DTP-Obesiteit Afr

OBESITEIT
DTP: S Volker [Telematiese Leer & Onderwysinnovasie]

OBESITEIT
________________________________________________________________________________________
INHOUDSOPGAWE:
OBESITEIT
1. Inleiding
2. Biologiese aspekte
3. Definisie en oorsake van oormassa
4. Voor- en nadele van massaverlies
5. Die vet kind
5.1 Definisie
5.2 Voorkoms
5.3 Etiologie
• Endokriene oorsake
• Metabolies
• Vetselle
• Eetgewoontes
• Invloed van familie
• Multifaktoraal
5.4 Hantering van die kind met oormassa
6. Hantering van die oormassa pasiënt (volwassene)
• Inleiding
• Algemene riglyne
• Evaluasie
o Wat dra by tot massatoename of onvermoë om massa te verloor
“Binge”
↓ aktiwiteit
stres
medikasie
besering
dieët dagboek
• Teenwoordigheid van selluliet
• Bepaal → energiebehoeftes
o Mediese toestande teenwoordig, wat bevoordeel sal word deur massaverlies.
o Watter tipe program sal veilig en effektief wees.
• Beplanning
• Meting van pasiënt
o LMI
o Middelmate vs heup-middel verhouding 80, 94
→ 88, → 102
o Velvoudikte
• Motivering
o Gedragsverandering
o Dieët realistiese doelwitte – periodiek herevalueer
o Bewerkstellig ‘n energietekort deur totale energie inname in te kort. 30%

OBESITEIT
________________________________________________________________________________________
INLEIDING
Die nuutste literatuur gee die definisie van oormassa as ‘n toename van meer as
120% van verwagte of ideale massa in die hoeveelheid vetweefsel. Sien Hoofstuk 5
vir metingsmetodes.
Oormassa word geassosieer met welvaart, maar is net so ‘n groot probleem in
ontwikkelende lande, soos Suid-Afrika. ‘n Bron van kommer is die hoë persentasie (tot
60%) van swart vroue tussen 35 en 64 jaar wat oormassa is.
In Westerse diëte word al meer vet en minder koolhidrate ingeneem.
Hoe langer die swart mense met ‘n tradisionele agtergrond in stedelike gebiede
vertoef, hoe meer verskuif hul dieët van hoë vesel, -koolhidraat, lae vetdieët na ‘n
hoër vetdieët. Afname in fisiese aktiwiteit en ongesonde eetgewoontes dra verder by
tot die probleem.
In die VSA is obesiteit verwante toestande die 2 de hoogste oorsaak van dood – dus ‘n
reuse openbare gesondheidsprobleem. Die koste verbonde aan die “behandeling”
van oormassa en komplikasies daarvan beloop $ Biljoen per jaar en 97 miljoen
volwassenes in die VSA voldoen aan die kriteria vir oormassa (LMI 25-29,9) of
obesiteit (morbiede oormassa (LMI >30kg/m 2 )
_________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
3

OBESITEIT
________________________________________________________________________________________
BIOLOGIESE ASPEKTE VAN OORMASSA
HOOFSTUK 1
Babas word gebore met ‘n eenvormige vetlaag wat omtrent die hele liggaam beslaan.
Op 9-12 maande neem dit af na 25% en in die tweede jaar tot 10%.
Meeste kinders in die wêreld neem net 80% van die voedselenergie van ‘n tipiese
Westerse middelklasdieët in en groei steeds – behou positiewe energiebalans. ‘n
Inkorting van 20-30% van hul dieët sal uiteindelik ‘n staking van groei teweegbring.
Gedurende puberteit vermeerder die vet, maar die liggaamsvorm verander. In seuns
dun die ledemate uit en die lendegebied verdik. In meisies is daar ‘n algemene
vettoename, wat geaksentueer word by die heupe en dye, onderbuik en borste.
Op 18 jaar, wanneer groei in lengte staak, bestaan 12% van die massa van seuns uit
vet en 24% van die van meisies.
Hermodellering van die liggaam gaan egter voort tot in die middeljare. In mans ward vet,
bindweefsel en spier neergelê in die romp en veral in die buik. By vroue gebeur dit by die
proksimale aspekte van ledemate, borste en minder in die buik.
Die gemiddelde massa van mans en vroue is teen 45 jaar ouderdom 20% meer as op 20 jaar,
ongeag die tipe dieët wat wêreldwyd gevolg word.
‘n Reduksie van daaglikse energie-inname tot minder as 50% is nodig om ophoping van vet in
volwassenes te voorkom.
_________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
4

OBESITEIT
________________________________________________________________________________________
HOOFSTUK 2
WAT IS OORMASSA EN DIE OORSAKE DAARVAN
Om van die menslike spesie te wees, beteken volgens bogenoemde bevindings, dat
jy oormassa is!
Diegene wat wel soveel swaarder word (>LMI 25), is dan die oormassa/obese
persone. Hulle bestaan uit 2,5% van die middeljarige bevolking. (Let op dat vroue,
wat dubbel soveel vet as mans het, langer lewe en meer weerstandig is teen siekte as
mans!)
Dit is ongewoon dat iemand se massa met meer as 35% vermeerder tussen die ouderdom van
20-45 jaar.
‘n Klein deeltjie van hierdie mense het endokriene abnormaliteite of neurologiese letsels in die
gebied van die hipotalamus, wat besonder skaars is.
Die res is waarskynlik die ongelukkiges wat bedeel is met meer as die gewone aantal “vet gene”.
_________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
5

