MuHKA PERSDOSSIER THE PROJECTION PROJECT ... - M HKA

THE PROJECTION PROJECT
durven denken, durven dromen
15.12.06Ò25.02.07
- Tentoonstelling
- Film als projectie
- Publicatie
- REAR WINDOWS [epiloog]
MuHKA
PERSDOSSIER
THE PROJECTION
PROJECT
durven denken,
durven dromen
www.muhka.be
PERSCONTACT
Rita Compère /
Sophie Gregoir
> T +32 [0]3 260 99 91
> pers@muhka.be
> www.muhka.be/press
MuHKA
Museum van Hedendaagse
Kunst Antwerpen
Leuvenstraat 32 2000
Antwerpen
> DI-ZO 10.00 17.00
> T +32 [0]3 260 99 99
> info@muhka.be
> www.muhka.be
MuHKA_media
Waalsekaai 47 2000
Antwerpen
> T +32 [0]3 242 93 57
> media@muhka.be
_____
vormgeving: MuHKA

P2
INHOUD
MuHKAtoont
- THE PROJECTION PROJECT
Inleiding
Tentoonstelling
> Biografieën
> Lijst met werken
> Beeldmateriaal
Film als projectie
> Beeldmateriaal
Publicatie
> Inleiding uit de publicatie
- REAR WINDOWS [epiloog]
> Beeldmateriaal
- COLLECTIEPRESENTATIE XVII ... en double
> Lijst met werken
MuHKAverwacht
- ZONDER TITEL. Moussem Festival Lente 2007
MuHKApartners
MuHKApraktisch
MuHKAinhoud
3—23
3
4—11
6
7
8—10
11—14
13—14
15—23
16—23
24—25
25
26—28
27—28
29—30
31
32

P3
INLEIDING
THE PROJECTION PROJECT
Sinds 2003 organiseert het MuHKA jaarlijks
een tentoonstelling die draait om één van
de verschillende kunstvormen waarin
kunstenaars zich uitdrukken: eerder
kwamen de multiple, het ensemble, het
kunstenaarsboek aan bod. Rond projectie
bracht het museum de drie curatoren Mark
Kremer, Edwin Carels en Dieter Roelstraete
samen, die een fascinatie voor het fenomeen
delen. Deze samenwerking resulteerde in een
project in de vorm van een tentoonstelling,
een publicatie en een filmprogramma.
Terwijl de digitale revolutie ervoor zorgt
dat media zoals dia- en filmprojectie in
onbruik raken, blijken voor kunstenaars
projectietechnieken echter steeds belangrijker
te worden. Ze helpen immers tegemoet te
komen aan de behoefte om letterlijk, maar
vooral ook figuurlijk vooruit te blikken: een
project voor de wereld. Projectie wordt in
THE PROJECTION PROJECT dan ook niet
louter bekeken als een technologie waarvan
kunstenaars zich bedienen, maar veeleer
als een begrip dat ook andere betekenissen
heeft. Zo kunnen ook gevoelens geprojecteerd
worden, gaat projectie ook over het
vooruitblikken naar de toekomst.
MuHKAtoont
In THE PROJECTION PROJECT gaat het
MuHKA bovendien voor het eerst in zijn
geschiedenis voluit als museum voor
beeldende kunst en beeldcultuur. Waar in
de tentoonstelling geen enkele ratelende
projector aanwezig is, komt projectie in zijn
technische hoedanigheid extensief aan bod
in het filmluik van THE PROJECTION PROJECT,
dat doorgaat in MuHKA_media. Al komt ook
hier projectie in zijn figuurlijke betekenis weer
om de hoek kijken. Wat is film immers anders
dan de weergave van een wereldbeeld, een
geïdealiseerde versie van de wereld die door
de filmmaker [in THE PROJECTION PROJECT
zijn dat David Lynch, Werner Herzog en
Abbas Kiarostami] in kwestie in het leven
geroepen wordt?

P4
TENTOONSTELLING
THE PROJECTION PROJECT
durven denken, durven dromen
15.12.06Ò25.02.07
THE PROJECTION PROJECT onderzoekt
hoe kunst alternatieven aanreikt voor een
escapistische cultuur van projecties die
dagelijks op ons afkomen: een overmacht
aan fantasmagorische beeldvorming, door
technologie gedragen beelden die door de
politiek, de commercie en vermaaksindustrie
over de werkelijkheid gespannen worden.
In de kunstpraktijk en het denken over
beeldcultuur komt projectie in allerhande
formats heel vaak voor. De vele toepassingen
van projectie zijn het resultaat van een
ontwikkeling waarin soms zeer van elkaar
verschillende kennisvelden op elkaar
inwerken: dat van de fysica, de geometrie,
cartografie, optica, psychologie, de schone
kunsten en show business.
Als begrip is projectie echter weinig
gethematiseerd, wellicht vanwege zijn
complexiteit; het verenigt wiskundige en
culturele beeldvorming, werkingen van het
onbewuste en van een actief bewustzijn.
Tegelijk is projectie alomtegenwoordig, zowel
in de letterlijke als in de figuurlijke zin.
Projectie is een aloud procédé, maar het
ondergaat ook voortdurend transformaties. In
de geschiedenis van projectiekunst handelen
veel kunstwerken over condities van
projectie: “Kijk dit is het apparaat, zo worden
de beelden gemaakt, dit is de ruimte/
toestand waarin ze opdoemen voor de kijker.”
Een fascinatie voor het geprojecteerde beeld
en voor de context waarin dat beeld ervaren
wordt, verbindt de 21ste eeuwse kunstenaar
met de 19de eeuwse artiest/‘artisan’.
MuHKAtoont
In actuele projectiekunst zie je ondermeer een
interesse in de techniek als roesverwekker,
alleen wordt hier technologie in haar werking
op de menselijke psyche blootgelegd. Deze
projectiekunst gaat een verband aan met
de psychedelische projectie uit de 2de helft
van de jaren ’60; nu pas is men de erfenis
van die visueel overdadige kunstvorm aan
het verwerken. Er is evenwel één verschil
met de jaren ’60, namelijk het inzicht dat
de werkelijkheid tegenwoordig zelf vaak al
een hallucinatie is. Recente projectiekunst
onderscheidt zich verder bovenal van de
dominante projecties in onze beeldcultuur
doordat ze de impliciete ambitie van de term
herijkt: projectie als een project, een visionair
beeld, waar een verwachting of bespiegeling
over de toekomst in schuilgaat. Het historisch
besef wordt hersteld via de kunst, projectie als
een pure utopie is immers een reactie op het
heden, een product van zijn tijd en geworteld
in een verleden.
De tentoonstelling THE PROJECTION PROJECT
vindt plaats in een medialandschap
waar een ander paradigma verschijnt.
Vandaag maken we het afscheid mee van
verscheidene analoge beeldtechnologieën;
een historisch keerpunt was Kodaks
aankondiging in 2004 om de productie
van het diacaroussel te staken. De digitale
revolutie zorgt dat diverse door de moderne
kunsttraditie geheiligde methodes zoals
dia- en filmprojectie in onbruik geraken.
De kunstwereld reageert daarop met een
mengeling van lucide nostalgie en militante
identificatie; dia- en filmprojectie zullen nog
wel enige tijd belangrijke media blijven,
maar ze zullen voortaan moeilijk kunnen
worden losgezien van een melancholische
terugblik op een tijdperk en een technologie
die nooit meer terugkomt.

P5
TENTOONSTELLING
THE PROJECTION PROJECT
Het historische failliet van projectie als
technologie betekent dat we op een punt
zijn gekomen waarop projectie niet langer in
strikt technologische termen dient te worden
gedacht. We kunnen juist in brede zin het
projectiebegrip heroverwegen. In die context
is de sociaal-politieke ondertoon van projectie
als een collectief gebeuren of project van een
toekomstige gemeenschap aan de orde. Nu
projectie in de huidige tijd zijn technologische
dienstbaarheid verliest, kan het begrip zijn
allegorische zeggingskracht herwinnen. Onze
hypothese luidt dan ook dat kunstenaars zich
in ons tijdsgewricht opnieuw buigen over de
artistieke inzet van het begrip ‘projectie.’
THE PROJECTION PROJECT wil zelf een
project zijn, een beloftevolle methode om het
begrip projectie, en haar potenties voor onze
kunst, te denken en te tonen. In zijn ambitie
is het project een samenwerking van drie
curatoren [Mark Kremer, Edwin Carels, Dieter
Roelstraete] en drie instellingen [MuHKA,
IFFR, NAi Publishers]. De bundeling van visies
en praktijken leidde tot een presentatie van
kunstwerken in het MuHKA, een publicatie
en een filmprogramma.
MuHKAtoont
Deelnemende kunstenaars
Marie José Burki, Marc De Blieck, Thierry De
Cordier, Rodney Graham, Pierre Huyghe,
Kristina Ianatchkova & Vitto Valentinov,
Timothée Ingen-Housz, Yeondoo Jung, André
Kruysen, Bertrand Lavier, Bruce Nauman,
Stephen & Timothy Quay, Joost Rekveld,
Matthew Stokes, Fiona Tan, Krassimir Terziev,
Ana Torfs, Paul Van Hoeydonck, Benjamin
Verdonck, Cerith Wyn Evans en Thomas
Zummer
____
Opening DO 14.12.06
19.30Ò20.30 Lezing door Steve Dietz en filmprojectie
van Joost Rekveld [MuHKA_media]
20.30 Opening tentoonstelling [MuHKA]
21.00Ò23.30 DJ’s Jazz Professor [MuHKAFE]
____

