrijk dat je hierbij dezelfde rekenmethode gebruikt 

als voor It of Itr (hetzij serie of parallel). 

De test moet worden uitgevoerd onder dezelfde omgevingsparameters en hetzij statisch of dynamisch 

als de daarna uit te voeren Rct –test. 

6.1.2.1. Seriële rekenmethode Ia of Iar 

Ø i 

Vergelijking 1 - Formule seriële rekenmethode I a 

6.1.2.2. Parallelle rekenmethode Ia of Iar 

Vergelijking 2 - Formule parallelle rekenmethode I ar 

6.1.3. De eigenlijke thermische isolatie (Rct) 

De thermische isolatie (Rct) van een kledingstuk of kledingsensemble kan op verschillende manieren 

worden berekend: 

- Seriële methode: hier wordt gebruik gemaakt van de huidtemperatuur en de warmte –energie van 

elk segment. Alle segmenten worden opgeteld. 

- Parallelle methode: hier wordt gebruik gemaakt van de totale huidoppervlakte en de totale 

warmte –energie die nodig is. 

Voor project Comfortex zal zowel de seriële als de parallelle berekening gebeuren. 

Voor éénzelfde kledingsstuk of – ensemble kunnen beide rekenmethodes een aanzienlijk verschil 

opleveren. 


Berekend in m 2 .K/W 

Waar 

Berekend in m 2 .K/W 

Waar 

Pagina 26

Het type kledingstuk of - ensemble en de omgevingsomstandigheden + activiteiten waaronder ze in een 

reële situatie worden gedragen, zal de rekenmethode bepalen om de fysiologische invloed van het 

kledingstuk te bekomen op zijn drager. 

In normen die van toepassing zijn voor het testen van kledij op een thermal manikin om een bepaalde 

fysiologische invloed te onderzoeken, wordt vermeld of de toepassing beter aansluit bij de seriële of 

parallele methode om zo de correcte thermische isolatie te bekomen. 

6.1.3.1. Seriële rekenmethode It of Itr = optellen van de thermische isolatie van ieder 

afzonderlijk lichaamssegment 

De totale thermische isolatie (It) wordt verkregen via een statische manikin. De gemiddelde totale 

isolatie (Itr) van het kledingstuk wordt verkregen via een dynamische manikin. 

Formule: 

Van ieder stuk of ensemble wordt de It of Itr waarde bepaald. Daarna wordt van de 2 uitgevoerde testen 

het gemiddelde genomen en genoteerd. 

Hci = Hc = constante warmtetoevoer 

It of Itr = ∑ ai . It,i 

Vergelijking 3 - Formule seriële rekenmethode (Rct) 


- In kader van het project Comfortex wordt slechts één test per kledingstuk – of ensemble uitgevoerd. 

* Hierdoor wordt afgeweken van de norm ISO 15831. 

- Bij oneven verdeling isolatie (bv. 3 lagen op het onderlichaam + 1 laag op bovenlichaam of blote handen en bloot 

hoofd) levert het seriële model hogere waarden op dan het parallelle model. 

6.1.3.2. Parallelle rekenmethode It of Itr = berekening gemiddelde thermische isolatie a.d.h.v. de 

totale huidoppervlakte, dus niet segment per segment. 

De totale thermische isolatie (It) wordt verkregen via een statische manikin. De gemiddelde totale 

isolatie (Itr) van het kledingstuk wordt verkregen via een dynamische manikin. 

Formule: 

Van ieder stuk of ensemble wordt de It of Itr waarde bepaald. Daarna wordt van de 2 uitgevoerde testen 

het gemiddelde genomen en genoteerd. 

Tsi = Ts = constante huidtemperatuur 

1 of 1 

It Itr 

= ∑ ai . 1 

It,i 

Vergelijking Belangrijke opmerking 4 – Formule parallelle rekenmethode (Rct) 


* Hierdoor wordt afgeweken van de norm ISO 15831 


Berekend in m 2 K/ W 

Waarvan 

It,i = Tsi – Ta 

Hci 


Waarvan 

It,i = Tsi – Ta 

Hci 

Pagina 27

6.1.4. Resultaten nodig voor de testen project Comfortex 

Voor de manikintesten uitgevoerd in kader van het project Comfortex zullen we volgende resultaten 

nodig hebben, nl. de effectieve thermische isolatie (Icle) of resulterende effectieve thermische isolatie 

(Icler). Afhankelijk of het om een statische of dynamische test gaat. 

Deze resultaten worden als volgt berekend: 

- Eerst wordt de totale thermische isolatie berekend a.d.h.v. de seriële of parallelle methode. (zie 

punt 6.1.3.1 en 6.1.3.2. pagina 28) 

- Met de totale thermische isolatie wordt daarna de effectieve thermische isolatie berekend. 

6.1.4.1. Icle = effectieve thermische isolatie met statische manikin 

Vergelijking 5 - Rekenmethode Icle 

(totale thermische isolatie kledingstuk – de totale thermische isolatie luchtlaag) 

6.1.4.2. Icler = resulterende effectieve thermische isolatie met dynamische manikin 

Vergelijking 6 - Rekenmethode Icler 




(totale thermische isolatie kledingstuk – de totale thermische isolatie luchtlaag) 

Pagina 28

6.2. Waterdampdoorlaatbaarheid (Ret) 


De waterdampdoorlaatbaarheid (Ret) gemeten met een thermal manikin wordt gebruikt om de 

fysiologische invloed van kledij op zijn drager na te gaan. Afhankelijk van het einddoel van de kledij 

(isothermische condities of niet-isothermische condities) zal er een bepaalde evaluatie aan de 

opgemeten waarden worden toegekend 

6.2.2. Berekening van de Rea of Rear (waterdampdoorlaatbaarheid van de luchtlaag 

rondom de naakte manikin) 

De berekening van de waterdampdoorlaatbaarheid van de luchtlaag rondom de manikin kan eveneens 

gebeuren volgens de parallelle rekenmethode. Het is belangrijk dat je hierbij dezelfde rekenmethode 

gebruikt als voor Ret. 

De test moet worden uitgevoerd onder dezelfde omgevingsparameters en hetzij statisch of dynamisch 

als de daarna uit te voeren Ret –test. 

Rea of Rear = (pss – psa . RH) . A - Res 

6.2.3. Berekening eigenlijke waterdampdoorlaatbaarheid (Ret) 

Zowel de totale waterdampdoorlaatbaarheid van het kledingstuk + omringende luchtlaag (Ret = 

statisch) en (Retr = dynamisch) als de waterdampdoorlaatbaarheid van enkel het kledingstuk (Recle = 

statisch) en (Recler = dynamisch) kan met de thermal manikin worden gemeten. 