OBESITEIT
________________________________________________________________________________________
DIE VOOR- EN NADELE VAN MASSAVERLIES
Nadele:
HOOFSTUK 3
1. Die feit dat ‘n deel van die massa wat verloor word, met tyd herwin word, is
dikwels demotiverend vir die pasiënt.
2. Korttermyn nadelige effekte wat verband hou met masaaverlies is die volgende:
- Verhoogde risiko van galsteenformasie en cholesistitis
- Oormatige verlies van maer spiermassa
- Verhoogde uriensuurvlakke
Daar is nog onsekerheid of bogenoemde nadele in die langtermyn bly bestaan en of dit
lewensverwagting beïnvloed.
Diegene wat onteenseglik glo dat oormassa ‘n genetiese oorsprong het, argumenteer dat diëte
oneffektief is.
Sekere mense is meer geneig om gewig op te tel en moeite word ondervind in hul pogings om
massa te verloor. Variasies in kalorie-inname relatief tot basale metabolisme in mense met
dieselfde massa, mag verklaar waarom sekere mense massa optel met minder voedsel.
Genetiese faktore beperk dus wel die graad waartoe die liggaam gemoduleer kan word tot die
gewenste vorm.
Vele ondersoekers waarsku egter teen so ‘n eensydige behandeling.
Alle diëte is nie oneffektief nie en standaarde van vergelyking moet in ag geneem word.
Oormassa moet as ‘n chroniese siekte beskou word, wat volgehoue mediese-, psigologiese- en
sosiale hantering benodig.
Dieët mag minder effektief wees soos wat ouderdom toeneem as gevolg van verminderde
aktiwiteit en verlaging in metabliese spoed.
Die beperking van ‘n algehele massatoename sal gesondheidsrisikos verminder.
Voordele:
Matige massaverlies kan sommige risikofaktore (chroniese siektes) kontroleer of
verminder.
Selfs ‘n van so min as 10% van die aanvanklike massa het ‘n merkbare invloed op
hipertensie, hiperlipidemie en hipergliserue. Dit verminder ook die morbiditeit en
mortaliteit.
Die psiogosiale effekte van matige massaverlies lei tot ‘n algemene gevoel van welsyn en dra by tot
‘n verbetering in die selfbeeld van die individu.
Verbetering in lewenskwaliteit en die verskuiwing van risikofaktore na ‘n later tydperk van lewe is
meer belangrik as ‘n maatstaf van susesvolle massaverlies as morbiditeit- en mortaliteitstatistiek
alleen.
_________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
6

OBESITEIT
________________________________________________________________________________________
DIE VET KIND
4.1 DEFINISIE
4.2 VOORKOMS
HOOFSTUK 4
Enige kind wat meer as 20% van die gemiddelde massa vir sy lengte en geslag is.
Ander bronne stel dit dat kinders met ‘n LMI hoër as die 85ste persentiel met
komplikasies van obesiteit of ‘n LMI hoër as die 95ste persentiel met of sonder
komplikasies evaluasie en behandeling moet ondergaan.
Dit is meestal skoolkinders wat ge-affekteer word. In Swede is 2% van kinders obees, in die V
K2,7% en die VSA 10% (15% in adolessente meisies). Dit lyk asof obesiteit die mees algemene
nutrisionele versteuring van kinderjare in Westerse lande geword het.
4.3 WAT IS DIE BELANG VAN VETSUG IN KINDERS?
Alhoewel vet kinders nie die ernstige toestande ontwikkel wat volwassenes opdoen nie (bv.
Pickwick-sindroom, arteriële hipoksemie en slaperigheid), het hulle tog ‘n neiging tot geringe
respiratoriese infeksies.
Motoriese ontwikkeling kan vertraag word – ‘n baie vet kind loop moeilik, dus kan hy ook nie sy
omgewing so vroeg as ander kinders verken nie. X-bene is algemeen.
Hulle is tydelik groot vir hul ouderdom as gevolg van gevorderde skeletale ontwikkeling, maar
uiteindelik is hulle nie langer as die gemiddeld nie.
In vet meisies is menstruele onreëlmatigheid algemeen. Menseverhoudings is die lewensarea
waar hulle die meeste probleme ondervind – psigososiale wanaapassing kan voorkom. Hulle
word dikwels gespot en afgeknou deur mede-skoliere. Die gevolg is dan onttrekking op sosiale
gebied. Tuis is hulle dikwels passief en oorafhanklik. Voedsel word as ‘n uitkoms gebruik om
frustrasie, depressie en vyandigheid teë te werk.
4.4 ETIOLOGIE
4.4.1 Endokriene toestande
Dit is ongewoon om ‘n kind met Fröhlich – of Cushingsindroom te sien. Wat wel ‘n
algmene oorsaak is, is die toediening van kortikosteroiede vir toestande soos asma. Die
middels kan die eetlus stimuleer.
4.4.2 Metaboliese steurnisse
Fisiese onaktiwiteit is ‘n kenmerk van vet kinders. Dit is moontlik dat verminderde
aktiwiteit ‘n rol speel in die patogenese van oormassa by kinders. Daar kan ook ‘n
afname in die normale kalorie-verbruik-vermoë wees wat verhoogde hitteproduksie
veroorsaak na etes.
4.4.3 Vetselle
Dit is bekend dat babas wat oorvoed word, se vetselle vergroot en vermeerder. Die
hoeveelheid selle word vasgestel in die eerste paar maande van lewe. Dit kan nie deur
dieëtmaatreëls verander word nie, maar die grootte wel.
_________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
7