P6
BIOGRAFIEËN
THE PROJECTION PROJECT
Edwin Carels [°1964] is sinds 2004
projectleider van MuHKA_media. Eerder
was hij in België vooral actief als publicist en
filmdocent aan Hogeschool voor Beeldende
Kunsten Sint Lukas Brussel. Hij is redactielid
van AS, het driemaandelijkse tijdschrift voor
mediakritiek en beeldcultuur.
Voor het International Film Festival
Rotterdam is hij sinds 1997 werkzaam als
programmator en curator. Hij is er ondermeer
verantwoordelijk voor de programmaonderdelen
Exploding Cinema, Artist
in Focus [Dominique Gonzalez-Foerster,
Isaac Julien, Anri Sala, Sarah Morris, Knut
Asdam] Exposing Cinema [het Rotterdamse
tentoonstellingscircuit rond IFFR]. Hij was er
ondermeer curator van de exposities
Loplop /re/presents [Boijmans van
Beuningen], Other than Film [TENT.],
Screen Tests [Fotomuseum] en Satellite of Love
[Witte de With].
Verder publiceert Carels zowel over mediaarcheologie,
beeldende kunst als film.
Recente essays werden opgenomen in Dora
Garcia [Musac], Imaginary Media [De Balie]
en Animate! [Lux, London].
MuHKAtoont
Mark Kremer [°1963] studeerde
kunstgeschiedenis aan de Universiteit
van Amsterdam en is zelfstandig
tentoonstellingsmaker en schrijft over kunst.
Hij is de curator van ‘de kleine biënnale’, een
expositie die kinderen op een serieuze manier
met beeldende kunst wil laten kennismaken,
en die in 2006 voor de tweede maal
gerealiseerd werd door de organisatie STORM
[Utrecht]. Momenteel werkt hij aan LifeWork
or To Burn Oneself With Oneself, een expositie
over de Romantische gedachte in het werk
van hedendaagse kunstenaars.
Dieter Roelstraete [°1972] studeerde filosofie
aan de Universiteit van Gent en is sinds 2003
als curator verbonden aan het MuHKA,
waar hij onder meer de interventies van
Iñaki Bonillas, Nico Dockx en Gabriel Kuri
organiseerde en de wintertentoonstelling
INTERTIDAL: Vancouver Art & Artists [2005-
2006] samenstelde. Meer recent was hij als
curator betrokken bij The Quest van Honoré
d’O in het Belgische Paviljoen op de Biënnale
van Venetië en bij ACADEMY: Learning from
Art [2006]. Hij is sinds 2000 hoofdredacteur
van het driemaandelijkse tijdschrift voor
mediakritiek en beeldcultuur AS en is als
redacteur betrokken bij A Prior Magazine. Hij
publiceerde monografieën en monografische
essays rond het werk van Lois Weinberger,
Harald Thys & Jos De Gruyter, Joe Scanlan,
Steven Shearer, Honoré d’O, Mark Manders,
Gabriel Kuri, Iannis Kounellis, Wim Delvoye,
en Roy Arden. Die laatste is ook onderwerp
van een overzichtstentoonstelling die Dieter
Roelstraete in de herfst van 2007 samenstelt
in de Vancouver Art Gallery.

P7
LIJST MET WERKEN
THE PROJECTION PROJECT
Marie José Burki
De Nos Jours, 2003
> courtesy Marie José Burki
Marc De Blieck
Ricochet # 2, 2005
> courtesy Marc De Blieck
> werk tot stand gekomen met steun van de
Vlaamse Gemeenschap
Thierry De Cordier,
1988 of ik heb besloten om de wereld te
veranderen zonder iets te zeggen, 1988
> MuHKAcollectie, aankoop Vlaamse
Gemeenschap
Rodney Graham
Millennial Project for an Urban Plaza [with
Capuccino Bar], 1991
> Collection FRAC Centre, Orléans, France
Pierre Huyghe
One Year Celebration, 2003-2006
> courtesy Pierre Huyghe
Kristina Ianatchkova & Vitto Valentinov
Falling on the Fovea, 2006
> written and directed by Kristina Ianatchkova &
Vitto Valentinov sound design Peter Suyderhoud
Timothée Ingen-Housz
Untitled, 2005
> courtesy Timothée Ingen-Housz
Yeondoo Jung
Wonderland [met extra titels per onderdeel], 2004-
2005
> courtesyYeondoo Jung
André Kruysen
Before one has a past, 2006
> courtesy André Kruysen
Bertrand Lavier
Avenue Montaigne #2, 2000
> courtesy Galerie Yvon Lambert, Paris
MuHKAtoont
Bruce Nauman
Rotating Glass Walls, 1970
> courtesy Museum Boijmans Van Beuningen,
Rotterdam
Stephen & Timothy Quay
Stille Nacht I [Dramolet], 1989
> courtesy Stephen & Timothy Quay
Joost Rekveld
Suprematist Manual, 2006
> courtesy Joost Rekveld
Matthew Stokes
Long After Tonight, 2005
> courtesy Matthew Stokes
Fiona Tan
Tomorrow, 2005
> courtesy Fiona Tan and Frith Street Gallery,
London
Krassimir Terziev
A Movie, 2004
> courtesy Krassimir Terziev
Ana Torfs
à…à…aaah!, 2000-
> courtesy Ana Torfs
Paul Van Hoeydonck
Fallen Astronaut, 1971
> courtesy Paul Van Hoeydonck
Benjamin Verdonck
Boot, 2006
> courtesy Benjamin Verdonck
Cerith Wyn Evans
The Dreamachine, 1998
[met vertoning van The Society of the Spectacle/Refutation
of all judgements, both complementary and hostile, which
have been brought to bear up till now concerning the film
The Society of the Spectacle/ The Art and Times of Guy
Debord]
> courtesy Galerie Daniel Buchholz, Köln
David Zummer
Light Bulb, 1998
> courtesy of the artist

P8
BEELDMATERIAAL
THE PROJECTION PROJECT
durven denken, durven dromen
Je kan het beeld downloaden op
www.muhka.be/press
Dank bij voorbaat om bij publicatie ook onze
website te vermelden: www.muhka.be
Marie José Burki, De Nos Jours [still], 2003, courtesy
Marie José Burki
Marc De Blieck, Ricochet # 2 [still], 2005, courtesy Marc
De Blieck
MuHKAtoont
Ana Torfs, Trompe-l’œil [uit de serie à...à...aaah!], 2003,
© Ana Torfs
Marie José Burki, De Nos Jours [still], 2003, courtesy
Marie José Burki
Marc De Blieck, Ricochet # 2 [still], 2005, courtesy Marc
De Blieck

P9
BEELDMATERIAAL
THE PROJECTION PROJECT
durven denken, durven dromen
Rodney Graham, Millenial Project for an Urban Plaza, with
Cappuccino Bar, 1991, foto Philippe Magnon, courtesy FRAC
Centre, Orléans, Frankrijk
Kristina Ianatchkova & Vitto Valentinov, Falling on the
Fovea [still], 2006, courtesy Kristina Ianatchkova & Vitto
Valentinov and Peter Suyderhoud
Timothée Ingen-Housz, Untitled [still], 2005, courtesy
Timothée Ingen-Housz
MuHKAtoont
Pierre Huyghe, One Year Celebration, 2003-2006, courtesy
Pierre Huyghe
Kristina Ianatchkova & Vitto Valentinov, Falling on the
Fovea [still], 2006, courtesy Kristina Ianatchkova & Vitto
Valentinov and Peter Suyderhoud
Yeondoo Jung, Wonderland [deel van serie], 2004-2005,
courtesy Yeondoo Jung

P10
BEELDMATERIAAL
THE PROJECTION PROJECT
durven denken, durven dromen
Bruce Nauman, Roting Glass Walls, 1970, courtesy Museum
Boijmans Van Beuningen, Rotterdam
Fiona Tan, Tomorrow [still], 2005, foto Torben Eskerod,
courtesy Fiona Tan en Frith Street Gallery, London
Ana Torfs, Retour Au Sources [uit de serie à...à...aaah!],
2003, © Ana Torfs
MuHKAtoont
Matthew Stokes, Long after Tomorrow, 2005, courtesy Matthew
Stokes
Fiona Tan, Tomorrow [still], 2005, foto Torben Eskerod,
courtesy Fiona Tan en Frith Street Gallery, London
Cerith Wyn Evans, Dreamachine, 1998, © Cerith Wyn Evans,
courtesy Galerie Daniel Buchholz, Köln