De waterdampdoorlaatbaarheid van een kledingstuk of kledingensemble wordt volgens ASTM F2730 

berekend met de heat loss methode (warmteverlies): 

- Parallelle methode: de totale toevoer warmte –energie die de manikin nodig heeft om de 

huidtemperatuur constant te houden wordt aangewend. 


He 

Vergelijking 7 - Formule waterdampdoorlaatbaarheid luchtlaag rondom naakte manikin 

Er bestaat ook een seriële methode om de waterdampdoorlaatbaarheid te berekenen waarbij de waterdampdruk wordt 

aangewend. Deze methode staat echter niet beschreven in norm ASTM F2370 en is veel minder betrouwbaar dan de 

parallelle methode. Berekeningen verkregen met de seriële methode leveren waarden op die ongeveer het dubbele 

bedragen als deze berekend met de parallelle methode. Hierdoor is de seriële methode onbetrouwbaar, daar ze een 

vertekend resultaat oplevert. Het is aan te raden om de parallelle rekenmethode te gebruiken. 

De eigenlijke registratie van de meetwaarden en berekening gebeurt via een ‘speciaal software 

programma’ eigen aan thermal manikin ‘Newton’. De uiteindelijke resultaten worden weergegeven in 

tabel – en/of grafiekvorm via een Excel-bestand. 

Het type kledingstuk (ken) en de omgevingsomstandigheden + activiteiten waaronder ze in een reële 

situatie worden gedragen, zal de rekenmethode bepalen om de fysiologische invloed van het 

kledingstuk te bekomen op zijn drager. 


Pagina 29

6.2.4. Parallelle rekenmethode = berekening totale waterdampdoorlaatbaarheid kledij en 

luchtlaag rondom de manikin (Ret) 

De totale waterdampdoorlaatbaarheid (Ret) van het kledingstuk wordt berekend a.d.h.v. de 

testresultaten verkregen met een statische manikin of een dynamische manikin. 

Formule: 

Van ieder stuk of ensemble wordt de Ret waarde bepaald. Daarna wordt van deze drie het gemiddelde 

genomen en genoteerd. 

Ret = [(Ps - Pa ). A]/[He- (Ts – Ta). A/Rct ] 

Vergelijking 8 - Formule parallelle methode (Ret) 


- Om de R et te berekenen is nood aan de waarde van de thermische isolatie van het kledingstuk. Deze test moet bijgevolg 

eerst worden uitgevoerd. Indien dit reeds is gebeurd kan deze waarde gewoon worden aangewend. 

- Het gedeelte van de formule in het rood zal bij isothermische condities altijd de waarde nul bedragen. 

- In kader van het project Comfortex wordt slechts één test per kledingstuk – of ensemble uitgevoerd. 

* Hierdoor wordt afgeweken van de norm ISO 15831. 

6.2.5. Resultaten nodig voor de testen project Comfortex 

Voor de manikintesten uitgevoerd in kader van het project Comfortex zullen we volgende resultaten 

nodig hebben, nl. de waterdampdoorlaatbaarheid van enkel het kledingstuk (Recle) of (Recler). 

Afhankelijk of het om een statische of dynamische test gaat in isothermische of niet – isothermische 

condities. 

Deze resultaten worden als volgt berekend: 

- Eerst wordt de totale waterdampdoorlaatbaarheid berekend a.d.h.v. parallelle rekenmethode (zie 

6.2.4., pagina 30) 

- Met de totale waterdampdoorlaatbaarheid (Ret) wordt daarna de waterdampdoorlaatbaarheid van 

enkel het kledingstuk (Recle) of (Recler). berekend. Dit gebeurt als volgt: 

6.2.5.1. Recle = waterdampdoorlaatbaarheid van enkel het kledingstuk - statische manikin 

Formule: 

Van ieder stuk of ensemble wordt de Reclewaarde bepaald. Daarna wordt van deze drie het 

gemiddelde genomen en genoteerd. 

Recle = Ret - Rea 

Vergelijking 9 – Rekenmethode R ecler 

(totale waterdampdoorlaatbaarheid kledij en luchtlaag –waterdampdoorlaatbaarheid luchtlaag rondom de naakte 

manikin) 


Berekend in kPa.m 2 / W 


Pagina 30

6.2.5.2. Recler = effectieve waterdampdoorlaatbaarheid van enkel het kledingstuk - dynamische 

manikin 

Formule: 

Van ieder stuk of ensemble wordt de Reclerwaarde bepaald. Daarna wordt van deze drie het 

gemiddelde genomen en genoteerd. 

Recler = Ret - Rear 

Vergelijking 10 – Rekenmethode R ecler 

(totale waterdampdoorlaatbaarheid kledij en luchtlaag min waterdampdoorlaatbaarheid luchtlaag rondom de 




Pagina 31

7. Opstellen van het testrapport 


Het testrapport moet volgende zaken bevatten: 

- Referentie naar de gebruikte norm (bv. ISO 15831) 

- Omschrijving van het te testen proefstaal (het kledingstuk/ensemble), inclusief vermelding van de 

onderhoudsprocedures (wassen/chemisch reinigen) als deze worden toegepast. 

- Schikking van de kledingstukken op de manikin = dresscode. Bv.rits dicht, T-shirt instoppen in 

broek, … . 

- Aantal verschillende proefstukken (bv. hemd, onderhemd en broek) per kledingensemble en aantal 

individuele metingen uitgevoerd op deze kledingstukken. 

- Vermelding van de omgevingstemperatuur(Ta), relatieve vochtigheidsgraad (RH) en de 

windsnelheid (va) in de klimaatruimte gedurende de testperiode. 

- Het rekenkundig gemiddelde van de totale thermische isolatie (It) van het kledingensemble 

- en/of de einduitkomst van de totale thermische isolatie (Itr) met vermelding van de gebruikte 

berekeningsmethode (serie of parallel). 

- Vermelding van eventuele afwijkingen op de gebruikte norm. 

- Testdatum 


Het testrapport moet volgende zaken bevatten: 

- Vermelding dat de test werd uitgevoerd in overeenstemming met norm (bv. ASTM F2370). 

- Aantal en positie van de temperatuursensoren. 

- Vermelding van de testmethode: isothermisch of niet –isothermisch. 

- Vermelding van de omgevingsparameters. 

