DE ORDE DER DINGEN - M HKA

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
persdossier
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
DE ORDE
DER DINGEN
Roy Arden, Down There, 2007, courtesy kunstenaar

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
P2
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
inhoud
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
DE ORDE DER DINGEN
12.09.0804.01.09
DE ORDE DER DINGEN P3-26
—Introductie P4-5
—Filmprogramma P6-8
—Informatie kunstenaars P9-20
—Informatie Roy Arden / Dieter Roelstraete P21-23
—Lijst met werken P24-26
LONELY AT THE TOP klankeffecten P27-29
#4 Documentarista
—Introductie P27
—CV Jasmina Fekovic P27-28
—Lijst met werken P29
NOG IN HET MuHKA IN NAJAAR 2008 P30-36
Tentoonstelling:
—STARING BACK Chris Marker P30-31
Lezingen: P32-33
—SLEUTELWOORDEN/GEDRAG
Collectie: P34-35
—FANTASY interventie door Koen van den Broek P34
—COLLECTIE XXIII P34
—INSERT MARCEL BROODTHAERS & FRIENDS P34
—INSERT PANAMARENKO POSTERS P35
Extra Muros: P35-36
—RENÉ P35
—BRUSSEL BIËNNALE 1 P35-36
MuHKAinfo
—MuHKApraktisch P37-38
—MuHKApartners P38

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P4
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
DE ORDE DER DINGEN
12.09.0804.01.09
DE ORDE DER DINGEN
12.09.0804.01.09
“Het grondgebeuren van de Moderne Tijd is de verovering van de wereld als beeld.”
Martin Heidegger, De tijd van het wereldbeeld
DE ORDE DER DINGEN, de najaarstentoonstelling van het MuHKA is opgebouwd rond het
online beeldarchief van de Canadese kunstenaar Roy Arden. Het betreft een visuele database
van meer dan 30.000 beelden, allemaal afkomstig van het internet, die alfabetisch
zijn ingedeeld in allerlei meer of minder bizarre categorieën, de ene al rigoureuzer
gedefinieerd dan de andere.
De tentoonstelling kwam voort uit een intense dialoog met Arden, die in 2005 reeds in het
MuHKA te gast was als deelnemer aan Intertidal: Vancouver Art & Artists. Het online beeldarchief
van Arden, dat de vorm heeft van een quicktime-filmpje met — naar het bekende
boek van de Duitse filosoof Arthur Schopenhauer — de naam The World as Will and
Representation, dient als uitgangspunt voor deze grootschalige groepstentoonstelling.
De beeldbank staat hier centraal als esthetisch motief, maar ook als artistieke methode en
culturele strategie — het archief, de atlas, de encyclopedie en de inventaris als even zoveel
manieren om orde te scheppen in de oceanische zondvloed van beelden die onze
huidige beeldcultuur karakteriseert. Roy Ardens alfabetisch geordende digitale wereldbeeld
thematiseert daarbij het dilemma van de kunstenaar ten overstaan van de dagelijkse
beeldlawine, die in het internet natuurlijk haar meest extreme, extatische uitdrukking heeft
gevonden: indammen of mee dobberen? Aan banden leggen of laten prolifereren?
Nieuwe beelden maken en aan de steeds verder aanzwellende zondvloed toevoegen, of
zich juist tot de bestaande beelden beperken, en daarin zoveel mogelijk orde scheppen?
De spanning tussen ‘found footage’ enerzijds, in het werk van Arden, Luis Jacob, Peter Piller,
Joachim Schmid en in de klassieke ‘appropriation art’ van Richard Prince, en een strak
gedisciplineerde, quasi-wetenschappelijke eigen beeldproductie anderzijds [Hans
Eijkelboom, Els Vanden Meersch, Christopher Williams] loopt als een rode draad door deze
presentatie. In het werk van Sarah Charlesworth en Sanja Ivekovic produceert deze
spanning dan weer een directe kritiek op het mediale regime, en op de inflatoire conditie
van visueel exces die onze huidige, door en door gemediatiseerde cultuur kenmerken.
Het internet in zijn meest exhibitionistische en voyeuristische toepassingen — flickr, google
image search, youtube — functioneert niet zonder reden als een soort conceptuele horizon
waartegen de verschillende kunstwerken en praktijken zich aftekenen. DE ORDE DER DINGEN
is in eerste instantie een tentoonstelling van en over beelden, over de honger en het
verlangen naar beelden; fotografische beelden en de heden zo populaire [digitale]
collagetechniek primeren, maar een aantal kunstenaars werken eveneens met taal. De
dingen een naam geven is misschien wel het oudste ordenende principe, en in het door taal
behekste werk van Tine Melzer, Marc Nagtzaam en Roger Willems & Mark Manders komt
deze ordenende, inventariserende impuls dan ook het dichtst in de buurt van een obsessieve
handeling — kunst als magische bezwering van veelheid en verschil.
De encyclopedische impuls die de voornoemde praktijken met elkaar gemeen hebben, of
het nu naar parodie neigende typologieën of quasi-wetenschappelijke proeven van een
antropologische sensibiliteit betreffen, verraadt de diepe, pre-moderne verwantschap tussen
kunst en meer geïnstitutionaliseerde, ‘rationele’ vormen van weten. De titel van de tentoonstelling
is een verwijzing naar de Engelse vertaling van het bekende boek Les mots et les
choses van de Franse filosoof Michel Foucault, waarin deze de geschiedenis van de
moderne wetenschap als een verlangen naar orde en overzichtelijkheid karakteriseert, als
de geschiedenis van een door transparantie geobsedeerde wensdroom.

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P5
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
De werken die in DE ORDE DER DINGEN worden getoond geven allen uitdrukking aan hetzelfde
verlangen om — op welke bizarre wijze dan ook, en hoe gekker hoe liever — de wereld
te ordenen en te inventariseren, transparant te maken, haar overzichtelijkheid terug te geven.
In de tentoonstelling is werk te zien van 26 kunstenaars — precies evenveel als er letters zijn
in ons Latijnse alfabet: een verwijzing naar het structurerende principe achter The World
as Will and Representation, de digitale beeldbank van Roy Arden waarmee het allemaal
begon, maar ook naar de 26-delige Complete Dictionary van de jonge Duitse kunstenares
Tine Melzer, waarin niet één beeld terug te vinden is. Waarom 26 kunstenaars? Waarom zijn
er zesentwintig letters in het alfabet? Aan de basis van elke door de mens aan de wereld
opgelegde orde ligt altijd hetzelfde arbitraire gebaar — de loutere wil om orde te scheppen.
Aan gene zijde van deze wil heerst alleen chaos, de totale onoverzichtelijkheid, de niets-
ontziende willekeur.
Zoals Michel Foucault het stelde in de beroemd geworden inleiding op het boek dat
DE ORDE DER DINGEN zijn naam gaf: Niets is onzekerder, niets is [althans schijnbaar]
empirischer dan een orde onder de dingen aan te brengen; niets vereist een alertere blik of
een getrouwere, flexibelere taal; niets verlangt nadrukkelijker dat we ons mee laten voeren
door de woekering van eigenschappen en vormen.
---
> met werk van Roy Arden, Sarah Charlesworth, Marjolijn Dijkman, Hans Eijkelboom, Daniel
Faust, Douglas Huebler, Sanja Ivekovic, Luis Jacob, Cameron Jamie, Arthur Lipsett, Tine
Melzer, Marc Nagtzaam, Cady Noland, Peter Piller, Sigmar Polke, Richard Prince, Robert
Rauschenberg, ROMA Publications [Mark Manders & Roger Willems], Julian Rosefeldt, Thomas
Ruff, Joachim Schmid, Steven Shearer, Nancy Spero, Batia Suter, Els Vanden Meersch,
Christopher Williams + Jef Geys
> concept: Dieter Roelstraete i.s.m. Roy Arden
> tijdens de opening op 11.09 geeft de Duitse kunstenaar Joachim Schmid in het MuHKA een
lezing over flickr en de rol van online, digitale beeldbanken in zijn eigen fotografische
praktijk
> Naar aanleiding van de tentoonstelling stelden Stoffel Debuysere en María Palacios Cruz
[Courtisane] een film- en videoprogramma in drie luiken samen. Op VR 12.09 staat ABOUT TIME
— een retrospectieve van Arthur Lipsett op het programma. VR 19.09 staat in het teken van
een reeks films gemaakt met ‘found footage’ en op VR 26.09 tonen we een serie films die de
grenzen van de ‘compilatiefilm’ verkennen en tegelijk de conventionele ordeningsprincipes
van montage in vraag stellen

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P6
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
DE ORDE DER DINGEN
FILMPROGRAMMA
ZA 02.02.08 om 14.00
Binnen de context van DE ORDE DER DINGEN stelden Stoffel Debuysere en María Palacios
Cruz, beiden betrokken bij het Courtisane Festival voor kortilm, video en nieuwe media, een
film- en videoprogramma in drie luiken samen. Hierin staat werk centraal, gemaakt met
‘gevonden’ beelden. De makers van de gekozen films en video’s gebruiken brokstukken
van de ons omringende mediarealiteit als bouwstenen van nieuwe betekenisconstructies.
Zij maken de oorspronkelijke betekenis en hiërarchie van beelden ondergeschikt aan een
nieuwe logica, een subversieve, narratieve of totaliserende orde gekerfd uit de ‘oneindige
cinema’.
VR 12.09
DE ORDE DER DINGEN #1
ABOUT TIME — ARTHUR LIPSETT RETROSPECTIEVE
De Canadese filmmaker Arthur Lipsett [1936—1986], van wie ook werk opgenomen is in
DE ORDE DER DINGEN, is een sleutelfiguur in de naoorlogse avant-garde cinema. Met zijn
caleidoscopische collages van ‘gevonden’ beelden en klanken verbeeldde hij zijn eigen-
zinnige visie op de ‘condition humaine’, een wereldbeeld dat doordrongen is van de
aliënerende effecten van wetenschap en technologie.
---
> inleiding door curator, criticus en filmmaker Brett Kashmere,
organisator van de eerste Europese retrospectieve van Lipsetts werk
20.00
LOST & FOUND
De vijf eerste, meest besproken films van Arthur Lipsett, zijn zinnenprikkelende collage-
strategieën die mikken op ironische en ambigue associaties van beeld en geluid. Ze vormden
een aanzienlijke inspiratiebron voor collega’s als Stanley Kubrick, George Lucas en
Stan Brakhage.
Very Nice, Very Nice
> CA 1961 > 7’
A Trip Down Memory Lane
> CA 1965 > 12’
21—87
> CA 1964 > 10’
Free Fall
> CA 1964 > 9’
Fluxes
> CA 1968 > 24’ > prints courtesy National Film Board of Canada
22.30
HEAVY MAGIC IS COMING
Twee zelden vertoonde films uit de late carrière van Arthur Lipsett, waarin hij afstand nam
van de bijtende collagestijl die zijn vroeger werk typeerde en meer in de lijn van de ‘Beat’
ethos ging werken.
N-Zone
> CA 1970 > 43’
Strange Codes
> CA 1972 > 23’ > prints courtesy National Film Board of Canada
& La Cinémathèque québécoise

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P7
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
VR 19.09
DE ORDE DER DINGEN #2
DE/CODING
20.00
POETICS OF COLLAGE
Een reeks films gemaakt met ‘found footage’, onderworpen aan herschikking, interruptie en
interpolatie, georganiseerd in poëtische vormen.
Surface Noise
Met haar veelgelaagde audiovisuele sonates onderzoekt, bevraagt en bespeelt Abigail
Child hedendaagse sociale realiteiten, in de eerste plaats de constructie van geslachtsidentiteit
en het gedrag in private en publieke ruimte.
> US 2000 > regie: Abigail Child > 18’
Everywhere at once
Een muzikale montage, een gesynchroniseerde symfonie gecomponeerd uit een veelheid
van elementen die Berliner greep uit zijn persoonlijk archief van culturele artefacten en
residu’s: een reis in beelden op het ritme van geluid.
> US 1985 > regie: Alan Berliner > 10’
Frank Film
Een geanimeerde autobiografie van Frank Mouris, opgebouwd uit meer dan 11.000 beelden
afkomstig van tijdschriften en catalogi die aan een duizelingwekkend tempo over het beeldvlak
glijden, terwijl Mouris een lijst van woorden reciteert die beginnen met de letter ‘f’.
> US 1973 > regie: Frank & Caroline Mouris > 9’
A Movie
De debuutfilm van de recent overleden Bruce Conner, een onbetwistbaar sleutelwerk in
de collagetraditie. Geïnspireerd door de surreële poëzie van het zappen, de esthetiek van
filmtrailers en het gebruik van archiefbeelden in Duck Soup van de Marx Brothers, werkte
Conner jarenlang aan wat hij bestempelde als een “universele film”: de wereld gespiegeld in
een compendium van symbolische beelden uit nieuwsberichten, fictiefilms, educatie-
materiaal en soft porno.
> US 1958 > regie: Bruce Conner > 12’
Loose Ends
Een collagefilm over het zich eigen maken van de informatie waarmee men continue
geconfronteerd wordt door eigen ervaringen en via de media.
> US 1979 > regie: Chick Strand > 25’
Tribute
Een affirmatieve visie op leven en dood, ter nagedachtenis aan een overleden broer. Deze
film is volledig gebaseerd op archiefbeelden van de jaren 1950 en 1960.
> US 1986 > regie: William Farley > 7’
22.30
Bodysong
De bekroonde langspeelfilm van Simon Pummell is een hypnotiserend epos over liefde, seks,
geweld, dood en verbeelding. Aan de hand van een indrukwekkende collage van beelden,
verzameld uit een eeuwlange opeenhoping van audiovisuele registraties en herinneringen,
voert Pummell het proces van de mensheid.
> UK 2003 > regie: Simon Pummell > 83’

