Bijlage 6 Archeologisch vervolgonderzoek Centrumplan

Colofon
Projectnummer 29160611
Auteur drs. P.A. van den Bos
Redactie drs. S. Moerman
Versie 1.1
Status concept
Autorisatie
drs. B.A. Corver Senior Archeoloog 15-09-2011
Goedkeuring
Dhr. Th. Li Gemeente Hilvarenbeek
Opdrachtgever AGEL adviseurs
Dhr. C. Machielsen
Postbus 4156
4900 CD Oosterhout
© IDDS Archeologie
Noordwijk, september 2011
ISSN 1879-3711
Inventariserend veldonderzoek d.m.v. proefsleuven
Biestsestraat, Biest-Houtakker
Gemeente Hilvarenbeek
B&G rapport 1288
Protocol 4003
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande
schriftelijke toestemming van de uitgever.

SAMENVATTING:
B&G rapport 1288
Versie 1.0 (concept)
In opdracht van AGEL adviseurs heeft archeologisch onderzoeksbureau IDDS Archeologie 27 juli en
7 september 2011 een inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven uitgevoerd aan
de Biestsestraat 38-42 in Biest-Houtakker, gemeente Hilvarenbeek.
De aanleiding voor dit onderzoek is de benodigde bestemmingsplanwijziging voor de voorgenomen
nieuwbouw in het kader van de ontwikkeling van het centrumplan voor de woonkern Biest-Houtakker.
Graafwerkzaamheden ten behoeve van deze ontwikkelingen zullen zorgen voor een bodemverstoring
tot een nog onbekende diepte. Voor het archeologisch onderzoek wordt uitgegaan van een
standaarddiepte van maximaal 2,0 m beneden maaiveld. Het vooronderzoek heeft aangetoond dat
voor een gedeelte van het plangebied een hoge archeologische verwachting geldt. Voor dat deel is
een proefsleuvenonderzoek geadviseerd. De bevoegde overheid (gemeente Hilvarenbeek) is akkoord
gegaan met het advies.
Uit de tijdens het proefsleuvenonderzoek gedocumenteerde profielen kan worden opgemaakt dat in
een groot deel van het plangebied de originele bodemopbouw is verdwenen. Alleen in profiel 2 van
werkput 1 en profiel 5 van werkput 3 zijn nog lagen aanwezig die waarschijnlijk de resten zijn van
oude bodemvorming (B-horizont). In alle ander profielen zijn deze lagen verdwenen door (sub)recente
afgravingen. Een plaggendek (esdek) is nergens aangetroffen. Dit wijkt af met de bevindingen van het
vooronderzoek, waarin wordt gesteld dat het huidige plangebied weinig of niet-vergraven zou zijn. Dit
is waarschijnlijk veroorzaakt door het feit dat met een booronderzoek de locale differentiatie van de
bodemopbouw maar met een beperkte nauwkeurigheid in beeld kan worden gebracht.
Tijdens het proefsleuvenonderzoek is slechts één spoor gevonden. Het gaat hier om een drie en een
halve meter brede sloot (spoor 1) in werkput 2 (bijlage 3). Aan de hand van het vondstmateriaal en
het ontbreken van de sloot op historisch kaartmateriaal vanaf 1811, kan de sloot gedateerd worden
tussen de 16 e en 18 e eeuw. Het ontbreken van sporen in werkputten 1 en 3 komt wel overeen met het
historische kaartmateriaal (bijlage 4).
Aan de hand van de resultaten van het onderzoek kan worden gesteld dat er geen sprake is van een
archeologische vindplaats en dus ook niet van behoudenswaardige archeologische resten.
Op basis van de resultaten van het proefsleuvenonderzoek adviseert IDDS Archeologie geen
archeologisch vervolgonderzoek voor het plangebied.

INHOUDSOPGAVE:
B&G rapport 1288
Versie 1.0 (concept)
ADMINISTRATIEVE GEGEVENS VAN HET PLANGEBIED ............................................................... 4
1. INLEIDING ........................................................................................................................................ 5
1.1. Onderzoekskader .................................................................................................................... 5
1.2. Doel- en vraagstellingen van het onderzoek .......................................................................... 5
1.3. Ligging van het plangebied ..................................................................................................... 5
2. VOORONDERZOEK ......................................................................................................................... 7
3. WERKWIJZE .................................................................................................................................. 10
4. RESULTATEN VAN HET VELDWERK .......................................................................................... 11
4. RESULTATEN VAN HET VELDWERK .......................................................................................... 11
4.1. Fysische geografie ................................................................................................................ 11
4.2. Sporen ................................................................................................................................... 14
4.3. Vondsten ............................................................................................................................... 14
5. CONCLUSIE ................................................................................................................................... 16
5.1. Beantwoording van de onderzoeksvragen ........................................................................... 16
6. AANBEVELINGEN ......................................................................................................................... 18
6.1. Punt van aandacht ................................................................................................................ 18
LITERATUUR EN KAARTEN ............................................................................................................. 19
LIJST VAN AFKORTINGEN EN BEGRIPPEN .................................................................................. 20
BIJLAGEN
1. Topografische kaart
2. Overzichtskaart
3. Allesporenkaart
4. Allesporenkaart op kadasterkaar minuutplan van 1811-1838
5. Determinatielijsten vondsten
6. Periodentabel

Administratieve gegevens van het plangebied
Toponiem Biestsestraat
Onderzoeksmeldingsnummer 47669
Plaats Biest-Houtakker
Gemeente Hilvarenbeek
Kadastrale aanduiding Hilvarenbeek, sectie B, percelen 1019, 1020, 1238,
Provincie Noord-Brabant
Coördinaten
Centrum
Hoekpunten
Oppervlakte plangebied 2650 m 2
1239, 1452 en 1453 ; sectie N, perceel 1167
139.107/391.068
139.135/391.023 (ZO)
139.136/391.135 (NO)
139.031/391.072 (NW)
139.073/391.013 (ZW)
Onderzoekskader bestemmingsplanwijziging
Opdrachtgever AGEL adviseurs
Contactpersoon: Dhr. C. Machielsen
Postbus 4156
4900 CD Oosterhout
Tel: 016-2456481
Uitvoerder IDDS Archeologie
Contactpersoon: dhr. P.A. van den Bos
Postbus 126
2200 AC Noordwijk (ZH)
Tel: 071-4028586
E-mail: pvdbos@idds.nl
Bevoegde overheid Gemeente Hilvarenbeek
Contactpersoon: dhr. Th. Li
Beheer en plaats van
documentatie
Postbus 3
5080 AA Hilvarenbeek
Tel: 013 - 505 8383
Provinciaal Depot voor Bodemvondsten van de
provincie Noord-Brabant
Uitvoeringsperiode onderzoek 27 juli en 7 september 2011
B&G rapport 1288
Versie 1.0 (concept)
4