P11
THE PROJECTION PROJECT
Film als projectie
December 2006ÒFebruari 2007
Elke filmvertoning is een projectie in de
letterlijke én figuurlijke zin. Uiteraard kijken
we naar een scherm waarop lichtstralen
worden opgevangen. Tegelijk gaan we
telkens weer na welk wereldbeeld, welk
ideaalbeeld over de wereld er in een
specifieke film gestalte krijgt. Want film is
immers nooit echt, het is altijd een vorm van
gestileerd verlangen.
De realiteit laat zich nooit helemaal
realistisch afbeelden, de filmmaker zoekt
er altijd beelden uit, en dat zoeken wordt
gestuurd door allerhande drijfveren, van het
puur esthetische, via het psychologische tot
het zuiver filosofische. Aan de hand van drie
uitgesproken voorbeelden benadrukken we
de drijfveren die filmmakers er toe bewegen
een geïdealiseerde versie van de wereld op
te roepen.
We kozen voor drie cineasten die niet
noodzakelijk behoefte hebben om de
toeschouwer tegemoet te komen in zijn
verlangen naar een ‘happy end’, de meest
conventionele vorm van geprojecteerd
verlangen.
DECEMBER
David Lynch sleurt zijn publiek systematisch
mee in een doolhof van waanvoorstellingen,
waarin de grens tussen waken en slapen,
realisme en fantasme, perversie en onschuld,
mens en organisme voortdurend wordt
vertroebeld. Door de kronkelende structuur
van zijn verhaallijnen, wordt de kijker
voortdurend op zichzelf teruggeworpen. Op
de eigen angsten, verlangens, fantasieën en
hallucinaties. ‘Ik hou ervan als mensen m’n
films analyseren. En omdat het toch subjectief
is, zijn alle interpretaties prima,’ aldus Lynch.
MuHKAtoont
JANUARI
De zoektochten van Werner Herzog lijken
daar tegenover een steviger in de fysieke
realiteit gesitueerd. Herzog haalt zijn inspiratie
minder uit de donkerste regionen van de
eigen psyche, maar uit de literatuur, de
muziek en vooral rechtstreeks uit de natuur.
En toch wordt elke film gestuurd door een
bijzondere blik, de visie van een regisseur
die zich niet wil neerleggen bij de menselijke
onmacht. Zijn hoofdpersonages zijn telkens
weer zonderlinge individuen die de wereld
in de overtreffende trap willen beleven, en
daartoe bovenmenselijke inspanningen
vergen van zichzelf en hun omgeving.
Mannen met visionaire plannen. De
zoektocht naar een ‘extatische waarheid’, dat
is aldus Herzog het basismotief doorheen zijn
oeuvre.
____
Zo 14.01.07 20.00 Werner Herzog wordt in MuHKA_media live
geïnterviewd door Kees Brienen, filmmaker en -programmator,
adviseur voor distributeurs, filmfestivals en –evenementen.
Het publiek kan vragen stellen. Het interview wordt gevolgd
door een voorstelling van zijn film The Wild Blue Yonder.
Reserveren verplicht via media@muhka.be
FEBRUARI
Ook Abbas Kiarostami flirt niet toevallig met
de grens tussen fictiefilm en documentaire,
en dat op een systematische manier. De
onbevangenheid waarmee hij kinderen volgt
en dagdagelijkse tafereeltjes observeert,
blijkt gaandeweg juist onderdeel van een
verrassend methodologische aanpak.
Aanvankelijk onthaald als de onverwachte
erfgenaam van het neorealisme, reveleerde
Kiarostami zich inmiddels tot een meester van
de metafoor. Zonder dat de directe impact
van zijn beelden of de spontaniteit van zijn
interviews daaronder te lijden heeft, weet
hij zijn zodanig te stileren dat de kijker zelf

P12
THE PROJECTION PROJECT
Film als projectie
actief gaat participeren. Zelfs in de films die
hij draaide in de meest afgelegen gebieden
van Iran, weerklinkt de echo van McLuhan’s
‘global village’ die stelt dat het ‘zelf’ niet
langer als aparte, immune en zelfstandige
entiteit los van ‘de ander’ kan gezien worden.
PERSOONLIJKE PROJECTIES
Het Projectie Project kwam tot stand door
een samenbundeling van krachten. De
curators Dieter Roelstraete, Mark Kremer en
Edwin Carels werkten nauw samen voor het
boek en de tentoonstelling, maar bewaren
uiteraard ook een erg persoonlijke kijk op de
mogelijkheden van film als projectiemiddel.
Onder de noemer ‘persoonlijke projecties’
worden drie avonden samengesteld waarin
de curators zelf een compilatie kortfilms
inleiden en de relatie schetsen het de
tentoonstelling.
ZA 16.12.06 20.00
Mark Kremer wijdt zijn hele avond aan het
filmische oeuvre van beeldende kunstenares
Ansuya Blom. Het subjectieve, de realiteit
zoals die alleen in iemands innerlijk kan
bestaan, in kunst geprojecteerd. Dit is het
onderwerp van de veelal korte 16mm
films die Ansuya Blom vanaf 1984 maakt.
Haar films zijn gebalde voorstellingen van
processen die zich in een innerlijke wereld
afspelen. Herinneringen [een speurtocht naar
een bepaalde, zoek geraakte gebeurtenis],
emoties [het aangedane gemoed], solitude
[de mens alleen met zichzelf] worden op
een uitgebeende maar tevens fantasierijke
manier verbeeld.
VR 12.01.07 20.00
Edwin Carels laat zijn compilatie-programma
beginnen en eindigen met werk van Pieter-
Paul Mortier. Blikrichting en ballistiek,
bestaande beelden en onvermoede
betekenislagen zijn enkele sleutelbegrippen
om zijn donkere, enigmatische video-essays
te kunnen doorgronden. Tussendoor enkele
meer documentaire video’s van Anri Sala,
Benjamin Verdonck en Melvin Moti, over
het menselijke en vooral erg wenselijke
vermogen tot ‘wishful thinking’.
VR 16.02.07 20.00
Dieter Roelstraete verzamelt in zijn
programma o.a. werk van Charles &
Ray Eames, Joachim Koester, Mark Lewis
en Roland Schimmel. Koester en Lewis
hebben als filmmakers aandacht voor de
utopische, deels onvervulde aspiraties van de
moderniteit; de films van Eames en Schimmel
smeden wereldbeelden aan de hand van
mathematisch spektakel.
____
Het filmische luik van THE PROJECTION PROJECT gaat door in
MuHKA_media. Check voor meer info www.muhka.be

P13
BEELDMATERIAAL
THE PROJECTION PROJECT
Film als projectie
Je kan het beeld downloaden op
www.muhka.be/press
Dank bij voorbaat om bij publicatie ook onze
website te vermelden: www.muhka.be
MuHKAtoont
David Lynch, Wild at Heart, 1990
Ansya Blom, Joe Faces, 1995 Ansya Blom, Chapter Three, 2003
Werner Herzog, Nosferatu, Phantom der Nacht , 1979 Werner Herzog, The Wild Bleu Yonder, 2005

P14
BEELDMATERIAAL
THE PROJECTION PROJECT
Film als projectie
Pieter-Paul Mortier, In the Midst Of, 2005
MuHKAtoont
Pieter-Paul Mortier, She did See, 1999
Abbas Kiarostami, Mash-e-Shab, 1989 Abbas Kiarostami, Va zendegi edameh darad, 1992

P15
PUBLICATIE
PROJECTIE
Technologie als metafoor
Naar aanleiding van THE PROJECTION
PROJECT verschijnt de publicatie PROJECTIE
Technologie als metafoor uitgegeven door
NAi Publishers [Rotterdam] i.s.m. MuHKA
en IFFR [Rotterdam] en samengesteld door
de curators van de tentoonstelling Edwin
Carels, Mark Kremer en Dieter Roelstraete.
Ook in deze publicatie staat het begrip
projectie in de meest brede zin centraal en
net als de tentoonstelling wil de publicatie
het projectiebegrip in zijn volle semantische
rijkdom recht doen.
Dat gebeurt dan ook even letterlijk als
figuurlijk: projectie betreft verscheidene
manieren van kijken en van beelden
ervaren, van denken en denken vormgeven,
maar finaal ook de idee van ‘het project’,
die in elke toepassing van projectie besloten
ligt —het project/de projectie als een
maatschappelijk construct dat ons, als in
een filmzaal, allemaal samen naar éénzelfde
toekomst laat kijken.
Belangrijk is hierbij op te merken dat
publicatie noch tentoonstelling een elegische
of regressieve toon willen hanteren, maar
veeleer toekomstgericht willen denken.
Het feit dat de traditionele projectie als
visualiserende technologie voorgoed tot het
verleden lijkt te behoren, dat de pixels van
het digitale tijdperk het van hun analoge
tegenhangers lijken te hebben gehaald, is
voor ons allesbehalve aanleiding voor een
melancholische reflectie over de archeologie
van de spektakelmaatschappij. Veeleer is dit
reden om —zoals zoveel kunstenaars die net
nu naar ‘archaïsche’ technieken als dia- of
filmprojectie teruggrijpen— net de toekomst
van de blik veilig te stellen, en die van
deze per definitie collectieve kijkervaring als
zodanig radicaal te herdenken.
MuHKAtoont
Het boek verzamelt een reeks recente
sleutelteksten in Nederlandse vertaling,
aangevuld met nieuwe bijdragen en
een visueel essay van Joost Rekveld, één
van de kunstenaars in de tentoonstelling.
Het is daarmee anthologie noch
tentoonstellingscatalogus, manifest noch
academische essaybundel, maar eerder een
reader die een nieuw denken wil inhuldigen
—een ‘experimenteel’ pleidooi voor een
bredere blik op het begrip projectie. Een
potentieel standaardwerk dat MuHKA’s
denken-in-wording staaft.
____
> Auteurs: Edwin Carels, Mark Kremer, Dominique
Païni, Dieter Roelstraete en Thomas Zummer
> Extra’s: neerslag van een rondetafelgesprek met
George Baker, Matthew Buckingham, Hal Foster,
Chrissie Iles, Anthony McCall en Malcolm Turvey;
Notities voor een verfilming van Marx’ Kapitaal door
Sergei Eisenstein
> Nederlandstalig, ca. 160 pagina’s
> Uitgever: NAi Uitgevers
> Prijs: €22,50
> Isbn 90-5662-543-6.
> recensie-exemplaren aan te vragen bij
aversteeg@naipublishers.nl