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P8
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
VR 26.09
DE ORDE DER DINGEN #3
DIS/ORDER
ON AXIOMS AND IMAGES
Een serie films die de grenzen van de ‘compilatiefilm’ verkennen en tegelijk de
conventionele ordeningsprincipes van montage in vraag stellen.
20.00
---.......---
Beelden van de rock ‘n’ roll wereld in de jaren 1960, georganiseerd volgens een voorgeschreven
structuur. Met deze film demonstreert Thom Andersen de kracht van een regel als
constructieprincipe en ondergraaft hij de conventionele codes van de montage en de documentairevorm.
> US 1966—67 > regie: Thom Andersen & Malcolm Brodwick > 11’
[ ]
Een film, ontstaan uit Morgan Fishers fascinatie voor ‘inserts’: close-ups van krantenkoppen,
brieven en soortgelijke details die ter duiding worden ingevoegd in narratieve films, tegelijk
onmisbaar en marginaal.
> US 2003 > regie: Morgan Fisher > 21’
Mosaik Mécanique
Het derde deel in Pfaffenbichlers ‘Notes on Film’ reeks, dat zijn titel ontleent aan een combinatie
van Fernand Legers Ballet Mécanique en Peter Kubelka’s Mosaik in Vertrauen. Alle 98
shots uit A Film Johnnie, een korte slapstickkomedie met Charlie Chaplin, worden simultaan
vertoond in een symmetrische grid, in exact dezelfde tijdspanne als het origineel.
> AT 2007 > regie: Norbert Pfaffenbichler > 9’
Random Cuts
Dit videowerk bestaat uit 12 filmfragmenten, elk 1.6 seconden lang, versneden en geprolongeerd
volgens een specifiek mathematisch principe. De beelden tonen uitsnijdingen van
een hanengevecht, een duel tussen samoerai, een gevecht uit een animefilm — symptonen
van gewelddadigheid die in hun originele context haast ongemerkt voorbijflitsen, maar zich
hier gradueel in hun volle agressie en draagwijdte prijsgeven.
> DE 1993 > regie: Christoph Girardet > 3’
Qaeda Quality Question Quickly Quickly Quiet
Het werk van Lenka Clayton is gericht op de exploratie en bevraging van de ‘natuurlijke’
orde der dingen. Met behulp van diverse organisatiesystemen en interventies verstoort ze
de conventionele taal- en gedragspatronen. Zo stelt ze de autoriteit van allerlei documentatievormen
als referent aan oorspronkelijke gebeurtenissen in vraag.
> UK 2002 > regie: Lenka Clayton > 20’
22.30
Zorns Lemma
Zorns Lemma is het onbetwiste meesterwerk van de Amerikaanse filmmaker Hollis Frampton.
Het combineert tal van intellectuele en esthetische kwesties die hij eerder al in zijn vorige
films en fotografische werk had verkend, vooral zijn fascinatie voor epistemologie en set-
theorie — de titel refereert trouwens aan een axioma van de wiskundige Max Zorn.
> US 1970 > regie: Hollis Frampton > 60’
Met dank aan:
Brett Kashmere, National Film Board of Canada, Koninklijk Belgisch Filmarchief, Mike
Sperlinger & Benjamin Cook [LUX], Christophe Bichon [Lightcone], Lauren Sorensen [Canyon],
Michaela Grill [Sixpack], Tessa Williams [Pathé UK], Ann Schepens [A-film], Janine Marmot
[Hot Property Films], Morgan Fisher, Simon Pummell, Frank & Caroline Mouris, Abigail Child,
William Farley, Edwin Carels, Pieter-Paul Mortier [STUK], Dirk Deblauwe [Courtisane].

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P9
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
DE ORDE DER DINGEN
INFORMATIE KUNSTENAARS
Roy Arden [°1957, woont en werkt in Vancouver, Canada]
Eén werk in het bijzonder van de Canadese kunstenaar Roy Arden, die in 2005 ook al deelnam
aan de tentoonstelling Intertidal: Vancouver Art & Artists, vormde het oorspronkelijke
uitgangspunt voor de huidige tentoonstelling, waarvan de hoofdlijnen aanvankelijk in een
intense dialoog met Arden gestalte kregen: The World as Will and Representation. Onder deze
titel, die letterlijk naar het hoofdwerk van de Duitse filosoof Arthur Schopenhauer verwijst,
verzamelt Arden sinds jaar en dag allerlei beelden die hij op het internet vindt — slechts
één regel perkt die tomeloze verzamelwoede in: géén artistieke beelden, geen beelden van
kunstwerken en geen ‘kunstfoto’s’ — en in een steeds verder uitbreidende reeks deel-
verzamelingen onderbrengt. Ardens visuele database, een privé fotoarchief waar hij telkens
weer op terugvalt voor de samenstelling van zijn digitale fotocollages — bevat reeds meer
dan dertigduizend jpegs, alfabetisch geordend in een collagefilmpje [te bekijken op www.
royarden.com] waarin deze beelden elkaar tegen een duizelingwekkende snelheid op
volgen, van de A van “aerial photography” [enkele van de hieronder verzamelde beelden
vindt het zeer goed getrainde oog ook terug in de collage Down There, waarin een gelijk-
aardig koortsachtige verlangen naar overzicht, naar overzichtelijkheid wordt gethema-
tiseerd] tot en met de Z van Peter Zumthor.
Nergens in deze beeldenstroom is ook maar een zweem van hiërarchische structuur te
herkennen — behalve die van het alfabet dan. Het artistieke effect schuilt ‘enkel’ in het
loutere volume, de snelheid en het zichtbare genoegen [‘kijklust’] van sommige wel zeer bizarre
visuele vondsten. Ardens jpeg-lawine wordt op dreef gehouden door een zich eindeloos
herhalend audiofragment dat de popkenner meteen zal duiden als de ritmesectie van
Timmy Thomas’ soulklassieker Why Can’t We Live Together — een tragische allusie op
Schopenhauers pessimistische wereldbeeld.
Een tiental recente fotocollages gebaseerd op beelden uit deze digitale zondvloed wordt
tenslotte gecomplementeerd door het uit negen panelen bestaande Rupture, een sleutelwerk
uit 1985 dat zich nog duidelijk in de klassieke appropriation-traditie situeert. Deze suite
bestaat enerzijds uit door de kunstenaar zelf gemaakte foto’s van een helblauwe hemel, en
anderzijds uit journalistieke foto’s uit de Vancouver City Archives — beelden van de sociale
onrust die zoveel steden in het Amerika van de jaren dertig teisterde. Ook hier weerklinkt,
weliswaar niet zo duidelijk hoorbaar als in The World as Will and Representation, de klaagzang
“tell me, why can’t we live together.”
Sarah Charlesworth [°1947, woont en werkt in New York]
April 21, 1978 van de Amerikaanse kunstenares Sarah Charlesworth is een werk uit de reeks
Modern History [1977-1979], een serieel opgevat onderzoek naar de manier waarop ‘nieuws’
wereldwijd visueel wordt vormgegeven — en de geschiedenis van onze moderne tijd aldus
gestalte krijgt — in dagbladen, kranten en gelijkaardige gedrukte nieuwsmedia. Door
verschillende krantencovers met elkaar te vergelijken ontbloot Charlesworth bepaalde
hiërarchische structuren — het ene nieuws is nu eenmaal belangrijker aan de ene kant van
de wereld dan aan de andere — die zo impliciet de “orde der dingen” in het hedendaagse
medialandschap helpen bepalen.
In April 21, 1978 traceerde de kunstenares het traject van één enkel nieuwsfeit doorheen een
selectie van 45 kranten, met name de ontvoering van de Italiaanse premier Aldo Moro door
de terroristische organisatie Brigate Rosse. Eén enkele foto keert terug op het voorblad van
elk van deze kranten: het beroemde portret van Moro waarmee de Rode Brigades wilden
bewijzen dan hun gijzelaar, ondanks hardnekkige geruchten over zijn gewelddadige dood,
nog in leven was. Behalve de titel van de krant in kwestie [La Republicca, Le Matin,
Het Nieuwsblad] liet Charlesworth alle tekstkolommen verwijderen; in enkele gevallen prijkt
de foto van Moro eenzaam en alleen in het midden van een blanke krantenpagina, in veel
andere gevallen wordt Moro’s portret, in steeds wisselende proporties, omringd door een
variërende aantal andere krantenfoto’s, de ene al onschuldiger en blijmoediger dan de

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P10
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
andere. De aldus bekomen mozaïek van [letterlijk] krantenkoppen weerlegt het cliché dat
“a pictures speaks more than a thousand words”, en toont juist op ontnuchterende wijze de
relativiteit aan van de status die het beeld in de dagelijkse stroom van nieuwsfeiten
bekleedt.
Marjolijn Dijkman [°1978, woont en werkt in Rotterdam]
De jonge Nederlandse kunstenares Marjolijn Dijkman reist voortdurend de wereld rond, en
doet op haar reizen wat zoveel van haar tijd- en generatiegenoten doen — ongeremd [dat
wil zeggen, digitaal] kiekjes maken. Het gigantische persoonlijke beeldarchief dat
Dijkman zo langzamerhand accumuleert, en waarvoor zij zich ten dele door Abraham
Ortelius’ Theatrum Orbis Terrarum laat inspireren [de eerste ‘moderne’ atlas, die in 1570 in
Antwerpen werd gedrukt], bestaat uit drie onderscheiden verzamelingen waarmee de
kunstenares inzicht wil krijgen — en verschaffen — in de manier waarop de wereld visueel
mogelijk ‘anders’ kan worden georganiseerd: “gestures”, “references” en “speculations”. Onder
deze rubrieken vinden we respectievelijk “sporen en effecten van menselijke interventies in
het landschap” terug [“gestures”], de manier waarop culturele en natuurlijke milieus ‘elders’
worden gerepresenteerd [“references”], en de verschillende wijzen waarop, op elk moment
in de tijd, het verleden en/of de toekomst worden ingebeeld [“speculations”]. Vanwege deze
laatste rubriek ook Dijkmans programmatische interesse, overigens, in de beeldtaal van sciencefiction,
waar een sterk ecologisch bewustzijn uit spreekt]. Dijkman, die in 2005 het kunstbureau
Enough Room for Space opzette en haar onderzoek graag in nauwe samenwerking
met gelijkgestemden verder ontwikkelt, gaf samen met de jonge Belgische
vormgeefster Julie Peeters reeds een aantal publicaties uit waarin met name het Gestures-archief
langzaam maar zeker wordt ontsloten. Voor DE ORDE DER DINGEN keert zij echter terug
naar de etherische, immateriële kwaliteit van het digitale beeld: haar Theatrum Orbis
Terrarum: Gestures [2005-heden] wordt in Antwerpen voor het eerst als dubbele video-
projectie voorgesteld. Naarmate de diavoorstelling voortschrijdt en het ene beeld in het
andere wordt weerspiegeld, wordt steeds duidelijker welk precair evenwicht de wereld van
het Zelfde en de wereld van het Verschil in stand houdt. Michel Foucault noemde de
geschiedenis van de orde al de geschiedenis van het Zelfde, van een verstikkende eenheid
die de wereld van het Verschil hardhandig wordt opgelegd…
Hans Eijkelboom [°1947, woont en werkt in Amsterdam]
De Nederlandse foto-kunstenaar Hans Eijkelboom, die in het begin van de jaren zeventig
mee aan de wieg stond van de opbloei der conceptuele kunst in Nederland en een
belangrijke rol speelde in de toe-eigening van een alledaagse, franjeloze foto-praktijk als
conceptuele methode par excellence, maakte van 1992 tot 2007 vijftien jaar lang elke dag
‘fotonotities’: het monumentale resultaat is een als dagboek vermomde amateur-
antropologie van the global village op de drempel van de eenentwintigste eeuw — wat
August Sander voor het Duitsland van 1900 was, dat is Eijkelboom op zijn beurt voor de
verstedelijkte wereld anno 2008. Gewapend met een digitaal fototoestel ging Eijkelboom elke
dag de straat op — naast Sander is de eerbiedwaardige traditie van de straatfotografie een
andere essentiële historische referentie in ‘s mans praktijk — om een welbepaald [en altijd
nietsvermoedend] segment van de plaatselijke bevolking in kaart te brengen: nu eens jonge
Afro-Amerikanen met Scarface-shirts in New York, dan weer Chinese mannen van middelbare
leeftijd in horizontaal gestreepte polo’s in Shanghai of winkelende moeder-en-dochterparen
in Parijs. Het tentoonstellingsmatige resultaat van deze uiterst gerichte kijkoperatie is
steevast een grid, een quasi-parodische typologie waarin identiteit [‘dezelfde’] en verschil
[‘de ander’] elkaar afwisselend opheffen en/of versterken. Eijkelbooms objectieve blik
persifleert die van de sociale wetenschappen — veel van zijn fotoreeksen gaan willens
nillens over kleding, over uniformen, over vestimentaire codes en conventies — maar
verraadt tegelijk ook een zekere humanistische sympathie die ook Sander niet vreemd was:
zijn droom van het totale overzicht, van een geordende, encyclopedische kijk op de zaken, is
géén machtsdroom. Het fotografische structuralisme van Hans Eijkelboom eindigt niet [zoals
dat van Michel Foucault wél deed] met het einde van de mens, maar met een open,
vragende blik naar de toekomst — in dit geval een Chinese.

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P11
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
Daniel Faust [°1956, woont en werkt in New York]
Daniel Faust leverde verleden jaar een opgemerkte bijdrage aan de biënnale van Istanbul:
in een aan het Taksim-plein gelegen, gecontesteerd meesterwerk van modernistische
architectuur stelde hij een verzameling [architectuur-] foto’s tentoon die eenvoudigweg de
overkoepelede titel “UN [United Nations]” werd toegekend. Na afloop van de biënnale werd
deze foto-suite aangekocht door het MuHKA; in DE ORDE DER DINGEN zal de beeldengroep
voor het eerst te zien zijn.
Het zijn weinig spectaculair ogende interieurfoto’s die inzoomen op meer of minder
prozaïsche details en architecturale motieven binnen het reusachtige, in New York gelegen
gebouwencomplex dat aan de Verenigde Naties onderdak biedt. De structuur die de VN
behuist lijkt in meer dan één opzicht op het land waar deze structuur op zijn beurt weer
‘thuis’ is: het is het product van een onmiskenbaar welgemeend idealisme, gecorrumpeerd
en gecompromitteerd door de economische logica van haar feitelijke [resp. bouwkundige
en staatkundige] realizering. Het VN-hoofdkwartier: een visionair concept van Le Corbusier,
een ontwerp van vastgoed-tycoon Robert Moses op een stuk grond dat aan de
Rockefellers toebehoorde, uiteindelijk uitgevoerd door een uiterst succesvolle commerciële
architect met beperkte artistieke geloofsbrieven — precies deze complexe ketting van de
Realpolitike vertekening van modernistische utopistiek is het die Faust in zijn foto’s lijkt te
‘documenteren’, met een wisselende mate van ironische distantie en voelbare sympathie
voor deze reus op lemen voeten.
Fausts deelname aan deze tentoonstelling ligt in de lijn van de verwachtingen voor iemand
die zich ooit, lang geleden, voornam “to photograph everything in the world”: dingen,
objecten, situaties, in plaats van de mensen in het gelijkaardig gestemde megalomane
foto-project van wijlen Douglas Huebler, dat even verderop in de tentoonstelling hangt [in de
veertien foto’s die in het MuHKA te zien zijn valt niet één levende ziel te bekennen — hooguit
de beeltenissen van enkele nobel onbekende hooggeplaatsten]. “Presently his archive
consists of twenty-five thousand images”…
Douglas Huebler [°1924 - †1997]
Variable Piece #70 [In Process] is één van de oudste kunstwerken in de tentoonstelling
[geconcipieerd en gerealiseerd in de periode 1971-1974], maar Hueblers tijdloze foto-suite — in
DE ORDE DER DINGEN is één paneel te zien uit een grotere reeks — alludeert op een maar al
te herkenbare, actuele pathologie: het verlangen om alles en iedereen in beeld te brengen
of te krijgen, de waanzinnige, hyperbolische droom van het totale overzicht. Variable Piece
#70 [In Process] — het is uiteraard altijd bij een ‘proces’ gebleven — bestaat uit een vel zwartwit-foto’s,
banale kiekjes van naamloze voorbijgangers of informele portretten van bekenden
aan de ene kant, en een kort statement aan de andere kant waarin Huebler de ambitie van
dit specifieke variable piece uit de doeken doet: “throughout the remainder of the artist’s lifetime
he will photographically document, to the extent of his capacity, the existence of everyone
alive in order to produce the most authentic and inclusive representation of the human
species that may be assembled in that manner.” Een onmogelijke, absurde opdracht waarin
Huebler — de meest lichtvoetige van alle canonieke conceptualisten, en misschien is dat wel
de reden voor zijn relatief obscure status — slinks de draak steekt met de controledrang en
algemene obsessie voor quasi-wetenschappelijke systematiek die zoveel klassieke conceptuele
kunst uit de jaren zeventig karakteriseerde, en vaak ook ondraaglijk pedant maakte.
Huebler fotografeerde heel wat van zijn kunstenaarsvrienden als onderdeel van dit project,
maar trok er ook de straat voor op; zijn interesse voor het prozaïsche ethos van de straat-
fotografie paste helemaal in de militante, democratische anti-esthetiek van de conceptkunst
— en legde er tegelijk ook, net zoals in het werk van zijn erfgenaam Hans Eijkelboom, die
andere onophoudelijk fotograferende flaneur, de humanistische impulsen van bloot.