OBESITEIT
________________________________________________________________________________________
4.4.4 Eetgewoontes
Normaalweg word aangeneem dat vet mense meer eet as wat hulle nodig het. Dit kom
ook so voor by sommige kinders dat hulle aanhoudend eet. Dikwels is dit ‘n manier om
angs en depressie te oorkom, of ‘n vorm van oorkompensasie of ‘n behoefte aan orale
bevrediging (soos rokers wat ophou en massa bykry.) Sulke kinders mag ‘n werklike
voedselverslawing ontwikkel, veral wat koolhidrate betref.
Daar is egter ook bewys dat baie van die vet kinders nie meer eet as hulle maat nie.
Daar bestaan dus iets soos nutrisionele individualiteit met ‘n groot variasie in die inname
sowel as die benutting van voedsel, selfs by gesonde kinders.
4.4.5 Die invloed van familie
Daar bestaan sekerlik ‘n familieneiging tot obesiteit. As een ouer vet is, sal helfte van die
kinders vet wees; indien albei ouers vet is, sal 75% van die kinders ook so wees.
Tweelingstudies het ooreenstemming getoon, selfs al is hulle apart grootgemaak. Daar is
dus ‘n oorerwingsverband, maar eetgewoontes, wat ook in families gestel is, speel ‘n ewe
groot rol.
4.4.6 Multifaktorale aard
Van die beskikbare inligting wat ons het, lei ons af dat obesiteit deur veelvuldige faktore
veroorsaak word. Dit sluit genetiese faktore in, wat metaboliese- en psigologiese
komponente het en deur omgewingsinvloede geraak word.
4.5 HANTERING VAN DIE KIND MET OORMASSA / OBESITEIT
Die kind moet vir ‘n lang termyn deur die geneesheer ondersteun word. So ook moet die familie
hulle samewerking gee – dit is sinneloos om die kind ‘n streng dieët te laat volg, maar die res van
die gesin verlustig hulle in ryk kosse. As almal saamspan en hul lewensstyl verander, gaan hulle
gesamentlik goed voel en ook so lyk, wat aan die dokter ‘n pluimpie sal besorg!
Met die beplanning en opstel van ‘n program, moet daar by kinders en veral adolessente, in ag
geneem word dat daar potensiële psigologiese- en emosionele gevolge moontlik is, byvoorbeeld
sosiale etikettering en die ontwikkeling van eetsteurnisse. Massaverlies moet sodanig wees dat
dit nie liniêre groei en normale ontwikkeling aan bande lê nie.
Dit is bekend dat vyf of ses kleiner maaltye ‘n gunstiger effek op obesiteit het as drie groot
maaltye.
Aangesien koolhidrate ‘n verslawende effek het, word ‘n lae koolhidraat dieët gewoonlik
voorgeskryf. Hou dit so eenvoudig as moontlik en moenie onrealistiese reëls of doelwitte stel nie.
Geen soetigheid en koolhidrate, moet gebalanseer word met iets positief, byvoorbeeld “vrugte
driemaal per dag” of “geen tweede porsie” word gebalanseer met “soveel maer vleis en groente
as jy wil”.
Eetlusdempers moet slegs gebruik word by kinders wat oormatig eet selfs al is hulle nie honger
nie. Slegs ‘n kort kursus word voorgeskryf en nie herhaal nie.
Die belangrikste is egter die volgehoue ondersteuning en belangstelling van die geneesheer
sowel as die familie. Verduideliking van die erns van die toestand, die komplikasies daarvan en
die langtermyn risikos, is van uiterste belang. Samewerking as ‘n span kan dien as motivering vir
die pasiënt om deel te neem aan groepsbedrywighede, wat ook kilojoules verbrand. Dit sal die
kind ook minder abnormaal laat voel.
_________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
8

OBESITEIT
________________________________________________________________________________________
Voorkoming is altyd die beste en ouers moet geadviseer en aangemoedig word om nie hul
babas en jong kinders te oorvoed nie. Graankosse moenie te vroeg by melk gevoeg word nie.
Groot hoeveelhede kos moet ook nie op ‘n kind afgedwing word of in ‘n baba ingeforseer word
nie. Skole moet aangemoedig word om eerder “gesonde” ware, soos vrugte en rou groente,
byvoorbeeld wortels, by hulle snoepwinkels op ‘n opvallende plek uit te stal in plek van lekkers en
sjokolade.
Kinders met massa-probleme moet so vroeg as moontlik geëvalueer word en hulp kry.
Die hele familie moet die probleem verstaan en onder hande neem.
_________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
9

OBESITEIT
________________________________________________________________________________________
HOOFSTUK 5
HANTERING VAN DIE VOLWASSE OORMASSA PASIËNT
Ten spyte van al die kennis wat ons opgedoen het in verband met die oorsake,
bestaan daar nog steeds nie ‘n enkele program wat standhoudende,
langtermynresultate lewer nie. Sekere programme, wat deur
verslankingsorganisasies aangebied word, is wel suksesvol as by die reëls gehou
word.
Motivering is tesame met selfdissipline, van kardinale belang in so ‘n program.
Die Huisarts kan hier ‘n belangrike rol speel deur die pasiënt aan te moedig en indien ‘n plato
bereik word, te hermotiveer.
Daar is dikwels ‘n gebrek aan kennis van die probleme gepaard met oormassa van die medici se
kant. Die pasiënt moet gewillig en gereed wees om saam te werk.
Diegene wat hul daaraan onderwerp, gaan deur fase van:
- vooraf oorweging – ‘n begeerte om te verander
- besliste oorweging – word bewus van ‘n probleem en oorweeg om dit op te los.
- voorbereiding tot aksie - klein gedragsmodifikasies
- vermy situasies waar die versoeking bestaan om verkeerd
te eet.
- aksie - poog aktief om ooreet te vermy, beloon self
5.1 ALGEMENE RIGLYNE VIR HANTERING VAN OORMASSA
Die identifisering van ‘n geen wat energiebalans reguleer, plaas ‘n demper op die susesvolle
hantering van die probleem.
Persone met oormassa word daardeur gekondisioneer om “vrede te maak” met hul massa omdat
‘n eetplan “tog nie sal help nie”.
“Gesonde obesiteit” sal as ‘n konsep al meer aanvaarbaar word na gelang die genetiese
oorsprong beter verstaan word.
Die feit bly egter staan dat oormassa ‘n erkende risikofaktor is wat lewensverwagting
beïnvloed en in hipertensie, kardiovaskulêre siektes, diabetes tipe II en sekere tipes
kanker byvoorbeeld mamma-, endometriële- en kolonkarsinoom ‘n rol speel.
By behandeling op ‘n individuele grondslag, is ‘n holistiese benadering nodig.
Kennis van medisyne, voeding, oefeningsfisiologie en sielkunde is essensieel.
5.2 GEDRAGSVERANDERING
Dit is die basis waarop die hele program gebou moet word en die beginpunt van die proses.
Die pasiënt moet hom/haarself daartoe verbind om eet- en oefengewoontes te verander en
lewenslank daarby te hou.
Elke verandering moet sorgvuldig oordink en geleidelik geïmplementeer word.
_________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
10