P16
PUBLICATIE
INLEIDING
Een techniek krijgt vleugels
Projectie komt in diverse formats voor in de
kunstpraktijk en het denken over beeldcultuur.
Die vele toepassingen van projectie zijn het
resultaat van een ontwikkeling waarin soms
zeer van elkaar verschillende kennisvelden
samenkomen: natuurkunde, geometrie,
cartografie, optica, psychologie, schone kunsten
en show business. Het begrip projectie zelf is
echter, wellicht vanwege deze complexiteit,
weinig gethematiseerd; het verenigt in zich
wiskundige en culturele beeldvorming,
werkingen van het onbewuste en van een actief
bewustzijn.
De tentoonstelling The Projection Project vindt
plaats in een medialandschap waar een ander
paradigma verschijnt. Vandaag de dag nemen
we definitief afscheid van verscheidene analoge
beeldtechnologieën; een historisch keerpunt
was Kodaks aankondiging in 2004 om de
productie van het diacarrousel te staken. De
digitale revolutie [Powerpoint] zorgt ervoor dat
diverse door de moderne kunsttraditie geheiligde
methodes zoals dia- en filmprojectie in onbruik
raken. De kunstwereld reageert daarop met een
mengeling van lucide nostalgie en militante
identificatie; in de hedendaagse kunst zullen
dia- en filmprojectie nog wel enige tijd belangrijke
media blijven, maar ze zullen voortaan moeilijk
kunnen worden losgezien van een melancholieke
terugblik op een tijd [en technologie] die nooit
meer terugkeert.
Het historische failliet van projectie als technologie
betekent dat we op een punt zijn gekomen
waar projectie niet langer in eng technische of
strikt technologische termen hoeft te worden
gedacht. We kunnen nu juist in brede zin het
projectiebegrip heroverwegen. Hier is de sociaalpolitieke
ondertoon van projectie als een collectief
gebeuren of als een project van een toekomstige
gemeenschap aan de orde. Nu projectie in
onze tijd zijn technologische dienstbaarheid en
navenante disciplinaire status verliest, kan het
begrip zijn allegorische zeggingskracht herwinnen
MuHKAtoont
[‘alleu-agorein’ = ‘iets anders zeggen’]. Onze
hypothese luidt dan ook dat kunstenaars zich
tegenwoordig opnieuw buigen over de artistieke
inzet van het begrip ‘projectie’. Een belangrijk
element hierin is het live gebeuren, de projectie
als een momentaan levend gegeven.
In de geschiedenis van projectiekunst handelen
veel kunstwerken over de condities van projectie:
“Kijk dit is het apparaat, zo worden de beelden
gemaakt, dit is de ruimte en de toestand waarin
ze opdoemen voor een kijker.” Een fascinatie voor
het geprojecteerde beeld, en voor de context
waarin mensen die beelden zien, verbindt de
21ste-eeuwse kunstenaar met de 19de-eeuwse
artiest/artisan. In de actuele kunst worden
aspecten van de pre-cinema hernomen, zoals
tactiele ervaringen waarbij het hele lichaam
betrokken is, en de suggestie dat de kijker ter
plekke deel heeft aan [of zelf iets te zeggen heeft
over] de verschijning van de beelden.
Diverse recente tentoonstellingen wierpen hun
licht op de geschiedenis van projectie, waarin
wetenschap, kunst en populaire cultuur op elkaar
inwerken (Eyes, Lies and Illusions, Hayward
Gallery, Londen 2004-05). De laatste jaren is er
eveneens een opmerkelijke recuperatie van
historische episodes en interesse in historische
exposities van projectiekunst (Prospect 71.
Projection, Kunsthalle Düsseldorf, 1971). Zo is er nu
veel aandacht voor een corpus van belangrijke
dia-werken uit de jaren ’60 en ’70, en hun
betekenis voor een jongere generatie kunstenaars
die zich met de kunstvorm uiteen zet (SlideShow.
Projected Images in Contemporary Art, Baltimore
Museum of Art, 2005; Projection. Chan, Export,
Fischli/Weiss, Gander, Gillick, Graham, Knoebel,
Parker, Streuli, Kunstmuseum Luzern, 2006).
Voorts wordt geïnventariseerd hoe het er nu
voor staat met kunst die zich tot de geschiedenis
en de mogelijkheden van film verhoudt, dit in
aansluiting op het kunst-en-cinema discours uit de
jaren ’90 (Beyond Cinema: The Art of Projection,
Hamburger Bahnhof/Kino Arsenal, Berlijn 2006).

P17
PUBLICATIE
INLEIDING
Wat zegt actuele projectie-kunst ons? The
Projection Project onderzoekt (in een presentatie/
publicatie) hoe de kunst alternatieven aanreikt
voor al die projecties die elke dag op ons worden
afgevuurd. Een overmacht aan fantasmagorische
beeldvorming, door de hedendaagse technologie
gedragen beelden, wordt door politiek, commercie
en vermaaksindustrie over de werkelijkheid van
alledag gespannen. De politieke berichtgeving
trekt een geheel eigen beeld op van hoe het met
ons land gaat, waar de realiteit vaak anders
uitwijst. Commerciële propaganda begeleidt
allerlei ingrijpende veranderingen in de directe
omgeving: compleet verdwenen stadscentra
en dito bossen worden gereconstrueerd alsof de
tijd geen vat op hen heeft; in nieuwe stedelijke
omgevingen worden pleinen gestapeld op
parkeergarages. De vermaaksindustrie maakt
cultuur tot waan van de dag: leefstijlen en
gedragspatronen zijn inwisselbaar, mensen
veranderen van habitus net als van kledij.
Actuele projectiekunst biedt een tegenwicht
tegen de droombeelden en wensvisioenen die
onze maatschappij doordringen. In deze kunst
zie je onder meer een interesse in technologie als
roesverwekker, alleen wordt hier technologie in
haar relatie met en werking op de menselijke
psyche gedeconstrueerd/blootgelegd. Deze
projectiekunst gaat een verband aan met
de psychedelische projectie uit de 2de helft
van de jaren ’60; nu pas is men eigenlijk de
artistieke erfenis van die visueel overvloedige
kunstvorm aan het verwerken (parallel met
een heroplevende interesse in kinetische kunst
overigens). Er is evenwel één groot verschil met de
jaren ’60, namelijk het inzicht dat de werkelijkheid
van tegenwoordig zelf vaak al een hallucinatie is.
Recente projectiekunst onderscheidt zich verder
bovenal van de dominante projecties in de
beeldcultuur doordat ze de impliciete ambities
van de term herijkt: projectie als een project,
een visionair beeld waar een verwachting of
bespiegeling over de toekomst in schuilgaat.
MuHKAtoont
Het historisch besef wordt hersteld via de kunst,
projectie als een pure utopie is immers een reactie
op het heden, een product van zijn tijd en dus
geworteld in een verleden.
The Projection Project wil dit proces van
herdenking (in de betekenis van herinnering en
heroverweging) via een veelvoud aan présences
in beeld brengen, en wil projectie niet enkel
als expositie- of representatie-format valideren
– dat gebeurt zo al genoeg in de kunstactualiteit
– maar ook articuleren als project. Het vraagt
aandacht voor een betekenisvolle wijze om kunst
te overdenken, een veelbelovende methode. In
zijn ambitie is het project een samenwerking van
drie curatoren (Mark Kremer, Edwin Carels, Dieter
Roelstraete) en drie instellingen (MuHKA, IFFR,
NAi Publishers). Deze bundeling van visies en
praktijken leidde tot twee concrete resultaten.
Projectie tonen
De presentatie in het Museum van Hedendaagse
Kunst Antwerpen omvat in totaal 21 door ons
geselecteerde werken waarvan er twee in situ
tot stand kwamen. De ontwikkeling van deze
tentoonstelling begon met de vaststelling dat wij
als curatoren een interessant probleem onder
ogen moesten zien. Enerzijds was daar de theorie,
een thema dat door zijn veelvormigheid een
schier eindeloze denkhorizon opent. Anderzijds
was er de noodzaak om werken te identificeren
die, eenmaal bijeengebracht in een parcours,
een denkbeeldig exposé rond deze denkhorizon
zouden “illustreren”. Werken met een autonome
kracht, waarin kunstenaars visies op projectie
die wij actueel vinden, in stelling brengen.
Werken die vanwege hun wrijving met gangbare
opvattingen ook een artistiek weerwoord op alle
theorie geven.
Concepten, ervaringen, potenties (van
projectie): dat zijn de modaliteiten van deze
tentoonstelling. De presentatie is geen talig
exposé; niettemin maakt het parcours van