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P12
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
Sanja Ivekovic [°1949, woont en werkt in Zagreb]
De Kroatische kunstenares Sanja Ivekovic, een icoon van de Europese feministische kunsttraditie
van de jaren zeventig, verkende in foto/collage-reeksen als Double Life [1975] en
Tragedy of a Venus [1975-1978] het soort terrein dat pas enkele jaren later, onder meer onder
impuls van het werk van Cindy Sherman, algemeen ingang zou vinden in het repertoire van
de hedendaagse kunst: de kritische toe-eigening [“appropriation”] van in de massamedia
circulerende vrouwenbeelden, door middel waarvan vervolgens gereflecteerd kon worden
over de verborgen sociaal-politieke dimensies — in het bijzonder wat de representatie van
seksuele hiërarchieën en stereotypen betreft — van de alledaagse beeldcultuur. Double Life
bestaat uit 32 diptieken waarvan de linkerzijde steeds uit een reclamefoto bestaat die
Ivekovic uit een damesblad scheurde, geflankeerd door een amateuristische fotografische
reconstructie van dat beeld door een jonge Ivekovic zélf. In één zo’n diptiek zien we links
bijvoorbeeld een fotomodel de nieuwste nylons van DIM aanprijzen [een advertentie uit
de Franse Elle], en kijken we rechts naar een groezelige zwartwit foto waarin Ivekovic wat
onhandig — maar wel goedlachs — dezelfde pose aanneemt; in nog andere fototaferelen
reconstrueert Ivekovic samen met haar vrienden het soort conviviale tableaux dat onlosmakelijk
met het populaire imago van frisdrank of tabakswaren samenhangt. De associatie
met het werk van meer bekende collage-kunstenaars als Martha Rosler ligt voor de hand,
maar uniek aan Ivekovic’ aanpak lijkt een zekere mate van enthousiaste empathie met de
vrouwenbeelden in kwestie — haar kritiek van het ‘scopische regime’ van de postmoderniteit,
die in ex-Joegoslavië sowieso een andere gedaante aannam als in het Atlantische halfrond,
is ondenkbaar zonder het geheime wapen van zoveel “appropriation art”, de lach.
Luis Jacob [°1970, woont en werkt in Toronto]
De Canadese kunstenaar Luis Jacob maakte een opgemerkt internationaal debuut tijdens
de afgelopen documenta in Kassel, waar hij ondermeer zijn Album III presenteerde; in DE
ORDE DER DINGEN is van Jacob het in eenzelfde geest geconcipieerde Album II te zien — een
tachtig panelen tellend fries van fotocollages dat drie muren van het museum beslaat. Elke
‘pagina’ uit Album II bestaat uit een twee- tot vijftal foto’s waarin Jacob op associatieve wijze
gestalte geeft aan een ‘beeld-gedachte’. Eén van de opmerkelijkste onderscheiden met het
verwant ogende werk van collega-archivaris Roy Arden situeert zich in de centrale rol die in
Jacobs collages aan artistieke beelden wordt toegekend — aan foto’s van kunstwerken,
of aan als kunstwerken opgevatte foto’s. Waar het online beeldarchief van Roy Arden bij
wijze van structurerend principe geen enkel dergelijk artistiek beeld bevat, bestaat het
visuele genoegen in de beschouwing van Album II juist voor een groot stuk uit het quiz-
effect dat de inclusie van min of meer bekende beelden uit de [recente] kunstgeschiedenis
onvermijdelijk met zich mee brengt: werken van Fischli & Weiss, Douglas Gordon, Gordon
Matta-Clark en Yayoi Kusama worden afgewisseld met foto’s van David Bowie, prisma’s, de
CN Tower in Toronto en de astronaut uit 2001: A Space Odyssey. Zo komt het werk van Luis
Jacob, die oorspronkelijk een opleiding als filosoof heeft genoten, nog het dichtst in de buurt
van de dissidente kunstgeschiedenis van de Duits-Joodse Renaissance Man Aby Warburg,
wiens Mnemosyne Atlas een grote aantrekkingskracht uitoefent op een nieuwe generatie
collagekunstenaars. Net zoals Warburgs mythische Atlas worden Jacobs albums nergens
verlamd door hiërarchische doxa’s; zijn naïef lijkende juxtaposities van Grote Kunst en
banale folklore roepen de subversieve frisheid van een jong, nog kritisch postmodernisme
in herinnering. Jacobs alternatieve kunstgeschiedenis baadt dan ook klaar en duidelijk
in het nostalgische licht van de jaren zeventig waarin hijzelf opgroeide — een periode van
radicaal sociaal experiment waarin de therapeutische energie van een ludieke kunstvisie
steevast een centrale rol kreeg toegewezen.

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P13
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
Cameron Jamie [°1969, woont en werkt in Parijs]
Cameron Jamie is geen onbekende in het MuHKA: in 2005 toonde het museum van deze
Amerikaanse, naar Parijs uitgeweken kunstenaar de monumentale installatie Maps and
Composite Actions [2003], die dankzij een overeenkomst met De Vleeshal in Middelburg
inmiddels voor onbepaalde tijd in de MuHKA-collectie is ondergebracht. Van Jamie is in
deze tentoonstelling een vroege, nog maar zelden getoonde videocollage te zien,
The Neotoma Tape uit 1995.
De titel van deze rudimentaire videocollage, “een verzameling excerpten uit public access
television-uitzendingen die Jamie, fervent collectioneur van bizarre menselijke gedragingen,
over een periode van twee jaar verzamelde,” verwijst naar een bijzondere rattensoort
die bekend staat om haar compulsieve, obsessieve verzamelgedrag. Een zinnebeeld, met
andere woorden, voor Jamies eigen ‘archivale’ artistieke interesses. “Neotoma” was tegelijk
ook de titel van een tentoonstelling die in 1995 in Los Angeles werd georganiseerd rond het
centrale thema “kunstenaarsverzamelingen”. Jamies collagefilm bestaat uit “een voyeuristische
en ontluisterende collectie beelden van de meest uiteenlopende extreme menselijke
bezigheden. Zo zijn er obsessieve aerobics en overgevende broers te zien, maar ook Born
Again-talkshows en ouders die satanisme bespreken.” Youtube avant la lettre, zoals de kunstenaar
het zelf omschrijft — een profetisch manifest over onze hedendaagse, door [al dan
niet authentiek] amateurisme en nouveau réalisme geobsedeerde spektakelmaatschappij,
compleet met huiselijke omkadering.
Arthur Lipsett [°1936 - †1986]
De Canadese avantgarde-filmmaker Arthur Lipsett is een goedbewaard geheim in het
obscure wereldje van de collagefilm, dat bij uitstek hybride modernistische genre tussen
abstracte schilderkunst, dada, collage/montage en populaire beeldcultuur in. Lipsett, die
tweeëntwintig jaar geleden op nauwelijks vijftigjarige leeftijd onder druk van toenemende
psychologische problemen zelfmoord pleegde, werkte lange tijd onder meer als archivaris
voor de Canadese nationale televisie — zijn oorspronkelijke passie was niet zozeer beeld
maar geluid, en zijn vroegste werken waren in eerste instantie klankcollages — en vanuit die
bevoorrechte positie genoot hij vrije toegang tot kilometers ongezien filmmateriaal, het ruwe
materiaal waar hij als hobbyist-bricoleur zijn inmiddels alom gefêteerde filmcollages uit
distilleerde. Zo gaf niemand minder dan George Lucas bijvoorbeeld toe sterk door Lipsetts
film 21-87 te zijn beïnvloed toen hij zijn experimentele debuut THX-1138 maakte.
N-Zone uit 1970 is de laatste collagefilm die Lipsett maakte — en meteen ook de langste,
meest ambitieuze én meest persoonlijke: een aantal fragmenten, beelden van groepen
mensen, werden door Lipsett zelf gefilmd [vrienden, kennissen], en ook Lipsett zelf duikt er
herhaaldelijk in op. Het koortsachtige ritme en de clichématige ingrediënten uit vroegere,
meer klassiek fragmentarische collagefilms [circusacts, hysterische politici] zijn grotendeels
verdwenen, en in plaats daarvan treedt een elegische toon die veeleer aan defilmische
poëzie van de Beat-cinema herinnert. Lipsetts apocalyptische pessimisme culmineert in
de slotscène van N-Zone in het mechanisch herhaalde beeld van twee mannen in witte
doktersjassen die een nucleaire zone betreden — het lijken de dokters die Lipsett zélf komen
inrekenen…
Het werk van Arthur Lipsett vormt de inzet van een speciaal filmprogramma samengesteld
door Stoffel Debuysere en María Palacios Cruz, About Time, dat op VR 12.09 plaatsvindt in de
zalen van MuHKA_media. Het door filmhistoricus Brett Kashmere ingeleide programma zal
onder andere de volgende films van Lipsett vertonen: Very Nice, Very Nice [1961], A Trip Down
Memory Lane [1965], 21-87 [1964], Free Fall [1964] en Fluxes [1968].

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P14
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
Mark Manders & Roger Willems [°1968, wonen en werken respectievelijk in Ronse en
Amsterdam]
In 1999 richtten de Nederlandse kunstenaar Mark Manders en vormgever Roger Willems
samen ROMA Publications op, met als aanvankelijke bedoeling de uitgave in eigen beheer
van Manders’ veelvormige literaire en taalkundige experimenten. Voor een reeks tentoonstellingen
in 1999, 2000 en 2001 sloegen beide heren de handen ineen en creëerden de
zogeheten “vijfkranten” die nu in het museum te zien zijn — op krantenpapier, als dagbladen
gedrukte fotografische en taxonomische experimenten waarin Manders en Willems een hele
reeks beelden verzamelden van zowel vijfvouden als vijftallen: foto’s van vijf op een
stadsplein bijeengewaaide voetballen, vijf bizarre objecten die de kunstenaars zelf naast
elkaar opstelden, maar ook eenvoudigweg foto’s van het nummer vijf [naast deurbellen
bijvoorbeeld, of op pancartes]. Soms betreft het gevonden voorwerpen of door het toeval
geregisseerde tableaus die Manders en Willems op hun omzwervingen doorheen Arnhem of
Hann.Münden tegen het lijf liepen; soms gaat het om door henzelf geënsceneerde
manifestaties van het getal vijf, dat hierdoor een welhaast magische kracht lijkt te worden
toegedicht. Naast beelden bevatten de vijfkranten ook woorden — maar uiteraard alleen
maar woorden die uit vijf letters bestaan, een voorafschaduwing van de typografische
en taxonomische werken die later volgden, zoals 32544 Assoziative Wortkörper, een uit 108
volumes en 32544 pagina’s bestaand boekwerk waarin alle bestaande Duitse woorden zijn
gegroepeerd in associatieve units die elk uit vijf woorden bestaan… Manders zei over deze
werken ooit dat ze hem te binnen vielen toen de hele wereld hem op een goeie dag als in
één koor, unisono “vijf” toeriep, dat alle vijfvouden zich in één keer aan hem kenbaar wilden
maken. Een dergelijke beeldtaal verraadt de pseudo-pathologische ondertoon van Manders’
werk, dat ook in deze kranten door een dwangmatig, manisch verlangen naar orde
scheppen wordt begeesterd — ook [en vooral] daar waar onmogelijk orde te scheppen valt,
namelijk in de “echte” wereld rondom ons.
Tine Melzer [°1978, woont en werkt in Amsterdam en Zürich]
Het werk van de jonge Duitse kunstenares Tine Melzer wordt gekarakteriseerd door een
sterke taalkundige interesse, en neemt vaak een letterlijk talige vorm aan; in die zin lijkt
haar werk op het eerste zicht eerder moeizaam verenigbaar met het sterk visuele karakter
van zoveel andere kunstwerken in de tentoonstelling: de ordenende impuls in Melzers werk
betreft niet zozeer de dagelijkse beeldenstroom, alswel het talige milieu waarin elk van ons
[aldus Lacan] geboren en gevormd wordt. Net zoals Roy Ardens The World as Will and
Representation is Melzers bijdrage aan DE ORDE DER DINGEN alfabetisch georganiseerd:
The Complete Dictionary [2003] is een installatie die uit 26 boekdelen bestaat, één boek
per letter van het [Latijnse] alfabet, telkens 1600 bladzijden tellend. Elk boekdeel bevat alle
mogelijke lettercombinaties van één tot en met zes letters, en daarmee dus ook, verborgen in
deze duizelingwekkende lijst van verbale permutaties, alle ‘geldige’, betekenisvolle woorden
die uit één tot zes letters bestaan, in alle talen die het Latijnse alfabet als standaard hanteren
— een thesaurus van alles bij elkaar zo’n vijftig miljoen woorden waarvan alleen een fractie
écht ‘bestaat’, dat wil zeggen: ‘iets’ betekent.
Melzers exhaustieve woordenboek doet, behalve aan de fantasie van Jorge Luis Borges,
onwillekeurig denken aan een vaak geciteerde wetenswaardigheid uit de schaakwereld
— namelijk dat er meer verschillende schaakcombinaties bestaan op een spelbord van
amper 64 vakjes dan er partikels zijn in het gekende universum.
In tegenstelling tot de andere ‘boekeninstallatie’ in deze tentoonstelling, de Parallel
Encyclopaedia van Batia Suter, kan Tine Melzers Complete Dictionary wél door de
[gehandschoende] bezoeker worden geraadpleegd: in meer dan één opzicht is haar werk
een open boek dat de toeschouwer ertoe aanspoort te reflecteren over wat hem of haar juist
tot het opzoeken van bepaalde woorden beweegt — en in hoeverre de wereld samenvalt met
de woorden die we kennen, gebruiken en bedenken om haar te beschrijven.