OBESITEIT
________________________________________________________________________________________
Bewustheid van verkeerde gewoontes is nodig- sodra dit gevestig is, sal die individu meer
vatbaar wees vir verandering.
‘n Sisteem wat gevolg kan word om dit teweeg te bring, is die volgende:
- Voedingsinligting – langtermynvoordele van hoë koolhidraat-, hoë vesel- lae
vetdieët.
- Selfmonitering ten opsigte van wat geëet word, die omstandighede en
gemoedstoestand ten tye van ooreetsessies.
- kontrole / vermyding van stimuli vir oor- of verkeerd eet byvoorbeeld van hoë vet,
verfynde suiker, impulsiewe etery.
o Inkope moet streng volgens ‘n lys geskied.
o Voedsel moet buite sig gestoor word.
o Maaltye moet beplan word ten opsigte van tyd en aktiwiteite tydens ete.
- Positiewe denke in verband met die program en die invloed daarvan op selfbeeld
moet gestimuleer word.
Die dienste van ‘n dieëtkundige is onmisbaar in die uitvoering van die globale dieëtprogram.
Om van ‘n dieët te praat, is eintlik verkeerd, aangesien dit dadelik negatiewe gesindhede
genereer.
‘n Gesonde eetplan, waarby lewenslank gehou kan word, is ‘n veel beter strategie.
Evaluasie van huidige eetgewoontes is nodig voor die spesifieke uitleg van die plan begin word.
‘n Dagboek van wat oor ‘n tydperk van 7 dae geëet word, word gehou: tipe voedsel,
hoeveelheid, tyd van maaltyd of tussenin ete (laasgenoemde met rede daarvoor), plek waar
geëet word, ander aktiwiteite tydens eet, byvoorbeeld lees of TV kyk.
Fisiese aktiwiteit en rook, asook voedselvoorliefdes en aversies word ook aangeteken.
Bogenoemde dra by tot bewusmaking van eet-en oefen-patroon.
5.3 EVALUASIE VAN DIE PASIËNT
- ‘n Volledige fisiese ondersoek is die basislyn.
- Bepaal watter mediese toestande teenwoordig is, wat bevoordeel sal word deur
massaverlies
- Wat dra by tot massatoename of onvermoë om massa te verloor?
- Vra uit oor : “Binge”- episodes (groot hoeveelheid kos/lekkers ensovoorts in
‘n kort tydperk ingeneem)
: siekte
: besering
: ↓ fisiese aktiwiteit (gewrigsprobleme, dispnee)
: stres
: Medikasie, byvoorbeeld steroiede of trisikliese anti-depressante.
- Is die oormassa ‘n langstaande – of onlangse probleem?
- Is daar ‘n neiging tot ander eetversteurings, byvoorbeeld bulimie?
5.3.1 Meting
- LMI: Massa (kg) LMI: 25-29,9kg/m 2 dui
Lengte (m) 2 oormassa aan
LMI > 30kg/m 2 is ‘n teken van obesiteit
_________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
11

OBESITEIT
________________________________________________________________________________________
- Middelmate: 80 cm by vroue, 94 by mans is die maksimum
aanvaarbare mate.
Meer as 88cm by vroue en 102cm by mans is ‘n aanduiding van ‘n
oormaat abdominale vetweefsel, wat besliste risikos inhou vir die
ontwikkeling van hipertensie, hiperlipidemie, diabetes mellitus
(insulien-weerstand.)
- Velvoudikte: Dit word met ‘n spesiale kaliper gemeet teen 45° oor die
Tricepsspier, supra-iliale punt of oor die skouerblad. Dit geskied
teen ‘n konstante druk op die vel en meet die persentasie
liggaamsvet. Die resultaat wissel egter by baie vet- of maer mense,
kinders en bejaardes en word deesdae minder dikwels gebruik.
- Teenwoordigheid van selluliet
Dit is ‘n kontroversiële term, maar ‘n bron van groot frustrasie, veral by vroue, waar dit
meestal voorkom, ook by die wat nie oormassa is nie. Dit kom voor op die sitvlak, dye en
heupe ens. om bo-arms en minder op ander liggaamsdele. Die voorkoms is die van
lemoenskil met duike en knoppe in die vel: subkutane weefsel bult in die oorliggende vel
in en veroorsaak die onreëlmatige voorkoms. Die verskil tussen normale- en sellulietvel is
sonografies en histologies aantoonbaar.
5.4 BEPLANNING
Mense vind dit moeilik om by drastiese veranderinge aan te pas, dus is ‘n stapsgewyse
benadering nodig.
Doelwitte moet realisties wees: aanvanklik moet dit gefokus wees op die daarstelling van
gesonde eet- en oefengewoontes eerder as die bereiking van ‘n ideale liggaamsmassa.
Massaverlies moet gemik wees op 0,5 – 1kg per week of 10-15% vir die eerste 3-6
maande. Verdere verlies kan dan beplan word volgens die hoeveelheid wat reeds verloor
is. Die hoofsaak is om enige massatoename te voorkom na die aanvanklike verlies.
_________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
12