1. Inleiding
1.1. Onderzoekskader
B&G rapport 1288
Versie 1.0 (concept)
In opdracht van AGEL adviseurs heeft archeologisch onderzoeksbureau IDDS Archeologie 27 juli en
7 september 2011 een inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven uitgevoerd aan
de Biestsestraat 38-42 in Biest-Houtakker, gemeente Hilvarenbeek.
De aanleiding voor dit onderzoek is de benodigde bestemmingsplanwijziging voor de voorgenomen
nieuwbouw in het kader van de ontwikkeling van het centrumplan voor de woonkern Biest-Houtakker.
Graafwerkzaamheden ten behoeve van deze ontwikkelingen zullen zorgen voor een bodemverstoring
tot een nog onbekende diepte. Hier wordt uitgegaan van een standaarddiepte van maximaal 2,0 m
beneden maaiveld. Het vooronderzoek heeft aangetoond dat voor een gedeelte van het plangebied
een hoge archeologische verwachting geldt. Voor dat deel is een proefsleuvenonderzoek
geadviseerd. De bevoegde overheid (gemeente Hilvarenbeek) is akkoord gegaan met het advies.
Het onderzoek is uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.2 (KNA;
Centraal College van Deskundigen 2010) en conform het Programma van Eisen (PvE) dat voor dit
onderzoek is opgesteld door IDDS Archeologie (Moerman 2011). Het veldwerk is uitgevoerd door drs.
P.A. van den Bos (KNA-archeoloog en projectleider) en C. Kaal MA (veldtechnicus). De
verantwoordelijke senior KNA-archeoloog voor het project is drs. B.A. Corver.
Deze rapportage bevat de resultaten van het proefsleuvenonderzoek.
1.2. Doel- en vraagstellingen van het onderzoek
De doelstelling van het proefsleuvenonderzoek is het aanvullen en toetsen van de gespecificeerde
archeologische verwachting, zoals geformuleerd in het bureauonderzoek. Aan de hand van het
veldonderzoek wordt informatie verkregen omtrent de aanwezige archeologische waarden (aard,
omvang, datering, gaafheid, conservering en inhoudelijke kwaliteit). Vervolgens wordt een waardering
van de archeologische waarden in het plangebied opgesteld.
De vraagstelling is gericht op het inzicht verschaffen in de archeologische relicten in het plangebied.
Bij afwezigheid van archeologische resten dient daarvoor een verklaring gegeven te worden.
Om de doelstelling te realiseren dient op de volgende onderzoeksvragen een antwoord te worden
gegeven:
Wat is de aard, omvang, kwaliteit en het verloop van de archeologische sporen en
sporenclusters?
Wat is de conservering en gaafheid van de vindplaats(-en)?
Wat is de fasering van de vindplaats(-en)?
Wat is de datering van de archeologische vondsten en tot welke vondsttypen of
vondstcategorieën behoren zij?
Uit welke periode dateren de eventuele sporen?
Wanneer is/zijn de vindplaats(en) in onbruik geraakt?
Wat is de geologische context van de aangetroffen archeologische resten?
Indien geen of nauwelijks archeologische resten worden aangetroffen: wat is de reden hiervoor?
Kan er een datering worden gegeven aan het ontstaan van het esdek? Zo ja, welke? Zo nee,
waarom niet?
1.3. Ligging van het plangebied
De ligging van het onderzochte gebied, oftewel het plangebied, is weergegeven in bijlage 1. Het
huidige plangebied is dat deel van het originele plangebied dat in het vooronderzoek een hoge
archeologische waarde toegekend heeft gekregen. Het gaat hier om een gebied van 2650 m 2 en
omvat de bebouwing van de Biestsestraat 34 en 38, 40 en 42 en achterliggend terrein te Biest-
Houtakker. Het plangebied wordt in het zuiden begrensd door de Biestsestraat en in het oosten door
5

B&G rapport 1288
Versie 1.0 (concept)
een weg richting de bebouwing van Biestsestraat 34. In het noorden wordt het plangebied begrensd
door akkers en in het noordoostelijke deel door weiland. In het westen grenst het plangebied aan de
bebouwing en tuinen van Biestsestraat 44-48.
De exacte ligging en contouren van het plangebied zijn nader weergegeven in bijlage 2. Ten tijde van
het veldonderzoek was het plangebied (figuur 1) in gebruik als voortuin (werkput 2), schoolplein
(werkput 3) en grasland (werkput 1).
Figuur 1: Foto’s van het landgebruik voorafgaand het proefsleuvenonderzoek van de verschillende
werkputten. Linksboven de locatie van werkput 2, rechtsboven de locatie van werkput 3 en
onder de locatie van werkput 1.
6