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P15
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
Marc Nagtzaam [°1968, woont en werkt in Antwerpen]
Net zoals Tine Meltzer interesseert Marc Nagtzaam zich in eerste instantie voor het orde
scheppende, structurerende principe van de taal; in het geval van Nagtzaam produceert het
werken met [en verwerken van] taal als medium en materie echter vanzelf nieuwe, dense
beelden die een quasi-compulsieve dimensie in ’s mans werkwijze verraden. De muur-
vullende installatie van Nagtzaam, een selectie van 23 vellen uit het lopende project dat
A Certain Amount of Words Within a Certain Amount of Time heet, hangt in dit tentoonstellingsparcours
strategisch tegenover April 21, 1978 van de Amerikaanse kunstenares Sarah
Charlesworth. Charlesworths installatie bestaat uit een assemblage van krantencovers
waaruit [afgezien van de namen van de respectievelijke kranten] alle tekstuele informatie
is weg gefilterd, terwijl uit Nagtzaams ensemble van teksttekeningen — 23 vellen waarop de
kunstenaar meticuleus tekstfragmenten uit verschillende lifestyle- en kunstmagazines heeft
gekopieerd — juist heel bewust en systematisch alle visuele informatie is weggelaten.
Desondanks vraagt dit werk eerder om een kijkende dan een lezende blik; de kunstenaar is
immers maar matig geïnteresseerd in de inhoud van de tekstfragmenten die hij overschrijft.
Het resultaat van Nagtzaams monnikenarbeid is een soort dagboek dat met haken en ogen
aan elkaar hangt: de kunstenaar schrijft nooit hele teksten over, alleen maar fragmenten,
balancerend op de grens van het betekenisvolle. Net als de monnik bevindt de kunstenaar
zich hier buiten de maalstroom van de tijd – en vanuit die olympische positie, in de marge
en de periferie, schept Nagtzaam in alle rust orde in de overvloed van door tekst
gemedieerde dingen.
Cady Noland [°1956, woont in New York]
Ozewald uit 1989 is een werk van de [sinds meer dan een decennium inactieve]
Amerikaanse kunstenares Cady Noland uit de eigen MuHKA-collectie dat zich in deze
tentoonstelling duidelijk tussen de exemplarische polen van Polke, Prince en Rauschenberg
positioneert: een uitvergrote foto van Lee Harvey Oswald, de mysterieuze lone killer van John
F. Kennedy precies op het moment dat hij zélf door Jack Ruby wordt neergekogeld en het
geheim van zijn raadselachtige missie — het “11 september” van de jaren zestig — voorgoed
met zich mee in het graf neemt. Noland monteerde deze meer dan levensgrote krantenfoto
op een vrijstaande aluminiumplaat die ze vervolgens met de kogelinslagen van Ruby’s
pistool liet perforeren. Nolands vaak gereproduceerde werk gaat hier ironisch genoeg zélf uit
van een eindeloos vaak gereproduceerd beeld, een soort floating signifier die, net zoals het
werk van Warhol – die in de jaren zestig zelf een aantal werken met de moord op Kennedy
als ‘thema’ – historisch verankerd is in de begindagen van het tijdperk der exponentieel
uitdijende, woekerende beeldproductie. Nolands werk, dat uit de appropriation art [Levine,
Kruger, Prince] en de commodity art [Koons, Lawler, Steinbach] van de jaren tachtig voortvloeide,
en een belangrijk ingrediënt leverde aan de hedendaagse American Gothic [Kelley,
Oursler, Rhoades], figureert hier als een zelfreflexief commentaar op het beeld als wapen in
een al dan niet ideologisch gedetermineerde strijd, en op het kunstwerk als onderdeel van
het arsenaal van beelden waaruit eindeloos kan geput worden.
Peter Piller [°1968, woont en werkt in Hamburg]
Peter Piller werkte jarenlang in een reclame-agentschap in Hamburg, waardoor hij een
kolossale verzameling krantenknipsels uit voornamelijk kleine lokale kranten kon
aanleggen. Een weinig verheffende kantoorjob maakte hem aldus bijzonder gevoelig voor
de generische retoriek en banale anti-esthetiek van de krantenfoto. Het aldus ontstane
Archiv Peter Piller bestaat inmiddels uit meer dan tien prachtig verzorgde publicaties en
anthologieën waarin een fractie van deze woordenloze krantenfoto’s werden verzameld.
Ze variëren van groepsportretten met trofeeën en meisjes met kermisgeweren tot foto’s van
lokale anonymi die met de vinger naar een lege plek in het landschap wijzen, de veronderstelde
site van een onvermeld gebleven ongeluk of naamloze wandaad.
Pillers interesse voor deze puur functionele [anti-]fotografie — haar enige esthetische kwaliteit
is het exclusieve resultaat van Pillers ordenende, archiverende ingreep — lijkt geen grenzen
te kennen: zelfs de foto-archieven van een Zwitserse verzekeraar, die uit duizenden volstrekt

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P16
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
karakterloze [of beter nog: ‘gebeurtenisloze’] foto’s van verscheidene, in dramatische kracht
variërende ‘schadegevallen’ bestaan, kunnen hem tot het genoegen van een fraaie
scenografie verleiden. Pillers werk geeft in zekere zin uiting aan de polemische uitspraak
van de Nederlandse kunstcriticus Camiel van Winkel dat onze samenleving niet zozeer een
visueel oververzadigde spektakelmaatschappij is, maar één die steeds meer beelden en
visuele bewijsvoering wil, die chronisch beelden tekort komt. Een wereld die alles wil zien en
zichtbaar wil maken — verlangen is een cruciaal begrip in deze hele tentoonstelling — en
die in het fenomeen van de met digitale camera gewapende amateurfotograaf een
bereidwillig alziend oog heeft gevonden.
Sigmar Polke [°1941, woont en werkt in Keulen]
De éminence grise, samen met Gerhard Richter, van wat ooit schertsend het Kapitalistisch
Realisme werd genoemd, bekleedt een cruciale historische positie in de Europese reactie op
de pop art, die in het bijzonder in Duitsland van de jaren zestig om voor de hand liggende
redenen — Richters emblematische portret van “Onkel Rudi” spreekt wat dat betreft boek
delen — onvermijdelijk een politieke tint kreeg. Hoewel Polke vandaag beter bekend staat
om zijn systematische herwerking van motieven uit de [vaak specifiek Duitse] kunst-
geschiedenis, blijft zijn oeuvre gekarakteriseerd door een zekere journalistieke impuls, door
een onmiskenbare gevoeligheid voor de politieke ‘betekenis’ die elk beeld per definitie is
ingebakken, en voor de politieke dimensie van de hedendaagse, door massamedia
gevoede beeldcultuur in het algemeen. Amerikanisch-Mexikanische Grenze uit 1984, een
sleutelwerk uit het Friedrich Burda Museum in Baden-Baden, is daar een mooi voorbeeld
van, en treedt in de context van de huidige tentoonstelling in een directe dialoog met
Thomas Ruffs ny02: het grofkorrelig beeld [de bron ervan overduidelijk een banale krantenfoto]
toont een groepje Latino gelukzoekers of migranten die de toen reeds zwaarbewaakte
grens tussen Mexico en de Verenigde Staten proberen te slechten — een werk dat, net zoals
Ruffs “jpeg”, met andere woorden onuitputtelijk actueel blijft, of tenminste toch tot de
politieke verbeelding blijft spreken.
Richard Prince [°1949, woont en werkt in New York State]
De Amerikaanse kunstenaar Richard Prince behoort tot de meest toonaangevende
kunstenaars van zijn generatie en als één van de meest invloedrijke fotokunstenaars van
de afgelopen kwarteeuw — geen onverdienstelijke verwezenlijking als men de aard van zijn
meest bekende werk in acht neemt, waar immers niet de minste fotografische inspanning
bij komt kijken: de klaarblijkelijk eenvoudige, onmiddellijke annexatie en appropriatie van
bestaande beelden [velen daarvan overbekende reclamefoto’s] en hun transformatie, als
tweedimensionale readymade, tot een kritische reflectie op de afgodendienst van het mediale
beeld in onze huidige samenleving. De artistiek gerecupereerde foto’s van de
Marlboro Man-campagne blijven tot zijn meest bekende werk behoren, en hun diepgewortelde
ambiguïteit blijft ook vandaag nog — de foto’s zijn inmiddels bijna een kwarteeuw
oud, en de originele cowboy reeds lang aan longkanker overleden — moeiteloos overeind:
er bestaat geen eenvoudig, eendimensionaal antwoord op de vraag hoe Prince zich in deze
werken tot het mediale regime van het massaal geproduceerde, alomtegenwoordige
seculiere icoon wil verhouden. Zijn interventies in de beeldenstroom van het alledaagse
Amerika hebben uiteraard een kritisch, polemisch karakter, maar onthouden zich tegelijk
van een zwart-wit oordeel: de kunstenaar dobbert eenvoudigweg mee in de cultuur van
visueel exces, van retinale overload. De solitaire, zwijgzame cowboy past bovendien niet
alleen in het pantheon der Amerikaanse heldenfiguren, maar ook in de schemerwereld
van Princes steeds terugkerende stereotype troepje outcasts [Hell’s Angels, white trash]: een
grillige, ongrijpbare metafoor voor de positie van de beeldende kunstenaar in een door
beelden gesatureerde samenleving, en een radicale bevraging van de waarde van elk
beeld, ook het artistieke, in deze jungle.

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P17
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
Robert Rauschenberg [°1925 - †2008]
De zopas overleden titaan van de naoorlogse Amerikaanse kunstscène Robert
Rauschenberg was lang niet de eerste collage-kunstenaar — afhankelijk van de historicus
in kwestie komt die eer ofwel Pablo Picasso of Kurt Schwitters toe — maar wel één van de
eersten om in zijn collages zelf [en rechtstreeks] naar de problematiek van een door
beeldkoorts gesatureerde samenleving te verwijzen. Zijn beeldmontages, waarvan het in
deze tentoonstelling opgenomen Signs uit 1970 als klassiek voorbeeld kan gelden, maken
gebruik van overbekende, iconische beeldfragmenten die de kunstenaar uit magazines als
Life knipte [rijk geïllustreerde tijdschriften als Life of Time waren voor Hans-Peter Feldmann,
Rauschenberg en Andy Warhol wat het internet vandaag voor Roy Arden en Joachim
Schmid is — twee verschillende modaliteiten van eenzelfde type mechanische beeld-
productie]. Neil Armstrong, John en Robert Kennedy, Janis Joplin, Martin Luther King… — de
hele heksenketel van de late jaren zestig bij wijze van grafrede in een tweedimensionale
snelkookpan gedrukt. Rauschenberg concipieerde deze collage van tijdschriftfoto’s
aanvankelijk als een omslag voor een nooit verschenen magazine: “it was conceived to
remind us of the love, terror and violence of the last ten years. The danger lies in forgetting”.
In een werk als Signs, dat als een prozaïsche variant op Rauschenbergs sculpturale combines
kan worden gelezen, laat zijn appropriation art avant-la-lettre zich daarmee van zijn
meest ongecompliceerde, journalistieke zijde zien.
Julian Rosefeldt: [°1965, woont en werkt in Berlijn]
Vier jaar lang werkte de Duitse kunstenaar Julian Rosefeldt aan Global Soap [2000-2004],
een letterlijk globaal project waarvoor hij de diensten van over de hele wereld verspreide
Goethe-instituten wist in te schakelen. Rosefeldt vroeg zijn gelegenheidspartners in deze
instituten immers om elk een willekeurig uur van de lokale soap operavariant voor hem op
te nemen, waarna de tapes naar de kunstenaar werden gestuurd; Rosefeldt monteerde de
verschillende fragmenten uit deze onderscheiden afleveringen daarop aan elkaar tot één
kaleidoscopisch archief van stereotype gebaren, gezichtsuitdrukkingen en poses — de
letterlijk globale gebarentaal van de hedendaagse populaire monocultuur die in de
televisie zo’n machtige bondgenoot heeft gevonden.
In DE ORDE DER DINGEN wordt Global Soap op vier identieke monitoren getoond die op
eendere sokkels tronen — hun sculpturale présence roept ongewild de stoere, klinische beeldtaal
van de minimalistische beeldhouwkunst in herinnering, terwijl de in melodramatische
overdrijving gedrenkte beeldfragmenten zelf weer aan het militante, monomane videowerk
van Bruce Nauman rappelleren. Het werk hoort thuis in een eerdere fase van Rosefeldts
artistieke ontwikkeling, toen de kunstenaar onder meer heel Duitsland afreisde en overal
foto’s van verschillende soorten verzamelingen ging maken [zoals die van gevonden
voorwerpen in het spoorwegstation van München], en ook in Global Soap is in eerste
instantie de archivaris annex verzamelaar in Rosefeldt aan het woord. De parodische,
frenetieke typologie van Global Soap roept het spookbeeld voor de geest van de alles
nivellerende monotonie die achter het rookgordijn van global difference schuil gaat.
Thomas Ruff [°1958, woont en werkt in Dusseldorf]
Van alle Duitse foto-kunstenaars die sinds het midden van de jaren tachtig in en rond
Düsseldorf actief zijn en mee aan de basis liggen van de [relatief recente] canonisering van
de fotografie tot leidende kunstvorm, is het werk van Thomas Ruff het moeilijkst tot één genre
of techniek te herleiden. Zijn welbekende “JPEG”-reeks — reusachtige uitvergrotingen van op
het internet gevonden thumbnails, waarvan de pixels tot abstracte mozaïektegels zijn
opgeblazen, en zo in het bekende geval van zijn pornografische foto’s-van-foto’s de voyeur
in elk van ons frustreren — vormt slechts één onderdeel van Ruffs jarenlange, systematische
ondervraging van de waarheidsclaims van het hedendaagse fotografische beeld, of dat nu
door de kunstenaar zelf vervaardigde beelden [zoals de monumentale pasfoto’s, waarvan
één voorbeeld in de MuHKA-collectie huist] dan wel eenvoudigweg analoge of digitale
found footage betreft. De thumbnail in ny02, het werk in de tentoonstelling, hebben we
allemaal wel al duizendmaal gezien: het spookachtige silhouet van de rokende twin towers