- Calculatiemethode (afhankelijk van het type manikin) 

- Aantal verschillende proefstukken (bv. hemd, onderhemd en broek) per kledingensemble en hun 

details( bv. vezel.samenstelling, structuur van de stof, kenmerken,… ) 

- Schikking van de kledingstukken op de manikin = dresscode. Bv. rits gesloten, T-shirt instoppen in 

broek, … 

- Omschrijving van het te testen proefstaal (het kledingstuk/ensemble), inclusief vermelding van de 

onderhoudsprocedures (wassen/chemisch reinigen) als deze worden toegepast. 

- Vermelding van de gemiddelde Ret of ARet waarde (van de 3 verschillende stalen). 

- Vermelding van de gemiddelde Recle of ARecler waarde (van de 3 verschillende stalen). 

- Vermelding van de gemiddelde Rea of ARea waarde 

- Vermelding van mogelijke afwijkingen op de norm. 

- Testdatum 


Pagina 32

8. Beoordeling testresultaten 

Na de berekening van de verschillende resultaten (Rct en Ret) is het belangrijk om na te gaan hoe goed 

of slecht de verkregen testresultaten nu wel zijn. 

Hiervoor kan gebruik gemaakt worden van specifieke normen die verschillende klassen toeschrijven aan 

bepaalde testresultaten. De klassen gaan van klasse 1 (slecht) tot klasse 3 (zeer goed). 

In project Comfortex worden deze normen niet als dusdanig gehanteerd, maar kunnen ze een 

leidraad betekenen voor het beoordelen van sommige materialen en kledingstukken uit de testopzet 

! Onder staande informatie dient louter als extra achtergrondinformatie. 


Kledij die bescherming biedt tegen koude moet aan bepaalde eisen voldoen om het verlies aan 

lichaamswarmte te voorkomen. Het is daarom zeer belangrijk om dit vermogen (mate waarin het 

kledingstuk isoleert en het verlies aan lichaamswarmte tegen gaat) te bepalen. Dit vermogen is de 

thermische weerstand (Rct). 

Hoe hoger deze Rct-waarde, hoe groter het warmte-isolerend vermogen van het kledingstuk (materiaal 

waaruit het is vervaardigd) en hoe groter het vermogen is om het verlies aan lichaamswarmte te 

voorkomen. 

Voor de beoordeling van de thermische isolatie kan gebruik worden gemaakt van volgende normen: 

- EN 342: Beschermende kledij – Pakken en kledingstukken voor bescherming tegen kou 

(temperaturen tussen de 10°C en onder de -5°C). 

- EN 14058: Beschermkledij – Kledingstukken voor bescherming tegen koude (temperaturen boven 

de -5°C). 

8.1.1.1. Beoordeling volgens EN 342 

EN 342 wordt gebruikt om zowel kledingensembles als afzonderlijke kledingstukken die bescherming 

bieden tegen koude te testen en te beoordelen.. Het kledingstuk of ensemble wordt met aangepaste 

onderkledij getest om de resulterende effectieve warmte-isolatie (Icler) te meten. Dit duidt op een 

isolatietest met een dynamische manikin. Hoe hoger deze Icler –waarde, hoe beter de isolatie van het 

kledingstuk is. EN 342 stelt een minimale Icler -waarde van 0,310 m 2 . K/W voorop. Deze waarde is 

afkomstig uit ISO 11079 waar de vereisten voor thermische bescherming van het lichaam in een koude omgeving 

worden nagegaan. D.w.z. de thermische isolatie van het kledingstuk die noodzakelijk is om de 

lichaamstemperatuur op peil te houden in een bepaalde koude omgeving. 

EN 342 stelt ook eisen aan de luchtdoorlaatbaarheid van het materiaal waaruit het kledingstuk 

vervaardigd is. Luchtdoorlaatbaarheid (AP) van de buitenste materiaallaag is van groot belang in de 

bescherming tegen de kou. Hoe groter de luchtdoorlaatbaarheid is, hoe nefaster dit zal zijn voor het 

isolerend vermogen. We kunnen stellen dat hoe lager deze AP-waarde is, hoe minder lucht van 

buitenuit wordt doorgelaten, dus hoe beter dit zal zijn voor het isolerend vermogen. Er worden drie 

klassen vastgelegd naar beoordeling toe. De luchtdoorlaatbaarheid van het materiaal wordt bepaald 

volgens ISO 9237 (Textiel - Bepaling van de luchtdoorlaatbaarheid van weefsels). 


Pagina 33

Optionele testen 

De luchtdoorlaatbaarheidstesten worden uitgevoerd voor alle gebruikte materialen 

opgenomen in project Comfortex. 

- De aanwezigheid van vocht vermindert eveneens het isolerend vermogen. Daarom kan het 

interessant zijn om de weerstand tegen het binnendringen van water (WP) van het materiaal 

waaruit het kledingstuk vervaardigd is te bepalen. We kunnen dus stellen dat hoe hoger de WPwaarde 

is, hoe meer waterdicht het materiaal is, dus hoe beter dit zal zijn voor het isolerend 

vermogen. Er worden twee klassen vastgelegd naar beoordeling toe. De weerstand tegen het 

binnendringen van water van het materiaal wordt bepaald volgens EN 20811 (Weefsels - Bepaling van 

de waterdichtheidsgraad - Hydrostatische drukproef ). Indien het kledingstuk enkel voor indoor 

toepassingen wordt gebruikt, is deze test minder interessant. 

Deze testen worden niet uitgevoerd in kader van project Comfortex. 


Indien de weerstand tegen het doordringen van water noodzakelijk is, mag de Ret- waarde 

(waterdampdoorlaatbaarheid) niet hoger zijn dan 55 m².Pa/W en dit voor alle lagen samen van het kledingstuk, 

zonder het referentieondergoed. Het doel van deze vereiste is om het transpiratievocht zo goed mogelijk door te laten 

en zo de vorming van ijs in het kledingstuk te minimaliseren. Het vocht dat in het kledingstuk teveel wordt opgehouden, 

zou de werking van de thermische isolatie van de voering kunnen doen afnemen. 

- De effectieve warmte-isolatie (Icle) kan ook worden opgemeten. Dit duidt op een isolatietest met 

een statische manikin. Hoe hoger deze Icle –waarde, hoe beter de isolatie het kledingstuk is. EN 342 

minimale Icle- waarde bedraagt eveneens 0,310 m 2 K/W. 

Deze testen worden uitgevoerd in kader van project Comfortex. 

Aanduiding van de verschillende klassen 

In de onderstaande tabel staan alle eisen van EN 342 vermeld: 

Tabel 3: Verschillende klassen EN 342 


Klasse 1 Klasse 2 Klasse 3 

Icler (m 2 K/W) Icler

gedurende 1u, waarna afkoeling (thermische stress) zich inzet. Dit werd zowel voor een statische (Icle) 

en dynamische (Icler) drager bepaald die een lichte tot matige activiteit uitvoert. 