2. Vooronderzoek
B&G rapport 1288
Versie 1.0 (concept)
In opdracht van AGEL adviseurs uit Oosterhout heeft archeologisch onderzoeksbureau IDDS
Archeologie in januari 2011 een archeologisch bureauonderzoek en een inventariserend
veldonderzoek (IVO) verkennende fase, door middel van boringen, uitgevoerd in het plangebied
(Kramer de 2011). Dit onderzoek besloeg een totaal oppervlak van 8660 m 2 . Aan de hand van de
resultaten van het vooronderzoek is in het oostelijk deel van het plangebied een kleiner deel (2650
m 2 ) geselecteerd voor het vervolgonderzoek dat is beschreven in dit rapport. Hieronder zijn de
resultaten van het vooronderzoek beknopt beschreven.
Het plangebied ligt in het Nederlandse zuidelijke zandgebied (Berendsen 2005). Dit is een relatief
vlak gebied dat in de ijstijd nooit door het landijs bedekt is geweest. Het gebied wordt gekenmerkt
door het voorkomen van pleistoceen dekzand dat onder invloed van de wind hier is afgezet in de
vorm van ruggen en vlaktes. Deze terreinvormen worden doorsneden door (beek)dalen.
Het plangebied behoort op de geomorfologische kaart tot bebouwd gebied. Uit nabij gelegen
onbebouwd gebied blijkt het plangebied te behoren tot een hooggelegen zone met dekzandruggen,
waarop al dan niet door bemesting van akkers een oud bouwlanddek is ontstaan. De top van de
natuurlijke afzettingen van het plangebied bestaat uit laat pleistoceen dekzand. Dit dekzand dateert
uit het Vroege en Late Dryas en behoort tot het Laagpakket van Wierden van de Formatie van Boxtel.
Het plangebied behoort op de bodemkaart tot bebouwd gebied. Uit nabij gelegen onbebouwd gebied
blijkt dat in het plangebied (de resten van) hoge zwarte enkeerdgronden te verwachten zijn die
gevormd zijn in lemig fijn zand. Enkeerdgronden zijn gronden met een onvergraven humeuze
bovengrond die dikker is dan 50 cm. Deze bovengrond is ontstaan door langdurige bemesting vanaf
de Late Middeleeuwen of Nieuwe tijd. Een dergelijk (opgebracht) humeus dek is een plaggendek, ook
wel aangeduid met de veelal als verouderd beschouwde term ‘esdek’. Oorspronkelijk zal hier een
podzolbodem gevormd zijn onder bos.
Onder het plaggendek in het plangebied kunnen restanten aanwezig zijn van de bovengrond van de
oudste akkers die dateren van vóór de ophoging met plaggen. Door het plaggendek worden
eventuele onder die oude akkerlaag gelegen archeologische resten beschermd tegen verstoring door
landbewerking.
Het plangebied behoort op de IKAW tot bebouwd gebied waarvoor geen archeologische verwachting
is gegeven. Uit nabij gelegen onbebouwd gebied blijkt dat moet worden uitgegaan van een hoge
archeologische verwachting (bijlage 2). De hoge verwachting is gebaseerd op de hoge ligging in een
gebied met dekzandruggen en door de aanwezigheid van een enkeerdgrond met een plaggendek die
eventuele archeologische resten beschermt.
In een straal van circa 500 m rond het plangebied zijn eerder archeologische onderzoeken uitgevoerd
en archeologische waarnemingen en vondsten gedaan. De oudst bekende hier aangetroffen
archeologische resten dateren uit het Neolithicum en betreffen vuurstenen afslagen en een stenen bijl
die op circa 550 m ten noordoosten van het plangebied zijn gevonden (ARCHIS-waarneming 14617).
Circa 230 m ten noordoosten van het plangebied zijn, bij een gravend onderzoek, paalsporen en
kuilen uit de IJzertijd aangetroffen (ARCHIS-onderzoek 18583; ARCHIS-vondstmelding 405453).
Ongeveer 550 m ten noordoosten van het plangebied zijn fragmenten handgevormd aardewerk uit de
IJzertijd of Romeinse tijd en fragmenten gedraaid aardewerk uit de Romeinse tijd gevonden
(ARCHIS-waarneming 14618).
Archeologische resten uit de Middeleeuwen zijn aangetroffen bij een gravend onderzoek op circa 230
m ten noordoosten van het plangebied. Hier zijn twee kuilen aangetroffen die vermoedelijk uit de
Middeleeuwen dateren (ARCHIS-onderzoek 18583; ARCHIS-vondtmelding 405453). Op circa 550 m
ten noordoosten van het plangebied zijn fragmenten aardewerk uit de Late Middeleeuwen B
aangetroffen (ARCHIS-waarneming 14619). Op circa 420 m ten noordwesten van het plangebied zijn
bij gravend onderzoek twee greppels aangetroffen uit de Late Middeleeuwen, vermoedelijk uit de 15 e
eeuw (ARCHIS-onderzoek 18584; ARCHIS-vondstmelding 405454).
Nabij het plangebied zijn ook twee archeologische onderzoeken uitgevoerd, waarbij geen
archeologische resten zijn aangetroffen. De eerste ligt op circa 230 m ten zuidoosten van het
plangebied. Hiervan is bekend dat bij een proefsleufonderzoek geen sporen zijn aangetroffen
7

B&G rapport 1288
Versie 1.0 (concept)
(ARCHIS-onderzoek 27725). De tweede ligt op circa 230 m ten zuidoosten van het plangebied. Er zijn
bij een karterend booronderzoek geen archeologische indicatoren aangetroffen (ARCHIS-onderzoek
22559). Daarnaast bleek hier de bodem geroerd te zijn en bleek uit ligging en bodemopbouw dat de
landschappelijke condities in het verleden te ongunstig waren om nu archeologische resten van
bewoning te kunnen verwachten.
Uit het bureauonderzoek blijkt dat een groot aantal van de percelen van het plangebied beduidend
lager liggen dan de omringende percelen (figuur 2). Het betreft het deel van het plangebied achter de
Biestsestraat 40 en 42. De lage ligging is veroorzaakt door afgraving. De overgang naar nietafgegraven
delen in en buiten het plangebied is scherp. Het hoogteverschil bedraagt circa 0,4 à 0,6
m. Van het perceel van de Biestsestraat 42 is verder bekend dat de bodem aan de straatzijde is
gesaneerd. Hier lag een ondergrondse benzinetank. Geen andere (milieukundige) bodemingrepen
zijn bekend. Op de plaats van de huidige bebouwing is naar verwachting in ieder geval plaatselijk de
bodem verstoord. Die mate van verstoring is onbekend.
Figuur 2 Het plangebied op het AHN (bron: www.ahn.nl). De hoogtes lopen van rood (hoog) via geel
en groen tot blauw (laag).
Het booronderzoek volgde op het hier boven beschreven bureauonderzoek. Aan de hand van de
resultaten van het booronderzoek kan gesteld worden dat de bodem in het gesaneerde deel is
geroerd tot dieper dan 2,9 m –mv (11,4 m + NAP) en het afgegraven deel geroerd tot circa 1,3 à 1,4
m –mv (12,4 à 12,3 m + NAP). In het niet-afgegraven oostelijke deel van het plangebied varieert de
diepte tot waarop de moderne verstoring reikt en ligt de top van de natuurlijke afzettingen iets hoger,
namelijk op 12,7 à 13,1 m + NAP. De basis van het plaggendek zal buiten de contouren van de
bebouwing in een groot deel van het oostelijke deel van het plangebied nog intact zijn vanaf circa 0,9
m –mv, vanaf circa +13,3 m NAP. Op de plaats van de bebouwing zal de bodem naar verwachting
overwegend verstoord zijn tot in de top van de natuurlijke afzettingen door de aanwezigheid van
funderingen en eventuele kelders.
Tijdens het onderzoek is geconstateerd dat in het weinig of niet-vergraven oostelijke deel van het
plangebied, rondom de bebouwing van de Biestsestraat 34-40, een hoge archeologische verwachting
8