OBESITEIT
________________________________________________________________________________________
5.4.1 Energie-inname kan volgens die volgende tabel bepaal word.
TABEL 1: BEPALING VAN ENERGIEBEHOEFTES
A. Bereken rustende metaboliese spoed (RMS) volgens die volgende formule:
Manlike RMS = [900 + 10 (massa in kg)] x 4,2
Vroulike RMS = [700 + 7 (massa in kg)] x 4,2
B. Pas energiebehoeftes aan vir fisiese aktiwiteit deur RMS te vermenigvuldig met:
1.2 vir onaktief
1.4 vir matig aktief
1.8 vir baie aktief
C. A + B is ‘n skatting van die pasiënt se totale energiebehoeftes vir zero energiebalans.
D. Bereken huidige energie-inname deur middel van dieëtgeskiedenis of
voedseldagboek.
E. Energiebalans = energie-inname (D) minus energiebehoeftes (C).
F. Bereken die vlak van energiebeperking benodig vir massaverlies: ‘n Negatiewe
energiebalans van 3500kkal (14,665kj) sal in die algemeen ‘n massaverlies van
±450g bewerkstellig. Om 0,5-1,0kg per week te verloor, moet die totale daaglikse
energie-inname met 500- tot 1000Kkal (2100-4200kJ) verminder word. Vinniger
verlies van massa word nie aanbeveel nie omdat dit gewoonlik nie behou word nie.
‘n Negatiewe energiebalans is nodig vir massaverlies deur middel van verlaagde
energie-inname vs verhoogde energieverbruik. Vir ‘n gemiddelde vrou behoort energieinname
5040-6400kJ (1200-1520kkal) per dag te wees en vir ‘n man 6400-8400kJ (1520-
2000 kkal).
Dit is ‘n matige inkorting van energie en maklik om mee vol te hou.
Korrekte voedselkeuses is belangrik om versadiging en samewerking te verseker.
Indien die energie-inname verder ingekort word, ontstaan ‘n probleem om alle voedingstowwe in
te sluit. Multivitamien-, mineraal- en spoorelemente moet dan bygevoeg word.
Pasiënte moet gewaarsku word dat die tempo van massaverlies sal afneem as gevolg van
verlies aan spiermassa en vermindering van basale metaboliese spoed.
Die gevreesde plato-fase word dan bereik. Fisiese aktiwiteit moet aangemoedig en vermeerder
word tydens hierdie fase.
5.4.2 Vetinname
Hoë vetinname lei tot groter massatoename as hoë koolhidraatinname. Oormatige vet
word makliker gemetaboliseer en gestoor in vetweefsel as koolhidrate. Inkorting van
vetinname na minder as 30% van totale energie-inname is dus net so belangrik as totale
energie-inkorting.
_________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
13

OBESITEIT
________________________________________________________________________________________
Praktiese maatreëls wat gevolg kan word, is soos volg:
Vervang: - volroommelk met laevet (2%) en dan met afgeroomde
melk
- suurroom met yoghurt
- mayonnaise met laevet slaaisous
Verwyder: - sigbare vet van vleis
- vel van hoender
- vet van sous of bredie
Vermy “onsigbare vet” soos in: - geprosesseerde vleis
- neute
- suiwelprodukte
- gebakte produkte
Kies laevet kookmetodes: - rooster
- bak
- stoom
- mikrogolf
Voedingsopvoeding is hier van waarde.
Dit gee die pasiënt insig in hoeveel vet sekere voedsels bevat. Voedsel moet steeds geniet
word, daarom is die keuse van voedsel belangrik.
Daar moet genoeg variasies wees om verveling te voorkom.
Die hele familie moet die kos kan geniet- dit is vir almal tot voordeel.
‘n Leidraad vir hoeveelhede is die volgende:
Stysels en graankos : 5 of meer porsies
Vrugte en groente : 5 of meer porsies
Suiwelprodukte : Minstens 2 porsies
Proteiene : 2-3 klein porsies
Vette en olies : 2-5 teelepelsvol
Vleis moenie die hoofbestanddeel van maaltye wees nie, maar eerder ‘n byvoeging tot graan
byvoorbeeld rys, pasta en brood, of stysel soos aartappels.
Drie maaltye moet per dag geëet word, met tussenin versnaperings middeloggend, middag en
saans om honger en ooreet te voorkom.
Ook dié tussenetes moet beplan wees, aangesien onbeplande etes gewoonlik uitloop op hoë-vet
etes.
Niks moet absoluut verbied word nie-dit maak dit des te meer begeerlik!
Indien soetgoed wel ingeneem word, moet die frekwensie en hoeveelheid ingekort word.
Alkohol is hoog in energie – 29kJ per porsie-en moet beperk word tot maksimum 1-2
drankies/dag. Dit moet dan verkieslik een stysel-of graanporsie vervang.
5.5 DiëTE
5.5.1 Baie Lae Kalorie Diëte
Dit lewer 1680-3360kJ (400-800kkal) met voldoende hoeveelheid noodsaaklike proteien,
vitamiene en minerale. Massa word vinniger verloor en oorskry die hoeveelheid wat met
_________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
14