P18
PUBLICATIE
INLEIDING
werken een gedachtegang navolgbaar. Wij zijn
uitgegaan van de dialectiek van een begrip dat
allerlei tegengestelden in zich verenigt. Projectie
ontleent betekenis aan een amalgaam van
noties en disciplines. De meest elementaire notie
is die van een universum dat doorheen een lens
of filter gekanaliseerd en gecodeerd wordt en
zich dan als een nieuw universum manifesteert;
groter dan wel kleiner, maar vooral anders dan
het oorspronkelijke. Het eerste kenmerk van de
werken in de presentatie is dat ze stuk voor stuk,
al dan niet door tussenkomst van de technologie,
een realiteit in beeld brengen die, of het nu een
kristallisatie of een residu daarvan betreft, in elk
geval altijd als door een navelstreng verbonden
is met de werkelijkheid die wij met elkaar delen.
Wellicht komt in projectiekunst op exemplarische
manier naar voren dat kunst zich, om kunst te zijn,
moet losmaken van deze dagelijkse realiteit, van
de aarde zou je ook kunnen zeggen, maar daar
ook altijd weer naar terugverlangt.
Om een inhoudelijk samenhangende presentatie
te maken, hebben wij, in gedachten, rond
een reeks van thematieken steeds (kleine)
clusters van werken gevormd. Waar het ons om
ging en gaat is dat er tussen de theorie en de
kunst vonken kunnen overspringen – kunst is
immers een geestrijke onderneming. De hierna
volgende introductie houdt hopelijk enkele van
de inspirerende inzichten vast die gedurende
het werkproces opkwamen. In de presentatie
vindt men overigens de geselecteerde werken
niet zozeer als clusters terug, veeleer zijn
individuele werken verstrooid over het parcours
en in het gezelschap van andersoortige werken
geplaatst. Dit met het oog op het genereren van
onvermoede Wahlverwantschaften.
Enerzijds/anderzijds; relevante thematieken/
geselecteerde kunstwerken:
1. Rond het geëxplodeerde model van de camera
obscura: De camera obscura ving het zonnelicht
op van buiten; de filmprojector stuurde het terug
MuHKAtoont
naar de buitenwereld. Maar door alle bijkomende
beeldtechnieken lijken we steeds vaker in een
spiegelpaleis van lumineuze illusies terecht
gekomen. Thomas Zummer maakte een tekening
met daarop de afbeelding van een gloeilamp,
gezien door de ogen van een fotocopieermachine.
De lichtsporen in de lamp komen dus van
buitenaf, zijn reflecties van het licht uit het
kopieerapparaat. De opvallende donkere partijen
in de Light Bulb tekening kwamen tot stand door
flink wat houtskool in het papier te wrijven. Na het
uitdoven van het vuur, dient de as om een illusie
van electrisch licht weer te geven.
De Dreamachine van Bryon Gysin (een
geperforeerde cilinder met van binnen een
gloeilamp op een draaitafel); te bekijken met
gesloten ogen: wekt hallucinaties op, het best
bekend in de context van Burroughs en drugs in
de late jaren ’50 en de vroege jaren ‘60. In 1998
gereconstrueerd door Cerith Wyn Evans van
wie een environment met het apparaat getoond
wordt. Cruciaal is dat de kijker, eenmaal met
gesloten ogen tegenover de Dreamachine, ‘zelf’
het kunstwerk maakt. Bryon Gysin: “YOU are the
artist when you approach a Dreamachine and
close your eyes. What the dreamachine incites
you to see is yours... your own. The brilliant
interior visions you so suddenly see whirling
around inside your head are produced by your
own brain activity.” (1) Cerith Wyn Evans
herneemt Bryon Gysin, en er is wel opgemerkt dat
hij hierin schatplichtig is aan filmmaker Kenneth
Angers rituele evocaties; als in een séance waarin
geesten worden opgeroepen, geeft Cerith Wyn
Evans een stem uit het verleden een plaats
temidden van het heden.
Een dergelijke duistere magie is ook voelbaar
in de set voor de film Stille Nacht I (Dramolet)
van The Brothers Quay. Letterlijk is dit een
miniatuur donkere kamer, waarin een pop
gefilmd werd die ijzervijlsel tot zich neemt.
Gemaakt in opdracht van MTV is deze “gorgeous
black and white reverie”, een voor The Brothers

P19
PUBLICATIE
INLEIDING
Quay karakteristieke animatie, vele malen op
tv uitgezonden. Wij tonen de naakte set, in de
film het huis waar een stille pop haar stille leven
speelt, en hier tevens een beeld vormt over de
opwekking van innerlijke projecties.
2. Rond controle, ‘vantage point’, almacht: Marc
de Blieck toont een nieuwe versie van Ricochet
(From Shady Grove) waarin de kunstenaar zich
als het ware a posteriori blootstelt aan het oog
en geweer van meedogenloze snipers (‘ricochet’
= ‘afkaatsing [van een projectiel tegen een
plat vlak]’). De Blieck: “Tussen 2 en 22 oktober
werden miljoenen mensen in de wijde omgeving
van Washington D.C. belegerd door twee
scherpschutters, John Allen Muhammed en Lee
Boyd Malvo. Gedurende drie weken schoten
zij willekeurige slachtoffers neer op schijnbaar
willekeurig gekozen plekken. Zij hadden
motieven en een plan, en werkten met grote
precisie aan the perfect shot – een rechte lijn
naar de binnenkant.” “In de weken rond Pasen
2004 doolde ik langs de veertien staties waar
Muhammed en Malvo veertien schoten losten. Ik
vond kersenbloesems net over hun hoogtepunt,
bloeiende forsythia’s en magnolia’s, ontluikende
azalea’s, verse mulch, schaars beschaduwd asfalt,
gemaaid gras, auto’s glanzend in de zon, geverfde
gevels, vlaggen. Wat zich toont, toont zich langs
de voorkant. Mijn blik ketst af.” (2)
Rotating Glass Walls, een filminstallatie van Bruce
Nauman, vormt een negatief pendant van Marc
De Bliecks werk. Nauman filmde een liggende,
om zijn eigen as roterende glasplaat zonder
de hoeken ervan in beeld te brengen; in de
installatie worden op vier wanden vier projecties
van deze, schijnbaar in een onmetelijke ruimte
zoek geraakte, beweging geworpen. Hier tolt het
perspectief eeuwig rond, het heeft geen ‘huis’
meer; als het ware duizelig geworden door zijn
eigen almacht, neemt het wraak op de maker
ervan, de mens die hier in een fatale vortex
geraakt.
MuHKAtoont
Bertrand Lavier daarentegen gebruikt het
beeld van de glasplaat om de kijker juist terug
op zichzelf te werpen; Lavier (die met een
gelijkaardig werk eerder al in het MuHKA te gast
was op de tentoonstelling Trouble.spot Painting)
schilderde voor Avenue Montaigne #2 een raam
zonder uitzicht na, een witgekalkte vitrine.
3. Rond cartografie, mapping en projectie: in
Untitled, een korte filmloop van Timothée Ingen-
Housz, tolt de wereldbol van Universal Pictures
oneindig om zijn as in een cinematografisch fake
universum. Rond en maar door. Een ironisch
commentaar op Hollywood en de filmindustrie die
zich alleen-op-de-wereld waant.
Van een geheel andere orde is De Nos Jours, een
video-drieluik van Marie-José Burki over groepen
jongeren die op het gras van een zonnig park
uitblazen. Ze picknicken, luisteren naar muziek,
flirten, dommelen in, laten hun afval achter.
De camera registreert dit alles van dichtbij, via
langzame en panoramische bewegingen. We
zien alles, het hedendaagse leven wordt scherp
in kaart gebracht, en letterlijk uitvergroot tot een
projectie. Hier is sprake van een ongelooflijke
luxe, maar wie zegt dat het zo zal blijven? Er is
wel gesuggereerd dat dit werk een reflectie is op
de onverschilligheid van mensen voor wat er
verder in de wereld gebeurt. (3) In de opstelling
gebruikt Burki ranke piepschuim panelen die
de drie projecties breken, een subtiele zinspeling
op vergankelijkheid. Anderzijds kan de kijker bij
Burki in de lichtbundel van de projectoren gaan
staan, zijn/haar schaduw op de scène werpen,
interfereren met het tafereel, deelnemen aan deze
voorstelling.
Een gestolde schaduw, zo zou je ook het werk
van Thierry De Cordier kunnen zien, 1988 of Ik
heb besloten de wereld te veranderen zonder
iets te zeggen. Een grote mijter, gemaakt van
hout, zwarte monnikstof, zwarte verf en aarde,
is een schuilplaats voor verheven gedachten.
Het beeld vormt een schaduw van het actieve

P20
PUBLICATIE
INLEIDING
leven, de geest die zich bezint op de volgende
stap. De kunstenaar beschouwt deze sculptuur
als deel van zijn reeks ‘De laatste dingen’. Het is
een referentiewerk in de letterlijke zin: eerder een
ijkpunt dan een eindpunt, een beeld dat onszelf
helpt te oriënteren welke richting we uit willen
met ons leven.
4. Projectie en agressie, projectielen: met het
opnemen van de maquette en terugblikkende
tekst van Benjamin Verdonck op zijn onuitgevoerd
project Boot met Katapult, opent de presentatie
zich voor het actuele debat over de politieke
situatie in Vlaanderen, en het engagement van
kunstenaars. Verdonck: “Ik wilde in aanloop
naar de gemeenteraadsverkiezingen een
grote boot bouwen met een katapult ervoor
en doorheen dit werk praten over vermogen
en richting kiezen. Ik zou daar drie weken aan
werken. De beste plaats om dat te doen leek mij
de driehoek Centraal Station / Rooseveltplaats
/ Keyserlei. Er lopen daar veel mensen rond op
weg naar ergens anders. Het publiek zou mij
met bussen tegelijk aangevoerd worden. Daar
wilde ik mijn verhaal wel vertellen. Deze locatie
bleek niet voor de hand liggend; naast de stad
en de lijn zat ook het Vlaamse gewest mee aan
tafel. Mijn voorstel werd negatief geadviseerd.
Ik respecteer deze beslissing. Ik vroeg een
uitzondering op een regelgeving die gezien de
omstandigheden (aanleg Astridplein, afbraak
ijzeren brug) behoorlijk vergaand was en niet
geheel prioritair. Ik voel mij niet tegengewerkt
door de burgemeester en de stad antwerpen.
Wie dit voorval aangrijpt om deze samenwerking
te banaliseren tot JA of NEE geroep schrijft
cowboyverhalen.” (4)
Fallen Astronaut van Paul van Hoeydonck, het
beeldje dat in 1971 door de bemanning van
Apollo op de maan werd gezet, is bijzonder; het
is het eerste kunstwerk in de kosmische ruimte.
Met enige goede wil zou het als een zachtmoedig
voorloper van Benjamin Verdoncks werk gezien
kunnen worden. Het plaatst immers vraagtekens
MuHKAtoont
bij de inspanningen (in dit geval ruimtereizen)
van de menselijke soort; waarop die berusten, en
of er niet al te veel ijdelheid bij te pas komt. Een
Vlaamse moraliteit.
5. Projectie en sociale utopie: de westerse
samenleving, en hoe die er in de zeer nabije
toekomst uit gaat zien, staat centraal in Tomorrow
van Fiona Tan. Deze installatie bestaat uit twee
overlopende projecties: een camera maakt in
slow motion een lange pan langs gezichten
van scholieren die te zien zijn op een groot
scherm. Daarvoor hangt een veel kleiner scherm
met dezelfde opnamen van de hele groep,
maar in close-up. Fiona Tan heeft gefilmd op
een middelbare school in een buitenwijk van
Stockholm. Het werk is simpel en direct maar
heeft veel lagen, van het sociologische, via
het technologische, tot een zuiver ontologische
vraagstelling over de toekomst.
Yeondoo Yung vroeg aan kinderen om dromen
over hun eigen toekomst en die van anderen aan
papier toe te vertrouwen. Wonderland bestaat
uit deze tekeningen, en ze worden geëxposeerd
in gezelschap van foto’s die exacte kopieën zijn
van de kindertekeningen, alleen wel op basis
van driedimensionale tableaus met mensen in de
hoofdrol (een samenwerking tussen jongeren en
de kunstenaar). De uitgesproken kinderfantasieën
confronteren door het scala aan gevoelens dat
je hier tegenkomt, van tederheid tot felheid.
Bepaalde tekeningen, zoals die van een bruiloft
van twee jongemannen, verwijzen naar recente
veranderingen in de Koreaanse samenleving,
waar iets als de individuele invulling van
iemands leven een recent gegeven is.
Pierre Huyghe nodigde collega’s architecten,
musici, choreografen enz. uit om voorstellen te
doen voor de viering van nieuwe vrije dagen
buiten de reguliere vakanties om. Het resultaat
was One Year Celebration, een kalender in de
vorm van 48 posters met tekst in zwart-wit. Met
dit werk plaatst Huyghe een wereld binnen de