B&G rapport 1288
Versie 1.0 (concept)
geldt doordat de top van de natuurlijke afzettingen intact is en plaatselijk ook de basis van het
oorspronkelijke plaggendek. Op basis van de resultaten van het inventariserend veldonderzoek wordt
geadviseerd om in dit deel een vervolgonderzoek uit te laten voeren indien hier dieper wordt
gegraven dan 0,9 m -mv. Eventuele archeologische waarden kunnen namelijk aanwezig zijn vanaf
een diepte van circa 0,9 m –mv, vanaf circa +13,3 m NAP. Voor ondieper reikende
graafwerkzaamheden en graafwerkzaamheden in het resterende deel van het plangebied zijn geen
aanvullende archeologische maatregelen nodig.
9

3. Werkwijze
B&G rapport 1288
Versie 1.0 (concept)
Oorspronkelijk zou het veldwerk op 27 en 28 juli 2011 plaatsvinden. De drie geplande putten zouden
dan allemaal worden gegraven en gedocumenteerd. Door problemen met de toegankelijkheid en de
aanwezigheid van leidingen in de bodem kon in eerste instantie alleen werkput 1 (bijlage 2) worden
aangelegd. Doordat de contactpersonen van zowel de opdrachtgever als het bevoegd gezag met
vakantie waren kon er niet snel een oplossing worden gevonden. Werkputten 2 en 3 (bijlage 2) zijn
daarom op een later tijdstip (7 september) gegraven.
Alle drie de werkputten zijn in principe op dezelfde manier opgegraven. Het enige verschil is dat door
de beperkte toegankelijkheid van het schoolplein voor werkputten 2 en 3 een minikraan is gebruikt in
plaats van de gebruikelijke 20 ton kraan die is gebruikt voor werkput 1. Dit heeft behalve op de
snelheid van graven geen invloed gehad op de manier van opgraven. Door de aanwezigheid van
kabels, leidingen en bebouwing zijn werkputten 2 en 3 ook iets kleiner geworden dan in het PvE is
voorgesteld. Het totale oppervlak van de drie werkputten is nu ongeveer 165 m 2 , dat is ongeveer 100
m 2 minder dan gepland. Dit betekent dat nu een totaal percentage van 6,2 % van het plangebied is
opgegraven in plaats van de ideale 10 %. Dit percentage is echter nog steeds voldoende om een
realistisch advies te geven voor een eventueel vervolgonderzoek in het plangebied.
De werkputten zijn met behulp van een graafmachine met een dichte, gladde bak schavenderwijs
verdiept. Bij de aanleg van de vlakken is een metaaldetector ingezet. Het vlak is aangelegd op het
‘schone’ dekzand op een in iedere werkput verschillende diepte. In werkputten 1 en 2 zijn de
noordelijke delen van de put ongeveer 20 cm dieper aangelegd dan de zuidelijke. Dit is gedaan om te
kijken of er onder de daar aanwezige (sub)recente afgravingsporen nog archeologisch interessante
sporen zaten. De diepte van de werkputten ten opzichte van het maaiveld was in werkput 1 ongeveer
70 tot 100 cm (13,40 – 13,20 m + NAP). Voor werkput 2 was dit 80 tot 100 cm onder maaiveld (12,90
- 13,20 m + NAP). In werkput 3 was dit doordat er veel grond was opgebracht 140 tot 160 cm onder
maaiveld (12,50 – 12,70 m + NAP).
Voor het fysisch-geografisch onderzoek zijn per werkput twee profielen gedocumenteerd van
ongeveer 1,0 m breed. Uitzondering hierop is profiel 1 van werkput 1, deze is ca. 2,0 m breed. Er is in
de drie proefsleuven slechts één spoor gevonden. Deze sloot is niet afzonderlijk gecoupeerd, maar in
de profielen van werkput 2 gedocumenteerd.
De aanlegvondsten zijn in vakken van 5 m bij de breedte van de werkput en zoveel mogelijk per
stratigrafische eenheid verzameld. Vondsten uit sporen zijn per spoor verzameld. De vlaktekening is
met de hand getekend aan de hand van de door AGEL adviseurs met GPS uitgezette en ingemeten
hoofdmeetpunten. De vlaktekening is per werkput op papier (formaat A3 en A0, schaal 1:50)
getekend. De profieltekeningen zijn op ditzelfde tekenvel getekend (schaal 1:20). Van het vlak en de
profielen zijn foto’s met fotobord genomen. Vlakhoogtes zijn ingemeten met de waterpas aan de hand
van de hoofdmeetpunten.
Onmiddellijk na het veldwerk zijn de proefsleuven weer dichtgegooid.
10

4. Resultaten van het veldwerk
4.1. Fysische geografie
B&G rapport 1288
Versie 1.0 (concept)
Voor het fysisch geografisch onderzoek van de bodemopbouw zijn per werkput steeds twee profielen
gedocumenteerd (bijlage 3). Dit was voldoende omdat de bodemopbouw in de werkputten steeds
weinig variatie vertoonde. Hieronder worden de profielen per werkput beschreven.
4.1.1. Beschrijving van de profielen van werkput 1
Profiel 1 bevindt zich in het uiterste noordoosten van werkput 1 (bijlage 3). Met uitzondering van de
meest zuidelijke 3 m is de bodemopbouw van werkput 1 gelijk aan die van profiel 1 (figuur 2). Dit
komt omdat er in het overgrote deel van de werkput een grote verstoring aanwezig is door een
(sub)recente afgraving van de bodem. Deze verstoringen zijn waarschijnlijk ontstaan door
zandwinning en/of grondverbetering ten behoeve van de landbouw.
Profiel 1 bestaat uit een recente bouwvoor van bijna 40 cm bestaande uit donker bruingrijs zand.
Hieronder bevind zich een verrommelde laag van donkergrijs en lichtgrijsbruin zand met geoxideerd
ijzer. Onder deze laag is bodem verstoord door min of meer noordoost – zuidwest lopende banen
afgegraven grond. De banen zijn gevuld met donkergrijsbruin zand met lichtgrijsbruine vlekken en
bevatten humus en houtskool. Onder deze verstoorde laag bevindt zich het ‘schone’ dekzand. Deze
bevat vorstscheuren, leem en geoxideerd ijzer. Er zijn geen resten van een oude bodem of
plaggendek meer aanwezig.
Figuur 3: Profiel 1 van werkput 1
11