OBESITEIT
________________________________________________________________________________________
konserwatiewe diëte verloor word. Dit mag voordelig wees by individue wat baie massa
moet verloor, waar ‘n onderliggende siekte vererger word deur obesiteit.
Die nadele is egter: - groter verlies van maer spiermassa wat lei tot
- afname in metaboliese spoed
- hoofpyn
- naarheid
- posturale hipotensie
- kardiale disritmieë
- moegheid
- nierstene
- haarverlies
- droë vel
- elektrolietstoornisse.
Dit word ook geassosieer met gevalle van skielike dood as gevolg van disritmieë, waar
die persoon vir ‘n lang tydperk (meer as 2 maande) op so ‘n dieët was. Massaverlies wat
so bereik is, word meestal nie in die langtermyn volgehou nie en die wenslikheid daarvan
is te betwyfel.
5.2.2 Populêre / Fratseiëte
Daarvan bestaan daar ‘n legio in Suid-Afrika. Dit word dikwels in die media gepropageer
en het ‘n soort “mode”- konnotasie.
Vinnige massaverlies is meestal die trekpleister, wat wel plaasvind, maar na staking word
die massa net so vinnig weer aangesit.
Oormassa pasiënte moet sterk ontmoedig word om te swig voor sulke “leë” beloftes, veral
die wat ‘n vastydperk voorstaan of die inname van net een soort voedsel.
Die verlies in maer spiermassa is hier baie groter en weens die lae hoeveelheid of
afwesigheid van sekere voedingstowwe, lei dit tot swakheid, floutes en afname in fisiese
vermoë.
Hoë proteien, lae koolhidraat diëte is steeds populêr. Die massaverlies geskied deur
ketose, wat eetlus onderdruk.
Hierdie diëte is gewoonlik hoog in vette en cholesterol en kan hiperlipidemie en
hiperurekosemie bevorder.
Die Fit-for-Life dieët word steeds deur baie mense aangehang.
Dit is gebaseer op “korrekte kombinasie van voedsel” en “detoksifikasie”, wat nie op
fisiologiese beginsels of navorsing gegrond is nie.
Rou voedselinname word beklemtoon terwyl die gebruik van vleis, eiers en melk ontmoedig
word.
Voordele is die hoë vitamien-mineraal en vesel-inhoud en inkorting van sout, kaffeien en
alkohol.
Nadele is egter onvoldoende proteien, yster, kalsium en riboflavien en hoë vetinname, wat ‘n
voedingswanbalans tot gevolg het.
Herbalife kruieprodukte is gebasseer op termogenese, met voldoende voedingstowwe.
Twee maaltye word vervang met ‘n vloeibare formule.
Weereens word leefstyl veranderinge nie aangemoedig nie.
_________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
15

OBESITEIT
________________________________________________________________________________________
Ander nadele: Dit is duur
Die vervelige patroon lei tot swak samewerking.
Dr Atkins-dieët: Verhoogde koolhidraat-, laevetdieët-lei tot ketose.
Die nadele is dieselfde as die van baie lae kalorie-diëte
Weight-Watchers: Die sisteem berus op ‘n puntestelsel, gebaseer op vesel-, energie-
en vethoeveelheid in voedsel. Daar is geen beperking op tipes voedsel nie.
Nadele: ‘n Gesonde eetpatroon word nie aangemoedig nie; dit kan lei tot ‘n
ongebalanseerde dieët
Weigh-Less: Die enigste organisasie wat klem lê op:
: Gesonde eetgewoontes
: Leefstyl- en gedragsverandering
: ‘n Volgehoue “eetplan”, eerder as ‘n dieët, wat lewenslank
gevolg kan word.
- Laevet, hoëvesel diëet
- Gebalanseerd, met voldoende hoeveelhede van alle
voedingstowwe.
Nadele : Voedsel moet geweeg word.
: Dokters verwysings is nodig vir mense met chroniese siektes,
swanger vroue en kinders onder 16 jaar. Laasgenoemde beskou ek
nie as ‘n nadeel nie, aangesien dit aansluit by die beginsel van
inisiële evaluasie van die pasiënt.
Nadat al bogenoemde in ag geneem is, bly die ideaal steeds dat die doelwit realisties moet wees,
naamlik ‘n gesonde massa, met vermindering van die LMI met 1 of 2 eenhede of 4,5-7,5kg.
Egalige verliese oor ‘n langer periode lei tot:
- Vermindering in vetstore.
- Beperking van spierverlies
- Vermy afname in metaboliese spoed.
5.5 DIE ROL VAN OEFENING IN MASSAVERLIES
Oefening is ‘n alternatief in die behandeling van oormassa. Onaktiwiteit is ‘n baie belangrike
etiologiese faktor in obesiteit. In die gemiddelde onaktiewe volwassene maak rustende
energieverbruik 70% van die totale verbruik uit.
Volgehoue matige fisiese aktiwiteit mag 5000- voudige meer energie verbruik daarstel as in die
rustende staat.
Mense wat voorheen glad nie geoefen het nie, verloor vet en totale liggaamsmassa oor ‘n 3- tot 5
maande periode wanneer hulle wel gereeld oefen. Hulle behou ook hul verlies aan massa beter.
Ander moontlike voordele van fisiese aktiwiteit is:
- dit verminder abdominale vet
- dit verhoog kardiorespiratoriese fiksheid
Oefening alleen sal egter nie sulke goeie resultate hê by morbiede vetsugtiges nie. Dit is ook as
gevolg van die lae oefeningstoleransie van hierdie groep.
Verlaagde energie- inname moet verkieslik met oefening gekombineer word om effektiewe
massaverlies te bewerkstellig.
_________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
16