In onderstaande tabellen staan de verschillende isolatiegraden vermeld in combinatie met de 

omgevingstemperatuur en activiteitsduur. 

Tabel 4: Effectieve thermische isolatie (Icle) van kledij bij verschillende omgevingstemperaturen i.f.v. de warmtebalans van 

het lichaam bij verschillende tijden van blootstelling. 

Icle (m 2 .K/W) 


Statische (staande) activiteit (metabolismewaarde = 75 W/m 2 ) 

8 u 1 u 

0,310 11°C -2°C 

0,390 7°C -10°C 

0,470 3°C -17°C 

0,540 -3°C -25°C 

0,620 -7°C -32°C 

Tabel 5: Resulterende effectieve thermische isolatie (Icler) van kledij bij verschillende omgevingstemperaturen i.f.v. de 

warmtebalans van het lichaam bij verschillende tijden van blootstelling. 

Icle (m 2 .K/W) 

Ter info 

Dynamische (bewegende) activiteit 

Licht (metabolismewaarde = 115 W/m 2 ) Matig (metabolismewaarde = 170 W/m 2 ) 

8 u 1 u 8 u 1 u 

0,310 -1°C -15°C -19°C -32°C 

0,390 -8°C -25°C -28°C -45°C 

0,470 -15°C -35°C -38°C -58°C 

0,540 -22°C -44°C -49°C -70°C 

0,620 -29°C -54°C -60°C -83°C 

Deze waarden werden vastgelegd op basis van volgende testparameters: 

- Omgevingstemperatuur: (zie tabellen) 

- Luchtvochtigheid: 50% 

- Windsnelheid: tussen 0,3 à 0,5 m/s 

- Wandelsnelheid manikin (ingeval van een dynamische test): 1 m/s 

Meer info betreffende de metabolismewaarde van verschillende activiteiten zijn terug te vinden in tabel 2 op pagina 

14. Het metabolisme bepaalt de warmteafgifte van een persoon bij bepaalde activiteiten en zal dus variëren 

naargelang de activiteit. De geproduceerde warmte wordt uitgedrukt in W/per m 2 . De gemiddelde persoon heeft een 

oppervlakte van 1,8m 2 . De gemiddelde warmteproductie van een persoon in rust ligt op ± 105Watt. 

Symbool EN 342 

Kledingstukken getest volgens EN 342 worden met volgend symbool aangeduid: 

Figuur 8: Symbool EN 342 

a = Icler 

b = Icle (optie) 

c = Luchtdoorlaatbaarheid 

d = Weerstand tegen het binnendringen van water (optie) 

Pagina 35


En 14058 heeft veel overeenkomsten met EN 342. EN 14058 wordt enkel gebruikt om afzonderlijke 

kledingstukken die bescherming bieden tegen koude te testen en te beoordelen. 

Het materiaal waaruit het kledingstuk vervaardigd is, wordt getest om de thermische weerstand (Rct) 

te meten. Dit gebeurt volgens norm ISO 11092 (Bepaling van de fysiologische eigenschappen - Meting van de 

weerstand tegen doordringen van warmte en waterdamp onder stationaire omstandigheden (= "sweating 

guarded – hot plate test") . EN 14058 stelt 3 klassen thermische weerstand voorop . De hoogste Rctwaarde 

en bijgevolg beste isolatie bedraagt 0,25 m 2 K/W. 

Deze Rct-waarden geven slechts een eenzijdig beeld. Enkel het materiaal wordt hier getest op een 

statische ‘hot plate’, wat enkel resulteert in een statische waarde. We kunnen hierbij niet nagaan wat 

de uiteindelijke invloed van het kledingstuk en zijn drager zelf zal zijn. 

Het kledingstuk (design) met zijn onderliggende en omliggende luchtlagen, de luchtdoorlaatbaarheid 

van het materiaal, … zullen een grote invloed uitoefenen op de uiteindelijke thermische isolatie. De 

drager zelf, meer bepaald zijn activiteiten (rusttoestand of zeer dynamisch), zullen eveneens een 

bepaalde invloed uitoefenen op de uiteindelijke thermische isolatie van het kledingstuk. Meer bepaald: 

de meeste kledingstukken hebben openingen (bv. aan de hals, aan de polsen) die een zekere 

uitwisseling/aan –en afvoer van lucht toelaten met de omgeving. Wanneer we bewegen (arbeid, sport, 

… ) kan deze uitwisseling van lucht toenemen en de isolatie van de kledij wijzigen. Dit wordt het 

‘pumping effect’ genoemd. Daarbij komt ook dat de kledij kan worden samengedrukt door de wind 

waardoor de dikte van het materiaal wordt gereduceerd, de wind kan door het materiaal en/of 

openingen dringen waardoor de luchtuitwisseling van het microklimaat (intern) met de omgeving kan 

toenemen. Dit kan warmteweerstand en het transport van vocht doorheen de kledij beïnvloeden. 

In rapport 4, 5, 6 en 7 wordt dieper ingegaan op dergelijke invloeden. 

Het is daarom zeer interessant om naast de ‘hot plate’ test ook een manikintest (hetzij statisch of 

dynamisch) te ondernemen met het uiteindelijke kledingstuk om de bovengenoemde invloeden na te 

gaan. Hierbij kunnen beide isolatiewaarden naast elkaar worden gelegd, waaruit de invloed van het 

kledingstuk zelf, zijn drager met zijn bewegingen, … zal blijken. Hieruit kunnen bijgevolg, indien nodig, 

lessen worden getrokken ter optimalisatie van de thermische isolatie van het kledingstuk naar bv. 

design toe. 

Optionele testen 

De luchtdoorlaatbaarheid van het materiaal waaruit het kledingstuk vervaardigd is kan volgens EN 

14058 ook getest worden. Luchtdoorlaatbaarheid (AP) van de buitenste materiaallaag is van groot 

belang in de bescherming tegen de kou. Hoe groter de luchtdoorlaatbaarheid is, hoe nefaster dit zal zijn 

voor het isolerend vermogen. . We kunnen stellen dat hoe lager deze AP-waarde is, hoe minder lucht 

van buitenuit wordt doorgelaten, dus hoe beter dit zal zijn voor het isolerend vermogen. Er worden 

drie klassen vastgelegd naar beoordeling toe. De luchtdoorlaatbaarheid van het materiaal wordt 

bepaald volgens ISO 9237 (Textiel - Bepaling van de luchtdoorlatendheid van weefsels). 