B&G rapport 1288
Versie 1.0 (concept)
Profiel 2 is aangelegd in het uiterste zuidoosten van werkput 1. Deze wijkt iets af van profiel 1, omdat
de bodem hier niet volledig verstoord is door de (sub)recente afgravingen die het grootste deel van de
werkput verstoren.
Dit profiel heeft ook een recente bouwvoor van ongeveer 40 cm dik bestaande uit donkerbruin
humeus zand met geoxideerd ijzer, keramiek en ander vondstmateriaal. Onder de bouwvoor zit in het
rechter deel van het profiel een recente verstoring, maar in het linker deel een laag donkerbruin zand.
Deze laag is sterk humeus en gebioturbeerd en is waarschijnlijk een restand van een oude bodem.
Hieronder bevindt zich het ‘schone’ dekzand met matig fijn zand, leem en geoxideerd ijzer.
4.1.2. Beschrijving van de profielen van werkput 2
De profielen van werkput 2 bevinden zich aan het begin en eind van de werkput in de oostwand
(bijlage 3). De twee profielen 3 en 4 in werkput 2 zijn in veel opzichten gelijk aan elkaar. Ze hebben
beide een bouwvoor van respectievelijk 40 en 60 cm dik. Het verschil in dikte komt, doordat richting
het noordelijk gelegen woonhuis toe de bouwvoor meer opgehoogd is.
Onder de bouwvoor bevindt zich in beide profielen een laag die overeenkomt met een vulling van de
sloot (spoor 1) die in de werkput aangetroffen is. In profiel 3 gaat het om vulling 3. Deze vulling is hier
een dunne laag van ongeveer 15 cm met donkergrijs / lichtgrijs verrommeld zand. Bij profiel 4 gaat
het om vulling 1 van spoor 1. Deze vulling bestaat uit donkergrijs zwart humeus zand en loopt naar
het zuiden schuin af. Doordat de vulling hier schuin loopt is hij in het noorden van het profiel ongeveer
10 cm en in het zuiden ongeveer 40 cm dik.
Onder de vullingen van spoor 1 bevindt zich in beide profielen het ‘schone’ dekzand. Het bestaat uit
lichtgrijsoranje zand met vorstscheuren, leem en geoxideerd ijzer. In beide profielen zijn geen resten
van een oude bodem of plaggendek aanwezig.
4.1.3. Beschrijving van de profielen van werkput 3
Ook in werkput 3 zijn twee profielen gedocumenteerd (profiel 5 en 6, bijlage 3). Deze zijn net als in de
andere twee werkputten aan de beide uiteinden van de werkput geplaatst. Net als in werkput 1 is het
vlak hier in de noordelijke helft verstoord door (sub)recente afgravingen. Hierdoor zijn de profielen in
het onderste deel verschillend van elkaar. De bovenste lagen zijn voor profielen 5 en 6 gelijk.
De bovenste laag van beide profielen bestaat uit een lichtgrijze zandlaag van ongeveer 30 cm dik.
Deze laag is opgebracht zodat het schoolplein betegeld kon worden. Onder deze laag is nog een
tweede ophooglaag bestaande uit donkergrijsbruin zand met veel puinresten aanwezig. Deze laag is
bij profiel 5 ongeveer 75 cm dik en bij profiel 6 ruim 90 cm dik. Het is waarschijnlijk dat deze laag is
opgebracht ten tijde van de bouw van de school.
Beneden deze ophooglagen verschillen de twee profielen van elkaar. Profiel 6 is tot minimaal 80 cm
onder de ophooglaag verstoord door (sub)recente afgravingen. Profiel 5 daarentegen heeft onder de
ophooglaag een ongeveer 50 cm dikke donkergrijsbruine zandlaag. Zowel onder als bovenin deze
laag zit een verrommelde, donkerbruinzwarte, 10 cm dikke zandlaag. Waarschijnlijk gaat het hier om
een restant van bodemvorming.
Hieronder bevindt zich in profiel 5 het ‘schone’ dekzand van lichtgrijsbruin zand met geoxideerd ijzer
en veel natuurlijke verstoringen. Profiel 6 is tot de onderkant van het profiel verstoord.
4.1.4. Samenvatting
Samenvattend kan worden gesteld dat voor een groot deel van het plangebied de profielen geen
originele opbouw meer vertonen. Alleen in profiel 2 van werkput 1 en profiel 5 van werkput 3 zijn nog
lagen aanwezig die waarschijnlijk de restanten van een oude bodem (B-horizont) zijn. In alle ander
profielen zijn deze lagen verdwenen door (sub)recente afgravingen. En plaggendek (esdek) is
nergens aangetroffen. Dit wijkt af van de bevindingen uit het vooronderzoek, waarin wordt gesteld dat
het huidige plangebied weinig of niet-vergraven zou zijn. Dit is waarschijnlijk veroorzaakt door het feit
dat met een booronderzoek de locale differentiatie van de bodemopbouw maar met een beperkte
nauwkeurigheid in beeld kan worden gebracht.
12

Figuur 4: Profiel 5 in werkput 3
B&G rapport 1288
Versie 1.0 (concept)
13

4.2. Sporen
B&G rapport 1288
Versie 1.0 (concept)
Tijdens het proefsleuvenonderzoek is slechts één spoor gevonden. Het gaat hier om een 3,5 m brede
sloot (spoor 1) in werkput 2 (bijlage 3). De sloot heeft een oost-west oriëntatie en heeft een diepte van
minimaal 40 cm onder vlakniveau.
Figuur 5: De sloot (spoor 1) in werkput 2.
Spoor 1 heeft in het vlak drie vullingen die in de lengterichting (oost – west) van het spoor lopen. De
meest noordelijke vulling (1) bestaat uit donkergrijs zwart humeus zand en vormt de insteek van de
sloot. De middelste vulling (2) bestaat uit donkergrijsbruin sterk humeus zand waarin brokken lichtgrijs
‘schoon’ zand zijn gemengd. De zuidelijke vulling (3) bestaat uit lichtgrijs – donkergrijs verrommeld
licht humeus zand.
Er is gekeken of de sloot op historisch kaartmateriaal vanaf begin 19 e eeuw aanwezig is, maar dit is
niet het geval. Het gebrek aan sporen in werkputten 1 en 3 komt wel overeen met het historische
kaartmateriaal (bijlage 4).
4.3. Vondsten
Tijdens het proefsleuvenonderzoek zijn in totaal zeven vondstnummers uitgegeven (bijlage 5). Vier
vondstnummers (1 t/m 4) komen uit de bouwvoor en verstoorde bovengrond van werkput 1. Het gaat
hier om een verzameling van aardewerk, glas en bouwmateriaal. De meeste vondsten dateren tussen
de 15 e eeuw en heden. Twee stukken aardewerk zijn beduidend ouder en dateren uit de
14