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P18
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
in het ochtendgloren van 11 september 2001 geldt als hét emblematische geopolitieke beeld
van onze nog jonge eenentwintigste eeuw. Ruffs foto-van-een-foto lijkt op de onmogelijkheid
van een adequate representatie van een dergelijke catastrofe te alluderen — maar ook op
het banale gemak waarmee precies een dergelijk ‘onmogelijk’ beeld het virale informatienetwerk
rondomons lijkt te kunnen penetreren en contamineren: net zoals het werk van
Ruff zelf, was “Nine Eleven” wellicht evengoed onmogelijk of ondenkbaar geweest zonder het
internet, de apocalyptische horizon van beeldinflatie waartegen DE ORDE DER DINGEN zich
aftekent.
Joachim Schmid [°1955, woont en werkt in Berlijn]
De Duitse fotokunstenaar Joachim Schmid is reeds sinds het begin van de jaren tachtig
actief als archivaris en amateur-archeoloog van found footage allerlei — hij maakt met
andere woorden zelden of nooit zélf foto’s. Zoals het de enigzins romantische mythe — denk
maar aan Nino Quincampoix, het personage van Mathieu Kassovitz in Amélie Poulain
— van de immer naar beeldfragmenten speurende stedelijke strandjutter betaamt, bestaan
de vroegste elementen uit Schmids reusachtige beeldarchief voornamelijk uit op straat
gevonden pasfoto’s, vakantie-en familiekiekjes die in sommige gevallen duidelijk de
gewelddadige sporen van een gedesillusioneerde, gekwetste voormalige eigenaar dragen.
In de tentoonstelling is van hem enerzijds een grote foto-installatie uit de reeks Statics
opgenomen, en anderzijds een nieuw, nog in volle ontwikkeling verkerend digitaal werk
dat op de immens populaire online-fototoepassing flickr is gestoeld. Statics [Marlboro] uit
2003 is een volkomen abstract ogend, uit negen fotopanelen bestaand werk waar de kunstenaar
dagen mee zoet moet zijn geweest: een met de hand gemaakte reconstructie, in
volkomen willekeurige volgorde, van een grote Marlboro-reclamefoto — de relatie met het
nabij opgehangen werk van Richard Prince ligt uiteraard voor de hand — die Schmid eerst
eigenhandig door de papierversnipperaar joeg. Een radicale variant op de klassieke appropriation
art. Netzerscheinungen uit 2007 is een driedelige digitale dia-installatie [“Menschen
und Dinge”, “Orte und Zeichen”, “Ware und Träume”] waarin Schmid de prozaïsche buit van
dagenlang flickr-surfen met de kijker deelt — een thematisch georganiseerde graai uit één
van de vele bodemloze vaten vol do-it-yourself-beelden die het Internet constitueren.
Steven Shearer [°1968, woont en werkt in Vancouver]
Steven Shearer, die net als zijn stadsgenoot Roy Arden in 2005 reeds in het MuHKA te gast
was in het kader van de tentoonstelling Intertidal: Vancouver Art and Artists, schuimt reeds
jarenlang dagelijks het internet af op zoek naar beelden die zijn idiosyncratische verzameldrift
kunnen stillen, en waarvan duizenden na verloop van tijd uiteindelijk de weg vinden
naar zijn in strakke [nu eens thematische, dan weer associatieve] grids georganiseerde,
kaleidoscopische jpeg-collages. Een handvol uit die oceanische beeldenstroom gefilterde
motieven vormen finaal op hun beurt weer de basis voor Shearers geschilderde portretten
van androgyne rockerstypes — de werken waarmee hij het meeste bekendheid geniet, en
waarvan het MuHKA ook een exemplaar bezit. Als collagekunstenaar en database-
beheerder staat Shearer vooral bekend omwille van zijn quasi-antropologische [maar nooit
helemaal van sympathie gespeende] fascinatie voor proletarische sub- en jongerenculturen
en extreme muziekgenres als death en black metal, waarvan de nihilistische esthetiek en
radicale, naar louter abstractie neigende obsceniteit hem in het bijzonder aantrekken. De
werken in de tentoonstelling bestaan uit twee duizelingwekkend lange lijsten van audiotapes
die door naamloze metalfans – de namen van de bands en titels van de tapes spreken
plastisch boekdelen — op het wereldwijde web werden gepost voor het soort informele
ruilhandel dat dit type amateur- of fancultuur in leven houdt. Net als in zijn Poems, blasfemische
‘gedichten’ die gebaseerd zijn op arbitraire fragmenten uit metal-lyrics, is Shearer in
deze werken vooral geïnteresseerd in de materiële kwaliteit van wat Robert Smithson met
recht en reden een “heap of language” zou hebben genoemd. De onuitspreekbare titel van
één van de alfabetisch geordende lijsten verwijst naar het [effectief werkzame!] adres van de
anonieme fan die zijn muziekcollectie online raadpleegbaar maakte.

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P19
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
Nancy Spero [°1926, woont en werkt in New York]
Behalve als coryfee van het militante feminisme dat in de jaren zeventig bovenal de
Amerikaanse kunstscène in lichterlaaie zette, staat de Newyorkse kunstenares Nancy Spero
vooral bekend om haar figuratieve tekeningen en schilderijen waarin ze onverbloemd het
dagelijkse verdriet van Amerika’s vele others documenteert, en net als haar al even politiek
geëngageerde levensgezel Leon Golub, die in 2004 overleed, toont haar uiterst expressieve
werk de sporen van een bijna gewelddadige verontwaardiging over zoveel onrecht en onnodig
lijden in de wereld.
Het tweeluik Alphabet of Hieroglyphs [2008, begonnen in 1975] lijkt een zoveelste variatie op
het alfabet als ordenend principe, maar in tegenstelling tot bijvoorbeeld Melzers werk zijn
veel van de bewuste ‘hiërogliefen’ uit Spero’s ABC ontleend aan de universele beeldtaal van
het menselijke lichaam in de meest uiteenlopende staten van extase, exploitatie en doffe
ellende. In deze set door ROMA Publications geproduceerde posters zette Spero in totaal 434
beelden op een rijtje — chronologisch noch thematisch, maar ruwweg associatief — waarvan
sommige instant herkenbaar zijn [Sheela-na-gig, Marlene Dietrich, de executie van Masha
Bruskina], en de meeste de beladen, ontnuchterende geschiedenis van de representatie van
de vrouw in kaart brengen. Veel motieven, gebaseerd op zink- en polymeerplaten uit
Spero’s atelier, ontleende de kunstenares aan het oude Hellas, aan de Nazi-terreur en aan
haar eigen War Series [1966-1970], maar er zijn bijvoorbeeld ook schetsmatige portretten bij
van Cambodiaanse vrouwen net voor het moment van hun executie door de Rode Khmer:
de ‘hiërogliefen’ waar de titel gewag van maakt lijken met bloed in het aanschijn van de
aarde te zijn geschreven.
Batia Suter [°1967, woont en werkt in Amsterdam]
De Zwitserse kunstenares Batia Suter steekt haar bibliofilie niet onder stoelen of banken
— ze maakt er zelfs een bank van. De vijfentwintig meter lange installatie Parallel
Encyclopaedia, die nog maar één keer eerder te zien was, vormt de basis voor de
gelijknamige publicatie die Suter verleden jaar bij ROMA Publications uitgaf — een door de
kunstenares zelf associatief samengestelde encyclopedie die, net zoals het werk van Luis
Jacob, de rebelse geest van de excentrieke collega-encyclopedist Aby Warburg in herinnering
roept. Voor veel kunstenaars in DE ORDE DER DINGEN geldt het boek niet enkel als bron
van inspiratie [d.w.z. vol van voor artistieke recyclage vatbare beelden], maar eveneens als
valabel alternatief tentoonstellingsmodel — de publicatie als tentoonstellingsruimte. Suter
gaat in haar installatie nog een stapje verder en laat de inspiratiebronnen zélf direct aan
het woord, toont de beelden die haar fascineren en inspireren in hun natuurlijke bedding
van sterfelijk, vergankelijk materiaal. Parallel Encyclopaedia vormt daarnaast ook de meest
letterlijke illustratie van de wil tot [lineaire] orde die niet alleen de moderne wetenschap
[het project van de oorspronkelijke, historische Encyclopédie van Didérot en D’Alembert]
karakteriseert, maar onwillekeurig ook de westerse kunstopvatting in haar geheel typeert: ze
stammen allebei uit datzelfde cruciale tijdsgewricht dat zo exhaustief werd beschreven en
geanalyseerd in Michel Foucaults magnum opus LES MOTS ET LES CHOSES, dat in het Engels
gewoonweg als DE ORDE DER DINGEN werd vertaald…
Els Vanden Meersch [°1970, woont en werkt in Antwerp]
Els Vanden Meersch, de enige Belgische kunstenares in deze tentoonstelling, maakt foto’s en
foto-installaties die een onthechte, archeologisch-objectiverende blik verraden — er duiken
slechts zeer zelden mensen op in haar systematische, obsessieve fotowerk, dat de Spartaanse
esthetiek [‘Sachlichkeit’] van de nieuwe Duitse landschapsfotografie in herinnering roept.
In Vanden Meersch’ onderzoeksmatige fotografische praktijk staat onveranderlijk de
architectuur centraal, en de ideologisch beladen logica van het bouwen treedt ook in
Kamers/Rooms [2006] op de voorgrond: een digitale diareeks van 96 identiek uitziende interieurs
die de kunstenares in Prora, op het Duitse eiland Rügen, fotografeerde — Prora is de
naam van een reusachtig vakantiecomplex dat in de jaren dertig door de Nazi’s onder het
motto “Kraft durch Freude” werd gebouwd. Na de oorlog betrok het Rode Leger slechts een
miniscuul percentage van het gigantische gebouw, dat voor het overige ongebruikt leeg

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P20
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
is blijven staan. Vanden Meersch’ doodstille fotografische blik, die verstikkende eenheid in
banale verscheidenheid registreert, lijkt het concept van het panopticon te belichamen: een
sinistere voorloper van het Big Brother-syndroom dat nauw samenhangt met ontstaan van
het moderne gevangeniswezen — controle en disciplinering door overzicht en zichtbaarheid.
In een tweede reeks fotowerken toont Vanden Meersch de diepe architecturale sporen die
tot op heden het landschap blijven markeren: de zestien ‘personages’ die ze in de fotoreeks
Raatbouwtorens/Towers portretteerde, houden eenzaam de wacht in dorpen verspreid over
heel Nederland, een herinnering aan de Koude Oorlog.
Christopher Williams [°1956, woont en werkt in Los Angeles]
Angola to Vietnam [1989] bestaat uit 27 zwartwitfoto’s, waarbij elke foto symbool staat voor
een land waarin folterpraktijken tot de dagelijkse, semi-legale gang van zaken blijven
behoren. De objecten op de foto’s, die bewust aan het werk van Karl Blossfeldt en Albert
Renger-Patzsch doen denken, zijn met de hand vervaardigde glazen modellen van bepaalde
plantensoorten die Williams uit de kelders van het Botanical Museum van de universiteit
in Harvard liet opdiepen — omslachtige procedures die in verraderlijk eenvoudige beelden
resulteren geldt als Williams’ signatuur. Elke exotische plantensoort refereert aan één van
de zeventwintig landen uit de lijst “van Angola tot Vietnam”, waardoor Williams’ klinisch
ogende hommage aan de Neue Sachlichkeit-esthetiek van Patzsch en co. een onvermoed
dramatisch tintje krijgt. Geheel in overeenstemming met Williams’ voorliefde voor wetenschappelijke
volledigheid en dito objectiviteit wordt elk werk vergezeld door een exhaustief
beschrijvend label, dat de spanning tussen het even lyrische als nietszeggende beeld en
zijn duistere inhoud nog verder aanscherpt. Angola to Vietnam is nauw verbonden met een
lopend artistiek project dat For Example: Die Welt ist schön heet, een directe referentie naar
het bekende fotoboek van Albert Renger-Patzsch uit 1928 waarin deze laatste de alledaagse,
mysterieuze schoonheid van levensloze objecten trachtte te capteren. In Williams’ herlezing
van deze klassieker uit de fotogeschiedenis krijgen de objecten onverwacht toch nog een
stem – van verontwaardiging en protest. Geen enkele “orde der dingen”, zo lijkt Williams ons
te willen zeggen, kan ooit helemaal onschuldig worden bevonden, of in onschuld worden
samengesteld.
+
Jef Geys [°1934, woont en werkt in Balen]
In 2002 was Jef Geys één van de vier Belgische kunstenaars in de door Okwui Enwezor
samengestelde elfde Documenta. Geys, van wie het museum intussen enkele seminale
werken bezit [ABC Ecole de Paris, Vrouwenvragen], toonde in een kamer van het
Fridericianum Dag en Nacht en Dag en… / Day and Night and Day and…, een 36 uur
durende zwart-wit film waarin een eindeloze reeks door de kunstenaar zelf gemaakte foto’s
elkaar tergend, hypnotisch langzaam opvolgden. Een heuse filmmarathon waarin Geys’
teruggreep naar een in 1998 gepubliceerd boekwerk met de prozaïsche, zichzelf verklarende
titel Al de zwart-wit Fotos tot 1998: een vuistdik boek van 500 bladzijden contactafdrukken met
daarin alle tot de kunstenaar gemaakte foto’s van de laatste veertig jaar. Mede naar
aanleiding van de tentoonstelling DE ORDE DER DINGEN besloot het MuHKA de 500
contactafdrukken die samen het voornoemde boek vormen aan te kopen; Geys’ overrompelende,
letterlijk immersieve persoonlijke archief wordt in het MuHKA in een afgesloten,
verduisterd kabinet gepresenteerd — een treffende metafoor voor het fantastische beeld van
een afdaling in de diepe krochten van veertig jaar [zwart-wit] kunstenaarschap. In Dag en
Nacht en Dag en… / Day and Night and Day and… symboliseert de filmprojectie het trage
maar onomkeerbare voorbijstromen van de tijd; Al de zwart-wit Fotos tot 1998 biedt in één
panoramische oogopslag een overzicht van de kunstenaar als meedogenloos observator en
chroniqueur van de [eigen] geschiedenis.
Jef Geys is één van Belgiës meest radicale en invloedrijke kunstenaars, wiens werk reeds
decennia internationale aandacht geniet; in 2009 betrekt Geys [eindelijk] het Belgische
paviljoen op de 53ste biënnale van Venetië.