De luchtdoorlaatbaarheidstesten worden uitgevoerd voor alle gebruikte materialen 

opgenomen in project Comfortex. 


Indien getest, worden dezelfde klassen en waarden uit EN 342 aangenomen. 

- De aanwezigheid van vocht vermindert eveneens het isolerend vermogen. Daarom kan het 

interessant zijn om de weerstand tegen het binnendringen van water (WP) van het materiaal 

waaruit het kledingstuk vervaardigd is te bepalen. We kunnen dus stellen dat hoe hoger de WP- 


Pagina 36

waarde is, hoe meer waterdicht het materiaal is, dus hoe beter dit zal zijn voor het isolerend 


binnendringen van water van het materiaal wordt bepaald volgens EN 20811 (Weefsels - Bepaling van 

de waterdichtheidsgraad - Hydrostatische drukproef ). Indien het kledingstuk enkel voor 

indoortoepassingen wordt gebruikt, is deze test minder interessant. 

Deze testen worden niet uitgevoerd in kader van project Comfortex. 


- Indien getest, worden dezelfde klassen en waarden uit EN 342 aangenomen. 

- Indien de weerstand tegen het doordringen van water noodzakelijk is, mag de Ret- waarde 

(waterdampdoorlaatbaarheid) niet hoger zijn dan 55 m².Pa/W en dit voor alle lagen samen van het kledingstuk, 

zonder het referentieondergoed. Het doel van deze vereiste is om het transpiratievocht zo goed mogelijk door te 

laten en zo de vorming van ijs in het kledingstuk te minimaliseren. Het vocht dat in het kledingstuk teveel wordt 

opgehouden, zou de werking van de thermische isolatie van de voering kunnen doen afnemen. 

- De resulterende effectieve warmte-isolatie (Icler) van het kledingstuk kan eventueel ook worden 

gemeten. Deze testen dienen te gebeuren met een thermal manikin volgens ISO 15831 (Kleding - 

Fysiologische effecten - Meting van thermische isolatie door middel van een thermische beproevingspop) met 

de daartoe aangepaste onderkledij (uitz. bivakmuts en bottines). Een Icler –test duidt op een 

isolatietest met een dynamische manikin. Hoe hoger deze Icler –waarde, hoe beter de isolatie van 

het kledingstuk is. Indien opgemeten stelt EN 14058 een minimale Icler -waarde van 0,17 m 2 K/W 

voorop. 

Deze testen worden uitgevoerd voor alle gebruikte materialen opgenomen in project 

Comfortex. 

- De effectieve warmte-isolatie (Icle) van het kledingstuk kan eventueel ook worden gemeten. Deze 

testen dienen te gebeuren met een thermal manikin volgens ISO 15831 (Kleding - Fysiologische 

effecten - Meting van thermische isolatie door middel van een thermische beproevingspop ) ) met de 

daartoe aangepaste onderkledij (uitz. bivakmuts en bottines).. Een Icle –test duidt op een 

isolatietest met een statische manikin. Hoe hoger deze Icler –waarde, hoe beter de isolatie van het 

kledingstuk is. Indien opgemeten stelt EN 14058 een minimale Icler -waarde van 0,19 m 2 K/W 

voorop. 

Deze testen worden uitgevoerd voor alle gebruikte materialen opgenomen in project 

Comfortex. 


In de volgende tabel staan alle eisen van EN 14058 set nog eens samengevat: 

Tabel 6: Verschillende klasen EN 14058 



Rct (m 2 K/W) 0,06

Symbool EN 14058 

Kledingstukken getest volgens EN 14058 worden met volgend symbool aangeduid: 



Kledij die bescherming biedt tegen regen moet aan bepaalde eisen voldoen om het binnendringen van 

water te voorkomen. Daarnaast moet de kledij wel toelaten om het teveel aan zweet (lichaamswarmte) 

onder de vorm van transpiratiedamp van binnenuit af te voeren. De kledij moet m.a.w. ademend zijn en 

dit om te voorkomen dat de drager gaat afkoelen en dat er thermische stress optreedt. Indien zich te 

veel vocht opstapelt aan de binnenzijde van het kledingstuk ontstaat er condensatie, waardoor er 

sneller een klam gevoel ontstaat met afkoeling tot gevolg. 

Het ademend vermogen van kledij wordt uitgedrukt in een bepaalde Ret –waarde. We kunnen stellen 

hoe lager deze Ret-waarde is , hoe groter het ademend - of waterdampdoorlaatbaar vermogen van het 

kledingstuk (materiaal waaruit het is vervaardigd) is en hoe groter het vermogen dus is om het te veel 

aan lichaamswarmte af te voeren. 

Voor de beoordeling van de waterdampdoorlaatbaarheid kan gebruik worden gemaakt van volgende 

normen: 

- EN 343: Beschermende kleding - Bescherming tegen regen. 



a = Rct-waarde 

b = Luchtdoorlaatbaarheid (optie) 

c = Weerstand tegen het binnendringen van water (optie) 

d = Icler (optie) 

e = Icle (optie) 

EN 343 wordt gebruikt om kledingstukken die bescherming bieden tegen regen (ook mist, nevel en 

sneeuwvlokken) te testen en te beoordelen. 

Enkel het materiaal waaruit het kledingstuk vervaardigd is, wordt getest om de 

waterdampdoorlaatbaarheid (Ret) te meten. Dit gebeurt volgens norm ISO 11092 (Bepaling van de 

fysiologische eigenschappen - Meting van de weerstand tegen doordringen van warmte en waterdamp onder 

stationaire omstandigheden (= "sweating guarded – hot plate test") . EN 343 stelt 3 klassen 

waterdampdoorlaatbaarheid voorop . De laagste Ret-waarde en bijgevolg beste 

waterdampdoorlaatbaarheid (ademend vermogen) bedraagt ≤ 0,20 m 2 .Pa/W. 

Deze Ret-waarden geven slechts een eenzijdig beeld. Enkel het materiaal wordt hier getest op een 

statische ‘hot plate’, wat enkel resulteert in een statische waarde. We kunnen hierbij niet nagaan wat 

de uiteindelijke invloed van het kledingstuk en zijn drager zelf zal zijn. 