B&G rapport 1288
Versie 1.0 (concept)
Bronstijd/Vroege IJzertijd en de Romeinse tijd. Aangezien er in werkput 1 verder geen sporen zijn
aangetroffen en het om een verstoorde context gaat, hebben deze vondsten weinig zeggingskracht.
Uit werkput 2 komen twee vondstnummers. Vondstnummer 5 komt uit de bouwvoor en
vondstnummer 6 is afkomstig uit spoor 1. De vondsten uit de bouwvoor zijn stukken dakpan en
aardewerk uit de 18 e tot 20 e eeuw. Uit spoor 1 komen stukken aardewerk en baksteen die dateren
tussen de 16 e en 18 e eeuw. Het is dus waarschijnlijk dat de sloot in die periode actief was. Aan de
hand van de kadasterkaart minuutplan van 1811-1838 (bijlage 4) kan worden gesteld dat hij in ieder
geval voor 1811 al weer gedempt was.
Het laatste vondstnummer (7) is afkomstig uit de ophooglaag van werkput 3. Het gaat om stukken
baksteen, dakpan, aardwerk en glas. De datering van de vondsten is vanaf de 17 e tot de 20 e eeuw.
Dit komt overeen met de eerder gestelde hypothese dat deze laag is opgebracht bij de bouw van de
school halverwege de 20 e eeuw.
15

5. Conclusie
B&G rapport 1288
Versie 1.0 (concept)
In opdracht van AGEL adviseurs heeft archeologisch onderzoeksbureau IDDS Archeologie 27 juli en
7 september 2011 een inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven uitgevoerd aan
de Biestsestraat 38-42 in Biest-Houtakker, gemeente Hilvarenbeek.
Uit de profielen kan worden opgemaakt dat in een groot deel van het plangebied de originele
bodemopbouw is verdwenen. Alleen in profiel 2 van werkput 1 en profiel 5 van werkput 3 zijn nog
lagen aanwezig die waarschijnlijk de resten zijn van oude bodemvorming (B-horizont). In alle ander
profielen zijn deze lagen verdwenen door (sub)recente afgravingen. Een plaggendek (esdek) is
nergens aangetroffen. Dit wijkt af met de bevindingen van het vooronderzoek, waarin wordt gesteld
dat het huidige plangebied weinig of niet-vergraven zou zijn. Dit is waarschijnlijk veroorzaakt door het
feit dat met een booronderzoek de locale differentiatie van de bodemopbouw maar met een beperkte
nauwkeurigheid in beeld kan worden gebracht.
Tijdens het proefsleuvenonderzoek is slechts één spoor gevonden. Het gaat hier om een drie en een
halve meter brede sloot (spoor 1) in werkput 2 (bijlage 3). Aan de hand van het vondstmateriaal en
het ontbreken van de sloot op historisch kaartmateriaal vanaf 1811, kan de sloot gedateerd worden
tussen de 16 e en 18 e eeuw. Het ontbreken van sporen in werkputten 1 en 3 komt wel overeen met het
historische kaartmateriaal (bijlage 4).
Aan de hand van de resultaten van het onderzoek kan worden gesteld dat er geen sprake is van een
archeologische vindplaats en dus ook niet van behoudenswaardige archeologische resten.
5.1. Beantwoording van de onderzoeksvragen
Wat is de aard, omvang, kwaliteit en het verloop van de archeologische sporen en
sporenclusters?
Tijdens het proefsleuvenonderzoek is slechts één spoor gevonden. Het gaat om een drie en een
halve meter brede sloot (spoor 1) in werkput 2 (bijlage 3). Aan de hand van het vondstmateriaal en
het ontbreken van de sloot op historisch kaartmateriaal vanaf 1811, kan de sloot gedateerd worden
tussen de 16 e en 18 e eeuw.
Wat is de conservering en gaafheid van de vindplaats(-en)?
Er is geen sprake van een vindplaats.
Wat is de fasering van de vindplaats(-en)?
Het enige spoor is een sloot die aan de hand van het vondstmateriaal gedateerd kan worden in de
16 e tot 18 e eeuw.
Wat is de datering van de archeologische vondsten en tot welke vondsttypen of
vondstcategorieën behoren zij?
Tijdens het proefsleuvenonderzoek zijn in totaal zeven vondstnummers uitgegeven (bijlage 5).
Vondstnummers 1 tot en met 4 komen uit de bouwvoor en verstoorde bovengrond van werkput 1. Het
gaat om een verzameling van aardewerk, glas en bouwmateriaal. De meeste vondsten dateren
tussen de 15 e eeuw en heden. Twee stukken aardewerk zijn beduidend ouder en dateren uit de
Bronstijd/Vroege IJzertijd en de Romeinse tijd. Uit werkput 2 komen twee vondstnummers.
Vondstnummer 5 komt uit de bouwvoor en vondstnummer 6 is afkomstig uit spoor 1. De vondsten uit
de bouwvoor zijn stukken dakpan en aardewerk uit de 18 e tot 20 e eeuw. Uit spoor 1 komen stukken
aardewerk en baksteen, die dateren tussen de 16 e en 18 e eeuw. Het laatste vondstnummer (7) is
afkomstig uit de ophooglaag van werkput 3. Het gaat om stukken baksteen, dakpan, aardwerk en
glas. De datering van de vondsten is vanaf de 17 e tot de 20 e eeuw.
Uit welke periode dateren de eventuele sporen?
Tijdens het proefsleuvenonderzoek is slechts één spoor gevonden. Het gaat hier om een drie en een
halve meter brede sloot (spoor 1) in werkput 2 (bijlage 3). Aan de hand van het vondstmateriaal en
het ontbreken van de sloot op historisch kaartmateriaal vanaf 1811, kan de sloot gedateerd worden
tussen de 16 e en 18 e eeuw.
16