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P21
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
INFORMATIE ROY ARDEN/DIETER ROELSTRAETE
Roy Arden
°1957, Vancouver [CA]
Education
Emily Carr College of Art & Design, Diploma, 1982
University of British Columbia, Master of Fine Arts, 1990
Selected Solo Exhibitions
2008 —The World etc..., Monte Clark Gallery, Toronto [forthcoming]
—The World etc..., Monte Clark Gallery, Vancouver
2007 —Roy Arden [Mid-career survey exhibition] Vancouver Art Gallery [catalogue]
guest curated by Dieter Roelsraete, Antwerp Museum of Contemporary Art
[MuHKA], Belgium
—Supernatural, Richard Telles Fine Art, Los Angeles
2006 —Aways the Sun, Galerie Tanit, Munich
—75 Years of Collecting: Portrait of a Citizen, Vancouver Art Gallery,
Vancouver
—Against the Day, Richard Telles Fine Art, Los Angeles
—Against the Day, Monte Clark Gallery, Toronto
—Against the Day, Charles H. Scott Gallery, Vancouver
—Roy Arden Retrospective - IKON Gallery, Birmingham [catalogue] 2005
—Roy Arden - Fragments, Galerie Tanit, Munich
2004 —Citizen, Ikon Gallery, Birmingham
—Fragments - photographs 1981-85, Monte Clark Gallery, Toronto
—Monster House, Monte Clark Gallery, Vancouver
2002 —Video, Belkin Satellite, Vancouver
—Photographs, Monte Clark Gallery, Vancouver
—Photographs, Monte Clark Gallery, Toronto
—Selected Works 1985-2000, Oakville Galleries, Oakville, Ontario, [catalogue]
—Selected Works 1985-2000, Vox, Montréal [catalogue]
—Fragments - photographs 1981-85, Oakville Galleries, Oakville, Ontario,
[catalogue]
2001 —Dee/Glasoe, New York
—Gilles Peyroulet & cie, Paris
—L’Aquarium, galerie d’école, Valenciennes
2000 —Gilles Peyroulet & cie., Paris
—Patrick Painter Inc., Santa Monica
—Terminal City Monte Clark Gallery, Vancouver
—Fragments - Photographs 1981-85, Presentation House Gallery, North
Vancouver, [catalogue]
Selected Group Exhibitions
2008 —Idle Youth, curated by Russell Ferguson, Barbara Gladstone Gallery,
New York [catalogue]
—Portraits, Monte Clark Gallery, Toronto, Ontario
2007 —Sharjah Biennial 8, Sharjah, United Arab Emirates [catalogue]
—Re-Envisioning Habitat, Oakville Galleries, Oakville, Ontario
—Naturalezas silenciosas, Centro de Arte y Naturaleza — Fundación Beulas,
Huesca, Spain
—The Backlot, Belkin Satellite, Vancouver
—Private/Public, Boijmans van Beuningen Museum, Rotterdam
—Is There a There There? Oakville Galleries, Oakville, Ontario [catalogue]
—Rouge baiser, Biennale Estuaire Nantes, Saint Nazare

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P22
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
—History, Monte Clark Gallery, Toronto, Ontario
2006 —Artist’s Choice: Herzog & de Meuron, Perception Restrained, Museum of
Modern Art, New York
—Faking Death, Jack Shainman Gallery, New York
—Portrait of a Citizen, Vancouver Art Gallery, Vancouver
—Territory, Artspeak & Presentation House Gallery, Vancouver [catalogue]
2005 —Intertidal: Vancouver Art and Artists - MuKha, Antwerp, Belgium
—Covering the Real — Art and the Press Picture from Warhol to Tillmans,
Kunstmuseum Basel [catalogue]
—Roy Arden, Michael Krebber, John Miller, Richard Telles Gallery, Los Angeles
—Citizens, Art Circuit Touring Exhibitions, London
—Pitzhanger Manor Museum, London
—The City Gallery, Leicester
—Oriel Davies, Powys, Wales
—The Ormeau Baths, Belfast
—Pinacotheque Sao Paulo
—Real Pictures -Photographs from the Collection of Claudia Beck and Andrew
Gruft, Vancouver Art Gallery [catalogue]
2004 —Jede Fotografie ein Bild - Siemens Fotosammlung
—Pinakothek der Moderne, Munich, [catalogue]
—Busan Biennale, Busan Korea [catalogue]
—Likeness – Portraits of Artists by other Artists, CCA Wattis Institute for
Contemporary Arts, San Francisco [catalogue]
—Future Cities, Art Gallery of Hamilton, Hamilton, Ontario [catalogue]
—Nowhere Home, Art Gallery of Ontario
—Paysages Invisibles, Musee departmental d’art contemporain de
Rochechouart
—Mouvements de fonds, MAC – galleries contemporaines des musée de
Marseille, Marseille
—Busan Biennale, Busan Korea [catalogue]
—The Shadow of Production, Vancouver Art Gallery
2003 —À mains nues, Frac Haute-Normandie, Sotteville-les Rouen
—Paradise Lost, Monte Clark Gallery, Toronto
—Various Properties, Morris and Helen Belkin Gallery, University of British
Columbia, Vancouver
—Supermarché, Gilles Peyroulet & cie., Paris
—A Proposal for an Exhibition [curated by Claudia Beck and Andrew Gruft]
Monte Clark Gallery, Toronto
—Boarding Pass, Monte Clark Gallery, Toronto
2002 —A Proposal for an Exhibition [curated by Claudia Beck and Andrew Gruft]
Monte Clark Gallery, Vancouver
—Shopping - Art & Consumer Culture, Tate Liverpool [catalogue]
—Shopping - Art & Consumer Culture, Schirn Kunsthalle, Frankfurt [catalogue]
—Politics, Gilles Peyroulet & cie., Paris
—Prophets of Boom - Werke aus der Sammlung Schürmann, Staatliche
Kunsthalle Baden-Baden
—Citizen, Gilles Peyroulet & cie., Paris
—This Place, Vancouver Art Gallery
—Mouvements de fonds Acquisitions 2002 du Fonds national d’art
contemporain, Centre de la Vieille charité, Marseille
2001 —Roy Arden / Scott McFarland / Howard Ursuliak / Stephen Waddell / Jeff
Wall, Monte Clark Gallery, Toronto
—Pictures, Positions and Places, Vancouver Art Gallery
—Surprises, Gilles Peyroulet & cie, Paris
—Superman in Bed, Kunst der Gegenwart und Fotografie [ Sammlung
Schuermann], Museum am Ostwald, Dortmund.

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P23
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
—Urban Landscapes, Gilles Peyroulet & cie, Paris
—Processo Documentals, Museu d’Art Contemporani de Barcelona
—Commandes photographiques du Groupe Lhoist: Roy Arden, Bernd et Hilla
Becher, Elliot Erwitt, Rodney Graham, Jan Henle, Josef Koudelka, Centre
national de la photographie, Paris
—Vancouver Collects, Vancouver Art Gallery [catalogue]
—Imagining Places and Travelling Spaces, MacKenzie Art Gallery, Regina
2000 —Deep Distance, Kunsthalle Basel [catalogue]
—The City, Nicole Klagsbrun, New York
—Contaminated Symptoms, Oakville Galleries, Oakville
—Image & Light, History and Influence, Charles H. Scott Gallery, Vancouver
—Out of This Century, Vancouver Art Gallery
Dieter Roelstraete [°1972] studeerde filosofie aan de Universiteit van Gent. Hij was van 2000
tot 2007 hoofdredacteur van het driemaandelijkse tijdschrift voor mediakritiek en beeld-cultuur
AS, en is sinds 2003 als curator verbonden aan het MuHKA. Hij organiseerde onder andere
de interventietentoonstellingen van Iñaki Bonillas, Nico Dockx en Gabriel Kuri en stelde
groepstentoonstellingen samen zoals Emotion Pictures [MuHKA, 2005], Intertidal:
Vancouver Art & Artists en nu De orde der dingen en werkte mee aan Academy: Learning from
Art en The Projection Project [2006] . Hij redigeerde de tentoonstellingscatalogus Sonsbeek 9:
Locus Focus [Arnhem, NL] en in 2003 organiseerde hij samen met Roger Willems de tentoonstelling
Storage & Display in Programa Art Center, Mexico City. Hij publiceerde monografieën
en monografische essays rond Wim Delvoye [New Museum, NY], Iannis Kounellis [Charta],
Gabriel Kuri & Mark Manders [beide Roma Publications], Honoré ∂’O [Ludion] en Jos De
Gruyter & Harald Thys. Verder schreef hij essays over het werk van Roy Arden en Steven
Shearer, wiens werk onder meer in De orde der dingen te zien is. Hij is redacteur van A Prior
Magazine en van Afterall en doceert binnen het Curatorial Training Program aan De Appel
in Amsterdam en aan het Piet Zwart Instituut in Rotterdam.

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
P24
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
LIJST MET WERKEN
Roy Arden [°1957, woont en werkt in Vancouver]
Bachelor of Fine Arts, 2007
Fortune, 2007
The Terrible One, 2007
Meth Lab, 2004
The World as Will and Representation, 1989-2007
Courtesy de kunstenaar en Monte Clark Gallery, Vancouver/Toronto
America is Waiting, 2007
Matrix, 2007
Satellite, 2007
Man is the Baby, 2007
Courtesy de kunstenaar en Monte Clark Gallery, Vancouver/Toronto
Down There, 2007
Courtesy de kunstenaar en Monte Clark Gallery, Vancouver/Toronto
Rupture, 1985
Courtesy Collection of Aly Mawji, West Vancouver, BC Canada
The World as Will and Representation – Archive 2007
1h36’
Courtesy de kunstenaar en Monte Clark Gallery, Vancouver/Toronto
Sarah Charlesworth [°1947, woont en werkt in New York]
April 21 1978, 1978
Courtesy Van Abbemuseum, Eindhoven
Marjolijn Dijkman [°1978, woont en werkt in Rotterdam]
Theatrum Orbis Terrarum – Gestures, 2005 - 2008
Courtesy de kunstenaar
Hans Eijkelboom [°1947, woont en werkt in Amsterdam]
PHOTO NOTES, 1992 - 2007
Courtesy de kunstenaar
Daniel Faust [°1956, woont en werkt in New York]
United Nations, 2006-2007
Collectie MuHKA
Douglas Huebler [°1924 - †1997, Amerika]
Variable piece #70 [in Process], 1971
Privé collectie
Sanja Ivekovic [°1949, woont en werkt in Zagreb]
Double life [1959-1975], 1976
Courtesy Museum of Contemporary Art, Zagreb, Croatia
Luis Jacob [°1971, woont en werkt in Toronto]
Album II, 2004
Courtesy Birch Libralato, Toronto
Cameron Jamie [°1969, woont en werkt in Parijs]

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
P25
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
The Neotoma Tape, 1993
Courtesy de kunstenaar
Arthur Lipsett [°1936 - †1986, Canada]
N-Zone, 1970
45’28”
Tine Melzer [°1978, woont en werkt in Amsterdam en Zürich]
The Complete Dictionary, 2003
Courtesy de kunstenaar
Marc Nagtzaam [°1968, woont en werkt in Antwerpen]
Regular Features 59-266, 1998-2006
Courtesy Projecte SD, Barcelona
A Certain Amount of Words Within A Certain Amount of Time 267-353, 2006-2008
Courtesy Projecte SD, Barcelona
Cady Noland [°1956, woont in New York]
Oozewald, 1989
Collectie MuHKA
Peter Piller [°1968, woont en werkt in Hamburg]
Archiv Peter Piller nimmt Schaden, 2007
Courtesy Gallery Michael Wiesenhofer, Keulen
Sigmar Polke [°1941, woont en werkt in Keulen]
Amerikanisch – Mexikanische Grenze, 1984
Courtesy Museum Frieder Burda, Baden-Baden
Richard Prince [°1949, woont en werkt in New York State]
Untitled, Cowboys, 1990
Courtesy Groupe Lhoist
Robert Rauschenberg [°1925 - †2008, Amerika]
Signs, 1970
Courtesy The ING Belgium Collection
ROMA Publications [Mark Manders & Roger Willems]
Newspaper with Fives, 1999
Courtesy de kunstenaars
ROMA Publications
Newspaper with Fives, 2001
Courtesy de kunstenaars
Mark Manders [°1968, woont en werkt in Arnhem en Ronse]
Coloured Room with Black and White Scene, 1999
Courtesy de kunstenaar en Zeno X Gallery, Antwerpen
Julian Rosefeldt [°1965, woont en werkt in Berlijn]
Global Soap, 2001 - 2002
18’53”
Courtesy de kunstenaar

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
P26
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
Thomas Ruff [°1958, woont en werkt in Düsseldorf]
jpeg ny 14, 2007
Courtesy Johnen + Schöttle, Cologne
Steven Shearer [°1968, woont en werkt in Vancouver]
List, 2006
Privé collectie Berlijn
xytraguptorh@yahoo.com, 2005
Privé collectie Berlijn
Joachim Schmid [°1955, woont en werkt in Berlijn]
Statics: Marlboro Billboard, 2003
Courtesy Nederlands Fotomuseum, Rotterdam
Netzerscheinungen, 2008
Courtesy de kunstenaar
Nancy Spero [°1926, woont en werkt in New York]
Alphabet of Hieroglyphs, 2008
Collectie MuHKA
Batia Suter [°1967, woont en werkt in Amsterdam]
Parallel Encyclopaedia, 2007
Courtesy de kunstenaar
Els Vanden Meersch [°1970, woont en werkt in Antwerpen]
Kamers/Rooms, 2006
Courtesy de kunstenaar en Galerie Annie Gentils, Antwerpen
Raatbouwtorens/Towers, 2008
Courtesy de kunstenaar en Galerie Annie Gentils, Antwerpen
Christopher Williams [°1956, woont en werkt in Los Angeles]
Angola to Vietnam, 1989
Courtesy Museum Boijmans van Beuningen, Rotterdam
+
Jef Geys [°1934, woont en werkt in Balen]
Al de zwart-wit foto’s tot 1998, 1998
Collectie MuHKA