OBESITEIT
________________________________________________________________________________________
Verskillende resultate is in aparte studies gevind- by een was die verskil duidelik tussen diegene
wat net op ‘n dieët was en die wat dieët en oefening gekombineer het. ‘n Ander studie het geen
verskil tussen die twee groepe getoon nie. Alvorens ‘n oefenprogram ontwerp of begin word,
moet die risiko vir die pasiënt eers vasgestel word. Pasiënte met kardiopulmonale- of
metaboliese siektes moet eers ondersoek word.
Die program moet individueel uitgewerk word – dit kan wissel van net vermeerderde roetine
daaglikse aktiwiteit tot aerobiese aktiwiteit soos stap, fietsry, swem, hardloop en roei, wat
energieverbruik opstoot.
Andersinds gesonde mense kan oefening vir optimale kardiovaskulêre fiksheid doen.
‘n Volgehoue vorm van aktiwiteit op ‘n gereelde basis, byvoorbeeld 3x per week, is meer
belangrik as die tipe oefening.
Begin met lae-intensiteit oefening en verhoog dit geleidelik tot by ‘n vlak van matige intensiteit, 30
minute lank vir 5-7 dae van die week.
Langtermyn groepsondersteuning is belangrik vir die sukses van die totale program.
5.6 INSTANDHOUDING VAN “IDEALE” MASSA
Dit bly ‘n langtermynproses. Lewensstyl-, oefening-en dieëtgewoontes wat tydens die
program aangeleer is, moet volgehou word.
Energie-inname moet nog steeds minder wees as voor die massaverlies, alhoewel
minder drasties.
Lae vetinname is nog steeds voordelig.
Gereelde fisiese aktiwiteit moet nie verwaarloos word nie.
Ondersteuning deur die Huisarts en familie, vriende, medewerkers bly belangrik.
Motivering, self-dissipline en begrip vir die noodsaak van volgehoue gewoontes moet
‘n manier van lewe word.
5.7 CHIRURGIESE BEHANDELING VAN MORBIEDE VETSUG
Aangesien permanente massaverlies in hierdie pasiënte (meer as 2 keer hul ideale gewig) in
slegs 5% standhoudend is na dieëtkundige- en ander maatreëls, word chirurgie as laaste uitweg
soms aangewend.
Risiko’s van enige groot buikchirurgie in die oormassa persoon is heelwat hoër as in normale
persone. Narkose-verwante risikos soos hipoventilasie, atelektase, pneumonie en trombo-
emboliese siekte is veral belangrik.
Komplikasies soos wondsepsis, bloeding en hegtingslynafbraak met lekkasie, disrupsie en
snitbreuke kom meer dikwels by hierdie pasiënte voor.
Isgemiese hartsiekte en hipertensie word met oormassa geassosieer. Geleidelik atrofie en
fibrose van die niere met funksie-inkorting word dikwels misgekyk tydens die hantering van
morbiede oormassa. Die vetsughipoventilasiesindroom (sg. Pickwick-sindroom) is ‘n bekende en
soms fatale probleem wat ook narkose toediening ernstig kompliseer.
_________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
17

OBESITEIT
________________________________________________________________________________________
5.8 INDIKASIES VIR CHIRURGIESE HANTERING
Die volgende indikasies word algemeen aavaar:
- Liggaamsmassa meer as 45kg bo die ideale massa, volgens geslag, ouderdom
en lengte, of LMI ≥ 40kg/m 2 of 35kg/m 2 met ko-morbiede siekte of komplikasies.
- Onvermoë om oor die voorafgaande 5 jaar blywende massaverlies deur middel
van nie-chirurgiese metodes te bereik.
- Teenwoordigheid van ernstige gevolge van die oormassa wat dringende
standhoudende massaverlies noodsaak.
5.8.1 Voorwaardes en Kriteria wat in Ag Geneem Moet Word:
- Pasiënte onder 18 jaar en bo 60 jaar behoort nie hierdie tipe chirurgie te
ondergaan nie.
- Geen simptome of tekens van moontlike maagdermkanaalsiekte mag teenwoordig
wees nie.
- Geen kliniese aanduidings van endokriene afwykings mag teenwoordig wees nie.
- Die pasiënt mag geen middels of alkohol misbruik nie.
- Die pasiënt en geneesheer moet voorbereid wees op volgehoue langtermynopvolg
op ‘n gereelde basis.
- Die pasiënt moet ‘n aanvaarbare operatiewe- en narkose- risiko wees.
- Die hele evalueringspaneel (dieëtkundige, verpleegkundige, chirurg, kliniese
sielkundige, endokrinoloog en en maatskaplike werker) moet eenparig ten gunste
van chirurgie besluit.
Die belangrikste doelwit van chirurgie is om liggaamsmassa te verminder tot so na aan
die ideale massa as moontlik, om die morbiditeit van oormatige vetsug te verminder.
5.8.2 Kontra Indikasies Vir Chirurgie
- Kardiale- of respiratoriese dekompensasie-verhoog narkoserisiko
- Peptiese ulkussiekte
- Hiatusbreuk en oesofagitis
- Swak insig in die probleme en oorsake wat aangespreek moet word.
- Gebrekkige, halfhartige motivering om alles in die stryd te werp om die doelwit
te bereik.
5.8.3 Pre-Operatiewe Hantering
Inligting is noodsaaklik.
Bespreek die aard, tegniek en komplikasies met die pasiënt en ‘n naaste familielid.
Verduidelik die prosedure met behulp van sketse.
Die kort-en langtermynuitwerking van die operasie op die eetpatroon en lewenswyse moet
beklemtoon word.
Die verwagte gewigsverlies direk na chirurgie en na 2 jaar moet bespreek word.
Die patroon van massaverlies, naamlik vinnig en maklik in die begin met plato’s en trappe
later in die verloop moet ook geskets word.
Die moontlikheid van mislukking (tot van gevalle) asook mortaliteit moet herhaaldelik
genoem word aan die pasiënt dat en sy naasbestaandes. Verwittig die pasiënt dat hy/sy
in ‘n intensiewe sorgeenheid behandel sal word, en dalk ventilasie sal nodig hê.
Eers nadat die wondkomplikasies ook genoem is, word ingeligte toestemming verkry.
_________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
18