Pagina 38

Het kledingstuk (design) met zijn onderliggende en omliggende luchtlagen, de luchtdoorlaatbaarheid 

van het materiaal, … zullen een grote invloed uitoefenen op de uiteindelijke thermische isolatie. De 

drager zelf, meer bepaald zijn activiteiten (rusttoestand of zeer dynamisch), zullen eveneens een 

bepaalde invloed uitoefenen op de uiteindelijke thermische isolatie van het kledingstuk. Meer bepaald: 

de meeste kledingstukken hebben openingen (bv. aan de hals, aan de polsen) die een zekere 

uitwisseling/aan –en afvoer van lucht toelaten met de omgeving. Wanneer we bewegen (arbeid, sport, 

… ) kan deze uitwisseling van lucht toenemen en de waterdampdoorlaatbaarheid van de kledij wijzigen. 

Dit wordt het ‘pumping effect’ genoemd. Daarbij komt ook dat de kledij kan worden samengedrukt door 

de wind waardoor de dikte van het materiaal wordt gereduceerd, de wind kan door het materiaal en/of 

openingen dringen waardoor de luchtuitwisseling van het microklimaat (intern) met de omgeving kan 

toenemen. Dit kan warmteweerstand en het transport van vocht doorheen de kledij beïnvloeden. 

In rapport 4, 5, 6 en 7 wordt dieper ingegaan op dergelijke invloeden. 

Het is daarom zeer interessant om naast de ‘hot plate’ test ook een manikin test (hetzij statisch of 

dynamisch) te ondernemen met het uiteindelijke kledingstuk om de bovengenoemde invloeden na te 

gaan. Hierbij kunnen beide waterdampdoorlaatbaarheidswaarden naast elkaar worden gelegd, waaruit 

de invloed van het kledingstuk zelf, zijn drager met zijn bewegingen, … zal blijken. Hieruit kunnen 

bijgevolg, indien nodig, lessen worden getrokken ter optimalisatie van de thermische isolatie van het 

kledingstuk naar bv. design toe. 

EN 343 stelt ook eisen aan de waterdichtheid van de kledij, aangezien het hier om regenkledij gaat. De 

aanwezigheid van vocht in de kledij zal op zijn beurt het ademend vermogen negatief beïnvloeden. 

Daarom is het noodzakelijk om de weerstand tegen het binnendringen van water (WP) van het 

materiaal waaruit het kledingstuk vervaardigd is te bepalen. Dit geldt niet alleen voor het materiaal zelf, 

maar ook voor de naadverbindingen in dit materiaal. Niet enkel het materiaal maar ook de 

naadverbindingen in dit materiaal zullen een test moeten ondergaan. 

We kunnen dus stellen dat hoe hoger de WP-waarde is, hoe beter dit zal zijn voor het isolerend 


binnendringen van water van het materiaal wordt bepaald volgens EN 20811. Indien het kledingstuk 

enkel voor indoor toepassingen wordt gebruikt, is deze test minder interessant. 


Tabel 7: Verschillende klassen EN 343 



Ret (m 2 Pa/W) Ret > 40 20 < Ret ≤ 40 Ret ≤ 20 

WP (Pa) Klasse 1 Klasse 2 Klasse 3 

Materiaal voor nabehandeling Wp ≥ 8 000 Pa Test niet van toepassing Test niet van toepassing 

Materiaal na nabehandeling Test niet van toepassing Wp ≥ 8 000 Pa Wp ≥ 13 000 Pa 

Naden na nabehandeling Wp ≥ 8 000 Pa Wp ≥ 8 000 Pa Wp ≥ 13 000 Pa 

Opmerkingen: 

- De nabehandeling aangeven voor de testen betekent dat de stof een onderhoudsproces (was – of chemisch reinigingsproces) moet 

ondergaan overeenkomstig met de aanduidingen op het onderhoudslabel. De stof moet een onderhoudsproces van 5 cycli ondergaan. 

- Kledingstukken die vallen onder klasse 1 hebben een beperkte draagduur. Zie tabel 8. 

Pagina 39

Tabel 8: Aanbevolen maximum draagtijd van een regenpak (broek + jas) zonder thermische voering. 

Omgevingstemperatuur °C Klasse 1 Klasse 2 Klasse 3 

- Symbool EN 343 


25 °C 60 min 105 min 205 min 

20 °C 75 min 250 min - 

15 °C 100 min - - 

10 °C 240 min - - 

5 °C - - - 


X = Weerstand tegen het binnendringen van water 

Y = Ret-waarde waterdampdoorlaatbaarheid 

Pagina 40

9. Bijzonderheden testen Comfortex 

9.1.1. Reële omgevingsparameters 

Om de verschillende testen te laten resulteren in relevante en bruikbare testresultaten worden de 

omgevingsparameters waaronder de verschillende kledingensembles worden getest zo reëel mogelijk 

gehouden. 

D.w.z. de normale omstandigheden waaronder een desbetreffend kledingensemble zal worden 

gedragen door een persoon in zijn werkomgeving afhankelijk van het seizoen. Bv. Een werkoverall wordt 

zowel in de winter als in de zomer gedragen, waardoor de persoon die het werkoverall draagt onderhevig zal zijn 

aan verschillende , soms sterk uiteenlopende temperaturen, windsnelheden en luchtvochtigheid. 

Tabel 9: Te testen ensembles met de verschillende omgevingsparameters 

Testensemble 

Statisch (S) en/of 

Dynamisch (D) 

Temperatuur ° C 

Luchtvochtigheid 

% 

Windsnelheid 

m/s 

Fietskledij (FK) S + D 20° 50 0,4 

Imagokledij (IK) S + D 10°/ 20° / 35° 30 / 50 / 40 0,6 / 0,4 / 0,2 

Omloop + verpleegkledij (OK) S + D 20° 50 0,4 

Werkoverall (WO) S + D 10° / 20° / 35° 30 / 50 / 40 0,6 / 0,4 / 0,2 

Skikledij (SK) S + D 20° 50 0,4 

Windbrekers S + D 10° / 20° / 35° 30 / 50 / 40 0,6 / 0,4 / 0,2 

9.1.2. Gebruik van onderkledingsets 

Zoals vermeld in norm EN 342 (Beschermende kledij – Pakken en kledingstukken voor bescherming 

tegen kou) is voor het testen van de thermische isolatie (Rct) het gebruik van onderkledingsets 

noodzakelijk. Het gebruik van deze onderkledingsets is noodzakelijk voor reële resultaten. 

Aangezien we voor de waterdampdoorlaatbaarheidstesten (Ret) ook reële resultaten willen, trekken 

we het gebruik van de onderkledingsets ook door naar deze testen. 