Wanneer is/zijn de vindplaats(en) in onbruik geraakt?
Er is geen sprake van een vindplaats.
B&G rapport 1288
Versie 1.0 (concept)
Wat is de geologische context van de aangetroffen archeologische resten?
Het plangebied ligt in het Nederlandse zuidelijke zandgebied (Berendsen 2005). Dit is een relatief
vlak gebied dat nooit door het landijs bedekt is geweest. Het gebied wordt gekenmerkt door het
voorkomen van pleistoceen dekzand dat onder invloed van de wind hier is afgezet in de vorm van
ruggen en vlaktes. Deze terreinvormen worden doorsneden door (beek)dalen.
Het enige spoor dat is gevonden tijdens het onderzoek is de sloot in werkput 2. Deze is ingegraven in
het dekzand. Op de vondsten uit deze sloot na komen alle andere vondsten uit de bouwvoor of
recente ophooglagen.
Indien geen of nauwelijks archeologische resten worden aangetroffen: wat is de reden hiervoor?
Het nauwelijks aanwezig zijn van archeologische resten kan verklaard worden doordat het gebied
grotendeels verstoord is door (sub)recente afgravingen. Slechts in een zeer klein deel van het
onderzochte gebied is nog een stukje originele bodem aanwezig.
Kan er een datering worden gegeven aan het ontstaan van het esdek? Zo ja, welke? Zo nee,
waarom niet?
Er is geen esdek aangetroffen. Deze is naar alle waarschijnlijkheid door de aangetoonde (sub)recente
afgravingen verdwenen.
17

6. Aanbevelingen
B&G rapport 1288
Versie 1.0 (concept)
Op basis van de resultaten van het proefsleuvenonderzoek adviseert IDDS Archeologie geen
archeologisch vervolgonderzoek voor het plangebied.
NB. Bovenstaand advies dient gecontroleerd en beoordeeld te worden door de bevoegde overheid, in
dit geval de Gemeente Hilvarenbeek. Deze zal vervolgens een besluit nemen inzake de te volgen
procedure. IDDS Archeologie wil meegeven dat voordat dit besluit genomen is, er niet begonnen kan
worden met bodemverstorende activiteiten of activiteiten die voorbereiden op bodemverstoringen.
6.1. Punt van aandacht
Het uitgevoerde onderzoek is op zorgvuldige wijze verricht volgens de algemeen gebruikelijke
inzichten en methoden. Het archeologisch onderzoek is erop gericht om de kans op het onverwacht
aantreffen dan wel het ongezien vernietigen van archeologische waarden bij bouwwerkzaamheden in
het plangebied te verkleinen. Aangezien het onderzoek is uitgevoerd door middel van een steekproef
kan echter, op basis van de onderzoeksresultaten, de aan- of afwezigheid van eventuele
archeologische waarden niet gegarandeerd worden.
Wij wijzen u er graag op dat indien archeologische waarden worden aangetroffen deze conform de
Monumentenwet 1988, artikel 53, bij de minister voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap gemeld
dienen te worden. Dit kan door het invullen van het vondstmeldingsformulier op de website van de
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (www.cultureelerfgoed.nl) of door contact op te nemen met het
Archismeldpunt (archismeldpunt@cultureelerfgoed.nl).
18

Literatuur en kaarten
ANWB, 2005: ANWB Topografische Atlas Noord-Brabant 1:25000, Den Haag.
B&G rapport 1288
Versie 1.0 (concept)
Berendsen, H.J.A., 2005 3 (1997): Landschappelijk Nederland. De fysisch-geografische regio’s, Assen.
Centraal College van Deskundigen, 2010: Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.2,
Gouda.
Kramer, J. de, 2011, Archeologisch bureauonderzoek & Inventariserend Veldonderzoek (met boringen),
verkennende fase, Biestsestaat 38-42, Biest-Houtakker, Gemeente Hilvarenbeek, Noordwijk (B&G
rapport 1124)
Moerman, S., 2011: Programma van Eisen. Biestsestraat in Biest-Houtakker, gemeente
Hilvarenbeek., IDDS, Noordwijk
Ouwerkerk, L., 2011: Plan van aanpak. Biestsestraat in Biest-Houtakker, gemeente Hilvarenbeek.,
IDDS, Noordwijk
19

Lijst van afkortingen en begrippen
Afkortingen
Archis Archeologisch Informatie Systeem
AMK Archeologische Monumenten Kaart
GPS Global Positioning System
IKAW Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden
KNA Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie
mv maaiveld (het landoppervlak)
NAP Normaal Amsterdams Peil
PvA Plan van Aanpak
PvE Programma van Eisen
RCE Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
B&G rapport 1288
Versie 1.0 (concept)
Verklarende woordenlijst
antropogeen door menselijke activiteit veroorzaakt of gemaakt
esdek dikke humeuze laag ontstaan door eeuwenlange bemesting; beschermt de
oorspronkelijke bodem tegen ploegen en andere verstoringen
horizont kenmerkende laag binnen de bodemvorming
humeus organische stoffen bevattend; bestaande uit resten van planten en dieren in
de bodem
leem samenstelling van meer dan 50% silt, minder dan 50% zand en minder dan
25% klei
silt zeer fijn sediment met grootte 0,002-0,063 mm
20

390000 391000 392000
Bijlage 1: Topografische kaart
138000 139000 140000
Projectnummer: 29160611
Projectnaam: Biest-Houtakker, Biestsestraat 38-42
Legenda
Plangebied
º
0 500 m

391050 391100
Bijlage 2: Werkputtenoverzicht
42
40
zandbak
klinkers
bomen
tafeltennis
Biestsestraat
139050 139100 139150
Projectnummer: 29160611
Projectnaam: Biest-Houtakker, Biestsestraat 38-42
Legenda
Plangebied
Werkput
gesaneerd
hoge archeologische verwachting
lage archeologische verwachting
wp2
wp3
38
wp1
34
0 20 m

391020 391040 391060 391080 391100 391120
Bijlage 3: Allesporenkaart
wp2
13,70
13,11 V1
V2
13,01
V3
P 4
12,69
P 3
14,10
13,90
13,78
13,78
S1
14,14
14,15
14,15
P 6
14,24
14,16
14,05
14,04
12,01
12,51
12,52
12,73
P 5
139100 139120 139140 139160
13,24
13,25
matrix A
13,20
13,25
wp3
13,42
P 1
P 2
wp1
Projectnummer: 29160611
Projectnaam: Biest-Houtakker,
Biestsestraat 38-42
Legenda
Hoogte (m NAP)
Profiel
Spoor 1
Verstoring
Kijkgat
Werkputgrens
0 10 m