P21
PUBLICATIE
INLEIDING
bestaande wereld; feitelijk doet hij een voorstel
voor een andere collectieve indeling van onze tijd.
One year celebration past in een oeuvre waarbij
kunst wordt ingezet om spontane acties en live
gebeurtenissen te ensceneren op een kleine
schaal, om zo te ontkomen aan het alziend oog
van de media. Het is Huyghes artistieke tegengif
voor een cultuur die het schijnbaar zat is om nog
te wachten op de gebeurtenis en haar daarom
al vooraf laat gaan door het commentaar op de
gebeurtenis die nog moet plaatsvinden. Binnen
deze condities van een cultuur van het spektakel
wil Huyghe vrije ruimte scheppen voor het doen
en denken, ziedaar zijn missie.
“De wereld is een schouwtoneel, maar wanneer
kinderen er verschijnen om een voorstelling te
geven, doen ze dat altijd met grenzeloze ernst.”
(5) Ana Torfs toont een selectie uit een groeiende
verzameling zwart-wit foto’s die in wisselende
constellaties geëxposeerd kunnen worden. Je kan
deze beelden typeren als beknopte theaterstukjes,
didactisch-esthetische oefeningen waarin vele
protagonisten – kinderen, volwassenen, families,
vrienden – al spelend met elkaar materiaal
verzamelen voor het leven. Een rollenspel dus,
vergelijkbaar met de rollenspelen die we in het
echte leven opvoeren, maar nu puur erop gericht
om het ik, de wereld, en het ik in de wereld te
leren kennen. En, verbazing zou ons wel eens ten
deel kunnen vallen als we stilstaan bij wat ons
hier al is overkomen; vandaar wellicht de titel van
deze serie: “à...à...aaah!”. Een geestrijke serie foto’s
verwant aan de klassieke emblemata.
6. Tijd-ruimte-projectie; één tijd-ruimte in een
andere voegen: van Matt Stokes laten we een
videofilm zien, Long After Tonight, die geïnspireerd
is op de Northern Soul-beweging van eind jaren
’60 en ’70 in Noord-Engeland. Als muziekstijl is
Northern Soul gebaseerd op Amerikaanse soul,
zij het met een snelle beat. In een gotische kerk,
de Saint Salvador in Dundee, een van de eerste
plekken waar de Northern Soul-dansavonden
plaatsvonden, heeft Stokes dansers met
MuHKAtoont
verschillende achtergronden verzameld. In de
kerk vindt een feest plaats, de camera legt het
draaien en wervelen van de dansers op een
hypnotische manier en een diversiteit aan shots
vast.
A Movie van Krassimir Terziev is een verbluffende
video-installatie, een diptiek waarin je figuranten
uit alle tijden (Romeinen, Hunnen, Nazi’s etc.)
ziet wachten op een film die nog gedraaid moet
gaan worden. Plaats van handeling is een set
van Boyana Film Studios in Sofia, achtergelaten
door een Italiaanse crew; de bonte kostuums zijn
restanten van filmproducties uit de laatste twee
decennia. Om 10 uur ’s ochtends wordt de groep
van vijftig extras naar de set geleid. Ze moeten
wachten op nadere instructies en een ‘actie’
signaal. Dat signaal blijft echter uit, waardor onze
aandacht verlegd wordt naar zoiets simpels als
het verstrijken van de tijd; al deze mensen die
hier niets staan te doen, het enige wat hen rest is
ronddolen op een scheidslijn van fictie en realiteit.
De groei van een op een plein geplant zaadje
tot rijpe boom, een proces dat jaren in beslag zal
nemen, is in een ontwerp van Rodney Graham
te volgen in een via een trap toegankelijke
camera obscura. Zijn model van Millenial Project
for an Urban Plaza heeft qua vorm veel weg
van Tatlins model voor het Monument voor de
Derde Internationale. Jeff Wall merkt daarover
het volgende op: “In the Millenial Project, the
functional shed of the early Camera Obscura is
transformed into a curious and intricate yellow
pavilion, whose protruding compound pin-hole
resembles some visionary piece of nineteenth
century astronomical equipment. And, in a
generic sense, this compound eye is indeed
astronomical because it sees far away, not into
space but into time, not into the heavens but
into the city. The Millenial Project is thus a timemachine,
as its title indicates.” (6) Niettemin
plaatst dit werk wel een kritische aantekening bij
de droom van een door technologie beheersbaar
universum; het verbond tussen machine en natuur

P22
PUBLICATIE
INLEIDING
is hier wonderlijk – de tegenstelling tussen het
kleine zaadje en de reusachtige machinerie kan
niet groter. Uiteindelijk wil dit werk ons iets heel
anders zeggen over onze projectie-apparaten: hoe
krachtig ook, ze kunnen geen leven genereren!
Joost Rekveld heeft op ons verzoek een bijdrage
ontwikkeld in relatie tot de Vrielynck-collectie
van het MuHKA. Het lot van deze pre-cinema
collectie in de denkbeeldige toekomst staat
centraal in Suprematist Manual, een geheel van
zeven modules voor het tonen van voorwerpen,
legenda’s en een nieuw videowerk. Wat, zo vroeg
de kunstenaar zich af, zou de status van precinema
voorwerpen zijn in een verre toekomst, als
de droom van de radicale kunstenaarsutopieën
van na de Tweede Wereldoorlog (Klein, Constant,
Corbusier, Superstudio etc.) is uitgekomen,
en we leven zonder dingen? Op dat moment
zullen deze pre-cinema objecten gezien worden
als de primitieve voorlopers van het stadium
van materieloosheid, waarin niettemin al een
revolutionair potentieel aanwezig was.
7. Projectie en scherpte/focus: Falling on the
Fovea, een film in zwart-wit van Vitto Valentinov
& Kristina Ianatchkova, laat een soort dans
zien van een ballonnenvrouw voor en met een
camera die haar dicht op haar huid zit, maar
daarbij steeds doel mist. De film kent een verloop
van afwisselend scherpe en vage beelden, en
heeft een serene atmosfeer. Abstractie en figuratie
komen hier broederlijk samen, alsof er nooit
sprake is geweest van een antagonisme tussen
deze kunstrichtingen.
André Kruysen tenslotte maakt een beeld in de
hoekzaal met het ranke raam uitziend op de kade.
De witte sculptuur nestelt zich als een vreemd
en toch vertrouwd lichaam in het museum.
Zijn vormentaal is dynamisch en herinnert
aan suprematistische beelden. Deze sculptuur
blokkeert en verlegt de normale route van het
daglicht, zodat er in de zaal een nieuw spel met
natuurlijk licht ontstaat. Before One Has a Past is
MuHKAtoont
ontwikkeld, in de woorden van de kunstenaar,
vanuit de wil om het conflict met de ruimte aan te
gaan. In het beeld lijkt de gestalte (de totaalvorm)
uit elkaar te vallen en terecht te komen in een
staat van gewichtsloosheid. Dat aspect werd de
kunstenaar ingegeven door de hoge lichtpartij
in deze zaal, waar je als in een trechter naartoe
wordt gezogen. De lichtwerking in dit werk is erg
verfijnd; de in de sculptuur verwerkte plexiglas
platen bewerkstelligen een drievoudig lichtspel,
nl. oppervlaktespiegeling, transparantie, en de
afschaduwing van de achterliggende materie op
het matte achtervlak.
Projectie denken
Een opmerking, tot slot, over deze publicatie,
die zich zo’n beetje tot de idee van een
tentoonstellingscatalogus verhoudt, zoals de
tentoonstelling zelf zich tot het projectie-apparaat
verhoudt.
Wie ons zo-even doorheen de virtuele presentatie
van werken heeft gevolgd, en wie de presentatie
in kwestie eenvoudigweg bezoekt of bezocht
heeft, zal opmerken dat het The Projection Project
paradoxaal genoeg aan ‘projectie-werken’
in de enge of klassieke zin ontbreekt: geen
ratelende projectoren, geen opwarrelend stof in
de lichtbundels die door projectoren de wereld
worden ingestuurd, geen kronkelende filmstrips.
En dit alles juist om de idee van de projectie des
te meer in haar mentale werkzaamheid te tonen,
projectie inderdaad in de eerste plaats als idee
(en, op veilige afstand, slechts in de tweede plaats
als technologie) te thematiseren.
Eenzelfde ‘idealisme’ animeert de publicatie die
de lezer nu in de handen houdt: in de teksten
die in dit boek zijn verzameld, is projectie slechts
in tweede instantie een techniek of mechanisch
fenomeen; allereerst is zij altijd een idee, een
wereld-beeld, een manier van denken, een
cultureel paradigma, een traditie - en finaal
ook een artistieke daad. Centraal in de essays