In EN 342 staat een selectie van onderkledij die aanbevolen wordt voor het testen van beschermkledij 

tegen koude. Aangezien we in project Comfortex niet enkel kledij zullen testen die bescherming biedt 

tegen koude (bv. fietskledij, overall, maatpak, … ) hebben we zelf verschillende onderkledingsets 

samengesteld per categorie van het te testen kledingensemble, rekening houdend met de 

aanbevelingen in EN 342. We zijn bij het samenstellen van deze onderkledingsets uitgegaan van de 

stelling: ‘ Welke onderkleding wordt in een reële situatie gedragen onder de desbetreffende 

kledingset?’ en dit om de testresultaten zo relevant mogelijk te houden. 

Tabel 10: Onderkledingsets per testensemble 

Onderkledingset Omschrijving Testensemble (code) 

Set A speciaal fietsonderhemd korte mouw (Decca) en 

sokken 

Fietskledij (FK) 

Set B onderbroek (slip), katoenen overhemd, pantalon en 

sokken 

Imagokledij (IK) 

Set C onderbroek (slip) Omloopkledij + verpleegkledij (OK) 

Set D onderbroek (slip), T-shirt lange mouw, sweater, Ski-kledij (SK) 

pantalon en sokken 

Windbrekers (WB) 

Set E onderbroek (slip), T-shirt korte mouw, en sokken Werkoverall (WO) 


Pagina 41

9.1.3. Testopzet 

9.1.3.1. Invloed van overwijdte op de pasvorm: Slim fit versus loose fit 

Van verschillende kledingstukken zal de invloed van overwijdte op de pasvorm worden nagegaan, nl. 

welke invloed heeft een nauwaansluitend kledingstuk (slim fit) en een meer oversized kledingstuk 

(loose fit) op het algemeen comfortgevoel. Heeft dit een positieve of negatieve invloed op de 

thermische isolatie (Rct) en/of de waterdampdoorlaatbaarheid (Ret) van het kledingstuk? M.a.w. 

beschermt het kledingstuk beter/slechter tegen afkoeling en/of gebeurt de afgifte van transpiratievocht 

makkelijker/moeilijker? 

Eenzelfde kledingstuk zal worden uitgewerkt in een slim fit en een loose fit uitvoering. Elk kledingstuk 

zal zowel een Rct-test als een Ret-test ondergaan op de thermal manikin bij dezelfde 

omgevingsparameters en dit zowel statisch als dynamisch. De uiteindelijke resultaten zullen achteraf 

een beeld moeten vormen omtrent de comforteigenschappen van beide modellen. 

In de testen project Comfortex worden volgende kledingstukken van fabrikanten uit de 

verbruikersgroep opgenomen in de slim fit/loose fit test: 

- (FK) Transparante regenjas voor wielrenners (Decca) 

- (WO) Werkoverall (Alsico) 

Deze testen en hun resultaten worden in detail besproken in rapport 4: ‘ Impact van overwijdte op het 

thermofysiologisch comfort.‘ 

Figuur 11: Transparante regenjas (Decca) 

Figuur 12: Werkoverall (Alsico) 


Pagina 42

9.1.3.2. Invloed fysionomie sekse: Man/vrouw versus unisex 

Veel kledingstukken waaronder werkkledij worden in unisexmaten aangeboden. De bedoeling van deze 

unisexkledij is dat ze zowel de mannelijke als vrouwelijke personeelsleden op een makkelijke en 

uniforme manier dienen te kleden. Deze unisexkledij levert qua pasvorm veelal problemen op voor 

beide sekses, bv. op bepaalde plaatsen zitten ze veel te ruim voor dames en op bepaalde plaatsen zitten 

ze te krap voor heren, wat het comfortgevoel nadelig beïnvloedt. Dit kan ook niet anders daar de 

fysionomische verschillen tussen man en vrouw zeer divers zijn. Vooral op de schouderbreedte, taille - 

en heupomvang zijn de meest bepalende verschillen. 

Vertrekkend vanuit deze probleemstelling gaan we bestaande unisexmodellen aanpassen naar een 

mannelijke – en vrouwelijke pasvorm. Hierbij worden aanpassingen gemaakt op schouderbreedte, taille 

- en heupomvang overeenstemmend met de lichaamsvorm van beide sekses. 

Zowel het bestaande unisexmodel, het aangepaste herenmodel als het aangepaste damesmodel zal een 

Rct-test als een Ret-test ondergaan op de thermal manikin bij dezelfde omgevingsparameters en dit 

zowel statisch als dynamisch. Deze uiteindelijke resultaten zullen achteraf een beeld moeten vormen 

omtrent het comfortgehalte van deze modellen. 

In de testen project Comfortex worden volgende kledingstukken van fabrikanten uit de 

verbruikersgroep opgenomen in de fysionomietest: 

- (OK) Omlooppak (Sarco) 

- (OK) Omlooppak model Sarco uitgevoerd in Teximed clinic van Concordia 

- (WO) Werkoverall (Alsico) zie figuur 14 

Deze testen en hun resultaten worden in detail besproken in rapport 5: ‘Verschil tussen heren- en 

damesmodellen en de impact op het thermofysiologisch comfort.’ 

Figuur 13: Omlooppak (Sarco) 


Pagina 43

9.1.3.3. Invloed assemblage techniek: Stikken versus lassen 

Om kledij te confectioneren bestaan er verschillende assemblagetechnieken (stikken, lassen en tapen). 

Onze vraagstelling hieromtrent is:‘Speelt de assemblagetechniek een bepaalde factor in de 

comforteigenschappen van het kledingstuk, meer bepaald naar thermische isolatie en 

waterdampdoorlaatbaarheid ’ 

Bij conventioneel stikken wordt het textielmateriaal geperforeerd waardoor gaatjes ontstaan, 

waarlangs transpiratiedamp en eventueel ook lichaamswarmte kan ontsnappen. Deze 

assemblagetechniek garandeert dus geen water – en luchtdichte naden. Bij lassen, meerbepaald 

ultrasoon lassen, wordt het textielmateriaal d.m.v. trillingen en warmte aan elkaar bevestigd, wat een 

water – en luchtdichte naad oplevert. Deze assemblagetechniek kan dan weer een invloed spelen op 

het moeilijker ontsnappen van transpiratiedamp en lichaamswarmte. Als laatste assemblagetechniek 

bestaat het tapen. Hierbij worden conventioneel gestikte naden aan de achterzijde voorzien van een 

transparante tape/film. Deze tape wordt d.m.v. warmte op de naad bevestigd, wat de naad water – en 

luchtdicht maakt. Dit kan dan weer een invloed hebben op het moeilijker ontsnappen van 

transpiratiedamp en lichaamswarmte. 