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P27
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
LONELY AT THE TOP klankeffecten
#4 DOCUMENTARISTA
12.0923.11.08
De vierde aflevering van LONELY AT THE TOP omvat werk van de Nederlandse kunstenares
Jasmina Fekovic [°1976], die opereert onder de naam Documentarista. Ze woont en werkt in
Antwerpen. Hoewel Fekovic opgeleid werd als documentairemaakster aan de Nederlandse
Film en Televisie Academie in Amsterdam en in het verlengde daarvan ook een aantal
succesvolle documentaires maakte, koos ze er al snel voor om meer ruimte voor zichzelf
en voor reflectie te creëren door in te schrijven voor een studio aan het HISK. Daar ontdekte
ze ook andere manieren om haar verhaal te vertellen en koos ze voor zichzelf een andere
naam, Documentarista, de vrouw, die filmt en/of documenteert.
Sindsdien maakte ze onder andere het werk Goddess [2007] — met een gastoptreden van
de experimentele filmmaakster Maya Deren. In Museum Dhondt-Dhaenens toonde ze in
december 2007 de driedimensionale viewmaster installaties Toys en The Unraveling en de
fotoreeks RA. Doelbewust werkend met de positie van de toeschouwer in een documentaire
context gebruikt Fekovic altijd meerdere verhaallijnen. Maar hoewel ze volop experimenteert
met de vorm van haar werk, is haar thema vaak hetzelfde: de kwetsbare, extravagante
eenling en zijn moeizame plek in de wereld. Haar nieuwe filminstallatie Heyboer revisited,
is voor het eerst in het MuHKA te zien. Deze filminstallatie is het eerste deel van een drieluik,
waarin ze de invloed van geluid/muziek op dieren onderzoekt.
Heyboer revisited
In Den Ilp [Nederland] staat een gebouw van 30 bij 100 meter. Het ligt tussen twee
natuurreservaten in en kan opgevat worden als een gigantisch labyrinth. Anton Heyboer,
de kunstenaar en zenmeester die een aantal jaar geleden overleed op 81-jarige leeftijd,
leefde hier in een zelfgecreëerd paradijs, samen met zijn vier vrouwen, Maria, Lotti, Joke en
Marike en hun 17 honden. Vanaf zijn 36ste begon hij steeds meer te leven als een kluizenaar
en de laatste twintig jaar verbleef hij ononderbroken binnenshuis. Heyboer en de vrouwen
bewoonden in het omvangrijke complex elk hun persoonlijk verblijf. Hijzelf deelde dit met
de herdershond Elsa. Zijn vijfde vrouw Petra woont aan de overkant van de straat en runt
Antons galerie.
Jasmina Fekovic kreeg in 2001 de uitzonderlijke toestemming van zijn ‘bruiden’ om Heyboer
te bezoeken en te filmen voor haar documentaire Mathilde Willink Superpoes. De twee
kunstenaars begrepen elkaar volkomen en de ontmoeting leidde voor Fekovic tot haar
eigen zoektocht naar een andere manier van leven.
Zomer 2008: Documentarista gaat voor het eerst sinds Heyboers overlijden weer binnen in
zijn kamer in het domein in Den Ilp. Zijn hond Elsa woont er nog steeds. Elke dag draaien
de bruiden er als ondersteuning voor haar verdriet een bandje met Antons stem. “‘s Avonds
stopt het bandje, want dan slaapt Ton immers. Alles, het hele gebouw en land hier is Ton. Het
is net of je er de hele dag doorheen wandelt.” [Joke Heyboer]

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P28
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
Biografie
Jasmina Fekovic
°1976, Ossendrecht [NL]
Studies
2006-2007 Laureaat HISK / Hoger Instituut voor Schone Kunsten, Antwerpen
1996-2000 Nederlandse Film- & Televisieacademie, richting regie, Amsterdam [NL]
Solotentoonstellingen
2005 ‘Dadelpalm’, ‘De Wereld van Witte de With’, Arminiuskerk, Rotterdam [NL]
Groepstentoonstellingen [selectie]
2007 ‘Invisible Mend’, Lux, London [UK]
2007 ‘Full House’, Huis van Winckel / cc Belgica, Dendermonde
2007 ‘This is love’, MiArt, Milaan [IT]
2006 ‘Leere X Vision: Connexions’, Marta Museum, Herford [D]
2006 ‘Family Viewing’, CuratorSpace, London [UK]
2006 ‘Che Fare’, HISK, Antwerpen
2005 ‘Boumbaclaque’, Museum Princessehof, Leeuwarden [NL]
2005 ‘Kontrast’, MoMu, Antwerpen
2005 ‘Ladyshave’, Showroom MAMA, Rotterdam [NL]
2004 ‘Cordially Invited, Nomads & Residents; Archives & Encounters’, BAK, Utrecht [NL]
2004 ‘Hottentottententententoonstelling’, Showroom MAMA, Rotterdam [NL]
Filmografie
2006 ‘Bilitis 6’, loop, Documentarista
2005 ‘Dakart’, 26’, FilmLikePeople
2005 ‘A Film about a Band’, 26’, Bang! Benelux
2005 ‘Dadelpalm’, 54’, FilmLikePeople
2005 ‘Being Vincent Gallo’, interactieve DVD, IFFR / Stifo, Submarine
2004 ‘Goddess – Whatever happened to love?’, 6’, Grenzeloos Kijken, Kunstgebouw
2004 ‘Bokma Speelt’ 52’, IDtv, AVRO
2003 ‘Awake Asleep’, 12’, NPS
2002 ‘Met Veel Liefde’, 6’, FilmLikePeople
2002 ‘Mathilde Willink Superpoes’, 53’, Selfmade Films, NPS / Prins Bernhard-
cultuurfonds
2000 ‘Jeff Buckley – Goodbye & Hello’, 55 ‘, VPRO / NFTA
Screenings / performances [selectie]
Diverse locaties tussen 2000 en 2007; o.a.: IDFA, Amsterdam [NL]; Portobello Film Festival,
Londen [UK]; Platform Garanti, Istanbul [T]; Lux, Londen [UK]; E Flux Videorental, Antwerpen;
Dochouse, Londen [UK]; Beursschouwburg, Brussel; Film by the Sea, Scheveningen [NL];
International Filmfestival Rotterdam [NL]; BAK, Utrecht [Nl]; Tent, Rotterdam [Nl]; Nederlands
Film Festival, Utrecht [NL]

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P29
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
LIJST MET WERKEN
Documentarista
Heyboer Revisited, 2008
4’32’’
courtesy Documentarista
Documentarista
Final home recordings for Elsa, 2008
courtesy Documentarista
Anton Heyboer
Domitilla Serie, 1977
courtesy VOF Heyboer-Malomajo
Anton Heyboer
1 is wezen is natuur, 1986
courtesy VOF Heyboer-Malomajo
Anton Heyboer
De dood van het individu, 1986,
courtesy VOF Heyboer-Malomajo

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P30
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
NOG IN HET MuHKA IN NAJAAR 2008
Tentoonstelling:
STARING BACK
Chris Marker
26.09.0807.12.09
Met films als La jetée, Sans Soleil en Le Joli Mai op zijn naam, is Chris Marker één van de belangrijkste
naoorlogse filmmakers. De tentoonstelling Staring Back draait echter niet om zijn
films, maar om een 200-tal foto’s die Marker in de loop van zes decennia maakte en die uit
zijn omvangrijke archief komen. Hij maakte de zwartwit foto’s, waaronder een reeks
portretten, tijdens zijn omzwervingen in de wereld. De compilatie die hij nu presenteert
omvat recente, digitaal bewerkte afdrukken.
De tentoonstelling bestaat uit verschillende clusters: centraal staan de foto’s die Marker nam
op politiek getinte bijeenkomsten zoals de demonstraties van mei ’68, de demonstraties
tegen de oorlog bij het Pentagon in 1967, manifestaties in Japan en Tibet, … Maar de tentoonstelling
omvat ook portretten van beroemde figuren zoals Fidel Castro, Salvador Dali, Simone
Signoret, Akira Kurosawa en Andrej Tarkovsky en op gelijke hoogte, ook van vele anonieme
gezichten. Een aparte categorie vormen de dieren [Marker is een notoir poezenliefhebber].
Sinds de publicatie van het gelijknamige Staring Back boek heeft Marker overigens nog een
aantal nieuwe categorieën toegevoegd.
Eerder dan een retrospectief, is dit een project waarin Marker de herinnering thematiseert en
re-animeert door bestaande beelden te confronteren met hedendaagse technologieën.
Ondanks zijn gezegende leeftijd blijft Marker [geboren Christian François Bouche-Villeneuve
on July 29, 1921 in Neuilly-sur-Seine], een uitzonderlijke audiovisueel dichter, een cineast die
zich als een pionier blijft opstellen. Afgelopen voorjaar spendeerde hij onder het pseudoniem
Sergei Murasaki bijvoorbeeld veel tijd op de internetwereld Second Life.
De tentoonstelling, die eerder te zien was in het Wexner Center for the Arts van The Ohio State
University en in het Design Museum in Zürich, wordt in Antwerpen verrijkt met enkele recente
werken van Marker. Met name de video-installatie Owls at Noon [2005] is een indrukwekkend
videografisch veelluik waarin hij het gedicht The Hollow Men van T. S. Eliot alterneert met
digitaal bewerkte stills, om te herinneren aan het onophoudelijke oorlogsleed van de
voorbije eeuw.
Daarnaast genieten we het grote privilege om ook Si j’avais 4 dromadaires. La Solitude du
chanteur de fond [1966] te mogen tonen. Hij realiseerde dit werk kort na zijn grootste klassie-
ker La Jetée [1962] volgens hetzelfde procédé: een gefilmde processie van fotografische
beelden [meer dan 800] met een essayistische commentaarstem. Door technische redenen
verdween de film al vele jaren geleden definitief uit circulatie. Marker gaf ons uitzonderlijk
de toestemming om dit werk opnieuw te tonen. Marker spreekt over de vertoning in de
context van deze tentoonstelling zelf over ‘une résurrection.’

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
Zo groot als de reputatie is van Marker, zo klein is het publiek dat zijn oeuvre daadwerkelijk
gezien heeft. Met mondjesmaat verschijnen sinds kort enkele titels uit zijn omvangrijke
filmografie op DVD. Maar wij geven je in oktober graag de gelegenheid om zijn baanbrekend
werk op groot scherm te ontdekken in de filmzalen van MuHKA_media.
Een kans om niet te laten voorbijgaan, want Markers films worden nog zelden openbaar
vertoond. Op het programma onder andere: La jetée, een sciencefictionfilm, die ook een
bespiegeling is over tijd, herinnering en de kracht van beelden, Cinétracts, een reeks unieke
tijdsdocumenten over mei ’68, en Sans Soleil, een dwingende non-fiction reflectie over beeldcultuur
in postmoderne tijden.
---
> 4de verdieping FotoMuseum, Waalsekaai 47 2000 Antwerpen
> DIZO 10.00à18.00
> STARING BACK kadert in de reeks tentoonstellingen met beeldcultuur als rode draad, die
het MuHKA en het FotoMuseum gezamenlijk voor de 4de verdieping ontwikkelen
---
> naar aanleiding van de tentoonstelling organiseren we op ZA 25.10 in MuHKA_media de
lezingendag CHRIS MARKER: THINKING IN IMAGES. Sarah Cooper, Thomas Tode, Jan Baetens,
Muriel Andrin en Peter Kravanja zullen het veelzijdige en verrassende oeuvre van Marker
nader onder de loep nemen.
09.45-17.45, voertaal: Engels, prijs: €12/€10 [studenten/leden MuHKA_media/vrienden MuHKA],
inschrijven (tot 24.10): 03 260 99 99 of ontvangt@muhka.be
> bij de tentoonstelling is tevens de catalogus Staring Back te koop

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
denkt
P32
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
Lezingen:
SLEUTELWOORDEN/GEDRAG
In zijn baanbrekend boek Keywords: A Vocabulary of Culture and Society geeft de
Marxistische academicus Raymond Williams een omschrijving van een reeks woorden die
betrekking hebben op cultuur en de inrichting van onze maatschappij. In de lezingenreeks
die het MuHKA in 2007 organiseerde was het woord ‘cultuur’ de leidraad; in 2008 borduren
we hierop voort met een aantal gesprekken en presentaties die focussen op de term ‘gedrag’
[behaviour].
Williams herleidt ‘behaviour’ tot de 15de eeuw en het woord ‘behabben’ [bevatten, hebben,
houden]; destijds had het in de eerste plaats betrekking op goed gedrag en hoe zich moest
gedragen in gezelschap. Later kwam daar een morele bijklank bij [het tegenovergestelde
van zich goed gedragen is immers het zich slecht gedragen] die ook inhield dat er gevolgen
waren: beloning of bestraffing. In de 19de eeuw ontstond dan weer het behaviorisme, de
tak binnen de psychologie die een systeem bedacht om het gedrag van mensen en dieren
objectief te meten. De discussie rond gedrag veranderde opnieuw toen de performance-
praktijk in de jaren ’80 en ’90 ons begrip van gender en identiteit veranderde. De idee
daarachter was dat er niet zoiets bestaat als normaal gedrag en dat elk gedrag in feite
performance is. Recentere theorieën gaan dan weer meer in op de betekenis van het woord
in politieke context, op hoe we de maatschappij organiseren, hoe we spreken.
In de lezingenreeks in het MuHKA wordt gefocust op het gedrag van mensen in een
museumomgeving, maar ook op de conventies bij debatten en gesprekken — zoals binnen
dit programma — waar de tentoongespreide kennis vaak een hiërarchie in macht weerspiegelt.
Aan de hand van gesprekken tussen mensen uit de kunstwereld, de performancepraktijk,
de psychoanalyse… wordt het begrip ‘gedrag’ van verschillende kanten bekeken.
We hebben aandacht voor de verschillende manieren waarop mensen zich uiten, gaande
van de zelfportretten binnen de kunstgeschiedenis tot het werk van modeontwerpers; we
kijken naar groepsgedrag en de spanning die dit kan opleveren met hoe een individu zich
uit; en we gaan in op nieuwe categorieën van normaal en marginaal gedrag die de
maatschappij uitvond om de identiteit van mensen te bepalen.
De Nederlandse kunstenares Wendelien van Oldenborgh verzorgde in april al een prelude
op de reeks met haar nieuwe project Lecture/Audience/Camera. De drie lezingen die Van
Oldenborgh in het kader hiervan georganiseerde, vormen de basis voor een experimentele
film over gedragspatronen in bepaalde performatieve situaties.
DO 09.10 [20.00] Hito Steyerl
In Lovely Andrea [2007] toont Hito Steyerl een bizarre vorm van bondage die in Japan
wordt beoefend. Vrouwen worden vastgebonden en opgehangen als een vorm van erotisch
spektakel. Met dit en ander filmmateriaal analyseert Steyerl het begrip gedrag en toetst ze
theorie aan film en eigen werk.
Lezing in het Engels
DO 23.10 [20.00] Lecture/Audience/Camera – Wendelien van Oldenborgh
In proloog op Sleutelwoorden/gedrag gaf het MuHKA een productie-opdracht aan Wendelien
Van Oldenborgh. In het voorjaar registreerde ze een reeks ‘georchestreerde’ lezingen van
Tanja Widman, David Dabosa en Rocardo Bosbaum. Het verzamelde filmmateriaal verwerkte
ze tot de compilatie Lecture/Audience/Camera.
DO 06.11 [20.00] Bart Verschaffel
Bart Verschaffel werd bekend met kritische geschriften over architectuurtheorie en met kunsthistorische
analyses, waaronder een studie over portretkunst. In zijn lezing in het MuHKA
zal Verschaffel zowel uit filosofische als esthetische bronnen putten om het thema gedrag te
benaderen.