P23
PUBLICATIE
INLEIDING
staan noch projector, lichtstraal of beeldscherm,
maar de ervaring die deze ‘objecten’ samen
mogelijk maken – een ervaring van projectie
als technologie, maar bovenal ook als allegorie.
En betekende ‘allegorie’ niet letterlijk – zoals
we hierboven reeds aanhaalden – “iets anders
vertellen”? Dat is alvast wat de idee projectie
in tekstbijdragen van Edwin Carels, Dominique
Païni, Dieter Roelstraete en Thomas Zummer doet.
Voor hen vormt het gebruik van de projectie
in de beeldende kunst slechts of vooral een
aanleiding om over haar bredere (en diepere)
culturele en politieke implicaties na te denken.
Het visuele essay van Joost Rekveld en de
dagboekfragmenten van Sergej Eisenstein tonen
elk op hun manier het onderscheiden in-werkingtreden
van de projectie – tweemaal met de
zwakke schaduw van een zeker revolutionair élan
(‘project’) op de achtergrond. In het door October
georganiseerde rondetafelgesprek met Hal Foster,
Chrissie Iles e.a., tenslotte, ziet het projectiebegrip
alle hoeken van de kamer – en komt zeer verrijkt
uit dit discursieve avontuur tevoorschijn. Net zoals
U uit het avontuur van deze publicatie, zo hopen
wij – en uit het avontuur van het grotere project
waar zowel publicatie als presentatie toe behoren.
Mark Kremer, in samenwerking met Edwin Carels
en Dieter Roelstraete
MuHKAtoont
Noten
(1) Bryon Gysin, ‘What is a Dreamachine?’, 1960.
http://www.brainwashed.com/h3o/dreamachine/booklet.
html.
(2) Statement Marc De Blieck, 1.2.2005.
Ongepubliceerd.
(3) Holland Cotter, ‘Art in Review; Marie José
Burki’, New York Times 16.4.2004.
(4) Statement Benjamin Verdonck, 12.9.2006.
http://www.toneelhuis.be/nieuws_detail.jsp?id=55.
(5) Jean Torrent, “à...à...aaah!”, 2003.
http://users.pandora.be/het-kabinet/anatorfs.htm.
(6) Jeff Wall, ‘Into the Forest’, Rodney Graham.
Works from 1976 to 1994 (Toronto/Brussel/Chicago,
Art Gallery of York University/Yves Gevaert/The
Renaissance Society at the University of Chicago,
1994), p. 24.

P24
EPILOOG
REAR WINDOWS
15.12.06Ò25.02.07
[5e & 6e verdieping]
Als een ‘epiloog’ bij de tentoonstelling
THE PROJECTION PROJECT staan op de
bovenste verdiepingen van het MuHKA
drie installaties opgesteld die het idee
van film of video als venster op de wereld
problematiseren. Een van de oudste
motieven uit de schilderkunst sinds de
renaissance, wordt door de huidige film-,
video en mediakunstenaars telkens opnieuw
gethematiseerd.
Michael Snow registreerde voor Solar Breath
[Northern Caryatids] zowat een uur lang het
raam van een atelier ergens in het noorden
van Canada. Als een losgeslagen filmdoek
waait het gordijn af en toe op en krijgen we
een glimp van het landschap te zien. Een
meditatieve observatie van de grenservaring
tussen binnen en buiten, licht en donker,
natuur en cultuur.
Anri Sala roept met Window Drawing
daarentegen juist een bijzonder efemeer
beeld op van een raam, of tenminste de
schaduw ervan op een witte muur. Ook
hier speelt de kunstenaar met de notie van
een camera obscura, en legt hij de nadruk
op de optische ‘sluis’ waardoor binnen- en
buitenwereld met elkaar in verbinding
treden.
Julie Morel richt haar filmloop van wolken en
lucht niet op een blinde muur, maar versneed
een groot filmdoek in vele kleine rechthoeken
die ze versplinterd in de ruimte ophangt. Het
beeldkader is hier een mozaïek dat er vanuit
elke invalshoek anders uitziet. De kijker kan
hier ook niet langer passief observeren, maar
moet wel actief in het beeldveld stappen, om
zo onderdeel te worden van het schaduwspel
met de titel Les Passeurs.
MuHKAtoont
Curator
Edwin Carels
Kunstenaars met werken
Michael Snow
Solar Breath [Northern Caryatids], 2002
Anri Sala
Window Drawing, 2006
Julie Morel
Les Passeurs, 2006

P25 MuHKAtoont
BEELDMATERIAAL
REAR WINDOWS
Julie Morel, Les Passeurs, 2006 Anri Sala, Window Drawing, 2006
Michael Snow, Solar Breath [Northern Caryatids], 2002

P26
COLLECTIEPRESENTATIE XVII
...en double
25.11.06Ò11.02.07
Naar aanleiding van de wintertentoonstelling
THE PROJECTION PROJECT stelt het MuHKA
een collectiepresentatie samen aan de hand
van een thematisch complex dat nauw met
dat van de projectie —in figuurlijke zowel
als letterlijke zin— samenhangt: een wereld
van schaduwen, dubbels en ontdubbelingen,
tweelingen, maskerades, spoken en
spiegelingen.
In de collectiepresentatie zitten weinig
projectiewerken in de strikte, technische
zin van het woord —ook daarin
weerspiegelt deze de metaforiek van de
wintertentoonstelling— maar des te meer
fantasmagorische beelden: allusies op de
magische kracht van de cinema om het
leven in tweeën te klieven. Twee identieke
beelden —maar wat is nu juist waar, en wat
slechts representatie?
MuHKAtoont
Deelnemende kunstenaars
Tiong Ang en Roy Villevoye, Richard
Artschwager, Luc Deleu, Paul
De Vree, Braco Dimitrijevic, Jiri Georg
Dokoupil, Jan Fabre, Bernard Frize, Jef Geys,
Douglas Gordon, Rodney Graham, Philip
Huyghe, Ilya & Emilia Kabakov, Hubert
Kiecol, John Körmeling, Edward Lipski,
Danny Matthys, Paul McCarthy & Mike
Kelley, Allan McCollum, Vlad Monroe,
Antonio Muntadas, Bruce Nauman, Ria
Pacquée, Michelangelo Pistoletto, Hermann
Pitz, Thom Puckey, Gert Robijns, Cindy
Sherman, Ettore Spalletti, Sven ‘t Jolle, Joëlle
Tuerlinckx, Michael Van Den Abeele, Didier
Vermeiren, Jan Vercruysse, Jörgen
Voordeckers, Lawrence Weiner, Marthe Wéry

P27
LIJST MET WERKEN
COLLECTIEPRESENTATIE XVII
Tiong Ang en Roy Villevoye,
Geheugenspel, 2004
Richard Artschwager,
Platzmöbel, 1993
Luc Deleu,
Schaal en perspectief, 1980
Paul De Vree,
Xxeeuw, 1973-2002
Fuga in R, 1967-2002
Braco Dimitrijevic
Zonder titel , 1989, aankoop 1989
Jiri Georg Dokoupil
De neus van Jean-François Lyotard, 1989
Jan Fabre
De prins arabier uit de sprookjes van
duizend-en-een-nachten, 1978
Bernard Frize
Ouverture, 1998
Jef Geys
De Gevallen Verwittiging, 1985
Douglas Gordon
Self Portrait, 1984
Rodney Graham
Continuous transformation of the form of a child’s
sled into that of another, 2000
Philip Huyghe
Double portrait, 1997
Philip Huyghe
Untitled, 1997
Ilya & Emilia Kabakov
August 20th 1968, 2000
MuHKAtoont
Hubert Kiecol
Tisch met 10 häusern, 1986
John Körmeling
Memorial Cola, 2001
Edward Lipski
Rats, 1997
Danny Matthys
Terras, 1974
Helicopter, 1978
Paul McCarthy & Mike Kelley
Heidi, 1994
Allan McCollum
100 Plaster Surrogates, 1982
Vlad Monroe
‘StarZ’, 2005
Antonio Muntadas
Emission-reception, 1973-1974
Bruce Nauman
Good boy-Bad boy, 1982
Cross beams, 1986
Ria Pacquée
Zes foto’s van verschillende performances 1982-
1988, 1989
Michelangelo Pistoletto
Divisione e moltiplicazione dello specchio, 1978
Hermann Pitz
Fridericianum erstes obergeschoss, 1992-94
Duplex rehearsal, editie twee, 1992
Camera, 1997
Thom Puckey
Everything I say is not true, 1986