Eenzelfde kledingstuk zal worden uitgewerkt volgens volgende assemblagetechnieken: conventioneel 

stikken en ultrasoon lassen. Elk kledingstuk zal zowel een Rct-test als een Ret-test ondergaan op de 

thermal manikin bij dezelfde omgevingsparameters en dit zowel statisch als dynamisch. De uiteindelijke 

resultaten zullen achteraf een beeld moeten vormen omtrent de invloed van de assemblagetechniek op 

de comforteigenschappen van het kledingstuk. 

In de testen project Comfortex wordt volgend kledingstuk van een fabrikant uit de verbruikersgroep 

opgenomen in de fysionomietest: 

- (FK) Transparante regenjas voor wielrenners (Decca) zie figuur 13 

Deze testen en hun resultaten worden in detail besproken in rapport 6: ‘Impact van de 

assemblagetechniek op het thermofysiologisch comfort’. 

9.1.3.4. Invloed van het design: Verschillende detailafwerkingen op eenzelfde kledingstuk 

Een bepaald type kledingstuk (in ons geval een windbreker) kan uit veel verschillende designvariaties 

bestaan qua detailafwerkingen (bv. zakken, kap, sluiting, mouwafwerking,ventilatie, … ) en materiaal. 

Vooral het design met zijn detailafwerkingen en het materiaal zullen een doorslaggevende factor spelen 

in de uiteindelijke kostprijs. Bv. Een windbreker met een 3-delige kap en een onderpat + dubbele bovenpat aan 

de sluiting zal een hogere kostprijs hebben dan een windbreker met 2-delige kap en enkele bovenpat aan de 

sluiting. Er is voor dergelijk model meer materiaal nodig is, maar er zijn ook meer technische bewerkingen 

(stikwerk) noodzakelijk. 

Onze vraagstelling hieromtrent is: ‘Hebben deze verschillende en soms meer duurdere 

detailafwerkingen een invloed op de comforteigenschappen van de windbreker, hetzij positief of 

negatief? 

Eenzelfde windbreker zal worden uitgewerkt met de verschillende detailafwerkingen. De 

windbrekers zullen worden uitgewerkt in een PA- weefsel met een ademende PU- coating 

(Northsea van Concordia) waarin een mesh voering wordt verwerkt. Voor de verschillende 

detailafwerkingen spitsen we ons vooral toe op de mouwboord –, kap - , sluitingafwerking. We 

stellen een vaste selectie op punt die we onderling gaan combineren. Er worden in totaal 10 

verschillende windbrekers (WB) vervaardigd, telkens met een andere combinatie aan 

detailafwerkingen. De windbreker wordt volledig door ons ontworpen en vervaardigd. 


Pagina 44

Variaties op de mouwboord 

De mouwboord zal op 3 manieren worden uitgevoerd. 

Figuur 14: Verschillende afwerkingen mouwboord 

Variaties in vorm van de kap 

De kap zal op 4 manieren worden uitgevoerd. 

Figuur 15: Verschillende afwerkingen kap 

Variaties op de sluiting 

De sluiting met 1 type rits (spiraalrits) zal op 6 verschillende manieren worden ingezet. 

Figuur 16: Verschillende afwerkingen sluiting 


Pagina 45

Figuur 17: Windbreker (eigen ontwerp + confectie) 

Naast de bovengenoemde detailafwerkingen zullen we ons ook toespitsen op de invloed van 

ventilatieopeningen op de comforteigenschappen van een winterjas, daar het verwerken van open 

structuren een turbulente stroom kan veroorzaken waardoor de warmteafgifte door convectie kan 

toenemen. Voor deze testen wordt een windbreker genomen van een fabrikant uit de 

verbruikersgroep: 

- (SK) Winterjas/skijas (Sioen) 

Variaties op ventilatiemogelijkheden 

Eenzelfde windbreker/regenjas zal worden uitgevoerd in 3 variaties: zonder ventilatieopeningen, met 

ventilatieopeningen op de rug + borst en op de bovenarmen, met ventilatieopening op de rug + borst 

en onder de oksels. 


Geen ventilatie 

Ventilatie op de rug, borst en op de bovenarm 

Ventilatie op de rug, borst en onder de arm 

Figuur 18: Verschillende variaties ventilatieopeningen 

Pagina 46

Figuur 19: Skijas (Sioen) 

Elke windbreker en skijas zal zowel een Rct-test als een Ret-test ondergaan op de thermal manikin bij 

dezelfde omgevingsparameters en dit zowel statisch als dynamisch. De uiteindelijke resultaten zullen 

achteraf een beeld moeten vormen omtrent de invloed van deze detailafwerkingen op de 

comforteigenschappen van de windbreker. 

Deze testen en hun resultaten worden in detail besproken in rapport 7: ‘ Invloed van het design op het 

thermofysiologisch comfort.’ 


Pagina 47

Literatuur 

[1] norm NBN EN ISO 15831: Kleding – Fysiologische effecten – Meting van thermische isolatie d.m.v. 

een thermische beproevingspop (ISO 15831:2004). Belgisch Instituut voor normalisatie (BIN), vereniging 

zonder winstoogmerk, Brabançonnelaan 29, 1000 BRUSSEL, mei 2004. 

[2] norm ASTM F2370-10: Standard Test Methode for Measurinf the Evaporatieve Resistance of Cloting 

Using a Sweating Manikin. ASTM International, 100 Barr Harbor Drive, PO Box C700, West 

Conhohocken, Pa 19428-2959, United States. Sold to; Belgian Standards Bureau, 01828868, not for 

release, 2010/10/18 13:39:9 GMT. 

[3] norm NBN EN ISO 342: Beschermende kleding – Pakken en kledingstukken voor bescherming tegen 

kou (+ AC: 2008). Belgisch Instituut voor normalisatie (BIN), vereniging zonder winstoogmerk, 

Brabançonnelaan 29, 1000 BRUSSEL, september 2004. 

[4] norm NBN EN ISO 343: Beschermende kleding –Bescherming tegen regen(+ AC: 2009). Belgisch 

Instituut voor normalisatie (BIN), vereniging zonder winstoogmerk, Brabançonnelaan 29, 1000 

BRUSSEL, oktober 2009. 

[5] norm NBN EN ISO 9920: Ergonomie van de thermische omgeving - Bepaling van de thermische 

isolatie en waterdampweerstand van kleding. Belgisch Instituut voor normalisatie (BIN), vereniging 

zonder winstoogmerk, Brabançonnelaan 29, 1000 BRUSSEL, oktober 2007. 

[6] Jean Léonard, Evaluation of thermal comfort at Centexbel Academy Gent. 12 th of April 2011. 


Pagina 48

Thermal manikin 'Newton' Testprotocol

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?