OBESITEIT
________________________________________________________________________________________
5.8.4 Tipes Chururgie
1. Beperking van voedselinname deur inkorting van maagvolume.
1.1 Gastriese kortsluiting
Maagvolume word na 60ml verminder deur transseksie of ‘n dwarsry krammetjies.
1.2 Gastroplastie / gastroplikasie
Die maag word verklein deur middel van krammetjies (meer vertikaal aangewend),
sonder om die lumen van die maag of dunderm oop te maak.
Bogenoemde twee prosedures word die meeste in Europa en die VSA gebruik,
met ‘n hoë suksessyfer. ‘n Cholesistektomie word meestal gelyktydig gedoen,
weens die probleem van galsteenvorming na vinnige massa-afname.
Met hierdie tipe operasie, verloor pasiënte gewoonlik 40-70 kg oor 12-18 maande.
Om vroeë afbraak van die krammetjie-lyn te verhoed, moet die pasiënt vir ±3
maande lank ‘n vloeistofdieët neem, met yster-en vitamien aanvullings, waarna ‘n
versigtig gebalanseerde dieët weer ingevoer word. Klein hoeveelhede voedsel
word dan deur die dag ingeneem.
2. Beperking van Absorpsie van ingenome voedsel
2.1 Jejuno-ileostomie
2.2 Dundermkortsluitingsprosedures
Albei hierdie prosedures het in onguns verval weens ernstige newe-effekte en
komplikasies.
3. Intragastriese Ballon (byvoorbeeld Garren-Edwards-ballon)
Dit is ‘n indringende, nie-chirurugiese metode, gemik op ‘n volgehoue
versadigingsgevoel. Dit word endoskopies ingeplaas.
Komplikasies soos erosies en obstruksie veroorsaak dat dit nie slaag nie. Die
massaverlies is ook onvoldoende en slegs tydelik.
4. Radikale Abdominoplastie
Indikasies hiervoor is die volgende:
Oortollige vel na radikale massaverlies
Stigmata van postswangerskapsindroom.
Gelokaliseerde opeenhoping van vetweefsel.
Weerstandige algemene vetsug.
Weens ‘n relatief hoë mortaliteit, moet die wenslikheid van hierdie ingreep deeglik
oorweeg word. Die reseksie van vel by die lumbale gebied, perineum en dye,
asook die herstel van umbilikale- en ventrale breuke, kan gelyktydig onderneem
word.
5. Liposuiging
Dit is ‘n tegniek waar vetweefsel verwyder word deur stomp aspirasie. Dit leen
hom daartoe om vetverspreiding in sekere liggaamsdele te moduleer en die
kontoere te verander.
_________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
19

OBESITEIT
________________________________________________________________________________________
GEVOLGTREKKING
VERWYSINGS
Dit is ‘n lae-risiko chirurgiese prosedure wat op ‘n buitepasiënte basis uitgevoer
kan word – selfs onder lokale verdowing.
Outo-vettransplantaat of mikro-lipo-inspuiting is ‘n onlangse uitvloeisel van
liposuiging en word nog ondersoek.
Vetselle word versigtig van een area van die liggaam na ‘n ander oorgeplaas om
rekonstruktiewe of kosmetiese vergroting van sagteweefsel te bewerkstellig.
Komplikasies is altyd ‘n moontlikheid. Dit sluit die volgende in:
Mortaliteit
Miokardiale infarksie
Beroerte
Verbygaande serebrale isgemiese insident.
Uitgebreide haarverlies
Komplikasies van narkose
Transfusie – komplikasies
Diep veneuse trombose
Studies, waar bogenoemde komplikasies nagegaan is, toon dat daar ‘n 0,1% kans
vir komplikasies is. Dit is dus ‘n redelik veilige prosedure.
Die behandeling van oormassa benodig ‘n multidissiplinêre, holistiese benadering.
Motivering van die pasiënt en wedersydse samewerking tussen die huisarts en
pasiënt is die hoeksteen waarop ‘n suksesvolle resultaat berus.
1. CME, April 1990: J Koeslag, E Lambert, JM van Rooyen, EJ Theron,
ES Benjamin, FN Saunders.
2. CME, Mei 1995: CJ Badenhorst et al, S.O van Lill et al.
3. Hexagon (Roche): Vol 3 nr 4 20-24 1976: J Apley.
4. Mediese Bydraes: 25/12/71: RJ van Rooyen, M van der Merwe.
5. American Family Physician: 01/06/2001: JM Lyznicki, DC Young, JA Riggs,
RM Davis.
6. Mayo Clinic Proceedings: Vol 74(12) December 1999 pp 1255-1260
7. M.Med lesing: Augustus 2001: Dr F van Schalkwyk
8. M.Med lesing: Augustus 2001: Dr LE du Toit
9. M.Med lesing: Augustus 2001: Dr H Gouws
10. Principles of Nutritional Assessment: pp 187-195: Rosalind’s. Gibson
11. The Clinical Handbook of Weight Management: M. Lean
_________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
20