P28
LIJST MET WERKEN
COLLECTIEPRESENTATIE XVII
Gert Robijns
Untitled, 2003, [replica Hermann Pitz]
Untitled, 2003, [replica Ettore Spaletti]
Untitled,2003, [replica Bernard Frize]
Cindy Sherman
Untitled 120, 1983
Untitled 121, 1983
Ettore Spalletti
Stanza, giallo oro, 1994
Sven ‘t Jolle
Jong en onwetend arbeider met ballonmuts, 1998
Joëlle Tuerlinckx
Zonder titel, 1999
Michael Van Den Abeele
Birth of a Nation, 2003
Didier Vermeiren
Zonder titel , 1985
MuHKAtoont
Jan Vercruysse
Fontaine/Lustre, 1991
Paul Van Hoeydonck
Plexireliëf, 1960-1961
Jörgen Voordeckers
Tweeling, 1999
Lawrence Weiner
A city dragged, a city shored, 1970
Marthe Wéry
Zonder titel, 1989

P29
ZONDER TITEL.
Moussem Festival Lente 2007
15.03Ò20.05.07
De vzw Moussem, beeldend kunstenaar
Charif Benhelima en het MuHKA, slaan in het
voorjaar van 2007 de handen in elkaar voor
een bijzonder project. ZONDER TITEL wordt
een evenement dat wil ontsnappen aan de
klassieke invulling van zowel tentoonstelling
als festival: een podiumfestival en een
beeldende kunstpresentatie vloeien
hier ineen. De MuHKA-ruimtes worden
van louter tentoonstellingsruimtes ook
ontmoetingsplekken.
Moussem groeide uit de bekommernis van
een aantal Vlamingen van Marokkaanse
oorsprong. Zij zagen in Vlaanderen niet de
hele culturele waaier die zij uit Marokko
verwachtten. In eerste instantie brachten zij
muziek, later werd daar literatuur, dans en
theater aan toe gevoegd, ondertussen gaan
zij ten gepaste tijde ook het maatschappelijke
debat aan. Omdat Moussem zijn blikveld
verder wilde openen, werd contact gezocht
met het MuHKA. Met de samenwerking
willen beide organisaties bruggen slaan en
hun eigen domein overstijgen. Hierbij gaat
er grote aandacht naar het creëren van een
goede vibe voor een festivalplek. Die moet
tegelijk een omgeving worden waarin kunst
kan worden getoond.
MuHKAverwacht
Maar daar blijft het niet bij. In dialoog met
Moussem zet het MuHKA een traject uit
waarin het zichzelf doorlicht. Het kernpubliek
van Moussem wordt de referentie om te
onderzoeken of het museum in de toekomst
niet een stukje anders kan gaan functioneren.
Moussem wordt in de lente van 2007 bij
wijze van spreken hoofdaandeelhouder van
het MuHKA. We dachten samen na over
welke verwelkoming, welke woorden, welke
afspraken het museum, zijn bezoekers en
een publiek als dat van Moussem kunnen
aanspreken. Uit de talrijke prospecties,
ideeën, discussies en overlegmomenten, die
sinds 2005 plaats vonden, distilleerde zich
een veelzijdig programma dat onmogelijk te
vatten is onder één noemer.
Van dinsdag tot donderdag nodigen we je
uit om in alle rust te komen genieten van
beeldende kunst. Het tentoonstellingsluik,
waarvoor Charif Benhelima zich mede
engageerde, bestrijkt geen afgebakend
gebied. Er is Marokko, zeker, met zijn
Arabische, Berberse en Joodse dimensies.
Maar Marokko —als referentieveld— bestaat
ook buiten Marokko, in de emigratie waar
ook Benhelima zelf uit voortkomt. En Marokko
als referentieveld gaat ook buiten Marokko,
naar de mediterrane en Arabische wereld
waar Moussem zich op richt en die het in
de volgende festivals steeds nadrukkelijker
wil belichten. De Moussem Club dacht een
jaar lang na over zichzelf, beeldende kunst
en de MuHKAcollectie in het bijzonder en
drukt een wel erg eigenzinnige stempel op de
collectiepresentatie. Daar kijken we dan ook
erg naar uit.

P30
ZONDER TITEL.
Tijdens de weekends, van vrijdag tot
zondag, maken we ruimte voor film, woord,
muziek en brengen we verschillende
gemeenschappen en subculturen zoals de
Belgisch Noord-Kaukasische vereniging en
de Latijns-Amerikaanse federatie voor het
voetlicht. Wekelijks zal er een filmmoment
zijn, al dan niet gepaard gaande met een
gesprek. Maar woord is ook: debatten over
breedmaatschappelijke onderwerpen,
literatuurmomenten en gesprekken met
kunstenaars en andere gasten. Evenzo mag
je in het muziekluik zowel grote concerten
met populaire muziek verwachten als kleine,
intieme muziekmomenten.
MuHKAverwacht
Deelnemende kunstenaars
Wafae Ahalouch El Keriasti, Hicham
Benohoud, Ali Chraibi, Abdelali Dahrouch,
Hassan Darsi, Touhami Ennadre, Safaa
Erruas, Mohand El Gholabzouri, Studio Ifriqia,
en anderen

P31
MuHKApartners
Het MuHKA is een initiatief van
de Vlaamse Gemeenschap
en wordt gesteund door
Provinciebestuur Antwerpen, Stad Antwerpen
en Nationale Loterij
Mediasponsor van het MuHKA
Klara
Evenementensponsor van het MuHKA
UBS Belgium
Sponsors van het MuHKA
ARGEX, Brouwerij Corsendonk, Chi
Kwadraat, Corinthia Antwerp Hotel, Degussa
Antwerpen, Foruminvest, Hifinesse, ING
België, KBC, Loyens Advocaten, McKinsey &
Company, Vooruitzicht
Ereleden van het MuHKA
Amber Holding, Dockx-Verbo, Elegis
Advocaten, Kunstuitleen Dijkstra,
Noord Natie
MuHKA
Leden van het MuHKA
Abati, Ackermans & Van Haaren, Allift,
Antwerpse Bouwwerken, Antwerpse
Waterwerken, Antwerps Havenbedrijf, AON
Belgium “Artscope”, ATAB, Automobile
Centre Mechelen, Bank J. Van Breda &
C°, BASF Antwerpen, The Brussels Airport
Company, Blondé, Capital@Work, Centea,
CERA, Cipal, Conix Architecten, Data
Clean, Deplo Schoonmaak, Dexia-Bank,
DSV Belgium, Duvel Moortgat, GS1 Belgium
& Luxembourg vzw, Ethias, Fortis Bank, F.
Van Lanschot Bankiers België, Immobiliën
Hugo Ceusters, ING Insurance, Interbuild,
Kappa Consult, Mensura, Mercator Bank
& Verzekeringen, Methis, Nationale Bank
van België, Plusgalleries, Pre-Press Group De
Schutter, QRS, Rem.B, Retail Estates, SD Worx,
Soudal, Tabaknatie, ‘t Fornuis, VOKA – Kamer
van Koophandel A’pen-Waasland, VOKA
– Kamer van Koophandel Kempen, Willemen
Groep, Zoontjens Beton

P32
MuHKApraktisch
PERS CONTACT
Rita Compère/ Sophie Gregoir
> T +32 [0]3 260 99 91 of +32 [0]3 260 80 97
> pers@muhka.be
____
Persteksten en beeldmateriaal kan je downloaden op
www.muhka.be/press
Dank bij voorbaat om bij publicatie ook telkens onze website te
vermelden: www.muhka.be
MuHKA
Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen
Leuvenstraat 32 2000 Antwerpen
> DIÒZO 10.00 17.00
> T +32 [0]3 260 99 99
> info@muhka.be
TOEGANG
> €5 > €3 [-26 / 60+ / groepen vanaf 10 pers.
/ werkzoekenden / andersvaliden en hun
begeleiders / leden NICC / Antwerpenaren /
lerarenkaart Klasse]
> gratis [-13 / BIG-kaart / Vrienden van het
MuHKA / ICOM /VMV]
INLICHTINGEN EN RESERVATIES
ACTIVITEITEN
PUBLIEKSWERKING
> MA VR 09.00 12.30 en 13.30 16.00
> T + 32 [0]3 260 99 90
> ontvangt@muhka.be
> www.muhka.be/ontvangt
MuHKAFE & MuHKASHOP
> DI ZO 10.00 17.00
[keuken 11.00 15.00]
MuHKA_bibliotheek
> DI VR 10.00 17.00
> T +32 [0]3 260 99 98
> www.muhka-bibliotheek.be
> gratis toegang
MuHKA
MuHKA_media
Waalsekaai 47 2000 Antwerpen
> dagelijks vertoningen om 20.00 en 20.30
> MAÒVR 10.00 17.00
> T +32 [0]3 242 93 57
> media@muhka.be
> www.muhka.be/film
TOEGANG
Zaal 1 [Filmmuseum]
€5 > €3 [vrienden van het MuHKA/
studenten/-16/60+]
€25 [10-rittenkaart, enkel geldig voor
Filmmuseumvoorstellingen]
Zaal 2
€6 > €5 [vrienden van het MuHKA/
studenten/-16/60+]
____
> de kassa is open vanaf één uur vóór de voorstelling, tot de
voorstelling begint
> gereserveerde kaarten moeten een half uur voor aanvang
van de voorstelling worden afgehaald
> Beide zalen zijn toegankelijk voor rolstoelgebruikers
OPENBAAR VERVOER
> Station Antwerpen-Berchem: tram 8
> Station Antwerpen-Centraal: bus 23
> Station Antwerpen-Zuid: tram 4 of tram 24
> www.delijn.be / www.nmbs.be
EIGEN VERVOER
> www.antwerken.be
> gratis parkeergelegenheid