391000 391100
Bijlage 4: Allesporenkaart op Kadasterkaart Minuutplan 1811-1832
Projectnummer: 29160611
Projectnaam: Biest-Houtakker, Biestsestraat 38-42
Legenda
Spoor 1
Verstoring
Werkputgrens
Plangebied
0 25 m
139100 139200

Bijlage 5: Determinatielijsten vondsten

Projectnummer: 29160611
Projectnaam: Biest-Houtakker, Biestsestraat Determinatielijst vondstmateriaal Blad: 1/2
vondstn
r
codering codering
(spec)
baksel vorm R B H W G D aantal dikte
afm.
(mm)
gew
(g)
kleur versiering
plaats
versiering
geglazuurd
engobe
1 KER x wit pijpenkop 1 0,3 42 12,5 wit 18e eeuw
plaats glazuur datering opmerkingen
1 KER dakpan 2 1 67 41,5 dgr nieuwe tijd
1 MFE SLAK slak 1 3 60 50 dgr Slak van ambachtproductie
1 KER AWG FAYENCE bord/schaal 1 1 0,5 45 17 wit beide zijden
18e-19e
eeuw
1 KER AWG PORSELEI kom/schaal 1 1 0,25 20 0,1 wit delfts blauw buitenzijde 18e eeuw
1 KER AWG roodbakkend ? 1 1 0,35 21 0,1 oranje loodglazuur
1 GLS x doorzichtig vensterglas 1 0,3 30 0,3
door-
zichtig
binnenzijde,
andere zijde
spatglazuur
2 KER AWH handgevormd kom/schaal 1 1 0,9cm 60 26,5 dgrbr
bronstijd /
vroege
ijzertijd
2 KBM x dakpan dakpan 1 1 1,4cm 45 21,5 dgrijs nieuwe tijd
2 INDET x brok ? 3 0,5cm 50 17 dgr
2 KER AWG roodbakkend schaal/kom/pot 1 1 0,7cm 48 15 oranje
2 KER AWG roodbakkend kom 1 1 0,9cm 42 19 oranje
gele engobe
op rand
binnenzijde,
spatglazuur
rand Loodglazuur buitenzijde
2 KBM roodbakkend baksteen 1 1,8cm 35 15,5 oranje nieuwe tijd
2 KER AWG roodbakkend ? 1 1 0,7 17 2 oranje
15e-20e
eeuw
2 KER AWG roodbakkend ? 1 1 0,5cm 15 0,1 oranje loodglazuur 1 zijde
17e-18e
eeuw
2 KER AWG roodbakkend kom/schaal 1 1 0,5 45 6 oranje
ribbels aan
buitenzijde
loodglazuur buitenzijde
2 KER AWG PORSELEI kom 1 1 2
0,5 en
0,2
30 11,5 wit delfts blauw binnenzijde 18e eeuw
2 KBM x roodbakkend baksteen 1 0,5 20 2 oranje nieuwe tijd
3 KBM x roodbakkend baksteen 1 3,5 55 oranje nieuwe tijd
3 KER x wit pijpensteeltje 1 0,5 35 0,1 wit
18e-20e
eeuw
3 KER AWG FAYENCE kop 1 1 0,4 33 7,5 wit beide zijden
18e-19e
eeuw
3 KER AWG roodbakkend schaal/bord 1 1 0,5 45 11 oranje
glazuur met
koperoxide
beide zijden
3 INDET x x x 1 0,7 18 2 oranje
3 KER AWG ruwwandig kookpot? 1 1 0,3 30 3 grijs
2e -6e
eeuw?
4 KER AWG roodbakkend 2 2 0,2 10 0,1 oranje loodglazuur 1 zijde
15e-18e
eeuw
4 KBM roodbakkend baksteen 4 3 55 75,5 oranje nieuwe tijd
15e-16e
eeuw
nieuwe tijd
15e-16e
eeuw
17e-18e
eeuw
17e-18e
eeuw
17e-18e
eeuw
gele lijn op rand decoratie

Projectnummer: 29160611
Projectnaam: Biest-Houtakker, Biestsestraat Determinatielijst vondstmateriaal Blad: 2/2
vondstn
r
codering codering
(spec)
baksel vorm R B H W G D aantal dikte
afm.
(mm)
5 KBM x roodbakkend dakpan 1 12 46 27 oranje
5 KBM x roodbakkend dakpan 1 10 65 50 oranje
gew
(g)
kleur versiering
plaats
versiering
geglazuurd
engobe
glazuur op
bovenzijde,
engobe op
onderzijde
plaats glazuur datering opmerkingen
bovenzijde
5 KER AWG majolica bord 2 2 5 50 10 wit beide zijden
5 KBM x witbakkend tegel 2 6 44 15,5 wit
5 KER AWG steengoed water/jeneverfles 1 1 6 30 9,5 witgrijs
oranje engobe
op buitenzijde
buitenzijde
6 KBM x roodbakkend brokjes baksteen 3 16 25 10 oranje nieuwe tijd
6 KER AWG roodbakkend kom? 1 1 2 6 37 12,5
oranje met
groen
groene glazuur
(koperoxide)
beide zijden
6 INDET x x slak 1 15 25 3 bruin/grijs nvt
6 KER AWG roodbakkend schaal? 2 2 4 25 4 oranje
6 KER AWG proto-steengoed kan? 1 1 6 37 9 grijs
loodglazuur
(spatglazuur)
engobe
blauwgrijs
op buitenzijde
op buitenzijde
7 KBM x roodbakkend baksteen 1 27 46 33,5 oranje nieuwe tijd
7 KBM x roodbakkend dakpan 1 17 92 167 oranje glazuur op bovenzijde
18e-20e
eeuw
7 KER AWG majolica bordje 1 1 4 40 4 wit glazuur
7 KER AWG PORSELEI bord 1 1 2 75 15 wit delfts blauw binnenzijde
7 KER x pijpaarde steel 1 6 34 1 wit
7 GLS x groen vensterglas 2 3
92 en
64
29,5 groen relief
aan beide
zijden
18e-20e
eeuw
18e-20e
eeuw
18e-19e
eeuw
19e-20e
eeuw
18e-19e
eeuw
16e-18e
eeuw
16e-18e
eeuw
14e-16e
eeuw?
18e-20e
eeuw
18e-19e
eeuw
17e-19e
eeuw
17e-19e
eeuw
twee fragmenten tegel, moderne
achterzijde

Bijlage 6: Periodentabel