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
denkt
P33
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
DO 20.11 [20.00] Terre Thaemlitz
Politiek commentator en ‘transgender’ DJ Thaemlitz zal een multimedia presentatie geven
waarin hij onderzoekt wat het betekent een ‘lastpost’ te zijn in termen van identiteit en
gedrag. Aan de hand van power point- en diaprojecties zal hij een monoloog houden
gebaseerd op materiaal van zijn binnenkort te verschijnen boek Nuisance: writings on
identity jamming and digital audio production [gepubliceerd door b-books].
DO 04.12 [20.00] Maria Pask
In samenwerking met ‘If I can’t dance I don’t want to be part of your revolution’ brengt de
kunstenares Maria Pask een lezing over de vier V’s in biologie — Voeden, Vechten, Vluchten
en Vruchtbaarheid. Samen met drie amateur acteurs en op basis van een script, brengt Pask
een performance-achtige situatie, die de lezing zal doen uitgroeien tot een theaterevenement.
Verwacht in februari 2009:
Liam Gillick in gesprek met Monika Szewczyk [hoofd publicaties - Witte de With]

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P34
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
Collectie:
COLLECTIEPRESENTATIE XXII
FANTASY interventie door Koen van den Broek
21.09.08
Van den Broek, één van Belgiës meest toonaangevende jonge schilders, stelt niet langer
het eigen werk centraal, maar de bredere dialoog met de recente kunstgeschiedenis. Deze
dialoog ontstijgt de muren van het MuHKA, zoals onder meer blijkt uit de selectie van enkele
iconische werken van Amerikaanse kunstenaars uit Belgische privé-verzamelingen: John
Baldessari [met wie Van den Broek op dit moment aan een collectief project werkt], Donald
Judd, Robert Mangold – of William Egglestone en Jeff Wall. Uit de MuHKA-collectie selecteerde
Van den Broek werken van pioniers als Dan Flavin en Ed Ruscha – maar ook
schilderijen van de Belgische kunstenaars Raoul De Keyser en Willy De Sauter.
COLLECTIE XXIII
04.10.0829.04.09
In de nieuwe collectiepresentatie wandel je door een aantal installaties die telkens een zeer
eigenzinnige en specifieke kijk geven op het niet zo alledaagse leven. Dit levert situaties op,
waarbij je je als bezoeker plots bewust wordt van de fysieke relatie tot je omgeving.
---
> met werk van: Kutlug Ataman, Guillaume Bijl, Pipilotti Rist, Ilya Kabakov, Marijke Van
Warmerdam, Ana Maria Tavares, Hans Op de Beeck, Jan Fabre, Dan Flavin e.a.
INSERT MARCEL BROODTHAERS & FRIENDS
04.1007.12.08
Het MuHKA brengt in het najaar van 2008 Marcel Broodthaers & friends, een insert in de
collectie. Dit gebeurt in het kader van Autour et au-delà Broodthaers onomwonden, een
grootschalig project rond Marcel Broodthaers van AmuseeVous in samenwerking met Cera
en M Leuven enerzijds en een samenwerking met PLATFORM, een bruikleenproject tussen
de Franse FRACs en verschillende Belgische musea anderzijds. Centraal staat de figuur, het
werk en de artistieke erfenis van Marcel Broodthaers.
Broodthaers [Sint-Gillis, 1924- Keulen, 1976] is vooral bekend als kunstenaar, maar begon zijn
carrière als dichter. Pas vanaf 1964 manifesteerde hij zich als beeldend kunstenaar. In dat
jaar pleisterde hij een vijftigtal niet verkochte exemplaren van zijn dichtbundel Pense-Bête
in. In dit werk ligt de kern van zijn verdere oeuvre besloten. Broodthaers onderzocht de relatie
tussen taal en teken, woord en afbeelding en reëel object en zijn afbeelding. De Belgische
tweetaligheid was dikwijls de inspiratiebron voor zijn werk. Maar ook de vraag naar de
economische positie van de kunstenaar was een belangrijk element.
De insert omvat werk van Broodthaers en artistieke zielsverwanten zoals Jacques Charlier,
Walter Swennen, Robert Filliou, Panamarenko, Bernd Lohaus en Guy Rombouts. Daarnaast is
ook documentatie rond de betreffende kunstenaars opgenomen. Zo nam studente aan het
RITS en journaliste Sofie Rycken enkele interviews af met tijdgenoten van Broodthaers.
---
> Autour et au-delà Broodthaers onomwonden is een initiatief van AmuseeVous vzw i.s.m. naam
museum
> dit project maakt deel uit van Carte[s] Blanche[s]. All Eyes on the FRACs, and vice versa
gecoördineerd door PLATFORM
> dit project wordt gesteund door het Europees cultueel seizoen, georganiseerd in het kader
van het Franse voorzitterschap van de Europese Unie
> met de steun van de Franse Ambassade in België, Alliance Française, Ministère de la
culture et de la communication [Délégation aux arts plastiques-DAP], Culturesfrance-Ministère
des affaires étrangères
---
> DO 27.11.08
17.0023.00: Museumnocturne
16.0022.00: vanuit het MuHKA vertrekt een kotroute voor studenten
> meer info op www.amuseevous.be

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P35
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
INSERT PANAMARENKO POSTERS
19.12.0818.01.09
In het verlengde van de collectiepresentatie tonen we je een uitgebreid overzicht van de
affiches van Panamarenko van 1965 tot vandaag. Het is een uniek ensemble van meer dan
80 artistieke beelden, die nooit eerder als een geheel werden getoond. Ter gelegenheid van
de tentoonstelling wordt een drietalige catalogus uitgegeven door Witsand Uitgevers, met
een overzicht van alle Panamarenkotentoonstellingen, een uitgebreide biografie en circa 50
reproducties van de mooiste affiches.
Extra muros:
RENÉ
Vanaf 16.10.08
René Heyvaert [°1929-1984] was een Belgisch architect en beeldend kunstenaar die vooral
actief was in de conceptuele kunst, de mail-art en de architectuur. Hij drong in zowel zijn
beeldend werk als in zijn architectuur de vorm op aan het materiaal. Zo deed hij minimale
ingrepen op alledaagse voorwerpen waardoor hun functie in vraag werd gesteld en toonde
hij de plaats van de dingen. Het werk van Heyvaert werd — volkomen onterecht — pas
bekend na zijn plotse dood.
René Heyvaert was ook de oom van theatermaker Pol Heyvaert — die faam verwierf met zijn
vorige productie Aalst, over het assisenproces n.a.v. een familiedrama in Aalst. In een coproductie
van het kunstencentrum Campo met het MuHKA, dat recent werk van René Heyvaert
verwierf, maakte Pol Heyvaert de voorstelling René. Hierin geven drie acteurs vorm aan het
grillige karakter van de beeldend kunstenaar/architect. De voorstelling start met een expositie
van Heyvaert in een tentoonstellingsruimte die zich uiteindelijk ontpopt tot theaterscène.
Een theaterstuk over een kunstenaar als René Heyvaert verdient een bijzondere scenografie.
In kunstenaar Koen van den Broek vond het MuHKA de geknipte persoon om deze te verzorgen.
Begon Heyvaert zijn carrière als architect om van daaruit richting de beeldende kunst
te evolueren, dan haalde ook Van den Broek zijn bachelor als ingenieur in de architectuur
voordat hij zich op de schilderkunst toelegde; net als Heyvaert heeft Van den Broek in zijn
beeldend werk een manier van architecturaal denken behouden. Bovendien is er een crossover
in gemeenschappelijke referentiepunten; zo hebben ze allebei een voorkeur voor de
Amerikaanse kunstenaarsscene van de jaren ’60 met kunstenaars als John Baldessari,
Richard Tuttle en Barnett Newman. Van den Broek ontwerpt de ruimte in nauwe samenspraak
met Pol Heyvaert en de acteurs en in de geest van René Heyvaert. Hij onttrekt René
aan theater puur sang en brengt Heyvaerts werk opnieuw tot leven.
---
> diverse speeldata en –locaties
> kijk voor meer informatie op www.campo.nu
BRUSSEL BIËNNALE 1
19.10.0804.01.09
Brussel, het algemeen erkende internationale centrum van de eengeworden Europese
Gemeenschap, is in 2008 aan een eerste biënnale voor hedendaagse kunst toe. Met bijdragen
van meer dan 40 internationale kunstenaars, omvat de biënnale tentoonstellingen van
verscheidene instellingen voor experimentele kunst, die worden gepresenteerd in twee
verlaten gebouwen langs de Brusselse Noord-Zuid Verbinding. Deze kloppende ader
doorheen de stad is een van de eerste manifestaties van modernisme die zich in de stad
nestelden… een modernistische opwelling die destijds werd aangemoedigd door Expo ’58.
Brussel Biënnale 1 opent op 19 oktober 2008, of exact vijftig jaar na het einde van deze grote
manifestatie in 1958. Het voormalig Postsorteercentrum aan het station Brussel-Zuid en het
premetrostation Anneessensvormen de kern van deze stedelijke tentoonstelling die verscheidene
complexiteiten van moderniteit omarmt.
De eerste editie van de Brussel Biënnale bestrijkt een veelheid aan instituten en projecten

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
toont
P36
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
die allen zijn ondergebracht onder de overkoepelende opzet die werd uitgedacht door haar
Artistiek Directeur, Barbara Vanderlinden. Ze is het resultaat van een samenwerking die de
traditionele grenzen tussen biënnales, tentoonstellingen, instellingen, curatoren en kunstenaars
overschrijdt. Het is haar bedoeling om daarbij radicaal af te stappen van het proces
waarin kunstwerken worden geproduceerd, gepresenteerd, verspreid en gecontextualiseerd.
Met oog voor de cruciale rol van zowel oude als ontluikende instellingen, zal deze
biënnale ernaar streven hedendaagse kunst te presenteren als een tentoonstelling die door
een netwerk van organisaties voor beeldende kunsten wordt ontwikkeld en gecureerd.
Het MuHKA werd samen met Extra City, Centrum voor Hedendaagse Kunst - Antwerpen;
B.P.S.22, espace de création contemporaine de la Province de Hainaut - Charleroi, BAK,
basis voor actuele kunst; Van Abbemuseum — Eindhoven; Witte de With, Centrum voor
Hedendaagse Kunst — Rotterdam, Drik, Images, Communication & Information Technology
— Dhaka en L’appartement 22 — Rabat uitgenodigd om een bijdrage te leveren aan deze
manifestatie.
In de bijdrage van het MuHKA, Horizon, Underground, staat het oeuvre van Luc Deleu and
T.O.P. office centraal, omringd door werk van ondermeer Vaast Colson, Eric Convents en
Roger Steylaerts, Leo Frenssen, Nick Goyvaerts, Le Corbusier, Gordon Matta-Clark, Paul Otlet,
Michelangelo Pistoletto and Cittadellarte, Juliaan Schillemans, Joëlle Tuerlinckx, Nicolas
Uriburu.
---
> deze tentoonstelling, geconcipieerd door Bart De Baere, vindt plaats in het
premetrostation Anneessens
>info: www.brusselsbiennial.org

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
info
P37
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
MuHKAinfo
PERS CONTACT
Rita Compère/ Kathleen Weyts
> T +32 [0]3 260 99 91 of +32 [0]3 260 80 97
> pers@muhka.be
Persteksten en beeldmateriaal kan je downloaden op
www.muhka.be/press
Dank bij voorbaat om bij publicatie ook telkens onze
website te vermelden: www.muhka.be
MuHKA
Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen
Leuvenstraat 32 2000 Antwerpen
> DIZO 10.0017.00
> T +32 [0]3 260 99 99
> info@muhka.be
TOEGANG
> €6
> €4 [-26 / 60+ / groepen vanaf 10 pers. / werkzoekenden / andersvaliden en hun begeleiders
/ leden NICC / Antwerpenaren / lerarenkaart Klasse / Knack Club]
> €1 [13+/-26]
> gratis [-13 / BIG-kaart / Vrienden van het MuHKA / ICOM /VMV]
INLICHTINGEN EN RESERVATIES
> MAVR 09.0012.30 en 13.3016.00
> T + 32 [0]3 260 99 90
> ontvangt@muhka.be
> www.muhka.be/ontvangt
MuHKAFE & MuHKASHOP
> DIZO 10.0017.00 [keuken 11.00à15.00]
MuHKA_bibliotheek
> DIVR 10.0017.00
> T +32 [0]3 260 99 98
> gratis toegang

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
info
P38
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
MuHKA_media
Waalsekaai 47 2000 Antwerpen
> dagelijks vertoningen om 20.00 en 20.30
> MAàVR 10.00à17.00
> T +32 [0]3 260 99 99
> media@muhka.be
> www.muhka.be/film
TOEGANG MuHKA_media
ZAAL 1 [Filmmuseum]
€5 > €3 [vrienden van het MuHKA/studenten/-16/60+]
€25 [10-rittenkaart, enkel geldig voor Filmmuseumvoorstellingen]
ZAAL 2
€6 > €5 [vrienden van het MuHKA/studenten/-16/60+]
PUBLIC TRANSPORT
> Station Antwerpen-Berchem: tram 8
> Station Antwerpen-Centraal: bus 23
> Station Antwerpen-Zuid: tram 4 of tram 24
> www.delijn.be / www.nmbs.be
EIGEN VERVOER
> www.antwerken.be
> gratis parkeergelegenheid

MuHKA
Museum van
Hedendaagse
Kunst
Antwerpen v.z.w.
MuHKA
partners
P39
Leuvenstraat 32/2000 Antwerpen/
T +32 3 260 99 99/F +32 3 16 24 86
info@muhka.be/www.muhka.be
een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap
MuHKApartners
het MuHKA is een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap en wordt gesteund door
Provinciebestuur Antwerpen, Stad Antwerpen, Nationale Loterij, Akzo Nobel Decorative
Coatings – Levis Klara
project sponsor Evonik Industries
sponsors Duvel Moortgat, Hifinesse, McKinsey & Company, Inc., Ramada Plaza Antwerp,
Vooruitzicht
ereleden Dockx-Verbo, Elegis Advocaten, KBC, Noord Natie, Retail Estates
leden Abati, Ackermans & Van Haaren, Allift, Antwerpse Waterwerken, Antwerps
Havenbedrijf, Aquafin, ATAB, AXA Belgium, Bank J. Van Breda & C°, BASF Antwerpen,
Blondé, Centea, CERA, Cipal, Coca-Cola Enterprises, Conix Architecten, Data Clean, Deplo
Schoonmaak, Dexia-Bank, DSV Belgium, Ethias, Fortis Bank, F. Van Lanschot Bankiers België,
GS1 Belgium & Luxembourg vzw, Immobiliën Hugo Ceusters, ING nv, Interbuild, Kappa
Consult, Kunstuitleen Dijkstra, Mensura, Mercator Bank & Verzekeringen, Methis, Nationale
Bank van België, Peleman Industries, Pre-Press Group De Schutter, Rem.B , SD Worx, Soudal,
Speed-Colli, ’t Fornuis, Vivium, VOKA - Kamer van Koophandel A’pen-Waasland,
VOKA - Kamer van Koophandel Kempen, Willemen Groep, Zoontjens Beton